ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΤΡΩΠΑΙΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΣΙ ΔΙΕΘΝΕΙ ΚΑΙ ΕΤΡΩΠΑΙΚΕ ΠΟΤΔΕ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩ ΣΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΤΡΩΠΑΙΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΣΙ ΔΙΕΘΝΕΙ ΚΑΙ ΕΤΡΩΠΑΙΚΕ ΠΟΤΔΕ Γηπιωκαηηθή Δξγαζία Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΤΓΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ (LNG) ΣΖΝ ΔΝΔΡΓΔΗΑΚΖ ΑΦΑΛΔΗΑ ΣΖ ΔΤΡΧΠΖ ΑΓΓΔΛΗΚΖ. Γ. ΝΗΚΖΦΟΡΑΚΖ 1

2 ΠΔΗΡΑΗΑ, 2013 Αθηεξψλεηαη ζηνπο γνλείο κνπ 2

3 Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΤΓΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ(LNG) ΣΖΝ ΔΝΔΡΓΔΗΑΚΖ ΑΦΑΛΔΗΑ ΣΖ ΔΤΡΧΠΖ ΑΓΓΔΛΗΚΖ.Γ.ΝΗΚΖΦΟΡΑΚΖ εκαληηθνί φξνη: ΤΦΑ, Αζθάιεηα εθνδηαζκνχ, Γηαθνξνπνίεζε πεγψλ, αγνξά LNG ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ αλάγθε γηα απεμάξηεζε απφ ηνπο εηζαγφκελνπο πφξνπο, αιιά θαη γηα δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ θαη νδεχζεσλ, κε ζθνπφ ηελ εμαζθάιηζε ηνπ απξφζθνπηνπ εθνδηαζκνχ γηα ηελ Δπξψπε, απνηειεί ην ζηνίρεκα πνπ πξέπεη λα θεξδεζεί. εκαληηθή παξάκεηξνο γηα ηελ εμαζθάιηζε απηή απνηειεί ε ζπλερψο αλαπηπζζφκελε αγνξά ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ. Κχξηνο ζηφρνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα γίλεη θαηαλνεηή ε αλάγθε επίηεπμεο ηεο Δπξσπατθήο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο, κέζσ ηεο εχξεζεο ελαιιαθηηθψλ πεγψλ ηξνθνδνζίαο κε θπζηθφ αέξην, αιιά θαη λα γίλεη αληηιεπηφο ν ξφινο πνπ δηαδξακαηίδεη θαη ζα δηαδξακαηίζεη κειινληηθά ην Τγξνπνηεκέλν Φπζηθφ Αέξην, ζαλ κέζν εμαζθάιηζεο ηεο επξσπατθήο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο, αιιά θαη ηεο εγρψξηαο αγνξάο. πκπεξαζκαηηθά, ε παξνχζα εξγαζία θαηαιήγεη ζηελ Δπξσπατθή αλάγθε γηα ζηξνθή ζε ελαιιαθηηθέο πεγέο ηξνθνδνζίαο κε ελεξγεηαθέο πξψηεο χιεο αιιά θαη ζηελ αλάδεημε ηεο ρψξαο καο, κέζσ ησλ εγθαηαζηάζεσλ θαη ηεο ηαρείαο αλάπηπμεο ηεο αγνξάο ηνπ LNG ζε ζεκαληηθφ ελεξγεηαθφ θφκβν γηα ηελ Δπξψπε θαη ηα Βαιθάληα. 3

4 Ευχαριστίες Για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Νικόλαο Φαραντούρη, ο οποίος με την σωστή καθοδήγηση του με βοήθησε να γνωρίσω την σημαντική αξία της προσωπικής έρευνας. 4

5 i ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ. i ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ. ii ΚΑΣΑΣΑΖ ΠΗΝΑΚΧΝ..iii ΚΑΣΑΣΑΖ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ iv ΠΔΡΗΛΖΦΖ Κεθάιαην 1:ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟΗ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟΗ : Δλέξγεηα : Τγξνπνηεκέλν Φπζηθφ Αέξην (LNG) : Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή 6 1.4: Δπξσπατθή Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή : Δπξσπατθή Δλεξγεηαθή Αζθάιεηα.. 11 Κεθάιαην 2: Ζ ΓΗΑΥΡΟΝΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΗΚΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ : Σν δίθαην ηεο Δλέξγεηαο πξηλ ηε πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο : Δηδηθή Ννκηθή βάζε κεηά ηε πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο Κεθάιαην 3: ΑΠΟ ΠΟΤ ΚΑΗ ΠΟΣΔ ΑΛΛΑΕΔΗ Ζ ΜΑΣΗΑ ΣΖ ΔΤΡΧΠΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΝΔΡΓΔΗΑΚΖ ΑΦΑΛΔΗΑ : Ζ Δπξσπατθή Πξνζέγγηζε ηεο Δλεξγεηαθήο Αζθάιεηαο : Σν Υξνληθφ ησλ Ρψζν-Οπθξαληθψλ θξίζεσλ : First and Second Strategic Energy Review : Δπξσπατθνί Δλεξγεηαθνί Δηαίξνη Κεθάιαην 4: Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΤΓΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ(LNG) ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΖ : Βαιθαληθή Πχιε LNG: Ζ Διιάδα σο ελεξγεηαθφο ζηξαηεγηθφο θφκβνο.45 5

6 4.2: Πιενλεθηήκαηα θαη Μεηνλεθηήκαηα LNG : Γεσπνιηηηθή-Γεσνηθνλνκία θαη πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην. 57 Κεθάιαην 5: Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΑΓΟΡΑ ΤΓΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ(LNG) : Δκπνξηθή Αγνξά Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ( LNG) : Δπξσπατθνί Σεξκαηηθνί ηαζκνί Δπαλαεξηνπνίεζεο : Πινία Μεηαθνξάο LNG ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ.. 76 ΞΔΝΟΓΛΧΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ.. 79 ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 82 6

7 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ Α..Φ.Α: Αλεμάξηεην χζηεκα Φπζηθνχ Αέξηνπ B.C.M: Billion Cubic Meters Γ.Ο.Δ: Γηεζλήο Οξγαληζκφο Δλέξγεηαο Γ.Δ.Κ: Γηθαζηήξην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Γ.Δ.Π.Α: Γεκφζηα Δπηρείξεζε Παξνρήο Αεξίνπ Γ.Δ..Φ.Α: Γηαρεηξηζηήο Δζληθνχ πζηήκαηνο Φπζηθνχ Αεξίνπ Δ.Δ: Δπξσπατθή Έλσζε Δ.Δ.Π: Δπξσπατθή Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή ΔΚΑΥ: Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα ΔΚΑΔ: Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Αηνκηθήο Δλέξγεηαο Δ.Ο.Υ: Δπξσπατθφο Οηθνλνκηθφο Υψξνο Δ..Φ.Α: Δζληθφ χζηεκα Φπζηθνχ Αεξίνπ I.E.A: International Energy Agency I.G.I: Interconnector Greece Italy I.T.G.I: Interconnector Turkey- Greece- Italy I.G.B: Interconnector Greece-Bulgaria L.N.G: Liquefied Natural Gas Ο.Ο..Α: Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο R.U.E: RosUkrEnergo Ρ.Α.Δ: Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο 7

8 T.A.P: Trans Adriatic Pipeline Τ.Π.Δ.Κ.Α: Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο, Δλέξγεηαο θαη Κιηκαηηθήο Αιιαγήο Τ.Φ.Α: Τγξνπνηεκέλν Φπζηθφ Αέξην ii Καηάζηαζε Πηλάθωλ Πίλαθαο 1: Δπίπεδν Δλεξγεηαθήο ηξσηφηεηαο Κξαηψλ Μειψλ ηεο Δ.Δ. αιιά θαη άιισλ θαηαλαισηψλ Ρσζηθνχ Αεξίνπ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2009 ζει Πίλαθαο 2: Δπξσπατθέο Δηζαγσγέο απφ ρψξεο ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο...ζει.67 Πίλαθάο 3:Δπξσπαηθνί Σεξκαηηθνί ηαζκνί Δπαλαέξηνπνηήζεο LNG.ζει.71 Πίλαθαο 4: Σεξκαηηθνί ηαζκνί Δπαλαέξηνπνίεζεο ππφ θαηαζθεπή ζει.72 8

9 iii Καηάζηαζε Γηαγξακκάηωλ Γηάγξακκα 1: χλζεζή Φπζηθνχ Αεξίνπ θαη Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ ζει.3 Γηάγξακκα 2: Παγθφζκηα Δλεξγεηαθή Παξαγσγή 2009 ζει.25 Γηάγξακκα 3: Δπξσπατθέο Δηζαγσγέο Αεξίνπ θαη Πεηξειαίνπ ην έηνο ζει. 42 Γηάγξακκα 4: Δμέιημε ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ ζε βξαρππξφζεζκεο ζπλαιιαγέο.. ζει. 65 9

