HAWA**0* ΦΙΑΟΑΟΠΚΟΝ Π<ΜΟΛΙΚΟΝ ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΝΙΑΝ <ΚΑΙΑΟΜ<ΝΟΝ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "HAWA**0* ΦΙΑΟΑΟΠΚΟΝ Π<ΜΟΛΙΚΟΝ ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΝΙΑΝ <ΚΑΙΑΟΜ<ΝΟΝ"

Transcript

1 ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ* ΣΥΛΛΟΓΟ? ΡΑίΝΑ^Ο? HAWA**0* ΦΙΑΟΑΟΠΚΟΝ Π<ΜΟΛΙΚΟΝ ΚΑΤΑ ΤΝΜΗΝΙΑΝ <ΚΑΙΑΟΜ<ΝΟΝ TOMO* IH'. At>. 2 <ΑΡΝΛΙ02- ΙΟΥΝΙΟΙ }970 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΝ. ΓΙΑΝΝΑΡΑ..,Οί σύγχρονες τάσεις τής ΑΙσθητικής (Μελέτη) Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ Περί τών θεατών τοο Άττικοϋ θεάτρου (Μελέτη) Κϊ. ΔΑΜΠΑΣΗ. Γοργίας ό Λεοντΐνος, σοφιστής καΐ Ιατρός (Μελέτη) Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΚΑΛΛΗ...."Αγιος Γεώργιος ό Άρμας (Μελέτη) Ν. ΒΛΑΧΟΥ...'.. ; Ό Θεσσαλός λόγιος Δημ. Άλεξανδρίδης (Τυρναβίτης) ό έκδοτης τοΰ «'Ελληνικού Τηλεγράφου» (Μελέτη) Β. ΛΑΖΑΝΑ. Τιβούλλου, ή πρώτη ελεγεία τοϋ δευτέρου βιβλίου (Μελέτη) Π. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗ Ό χαρακτήρας τών «Απομνημονευμάτων» τοϋ Μακρυγιάννη (Μελέτη) ΑΓΓ. ΔΙΟΝ. ΔΕΜΠΟΝΟΥ Αίσωπος, ή «χαμένη» εφημερίδα τοϋ Γεωργίου Μολφέτα (Μελέτη) Ν. ΘΕΟΔΩΡΟΥ.. Ιστορική έξέλιξις μέσων παραγωγής. 'Εργασία καί άνθρωπος (Μελέτη) Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ ΓΑΛΑΝΟΥ... Oi οντολογικές προϋποθέσεις τής κοσμολογίας τοΰ Πλωτίνου. Oi έννοιες τής συνέχειας κάί τής αξίας (Μελέτη) Γ. θ. ΖΩΡΑ....."Εκθεσις Όλλανδοΰ προξένου περί τών γεγονότων τής ελληνικής επαναστάσεως κατά τα έτη 1821 καί 1822(Άνακοίνωσις άγνωστου κειμένου) (Μελέτη) Γ. θ. ΖΩΡΑ.. 'Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (Το απολυτήριο τοϋ Γυμνασίου καί ή έγγραφη στο Πανεπιστήμιο) (Μελέτη) ΧΡΟΝΙΚΑ Γ. θ. Ζ..Τής Συντάξεως (Χρονικον) Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ ΓΑΛΑΝΟΥ..Β' Διεθνές Συμπόσιο Φιλοσοφίας (Χρονικον) ir Ή Συναδέλφωσις τοΰ Φ.Σ. «Παρνασσός» καί τής 'Ακαδημίας «Arcadia» έν Ρώμη 3 5 'Ιουνίου 1976 (Χρονικον) ir.γαλλική έκδοσι διηγημάτων Πέτρου Χάρη (Σημείωμα) *. Ό Φ. Σ. «Παρνασσός» διά τον θάνατον Κ. 'Αλεξανδρή (Σημείωμα) μ,μ. Άπό τήν κίνησιν τοο Συλλόγου «Παρνασσός» (Δελτίον αριθμ. 28, 'Απρίλιος 'Ιούνιος 1976) (Χρονικον) k......νέα Δημοσιεύματα (Χρονικον)

2 ΠΑ Ρ ΚΑ V* S ΙΛ«Α*ΠΚ«Η Π«Ν*Α1Κ*Κ ΚΑΤΑ TNMHflAH <ΚΑΙΑ«Μ<Η«Η Ιδιοκτήτης: ΦΙΛΟΛΟΠΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Γραφεία : Πλατεία Άγ. Γεωργίου Καρύτση 8 'Αθήναι (Τ;Τ. 124) "Επιτροπή Συντάξεως: Ι. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ : Πρόεδρος Φιλολογικό» Συλλόγου Παρνασσός ΣΑΒΒΑΣ ΛΟΪΖ3ΔΗΣ : Γεν. Γραμματεύς ΦιλολογικοΟ Συλλόγου Παρνασσός ΓΕΩΡΓΙΟΣ Θ. ΖΩΡΑΣ : Πρόεδρος ΦιλολογικοΟ τμήματος Παρνασσού Έκδότης Διευθυντής Συντάξεως: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Θ. ΖΩΡΑΣ οδός Πολυτεχνείου 5α, Αθήναι (Τ.Τ. 103) Γραμματεύς Συντάξεως: ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ Προϊστάμενος τυπογραφείου: ΙΟΡΔΑΝΗΣ Δ. ΜΥΡΉΔΗΣ οδός Σεΐζάνη 5, Αθήναι Τιμή τεύχους Δρχ. 70 (Ν. Δ. 346/1969, Αρθρ. 9, παραγρ. 3) ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (συμπεριλαμβανομένων καί των ταχυδρομικών) : 'Εσωτερικού Δρχ. 280 'Εξωτερικού Δολλ. 14 Δια Συλλόγους, Σχολεία Δρχ. 350 Δια Τράπεζας, Επιχειρήσεις,'Οργανισμούς, Ανωνύμους'Εταιρείας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 400 'Εμβάσματα αποστέλλονται έπ* ονόματι τοΰ Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δεν επιστρέφονται.

3 ΠΑ^ΑΠ^^ TOMO* IH' ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ ]974r ΑΝΟΜ. 2 ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ Τακτικοϋ καθηγητού τΐ)ς Ιστορίας τής Φιλοσοφίας τοο Πανεπιστημίου 'Αθηνών ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ Ι "Αν με τον όρο Αισθητική εννοούμε μια ώρισμένη φιλοσοφική ή επιστημονική μάθηση πού έχει ώς αντικείμενο της το ωραίο, όπως εμφανίζεται στή φύση ή όπως πραγματώνεται στην τέχνη, τότε πρέπει να ομολογήσουμε από τήν αρχή πώς ή επιστημονική αυτή μάθηση σημαδεύεται άπό μια πολύ παράδοξη μοίρα. 'Ιστορικά θεωρούμενη ή Αισθητική είναι γέννημα της λογοκρατικής φιλοσοφίας του 18ου αιώνα (rationalismus) και συνδέεται άμεσα με το όνομα του Γερμανού φιλοσόφου Alex. Gotti. Baumgarten πού έπλασε τον όρο για πρώτη φορά στο ομώνυμο του έργον Aesthetica, γραμμένο λατινικά και δημοσιευμένο στα 1750, χωρίς να εχη βρή ακόμα τήν τελική του μορφή. Σκοπός τοΰ έργου αυτού δεν ήταν μόνο να δώση μια θεωρία των Καλών Τεχνών και της Λογοτεχνίας, άλλα, όπως αποδεικνύουν οί σύγχρονες έρευνες 1, τή θεωρία και τή φιλοσοφία της κατ' αίσθηση γνώσεως γενικά σαν ενα δεύτερο είδος γνώσεως, παράλληλα προς τή λογική γνώση, όπως είχε άναπτυχθή ώς τότε στα μεγάλα συστηματικά έργα της φιλοσοφίας. Το ότι όμως ήδη άπό τήν εποχή τοο Kant ή Αισθητική περιορίζεται μονάχα στην περιοχή της καλαισθητικής κρίσεως και στην ανάλυση τών μορφών τού ωραίου, τούτο δείχνει τήν πρώτη απόκλιση της Αισθητικής άπό τον αρχικό προορισμό της, δηλ. τον γνωσιολογικό. 'Αλλά και το γεγονός ότι ό ίδιος ό Baumgarten χαρακτηρίζει τήν Αισθητική ώς Γνωσιολογία κατώτερου είδους εν σχέσει προς τή Γνωσιολογία της λογικής γνώσεως, τούτο μαρτυρεί μια σχετικά ταπεινή καταγωγή, πού δεν μπορούσε ν' άφήση ανεπηρέαστη τή μελλοντική τύχη της. 1. Hans Rudolf Schweizer, Âsthetik als Philosophie der sinnlichen Erkenntnis. Basel, Il

4 162 Και όμως, ή ιδιόμορφη αυτή γένεση της Αισθητικής δεν τήν εμπόδισε καθόλου να διανύση πάνω από δυο αιώνες ζωής και να γνωρίση μάλιστα μια υπέροχη ακμή και άνθηση στα χρόνια του γερμανικού ιδεαλισμού και ρωμαντισμου και στα μετέπειτα με τα πολύτομα και βαθυστόχαστα έργα του Solger, του Hegel και του Schelling, του Meyer, του Vischer καί άλλων. Σκώπτοντας τον αισθητικό πληθωρισμό τής εποχής του ό Jean Paul Richter, συγγραφέας ο ίδιος τής «Αισθητικής Προπαίδειας», έγραφε στα 1804 : «άπό τίποτε άλλο δεν εΐναι τόσο εμπλεη ή εποχή μας όσο άπό αισθητικούς» 1. Τό ιδεαλιστικό πάθος για τήν Αισθητική ήταν τόσο απόλυτο καί καθολικό, ώστε δεν άφηνε ακόμα να διαφανή ή ρωγμή άπ' όπου θα είσέβαλλε ή σχετικότητα και ή περατότητα στην επιστήμη αυτή, δηλ. ή παράδοξη, αν μή τραγική, μοίρα, πού τής επεφύλασσε ή κατοπινή εξέλιξη της. Καί πρώτα πρώτα ή μεγάλη στροφή τής Αισθητικής σημειώνεται στα 1848 με τήν Ίουλιανή επανάσταση όταν, όπως ιστορεί ό Wilhelm Dilthey 2, άρχισαν ν'άκούωνται τα βήματα τών φαλαγγών πού θα προκαλούσαν τό μετασχηματισμό τής ευρωπαϊκής κοινωνίας σύμφωνα με τις αρχές τής ένδοκοσμικότητας. Ή Αισθητική πού εμφανίζεται μετά τήν χρονολογία αυτή δεν εΐναι πια προσανατολισμένη στο υπερβατικό ιδεώδες του ωραίου καί στην αισθητοποίησή του, άλλα στην ψυχολογική καί πειραματική ανάλυση τής αισθητικής έντυπώσεως, όπως πραγματοποιήθηκε άπό τον Gustav Theodor Fechner 3. 'Ενώ δηλ. στην ιδεαλιστική εποχή ή αισθητική περιοχή εντασσόταν καί υποτασσόταν σ' ενα ύπερεμπειρικό πλαίσιο, ήταν δηλ. Αισθητική εκ τών άνω, με τον Fechner ή Αισθητική οικοδομείται πάνω σε εμπειρικά αισθητικά δεδομένα καί σε νόμους μαθηματικά διατυπούμενους, δηλ. μετασχηματίζεται σε Αισθητική εκ τών κάτω, άπό τήν εμπειρία. Στή πρώτη μορφή ή Αισθητική καθορίζεται από τις ιδέες καί τις έννοιες του ωραίου καί τής τέχνης, επομένως άπό τή θέση της μέσα σ' ενα σύστημα γενικωτάτων εννοιών καί κατηγοριών καί αξιολογείται ανάλογα με τις σχέσεις της προς τό 'Αληθινό καί 'Αγαθό, τό 'Απόλυτο καί τό Θείο. 'Αλλά καί ή στροφή καί ή προσγείωση τής Αισθητικής άπό τα καθαρά 1. J e a n P a u l Richter, Vorschule der Âsthetik, hrsg. von Norbert Miller (Studienausgabe), Munchen, 1963, σελ W. Dilthey, Die geistige Welt, Einleitung in die Philosophie des Lebens (Gesammelte Schriften, Bd. VI), Stuttgart Gottingen, 1958, 3 Aufl., σελ Βλ. G. Lukâcs, Problème der Âsthetik (Werke, 10), Neuwied und Berlin, 1969, σελ. 14, όπου ή στροφή ερμηνεύεται διαφορετικά ώς επιστροφή στην υποκειμενική Ιδεαλιστική φιλοσοφία του Κάντ. Ό Lukâcs παραθεωρεΐ το ρόλο τοο Gustav Theodor Fechner στή στροφή τής Αίσθητικής προς τα εμπειρικά δεδομένα.

