Β Τπαρχηγόσ ΓΕ, Αντγοσ Κουτρουμπζλησ Αθανάςιοσ. Διοικητήσ Ε, Σξρχοσ Αρβανίτησ Γεώργιοσ

Transcript

1 πρακτικά ημερίδασ Κλιματική αλλαγή και αςφάλεια Βάρη, 2 Δεκ 2011 τρατιωτική χολή Ευελπίδων

2 τρατιωτική χολή Ευελπίδων Κλιματική Αλλαγή και Ασφάλεια Πρακτικά Ημερίδασ Παραςκευή, 2 Δεκ 2011

3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΙΩΝ Χαιρετιςμοί Β Τπαρχηγόσ ΓΕ, Αντγοσ Κουτρουμπζλησ Αθανάςιοσ Διοικητήσ Ε, Σξρχοσ Αρβανίτησ Γεώργιοσ Κοςμήτωρ Ε, Βιδάλη Άννα-Μαρία Κλιματική Αλλαγή: Μηχανιςμόσ και επιπτώςεισ Νίκοσ Χαραλαμπίδησ Γενικόσ Διευκυντισ του ελλθνικοφ τθσ τμιματοσ τθσ Greenpeace Δρ. Γεράςιμοσ Αράπησ Κακθγθτισ Γεωπονικοφ Πανεπιςτθμίου Ακθνών Δρ. Ευθφμησ Λζκκασ Κακθγθτισ Πανεπιςτθμίου Ακθνών Δρ. Νικήτασ Νικητάκοσ Κακθγθτισ Πανεπιςτθμίου Αιγαίου υντονιςτήσ: Μαυρόπουλοσ Παναγιώτησ, Τπτγοσ ε.α., Καθηγητήσ Ε (Ν.407/85) Κλιματική Αλλαγή: Αςφάλεια των επιπτώςεων Δρ. Al Obaid Aref Κακθγθτισ Στρατιωτικισ Σχολισ Ευελπίδων (Ν.407/85) Δρ. Θάνοσ Ντόκοσ Γενικόσ Διευκυντισ ΕΛΙΑΜΕΠ Allison Stewart Νομικι Σφμβουλοσ Καναδικισ Πρεςβείασ Παναγιώτησ Μαυρόπουλοσ Στρατιωτικι Σχολι Ευελπίδων υντονιςτήσ: Δρ. Νικητάκοσ Νικήτασ, Πλχοσ ε.α., Καθηγητήσ Πανεπιςτημίου Αιγαίου

4 Χαιρετιςμοί Διοικητήσ τρατιωτικήσ χολήσ Ευελπίδων Σξρχοσ Αρβανίτησ Γεώργιοσ εβασμιότατε, κ. Τπαρχηγέ, κ. Καθηγητές, κ. συνάδελφοι, αγαπητοί Ευέλπιδες και σπουδαστές των άλλων παραγωγικών χολών είμαι ο Σξχος Γεώργιος Αρβανίτης, Διοικητής της Ε και καλωσορίζω τους φιλοξενούμενούς μας στην έδρα της χολής. Κατ' αρχάς, με αφορμή το μεμονωμένο περιστατικό που συνέβη τη 17η Νοε 11, σε αυτόν εδώ το χώρο, θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι έχει διαλευκανθεί πλήρως και έχουν περατωθεί οι διαδικασίες διερεύνησης της υπόθεσης. Εκείνο που θέλω να σας διαβεβαιώσω από το βήμα αυτό, είναι ότι το ατυχέστατο ομολογουμένως συμβάν που τόσο πολύ διογκώθηκε και διαστρεβλώθηκε από τα περισσότερα ΜΜΕ, όλους εμάς που ζούμε στη χολή, μόνιμο προσωπικό και Ευέλπιδες, μας ένωσε, μας έκανε μια γροθιά και δώσαμε έναν όρκο, να προχωρήσουμε μπροστά γιατί αυτή η χολή το αξίζει, το επιζητούν οι Ευέλπιδες και το έχει ανάγκη ο Ελληνικός τρατός. ήμερα, στην έδρα της χολής διοργανώνουμε ημερίδα με θέμα "κλιματική αλλαγή και ασφάλεια", με μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά χαρά, γιατί μπορούμε και με αυτόν τον τρόπο να αποδείξουμε περίτρανα ότι η χολή Ευελπίδων δεν είναι κοιτίδα σκοτεινών ιδεών, αλλά κοιτίδα γνώσης, πολιτισμού και δημοκρατίας. Η κλιματική αλλαγή, στις μέρες μας, είναι ένα φλέγον ζήτημα που επηρεάζει κάθε πτυχή του περιβάλλοντος αλλά και της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας του ανθρώπου. ήμερα θα έχουμε την ευκαιρία, να ακούσουμε τις αναλύσεις διακεκριμένων επιστημόνων επί του θέματος. Παρακαλώ τον κ. Τπαρχηγό, να κηρύξει την έναρξη της ημερίδας και στη συνέχεια την κοσμήτορα της χολής κ. Βιδάλη να προλογίσει επί του θέματος. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 4

5 Β Τπαρχηγόσ Γενικοφ Επιτελείου τρατοφ Αντγοσ Κουτρουμπζλησ Αθανάςιοσ κ. Δκτα της τρατιωτικής χολής Ευελπίδων, αξιότιμοι κ. καθηγητές, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί Ευέλπιδες, Ναυτικοί Δόκιμοι, Ίκαροι, Αισθάνομαι ιδιαίτερη συγκίνηση παρευρισκόμενος σήμερα στη τρατιωτική χολή Ευελπίδων, στο πνευματικό λίκνο των Αξιωματικών του τρατού Ξηράς. Σαυτόχρονα χαίρομαι ιδιαίτερα, διότι μου δίνεται η ευκαιρία να διαπιστώσω με αφορμή το διακλαδικό χαρακτήρα της ημερίδας το υψηλό επίπεδο σπουδών που παρέχεται στους μαθητές των Παραγωγικών χολών των ΕΔ. Επίπεδο το οποίο επιβεβαιώνεται από δραστηριότητες, όπως η σημερινή και που συνάδει με τον υψηλό επαγγελματισμό και τις ανησυχίες των μελλοντικών μας ηγητόρων. Σο θέμα της ημερίδας αντιμετωπίζεται πολύ σοβαρά από το σύνολο της Ιεραρχίας των Ε.Δ. Σαυτόχρονα, έχει προβληθεί από την πολιτική ηγεσία ως εν δυνάμει απειλή στο μείζον θεσμικό κείμενό της, την Πολιτική Εθνικής Άμυνας. Προβλήματα όπως η αύξηση της θερμοκρασίας, η εξάντληση των υδάτινων πόρων και η ερημοποίηση, η πτώχευση της βιοποικιλότητας, τα ακραία φυσικά φαινόμενα, η παράκτια επικινδυνότητα και η εύθραυστη οικολογική ισορροπία του αρκτικού κύκλου, συνθέτουν ένα πολυπαραγοντικό και ασύμμετρο σύμπλεγμα προκλήσεων. Επιπλέον, η σπανιότητα των πόρων και ο διασυνοριακός ανταγωνισμός λειτουργούν δυνητικά, είτε ως διακρατική πρόκληση φυσικής βλάβης μέσω της κατάκτησης ή αιχμαλώτισης των πηγών, είτε ως κίνητρο επεκτατισμού, καθόσον η επιλογή της σύγκρουσης είναι ευκολότερη και οικονομικότερη από τη διαδικασία αντικατάστασης του ανανεώσιμου φυσικού πόρου. Η οικολογική περιθωριοποίηση μεγάλων πληθυσμιακών μαζών, εξαιτίας περιβαλλοντικών πιέσεων, ωθεί στην εγκατάλειψη των εστιών και τη μετανάστευση. Η συνακόλουθη οικονομική επιβάρυνση δημιουργεί πολιτικές διαμάχες και καταλήγει στην αποσάθρωση των θεσμών, επιδεινώνοντας τον κύκλο της φτώχιας. Οι ως άνω παράγοντες, εμπεριέχοντας τη δυναμική του να δράσουν αλυσιδωτά, σε πολλαπλές και επάλληλες χρονικές περιόδους, καταργώντας την έννοια του χώρου, συνθέτουν το χαρακτηριστικότερο ίσως, παράδειγμα παγκόσμιας απειλής. Καθίσταται πλέον σαφές, ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι απλώς ένα οικολογικό πρόβλημα ή μια ενεργειακή πρόκληση. υνιστά μια ουσιαστική Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 5