10 iv ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν Δλλνηνινγηθνί πξνζδηνξηζκνί 1.1 Δλέξγεηα Ζ ελέξγεηα απνηειεί έλα ζεκειηψδεο ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο ζηελ ηζηνξηθή ηεο δηαδξνκή. Έλαο ηξφπνο γηα λα αληηιεθζνχκε ηελ ηζηνξία είλαη λα θαηαλνήζνπκε ηηο κεζφδνπο παξαγσγήο θαη ρξήζεο ηεο. Ζ πξνζπάζεηα λα ειεγρζεί ε δσηθή δχλακε πξψηα θαη έπεηηα ηα θπζηθά θαηλφκελα, φπσο ν άλεκνο θαη ην λεξφ, έρνπλ ηελ αθεηεξία ηνπο ζηελ ζπλερή πξνζπάζεηα πνπ θαηέβαιε ν άλζξσπνο απφ ην μεθίλεκα ηνπ ζηε Γή. Ζ ελεξγεία απνηειεί ηφζν γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, φζν θαη γηα ηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ αλζξψπσλ, ζεκαληηθφ παξάγνληα, ρσξίο ηνλ νπνίνλ δελ κπνξεί θαλ λα ππάξμεη νηθνλνκία θαη δσή φπσο ηελ θαηαλννχκε ζήκεξα. Με ηνλ φξν ελέξγεηα απφ ηελ πιεπξά ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ αλαθεξφκαζηε ζηελ ηθαλφηεηα παξαγσγήο έξγνπ ή ζηελ δπλαηφηεηα ηεο χιεο λα κεηαηξέπεηαη απφ κηα θαηάζηαζε ζε κηα άιιε. χκθσλα κε ηνπο Shepherd W. & Shepherd D.W θάζε χιε πεξηθιείεη κέζα ηεο ελέξγεηα, αθνχ έρεη ηε δπλαηφηεηα 10

11 κεηαηξνπήο. Έλα παξάδεηγκα πνπ κπνξεί λα αλαθεξζεί είλαη φηη ηα πεξηζζφηεξα πιηθά θαίγνληαη ή εμαηκίδνληαη θαη ε ζεξκφηεηα πνπ παξάγεηαη κπνξεί λα ειεγρζεί ζηα πιαίζηα κεραληθψλ ελεξγεηαθψλ ζπζηεκάησλ πνπ παξάγνπλ θίλεζε έλαληη θάπνηαο άιιεο κνξθήο κεραληθήο αληίζηαζεο. Αλαθέξνπλ ζπγθεθξηκέλα φηη ε ελέξγεηα κπνξεί λα έρεη δηάθνξεο κνξθέο φπσο :ε ππξεληθή,νη πδξνγνλάλζξαθεο (άλζξαθαο, πεηξέιαην, θπζηθφ αέξην), ε γεσζεξκηθή ε βηνινγηθή / ρεκηθή, ε αηνιηθή, ε θπκαηηθή /παιηξξνηαθή, ε πδξνειεθηξηθή θαη ε ειηαθή ελέξγεηα. 1 H έλλνηα ηεο ελέξγεηαο απφ ηελ πιεπξά ηεο, ζε ζρέζε κε ηελ αληίζηνηρε ηεο χιεο δελ απνηειεί θάηη ην ζπγθεθξηκέλν, έηζη ψζηε λα κπνξεί λα γίλεη ακέζσο αληηιεπηή. Μπνξεί λα ιάβεη πνιιέο κνξθέο θαη λα κεηαιιάζζεηαη ζπλέρεηα ζε ζρέζε κε ηελ χιε. Ζ χιε, ινηπφλ, ζπγθξνηεί ηα πιηθά ζψκαηα ηα φπνηα κεηαθηλνχληαη θαη δηακνξθψλνληαη κε ηελ επίδξαζε ηεο ελέξγεηαο. Έηζη ην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα γηα ηελ ελέξγεηα απνηειεί ε παξαγσγή έξγνπ, ελψ γηα ηελ χιε απνηειεί ε αδξάλεηα. πλεπψο νη αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηνλ πιαλήηε καο απφ ηελ δεκηνπξγία ηνπ ζχκπαληνο 2 κέρξη ηε γέλλεζε ηνπ αλζξψπνπ, πξνυπνζέηεη ηελ κεηαηξνπή ηεο χιεο απφ κηα θαηάζηαζε ζε κηα άιιε. Απφ ηηο δηάθνξεο πιηθέο πεγέο ελέξγεηαο νη πδξνγνλάλζξαθέο απνηεινχλ έλα απνηειεζκαηηθφ «εξγαιείν» ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο. Μεηαμχ ησλ πδξνγνλαλζξάθσλ, ζεκαληηθφ θαη απμαλφκελν ξφιν απνθηά ην θπζηθφ αέξην, είηε ζηε θπζηθή ηνπ αέξηα θαηάζηαζε, είηε ζηελ πγξνπνηεκέλε κνξθή ηνπ, θαηφπηλ επεμεξγαζίαο. Ζ εθκεηάιιεπζε, πξνκήζεηα θαη κεηαθνξά πδξνγνλαλζξάθσλ απνηεινχλ ζεκαληηθφ γεσπνιηηηθφ, φζν θαη γεσ-νηθνλνκηθφ δηαθχβεπκα. 1 W.Shepherd, D.W.Shepherd, Energy Studies,second edition,imperial College Press,2003,chapter 1. 2 Θ κεωρία τθσ γζννθςθσ του ςφμπαντοσ από ζνα ςχετικά μικρό όγκο φλθσ,που εξεράγει ( θ λεγόμενθ Big Bang Theory ) αναπτφχκθκε για 1 θ φορά το 1927 από τον Βζλγο αςτρονόμο Ηϊρη Ανρφ Λεμαίτρ,ο οποίοσ υποςτιριξε ότι το φμπαν αρχικά είχε τθ μορφι ενόσ «ςυμπυκνωμζνου κομβικοφ αβγοφ», το οποίο εξεράγει και άρχιςε να διαςτζλλεται. Ονομάςτθκε «Big Bang» το 1948 από το ρωςοαμερικανό φυςικό Σηϊρτη Γκάμωφ, οποίοσ εξζταςε λεπτομερϊσ τισ ςυνζπειεσ μια τζτοιασ ζκρθξθσ. τισ μζρεσ μασ είναι ευρζωσ γνωςτι ςτουσ επιςτθμονικοφσ κφκλουσ. 11

12 1.2 Τγξνπνηεκέλν Φπζηθό Αέξην (LNG) Tν θπζηθφ αέξην απνηειείηαη θπξίσο απφ κεζάλην, αιιά κπνξεί λα πεξηιακβάλεη θαη αηζάλην, πξνπάλην φπσο θαη βαξχηεξνπο πδξνγνλάλζξαθέο. Μηθξέο πνζφηεηεο αδψηνπ, νμπγφλνπ, δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, ελψζεηο ηνπ ζείνπ θαζψο θαη λεξφ κπνξεί λα βξεζεί ζε απηφ. Σν πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην απφ ηελ άιιε πιεπξά είλαη ην θπζηθφ αέξην ην νπνίν έρεη πξνζσξηλά θαηαζηεί ζε πγξή κνξθή πξνθεηκέλνπ λα είλαη εχθνιε ε απνζήθεπζε θαη ε κεηαθνξά ηνπ. Δίλαη άνζκν, άρξσκν, κε ηνμηθφ θαη κε δηαβξσηηθφ. Παξάγεηαη φηαλ ην θπζηθφ αέξην πγξνπνηεζεί κε πίεζε θνληά ζηελ αηκνζθαηξηθή θαη ςπρζεί ζηνπο -160 ν c πεξίπνπ. Καηά ηε δηαδηθαζία πγξνπνίεζεο ηνπ απαηηείηαη πξνεξγαζία πξνθεηκέλνπ λα αθαηξεζνχλ νη πξνζκίμεηο φπσο ην λεξφ, άδσην, δηνμείδην ηνπ άλζξαθα, πδξφζεην θαη άιιεο ελψζεηο ζείνπ. 3 3 Α. ΚροκΙδασ, Τγροποιθμζνο Φυςικό Αζριο( Θ νζα πθγι ενζργειασ ςτθν Ελλάδα), Ακινα, 1991, p.2. 12