5 163 υψη των μεταφυσικών ίδεών στο έδαφος της αισθητικής εμπειρίας δεν μπόρεσε να της εξασφάλιση τό αδιαφιλονίκητο κϋρος της επιστημονικότητας και να την προστατέψη άπό τήν εχθρότητα και την κριτική δυσπιστία, που αντιμετώπισε στον 20όν αιώνα. Γιατί, όσο κι αν το αντικείμενο της δηλ. ή Τέχνη και το Ώραΐο δεν έπαψε να συγκινή και να γοητεύη, ωστόσο ή Αισθητική ώς επιστήμη προκαλεί έντονη τήν αντιπάθεια, όχι μόνο του καλλιτέχνη πού δε δέχεται να του επιβάλλουν κανόνες δεοντολογικούς στην πράξη τής δημιουργίας του, άλλα και στο θεατή, πού χαίρεται το αισθητικό αντικείμενο. Ή αβεβαιότητα πού περιβάλλει το χώρο τής Αισθητικής καταφαίνεται ιδιαίτερα άπό τήν αδυναμία της να καθορίση τήν υφή και τήν ουσία του ωραίου και να κατοχύρωση τήν αντικειμενικότητα των αισθητικών αξιών και κατηγοριών. ιι 'Αλλά όσο πολυκύμαντη κι αν υπήρξε ή μοίρα πού έγνώρισε ή Αισθητική, ιδιαίτερα μετά άπό το 1920, δεν έπαψε να ύπάρχη και να άσκή επίδραση στό χώρο της φιλοσοφίας και τής ψυχολογίας. "Ετσι ή ψυχολογικά προσανατολισμένη Αισθητική καταφεύγει στην ανάλυση τής αισθητικής άπολαύσεως, τής κρίσεως και τής συμπεριφοράς, με μια λέξη στό χώρο τής αισθητικής συνειδήσεως, για να βρή τους γενετικούς νόμους πού τή διέπουν. Μέ τον τρόπο αυτόν πίστευαν οί εκπρόσωποι τής ψυχολογικής Αισθητικής ότι κερδίζουν ένα έδαφος πιο στερεό άπό τήν περιοχή ιιών αισθητικών αντικειμένων, δηλ. τό έδαφος τής υποκειμενικότητας ποιύ λειτουργεί αισθητικά (Volkelt). 'Εκείνο πού χαρακτήριζε όμως όλες αυτές τις μορφές τής Αισθητικής εϊτε είχαν ώς αφετηρία τήν αισθητική ιδέα του ωραίου εϊτε τό προσωπικό αισθητικό βίωμα ή τήν έναίσθηση ήταν ή αδυναμία τους να συμπορευτούν μέ τις τολμηρές αντιλήψεις τής μοντέρνας τέχνης και να δώσουν κοινωνικό περιεχόμενο στην αισθητική εμπειρία και λειτουργία. Άν οί σύγχρονες αισθητικές τάσεις, όπως θα δούμε, φαίνωνται να υπερνικούν τήν αδυναμία αυτή, τούτο οφείλεται στην αλλαγή τοΰ ιδεολογικού και τοΰ μεθοδολογικού των προσανατολισμού. Γιατί δέν εϊναι τυχαίο τό γεγονός ότι οι τάσεις αυτές έχουν διαμορφωθή κυρίως στα μεταπολεμικά χρόνια, πράγμα πού σημαίνει ότι προϋποθέτουν τήν σκληρή αντιαισθητική εμπειρία του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και ότι αναπτύσσονται άλλοτε στό χώρο τής μαρξιστικής θεωρίας και άλλοτε στα πλαίσια τής θεωρίας τής πληροφορίας. Τούτο μαρτυρεί ότι ή παραδοσιακή σύνδεση τής Αισθητικής μέ τή φιλοσοφία δέν θεωρείται πια αυτονόητη. Ή αποσύνδεση

6 164 της φαίνεται πιο καθαρά στή δεύτερη περίπτωση. Δεν λείπουν φυσικά και οι προεκτάσεις και επιβιώσεις αισθητικών κατευθύνσεων στο χώρο της φαινομενολογικής και υπαρξιστικής φιλοσοφίας, αλλ' αυτές δεν θα μας απασχολήσουν σήμδρα. Επίσης είμαι υποχρεωμένος εξαιτίας του περιορισμένου χρόνου ν' α φήσω ανεξέταστες τις αισθητικές τάσεις στο χώρο τής σύγχρονης αναλυτικής φιλοσοφίας παρ' δλο το ενδιαφέρον πού παρουσιάζουν ώς προς τή διεισδυτική ανάλυση και διασάφηση τών αισθητικών κατηγορημάτων στην κοινή γλωσσική τους χρήση αντί τών αφηρημένων αισθητικών ιδεών ή κατηγοριών. "Ετσι τα προβλήματα πού θα εξετάσουμε περιορίζονται στ' ακόλουθα : α') ή σχέση κοινωνίας και τέχνης β') ή σχέση μορφής και περιεχομένου γ') ή σχέση Τέχνης και Τεχνικής δ') ή σχέση Τέχνης καί ελευθερίας. Τα προβλήματα αυτά, όσο καί αν απηχούν κοινούς τόπους, διαφέρουν ριζικά άπό τα θέματα τής παραδοσιακής Αισθητικής, γιατί γεννήθηκαν μέσα στον πυρακτωμένο ιδεολογικό χώρο τής κριτικής καί τής αμφισβητήσεως τών καθιερωμένων άξιων. "Αν οι προϋποθέσεις καί ή μεθοδολογία Τής τελευταίας στηρίζονταν στο δεδομένο τής τέχνης ώς αναμφισβήτητης αισθητικής πραγματικότητας καί αν ή κατανόηση τών έργων τέχνης προϋπέθετε πάντοτε τή θεωρητική αναγωγή στο φώς μιας υπερβατικής αρχής, στην ιδέα ή τα ιδεώδη του ωραίου (το συμβολικό, τό κλασσικό καί τό ρωμαντικό), όπως λ.χ. στην Αισθητική του Έγέλου, οι προϋποθέσεις καί οί μεθοδολογικές αυτές αρχές δέν εΐναι πια τώρα τόσο αδιάσπαστες καί τόσο αυτονόητες όσο στα χρόνια τής μεγάλης ακμής τών αισθητικών θεωριών καί συστημάτων. Κάτω άπό τό φώς τής κοινωνικοκριτικής στάσεως τα θεωρητικά αυτά δεδομένα αρχίζουν να χάνουν τον αυτονόητο χαρακτήρα τους, γιατί ούτε ή ιδέα του ωραίου ούτε τα ιδεώδη, άλλ' ούτε καί τα είδη τής τέχνης πού αποκρυσταλλώθηκαν στην παράδοση αντανακλούν τή σημερινή πραγματικότητα στην πολύπλοκη κοινωνική καί τεχνολογική μορφή της. Γι αυτό ακόμα καί ή ίδια ή τέχνη τίθεται ύπό αμφισβήτηση καί μάλιστα γίνεται λόγος για τον τερματισμό τής αποστολής της. III α') Ώς προς τό α' πρόβλημα ή πιο ριζική αντιμετώπιση του συντελείται στο χώρο τής μαρξιστικής καί τής νεομαρξιστικής θεωρίας καί αισθητικής. Βέβαια ό ορθόδοξος ιστορικός υλισμός βλέπει τή σχέση αυτή κάτω άπό τό πρίσμα τής θεωρίας πού στηρίζεται στή σχέση βάσεως καί

7 165 εποικοδομήματος. Σύμφωνα με αύτη ή οικονομική βάση και δομή μιας κοινωνίας προσδιορίζει αποφασιστικά τήν ιστορική εξέλιξη και το όλο πνευματικό, πολιτικό και ιδεολογικό της περιεχόμενο, πού εκφράζεται με τον όρο εποικοδόμημα. "Ετσι ή τέχνη αποτελεί γι' αυτόν μέρος του ιδεολογικού εποικοδομήματος μιας κοινωνίας και αντανακλά τον ανταγωνισμό των παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων, πού κυριαρχεί σε κάθε εποχή. Άλλα το ερώτημα είναι αν ή σχέση βάσεως και εποικοδομήματος στηρίζεται αποκλειστικά στο νόμο της αιτιότητας ή της άλληλεπιδράσεως ή αν ή σχέση αυτή μπορή να έχη άλλο χαρακτήρα. Στα μάτια λ.χ. (ορισμένων εκπροσώπων αυτής της κατευθύνσεως, όπως του Ernst Bloch, ή τέχνη μιας εποχής δεν είναι απαραίτητο ν' άπεικονίζη πιστά τήν πραγματικότητα, γιατί είναι δυνατό να προαπεικονίζη και να προδηλώνη μια μελλοντική λύτρωση και χειραφέτηση τής κοινωνίας. 'Οντολογικά θεωρούμενη ή τέχνη είναι όχι πια αντανάκλαση τής ιδέας, άλλα ενα ορατό προφαινόμενο (Vor Schein) πού εκφράζει όχι τό σημερινό εϊναι, άλλα τό μήπω είναι, αυτό πού δεν έχει πραγματοποιηθή ακόμα, αλλά είναι πραγματικά δυνατό, δηλ. μιαν ιστορική διαδικασία πού αποβλέπει στην τελείωση τοϋ κόσμου καί τον εξανθρωπισμό τής φύσεως. Ή ουτοπική αυτή λειτουργία πού άποδίνει ό Ernst Bloch στην Τέχνη δεν σημαίνει ανεδαφικότητα, αλλά σημαδεύει τον προδρομικό, τό μεσσιανικό καί έσχατολογικό χαρακτήρα της, όπως τον συνέλαβε στο έργο του «Τό πνεύμα τής ουτοπίας» καί συμπλήρωσε αργότερα στο σύγγραμμα του «Ή αρχή Ελπίδα» (Das Prinzip Hoffnung). Βέβαια καί ό Nietzsche διατύπωσε ανάλογες απόψεις για τον προοδοποιητικό καί μελλοντολογικό χαρακτήρα τής τέχνης, αλλά άπό τή σκοπιά του Υπεράνθρωπου πού καταδικάζει ολοφάνερα τήν εξέλιξη τής ανθρωπότητας προς τα μεγάλα δημοκρατικά ιδεώδη. 'Ανάλογη χρήση, άλλα καί τροποποίηση του σχήματος βάση εποικοδόμημα, επιχειρεί καί ό Georg Lukâcs ι στο εκτεταμένο αισθητικό του έργο, πού φιλοδοξεί να πλήρωση τό μέγα κενό πού έδημιούργησε ή εγκατάλειψη τής ιδεαλιστικής Αισθητικής. «Τό εποικοδόμημα», τονίζει ό Lukâcs 2, «δεν συνδέεται άμεσα με τήν παραγωγή καί τήν παραγωγική ενέργεια των ανθρώπων». Γιατί είναι δυνατό να επιζούν καί να γοητεύουν καί σήμερα ακόμα έργα τέχνης πού αποτελούσαν μέρος του ιδεολογικού εποικοδομήματος παρωχημένων εποχών. Παράδειγμα κλασσικό ό Όμηρος. Τούτο σημαίνει ότι με τήν εξαφάνιση ενός ώρισμένου τρόπου παρα 1. G. Lukâcs, Âsthetik, Berlin, G. Lukâcs, Problème der Âsthetik, ενθ' ανωτ., σελ. 444.