6 γενεσιουργό αιτία ανάδυσης κινδύνων, με δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις για τη διεθνή ειρήνη, την περιβαλλοντική ασφάλεια και την ασφάλεια των ενδογενών πόρων των κρατών. Οι ΕΔ της χώρας είναι συνεπώς αναγκασμένες, να σχεδιάζουν και να ενεργούν, σε ένα διευρυμένο και ραγδαία διαμορφούμενο, παγκόσμιο γεωπολιτικό, γεωοικονομικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον σκληρού ανταγωνισμού, που ξεπερνά τις παραδοσιακές εμπλεκόμενες δράσεις συγκεκριμένου τρόπου, τόπου και χρόνου. Η κλιματική αλλαγή και η συνακόλουθη περιβαλλοντική υποβάθμιση, αποτελούν ουσιαστικά έναν μη γραμμικό έρποντα πολλαπλασιαστή απειλών. Κυρίες, κύριοι, Η προστασία του περιβάλλοντος σημαίνει σεβασμό στην ανθρώπινη υπόσταση, ως ηθική προσωπικότητα, στο αγαθό της ζωής, ως δώρο Θεού και στην αξία του πλανήτη που μας φιλοξενεί ως κοινής μας περιουσίας πολύτιμης, αλλά και ευαίσθητης. το πλαίσιο της ασφάλειας, η επιρροή της κλιματικής αλλαγής συνθέτει ένα δυσεπίλυτο ζήτημα διασύνδεσης και διάδρασης ετερογενών προβλημάτων. τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο που ζούμε, η περιβαλλοντική υποβάθμιση σκιαγραφεί μια μετατόπιση της παραδοσιακής έννοιας της ασφάλειας, την οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε με πολυδιάστατη και ολιστική προσέγγιση και κυρίως με ρεαλιστική οπτική. Με τις σκέψεις αυτές, κηρύσσω την έναρξη της ημερίδας, όντας βέβαιος ότι θα αποτελέσει το έναυσμα για ουσιαστικό και γόνιμο διάλογο και συνάμα θα καλλιεργήσει στο μυαλό όλων μας, την αγάπη για το περιβάλλον. ας ευχαριστώ Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 6

7 Κοςμήτωρ τρατιωτικήσ χολήσ Ευελπίδων Δρ. Άννα-Μαρία Βιδάλη Κύριε Τπαρχηγέ του ΓΕ Αγαπητοί σύνεδροι Με χαρά σας καλωσορίζουμε στην Ημερίδα «Κλιματική αλλαγή και ασφάλεια» που οργάνωσε ο Σομέας Θεωρητικών Επιστημών του Σμήματος τρατιωτικής Επιστήμης της Ε, με υπεύθυνο τον Αναπληρωτή Καθηγητή ΠΔ 407/80, Τποστράτηγο ε.α. Παναγιώτη Μαυρόπουλο. Ψστόσο, η ικανοποίηση, για το ευτυχές και επιτυχές, ελπίζω, τούτο επιστημονικό γεγονός, δεν έχει την αρμόζουσα πληρότητα, λόγω των γεγονότων, που έφεραν τη χολή στην επικαιρότητα τις τελευταίες μέρες. Σο να τα αντιπαρέλθω σιωπηλά, θα συνιστούσε, εκ μέρους μου, υπεκφυγή και υποκρισία και έλλειψη τόλμης. Εμείς, οι Καθηγητές σας, κατανοούμε την αναστάτωσή σας και θέλουμε να σας διαβεβαιώσουμε ότι είμαστε κοντά σας και θα σας συμπαρασταθούμε. Εδώ, θα ήθελα να σας υπενθυμίσω την πολύ γνωστή σε όλους ρήση του Βολταίρου, του κατ εξοχήν εκπροσώπου του Διαφωτισμού : «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες». Όλοι μας, μπορούμε να εκφράζουμε ελεύθερα τις ιδέες μας, όταν αυτές δεν εκφεύγουν από τα πλαίσια της θεσμικής νομιμότητας και δεν οδηγούν σε κατάχρηση εξουσίας. Ψστόσο, τα όποια πειθαρχικά μέτρα, σε περίπτωση τιμωρητέας πράξεως, δεν είναι αρμοδιότητα εξωθεσμικών παραγόντων, αλλά υπόκεινται στην αρμοδιότητα των προβλεπομένων από τη νομοθεσία Οργάνων της χολής. Μετά από τη σύντομη αυτή, αλλά αναγκαία παρέκβαση που αφορά στην παρούσα συγκυρία, ας επιστρέψουμε στον επιστημονικό λόγο, που είναι λόγος ενδυναμωτικός και εμψυχωτικός, υπεράνω των όποιων δυσάρεστων εντυπώσεων μπορούν να αφήσουν ατυχείς συμπεριφορές, καθώς και βιαστικές και υπερβολικές αντιδράσεις σε αυτές. Ας μην ξεχνούμε ότι ΕΙΜΑΣΕ ΟΛΟΙ ΕΤΕΛΠΙΔΕ! Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 7

8 Ειςαγωγική Ομιλία Μαυρόπουλοσ Παναγιώτησ Τπτγοσ ε.α., Αναπληρωτήσ Καθηγητήσ Ε (Ν.407/85) εβασμιότατε, κ. Τπαρχηγέ, κ. Διοικητά της χολής, κ. Κοσμήτωρ,, κυρίες, κύριοι καλημέρα σας Θέλω κατ αρχήν να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας στη σημερινή ημερίδα της τρατιωτικής χολής Ευελπίδων. Περιποιεί ιδιαίτερη τιμή για όλους εμάς οι οποίοι έχουμε την τιμή και την τύχη να υπηρετούμε το εν λόγω σχολείο, το γεγονός ότι τόσοι εξέχοντες Αξιωματικοί, επιφανείς και διακεκριμένοι Ακαδημαϊκοί, Ευέλπιδες, Ναυτικοί Δόκιμοι και Ίκαροι, φοιτητές, Απόστρατοι αξιωματικοί με άσβεστο το ενδιαφέρον τους για τα διαδραματιζόμενα στο χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων και άσβεστη την αγάπη τους για το χολείο των Ευελπίδων αφιέρωσαν λίγο από τον πολύτιμο χρόνο τους για να μοιραστούν μαζί μας τους προβληματισμούς τους για την εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή, τις ιδέες τους για τον τρόπο με τον οποίο η αλλαγή αυτή επηρεάζει το διεθνές και το τοπικό περιβάλλον ασφαλείας και τον ενδεχόμενο ρόλο των Ενόπλων Δυνάμεων. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τους διακεκριμένους εισηγητές, όλοι επιτυχημένοι επαγγελματίες με κύρος, για την τιμή πους μας έκαναν να αποδεχθούν την πρόταση της χολής και να διαθέσουν λίγο από τον πολύτιμο χρόνο τους για να μας μεταφέρουν τις γνώσεις, την εμπειρία τους και τους προβληματισμούς τους για το θέμα της ημερίδας. κοπός της σημερινής ημερίδας με τον τίτλο «Κλιματική Αλλαγή και Ασφάλεια» είναι η διερεύνηση της ενδεχόμενης σχέσης μεταξύ της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής της οποίας όλοι είμαστε μάρτυρες και της Εθνικής Ασφάλειας και διεθνούς σταθερότητας, όπως επίσης και του ενδεχόμενου ρόλου των Ενόπλων Δυνάμεων. Η σημερινή ημερίδα έχει οργανωθεί σε δύο κύκλους εισηγήσεων, των τεσσάρων εισηγήσεων ο κάθε ένας. το πρώτο πάνελ συμμετέχουν (από αριστερά προς τα δεξιά) ο κ. Φαραλαμπίδης Νίκος, Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace, ο κ. Αράπης Γεράσιμος, καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο κ. Νικητάκος Νικήτας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου και πρώην Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και ο κ. Λέκκας Ευθύμης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. τον πρώτο αυτό μέρος, οι εισηγητές θα μας δώσουν μια γενική ιδέα για τον μηχανισμό δημιουργίας της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 8

9 το δεύτερο πάνελ συμμετέχουν ο κ. Αλλομπέϊντ Άρεφ, καθηγητής στη χολή των Ευελπίδων, ο κ. Ντόκος Θάνος, Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής και πρώην καθηγητής στη χολή των Ευελπίδων, η κ. Stewart Allison, Νομική ύμβουλος της Καναδικής Πρεσβείας και ο υποφαινόμενος. το δεύτερο κύκλο των εισηγήσεων θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συνδέονται με την Εθνική Ασφάλεια και τη Διεθνή ταθερότητα. Σο συντονισμό του πρώτου κύκλου των εισηγήσεων θα κάνει ο υποφαινόμενος ενώ αυτόν του δευτέρου κύκλου ο καθηγητής κ. Νικητάκος. Όσο ακούμε τις εισηγήσεις του πάνελ, θα πρότεινα να έχουμε στο μυαλό μας τα βασικά ερωτήματα στα οποία θα κληθούμε να απαντήσουμε πριν φύγουμε από αυτή την αίθουσα, ήτοι σε ποιο βαθμό οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν τη διεθνή σταθερότητα και ασφάλεια αν υπάρχει πράγματι κάποια σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της εθνικής ασφάλειας και ποιός είναι τελικά ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων στην περίπτωση αυτή; Για ακόμη μια φορά σας ευχαριστώ για την παρουσία σας στη σημερινή ημερίδα. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 9