13 χήμα 1 : φνθεςη Συπικοφ Φυςικοφ Αερίου και Τγροποιημένου Φυςικοφ αερίου H ηδέα ηεο πγξνπνίεζεο δελ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ζαλ θάηη ην θαηλνχξγην. ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα, ν βξεηαλφο ρεκηθφο θαη θπζηθφο Michael Faraday πεηξακαηηδφηαλ κεηαηξέπνληαο πνιιά αέξηα ζε πγξά. Σν 1873 έλαο γεξκαλφο κεραληθφο ν Karl Von Linde, θαηαζθεχαζε ην πξψην κεράλεκα γηα ζπκπίεζε ςχμεο, ελψ ην 1912 ην πξψην εξγνζηάζην LNG δεκηνπξγήζεθε ζηελ West Virginia θαη άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ην Σν 1941 ε πξψηε εκπνξηθή κνλάδα πγξνπνίεζεο θαηαζθεπάζηεθε ζην Cleveland, Ohio. To Cleveland ήηαλ φκσο θαη ε πξψηε κνλάδα πνπ ππέθεξε απφ αηχρεκα πνπ ζπλέβε ζηηο εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ, κε απνηέιεζκα λα ζθνησζνχλ 128 άλζξσπνη. Πην πξφζθαηα ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2004,αηχρεκα ζε ηεξκαηηθφ ζηαζκφ πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Skikda ηεο Αιγεξίαο κε 27 λεθξνχο θαη πάλσ απφ 100 εξγαδφκελνπο ηξαπκαηίεο έθεξε ζηελ επηθάλεηα μαλά αλεζπρίεο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ εγθαηαζηάζεσλ. Σα δχν παξαπάλσ 13

14 παξαδείγκαηα αηπρεκάησλ επαλαθέξνπλ ηνπο θφβνπο άιια θαη ηνπο θηλδχλνπο πνπ εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ κέρξη θαη ζήκεξα. 4 εκαληηθφ είλαη βέβαηα λα ηνληζηεί φηη βειηηψζεηο ζηελ ηερλνινγία θαη πξφηππα αζθάιεηαο απφ ην 1940, έρνπλ θάλεη αζθαιέζηεξεο ηηο εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ, παξφιν πνπ νη ζνβαξνί θίλδπλνη παξακέλνπλ. Οη ελδερφκελνη θίλδπλνη πνπ κπνξνχλ λα παξνπζηαζηνχλ ζπλίζηαληαη ζην γεγνλφο φηη ην ΤΦΑ είλαη εγγελψο αζηαζέο θαη ζπλήζσο κεηαθέξεηαη θαη απνζεθεχεηαη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο. πγθεθξηκέλα ην θπζηθφ αέξην (natural gas) κεηαθέξεηαη ζπλήζσο ζαιάζζηα κε ηε κνξθή θξπνγελνχο πγξνχ ην νπνίν απνζεθεχεηαη ζε κεγάιεο δεμακελέο πγξαεξηνθφξσλ πινίσλ. ε πεξίπησζε ζνβαξνχ αηπρήκαηνο φπνπ παξαβηάδνληαη κηα ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο δεμακελέο ηνπ LNG πινίνπ, ην πγξφ θνξηίν ζα απειεπζεξσζεί άκεζα απφ ηε δεμακελή θαη ζα επηπιεχζεη ζην λεξφ εμαηηίαο ηεο κηθξφηεξεο ππθλφηεηαο ηνπ ζε ζρέζε κε ην ηειεπηαίν. Αθφκα θαη νη ελδερφκελεο πεξηβαιινληηθέο δεκίεο πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ θαη ζρεηίδνληαη κε ηε δηαξξνή LNG, πεξηνξίδνληαη ζηελ θσηηά ελψ κπνξεί λα ππάξμνπλ επηπηψζεηο θαηάςπμεο θνληά ζηελ θειίδα,φπνπ ηειηθά ην πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην ζα δηαιπζεί εληειψο θαη δελ ζα αθήζεη ππνιείκκαηα. Χζηφζν ε δηαξξνή θνληά θαη ζε δαζηθέο εθηάζεηο πάληα ελέρεη θίλδπλνπο πεξηβαιινληηθήο θαηαζηξνθήο απφ θάπνηα δαζηθή ππξθαγηά. 5 4 G. Luft & A. Korin, Energy Security Challenges For the 21th Century, A Reference Handbook,Greenwood Publishing Group,2009, p.p Γ. Αδαμίδθσ, Μελζτθ Επιπτϊςεων από τθ διαρροι Τγροποιθμζνου Φυςικοφ Αερίου από Τγραεριοφόρα ςκάφθ, διπλωματικι εργαςία,εμπ, Ακινα,2008, p.p

15 Εικόνα 1 Διαρροή υγροποιημένου φυςικοφ αερίου ςτο νερό Πέξα φκσο απφ ηνπο θηλδχλνπο πνπ εκπεξηέρεη ην ελδερφκελν αηπρήκαηνο ηφζν ζε εξγνζηάζην πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ, φζν θαη θαηά ηε κεηαθνξά ηνπ, είλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί, ε ζέζε πνπ ζπλερψο θαηαιακβάλεη ην πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην ζηελ ελεξγεηαθή αγνξά. Σν 1959, ην πξψην LNG ηάλθεξ κεηέθεξε 2000 ηφλνπο θπζηθνχ αεξίνπ ζην Canvey Island ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Ζ Αιγεξία έγηλε ε πξψηε ρψξα εμαγσγήο LNG θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 κεηά ηελ αλαθάιπςε κεγάισλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξηνχ, ελψ άιιεο ρψξεο φπσο νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο, ην Μπξνχλετ θαη ε Ηλδνλεζία αθνινπζνχλ ζηαζεξά. Σε δεθαεηία ηνπ 1990 ην Καηάξ αλαδείρηεθε σο ν θνξπθαίνο παξαγσγφο πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ θαη ην 2006, ε παξαγσγή ηνπ απμήζεθε ηφζν, ψζηε εθζξφληζε ηελ Ηλδνλεζία απφ ηελ πξψηε ζέζε. 1.3 Δζληθή Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή Με ηνλ φξν ελεξγεηαθή πνιηηηθή αλαθεξφκαζηε ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κηα νληφηεηα ( ζπλήζσο θξαηηθή) ξπζκίδεη ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ ελέξγεηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε,πην ζπγθεθξηκέλα δειαδή ηελ παξαγσγή, δηαλνκή θαη θαηαλάισζε ελέξγεηαο. θνπφο είλαη ε «Πξνηεξαηφηεηα θαη θνξπθαίνο ζηφρνο ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο είλαη ε εμεχξεζε, ε εμαζθάιηζε θαη ε δηαρείξηζε ελεξγεηαθψλ πφξσλ, κε ηξφπν ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ε αζθαιήο, νκαιή, αδηάιεηπηε θαη αμηφπηζηε θάιπςε ησλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ ηεο ρψξαο, ζε φιε ηεο ηελ επηθξάηεηα, θαη κε ηνπο θαιχηεξνπο δπλαηνχο φξνπο γηα ηνπο πνιίηεο». 6 Οη πξνθιήζεηο πνπ έρεη λα αληηκεησπίζεη ε εζληθή ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο Διιάδαο βαζίδεηαη ζηνπο παξαθάησ άμνλεο : 6 Ενεργειακή Πολιτικη, Ανάκτθςθ από Τπουργείο Περιβάλλοντοσ, Ενζργειασ και Κλιματικισ Αλλαγισ, 15

16 1. Δπίηεπμε ηεο αζθάιεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ 2. Μεγάιε αλάγθε γηα δηαθνξνπνίεζε ελεξγεηαθψλ πεγψλ, κε ζηφρν ηελ ζηαδηαθή απεμάξηεζε απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο πξνκεζεπηέο θαη άλνηγκα ζπλεξγαζηψλ κε γεηηνληθνχο εηαίξνπο. 3. Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη απμεκέλε ρξήζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο. 4. Πξνψζεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κέζσ ελεξγεηαθψλ επελδχζεσλ θαζαξψλ ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ εμαζθαιίδνληαο παξάιιεια ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε.(τπνπξγείν Αλάπηπμεο, 2007) 7. ηελ θαηεχζπλζε απηή, ηα ηειεπηαία ρξφληα εθαξκφδεηαη ζηε ρψξα καο κηα ελεξγεηαθή πνιηηηθή κε ζαθείο ζηφρνπο: 1. Σε δηαζθάιηζε ηεο αζθαινχο ελεξγεηαθήο ηξνθνδνζίαο ηεο ελεξγεηαθήο αγνξάο, κε πςειήο πνηφηεηαο πξντφληα ζηηο θαιχηεξεο δπλαηέο ηηκέο. 2. Σε κείσζε ηεο πεηξειατθήο εμάξηεζεο ηεο ρψξαο θαη ζηαδηαθή ππνθαηάζηαζε ηνπ πεηξειαίνπ απφ ην Φπζηθφ Αέξην 3. Σελ ελίζρπζε ηνπ ζπζηήκαηνο παξαγσγήο, κεηαθνξάο θαη δηαλνκήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. 4. Σελ αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο θαη ησλ βηνθαπζίκσλ ζην ελεξγεηαθφ ζχζηεκα. 5. Σελ επέθηαζε ηεο ρξήζεο Φπζηθνχ Αεξίνπ κε ηελ αλάπηπμε λέσλ δηθηχσλ κεηαθνξάο θαη δηαλνκήο. 7 Τπουργείο Ανάπτυξθσ, 1η Ζκθεςη για το Μακροχρόνιο Ενεργειακό Σχεδιαςμό , μζροσ 1 ον, Ακινα,