8 166 γωγης δέν είναι απαραίτητο να εξαφανίζονται και όλα τα έργα του λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού εποικοδομήματος μιας εποχές, γιατί εϊναι δυνατό να ενταχθούν στις σημερινές Ιδεολογικές επιδιώξεις μιας κοινωνικής τάξεως και να αξιοποιηθούν για τους αγώνες της *. Ή δεύτερη θέση άπ' δπου ξεκινά ό Lukâcs είναι ή θεωρία τής διαλεκτικής αντανακλάσεως και ή αισθητική αξιοποίηση της. Σύμφωνα μέ αυτή ή καλλιτεχνική αντανάκλαση δέν έχει το χαρακτήρα τής απλής φανερώσεως τής 'Ιδέας μέ τήν πλατωνική έννοια του όρου στην πραγματικότητα, ούτε τής δουλικής αντιγραφής και τής απλής απεικονίσεως τής πραγματικότητας, άλλα αποτελεί διαλεκτική διαδικασία πού απεικονίζει τήν εκάστοτε ιστορικά μεταβαλλόμενη και εξελισσόμενη πραγματικότητα. Τήν ιδιομορφία τής αντανακλάσεως αυτής εκφράζει κατά τον Lukâcs ή έγελιανή κατηγορία τής ιδιαιτερότητας και μερικότητας (Besonderheit), πού αποτελεί τή διαλεκτική μεσότητα ανάμεσα στην καθολικότητα και τήν ατομικότητα των όντων. Μέ τή βοήθεια τής κατηγορίας αυτής πιστεύει ό Lukâcs ότι μπορεί να συλλαμβάνεται ή κοινωνική πραγματικότητα όχι στην αφηρημένη καθολικότητα ή τήν συγκεκριμένη ατομικότητα της, αλλά διαλεκτικά στην εξατομικευμένη καθολικότητα της 2. Παράδειγμα τής καλλιτεχνικής κατηγορίας τής ιδιαιτερότητας είναι τα εϊδη και οί μορφές Τέχνης, οί άτομικότητες τών καλλιτεχνών κλπ. Είναι φανερό ότι οί αισθητικές θεωρίες πού στηρίζονται άμεσα ή έμμεσα στις παραπάνω αρχές εγκαταλείπουν το παλαιό δόγμα τής αυτονομίας τής Τέχνης και τή σύστοιχη του μορφολογική (φορμαλιστική) Αισθητική, για να ριζώσουν στο έδαφος τών εμπειρικών δεδομένων, χωρίς όμως και να παύουν να προβληματίζονται πάνω στή σχέση μορφής και περιεχομένου. β) Σχέση μορφής και περιεχομένου. Οί σύγχρονες τάσεις τής Αισθητικής δημιουργούν τήν εντύπωση ότι ρίχνουν τό βάρος περισσότερο στο περιεχόμενο και λιγώτερο στή μορφή. Και όμως για τον Hausenstein 8 λ.χ., πού ανήκει στους προπολεμικούς προδρόμους τής Αισθητικής αυτής, ό χωρισμός μορφής και περιεχομένου είναι αποτέλεσμα λογικής αφαιρέσεως. Βέβαια ή έννοια τής μορφής προκαλεί δυσάρεστες ακόμα αντιδράσεις, γιατί θεωρείται λείψανο τής μεταφυσικής παραδόσεως και φορέας 1. G. Lukâcs, ενθ' άνωτ., σελ Πρβλ. Ana st., Giannaras Zur Rechtfertigung der Âsthetik durch ihre Verdâchtigung, εν : Âsthetik heute, hrsg. von A. Giannaras, Munchen, 1974, σελ. 11 κ.έξ. 3. W i l h e l m H a u s e n s t e i n, Bild und Gemeinschaft, Entwurf einer Soziologie der Kunst, Munchen, 1920.

9 167 ιδεολογιών της παρακμής. Και όμως ή μορφή δεν έχει για τους σύγχρονους αισθητικούς μεταφυσική υπόσταση, γιατί είναι δεμένη με τις υλικές προϋποθέσεις της ζωής μιας εποχής. Και δεν παίζει καθόλου ρόλο άν ή εποχή είναι ζωντανή, αυτοδύναμη ή παλαϊκή, αισθηματική και ρωμαντική. Ή μορφή ανήκει στα αγαθά και στα γεγονότα ενός πολιτισμού, είναι εξάρτημα λειτουργικό τής εποχής της και όχι απόλυτη μεταφυσική οντότητα. Αυτή ή διάκριση είναι, νομίζω, σημαντική, γιατί απομυθοποιεί ενα άπό τα πιο παλαιά συστατικά στοιχεία τής Τέχνης. Και κάτι άλλο αξιοσημείωτο : στους κόλπους τής κοινωνιολογικά προσανατολισμένης Αισθητικής ζητείται άπό τον καλλιτέχνη να κάμνη χρήση τής αλληγορίας, για νά έκφραση τήν πολιτική, τήν ηθική και τό πνεύμα τής εποχής του ι. Ή μετατόπιση του διαφέροντος άπό το σύμβολο στην αλληγορία είναι χαρακτηριστική, γιατί ή αλληγορία δεν εκφράζει ενα μονοσήμαντο νόημα, όπως τό σύμβολο πού έχει άλλωστε προέλευση θρησκευτική, άλλα καθρεφτίζει αισθητικά το σπάσιμο τής συνέχειας και συνάφειας ανάμεσα στή σημασία και τό πράγμα. Ή πολυσημία πού παίρνουν τά πράγματα και τα πρόσωπα στην αλληγορία υποδηλώνει μια ώρισμένη δομή του κόσμου, πού χάθηκε. Ό Walter Benjamin 2, πρωτεργάτης τών νέων αισθητικών τάσεων άπό τά χρόνια του μεσοπολέμου, γράφει : «Κάθε πρόσωπο, κάθε πράγμα, κάθε σχέση μπορεί νά σημαίνη ό,τιδήποτε άλλο. Ή δυνατότητα αυτή εκφράζει μια εξοντωτική, αλλά δίκαιη κρίση για τον κόσμο πού έχασε τήν αγιότητα του...». Τήν ϊδια σημασία και βαρύτητα αποδίδει ô E. Bloch στις αλληγορίες πού τις χαρακτηρίζει «αρχέτυπους τής φθαρτότητας» 3. Ωστόσο ό Hausenstein διστάζει νά χρησιμοποίηση τήν αλληγορία, για νά έκφραση μια ώρισμένη πολιτική σκοπιμότητα (Tendenz), όταν ή αλληγορία δεν έμφανίζη έκδηλες μορφικές ιδιότητες. Δηλαδή το πολιτικό ή κοινωνικό περιεχόμενο τών έργων δεν άπαλλάσση τό συγγραφέα ή τον καλλιτέχνη άπό τοϋ νά τό μετάφραση στή γλώσσα τής άψογης αισθητικής μορφής. Άπό τήν άποψη αυτή δικαιώνεται στα μάτια του ακόμα και το ειρωνικά αποκαλούμενο δόγμα τών Φιλισταίων «ή τέχνη για τήν τέχνη» (l'art pour l'art), γιατί ή τέχνη φτάνει στον ύψιστο βαθμό τής λογικότητάς της εκεί όπου φτάνει στο ύψιστο σημείο και μέτρο τής μορφικότητάς της. "Αν l'art pour l'art σημαίνη τήν αξίωση του καλλιτέχνη νά πετύχη τήν 1. Hausenstein, ενθ' άνωτ., σελ Heinz Paetzold, Neomarxistische Âsthetik, Teil I : Bloch Benjamin, Dusseldorf, 1974, σελ Πρβλ. και T. S. Eliot, Dante, έλλην. μετάφρ. Μαρίας Άνδρουλακάκη (Εκδοση Πανδώρα), 1971, σελ Η. Paetzold, ενθ' άνωτ.

10 168 πιο μορφοποιημένη έκφραση της εποχής, την απόπειρα να μεταγραφή τό υλικό στοιχείο στην έσχατη μορφικότητά του, και μάλιστα κατά το πνεύμα και τις ανάγκες τής εποχής, τότε εκπληρώνεται το νόημα τής Τέχνης, ανεξάρτητα αν αυτό ονομάζεται «τέχνη για την τέχνη» ή ό,τιδήποτε άλλο ι. Στο σημείο αυτό δεν μπορεί κανένας να μην άνακαλέση στή μνήμη το γνωστό αίτημα του Schiller προς τον καλλιτέχνη να σβήνη τό περιεχόμενο μέσω τής μορφής 2. 'Ανάλογα θα εκφραστή αργότερα και ό Theod. Adorno 3, ό κυριώτερος εισηγητής τής σύγχρονης αισθητικής θεωρίας τοϋ κύκλου τής Φραγκφούρτης, όταν θ' απαίτηση άπο τήν κοινωνιολογία τής Τέχνης να μήν άποκλείη άπό το πεδίο τών ερευνών της ακόμα και τα έργα πού δεν άσκοΰν θετική κοινωνική επίδραση, άλλα παρουσιάζουν υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα. Φαινομενικά αυτό έρχεται σε αντίφαση με τις αρχές τής κοινωνιολογίας τής τέχνης. Ό Adorno εν τούτοις τό εξηγεί λέγοντας ότι τό κοινωνικό περιεχόμενο μερικών έργων τέχνης βρίσκεται καμμιά φορά στή διαμαρτυρία κατά τής συμβατικότητας τής ζωής και τών άποστεωμένων μορφών συνειδήσεως, έστω και αν αυτή γίνεται κατά τρόπο ερμητικό, όπως λ.χ. στα έργα τής μοντέρνας τέχνης ή του πρωτοπορειακου λυρισμού. Τοΰτο σημαίνει ότι ή κοινωνιολογικά προσανατολισμένη Αισθητική δεν επιτρέπει στον εαυτό της να μεταβάλλεται ασυνείδητα σε σύμμαχο τών πρακτορείων πού ενδιαφέρονται πώς θα κερδίσουν πελάτες, ούτε να εχη ώς πρότυπα της τα μαζικά μέσα επικοινωνίας πού υπολογίζουν τις επιδράσεις, τις πιθανές ή πραγματικές, σύμφωνα με τους ιδεολογικούς σκοπούς τών ιδιοκτητών τους. "Ετσι βλέπουμε ότι ή κοινωνιολογικά προσανατολισμένη Αισθητική δεν θυσιάζει εύκολα τη μορφή στο περιεχόμενο, για να εκπλήρωση (ορισμένους ιδεολογικούς σκοπούς. Και όμως κορυφαίοι εκπρόσωποι τής Αισθητικής αυτής αντλούν τις βασικές κατηγορίες τους άπό τις οικονομικές κατηγορίες τοϋ «Κεφαλαίου» του Marx σε τέτοιο σημείο, ώστε ή όλη Αισθητική νάπαίρνη καθαρά ματεριαλιστικό χαρακτήρα. 'Αλλά ό δανεισμός τών κατηγοριών αυτών δεν σημαίνει ταύτιση με αυτές, όπως και ό Marx δέν ταυτίζεται με τις οικονομικές κατηγορίες τής καπιταλιστικής κοινωνίας πού αναλύει τόσο διεξοδικά στο σχετικό του έργο, γιατί ή ανάλυση αυτή 1. Hausenstein, ενθ' άνωτ., σελ. 21 κ.έξ. 2. F r. Schiller, Schriften zur Philosophie und Kunst (Goldmanns Taschenbucher, Band 524) Munchen, 1964, Brief 22, σελ. 125 (Uber die àsthetische Erziehung des Menschen). 3. Th. W. Adorno, Ohne Leitbild, Parva Aesthetica, Frankfurt a.m., 1967, (Suhrkamp Verlag, 201), σελ. 97.