10 Κλιματική Αλλαγή: Μηχανιςμόσ Δημιουργίασ Συντονιςτισ: Μαυρόπουλοσ Παναγιώτθσ, ΣΣΕ υντονιστής: Δεν νομίζω ότι για ένα θέμα το οποίο σχετίζεται με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή θα υπήρχε καταλληλότερος ομιλητής για τη μύησή μας από έναν άνθρωπο της Greenpeace, όταν μάλιστα αυτός είναι ο Γενικός Διευθυντής του ελληνικού της τμήματος, ο κ. Νίκος Φαραλαμπίδης. Ο κ. Φαραλαμπίδης έχει αναλάβει να μας πείσει ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι θέμα επιστημονικής κινδυνολογίας, αλλά μια πραγματικότητα η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη και την οποία καλά θα κάνουμε να πάρουμε στα σοβαρά. Παρακαλώ κ. Φαραλαμπίδη. Ν. Φαραλαμπίδης: Η αύξηση της θερμοκρασίας στην πηγή του προβλήματος Καλή σας ημέρα Πρώτα από όλα, ευχαριστώ πολύ για τη πρόσκληση. Είναι η πρώτη ευκαιρία που έχω τη τιμή να παρουσιάσω κάποιο θέμα στη χολή Ευελπίδων. Θα ήθελα, μια και είναι η πρώτη παρουσίαση της σημερινής ημερίδας, να σας πω μερικά γενικά πράγματα για τις κλιματικές αλλαγές και να καταλήξω στο ότι υπάρχουν λύσεις και να δούμε ποιες είναι οι λύσεις αυτές. την πορεία αυτή θα δείτε ότι υπάρχουν αρκετά πράγματα που σχετίζονται με τις κλιματικές αλλαγές, τα οποία άπτονται της αρμοδιότητας του τρατού, όχι μόνο της χώρας μας, αλλά διεθνώς. Να ξεκαθαρίσουμε βέβαια ότι δε μιλάμε για ένα Εθνικό θέμα, αλλά για ένα παγκόσμιο θέμα, και με αυτό τον τρόπο θα πρέπει να το αντιμετωπίζουμε δεν είναι κάτι το οποίο πρέπει να απομονώσουμε, ούτε να θεωρούμε ότι είμαστε ένα νησί μακριά από τον υπόλοιπο πλανήτη. Για το φαινόμενο της «θερμοκοιτίδας» πρέπει να κάνουμε μια διευκρίνιση. Ευτυχώς υπάρχει το φαινόμενο του «θερμοκηπίου», επειδή χάρις σ αυτό υπάρχει ζωή στο πλανήτη. Μια σειρά από ανθρώπινες δραστηριότητες, συγκεκριμένα η χρήση ή η παραγωγή αερίων δημιουργεί κάτι σαν κουβέρτα πάνω από τη γη, η οποία περιορίζει την εκπομπή της θερμότητας από τη γη προς το διάστημα. Η θερμότητα αυτή παραμένει στη γη. Και ενώ μέχρι στιγμής αυτό λειτουργούσε, τώρα έχει αρχίσει να ξεφεύγει και η τάση δείχνει ότι κινδυνεύουμε μέσα στις επόμενες δεκαετίες να έχουμε επιπτώσεις και συνέπειες οι οποίες θα είναι διαφορετικές από αυτές που θα θέλαμε. Ήδη η μέση θερμοκρασία έχει ανέβει κατά 0,8 βαθμούς Κελσίου. Θα μπορούσε να πει κάποιος πως μια τέτοιου τύπου αύξηση έχει παρατηρηθεί και πριν από χιλιάδες χρόνια. Αυτό θα το δούμε στη συνέχεια. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 10

11 Να θέσω από την αρχή και την πηγή του προβλήματος επειδή μιλάμε για τον άνθρωπο, θα επικεντρωθούμε στο ανθρωπογενές κομμάτι του φαινομένου του θερμοκηπίου, άρα στις επιταχυνόμενες κλιματικές αλλαγές εξαιτίας της ανθρωπογενούς δράσης, μια και στο υπόλοιπο δε βλέπουμε μέχρι στιγμής τι μπορούμε να κάνουμε. Σο ανθρωπογενές κομμάτι προέρχεται από τη χρήση των ορυκτών καυσίμων, αυτά που χρησιμοποιούμε για τη θέρμανση, την ηλεκτροπαραγωγή, τις μεταφορές κ.τ.λ. Ο λιγνίτης, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και μια σειρά από βιομηχανικά αέρια, υγραέρια κ.τ.λ. τα οποία παράγουν πολύ μικρότερες ποσότητες, αλλά έχουν πολύ μεγαλύτερο δυναμικό όσον αφορά στις κλιματικές αλλαγές, απ ότι το πετρέλαιο. ας είπα πριν για την ιστορική εξέλιξη των αερίων του θερμοκηπίου βλέπετε (προβολή) έναν τέτοιο πίνακα ο οποίος έχει παραχθεί από την ΙPCC, το διεπιστημονικό πάνελ για την κλιματική αλλαγή. Θα πρέπει να σας πω ότι η συζήτηση για τις κλιματικές αλλαγές δεν είναι τωρινή. Η πρώτη φορά που επισήμως η παγκόσμια κοινότητα αναγνώρισε το πρόβλημα και την ανάγκη να προχωρήσει σε παγκόσμια δράση, ήταν περίπου είκοσι χρόνια πριν, το 1992, στη ύνοδο του Ρίο. υμφώνησαν τότε οι αρχηγοί των κρατών ότι θα πρέπει να υπάρξει μια διεθνής συνθήκη για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών και ακόμα παιδευόμαστε. Τπάρχει ακόμα σε εξέλιξη ένα μόνο σχέδιο το οποίο λήγει τα επόμενα δύο χρόνια, και το οποίο πρέπει να αντικατασταθεί με κάτι πιο αποτελεσματικό. Εδώ λοιπόν βλέπετε (προβολή), στα δύο τόξα που αναπαριστούν το μεθάνιο και το διοξείδιο του άνθρακα, ότι υπάρχουν διαχρονικές διακυμάνσεις. Για κάθε χρονική κλίμακα το 0 είναι το σήμερα και το 600 είναι χρόνια πριν. Βλέπουμε ότι υπάρχουν διακυμάνσεις, η άνοδος όμως που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια δεν έχει προηγούμενο. Μπορούμε να το δούμε σε πιο μικρή χρονική κλίμακα (προβολή), μέσα στο τελευταίο αιώνα. Η συνεχής αύξηση της θερμοκρασίας σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ορίστε και μερικές φωτογραφίες (προβολή) για να έχουμε μια εικόνα των επιπτώσεων αυτών, γιατί κάποιος εύκολα μπορεί να πει ότι το κλίμα στη γη πάντα άλλαζε, και σήμερα αλλάζει ακόμη μια φορά. Όντως, το κλίμα της γης πάντα άλλαζε, όμως η σημερινή αλλαγή είναι πιο βίαιη, πολύ πιο γρήγορη και κυρίως είναι η πρώτη αλλαγή που γίνεται εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. υγκεντρώσαμε με αρκετή προσπάθεια και κόπο πάρα πολύ ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό με διαφορά αρκετές δεκάδες χρόνια. Αυτός είναι ο γνωστός παγετώνας στη Παταγωνία (προβολή) ο οποίος έχει πλέον σχεδόν εξαλειφθεί. Η επόμενη φωτογραφία (προβολή) είναι από την Αλάσκα το 1941 και η ίδια φωτογραφία το Βλέπουμε τον παγετώνα Κριπς στην Ελβετία (προβολή), σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους, συγκεκριμένα το 1948, το 2002 και το Άρα δε μιλάμε για κάτι το οποίο εμφανίστηκε σε ένα σημείο της Γης, κάτι το οποίο θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι τυχαίο. Βλέπουμε στη συνέχεια (προβολή), σύμφωνα πάλι με την έκθεση του 2007 του διακρατικού πάνελ για τις κλιματικές αλλαγές, τις διάφορες εκτιμήσεις για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του ουρανού. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 11

12 Σο διακρατικό πάνελ για τις κλιματικές αλλαγές είναι ένα φόρουμ το οποίο περιλαμβάνει περίπου επιστήμονες. Αυτοί είναι ειδικοί απ όλο το πλανήτη, οι οποίοι προσπαθούν να συνδυάσουν τη βέλτιστη γνώση και τις παρατηρήσεις από όλα τα κλιματολογικά κέντρα του πλανήτη, και να τα συνθέσουν σε μια έκθεση που θα καλύπτει ουσιαστικά την υφιστάμενη κατάσταση και την πρόβλεψη για τα επόμενα χρόνια. Πρέπει να σας πω ότι κάθε επόμενη πρόβλεψη είναι χειρότερη από τη προηγούμενη. Έχει σημασία να κρατήσουμε από το διάγραμμα αυτό (προβολή) ότι οι δύο βαθμοί, αυτή η καμπύλη, είναι το όριο αύξησης της θερμοκρασίας μέσα στο οποίο οι επιστήμονες εκτιμούν ότι μπορούμε να ελέγξουμε τις κλιματικές αλλαγές, με την έννοια ότι δε θα είναι εντελώς ανεξέλεγκτες. Δεν σημαίνει ότι δεν θα έχουμε επιπτώσεις, αυτό να το ξεκαθαρίσαμε. Επιπτώσεις θα έχουμε κάτω από οποιοδήποτε σενάριο. Για να μη φτάσουμε σε ανεξέλεγκτες επιπτώσεις όμως, η αύξηση της θερμοκρασίας πρέπει να περιοριστεί στους δύο βαθμούς και αυτό μας δίνει και μια ένδειξη των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Βλέπουμε εδώ (προβολή) τα διάφορα σενάρια να αποτυπώνονται με έγχρωμες γραμμές, την κόκκινη, την πορτοκαλί, τη γαλάζια, την πράσινη, και τις μαύρες γραμμές με τις μαύρες τελείες και τους χρωματιστούς κύκλους που αποτυπώνουν τις πραγματικές μετρήσεις βλέπουμε δυστυχώς ότι οι πραγματικές μετρήσεις αποκλίνουν από το χειρότερο σενάριο, τουλάχιστον μέχρι στιγμής. Μία έκθεση σημαίνει επίσης τις επιπτώσεις στα κακά σενάρια. τους 4,5 βαθμούς έχουμε μαζικές εξαφανίσεις σε ολόκληρο το πλανήτη, στους 3,5 βαθμούς έχουμε εξαφάνιση του 15 με 40% των ενδημικών ειδών, όπως επίσης και των πρωτογενών υφάλων και φυκιών και 5% απώλειες στα δέντρα. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το να εξαφανιστεί η τούντρα δεν είναι κάτι που μας αφορά εδώ. Η εξαφάνιση της τούντρας όμως μπορεί να σημαίνει σε πολλές περιπτώσεις, απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων μεθανίου τα οποία είναι θαμμένα στη γη, κάτι το οποίο με τη σειρά του σημαίνει τραγική επιδείνωση των κλιματικών αλλαγών σε ολόκληρο τον πλανήτη. Βλέπουμε (προβολή) ακόμα ότι και στη σημερινή κατάσταση έχουμε απώλειες στα ψάρια του γλυκού νερού πολικά οικοσυστήματα υποβαθμίζονται. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και κάποιες παράλληλες περιοχές μας ενδιαφέρουν επειδή είναι τα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα για τη θαλάσσια ζωή. Η εικόνα αυτή είναι από τη Γερμανία (προβολή). Η Γερμανία, μια χώρα με την οποία έχουμε μια έντονη σχέση αυτό το τελευταίο διάστημα, παρ ότι έχει κάνει πολλές προσπάθειες και πολλές βελτιώσεις στον τομέα της ενέργειας, διατηρεί τον λιγνίτη ως μια σημαντική πηγή ενέργειας. Να δούμε λίγο και τη κατάσταση στην Ελλάδα (προβολή). H Ελλάδα το 2006 παρήγε 1,133 εκατομμύρια τόνους μείγματος διοξειδίου του άνθρακα. Από αυτά, ένα πολύ σημαντικό κομμάτι οφείλεται στην ηλεκτροπαραγωγή. Από το μείγμα, η ηλεκτροπαραγωγή είναι 53 με 54 εκατομμύρια τόνοι και απ αυτά ο λιγνίτης γύρω στα 43,90 εκατομμύρια τόνοι, το Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 12