17 6. Σελ απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ ειεθηξηζκνχ θαη Φπζηθνχ Αεξίνπ. Σελ ελίζρπζε ησλ δηεζλψλ δηαζπλδέζεσλ ηεο ρψξαο, ζηνπο ηνκείο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ ειεθηξηζκνχ, κε ζθνπφ λα θαηαζηεί ε Διιάδα ζχγρξνλν δηεζλέο δηακεηαθνκηζηηθφ θέληξν ελέξγεηαο. 7. Σελ επέθηαζε ησλ ειέγρσλ ζε φινπο ηνπο θξίθνπο ηεο αιπζίδαο ηεο αγνξάο πεηξειαηνεηδψλ, κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηνπ αληαγσληζκνχ. 8. Σελ πινπνίεζε ησλ ελεξγεηαθψλ ππνδνκψλ θαη ησλ ηδησηηθψλ ελεξγεηαθψλ επελδχζεσλ κέζσ ρξεκαηνδνηηθψλ εξγαιείσλ. 9. Σελ θαηάξηηζε Μαθξνρξφληνπ Δλεξγεηαθνχ ρεδηαζκνχ κε νξίδνληα ην Οη άμνλεο απηνί είλαη ζεκαληηθφ λα αθνινπζεζνχλ θαζψο ην θπξίαξρν δήηεκα είλαη ν θίλδπλνο πνπ ππάξρεη λα δηαηαξαρζεί ε ηξνθνδνηηθή ξνή ή δήηεζε ελέξγεηαο, κηα πηπρή ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ησλ πεξηζζφηεξσλ θξαηψλ ηνπ θφζκνπ πνπ θαιείηαη λα ξπζκηζηεί. εκαληηθή πηπρή απνηειεί πιένλ θαη ε πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, έλα ζέκα ηεο εκεξήζηαο δηάηαμεο. Βέβαηα πξέπεη είλαη λα αλαθεξζεί φηη θάζε ρψξα εμεηδηθεχεη ην ελεξγεηαθφ ηεο κείγκα θαη ηεξαξρεί ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο αλάινγα κε ηε γεσγξαθία, ηα ηζηνξηθά δεδνκέλα θαη ηνπο θπζηθνχο ηεο πφξνπο 9. Ζ ηζρχο πνπ αλαπηχζζεη θάζε ρψξα, κέζσ θαη ηνπ ελεξγεηαθνχ ηεο ηνκέα εμαξηάηαη άκεζα απφ ηνπο γεσγξαθηθνχο παξάγνληεο, φπσο ην θιίκα, ην κέγεζνο, ην αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη άιια. Ζ γεσγξαθία είλαη έλαο παξάγνληαο ηζρχνο, αιιά θαη έλα πιαίζην πάλσ ην νπνίν 8 Τπουργείο Ανάπτυξθσ, 1η Ζκθεςη για το Μακροχρόνιο Ενεργειακό Σχεδιαςμό , μζροσ 1 ον, Ακινα 2007,p.13 9 T. Dokos & T. Tsakiris, A Strategic Challenge: The role of Greece in Europe s Southern Corridor Strategy, Policy Paper, No 17/February

18 νηθνδνκνχληαη θαη αλαπηχζζνληαη νη ππφινηπνη. Δίλαη πξνθαλήο επνκέλσο ε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ γεσγξαθίαο, ηζρχνο θαη ζηξαηεγηθήο Δπξωπαϊθή Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή Ζ επξσπατθή ελεξγεηαθή πνιηηηθή νπζηαζηηθά θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ θαλφλσλ κέζσ ησλ νπνίσλ ξπζκίδεηαη ε δηαδηθαζία ιήςεο ησλ απνθάζεσλ ζε επίπεδν Δ.Δ ην νπνίν ζρεηίδεηαη κε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ παξαγσγή, δηαλνκή θαη θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Ζ πνιηηηθή απηή ζεσξείηαη θξίζηκε παξάκεηξνο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο δσήο ησλ βηνκεραληθψλ ρσξψλ. Μηα επξσπατθή ελεξγεηαθή πνιηηηθή «ελώ ζέβεηαη ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθόηεηαο θαη ηελ απαίηεζε κηαο βηώζηκεο αλάπηπμεο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, επηδηώθεη λα επεξεάζεη ηελ παξαγσγή θαη ηε ρξήζε ηεο ελέξγεηαο θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο ησλ πνιηηώλ ηεο Έλσζεο. ηνρεύεη, αθελόο, ζηελ θαιή ιεηηνπξγία ηεο εληαίαο 10 H. Morgenthau, Politics Among Nations, The struggle for Power and Peace, 5 th edition, ALFED A KNOFF, New York, p

19 αγνξάο ελεξγεηαθώλ αγαζώλ θαη ππεξεζηώλ θαη, αθεηέξνπ, ζηελ εμαζθάιηζε ησλ πξνκεζεηώλ ησλ θξαηώλ ηεο επξσπατθήο έλσζεο ζε ελεξγεηαθνύο πόξνπο ζρεηηθά θζελνύο θαη ζίγνπξνπο ηόζν από ζηξαηεγηθή, όζν θαη από νηθνινγηθή πιεπξά». 11 ηε βηβιηνγξαθία δηαθξίλεηαη, ινηπφλ, ε πνιηηηθή ηεο Έλσζε γηα ηελ ελέξγεηα ζε δχν μερσξηζηέο «νκφθεληξεο» πιεπξέο, ηελ εζσηεξηθή αγνξά ελέξγεηαο θαη ηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. Ζ εζσηεξηθή αγνξά επηδηψθεη λα εγθαζηδξχζεη πξντφληα θαη ππεξεζίεο ηνπ ελεξγεηαθνχ ηνκέα. ηφρνο είλαη ε απειεπζέξσζε θαη νινθιήξσζε ησλ αγνξψλ ειεθηξηζκνχ θαη θπζηθνχ αεξίνπ αιιά θαη ε ιήςε κέηξσλ φζνλ αθνξά ηελ αγνξά ηνπ άλζξαθα, ηελ ππξεληθή αγνξά θαη ηελ αγνξά πεηξειαίνπ. Παξάιιεια, ε αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ, ε νπνία απνηειεί ηελ δεχηεξε πηπρή ηεο θνηλήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο, κπνξεί λα νξηζηεί σο ε δπλαηφηεηα δηαζθάιηζεο ζπλερνχο θάιπςεο ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ ζε ελέξγεηα γηα λα εμαζθαιηζηνχλ ηφζν ε επάξθεηα ησλ εζσηεξηθψλ πφξσλ, φζν θαη ε δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ θαη νδεχζεσλ 12. Ήδε απφ ηελ Λεπθή Βίβιν ηνπ 1995, γηα ηνλ ηνκέα ηεο ελεξγείαο, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή είρε θαηαιήμεη φηη ε Δπξσπατθή Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή (ΔΔΠ) έρεη δηάθνξα αληηθείκελα, φπσο ηε βειηίσζε ηεο αζθάιεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ, ηελ δεκηνπξγία ηεο εζσηεξηθήο ειεθηξηθήο αγνξάο θαη θπζηθνχ αεξίνπ, αιιά θαη ηα κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Έληεθα ρξφληα αξγφηεξα ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ησλ Βξπμειιψλ 23/ φξηδε φηη ηξείο πξέπεη λα είλαη νη ζηφρνη ηεο ΔΔΠ : 1. Ζ αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ 2. Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο 3. Ζ πεξηβαιινληηθή αεηθνξία Ν.Μοφςθσ, Ευρωπαική Ζνωςη. Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική, Ακινα, 2008,p. 12 Β. Χριςτιανόσ, υνκικθ ΕΕ & ΛΕΕ, κατ άρκρο ερμθνεία, Νομικι Βιβλιοκικθ, p.p Ν.Φραγκάκθσ, Μικρό Χρονικό για το δίκαιο ςτθν Ευρϊπθ, Ευρωπαιϊν Πολιτεία, 3/2009, p