11 169 είναι κριτική. Τοϋτο καταφαίνεται ιδιαίτερα στη θεώρηση του τρίτου προβλήματος, της σχέσεως Τέχνης και Τεχνικής πού θα μας απασχόληση αμέσως. γ') Σχέση Τέχνης και Τεχνικής. «Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγής του» είναι ό τίτλος μιας μελέτης του Walter Benjamin (1936), πού παρά τήν μικρή εκτασή της κατέχει βασική θέση στίς σύγχρονες εξελίξεις της Αισθητικής. Στή μελέτη αυτή αναπτύσσεται ή τολμηρή άποψη ότι με τήν τεχνική αναπαραγωγή έργων τέχνης δημιουργείται ένας νέος τύπος τέχνης πού επιτυγχάνει σε μεγαλύτερο βαθμό τήν ενσωμάτωση της Αισθητικής στην κοινωνία 1. Ή θεωρία αυτή συνδέεται άμεσα με τή φοβερή διαπίστωση ότι ή παραδοσιακή τέχνη έφτασε πιά στο τέλος της. Τή διαπίστωση αυτή τήν είχε κάμει πριν άπο τον Walter Benjamin ό Γάλλος ποιητής Paul Valéry 2, όταν έγραφε (La conquête de l'ubiquité) ότι οί καλές Τέχνες και οί διάφοροι τύποι των γεννήθηκαν σε μια εποχή πολύ διαφορετική από τή δική μας και μάλιστα από ανθρώπους πού δέν μπορούσαν ν' ασκήσουν τόση επίδραση πάνω στα πράγματα, όσο εμείς σήμερα. "Ετσι προφήτευε ότι μέ τήν αξιοθαύμαστη αύξηση των τεχνικών δυνατοτήτων μας είναι φυσικό να περιμένουμε και βαθύτατες αλλαγές στην δλη δομή τής «βιομηχανίας» τοϋ ωραίου. Οί αλλαγές αυτές αφορούν πρώτα το υλικό υπόστρωμα τών έργων τέχνης. Σέ μια εποχή ριζικής αλλαγής του φυσικού κοσμοειδώλου είναι αδύνατο να μείνη ανέπαφη και ή υλική πλευρά τών έργων τέχνης, άφου αλλάζει ριζικά και ή έννοια τής ύλης μαζί των, όπως λ.χ. στή θεωρία τής σχετικότητας. Πρέπει να περιμένουμε, εδήλωνε προφητικά ό Γάλλος ποιητής, ότι μεγάλοι νεωτερισμοί θα μετασχηματίσουν τήν όλη τεχνική τών τεχνών, θα επιδράσουν ακόμα και στο ίδιο το δημιουργικό πνεύμα, και ίσως νά φτάσουν ως τό σημείο να αλλοιώσουν κατά τρόπο μαγικό αυτό τοϋτο τό νόημα τής τέχνης. Βέβαια, παρατηρεί ό Valéry, εκείνο πού θα έπηρεαστή στην αρχή από τήν τεχνολογική πρόοδο θα είναι ή αναπαραγωγή (reproduction) και ή διάδοση τών έργων, όχι ή ουσία τής τέχνης. Ή τεχνολογική αλλαγή και πρόοδος θ' αποσπάσουν τό έργο τέχνης από τή μοναξιά του και θα τοϋ δώσουν τον χαρακτήρα τής «πανταχού παρουσίας» (ubiquité). 1. Walter Benjamin, Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit. Drei Studien zur Kunstsoziologie (ed. Suhrkamp 28) P. Valéry, Oeuvres, vol. II (Bibl. de la Pléiade, Gallimard), Paris, 1960, σελ

12 170 'Αναπτύσσοντας και προεκτείνοντας τις απόψεις αυτές του Valéry, ό Benjamin διαπιστώνει και αυτός δτι με την απεριόριστη δυνατότητα αναπαραγωγής των έργων τέχνης, μάλιστα τών εικαστικών τεχνών, χάνεται το εδώ και το τώρα, δηλ. ή μοναδικότητα της υπάρξεως και της παρουσίας των σ' ενα ώρισμένο τόπο, εκεί πού πρωτοστήθηκαν. Γι αυτό και φθίνει και άπομαραίνεται και ή πρωτοτυπία και ή αυθεντικότητα τους καθώς πολλαπλασιάζονται τ' αντίγραφα με την άφθονη τεχνική αναπαραγωγή 1. Το αποτέλεσμα της αλλαγής αυτής είναι κατά τον Benjamin το χάσιμο ενός πολύτιμου στοιχείου πού αποτελούσε τον ουσιαστικό πυρήνα τών έργων τέχνης, του στοιχείου τής Aura, δηλ. τής ατμόσφαιρας και τής γοητείας πού περιβάλλει τα έργα και τους δίνει το χαρακτήρα του μακρινού και του απρόσιτου παρά τήν άμεση υλική τους παρουσία, αυτό δηλ. πού αποτελούσε και τό κύριο γνώρισμα ενός λατρευτικού αντικειμένου 2. Με τή τεχνική τής αναπαραγωγής τό άναπαραγόμενο έργο τέχνης αποσπάται από τήν περιοχή τής παραδόσεως, άλλα ή απόσπαση αυτή, όσο και αν επιδρά καταλυτικά στις παραδοσιακές αξίες τής πολιτιστικής κληρονομιάς, δεν στερείται θετικής σημασίας. Γιατί ή Τεχνική φανερώνει κατά τον Benjamin πιο άμεσα τό δεσμό τού έργου με τήν κοινωνία απ' ό,τι ή καθαρή αισθητική μορφή, δηλ. φανερώνει τήν κοινωνική πρακτική λειτουργία του, τήν δυνατότητα του να χρησιμοποιηθή για πολιτικούς σκοπούς. "Ετσι τό επικό θέατρο τού Brecht με τή χρησιμοποίηση τής τεχνικής του φιλμ καί του ραδιοφώνου κατορθώνει νά επιδρά πιο άμεσα στο κοινό και νά συμβάλλη στή κοινωνική χειραφέτηση του 3. Άπ' όλα αυτά καταφαίνεται πόσο μεγάλη είναι ή λειτουργική αλλαγή πού υπέστη ή Τέχνη καθώς εγκαταλείπει οριστικά τό πρωταρχικό έδαφος τής λατρευτικής της αξίας καί σημασίας. Γι αυτό και ô λόγος για τό θάνατο ή τό τέλος τής Τέχνης στην παραδοσιακή της έννοια δέν πρέπει νά ξενίζη πολύ, αφού ό Hegel στα χρόνια ακόμα τής ακμής τοϋ 'Ιδεαλισμού προφήτευε ότι ή Τέχνη δέν αποτελεί πια για μάς όργανο αλήθειας, ύψιστη ανάγκη του πνεύματος, γιατί εγείρει αξιώσεις τέτοιες πού δέν μπορεί νά τις εκπλήρωση με τα μέσα τής εποπτείας πού διαθέτει. "Οπως ό φιλοσοφικός στοχασμός ζωγραφίζει με σκούρα χρώματα τις φωτεινές μορφές ζωής πού πέρασαν, έτσι καί ό αισθητικός αναδύεται στο λυκόφως τής Τέχνης καί καταγράφει τις διαδοχικές μορφές της φιλοσοφώντας πάνω σ' αυτή. 'Ανάλογη διαπίστωση έκανε καί ό Marx άπό τήν ματεριαλιστική 1. W. Benjamin, ενθ' άνωτ., σελ. 13 κ.έξ. 2. W. Benjamin, ενθ' άνωτ., σελ. 10, Πρβλ. Η. Paetzold, ενθ' άνωτ., σελ. 133.

13 171 του σκοπιά, όταν παρατηρούσε ότι με το τυπογραφικό πιεστήριο εξαφανίζονται και οί προϋποθέσεις της επικής ποιήσεως, δηλ. το τραγούδι και ό λόγος και ή Μούσα '. Έτσι οί σύγχρονες αισθητικές θεωρίες δέν είναι πια νοητές χωρίς αναφορά στο γεγονός αυτό του θανάτου τής Τέχνης μέσα στη βιομηχανική κοινωνία. 'Αλλά ό θάνατος αυτός δέν σημαίνει οπωσδήποτε και εξαφάνιση, άφοΰ ό ϊδιος ό Benjamin πού κάνει τήν διάγνωση αυτή δέν αρνείται ακόμα και στην μετααισθητική ή μετακαλλιτεχνική τέχνη, δηλ. τήν τέχνη πού γεννιέται μετά από τήν εποχή τής κλασσικής Αισθητικής, το ρόλο μιας δυνάμεως πού μπορεί να μεταβάλη τη μορφή τής κοινωνίας. δ') Τέχνη καί ελευθερία. Χαρακτηριστική εΐναι άπό τήν άποψη αυτή ή αισθητική θεωρία τοϋ Adorno 2, γιατί αυτή εκφράζει με τον πιο δραστικό τρόπο τον αισθητικό σκεπτικισμό τής εποχής μας πού γεννιέται στο λυκόφως τών ειδώλων τής Τέχνης καί συνάμα μας εισάγει στο τέταρτο πρόβλημα, τής σχέσης δηλ. Τέχνης καί ελευθερίας. Ό πυρήνας των σκέψεων του βρίσκεται στην άποψη δτι ή απόλυτη χειραφέτηση τής τέχνης πού άρχισε με τα καλλιτεχνικά κινήματα γύρω άπό τα 1910 μεταβλήθηκε σε τάφο τής Τέχνης, γιατί οί επαγγελίες εκείνες δέν μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν. Προτού προφτάσουν οί καλλιτέχνες να χαρούν το βασίλειο τής ελευθερίας πού ανοιγόταν μπροστά τους καί να πραγματοποιήσουν τήν ιδέα τής ανθρωπιάς πού αποτελούσε τήν τροφή τής τέχνης άπό τότε πού αποτίναξε τό ζυγό τής λατρευτικής λειτουργίας, ή απανθρωπιά πού εισέβαλε με τα φασιστικά καθεστώτα διάλυσε τό βασίλειο αυτό. Έτσι ωχρίασαν μονομιάς όλα τα συστατικά πού τής είχαν άναπτυχθή κάτω άπό τό φως του ιδανικού τής ανθρωπιάς. Τό δτι ή Τέχνη στα χρόνια ακριβώς τής μεγαλύτερης χειραφετήσεώς της δοκίμασε τον πιο σκληρό ζυγό δουλείας, αυτό αποτελεί για τον Adorno ενα στοιχείο τυφλότητας καί αφέλειας πού προσιδιάζει πάντα στην Τέχνη. Τί κι αν αποδεσμεύτηκε ή Τέχνη άπό τή μεταφυσική της εξάρτηση, άπό τή θητεία της σε έξωκαλλιτεχνικούς σκοπούς; Αυτή ακριβώς ή χειραφέτηση της, πού χωρίς αυτή δέ θα μπορούσε ν' άναπτυχθή, είναι εκείνη πού τήν καταδικάζει σε νέα δουλεία στο κατεστημένο, καί τούτο γιατί έχασε τό κριτικό πνεύμα πού πρέπει να τήν χαράκτη ρίζη καί να τήν έμψυχώνη. Έτσι δικαιολογεί ό Adorno τό αίτημα μιας μαρξιστικής διαλεκτικής 1. Η. Paetzold, ενθ' άνωτ., σελ Th. Adorno, Asthetische Théorie (Gesammelte Schriften, Bd. 7) hrsg. von G. Adorno und R. Tiedemann (Suhrkamp) 1970.

14 172 Αισθητικής, γιατί ή Τέχνη είναι προϊόν χειραφετήσεως και εσωτερικής εξελίξεως και ή μοίρα της δέν καθορίζεται πια άπο την αλλοτινή εξάρτηση της άπο τους ισχυρούς τής Γής καί τή μαγεία. Το αίτημα αυτό γίνεται πιο επιτακτικό όσο πληθαίνουν οί εσωτερικές αντιφάσεις τής Τέχνης πού ουσιαστικά αντανακλούν μια κοινωνία διασπασμένη άπο τήν άνιση κατανομή τής εργασίας. Τούτο βέβαια δέν σημαίνει ότι ή Αισθητική πρέπει να μεταβληθή σε νεκρολογία τής Τέχνης. Παρ' όλες τις αντιφάσεις ή τέχνη θα μπορούσε να έπιζήση, αν μπορούσε ν' απαλλαγή άπο τις λογής λογής βαρβαρότητες τής εποχής καί αν κατώρθωνε να δή τους άλυτους ανταγωνισμούς τής πραγματικότητας ώς εσωτερικά εγγενή προβλήματα μορφής. Αυτό καί όχι ή απλή ένύφανση αντικειμενικών στοιχείων είναι πού καθορίζει κατά τον Adorno τή σχέση τής Τέχνης προς τήν κοινωνία όπως άλλωστε καί στον Hausenstein. Σχέσεις εντάσεως πού αποκρυσταλλώνονται σέ καθαρή μορφή καί χειραφετούνται άπο τήν έξωτερικότητα, αυτές συλλαμβάνουν βαθύτερα τήν ουσία των πραγμάτων. IV Για να συμπληρωθή όμως ό πίνακας τών σύγχρονων τάσεων στην Αισθητική, χρειάζεται να επισκοπήσουμε ακόμα μια μορφή Αισθητικής πού προέκυψε άπο τή σύγχρονη θεωρία τής πληροφορίας καί από τήν ανάπτυξη τής επιστήμης τής Κυβερνητικής, τής θεωρίας τής επικοινωνίας καί τών συστημάτων, γιατί ή μορφή αυτή φιλοδοξεί να προσδώση στις αισθητικές έρευνες ενα νέο, απόλυτα άκριβολογικό επιστημονικό χαρακτήρα. Πραγματικά πρόκειται για μια νέα μορφή Αισθητικής πού εγκαταλείπει ριζικά τήν περιοχή τών μεταφυσικών καί τών φιλοσοφικών εννοιών, για να μεταβληθή σέ εφαρμοσμένη Αισθητική ή γενετική Αισθητική, όπως τήν αποκαλεί ό Max Bense. 'Αντικείμενο της δέν είναι πιά μόνο οί παραδοσιακές ή μοντέρνες τέχνες, άλλα γενικά ή «τάξη τών αισθητικών αντικειμένων» καί ή «αισθητική πραγματικότητα». Χαρακτηριστικό τής νέας αυτής Αισθητικής είναι ότι ή πρόσβαση στα αισθητικά αντικείμενα δέν γίνεται μέ τή μέθοδο τήν ερμηνευτική, άλλα μέ τήν μέθοδο τής διαπιστώσεως καί τής μετρήσεως. Τό αντικείμενο τής μετρήσεως εϊναι ή αισθητική «πληροφορία» πού εκπέμπει κάθε καλλιτεχνική μορφή. Οί ιδρυτές τής νέας αυτής Αισθητικής, ό M. Bense στή Γερμανία καί ό Abr. Moles στή Γαλλία, ισχυρίζονται ότι μέ τή βοήθεια μαθηματικών τύπων, πού πρώτοι διετύπωσαν οί Wiener, Shannon καί Birkhoff, μπορεί να μετρηθή ό βαθμός πρωτοτυπίας καί κοινοτοπίας μιας μορφής καλλι