13 πετρέλαιο 6,3 και το φυσικό αέριο 3,6 εκατομμύρια τόνοι. Για να σας δώσω μια απλουστευτική εικόνα για το ενεργειακό μας μείγμα, θα σας πω ότι η ηπειρωτική χώρα λειτουργεί κατά βάση με λιγνίτη. Παράγει ηλεκτρική ενέργεια από λιγνίτη και προσφάτως από φυσικό αέριο, ενώ τα νησιά από πετρέλαιο. Σο πετρέλαιο, εκτός από το μεγάλο περιβαλλοντολογικό κόστος, έχει πάρα πολύ μεγάλο οικονομικό κόστος το οποίο δε πρέπει να ξεχνάμε. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά μας από πετρέλαιο επιβαρύνει τον εθνικό προϋπολογισμό γύρω στα 500 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, και αυτό το πληρώνουμε όλοι μας. Μια έμμεση συνέπεια των κλιματικών αλλαγών, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας, είναι οι λεγόμενες ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Είναι ριψοκίνδυνο να πει κάποιος ότι οι πυρκαγιές που είδαμε τα προηγούμενα χρόνια είναι αποτέλεσμα των κλιματικών αλλαγών. Αυτό που δεν είναι καθόλου ριψοκίνδυνο, είναι ότι οι κλιματολογικές αλλαγές δημιουργούν ιδανικές συνθήκες γι αυτές τις πυρκαγιές. Και όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Αυστραλία, στην Καλιφόρνια. Οι παρατεταμένες ξηρασίες ευνοούν τις πυρκαγιές οι οποίες είναι σχεδόν πρακτικά αδύνατο να αντιμετωπιστούν έχουμε τεράστιες δυνάμεις πυρόσβεσης, οι οποίες καλούνται να κάνουν το αδύνατο και τελικώς απλώς περιμένουν να τελειώσει η βιομάζα που πρέπει να καεί. Πρόσφατα, σε μια αποστολή μας στη Γροιλανδία (προβολή), σε συνεργασία με παγετωνολόγους, παρατηρήσαμε το εξής: το νερό που προέρχεται από το λιώσιμο των παγετώνων κατεβαίνει στη βάση τους και λειτουργεί σαν λιπαντικό, μειώνοντας τη τριβή, με αποτέλεσμα ο παγετώνας να κινείται με πολλή μεγαλύτερη ταχύτητα, τριπλάσια ή και τετραπλάσια, από αυτή που ιστορικά έχει καταγραφεί. Αυτό μας ενδιαφέρει γιατί σημαίνει πρώτον ότι ανεβαίνει πιο γρήγορα η στάθμη της θάλασσας και δεύτερον ότι το λιώσιμο των παγετώνων μπορεί να προκαλέσει πολύ μεγάλες αλλαγές, ακόμα και στις φυσικές οικοχημικές συνθήκες του ωκεανού, σε κοντινές περιοχές, όπως για παράδειγμα στον Ατλαντικό. Μέσα σε όλες αυτές τις συνθήκες δεν πρέπει να κρύψουμε ότι για κάποιους δημιουργούνται ευκαιρίες. Η φωτογραφία (προβολή) είναι από το ατύχημα που έγινε στην πλατφόρμα άντλησης πετρελαίου πριν από ενάμιση χρόνο στις ακτές του κόλπου του Μεξικού, και το οποίο αποκάλυψε μια εικόνα την οποία δεν θέλαμε να ξέρουμε. Αυτή τη στιγμή γίνονται γεωτρήσεις σε βάθη μέτρων για την ανεύρεση πετρελαίου αυτό θα προκαλέσει επιδείνωση των κλιματικών αλλαγών. Με βάση το λιώσιμο των πάγων στην Ανταρκτική, υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον στρατιωτικό-πολιτικό παιχνίδι ποιός θα είναι ο πρώτος που θα βάλει τη σημαία του στη γη που αποκαλύπτεται από την εξαφάνιση των πάγων. Η πρόσβαση στη γη αυτή θα επιτρέψει την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου τα οποία στη συνέχεια θα επιδεινώσουν τις κλιματικές αλλαγές. Αυτό τον παραλογισμό θα πρέπει κάποια στιγμή να τον δούμε. Οι ωκεανοί αποτελούν ένα κομμάτι στο οποίο ήδη καταγράφονται επιπτώσεις που οφείλονται στις κλιματικές αλλαγές. Έχουμε ήδη μεγαλύτερη συγκέντρωση Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 13

14 άνθρακα στους ωκεανούς σε σχέση με το παρελθόν. την ιστορία της γης υπάρχουν πέντε μεγάλες εξαφανίσεις και φαίνεται ότι έπονται οι ωκεανοί. Με την εξαφάνιση των ωκεανών θα αλλάξει άρδην η σύνθεση της βιοποικιλότητας πάνω στον πλανήτη. Οι ίδιοι επιστήμονες δηλώνουν ότι τα πρώτα βήματα γι αυτή την εξαφάνιση σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν ήδη αρχίσει. Ελπίζω ότι δεν είναι έτσι και ότι η κατάσταση αυτή θα ανατραπεί. Εκτός από το κόστος των κλιματικών αλλαγών υπάρχει και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές: άμεσοι θάνατοι λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων. Τπάρχουν ανθρώπινες ζωές που επηρεάζονται άμεσα από τις κλιματικές αλλαγές, και ένα οικονομικό κόστος το οποίο αυτή τη στιγμή ανέρχεται σε 125 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Θα σας θυμίσω την έκθεση του CERN, η οποία δημοσιεύθηκε στο τέλος του 2006 και ανανεώθηκε το 2008, σύμφωνα με την οποία το κόστος της αδράνειας, το κόστος του «άσε, θα το κάνει κάποιος άλλος», ανέρχεται σε 5% με 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει καταστροφή της παγκόσμιας αγοράς. Αυτή την απώλεια του 5% με 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ δεν μπορούμε να την διαχειριστούμε. Αντίστοιχα, ή αντίθετα, το κόστος δράσης, το κόστος του «αναλαμβάνουμε δράση τώρα» ανέρχεται στο 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Να δούμε για λίγο και το κομμάτι της κλιματικής αλλαγής και της ασφάλειας: αυτή τη στιγμή οι φορείς που ασχολούνται με την ασφάλεια οι οποίοι δεν έχουν στενή συνεργασία, θα έλεγα μάλιστα ότι έχουν διαφορετική κοσμοθεωρία βλέπουν συστηματικές αλλαγές για την παγκόσμια ασφάλεια (κάποιοι μάλιστα αναγνωρίζουν ότι η απειλή των κλιματικών αλλαγών είναι πολύ μεγαλύτερη και πολύ πιο δύσκολη στην αντιμετώπιση και από την τρομοκρατία). Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας δεν σημαίνει απλώς ότι θα χάσουμε κάποιες παραλίες σημαίνει επίσης ότι θα χάσουμε υπόγεια ύδατα, ότι μια σειρά από εύφορα οικοσυστήματα θα καταστραφούν, άρα θα καταστραφούν αντίστοιχα και οι παραγωγικές διαδικασίες. ε έρευνα του Πανεπιστημίου σχετικά με τις επιπτώσεις στη Μεσόγειο η οποία χρονολογείται από το 1996, βλέπουμε (προβολή) τη Βενετία, το Δέλτα του Νείλου, τη Θεσσαλονίκη, τις τρεις πρώτες περιοχές, και στη συνέχεια το Μεσολόγγι, ως τις πρώτες περιοχές στη Μεσόγειο οι οποίες αναμένεται να πληγούν από τις κλιματικές αλλαγές. Ας δούμε ορισμένα νούμερα για να έχουμε μια αίσθηση: υπάρχει μια χώρα που λέγεται Μπαγκλαντές, η οποία έχει ήδη περίπου κατοίκους, και της οποίας το μέσο ύψος πάνω από τη θάλασσα είναι ένα μέτρο. Όταν εξαφανίζεται το Σουβαλού, μια μικρή νησιωτική χώρα στον Ειρηνικό με κατοίκους, λέει κάποιος «εντάξει, άνθρωποι είναι, τους μετακινούμε κάπου αλλού, και ας αγνοήσουμε το πολιτιστικό κομμάτι, για το πώς οι άνθρωποι αυτοί θα ζήσουν, κλπ.». Όταν όμως μιλάμε για ένα εκατομμύριο, οι άνθρωποι αυτοί θα φύγουν και θα πάνε κάπου αλλού. Και ως προς το «αλλού», επειδή η Ινδία δεν τους χωράει, επιτρέψτε μου να ισχυριστώ ότι δεν θα μείνουν στο Αφγανιστάν, δεν θα μείνουν στο Καζακστάν, θα έρθουν στην Ευρώπη. ύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα η αύξηση της θερμοκρασίας πρέπει να συγκρατηθεί κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου, πρέπει να πετύχουμε Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 14