20 Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο επηηπγράλεηαη κε ηελ νινθιήξσζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ελέξγεηαο θαη εηδηθφηεξα ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. ηνλ ηνκέα απηφ έρεη ζεκεησζεί αξθεηή πξφνδνο. Αληηζέησο ην θνκκάηη ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ είλαη κηα πηπρή ηεο επξσπατθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ε νπνία κέρξη θαη ην 2009, παξέκελε αλχπαξθηε. Μεηά φκσο ηελ θξίζε πνπ μέζπαζε αλάκεζα ζε Ρσζία θαη Οπθξαλία, ν θίλδπλνο πνπ παξαηεξήζεθε, αιιά θαη ε αδπλακία ηεο Έλσζεο λα αληηδξάζεη απνηειεζκαηηθά ζε έλα ηέηνην ελδερφκελν, θαηέδεημε ηελ αλάγθε πνπ ππάξρεη γηα λα δνζεί κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ ζπγθεθξηκέλε πηπρή ηεο επξσπατθήο πξνφδνπ. 1.5 Δπξωπαϊθή Δλεξγεηαθή Αζθάιεηα Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη θπβεξλήζεηο ζήκεξα, ηφζν ζε παγθφζκην, φζν θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν. Ηδηαίηεξα γηα ηελ Δπξψπε, ε ιεγφκελε «αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ», απνηειεί ηε βαζηθή επηδίσμε ησλ θξαηψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ππάξρεη ή ζα πξέπεη λα ππάξρεη κηα ζπλερήο πξνζπάζεηα απφ ηελ πιεπξά ησλ θξαηψλ γηα ζπλερή εθνδηαζκφ ηεο νηθνλνκίαο κε επαξθείο πνζφηεηεο ελέξγεηαο ζε ινγηθέο ηηκέο θαη θαηά ηξφπν ηερληθά αζθαιή. Όπσο έρεη αλαθεξζεί θαη παξαπάλσ ε αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ νξίδεηαη σο «ε δπλαηόηεηα δηαζθάιηζεο ηεο ζπλερνύο θάιπςεο ησλ βαζηθώλ αλαγθώλ ζε ελέξγεηα, αθελόο κέζσ επαξθώλ εζσηεξηθώλ πόξσλ, αθεηέξνπ κέζσ ηεο 20

21 πξνζθπγήο ζε εμσηεξηθέο πεγέο δηαθνξνπνηεκέλεο θαη ζηαζεξέο». 14 Σν ηειεπηαίν ζθέινο ηνπ νξηζκνχ θαηαδεηθλχεη ην κεγάιν ζηνίρεκα πνπ έρεη λα θεξδίζεη ε Έλσζε ζρεηηθά κε ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ θαη νδεχζεσλ ψζηε λα εμαζθαιηζηεί επαξθήο εθνδηαζκφο γηα ηα θξάηε. Παξάιιεια πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ ζπλερψο απμαλφκελε δειαδή δήηεζε πνπ ελέρεη ζνβαξνχο θηλδχλνπο γηα ηελ ελεξγεηαθή αζθάιεηα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ην γεγνλφο φηη νη εηζαγσγέο ζε ελέξγεηα θαιχπηνπλ ην 54% ησλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ ηεο Έλσζεο, πνζνζηφ πνπ θέξεηαη λα απμάλεηαη θαηά 20 πνζνζηηαίεο κνλάδεο κέρξη ην 2020 ή ην Με γεσπνιηηηθνχο φξνπο ην 45% ησλ πεηξειατθψλ εηζαγσγψλ πξνέξρεηαη απφ ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ην 40 %ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηε Ρσζία. 15 Σφζν, φκσο, ε Ρψζν-Οπθξαληθή θξίζε ην 2006 αξρηθά θαη ην 2009 κεηέπεηηα πνπ θαηέδεημε ηελ αλεπάξθεηα ηνπ Δπξσπατθνχ ζπζηήκαηνο δηαρείξηζεο θξίζεσλ, φζν θαη νη πξφζθαηεο αλαηαξάμεηο ζηελ Μέζε Αλαηνιή κε ηελ αζηάζεηα ε νπνία παξαηεξείηαη, θαηαδεηθλχνπλ ηελ αλάγθε δηαθνξνπνίεζεο ησλ πεγψλ θαη νδεχζεσλ, ε νπνία βαζκηαία ζα νδεγήζεη ζε κεγαιχηεξε ελεξγεηαθή αζθάιεηα γηα ηελ Δπξψπε. Πξνυπφζεζε απνηεινχλ νη ζρέζεηο θαιήο γεηηνλίαο θαη ε αλαδήηεζε ελεξγεηαθψλ πφξσλ, φρη κφλν απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο πξνκεζεπηέο φπσο ε Ρσζία θαη ε Μέζε Αλαηνιή, αιιά θαη απφ ηηο πεγέο ηεο Καζπίαο θαη ηεο Βφξεηαο Αθξηθήο. Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα επνκέλσο έρεη απνθηήζεη θαίξηα ζεκαζία γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ελφο θξάηνπο. ηηο κέξεο καο θαλέλα ελεξγεηαθφ ζχζηεκα δελ ηθαλνπνίεη ηνλ φξν ηεο απφιπηεο αζθάιεηαο βξαρππξφζεζκα ή κεζνπξφζεζκα. Βξαρππξφζεζκα είλαη πηζαλφλ λα πξνθχςνπλ απξφβιεπηεο ελέξγεηεο θαη θαηαζηάζεηο φπσο δνιηνθζνξέο ζηηο ελεξγεηαθέο ππνδνκέο, πνιηηηθέο επεκβάζεηο, ηερληθά πξνβιήκαηα. Μαθξνπξφζεζκα, ε έιιεηςε επελδχζεσλ, γηα ηελ εμφξπμε θπζηθνχ αεξίνπ ή ηηο ππνδνκέο κεηαθνξάο, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κε επαξθή εθνδηαζκφ θαη πςειέο ηηκέο Ν. Μοφςθσ, Ευρωπαική Ζνωςη. Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική, Ακινα, European Commission, Second Strategic Energy Review: An EU Energy Security & Solidarity Action Plan, Brussels, 2007,p.p IEA, World Energy Outlook 2007, Paris: IEA/OECD p

22 Κεθάιαην 2 ν Ζ Γηαρξνληθή εμέιημε ηεο Δπξωπαϊθήο Δλεξγεηαθήο Πνιηηηθήο Δηζαγωγή Ζ ελέξγεηα σο κηα αμηφινγε βηνκεραληθή θαη νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, εκθαλίδεηαη απφ ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε, ηεο νπνίαο απνηέιεζε αλαγθαία πξνυπφζεζε θαη θαζνξηζηηθφ παξάγνληα. Σν 1951, ηα έμη ηδξπηηθά επξσπατθά θξάηε απνθαζίδνπλ λα ζέζνπλ ηα θνηλά ηνπο ζπκθέξνληα ζε δπν βαζηθνχο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί κηα Έλσζε, ε νπνία ζα εκπφδηδε κηα ελδερφκελε ζχγθξνπζε θαη αληηπαξάζεζε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο, κε φπιν ηε ζπλεξγαζία θαη επεκεξία πνπ ζα ηνπο εμαζθάιηδε. Ζ ελέξγεηα απνηεινχζε έλαλ απφ απηνχο ηνπο ηνκείο. Παξά ηηο ζεκαληηθέο κεηαξξπζκίζεηο 22

23 πνπ παξαηεξήζεθαλ, ε Δπξψπε είρε ράζεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο λα δεκηνπξγήζεη κηα πνιηηηθή πνπ ζα θάιππηε θαη ηνπο 3 αληηθεηκεληθνχο ζηφρνπο ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο, δειαδή πξφζβαζε ζε ηηκέο ζηαζεξέο θαη πξνζηηέο, αλάπηπμε ηεο παξαγσγήο, κεηαθνξάο θαη θαηαλάισζεο ελέξγεηαο θαη ηέινο, ηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. Υαξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν είλαη φηη παξά ην γεγνλφο φηη ε ελέξγεηα απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ησλ ηδξπηηθψλ ζπλζεθψλ, ε εηδηθή λνκηθή βάζε γηα απηφλ ηνλ ηφζν ζεκαληηθφ ηνκέα, εκθαλίδεηαη κφιηο ην 1994 κε ηε Μεηαξξπζκηζηηθή πλζήθε ηεο Ληζζαβφλαο, ηνπνζεηψληαο ηελ αξκνδηφηεηα απηή ηεο ΔΔ ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα, σο ζπληξέρνπζα αξκνδηφηεηα κε απηή ησλ θξαηψλ κειψλ, ζε αληίζεζε κε ηα κέρξη ηφηε κέηξα αξλεηηθήο νινθιήξσζεο πνπ είραλ λνκνζεηεζεί. 2.1 Σν δίθαην ηεο Δλέξγεηαο πξηλ ηε Ληζζαβόλα Σα ηδξπηηθά θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο ζε κηα πξνζπάζεηα λα επηηχρνπλ ηελ ελεξγεηαθή ηνπο αλεμαξηεζία, αθηέξσζαλ ζηελ ελέξγεηα δχν απφ ηηο ηξείο Κνηλνηηθέο πλζήθεο, ηελ πλζήθε ηεο ΔΚΑΥ(1951) θαη ηελ πλζήθε ηεο Δπξαηφκ (1957). 17 Δπξωπαϊθή Κνηλόηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα (ΔΚΑΥ) Ζ πλζήθε ηεο ΔΚΑΥ, ήηαλ ε εθείλε πνπ ίδξπζε ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα θαη ππνγξάθηεθε ζην Παξίζη ζηηο 18 Απξηιίνπ ηνπ 1951, κε ζθνπφ ηεο ηελ εμάιεηςε ησλ εκπνδίσλ ζηηο αληαιιαγέο θαη ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε πξντφλησλ, θεθαιαίσλ θαη εξγαδνκέλσλ ζηνπο ηνκείο ησλ 17 Α. Πλιακόσ, Σο Δίκαιο τθσ Ευρωπαικισ Ζνωςθσ, Θεςμικό και Ουςιαςτικό Δίκαιο, Νομικι βιβλιοκικθ,p.3 23