15 173 τεχνικής. Γιατί το αισθητικό μέτρο Μ δεν είναι τίποτε άλλο παρά το πηλίκο πού προκύπτει άπο τήν διαίρεση της τάξεως Ο πού παρουσιάζει μια μορφή μέ τήν περιπλοκότητα τής δομής της C. Ή τάξη είναι ένα πλήθος ιδιοτήτων, πού περιγράφουν τή σειρά των υλικών στοιχείων, ένώ ή περιπλοκότητα εκφράζει το πλήθος τών στοιχείων πού χρησιμοποιήθηκαν για τήν δημιουργία μιας αισθητικής καταστάσεως. "Ετσι μόνο αντικείμενα μέ υψηλό Μ (αισθητικό μέτρο) μπορούν να ονομαστούν ώραΐα. Στα τρία αυτά στοιχεία οί σύγχρονοι αισθητικοί προσθέτουν και το ΰψος και τήν ενότητα τής μορφής, πού κι αυτά καθορίζονται ποσοτικά '. 'Από τήν νέα ποσοτική αυτή αντίληψη προκύπτουν σημαντικές συνέπειες για το αντικείμενο και το έργο τής Αισθητικής πού βρίσκονται ακόμα εν εξελίξει. Τις συνέπειες αυτές διατυπώνει εύστοχα ό Siegfried Maser 2 ως έξης : 1) Τό αντικείμενο τής Αισθητικής δέν είναι πια το καλλιτέχνημα και τό ωραίο, άλλα οί ανθρώπινες σχέσεις προς όλα τα πράγματα ή κατά τόν Moles 3 ή σχέση τής Τέχνης προς τήν κοινωνική μάζα. Θέμα της δέν είναι τό καλλιτεχνικό προϊόν, άλλα οί διαδικασίες τής παραγωγής, τής καταναλώσεως και τής επικοινωνίας, άρα ό τρόπος συμπεριφοράς τών ανθρώπων προς τό καλλιτεχνικό προϊόν. 2) Ή αισθητική θεωρία δέν μπορεί πια να δικαιωθή χωρίς τήν αισθητική πράξη ή τή γένεση, πράγμα πού σημαίνει ταύτιση του αισθητικού μέ τόν καλλιτέχνη. 3) "Ετσι ή Αισθητική χάνει τό χαρακτήρα τής αυτόνομης μαθήσεως και επιστήμης. Δέν αναγνωρίζεται πια ότι υπάρχουν ανεξάρτητα αισθητικά προβλήματα, αλλά μόνο προβλήματα, πού στή λύση τους μπορεί ή πρέπει να λαμβάνονται ύπ' όψη και οί αισθητικές απόψεις. Οί διαδικασίες παραγωγής, καταναλώσεως και επικοινωνίας μπορεί να επηρεασθούν όχι μόνο πολιτικά ή οικονομικά, άλλα και αισθητικά. "Ετσι για να λυθούν επιστημονικά ώρισμένα προβλήματα, δηλ. να επιτευχθούν αλλαγές και βελτιώσεις καταστάσεων, απαιτείται όχι μονόπλευρη, άλλα πολύπλευρη διεπιστημονική συνεργασία. 4) Τούτο σημαίνει ότι ή Αισθητική δέν είναι επιστήμη απλώς πραγματολογική ή τυπολογική ή κανονιστική μέ τήν κλασσική σημασία τοΰ όρου, άλλα επιστήμη πού έχει και πραγματολογικές άλλα και ρυθμιστικές ή αξιολογικές πλευρές. 1. S. Maser, Uber das Vermògen einer prâzisen Asthetik, Sonderdruck aus Zeitschr. fur Literaturwissenschaft und Linguistik, Jahrg. I, Heft 4, 1971, σελ S. Maser, Kybernetisches Modell âsthetischer Problème, έν : Asthetik heute, ενθ' άνωτ., σελ A. Moles, Intormationsàsthetik, έν Asthetik heute, ενθ'άνωτ., σελ. 128.

16 174 5) Ή χρησιμότητα της καταφαίνεται κυρίως άπό το βαθμό του διαφέροντος της για τα άμεσα προβλήματα του ανθρώπου, όπως είναι ή διαμόρφωση του περιβάλλοντος μέσα στο όποιο ζή και εργάζεται και θέλει να ευτυχή. Ή λύση τέτοιων προβλημάτων θεωρείται σήμερα άπό τους αισθητικούς αυτής τής κατευθύνσεως περισσότερο επείγουσα άπ' ότι είναι ή απάντηση σε ερωτήματα σχετικά με το χρόνο γενέσεως, μέ το βαθμό πρωτοτυπίας ή την ιστορική αξία εικόνων και πλαστικών έργων πού μένουν φυλαγμένα σε Μουσεία 1. V Άπό τήν παραπάνω έκθεση, πού κάθε άλλο παρά φιλοδοξεί να είναι εξαντλητική, είναι δυνατό να βγάλη κανένας μερικά γενικά συμπεράσματα χρήσιμα για τον γενικώτερο προσανατολισμό μας στα σύγχρονα αισθητικά προβλήματα. Εξετάσαμε κυρίως δύο τύπους αισθητικών θεωριών, τον ενα πού είναι κοινωνιολογικά και κοινωνικοκριτικά προσανατολισμένος και τον άλλο πού στηρίζεται στή θεωρία τής πληροφορίας, τή θεωρία τής επικοινωνίας και τήν Κυβερνητική. Το βασικό γνώρισμα τών τύπων αυτών τής Αίσθητικής είναι ότι ξεκινούν άπό δύο σημαντικές διαπιστώσεις : 1) ότι ή παλαιά Αισθητική, πού στηριζόταν στα μεταφυσικά συστήματα τοο 'Ιδεαλισμού και πολλές φορές χρησίμευε ως συμπλήρωμα του κενού τών συστημάτων αυτών, έχασε τή νόμιμη βάση της άπό τή στιγμή πού τα συστήματα αυτά έκλονίστηκαν άπό τήν κριτική και τήν ανάπτυξη τών επί μέρους επιστημών 2) ότι ή Τέχνη δέν μπορεί πια να στηρίζεται στο ιδανικό τής αυτοτέλειας και τής αυτονομίας της και ν' άποτελή το μοναδικό αντικείμενο τής Αισθητικής, άφου ή ίδια, ακόμα και στις πιο σύγχρονες φάσεις της, σπαράσσεται άπό εσωτερικές αντιφάσεις και αξεπέραστες αντινομίες πού απειλούν τήν ϊδια τήν υπόσταση της. Κάτω άπό τό φώς τών διαπιστώσεων αυτών οί νέοι τύποι τής Αισθητικής αναζητούν μια νέα βάση πού να έπιτρέπη τή δικαίωση και τή νομιμοποίηση τής Αισθητικής μέσα στους νέους όρους πού έδημιούργησε ή τεχνική επανάσταση και ή αύξουσα κριτική συνείδηση τών κοινωνικών τάξεων. Τή δικαίωση αυτή τήν βρίσκουν όλοι σχεδόν όχι πια στους προεμπειρικούς όρους τής υπερβατικής υποκειμενικότητας, όπως στον Kant, ούτε στην αναγωγή στην Ιδέα και τα ιδεώδη του ωραίου, όπως στον Hegel, άλλα στο έδαφος τής εμπειρικής πραγματικότητας και αίσθήσεως, χωρίς αυτό να σημαίνη ότι παραγνωρίζεται ή ιδιάζουσα υφή 1. Ένθ' άνωτ., σελ. 122.

17 175 και δομή της αισθητικής πραγματικότητας. 'Αντίθετα οί προσπάθειες των νέων Αισθητικών συγκλίνουν όλες προς ενα κοινό σημείο : Πώς δηλ. να βρεθή ένας νέος ορισμός της Αισθητικής πού να μήν τήν άποξενώνη άπό τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, άλλα ν' ανταποκρίνεται στους πόθους καί τη δίψα τους για ομορφιά και λύτρωση και ευτυχία και για μια τελική συμφιλίωση του ανθρώπινου γένους. Το ότι πολλοί άπό τους σύγχρονους Αισθητικούς χρησιμοποιούν όρους καί κατηγορίες τής Οικονομίας, της Φυσικής καί τής Τεχνικής, για να εκφράσουν τις αισθητικές απόψεις τους, τοϋτο δεν πρέπει να ξενίζη, γιατί ή χρησιμοποίηση αυτή γίνεται είτε για ν' αναλυθούν κριτικά τα φαινόμενα τής άλλοτριώσεως καί τής παραμορφώσεως τής αισθητικής εμπειρίας από τήν έμποριοποίηση των καλλιτεχνικών προϊόντων, είτε για να φωτιστή άπό μια νέα σκοπιά ή σχέση Τέχνης καί Τεχνικής. Χαρακτηριστικός είναι άπό τήν άποψη αυτή ό τίτλος του βιβλίου του Wolfgang Fritz Haug : «Κριτική τής Αισθητικής του εμπορικού είδους» (Kritik der Warenàsthetik, Frankfurt a.m., 1970), όπου αναλύονται κριτικά τα αισθητικά μέσα πού χρησιμοποιεί ή βιομηχανία (συσκευασία, διαφήμιση κλπ.) για να κάμη ελκυστικά τα προϊόντα της. "Αντί ν' αντιμετωπίζουν τα αισθητικά ζητήματα με προκαπιταλιστικές κατηγορίες καί να διατρέχουν τον κίνδυνο να πέσουν στην ανεδαφική πόζα του «αίσθητισμου» περασμένων γενεών, οί σύγχρονοι αισθητικοί προσπαθούν να διευρύνουν τήν έννοια καί τήν αποστολή τής Αισθητικής εντάσσοντας την μέσα στο όλο πλέγμα του σύγχρονου καί κατά πρόληψη του μελλοντικού πολιτισμού. Βέβαια ή ένταξη αυτή δεν γίνεται άκριτα, αλλά συνοδεύεται πάντα άπό οξύτατη κριτική του πολιτισμού αυτού, όπως διαμορφώνεται ή μάλλον παραμορφώνεται άπό τις τρομαχτικές συγκρούσεις καί τις αντιφάσεις πού τον χαρακτηρίζουν. "Ετσι ή σύγχρονη αισθητική θεωρία μεταβάλλεται στα χέρια αυτών πού τήν ασκούν σέ όργανο κοινωνικής κριτικής καί άφυπνίσεως καί σε προάγγελο μιας αλήθειας πού ξεπερνά τις παραμορφωτικές επιδράσεις τής βιομηχανικής κοινωνίας. Γι αυτό καί ή επιστροφή σέ παλαιές μορφές αισθητικής θεωρίας σημαίνει για τους εκπροσώπους της υποτροπή σέ αντιδραστικά ιδεολογικά σχήματα. Καί όμως μερικοί άπ' αυτούς, όπως ό Lukâcs καί ό Friedrich Tomberg, δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν παραδοσιακές έννοιες ακόμα καί τής αριστοτελικής φιλοσοφίας, όπως τήν έννοια τής μιμήσεως καί τής ευδαιμονίας, για να εντάξουν τις αισθητικές κατηγορίες τους μέσα σ' ενα ευρύτερο φιλοσοφικό πλαίσιο καί να τις δικαιώσουν ιστορικά ι. 1. F r. Tomberg, Mimesis der Praxis und abstrakte Kunst. Ein Versuch iiber die Mimesistheorie, Neuwied, 1968.