15 μείωση των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2015 και η μείωση αυτή πρέπει να φθάσει σχεδόν στο μηδέν μέχρι το Για να γίνει αυτό χρειάζεται μια ανατροπή, μια επανάσταση, στον τρόπο που καταναλώνουμε ενέργεια. Σο τρίπτυχο της συνταγής είναι εξοικονόμηση, μέγιστο έλεγχο της ανάπτυξης και έξυπνα δίκτυα. Και πρέπει να επεξεργαστούμε σενάρια παραγωγής ενέργειας 100% από ανανεώσιμες πηγές μέχρι το Αυτό δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, δεν το κάνουν μόνο κάποιοι «ακριβοί» ουηδοί. Επεξεργάζεται και η Ελλάδα ένα παρόμοιο σενάριο, μάλιστα έχω την τιμή να είμαι μέλος της σχετικής επιτροπής. Βλέπετε (προβολή) πολύ παραστατικά το δεντράκι «ενέργεια και κλιματικές αλλαγές». Τπάρχουν δύο παρακλάδια: παραγωγή ενέργειας και κατανάλωση ενέργειας. Σώρα πρέπει να προχωρήσουμε στην εξοικονόμηση, και πρέπει να το κάνουμε δραστικά. υμπαραγωγή και μείωση των υγρών καυσίμων με σταδιακή απόσυρσή τους. Βλέπουμε (προβολή) ένα διάγραμμα για την παγκόσμια παραγωγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό είναι ένα σενάριο που έχουν επεξεργαστεί πολλοί επιστήμονες σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Πρέπει να προχωρήσουμε σε μείωση 15% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στον ενεργειακό τομέα. Βλέπετε (προβολή) στο διάστημα 2007 μέχρι 2050 τον ηλεκτρισμό, τις μεταφορές, τη βιομηχανία, και άλλους τομείς το άσπρο κομμάτι είναι η εξοικονόμηση. Η καμπύλη που βλέπετε συνολικά είναι το σενάριο της συνέχισης παραγωγής ενέργειας. Δηλαδή αν ακολουθήσουμε το σενάριο αυτό θα φτάσουμε στην κορυφή επάνω. Αυτό προφανώς σημαίνει αύξηση της θερμοκρασίας, σημαίνει τις επιπτώσεις που είδαμε πριν. Για να το αποφύγουμε, υπάρχει η τεχνική λύση την οποία και πρέπει να ακολουθήσουμε. Σο 95% της μείωσης μέχρι το 2050 προέρχεται από την εξοικονόμηση. Πρέπει να συνεχίσουμε σιγά-σιγά και σταδιακά, αλλά τελικά, μετά το 2030, η εξοικονόμηση αποτελεί ουσιαστικά το μεγαλύτερο κομμάτι της λύσης. Αυτό σημαίνει πραγματική ανατροπή στον τρόπο που σκεφτόμαστε, σχεδιάζουμε, παράγουμε και καταναλώνουμε ενέργεια. ημαίνει, για παράδειγμα, ότι η εικόνα που έχουμε τώρα, δηλαδή Πτολεμαϊδα και Μεγαλόπολη, άντε και λίγο Λαύριο, μέσα από μια κεντρική γραμμή ηλεκτροδότησης στην Ελλάδα, δεν θα υπάρχει. Θα υπάρχουν μικροδίκτυα, μικροπαραγωγές ηλεκτρικής ενέργειας. Και αυτά δεν είναι επιστημονική φαντασία από το 2019 και μετά, είναι συμβατική υποχρέωση των ευρωπαϊκών χωρών και της Ελλάδος, όλα τα καινούρια κτίρια που θα κατασκευάζονται θα είναι αυτο-παραγωγοί ενέργειας, δηλαδή το κάθε κτίριο θα πρέπει να παράγει την ενέργεια που καταναλώνει, με ηλιακούς θερμοσίφωνες, με φωτοβολταϊκά, με συμπαραγωγή, και κυρίως με πολύ μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας. Σι πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις; ας μην κρυβόμαστε ο λιγνίτης και τα πυρηνικά επιδοτούνται έμμεσα από κυβερνήσεις και τράπεζες. Δεν μπορούμε να κοροϊδευόμαστε ή το ένα ή το άλλο. Ή θα διατηρήσουμε το ενεργειακό status quo ή θα το ανατρέψουμε. Αν οι κυβερνήσεις δεν είναι διατεθειμένες να το κάνουν, απλά πιστεύω ότι καλώς βρισκόμαστε εδώ που βρισκόμαστε σήμερα. Θα πρέπει να αυξηθούν οι τιμές του διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να σας πω ότι από το 2013 και μετά η τιμή της ενέργειας, το ηλεκτρικό ρεύμα που Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 15

16 πληρώνουμε, θα αυξηθεί. Θα αυξηθεί γιατί, ούτως ή άλλως, στις ανεπτυγμένες χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο, το διοξείδιο που παράγεται θα πληρώνεται. Θα υπάρχει ένα χρηματιστήριο, θα γίνεται αγοραπωλησία, γι αυτό προβλέπουμε ότι μπορεί να υπάρχει μια αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος γύρω στο 30%. Πρέπει να υποστηρίξουμε όσο μπορούμε τα προγράμματα εξοικονόμησης. ήμερα η εικόνα που βλέπουμε (προβολή) ανεμογεννήτριες σταματημένες ενώ υπάρχει αέρας, επειδή προφανώς δίνεται προτεραιότητα σε κάποιο λιγνιτικό σταθμό, θα πρέπει να ανατραπεί. Πρέπει να εγγυηθούμε ένα ασφαλές επενδυτικό περιβάλλον, κάτι που, υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες, είναι πρόκληση για τη χώρα μας, και να αυξήσουμε το κεφάλαιο για την έρευνα και την ανάπτυξη. Ο δρόμος είναι σαφής. Κλείνοντας, θα πρέπει να σας πω ότι η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία του πλανήτη είναι οι κλιματικές αλλαγές, και ιδιαίτερα τα καύσιμα. Ση λύση την ξέρουμε. Ας σηκώσουμε τα μανίκια και ας προχωρήσουμε. ας ευχαριστώ πολύ. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 16