24 αλζξαθσξπρείσλ θαη ζηδεξνπξγείσλ. πκθψλα κε ην άξζξν 3 ηεο πλζήθεο, ν ζπλερήο εθνδηαζκφο ηεο θνηλήο αγνξάο, κε άλζξαθα θαη ράιπβα απνηεινχζε έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο ζηφρνπο ηεο ΔΔ, ελψ ζεσξείηαη ε πξψηε έθθξαζε αζθάιεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. Ζ αλάγθε γηα ηηκέο πξνζηηέο αιιά θαη ε πξφζβαζε ζηηο πεγέο παξαγσγήο απνηειεί κηα πξνζπάζεηα γηα εμαζθάιηζε ησλ ρακειφηεξσλ δπλαηψλ ηηκψλ. Σέινο, κέζσ ηνπ άξζξνπ 3 ηεο πλζήθεο παξνπζηάδεηαη ε ηάζε γηα κηα πνιηηηθή νξζνινγηθήο ρξήζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ, απνθεχγνληαο ηελ αιφγηζηε εμάληιεζε ηνπο. 18 Δπξωπαϊθή Κνηλόηεηα Αηνκηθήο Δλεξγείαο (ΔΚΑΔ) Ζ πλζήθε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο Αηνκηθήο Δλέξγεηαο γλσζηή θαη σο Δπξάηνκ, ππνγξάθηεθε ζηηο 25 Μαξηίνπ 1957 θαη ηέζεθε ζε ηζρχ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ ηφρνο ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο θνηλήο αγνξάο ππξεληθψλ πιηθψλ θαη εθνδίσλ, ε εθαξκνγή κηαο θνηλήο ππξεληθήο λνκνζεζίαο, ε εγθαηάζηαζε ελφο θνηλνχ ζπζηήκαηνο εθνδηαζκνχ ζε πξψηεο χιεο θαη ελφο πιαηζίνπ γηα εηξεληθή ρξεζηκνπνίεζε ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο 19. Υάξε ζηελ πλζήθε απηή ε Έλσζε ζήκεξα έρεη πιένλ ελαξκνληζκέλε πξνζέγγηζε ζηνλ ηνκέα ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο, ηελ νπνία πξέπεη λα αθνινπζνχλ νη ππνςήθηεο πξνο έληαμε ρψξ Μέζσ ησλ δχν απηψλ ηδξπηηθψλ πξάμεσλ ηεο Έλσζεο θαη ηεο επίζεκεο ξχζκηζεο ηεο Δλέξγεηαο κε ην άξζξν 194 ηεο πλζήθεο ηεο Ληζζαβφλαο (ΛΔΔ), έγηλαλ δηάθνξεο πξνζπάζεηεο βειηίσζεο ηνπ ηνκέα απηνχ, ζε δηεζλέο θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν. πγθεθξηκέλα, ν άλζξαθαο θαηά ηελ πεξίνδν ίδξπζεο ηεο θνηλφηεηαο, ήηαλ θζελφο θαη άθζνλνο θαη θάιππηε ην 65% ησλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ ησλ 6 αξρηθά ρσξψλ, εθφζνλ ζεσξνχληαλ ε θηλεηήξηνο δχλακε ηεο ελεξγεηαθήο αγνξάο θαη ε εμάξηεζε απφ ηξίηεο ρψξεο ήηαλ πεξηνξηζκέλε. Παξάιιεια,εθηφο ηνπ άλζξαθα, ε αθζνλία θαη ην θζελφ πεηξέιαην νδήγεζε ζηελ εληχπσζε φηη δελ ζεσξείηαη αλαγθαία ε χπαξμε κηαο θνηλήο ή αθφκα θαη εζληθήο πνιηηηθήο θαη ζηνλ ηνκέα απηφ, κηα ζηάζε πνπ θξάηεζε κέρξη ην Ζ πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (1958) δελ πεξηειάκβαλε αξρηθά ζπγθεθξηκέλεο δηαηάμεηο γηα άιιεο πεγέο ελέξγεηαο,φπσο ην πεηξέιαην θαη ην θπζηθφ αέξην. Παξαηεξείηαη δειαδή κηα 18 S. Andoura, L. Haucher,&M. Van de Woude, Sur une proposition de Jacque Delors vers un Communaute Europeene de l'energie: Un projet politique, Paris, 2009, p N.Nuget, Πολιτικι Διακυβζρνθςθ ςτθν Ευρωπαικι Ζνωςθ, Ακινα, Βιβλιοεμπορικθ 2004, κεφάλαιο 2. 24

25 απνπζία ξπζκίζεσλ ζε επίπεδν πξσηνγελνχο δηθαίνπ, 20 πξνθείκελνπ λα ππάξρεη δηεπθφιπλζε γηα ηε δεκηνπξγία κηαο εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο ελέξγεηαο, αιιά θαη δηεπθφιπλζε ηεο αζθάιεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. 21 Γηεζλείο θαη Δπξωπαϊθέο Δλεξγεηαθέο θηλήζεηο Οη πεηξειατθέο θξίζεηο ηνπ θαη ηνπ 1979, 23 αλέδεημαλ ηελ έιιεηςε ησλ θξαηψλ λα εθρσξήζνπλ κέξνο ηεο αλεμαξηεζίαο ηνπο ζηνλ πεηξειατθφ ηνκέα, πξνθεηκέλνπ λα δηαπξαγκαηεπηνχλ, αιιά θαη έλα έληνλν αίζζεκα αλαζθάιεηαο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζε δηεζλέο επίπεδν ιφγσ ηεο εππάζεηαο πνπ έδεημαλ νη νηθνλνκίεο ηνπο. Σν 1974 κε πξσηνβνπιία ησλ Ζ.Π.Α θαη κε ηελ ζπκκεηνρή ησλ ρσξψλ ηνπ Οξγαληζκνχ Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο (ΟΟΑ) πξαγκαηνπνηήζεθε ζπλδηάζθεςε πνπ θαηέιεμε ζηελ Γηεζλή πκθσλία γηα ηελ 20 Σο πρωτογενζσ δίκαιο (πρωτογενισ πθγι) αποτελεί το ςθμαντικότερο δίκαιο τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ (ΕΕ), δθλαδι υπεριςχφει κάκε άλλθσ πθγισ δικαίου. Σο Ευρωπαϊκό Δικαςτιριο είναι αρμόδιο να επιβάλλει τθν τιρθςθ αυτισ τθσ υπεροχισ μζςω διαφόρων προςφυγϊν, όπωσ θ προςφυγι ακφρωςθσ *άρκρο 263 τθσ ςυνκικθσ για τθ λειτουργία τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ (ΛΕΕ)+ και θ προςφυγι για τθν ζκδοςθ προδικαςτικισ απόφαςθσ (άρκρο 267 τθσ ΛΕΕ). Ε. αχπεκίδου, Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Εκδόςεισ άκκουλα, p Π. Ιωακειμίδθσ, Ευρωπαϊκι Πολιτικι Ζνωςθ, Θεωρία-Διαπραγμάτευςθ, Θεςμοί και Πολιτικζσ, β ζκδοςθ, κεμζλιο, p.p Ανιμερα τθσ μεγαλφτερθσ εβραϊκισ γιορτισ,του Γιομ Κιποφρ (Θμζρα Εξιλζωςθσ), το Ιςραιλ δζχεται ταυτόχρονθ επίκεςθ από δυνάμεισ τθσ Αιγφπτου που περνοφν το κανάλι του ουζη και τθσ υρίασ που ειςχωρεί ςτα υψίπεδα του Γκολάν. Θ πραγματοποίθςθ του εμπάργκο από τουσ Άραβεσ κα ζχει τελικά,μεγάλεσ επιπτϊςεισ ςτθν Ευρϊπθ και ςτθν Ιαπωνία, οι οποίεσ και εξαρτϊνται κατά 75% και 80% αντίςτοιχα από το Αραβικό πετρζλαιο. 23 Θεωρείται ωσ θ δεφτερθ πετρελαϊκι κρίςθ Ιρανικι κρίςθ. Μετά τθν πολικι κρίςθ που υπιρξε με τον Ayatollah Khomeini να ανακτά τον ζλεγχο του Ιράν, οι διαμαρτυρίεσ γκρζμιςαν τον πετρελαϊκό τομζα του Ιράν με αποτζλεςμα να πυροδοτθκεί το δεφτερο κατά ςειρά πετρελαϊκό επειςόδιο μζςα ςε λιγότερο από μια δεκαετία. 25