18 176 Άλλα όσο μεγάλη και αν είναι ακόμα ή επίδραση των παραδοσιακών εννοιών και ή Aura πού αποπνέουν τα έργα της κλασσικής τέχνης και όσο και αν ή αισθητική μας αντίληψη αιχμαλωτίζεται ακόμα άπ' αυτά, ωστόσο ή προσπάθεια της σύγχρονης αισθητικής να βρή διέξοδο άπό το μαγικό αυτό κλοιό δεν μπορεί να μην έκτιμηθή και άξιολογηθή θετικά, γιατί μαρτυρεί ακοίμητη κριτική διάθεση και νηφαλιότητα πού ξεσκεπάζει βαθύτατες κοινωνικές πληγές κρυμμένες κάτω άπό τήν στίλβουσα φαντασμαγορική μάσκα της σύγχρονης «βιομηχανίας» του ωραίου. Γι αυτό και δεν διστάζει να μιλήση για το θάνατο ή το τέλος τής Τέχνης, γιατί ή πρόθεση της δεν είναι να διαιώνιση ώραιοπαθεΐς ψευδαισθήσεις και να καλλιεργήση μαγικές αυταπάτες, άλλα να συνειδητοποίηση τή θέση καί τή λειτουργία τής Τέχνης μέσα στα πλαίσια του σύγχρονου κεφαλαιοκρατικοϋ συστήματος και να έρευνήση νέες κοινωνικές και τεχνικές δυνατότητες για τήν πραγμάτωση τών ωραίων ιδανικών της. Δέν αναλύεται σέ άγονες επικρίσεις κατά του τεχνικού πολιτισμού, άλλα προσπαθεί μέσα άπό τήν τεχνική καί τήν ύλη τών έργων ν' ανακάλυψη τους εσωτερικούς δεσμούς μέ τήν κοινωνία καί τις καταστάσεις τις ιστορικές πού γνώρισε. "Αν μέ τον τρόπο αυτό ή σύγχρονη αισθητική θεωρία αποτολμά να δώση στην έρευνα καί τή μέθοδο της χαρακτήρα ματεριαλιστικό, τούτο δέν σημαίνει απεμπόληση του σκοπού καί τής αποστολής της, άλλα ίσα ίσα εκπλήρωση τής αρχικής προθέσεως του πρώτου συστηματικού αισθητικού, του Baumgarten, πού δέν απέβλεπε σέ μια ιδεαλιστική θεωρία τού ωραίου, άλλα στην επεξεργασία μιας Γνωσιολογίας τής κατ' αίσθηση γνώσεως (cognitio sensitiva), όπως λειτουργεί στην επαφή μέ τα έργα τής τέχνης (πάνω στην αρχή αυτή στηρίζεται το έργο του Fritz Haug πού προαναφέραμε). Το δτι ή αισθητική γνώση καί εμπειρία δέν στηρίζεται πια στην ενόραση ή το βίωμα ή τήν μαντική ερμηνευτική κατανόηση τών έργων, άλλα κερδίζεται μέ άκριβολογικές μεθόδους καί αναλύσεις, αυτό δέν μπορεί να καταλογίζεται στο παθητικό τών αισθητικών θεωριών πού τις χρησιμοποιούν. Ή Αισθητική, αν θέλη να επιβίωση, δέν εϊναι δυνατό ν' άγνοήση τα επιτεύγματα τών κλάδων πού αγωνίζονται να διευρύνουν τον αισθητικό χώρο μέ τήν πράξη καί τήν εφαρμογή σέ όλους τους τομείς της ζωής. Οί πιο τολμηροί οραματιστές ανάμεσα στους σύγχρονους εκπροσώπους της, όπως λ.χ. ό Marcuse καί οί οπαδοί του, δέν διστάζουν να προβλέψουν ακόμα καί κατάργηση τής Αισθητικής πού θα έπέλθη μέ τήν ολική πραγματοποίηση της, κατά τον ίδιο τρόπο πού προβλέπουν άρση τής φιλοσοφίας, όταν αυτή θα έχη πραγματοποιήσει όλα τα ιδανικά τής ελευθερίας πού επαγγέλθηκε. Ή πραγματοποίηση αυτή είναι δυνατό να γίνη, όταν συμπέση καί

19 177 συμφιλιωθή κάποτε το βασίλειο της ανάγκης με το βασίλειο της ελευθερίας ή ή εργασία με το παχνίδι, σύμφωνα με τους οραματισμούς παλαιών και σύγχρονων φιλοσόφων. Γι' αυτό και στο χώρο της σύγχρονης Αισθητικής εισβάλλουν τόσα άλλα μοτίβα άπό τό χώρο της κοινωνικής ηθικής, τής πολιτικής και τής φιλοσοφίας τής 'Ιστορίας, ώστε να μην είναι πια εύκολο να καθορίση κανένας τον αποκλειστικά δικό της τόπο. Άπό τη στιγμή πού έπαψε να είναι αυστηρά προσανατολισμένη στα έργα τής τέχνης και του λόγου, ή Αισθητική απέκτησε τήν ελευθερία και ανοιχτόσ ύ ν η πού τής επιτρέπουν να συμπορεύεται καί να ταυτίζεται με τήν κοινωνικοκριτική σκέψη καί δράση του καιρού μας. Καί όμως ή ορμητική αυτή χειραφέτηση τής Αισθητικής δεν είναι δυνατό να μήν προκαλή ανησυχίες στα ϊδια τα πνεύματα πού τήν διαπίστωσαν καί τήν προετοίμασαν. Γιατί ή άνοιχτοσύνη πού κερδίθηκε με τόσες θυσίες είναι δυνατό να μετατραπή σε νέα δεσμά τής Αισθητικής καί τής Τέχνης, όταν τό πέρασμα άπό τον παθητικό α'ισθητισμό στον υπέρμετρο αισθητικό ένεργητισμό τής εποχής μας (âsthetischer Aktionismus) γίνεται τόσο άμεσα χωρίς να λογαριάζονται οι ενδιάμεσοι σταθμοί καί μετασχηματισμοί, πού μεσολαβούν ανάμεσα στις παλαιές αισθητικές μορφές καί τις νέες. Γι' αυτό καί δεν μπορούμε εύκολα να παρακούσουμε τήν κριτική φωνή του Theod. Adorno, ενός άπό τους πιο τολμηρούς πρωτεργάτες τής αισθητικής αλλαγής τής εποχής μας, πού μας προειδοποιεί ότι ό λόγος για τό τέλος τής Τέχνης αποτελεί ετυμηγορία ολοκληρωτικού χαρακτήρα, άφου είναι δυνατό να χρησιμοποιηθή άπό ολοκληρωτικά καθεστώτα για τήν απαγόρευση καί τή φίμωση της 1. Άλλωστε τό επιχείρημα για τήν αναγκαιότητα τής Τέχνης δεν ευσταθεί, τονίζει ό ίδιος, γιατί αν ύπάρχη αναγκαιότητα τής Τέχνης αυτή είναι μάλλον ή μή αναγκαιότητα της. Τόνά μετριέται ή υπόσταση της με τήν αρχή τής αναγκαιότητας καί τής χρησιμότητας, αυτό ουσιαστικά προεκτείνει τήν καπιταλιστική αρχή τής ανταλλαγής καί τή μικροαστική μέριμνα για τό υλικό αντάλλαγμα πού μπορεί να εχη κανένας, όταν σπαταλά τό χρόνο του καί τό χρήμα του για τήν αισθητική απόλαυση έργων τέχνης. Άλλα, καταλήγει ό ίδιος, τό αν ή Τέχνη πρόκειται σήμερα να επιζήση, αυτό δεν εξαρτάται άπό τήν κατάσταση τών παραγωγικών σχέσεων. Ή τελική κρίση για τήν τύχη της εξαρτάται άπό τό βαθμό τών παραγωγικών δυνάμεων, δηλ. άπό τή δημιουργικότητα τών ανθρώπων 2. Με άλλα λόγια : ό Adorno ξαναγυρίζει στην παλαιά αντίληψη για 1. Th. Adorno, Âsthetische Théorie, έν : Gesammelte Schriften, Bd 7, hrsg. von G. Adorno und R. Tiedemann, Frankfurt a.m., 1970, σελ Ένθ' άνωτ., σελ

20 178 τη μη αναγκαιότητα ή τήν άνιδιοτέλεια της Τέχνης, όχι βέβαια άπα στείρα ρομαντική νοσταλγία των περασμένων αισθητικών θεωριών, άλλα άπό αντίδραση στο ώμο πνεϋμα του βιομηχανοποιημένου πολιτισμού. Ή επιστροφή αυτή κάθε άλλο παρά παλινδρόμηση σημαίνει, γιατί συντελείται ΰστερ' άπό συστηματική κριτική θεώρηση των παλαιών και τών νέων μορφών Αισθητικής και προϋποθέτει τή γνώση και τήν αξιολόγηση τών πιο σοβαρών εξελίξεων στο χώρο της ανθρώπινης δημιουργίας είναι δηλ. αποτέλεσμα μακράς διαλεκτικής πορείας της σκέψεως του μέσα άπό τα φαινόμενα του σύγχρονου πολιτισμού. "Αν με τήν άποψη αυτή δικαιώνεται ενα μέρος τής παλαιάς Αισθητικής, δηλ. αυτό πού καλλιέργησε τήν υψηλή 'Ιδέα τής άνιδιοτέλειας καί τής αυτονομίας τής Τέχνης, ή δικαίωση αυτή αποτελεί έκφραση ενός ρωμαλέου στοχασμού, πού είχε τή δύναμη να συλλαμβάνη ακόμα τα καλλιτεχνικά φαινόμενα από μια διπλή σκοπιά, τήν καθαρά αισθητική καί τήν κοινωνική, χωρίς ν' άπολυτοποιή ούτε τή μια ούτε τήν άλλη.

21 ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ, δ.φ. ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΘΕΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ 1. Σύνθεσις και χαρακτήρ των θεατών Το θέατρον του Διονύσου εις τάς 'Αθήνας μετά την ανακατασκευών του άπό τον ρήτορα καί πολιτικον Λυκοϋργον ήδύνατο να φιλόξενη περί τους είκοσι χιλιάδας θεατάς. Ό Πλάτων αναφέρει εις το Συμπόσιον 1 νίκην του τραγικού ποιητοϋ 'Αγάθωνος κατά την έορτήν τών Ληναίων ενώπιον «τριών μυριάδων» Ελλήνων. Έν προκειμένω, ό Πλάτων εϊτε αναφέρεται εις το προ του Λυκούργου θέατρον είτε χρησιμοποιεί συμβατικον αριθμόν, μη άνταποκρινόμενον έν πάση περιπτώσει εις την πραγματικότητα 2. Τον αριθμόν τών εις το θέατρον προσερχόμενων θεατών κατά τους δραματικούς αγώνας είναι δύσκολον να ύπολογίσωμεν επακριβώς. Πάντως, ως φαίνεται, ήτο υπέρογκος έν συγκρίσει προς τον αριθμόν τών θεατών τών σημερινών θεάτρων. Ή προσέλευσις τόσον πολυαρίθμου κοινού εγίνετο κυρίως κατά τήν έορτήν τών Ληναίων, καί κατ' εξοχήν, κατά τάς έορτάς τών Μεγάλων ή έν "Αστει Διονυσίων 3. Κατά τάς πανηγύρεις αύτάς καί ιδία κατά τάς ημέρας τών δραματικών παραστάσεων, μέγα πλήθος πολιτών προσήρχετο λίαν πρωί καί κατελάμβανε τάς θέσεις του εις το θέατρον του Διονύσου. Έκτος τών 'Αθηναίων, κατέφθανον καί πλείστοι ξένοι άπο άλλας γειτονικάς ή μακρυνάς πόλεις. Ai κερκίδες του κοίλου του θεάτρου ήσαν κατάμεστοι άπο ανθρώπους πού συνεζήτουν καί έσχολίαζον τάς παραστάσεις μεγαλοφώνως. Πράγματι, μέσα είς αυτήν τήν γενική εύθυμίαν καί χαράν τών εορτών οί δραματικοί αγώνες άπετέλουν το έπίκεντρον γενικού ενδιαφέροντος. Είναι αδύνατον, τη άληθεία, να άνεύρωμεν έτέραν περίπτωσιν εις τήν παγκόσμιον ίστορίαν, καθ' ην όλοι σχεδόν οί πολΐται ενός Κράτους, μέσα είς τον ίδιον χώρον, καί κατά τον αυτόν χρόνον, έλάμβανον μέρος είς τόσον έκλεκτήν ψυχικήν καί πνευματικήν πανδαισίαν Ε. 2. Ε. R. Fiechter, Das Theater in Athen i ( ), σ Γ. Μαρκαντωνάτου, Αίέν 'Αθήναις Διονυσιακού έορταί καί δραματικαί παραστάσεις, «Παρνασσός» 14 (1972) 407 κέξ.