17 υντονιστής: Μία από τις πιο απτές αποδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά με το περιβάλλον σήμερα είναι η εμφάνιση συχνών και επαναλαμβανόμενων ξηρασιών, φαινομένων ερημοποίησης και έλλειψης νερού σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Η επιστημονική επάρκεια και η εμπειρία του καθηγητή κ. Αράπη εγγυάται την κατανόηση του προβλήματος της ερημοποίησης και της έλλειψης νερού από όλους εμάς του μη ειδικούς. Παρακαλώ κ. Αράπη. Δρ. Γ. Αράπης: Ερημοποίηση Έλλειψη νερού Με πολλή χαρά βρίσκομαι εδώ για μένα είναι η πρώτη φορά που βρίσκομαι απέναντι σε τόσους ένστολους. Θα μιλήσουμε για δύο από τα σημαντικότερα στοιχεία του περιβάλλοντος, που είναι το έδαφος και το νερό, και θα επικεντρωθούμε στα φαινόμενα της ερημοποίησης και γιατί τελικά υπάρχει έλλειψη νερού. Πράγματι, το έδαφος είναι ένας πολύ σημαντικός πόρος γιατί δεν ανανεώνεται. Επίσης, το έδαφος επηρεάζει την οικονομία σε τοπική, εθνική και παγκόσμια κλίμακα γιατί υποστηρίζει, εκτός από την πρωτογενή παραγωγή, και την χερσαία ζωή στον πλανήτη. Αυτό που συνήθως ξεχνάμε είναι ότι το έδαφος είναι ένα οικοσύστημα, δηλαδή έχει ζωή μέσα του, δέχεται επιδράσεις από το περιβάλλον και, κυρίως, υπάρχει αυτή η αλληλοεπίδραση ανάμεσα στους ζώντες στο οργανικό κομμάτι, αυτό της ζωής, και το ανόργανο κομμάτι του εδάφους. Εάν δούμε τα θέματα που σχετίζονται με την προστασία των εδαφών, ακόμα και στην Ευρώπη, που είναι πρωτοπόρος στα θέματα της προστασίας του περιβάλλοντος, με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει εξειδικευμένη οδηγία. Ακόμα και σήμερα αναμένεται εναγωνίως μια ευρωπαϊκή οδηγία για την προστασία των εδαφών, η οποία αν και είναι ολοκληρωμένη, δεν υιοθετείται από τα κράτη μέλη της ΕΕ για πολιτικούς λόγους. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τι γίνεται στα άλλα μέρη του πλανήτη όπου τα θέματα της προστασίας του περιβάλλοντος δεν είναι τόσο ανεπτυγμένα. Μέσα σ αυτή την έτοιμη ευρωπαϊκή οδηγία, αναγνωρίζονται ορισμένες απειλές. Οι κυριότερες απ αυτές είναι η διάβρωση του εδάφους, η αλάτωση, η αλκαλίωση του εδάφους, η απώλεια οργανικής ύλης - του οργανικού υλικού του εδάφους - η ρύπανση, κυρίως η χημική ρύπανση του εδάφους, η μείωση της βιοποικιλότητας - ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να μιλάμε για θέματα μείωσης της βιοποικιλότητας, χωρίς ακόμα να έχουμε καταφέρει να μειώσουμε ή να ελέγξουμε τους ρυθμούς της μείωσής της - και άλλα θέματα που σχετίζονται με τη συμπίεση του εδάφους, την κάλυψη του εδάφους με αδρανή υλικά. Θα σας δείξω μερικές φωτογραφίες για όλα αυτά που συζητάμε, αλλά εν τέλει, όλα αυτά οδηγούν σε αυτό που λέμε ερημοποίηση της γης. Ας δούμε τα θέματα της διάβρωσης του εδάφους. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, το 75% των εδαφών που καλλιεργούνται, έχει ήδη επηρεαστεί από το Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 17

18 φαινόμενο της διάβρωσης και αν δούμε τι γίνεται στη δική μας περιοχή, στη Μεσόγειο και στη χώρα μας, αυτό το ποσοστό είναι ακόμα μεγαλύτερο. Δείτε σ αυτό τον χάρτη της χώρας μας τα θέματα της διάβρωσης που μπορεί να οφείλονται και σε υδατική διάβρωση, δηλαδή φαινόμενο που οφείλεται στα νερά, αλλά και στην αιολική διάβρωση ο αέρας μπορεί να βοηθήσει σ αυτό. Βλέπετε την ανατολική Κρήτη, την Εύβοια και άλλα κομμάτια της χώρας μας που είναι πάρα πολύ ευαίσθητα σ αυτό το φαινόμενο. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζει τη διάβρωση είναι η έλλειψη της επαρκούς φυτοκάλυψης. Βλέπετε εδώ, σ αυτό το γράφημα, ότι όσο η φυτοκάλυψη μεγαλώνει, τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό της διάβρωσης που παρατηρείται. Η εντατική καλλιέργεια του εδάφους είναι μια άλλη σημαντική διεργασία που σχετίζεται με τη διάβρωση του εδάφους. Εκτιμάται απώλεια του εδάφους σε περιοχές όπου υπάρχουν κλίσεις - σε κεκλιμένες τοποθεσίες - λόγω της μηχανικής διάβρωσης που οφείλεται στην καλλιέργεια του εδάφους. Έχουμε αρκετή ποσότητα σε πάχος (σε βάθος) επιφανειακού χώματος το οποίο χάνεται, μετακινείται, φεύγει από τη θέση του, που μπορεί να φτάσει και μερικά εκατοστά το έτος. Η μηχανική διάβρωση έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της παραγωγής και την εγκατάλειψη της γης, με ότι αυτό συνεπάγεται από άποψη οικονομική και κοινωνική. Εκτιμάται ότι το 8% της γεωργικής γης μας έχει υποβαθμιστεί σε λίγο παραπάνω από μια γενιά, στις 4 τελευταίες δεκαετίες. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για τη διάβρωση είναι η αποψίλωση των εδαφών και η υπερβόσκηση της γης. Εδώ βλέπετε ένα παράδειγμα σε ότι αφορά την υπερβόσκηση της γης: στην Κρήτη, στον Χηλορείτη, για παράδειγμα, έχουμε αλλαγές σε αυτό που αποκαλούμε θαμνολίβαδα, τα οποία αυξήθηκαν κατά 85% σε βάρος των πυκνότερων θάμνων και δασών. Δηλαδή, με άλλα λόγια, η υπερβόσκηση άλλαξε τη δομή και, συνεπώς, και τη λειτουργία του οικοσυστήματος των λιβαδιών. Ακούστηκε, επίσης, ότι οι πυρκαγιές, που δεν ξέρουμε κατά πόσο, όπως είπε και ο κύριος Φαραλαμπίδης, οφείλονται στις κλιματικές αλλαγές, είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας και για τα θέματα της διάβρωσης διότι οι πυρκαγιές μπορούν να επιταχύνουν τα φαινόμενα της διάβρωσης. Βλέπετε εδώ μερικές περιοχές όπου το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο κάνει έρευνα: μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τις περιοχές αυτές ως προς την επικινδυνότητα της διάβρωσης των εδαφών. Θα δείτε αντίστοιχο χάρτη και για την ερημοποίηση. Ένας άλλος κίνδυνος που αναφέρεται στα δάση είναι η αλάτωση, η αλκαλίωση του εδάφους. Η χώρα μας έχει πολύ σημαντικό πρόβλημα διότι η αλάτωση πλήττει ένα μεγάλο μέρος από τα δικά μας εδάφη. ε παγκόσμιο επίπεδο, 100 εκατομμύρια στρέμματα κάθε χρόνο έχουν πρόβλημα αλάτωσης, που σημαίνει στην ουσία το ένα τρίτο περίπου των γεωργικών εδαφών. τη χώρα μας, όπως είπαμε πριν, εκτιμάται ότι το 15% των ελληνικών γεωργικών εδαφών έχει επηρεαστεί, ή είναι πολύ πιθανόν ότι θα επηρεαστεί τα επόμενα Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 18

19 χρόνια, από την αλάτωση. Σο πρόβλημα αυτό αφορά κυρίως στα παραλιακά γεωργικά κομμάτια όπου, όπως βλέπετε, λόγω της υπεράντλησης, η θάλασσα εισχωρεί στα υπόγεια νερά με αποτέλεσμα η ποιότητα του νερού θα το δούμε και λίγο πιο κάτω όταν θα μιλήσουμε για τα νερά να επηρεάζεται. Σο αποτέλεσμα αυτής της χαμηλής ποιότητας νερού, όπως επίσης και των συνθηκών κακής στράγγισης - δηλαδή όχι καλής εφαρμογής του νερού κατά τη διάρκεια των γεωργικών πρακτικών - είναι να έχουμε το 32% των αγροτικών εκτάσεων της χώρας μας να βρίσκεται υπό τον κίνδυνο της αλάτωσης, ειδικά εκεί όπου η άρδευση δεν συνοδεύεται από στράγγιση βλέπουμε τα εδάφη που αποκτούν αυτό το λευκό χρώμα στην επιφανειακή κρούστα. Για να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε αυτά τα εδάφη είναι αυτονόητο ότι πρέπει να γίνουν εγγειοβελτιωτικές παρεμβάσεις, που σημαίνει, με άλλα λόγια, χρήματα. Άλλος κίνδυνος για τα εδάφη είναι η απώλεια της οργανικής ύλης. Είπαμε ότι τα εδάφη είναι ένα οικοσύστημα. Η οργανική ύλη σχετίζεται με τα οικοσυστήματα, διότι αποτελεί βασικό συστατικό του εδάφους και είναι αυτή που ρυθμίζει τη λειτουργία του οικοσυστήματος και την ποιότητα των εδαφών. Επίσης, μια που προηγήθηκαν τα θέματα που σχετίζονται με την αύξηση της θερμοκρασίας και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το οργανικό υλικό στο έδαφος μπορεί να ρυθμίσει και το φαινόμενο του θερμοκηπίου διότι το έδαφος μπορεί να λειτουργήσει ως μια δεξαμενή όπου το διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να ενσωματωθεί και να υπάρξει ένα θετικό ισοζύγιο σε ότι αφορά το πρόβλημα του διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και των άλλων αερίων του θερμοκηπίου. Δείτε, η καταστροφή των οργανικών εδαφών στην Καβάλα έχει οδηγήσει σε πάρα πολύ μεγάλη μείωση της επιφάνειας του εδάφους, περίπου 10 εκατοστά το έτος δηλαδή σε 17 έτη το έδαφος κατέβηκε ένα μέτρο και ογδόντα εκατοστά, λόγω της συνίζησης που προέκυψε από την οξείδωση της οργανικής ύλης κατά τις θερινές περιόδους. Βεβαίως, ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο σχετίζεται με τη χημική ρύπανση του εδάφους από τοξικές ουσίες, κυρίως βαρέα μέταλλα, οργανικούς ρύπους και ραδιενεργές ουσίες. Αυτές οι διεργασίες ρύπανσης βοηθούν προκειμένου να υπάρξει αυτό που λέμε οξίνιση του εδάφους, κατά συνέπεια να υποβαθμιστεί η ποιότητα του εδάφους. Η συμπίεση του εδάφους είναι μια άλλη παράμετρος την οποία δεν λαμβάνουμε υπ όψη μας. Ακόμα και στις γεωργικές πρακτικές, πολλές φορές κάνουμε λάθη, όταν βαριά μηχανήματα έρχονται να λειτουργήσουν αντίθετα με το σκοπό του αγρότη, συμπιέζουν το έδαφος και το υποβαθμίζουν. Η κάλυψη του εδάφους με αδρανή υλικά είναι κάτι που το ζούμε: δείτε, εδώ είναι η περιοχή των Μεσογείων, η Αττική δηλαδή, περισσότερο η Αθήνα. Σι κάναμε τώρα: μεταφέραμε την πόλη μας στο πιο παραγωγικό κομμάτι της Αττικής. Σο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος βρίσκεται στα πάτα, εκεί δηλαδή όπου υπήρχαν τα πιο παραγωγικά εδάφη της Αττικής. Δείτε δύο φωτογραφίες από μια άλλη αδερφή χώρα, μεσογειακή, την Ισπανία. Αυτά τα άσπρα που βλέπετε δεξιά είναι θερμοκήπια. Βλέπετε, λοιπόν, Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 19