26 Δλέξγεηα. Οη ζηφρνη ηεο πκθσλίαο απηήο ήηαλ α) ε εμαζθάιηζε απνζεκάησλ πεηξειαίνπ ζε πεξίπησζε θξίζεσο, β) ε ιεηηνπξγία καθξνπξφζεζκνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηε κείσζε ηεο εμάξηεζεο απφ ηηο εηζαγσγέο πεηξειαίνπ θαη γ) ε πξνψζεζε ζρέζεσλ ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ παξαγσγψλ θαη θαηαλαισηξηψλ ρσξψλ. Σαπηφρξνλα δεκηνπξγείηαη απφ ην πκβνχιην ηνπ ΟΟΑ ν Γηεζλήο Οξγαληζκφο Δλέξγεηαο (International Energy Agency-IEA). Κχξηνη ζηφρνη ηνπ νξγαληζκνχ ήηαλ α) έλα καθξνπξφζεζκν πξφγξακκα ζπλεξγαζίαο γηα ηε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηελ αλάπηπμε λέσλ ελεξγεηαθψλ πεγψλ, β) ε βειηίσζε ηνπ ζπζηήκαηνο πιεξνθνξηψλ γηα ηηο αγνξέο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, γ) έλα θέληξν ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα ηελ ελέξγεηα, 4) θαη ηέινο, δεκηνπξγία ελφο κεραληζκνχ γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δήηεζεο θαη θαηαλνκήο πεηξειατθψλ πφξσλ, ζε πεξίπησζε δπζθνιίαο αλεθνδηαζκνχ. 24 ε επξσπατθφ επίπεδν, ζηηο 17 Γεθεκβξίνπ 1991 ππεγξάθε ζηελ Υάγε ην ηειηθφ έγγξαθν ζρεηηθά κε ηνλ Δπξσπατθφ Υάξηε Δλέξγεηαο, απφ ζρεδφλ φια ηα θξάηε ηεο επξσπατθήο επείξνπ, ηηο ηξεηο επξσπατθέο θνηλφηεηεο (ΔΚΑΥ,ΔΟΚ,ΔΚΑΔ), ηηο Ζ.Π.Α, ηνλ Καλαδά, ηελ Απζηξαιία, ηελ Ηαπσλία θαη ηελ Μνγγνιία 25.χκθσλα κε ηελ ζχλαςε ηεο λνκνζεζίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζρεηηθά κε ηνλ Δπξσπατθφ Υάξηε Δλέξγεηαο: «κε ηελ πλζήθε γηα ην Υάξηε Δλέξγεηαο ζεζπίδεηαη πιαίζην δηεζλνύο ζπλεξγαζίαο κεηαμύ ησλ Δπξσπατθώλ θαη ινηπώλ βηνκεραληθώλ ρσξώλ κε ζθνπό, ηδίσο, ηελ αλάπηπμε ηνπ ελεξγεηαθνύ δπλακηθνύ ησλ ρσξώλ ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξώπεο θαη ηε δηαζθάιηζε ηνπ ελεξγεηαθνύ εθνδηαζκνύ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο». Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν Δπξσπατθφο Υάξηεο Δλέξγεηαο έρεη ηέζζεξεηο ηίηινπο. Ο πξψηνο νξίδεη ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο αξρέο ζπλεξγαζίαο ζηνλ ηνκέα 24 Κ. Θλιόπουλοσ, Σο Διεκνζσ Δίκαιο Σθσ Ενζργειασ, Ευρωπαίων Πολιτεία,3/2009, p europa.eu, Ευρωπαικόσ Χάρτθσ Ενεργειασ, 30/1/

27 ηεο ελέξγεηαο, ν δεχηεξνο ηα ζπγθεθξηκέλα κέζα, κε ηα νπνία ζα πινπνηεζνχλ νη ζηφρνη απηνί, ν ηξίηνο ηελ εηζαγσγή εηδηθψλ ξπζκίζεσλ γηα ηελ δηεπθφιπλζε «θξαηψλ κε νηθνλνκία ππφ κεηάβαζε» θαη ν ηέηαξηνο πεξηέρεη ηηο ηειηθέο δηαηάμεηο. 26 Δίλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη παξά ηελ δεκηνπξγία ηνπ Δπξσπατθνχ Υάξηε Δλέξγεηαο, ζην εζσηεξηθφ ηεο Κνηλφηεηαο ηελ πεξίνδν πνπ απνπεηξάηαη ε δεκηνπξγία κηαο πξαγκαηηθήο εζσηεξηθήο αγνξάο ελέξγεηαο, πνπ επηρεηξήζεθε κε ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε (1987), αιιά θαη κε ηελ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρ (1992), δελ πξνβιεπφηαλ ε αληηκεηψπηζε ησλ θνηλψλ πξνθιήζεσλ κε βάζε κηα εληαία ελεξγεηαθή πνιηηηθή. Αληηζέησο, απηή παξακέλεη ζην πεξηζψξην, θαζψο δελ θαηαγξάθεηαη ζαλ βαζηθφο ηνκέαο πνιηηηθήο, αιιά σο ηνκέαο δεπηεξεχνπζαο ζεκαζίαο θαη νη φπνηεο ξπζκίζεηο γίλνληαη, είλαη απνηέιεζκα κέηξσλ αξλεηηθήο νινθιήξσζεο (άξζξν 14 πλζήθε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο), κέηξα π.ρ ε ειεχζεξε θπθινθνξία θαη νη θαλφλεο ηνπ αληαγσληζκνχ. 2.2 Δηδηθή Ννκηθή βάζε κεηά ηελ πλζήθε ηεο Ληζαβόλαο. Παξά ηηο θαηά θαηξνχο πεηξειατθέο θξίζεηο θαη ηε ζεκαζία ηεο ελέξγεηαο γηα ηηο αλάγθεο ηεο εληαίαο αγνξάο, ε ελεξγεηαθή πνιηηηθή κέρξη ηε πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο δελ απνηεινχζε ξπζκηζηηθφ αληηθείκελν πξσηνγελνχο θνηλνηηθνχ δηθαίνπ απφ ηδξχζεσο ηεο έσο ηφηε ΔΟΚ, κε εμαίξεζε ηελ Δπξάηνκ θαη ηε πλζήθε ηεο ΔΚΑΥ. Με ηε πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο (πλζήθε γηα ηελ Λεηηνπξγία ηεο ΔΔ πνπ ππνγξάθεθε ην ), ε ελεξγεηαθή πνιηηηθή απνθηά πιένλ εηδηθή λνκηθή βάζε (άξζξν 194 ΛΔΔ) θαη απνηειεί έλαλ ηνκέα ζπληξέρνπζαο αξκνδηφηεηαο, φπσο είλαη ν ηνκέαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ κεηαθνξψλ. Με ηνλ φξν ζπληξέρνπζα αξκνδηφηεηα αλαθεξφκαζηε ζηε δπλαηφηεηα ηνπ θάζε Κξάηνπο-Μέινπο λα «θαζνξίδεη ηνπο όξνπο εθκεηάιιεπζεο ησλ ελεξγεηαθώλ 26 Κ. Θλιόπουλοσ, Σο Διεκνζσ Δίκαιο Σθσ Ενζργειασ, Ευρωπαιϊν Πολιτεία,3 /2009, p europa.eu/lisbon_treaty/full text/index-eu.htm 27