22 180 Ώς γνωστόν, τα έν "Αστει Διονύσια έτελοϋντο κατά τήν έποχήν της ανοίξεως, και δια τούτο ήτο εϋκολον εις τους ξένους αντιπροσώπους και έπισκέπτας να ταξιδεύουν εις τάς 'Αθήνας. 'Ιδίως οί εκπρόσωποι των συμμαχικών πόλεων εΰρισκον εύκαιρίαν να συζητήσουν με τους 'Αθηναίους ιθύνοντας και διάφορα πολιτικά θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Όλοι οί προσκεκλημένοι επισήμως ή ανεπισήμως έθεώρουν μεγάλην τιμήν να παραχωρηθή εις αυτούς τιμητικόν κάθισμα ε'ις το θέατρον. Έάν έπετρέπετο ή προσέλευσις εις τάς θεατρικάς παραστάσεις παιδιών και γυναικών, δεν δυνάμεθα επαρκώς να γνωρίζωμεν. Ώρισμένοι μελετηταί ι του έν λόγω θέματος κατέληξαν εις τήν γνώμην ότι ήτο αδύνατον γυναίκες και παιδιά να συγκατελέγοντο μεταξύ τών θεατών, ιδίως κατά τήν παλαιοτέραν έποχήν, και ιδιαιτέρως κατά τήν διδασκαλίαν κωμωδιών. Οί πλείστοι εκ τούτων έβασίσθησαν κυρίως επί τίνος χωρίου της «Ειρήνης» του 'Αριστοφάνους. TP. Kai τοις θεαταϊς ρίπτε τών κριθών. ΟΙ. Ίδου TP. "Εδωκας ηδη; ΟΙ. Νή τον Έρμην, ώστε γε τούτων δσοι πέρ είσι τών θεωμένων ουκ εστίν ουδείς όστις ου κριθήν έχει. TP. Ούχ αί γυναίκες y ελαβον. ΟΙ. 'Αλλ' εις εσπεραν δώσουσιν αύταϊς άνδρες... (στ ) 'Αντιθέτως όμως, εχομεν ρητήν μαρτυρίαν 2 του Πλάτωνος ότι τάς παραστάσεις τραγωδιών παρηκολούθουν όχι μόνον γυναίκες άλλα και παιδιά και δούλοι. Έξ άλλου εΐναι γνωστά τα επεισόδια, τα όποια συνέβησαν μεταξύ τών εγκύων γυναικών, αί όποΐαι παρηκολούθουν τήν τριλογίαν τοϋ Αισχύλου Όρέστειαν κατά τήν εΐσοδον τών φοβερών Έρινύων εις τήν όρχήστραν 3. 'Επιπροσθέτως ό 'Αθηναίος αναφέρει 4 ότι ô 'Αλκιβιάδης «ότε... χορηγοίη πομπεύων έν πορφυρίδι, είσιών είς τό θέατρον έθαυμάζετο ου μόνον υπό τών ανδρών αλλά και ύπό τών γυναικών». Έάν όμως αί γυναίκες και τα παιδιά παρηκολούθουν κανονικώς τάς παραστάσεις τραγωδιών, θα ήτο άδιανόητον εντελώς να φαντασθώμεν ότι ενα μεγάλο μέρος του κοινού ήγείρετο και εγκατέλειπε τό θέατρον κατά τήν εναρξιν τών κωμικών έργων. Έξ άλλου αί γυναίκες και τα παιδιά, 1. Ε. Β ο tiger, Kleine Schriften Ι, σσ. 295 κέξ. Β. Rogers, Ecclesiazousae (LOEB), Introduction, σσ. XXIX κέξ., κ.ά. 2. Νόμοι, VII 817 C. Γοργ. 502 D. 3. Βίος Αίσχ. 9. Πολλυδ. IV, XII, 534 C.

23 181 εφ' όσον παρηκολούθουν τάς παραστάσεις, θα παρέμενον αναμφιβόλως και κατά την παράστασιν τών σατιρικών δραμάτων, εϊς τα όποια ήκούοντο ενίοτε βαρύτεραι άθυροστομίαι παρά κατά τάς διδασκαλίας κωμωδιών. Προφανώς λοιπόν, το προμνημονευθέν χωρίον του 'Αριστοφάνους δεν δύναται να ληφθή υπ' όψιν σοβαρώς και μάλλον αποτελεί κωμικόν λογοπαίγνιον υπονοουμένων. "Αλλωστε υπάρχουν έτερα χωρία όχι μόνον του 'Αριστοφάνους άλλα και του Μενάνδρου, τα όποια ρητώς μαρτυρούν ι τό εναντίον, τουλάχιστον ως προς την εις τό θέατρον προσέλευσιν τών παιδιών. Πέρα όλων αυτών δέν πρέπει να λησμονήται ότι αί δραματικαί παραστάσεις ήσαν μέρος θρησκευτικών εκδηλώσεων, και συνεπώς ή άπαγόρευσις της συμμετοχής εις αύτάς θα ήτο ανεπίτρεπτος. Αί βωμολοχίαι τών κωμωδιών και αί άσεμνοι κινήσεις τών Σατύρων κατά τάς παραστάσεις τών σατιρικών δραμάτων προήρχοντο κατ' ευθείαν άπό τάς θρησκευτικάς έκείνας εκδηλώσεις, αί όποΐαι άπέβλεπον είς τό να τέρψουν τον Διόνυσον. "Ετσι δέν πρέπει να συγχέωμεν τάς σημερινάς αντιλήψεις με έκείνας της αρχαίας Ελλάδος. Βεβαίως υπήρξαν πολλοί συγγράφεις οι όποιοι ύπεδείκνυον να άπαγορευθή δια νόμου ή παρουσία τών παιδιών εις τάς διδασκαλίας κωμωδιών και σατιρικών δραμάτων και είναι γνωστόν τό χωρίον τών Πολιτικών τοϋ Αριστοτέλους, συμφώνως προς τό όποιον επιβάλλεται ό αποκλεισμός τών παιδιών άπό τάς τοιαύτας εκδηλώσεις : «Επιμελές μέν ούν έστω τοις άρχουσι μηδέν άγαλμα μήτε γραφήν εϊναι τοιούτων πράξεων μίμησιν, ει μή παρά τισι θεοϊς τοιούτοις οΐς καί τον τωθασμόν άποδίδωσιν ό νόμος προς δέ τούτοις άφίησιν ό νόμος τους έχοντας ήλικίαν πλέον προσήκουσαν και υπέρ αυτών καί τέκνων και γυναικών τιμαλφεΐν τους θεούς. Τους δέ νεωτέρους οϋτ' ιάμβων ούτε κωμωδίας θεατάς νομοθετητέον» 2. Ουδείς αμφιβάλλει ότι οί 'Αθηναίοι θεαταί παρηκολούθουν μετά προσοχής τάς δραματικάς παραστάσεις. Όπωσδήποτε, εις ενα περιωρισμένον χώρον, ως ήτο τό θέατρον, με δύο ή τρεις δεκάδας χιλιάδων περίπου ανθρώπων όλων τών ηλικιών καί όλων τών τάξεων έδημιουργεΐτο θόρυβος καί όχλαγωγία 3. Αί άποδοκιμασίαι καί έπιδοκιμασίαι των ήσαν συχνά θορυβώδεις. Ούχ ήττον καί οί ίδιοι οί κριταί ύφίσταντο πολλάκις σύγχυσιν, καί έπηρεάζοντο άπό τους επαίνους ή επικρίσεις τοϋ κοινού Ειρήνη, στ Δύσκολος, στ VII, Πβ. Πλάτ. Νόμ. 700 C. 4. Γ. Μαρκαντωνάτου, Προπαρασκευή δια τους δραματικούς αγώνας κλπ., «Παρνασσός» 17 (1975) 63.

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αικατερίνη Καλέρη, Αν. Καθηγήτρια το μάθημα Αισθητική διδάσκεται στο 4ο έτος, Ζ εξάμηνο εισάγει στις κλασσικές έννοιες και θεωρίες της φιλοσοφίας της τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Η παιδαγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

Τ Ε Χ Ν Η ΟΡΙΣΜΟΣ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Τ Ε Χ Ν Η ΟΡΙΣΜΟΣ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Τ Ε Χ Ν Η ΟΡΙΣΜΟΣ Τέχνη είναι η συνειδητή ενέργεια αλλά και η ιδιαίτερη ικανότητα του ανθρώπου για δημιουργία έργων που προκαλούν αισθητική συγκίνηση και αναπτύσσουν προβληματισμό. Μέσω της τέχνης δεν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Κοινότητα και κοινωνία

Κοινότητα και κοινωνία Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 53/1984 Κοινότητα και κοινωνία Στάθης Π. Σορώκος* Η διάκριση ανάμεσα στην κοινότητα και την κοινωνία αποτελεί βασικό πρόβλημα, θεωρητικό και πρακτικό, της κοινωνιολογίας.

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101)

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ (Φ101) 3η ενότητα: Θεμελιώδη ερωτήματα & κλάδοι της φιλοσοφίας Γιώργος Ζωγραφίδης Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling )

Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling ) FRIEDRICH W. SCELLING ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ 1 Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling 1775-1854) (ΜΕΡΙΚΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ*) Από το φιλοσοφικό έργο του Σέλλινγκ "Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ"

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικοπολιτισμικής μεταβίβασης δομολειτουργισμός και ως θεσμός κοινωνικού μετασχηματισμού κριτική

Διαβάστε περισσότερα

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες»

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» 17/12/2018 «Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» / Ενορίες Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει» του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς και σε συνεργασία με το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. καθημερινό λεξιλόγιο: «κάτι», «ἀρμαθιά»

Διαβάστε περισσότερα

Οι ρίζες του δράματος

Οι ρίζες του δράματος Οι ρίζες του δράματος Σύνθετη ποιητική δημιουργία Το δράμα, το έπος και η λυρική ποίηση = αρχαίος ελληνικός ποιητικός λόγος. ράμα: θεατρικό είδος. Περιλάμβανε το λόγο, τη μουσική και την όρχηση (κίνηση).