20 πώς μπορεί να μετατρέψουμε τη φύση και, από καλλιέργειες που είχαμε σε ανοιχτά πεδία, να έχουμε τα θερμοκήπια. Όλα αυτά, όπως είπαμε, έχουν ως τελικό αποτέλεσμα την ερημοποίηση της γης. Η ερημοποίηση αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα και επηρεάζει περίπου τα δύο από τα επτά δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη, ή, αν θέλετε και σε επιφάνεια γης, το ένα τρίτο περίπου της επιφάνειας της γης. Όλα αυτά προκαλούν απώλεια εισοδήματος ετησίως: βλέπετε ένα νούμερο που ίσχυε περίπου μια πενταετία πριν, 64 δισεκατομμύρια δολάρια, πάνω από 50 δισεκατομμύρια ευρώ. Σο πιο σημαντικό είναι ότι χάνονται 50 με 70 εκατομμύρια στρέμματα γης το χρόνο είπαμε ότι το έδαφος δεν είναι ανανεώσιμος πόρος. Βλέπετε εδώ, με κόκκινο χρώμα, τις περιοχές όπου το πρόβλημα της ερημοποίησης σε πλανητικό επίπεδο είναι πολύ σημαντικό και, παρ ότι έχουμε ήδη δώσει παραδείγματα και θα δούμε και αρκετές φωτογραφίες για τη χώρα μας, η χώρα μας δεν είναι ακόμα στο πολύ κόκκινο. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τι γίνεται στις άλλες περιοχές του χάρτη που υπάρχουν χώρες όπου το κόκκινο είναι πάρα πολύ έντονο. Επειδή η Ελλάδα, λόγω του ορεινού της χαρακτήρα, παρουσιάζει ορισμένες ιδιομορφίες απότομες υψομετρικές διαφορές, ισχυρές κλίσεις σε πολύ μεγάλο τμήμα της χώρας έχουμε κλίσεις πάνω από 10% που μπορούν να οδηγήσουν σε ερημοποίηση περίπου το μισό της χώρας μας. Αυτές οι ισχυρές κλίσεις προκαλούν έντονες επιφανειακές απορροές των ομβρίων υδάτων, σημαντική διάβρωση των εδαφών και, κυρίως εκεί όπου δεν υπάρχει φυτοκάλυψη, έχουμε απώλεια γόνιμου εδάφους. Και όπου έχουμε απώλεια γόνιμου εδάφους, έχουμε και το φαινόμενο της ερημοποίησης. Βλέπετε εδώ τις περιοχές με υψηλό δυνητικό κίνδυνο ερημοποίησης: η Ανατολική Κρήτη, η Αττική, ένα μεγάλο μέρος της Εύβοιας και της Πελοποννήσου και όλο το Αιγαίο όλα τα νησιά του Αιγαίου - βρίσκονται σε αυτό που λέμε υψηλό κίνδυνο λόγω διάβρωσης. Βλέπετε και πάλι εδώ τις περιοχές που μελετάμε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, σε ότι αφορά την επικινδυνότητα ως προς την ερημοποίηση. Δείτε μερικές περιοχές: η Εύβοια, περιοχή υψηλού κινδύνου, η Ηλεία, περιοχή μέτριου κινδύνου, η Μεγαλόπολη, περιοχή χαμηλού κινδύνου ερημοποίησης και αυτό σχετίζεται και με το επικλινές των περιοχών που φαίνονται σε αυτές τις φωτογραφίες. Οφείλουμε να πούμε, στο σημείο αυτό, ότι, επειδή σε εθνικό επίπεδο μας απασχολεί αυτό το θέμα, υπάρχει ένα εθνικό σχέδιο δράσης κατά της ερημοποίησης στο οποίο περιέχονται γενικά μέτρα, μέτρα που σχετίζονται με τον παραγωγικό τομέα της γεωργίας, των δασών, της πανίδας, κλπ και ανά τακτά χρονικά διαστήματα αυτό το εθνικό σχέδιο δράσης κατά της ερημοποίησης επικαιροποιείται. Ας περάσουμε με συντομία σε ότι αφορά στο δεύτερο κομμάτι που είπαμε: οι υδάτινοι πόροι οι οποίοι, μαζί με το έδαφος, έχουν αποκτήσει μεγάλη Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 20

21 οικονομική σημασία γιατί καθορίζουν την αποδοτικότητα των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Επειδή, όπως είπαμε, η χώρα μας έχει αυτές τις ιδιομορφίες, κλιματολογικές και γεωγραφικές, αυτές επηρεάζουν την ορθολογική διαχείριση, όχι μόνο των εδαφών, αλλά και των υδάτων. Σο μεσογειακό κλίμα χαρακτηρίζεται από μεγάλες εποχιακές και ετήσιες διακυμάνσεις, υψηλές θερμοκρασίες κατά τη θερινή περίοδο και έντονη ξηρασία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτά τα περιστατικά οδηγούν στο να υπάρξει, τελικά, έλλειψη υδάτων διότι υπάρχει μείωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Τπάρχει αύξηση της ζήτησης λόγω της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει φτάσει τα επτά δισεκατομμύρια και της έντονης συγκέντρωσης του πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Η βιομηχανία διευρύνεται για να ανταποκριθεί στις ανάγκες της αύξησης αυτής και, εν τέλει, υπάρχει άνιση κατανομή των υπαρχόντων υδάτινων πόρων ανά, τομέα δραστηριότητας, ακόμα και στη χώρα μας. Οι βροχοπτώσεις, λόγω της μεγάλης έντασης αφ ενός και της μικρής συχνότητας από την άλλη, έχουν μεγάλες διακυμάνσεις στην απορροή των χειμάρρων και των ποταμών, συχνά προκαλούν καταστροφικές πλημμύρες, ενώ πολύ νερό χάνεται στη θάλασσα. Σην άνοιξη και το καλοκαίρι, τότε που χρειαζόμαστε περισσότερο νερό για τις παραγωγικές διεργασίες, για την πρωτογενή παραγωγή, αυτό είναι λίγο, και όπου έχουμε έντονη ξηρασία, υποβαθμίζεται η βλάστηση αυτών των ευαίσθητων περιοχών και έρχεται να ξανακλείσει ο κύκλος διότι ενισχύονται τα φαινόμενα της διάβρωσης και της ερημοποίησης. Είναι γνωστό ότι χωρίς νερό δεν υπάρχει πρωτογενής παραγωγή και τρόφιμα, έτσι, διεθνώς, το 70% των πόρων διατίθεται μόνο για τη γεωργία για την Ελλάδα αυτό το ποσοστό είναι μεγαλύτερο και παρ όλα αυτά, δεν καλύπτονται οι ανάγκες του πλανήτη σε τρόφιμα. Αυτή η κακή διαχείριση των υδάτων δεν αναφέρεται μόνο στον άνθρωπο, αναφέρεται και στην ισορροπία των οικοσυστημάτων, απειλεί, δηλαδή, με μια οικολογική καταστροφή. Βλέπετε εδώ ένα παράδειγμα ότι για να λειτουργήσουν όπως πρέπει οι λίμνες, τα ποτάμια και οι υδροβιότοποι θα πρέπει σήμερα να μειώσουμε την κατανάλωση του νερού κατά 10%, ειδάλλως δημιουργείται πρόβλημα στη λειτουργία αυτών των οικοσυστημάτων. Γιατί αυτό; Κάθε είκοσι χρόνια διπλασιάζεται η παγκόσμια κατανάλωση σε νερό, δηλαδή η ανάγκη αυτή είναι διπλάσια από τον ρυθμό που αναπτύσσεται ο πληθυσμός στον πλανήτη. Επιπλέον, το 70% των φυσικών πόρων, όχι μόνο το νερό αλλά και το έδαφος και οι άλλοι φυσικοί πόροι, καταναλώνονται από το 25% μόνο του πληθυσμού, κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες. Αυτά τα γεγονότα εκτοξεύουν στα ύψη τη ζήτηση και την κατανάλωση των φυσικών πόρων και τους καθιστούν είδος σε ανεπάρκεια. την Ελλάδα είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα ότι οι Έλληνες καταναλώνουμε περισσότερο νερό από τους μέσους Ευρωπαίους της αρχικής Ευρώπης των δεκαπέντε: καταναλώνουμε 800 κυβικά μέτρα ανά κάτοικο, ενώ ο μέσος όρος των Ευρωπαίων είναι λίγο παραπάνω από 600 κυβικά μέτρα ανά κάτοικο και αυτό οφείλεται πρωτίστως στο μεγάλο ποσοστό των υδάτων της χώρας μας που πάνε στη γεωργία. Σο 86% του υδατικού δυναμικού της χώρας Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 21