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία 2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17 11 Προλογικό Σημείωμα... 17 Ενότητα Ι: Δημιουργική Αναζήτηση... 19 Δ01 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός και η Ανάδυση της Επιστημονικής Σκέψης...21 Δ1.1 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός... 21 Δ1.2 Η Επιστημονική Σκέψη... 22

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ. Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ. Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Ι. Συνοπτική παρουσίαση του Βιβλίου-Διαύλου Η Ψυχική Υγεία: Η Ψυχική Υγεία εγγυάται τη συνοχή ομοειδών ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 6: Η κουλτούρα στην κοινωνιολογική θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης

επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό σημείωμα 7 Πρόλογος 9 Ο Καβάφης, ο χρόνος και η Ιστορία 11 ΜΕΡΟΣ Α Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ 25 Η χρηστική αξία

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική*

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* 2 Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* Πιστεύω, σ αυτό είμαστε όλοι σύμφωνοι, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της παρούσης ιστορικής περιόδου και, ειδικά, η ανάπτυξη του ύστερου καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Ερευνητικό έργο με συνεργαζόμενους φορείς το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών & τη Δραματική Σχολή του Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος)

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) Ενότητα 2: Ιστορική-ερμηνευτική μέθοδος Βασίλειος Φούκας

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Εισαγωγή στην έννοια και την ύλη της Εφαρμοσμένης Ηθικής

Ενότητα 1: Εισαγωγή στην έννοια και την ύλη της Εφαρμοσμένης Ηθικής ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 1: Εισαγωγή στην έννοια και την ύλη της Εφαρμοσμένης Ηθικής Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί ενότητας 1. Το πεδίο της Εφαρμοσμένης Ηθικής 2. Σχέση της Εφαρμοσμένης Ηθικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 2: Κοινωνιολογία - πολιτισμός - κουλτούρα. Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες;

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Δρ. Δημήτριος Γκότζος 1. ΟΡΙΣΜΟΣ Αξία: Θα ήταν ουτοπικό να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Τα φιλοσοφικά ερωτήματα: Δε μοιάζουν με τα επιστημονικά, γιατί δε γνωρίζουμε: από πού να ξεκινήσουμε την ανάλυσή τους ποια μέθοδο να ακολουθήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Η Τέχνη στο Πανεπιστήμιο

Η Τέχνη στο Πανεπιστήμιο Η Τέχνη στο Πανεπιστήμιο Δημήτριος Ζευγώλης Καθηγητής ΕΑΠ Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος e-mail:zevgolis@eap.gr web:dzevgolis.eap.gr Όσον αφορά την ουσία της τέχνης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης τη χαρακτήρισαν

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ.

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ. 2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες Έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει σαφής αντίληψη της σηµασίας του όρου "διοίκηση ή management επιχειρήσεων", ακόµη κι από άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. (ισχύει για τους εισαγομένους από το ακαδημαϊκό έτος )

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. (ισχύει για τους εισαγομένους από το ακαδημαϊκό έτος ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ισχύει για τους εισαγομένους από το ακαδημαϊκό έτος 2019-2020) ΕΞΑΜΗΝΟ ECTS ΕΞΑΜΗΝΟ ECTS Α 2 Β 1 1. Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία ΙΙ 2. Λογική Ι. Γνωσιοθεωρία. Αρχαία

Διαβάστε περισσότερα

EDMUND HUSSERL ( Ε. ΧΟΥΣΕΡΛ, )

EDMUND HUSSERL ( Ε. ΧΟΥΣΕΡΛ, ) EDMUND HUSSERL 1 EDMUND HUSSERL ( Ε. ΧΟΥΣΕΡΛ, 1859-1938) Ο Καρτέσιος (Ντεκάρτ) αναζήτησε να θεμελιώσει τη γνώση και να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της Επιστήμης στις πρώτες αναμφισβήτητες παρατηρήσεις που

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγωγή α) Σύνολο από σκόπιμες, προγραμματισμένες και μεθοδευμένες ενέργειες και επιδράσεις (β) Διαδικασίες και επιδράσεις του ευρύτερου κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΥΚΩΝ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : Τρασανίδης Γεώργιος, διπλ. Ηλεκ/γος Μηχανικός Μsc ΠΕ12 05 Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός Στόχος της Τεχνολογίας στην Γ Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως απατήθηκαν οι Απόστολοι; (β μέρος)

Μήπως απατήθηκαν οι Απόστολοι; (β μέρος) Μήπως απατήθηκαν οι Απόστολοι; (β μέρος) +Επισκόπου Νικοπόλεως Μελετίου Η θεωρία των ψευδαισθήσεων α. Η θεωρία Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, οι μυροφόρες γυναίκες έπεσαν θύματα παραίσθησης ή ψευδαίσθησης.

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΡΤΙΟΥ ΜΑΐΟΥ ΔΕ ΤΡΙ ΤΕ 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Π.ΛΕΣΧΗ ΙΠΠ. 15 (ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ)

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΡΤΙΟΥ ΜΑΐΟΥ ΔΕ ΤΡΙ ΤΕ 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Π.ΛΕΣΧΗ ΙΠΠ. 15 (ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΡΤΙΟΥ ΜΑΐΟΥ 2015 - ΔΕ ΤΡΙ ΤΕ 2 3 4 12 3 ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ 641-7 9 ΑΝΟΙΧΤΟ 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ 641 6 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ - 9 10 11 12 3 ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ 641 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Σελ.1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ Νοημοσύνης και Λογικής. Λογική είναι οι γνώσεις και οι εμπειρίες από το παρελθόν. Η Λογική έχει σχέση με το μέρος εκείνο της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Ενότητα # 2: Επιστημολογία και Φιλοσοφικά Ρεύματα Μιλτιάδης Χαλικιάς Τμήμα Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά.

Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά. Γ. Οι μαθητές και τα Μαθηματικά. Είδαμε τη βαθμολογία των μαθητών στα Μαθηματικά της προηγούμενης σχολικής χρονιάς. Ας δούμε τώρα πώς οι ίδιοι οι μαθητές αντιμετωπίζουν τα Μαθηματικά. ΠΙΝΑΚΑΣ 55 Στάση

Διαβάστε περισσότερα

"ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ" του Δημητρίου Α. Φιλάρετου

ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ του Δημητρίου Α. Φιλάρετου Παρουσίαση βιβλίου από τον Κ. Γ. Νικολουδάκη, Δεκ. 2015 Ιαν. 2016 "ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ" του Δημητρίου Α. Φιλάρετου Υπότιτλος στο εξώφυλλο: -ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ ΛΟΓΟΥ -Ο ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη φιλοσοφία

Εισαγωγή στη φιλοσοφία Εισαγωγή στη φιλοσοφία Ενότητα 2 η : Μεταφυσική ή Οντολογία Ι: Θεός Ρένια Γασπαράτου Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης & της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ

Τίτλος Μαθήματος: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ Τίτλος Μαθήματος: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ Ενότητα 1η: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Όνομα Καθηγητή: ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΛΕΡΗ Τμήμα: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 1. Σκοποί Ενότητας Παρουσιάζεται η φιλοσοφία του 20 ου αιώνα (και γενικά η σύγχρονη φιλοσοφία ως

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ - ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ - ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ - ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟ Μια σημαντική πρόκληση στο ξεκίνημα του 21 ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΣΤ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [  ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΣΤ 1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΣΤ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2012-2013 Το Ελληνικό Κάλλος και η Ευρωπαική Αθλιότητα της

Διαβάστε περισσότερα

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης video στο μάθημα των Αρχών Φιλοσοφίας (Β Λυκείου Γενική Παιδεία) 3 ο ΓΕ.Λ. ΠΕΙΡΑΙΑ 27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Μαλεγιαννάκη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Περίληψη ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου σε 100-120 λέξεις χωρίς δικά σας σχόλια. Το κείµενο αναφέρεται στις επιπτώσεις της

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας. Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου

Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας. Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου Ηπόλη, όπως την αντιλαμβανόμαστε, είναι μια ιδέα του Διαφωτισμού Ο Ρομαντισμός την αμφισβήτησε Η Μετανεωτερικότητα την διαπραγματεύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σε μια κοινωνία που η ζωή της οργανώνεται μέσω θεσμών, η Ψυχολογία έρχεται να δώσει λύσεις σε προβλήματα που δεν λύνονται από τους θεσμούς, και ν αναλύσει τις

Διαβάστε περισσότερα

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ 15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ 2015-16 ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ ΘΕΜΑ: «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ», ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ενότητα 12: Συστημική Προσέγγιση στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Πολυξένη Ράγκου Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΨΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΨΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΨΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Τα τραγούδια των ανθρώπων μιλούσαν και μιλούν πάντα για τη μαγεία της γυναίκας. Μιλούν και τραγουδούν, άλλοτε με χαρά κι άλλοτε με θλίψη και με καημό, για τον ρόλο που η γυναίκα

Διαβάστε περισσότερα

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Κοινή Γνώμη Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Έννοια, ορισμός και ανάλυση Κοινής Γνώμης Κοινή γνώμη είναι η γνώμη της πλειοψηφίας των πολιτών, πάνω σε ένα ζήτημα που αφορά την

Διαβάστε περισσότερα

«Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: κυνήγι θησαυρού»

«Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: κυνήγι θησαυρού» «Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: κυνήγι θησαυρού» Η ταξινόµηση µνηµείων σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες αναζήτησης. Παιχνίδι θησαυρού: «Ο Πλάτων ταξιδεύει στην περιοχή σου! Ένα φανταστικό ταξίδι...» Αθανασία

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

Ηέκδοση, για πρώτη φορά στα ελληνικά, του έργου του

Ηέκδοση, για πρώτη φορά στα ελληνικά, του έργου του Περί του πολίτη Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Συγγραφέας : Hobbes Thomas Μεταφραστής : Βαβούρας Ηλίας ISBN: 9789604632732 Τιμή: 15,98 Σελίδες: 416 Διαστάσεις:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ - ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΚΕΙΜΕΝΟ Μια σημαντική

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα Ενότητα 1: Εισαγωγή στην ιστορία των πολιτικών ιδεολογιών Σπύρος Μαρκέτος

Διαβάστε περισσότερα

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους:

Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: Με τα λόγια του Ι. Θ. Κακριδή, πριν από σαράντα χρόνια, τα αρχαία ελληνικά ενδιαφέρουν για τρεις λόγους: «Πρώτ? απ? όλα γιατί είμαστε Έλληνες: από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα έχουν περάσει 2700 χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 5

Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 5 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : Νεοελληνική Γλώσσα / Γ ΕΠΑΛ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/01/2018 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Μη λογοτεχνικό κείμενο Α1. Πρόταση 1. Η λέξη πρόοδος ισοδυναμεί με βελτίωση της ζωής σε όλους τους τομείς. Σωστό/ Λάθος

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημολογικές κατευθύνσεις της Παιδαγωγικής

Επιστημολογικές κατευθύνσεις της Παιδαγωγικής Επιστημολογικές κατευθύνσεις της Παιδαγωγικής Οι θεωρίες του Herbart διέσπασαν την ενότητα της Παιδαγωγικής Επιστήμης Η στενή εξάρτηση της Παιδαγωγικής από τη Φιλοσοφία & την Ψυχολογία αιτία για αμφισβήτηση

Διαβάστε περισσότερα

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Διαπιστώσεις Α. Δεν εντοπίζονται άμεσοι φιλολογικοί δεσμοί με τους

Διαβάστε περισσότερα

Τηλ./Fax: 210.62.19.712, Τηλ: 210.6218.894 www.apolito.gr e-mail:info@apolito.gr Λεωφόρος Μαραθώνος &Χρυσοστόµου Σµύρνης 3,

Τηλ./Fax: 210.62.19.712, Τηλ: 210.6218.894 www.apolito.gr e-mail:info@apolito.gr Λεωφόρος Μαραθώνος &Χρυσοστόµου Σµύρνης 3, «...Πλαστήκαµε για να µην είµαστε µονάχοι. Για τούτο η καρδιά µας ασταµάτητα διψά για τους άλλους. Χωρίς το διάλογο των υπάρξεων µας η ζωή φαίνεται αδειανή, ερηµωµένη, αδικαιολόγητη. Ζούµε και πλησιάζουµε

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 8: Η Σχολή της Φρανκφούρτης και η Κριτική Θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ42 / Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠΟΛ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ42

Διαβάστε περισσότερα

Θωμάς ο Ακινάτης. Το μεταφυσικό σύστημα του Ακινάτη. ( μ.χ.)

Θωμάς ο Ακινάτης. Το μεταφυσικό σύστημα του Ακινάτη. ( μ.χ.) Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274 μ.χ.) Το μεταφυσικό σύστημα του Ακινάτη Ο Ακινάτης, χρησιμοποιώντας εύστοχα έννοιες προγενέστερων φιλοσόφων, τις οργάνωσε σ ένα φιλοσοφικό σύστημα εδραιωμένο στην ορθολογικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε 1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση γεννιέται. Πότε; Η ΠΕ γεννιέται και διαµορφώνεται σε αυτόνοµο πεδίο στις δεκαετίες 1960 1970 Πώς; Προέρχεται από τη συνειδητοποίηση του

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Ενότητα 3: Είναι ο αγέννητος άνθρωπος πρόσωπο; Φιλοσοφικές απόψεις Μιλτιάδης Βάντσος Άδειες

Διαβάστε περισσότερα