22 χρησιμοποιείται στη γεωργία και μόνο το 14% αντιστοιχεί σε όλες τις άλλες χρήσεις που είναι η οικιστική, η τουριστική και η βιομηχανική. ε ότι αφορά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, η Ελλάδα κατά το παρελθόν είχε πολύ καλής ποιότητας νερά, όμως τα τελευταία χρόνια αρχίζει η ποιότητα αυτή να υποβαθμίζεται. Παρ όλα αυτά, έχουμε ακόμα καλής ποιότητας νερό, δηλαδή μπορούμε να πίνουμε τα νερά από πολλές πηγές στη χώρα μας, όταν σε άλλες χώρες δεν μπορείς να πιείς νερό ούτε από τις πηγές που βρίσκονται στην ύπαιθρο. Η υποβάθμιση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων είναι συνάρτηση της επιφανειακής ροής προς τη θάλασσα, γεγονός που ενισχύεται, όπως είπαμε πριν, από την καταστροφή της φυτοκάλυψης της λεκάνης απορροής (π.χ. από τις πυρκαγιές), όπως και η συνεχής αύξηση και αλόγιστη άντλησης υπογείων υδάτων και η είσοδος, όπως δείξαμε πριν, του υφάλμυρου νερού στους παραλιακούς υδροφόρους ορίζοντες, λόγω της υπεράντλησης. Οι εσωτερικά παραγόμενοι υδάτινοι πόροι της χώρας αποτελούν το 80% του συνόλου, ενώ το υπόλοιπο 20% προέρχεται κυρίως από τη συνεισφορά των διασυνοριακών ποταμών, και εδώ έχουμε ένα πρόβλημα: για παράδειγμα, πολλές φορές εμείς δεν μπορούμε να εγγυηθούμε την ποιότητα των νερών του Νέστου διότι οι δραστηριότητες στη Βουλγαρία υποβαθμίζουν την ποιότητα του νερού. Βεβαίως, η δυτική πλευρά της Ελλάδας είναι προνομιούχος γιατί δέχεται περισσότερη βροχή, ωστόσο η ζήτηση για νερό είναι μεγαλύτερη στην ανατολική πλευρά της Ελλάδας και κυρίως στα νησιά. Αναμένουμε, λόγω των κλιματικών αλλαγών, μείωση του νερού και στα ελληνικά ποτάμια, ενώ υπολογίζεται πως στις επόμενες δεκαετίες το 38% των κατοίκων της Μεσογείου θα ζει σε συνθήκες έλλειψης νερού. Επίσης, λόγω της κλιματικής αλλαγής, αναμένεται επιδείνωση των πλημμυρικών φαινομένων. Ακόμα, δεν έχουμε λύσει την υψηλή ζήτηση κατανάλωσης νερού που ξέρουμε πως υπάρχει στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, για αγροτική χρήση αν και δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι για τις ακριβείς ποσότητες ή στην Αττική, λόγω κυρίως της αστικής χρήσης. Αυτές οι συνθήκες δημιουργούν ένα πρόβλημα μόνιμης λειψυδρίας πλέον και στη χώρα μας. τα μέσα της δεκαετίας του 80, η έννοια της λειψυδρίας ήταν άγνωστη, παρ ότι είχαμε πολύ σημαντικές - περίπου38% - απώλειες νερού κυρίως σε ότι αφορά στην αστική χρήση. Παρ όλο που έχουμε βελτιώσει αυτές τις απώλειες οι οποίες και σήμερα παραμένουν σημαντικές -20% - εξακολουθούμε να έχουμε πρόβλημα. Σίθεται πλέον ξεκάθαρα και το θέμα του τι κάνουμε με τα χρησιμοποιημένα νερά, το θέμα της επαναχρησιμοποίησης των νερών μετά από την επεξεργασία τους. Για παράδειγμα, στην Χυτάλλεια, πολύ καλής ποιότητας επεξεργασμένο νερό το ρίχνουμε στη θάλασσα, ενώ απέναντί μας έχουμε το όρος Αιγάλεω το οποίο, ιστορικά, ήταν ένα πράσινο όρος, ενώ σήμερα είναι ένα φαλακρό όρος. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, αυτό το νερό, αντί να το ρίχνουμε στη θάλασσα, να το μεταφέρουμε δύο χιλιόμετρα απέναντι, για άρδευση π.χ. δενδροφυτεύσεων στο όρος Αιγάλεω. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 22

23 Θα τελειώσω λέγοντας δύο πράγματα για κάτι πάρα πολύ σημαντικό: είναι η νέα οδηγία για τα νερά. Να και τα καλά της Ευρωπαϊκής Ένωσης που μας υποχρεώνει να αποδεχτούμε ορισμένες καλές οδηγίες, μια και αυτή η οδηγία για το νερό είναι μια καλή οδηγία, η οποία θέτει, για πρώτη φορά, εκτός από θέματα που σχετίζονται με τη χημική κατάσταση των υδάτων, μιλάει και για τις λειτουργίες των υδάτων ως οικοσύστημα και το νερό είναι ένα οικοσύστημα δηλαδή την οικολογική πλευρά των υδάτων. Και αναφέρει, βεβαίως, θέματα που σχετίζονται με την αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισής τους μέσα σε έναν ορίζοντα χρόνου. Η οδηγία εισάγει καινοτόμες έννοιες και όρους που οδηγούν στη βιώσιμη προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη και αναπτύχθηκε μέσα από την ανάγκη να διαχειριστούμε ολοκληρωμένα αυτό τον φυσικό πόρο, λαμβάνοντας υπόψη τις οικολογικές ανάγκες των υδάτινων συστημάτων. Η οδηγία δε μένει μόνο στην ρύπανση, σε παρακολούθηση δηλ. συμβατικών ρύπων όπως ίσχυε με την προηγούμενη νομοθεσία. Αναφέρεται επίσης σε θέματα διαχείρισης των υδάτων, λαμβάνοντας υπ όψη όλες τις περιβαλλοντικές πτυχές της προστασίας. Σίθενται, για πρώτη φορά, συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι περιβαλλοντικοί στόχοι για την κατάσταση των υδάτων, τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά, και το πιο σημαντικό απ όλα είναι ότι, για πρώτη φορά, η αυτονόητη έννοια της διαχείρισης του νερού με βάση τη λεκάνη απορροής του ποταμού αρχίζει να γίνεται πια υποχρέωση. Επίσης, αναφέρονται θέματα που σχετίζονται με το κόστος υπάρχει ένα κόστος επεξεργασίας και θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε και αυτό χωρίς όμως, τελικά, τα οικονομικά εργαλεία που προωθούνται για τη διαχείριση του νερού να οδηγούν σε ελλειπή πρόσβαση της κοινωνίας σε αυτό. Επειδή το νερό είναι ένα κοινό αγαθό, μέσα από αυτήν τη οδηγία μπαίνει και το θέμα που σχετίζεται με τη συμμετοχή των πολιτών. Κλείνω λέγοντας πως, τελικά, έχουμε μια οδηγία: πότε, όμως, αυτή την οδηγία θα την εφαρμόσουμε ολοκληρωμένα και ουσιαστικά στη χώρα μας; Η επιτροπή για τα νερά δεν έχει ακόμα αρχίσει να λειτουργεί αποτελεσματικά. Εξακολουθούμε ακόμα και σήμερα να εκτρέπουμε τον Αχελώο με ένα πολύ σημαντικό κόστος, χωρίς τελικά το ζητούμενο, δηλαδή το να δώσει λύσεις στο Θεσσαλικό κάμπο, να είναι απόλυτα τεκμηριωμένο. Τπάρχει μια θεμελιώδης προϋπόθεση για όλα αυτά που σας είπα, που μπορεί να θεωρηθεί και ως συμπέρασμα. Για τη χρήση των εδαφών, αλλά και των υδάτων, που είναι οι κύριοι φυσικοί πόροι, θα πρέπει να υπάρξει πολιτική βούληση για τη λήψη αποφάσεων, για τη δημιουργία μηχανισμών, έτσι ώστε να ενθαρρύνεται, τελικά, η πολιτική ή οι πολιτικές που θα οδηγούν στη φιλική προς το περιβάλλον εφαρμογή, ή, αν θέλετε, οι κάτοικοι, οι πολίτες, θα δραστηριοποιούνται με φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο. Και λέω πολιτική βούληση, διότι έχουμε από τη μια μεριά την οδηγία των υδάτων που δεν εφαρμόζεται στη χώρα μας, σε επίπεδο Ελλάδας, και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης να μην μπορούμε ακόμα να υιοθετήσουμε και να θεσπίσουμε την έτοιμη οδηγία για τα εδάφη. Με το γενικό αυτό συμπέρασμα τελείωσα και σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Κλιματική Αλλαγή και ασφάλεια 23