28 ηνπο πόξσλ λα επηιέγεη ηηο πεγέο ελέξγεηαο θαη ηε γεληθόηεξε δνκή ηνπ ελεξγεηαθνύ εθνδηαζκνύ ηνπ». ( άξζξν 194 παξ.2 εδ. β ). Δπίζεο, δηαηεξείηαη ε αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο, πνπ επεξεάδεη ηνλ ηνκέα απηφ, κε ηα Κξάηε λα παξακέλνπλ θπξίαξρα σο πξνο ηελ επηινγή ηνπο ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα, πξάγκα πνπ εληζρχζεθε θαη απφ ηε λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ (ΓΔΚ) 28. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 194 ΛΔΔ (Σίηινο ΥΥΗ Δλέξγεηα) παξάγξαθνο 1 ζην πιαίζην ηεο εγθαζίδξπζεο ή ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο θαη ιακβάλνληαο ππφςε ηελ απαίηεζε λα πξνζηαηεπζεί θαη λα βειηησζεί ην πεξηβάιινλ κε πλεχκα αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ, ε πνιηηηθή ηεο Έλσζεο ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο έρεη σο ζηφρν λα δηαζθαιηζηεί ε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο ελέξγεηαο θαη ν ελεξγεηαθφο εθνδηαζκφο ηεο Έλσζεο. Δπίζεο, λα πξνσζεζεί ε ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα, ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, λα πξνσζεζεί ε δηαζχλδεζε ησλ ελεξγεηαθψλ δηθηχσλ 29 θαη λα αλαπηπρζνχλ λέεο θαη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. ηελ παξάγξαθν 2 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ ζην δεχηεξν εδάθην, δηεπθξηλίδεηαη φηη ε ςήθηζε λνκνζεζίαο απφ ηελ Κνηλφηεηα γηα ηελ επίηεπμε ησλ ηεζζάξσλ ζηφρσλ πνπ νξίδνληαη ζηελ πξψηε παξάγξαθν ηνπ άξζξνπ 194, δελ επεξεάδεη ην δηθαίσκα Κξάηνπο-Μέινπο λα θαζνξίδεη ηνπο φξνπο εθκεηάιιεπζεο ησλ ελεξγεηαθψλ ηνπ πφξσλ, ηελ επηινγή ηνπ αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ελεξγεηαθέο πεγέο θαη ηε γεληθή δηάξζξσζε ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. χκθσλα κε ην άξζξν 4 παξάγξαθνο 2 ΛΔΔ, ηα δηεπξσπατθά δίθηπα θαη ε ελέξγεηα ππάγνληαη ζηελ ζπληξέρνπζα αξκνδηφηεηα ηεο Έλσζεο Μ. Περάκθσ, Σα δικαιοδοτικά Όργανα του ΔΕΚ υπό Ευρωπαϊκι Διακυβζρνθςθ, Μελζτεσ Ευρωπαϊκοφ Δικαίου, 2009, p Ν.Farantouris, La nouvelle base juridique de la politique énergétique de l EU, Revue de l Energie, 2011, p Επίςθμθ Εφθμερίδα τθσ Ευρωπαικισ Ζνωςθσ, Ενοποιθμζνθ Απόφαςθ τθσ υνκικθσ Λειτουργίασ τθσ Ευρωπαικισ Ζνωςθσ, Βρυξζλλεσ, 30/3/

29 Με ηελ εηζαγσγή επνκέλσο ηνπ άξζξνπ απηνχ, εθηφο ηνπ φηη κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κηα ζεκαληηθή πξνζπάζεηα δηαρείξηζεο ηεο «ελεξγεηαθήο θηψρεηαο», ν ηνκέαο απηφο απνθηά ηφζν πνιηηηθή, φζν θαη λνκηθή ζεκαζία. Απφ ηελ κηα, απνηειεί κηα πνιηηηθήο θχζεσο θαηάθηεζε, θαζψο ηνλίδεηαη ε κεγάιε ζεκαζία πνπ δίλεη πιένλ ε Έλσζε ζηελ θνηλή ελεξγεηαθή πνιηηηθή θαη ίζσο είλαη ε πξψηε θνξά, απφ ηελ ίδξπζε ηεο, πνπ μεθίλεζε βαζηζκέλε ζηελ ελέξγεηα (ΔΚΑΥ,ΔΚΑΔ), αλαδεηθλχνληαο ηελ ζεκαληηθφηεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηνκέα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηνλίδνληαη νη λνκηθήο θχζεσο ζπλέπεηεο πνπ έρεη, φπσο ε ηεξάξρεζε ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ, ζρεηηθά κε ηελ έλλνκε θνηλνηηθή ηάμε, αιιά θαη ηελ ππεξνρή ηνπ δηθαίνπ ησλ πλζεθψλ έλαληη ηνπ παξάγσγνπ δηθαίνπ. Ζ πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη απνηέιεζε πξνπνκπφ κηαο επξχηεξεο πξνζπάζεηαο ηφζν ηεο Έλσζεο ζπιινγηθά φζν θαη ησλ Κξαηψλ κειψλ αλεμάξηεηα, λα εξγαζηνχλ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ, αιιά θαη γηα ηελ επίηεπμε ηεο εθαξκνγήο ησλ κέηξσλ ηνπ γηα κηα πην εμσζηξεθή ελεξγεηαθή πνιηηηθή. Σξεηο δέζκεο κέηξωλ θαη ε πξωηνβνπιία « » Πξνθεηκέλνπ λα παξακεξηζηεί ε εζσζηξεθήο ελεξγεηαθή πνιηηηθή πνπ παξαηεξνχληαλ, πηνζεηήζεθαλ απφ ηελ πιεπξά ηεο Έλσζεο 3 δηαδνρηθέο δέζκεο κέηξσλ. Ζ πξψηε δέζκε αθνξνχζε ζε λνκνζεηήκαηα ηεο πεξηφδνπ 1996/1998, ε δεχηεξε αθνξνχζε ζε λνκνζεηήκαηα ηεο πεξηφδνπ 2003/2005 θαη ε πην πξφζθαηε, ε Σξίηε δέζκε, αθνξά λνκνζεηήκαηα απφ ην 2009 θαη έπεηηα Ν. Φραγκάκθσ, ο.π, p

30 1 ε δέζκε κέηξσλ 1996/1998 : Θεζπίδεηαη ε νδεγία 96/92/ΔΚ γηα ηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα κε θνηλνχο θαλφλεο ζρεηηθά κε ηελ εζσηεξηθή αγνξά ελέξγεηαο, ελψ γηα ην θπζηθφ αέξην ππάξρεη, ε νδεγία 98/30/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη πκβνχιηνπ ε δέζκε κέηξσλ 2003/2005 : Σα λνκνζεηηθά κέηξα ηεο πεξηφδνπ εθείλεο αλαθέξνληαη ζε αλαδηαξζξψζεηο πξνεγνπκέλσλ νδεγηψλ. πγθεθξηκέλα, αληηθαζίζηαηαη απφ ηελ νδεγία 2003/54/ΔΚ, ελψ ζεζπίδεηαη πιένλ θαη ν Καλνληζκφο (ΔΚ) 1228/2003 γηα ηνπο φξνπο πξφζβαζεο ζην δίθηπν γηα ηηο δηαζπλνξηαθέο αληαιιαγέο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Δλ ζπλερεία γηα ην θπζηθφ αέξην θαηαξγείηαη ε νδεγία 98/30/ΔΚ θαη αληηθαζίζηαηαη απφ ηελ 2003/55/ΔΚ, ελψ εθαξκφδεηαη θαη ν Καλνληζκφο ΔΚ 1775/2005 γηα ηνπο φξνπο πξφζβαζεο ζηα δίθηπα κεηαθνξάο. Σέινο εθδφζεθε κηα απφθαζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ζχζηαζε Δπξσπατθήο Οκάδαο Ρπζκηζηηθψλ αξρψλ γηα ηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη ην θπζηθφ αέξην ε δέζκε κέηξσλ 2009 : Μέζσ ηεο ηειεπηαίαο δέζκεο κέηξσλ γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα αλαδηακφξθσζεο ηνπ πιαηζίνπ γηα ηελ ελέξγεηα,ηφζν κε ηελ επηηάρπλζε ηεο αγνξάο, φζν θαη κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ επξσπατθψλ αγνξψλ θπζηθνχ αεξίνπ θαη ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. εκαληηθφ ζηνηρείν απνηειεί ε πνιχ-επίπεδε ζπλεξγαζία ησλ Δζληθψλ Ρπζκηζηηθψλ Αξρψλ θαη Δζληθψλ Γηαρεηξηζηψλ θαη Δπηηξνπήο κέζσ ηεο ζέζπηζεο λέσλ αλεμάξηεησλ νξγάλσλ. Ζ ηειεπηαία δέζκε κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη πξνεηνηκάδεη ηα Κξάηε Μέιε γηα ηελ θαιχηεξε αληηκεηψπηζε ηεο πηζαλήο δηαηαξαρήο ζηνλ ελεξγεηαθφ εθνδηαζκφ. 34 Πέξα απφ ηηο πξναλαθεξζείζεο ηξεηο δέζκεο κέηξσλ πνπ ελέθξηλε ε Έλσζε, έζεζε θαη έλα λέν ζηφρν πνπ ηνλ νλφκαζε «πξσηνβνπιία ». θνπφο ηεο πξσηνβνπιίαο απηήο είλαη έσο ην 2020 λα κεησζνχλ νη εθπνκπέο CO 2 θαηά 20%, απμάλνληαο παξάιιεια ηελ ελεξγεηαθή 32 Επίςθμθ Εφθμερίδα τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, Οδθγία 28/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκοφ Κοινοβουλίου και του υμβουλίου, 22 Ιουνίου Δ.Λ. Λελοβίτθσ, Μ.Π Θωμαδάκθσ, Γ.Ε Κουτηοφκοσ, 3 θ Δζςμθ κοινοτικϊν νομοκετθμάτων Εςωτερικισ Αγοράσ Ενζργειασ ρόλοσ των Ρυκμιςτικϊν Αρχϊν και των Διαχειριςτϊν Δικτφων, Ευρωπαίων Πολιτεία, 3/2009, p Α.Σροκοφδθ, Εςωτερικι Αγορά Ενζργειασ, τρίτθ ενεργειακισ δζςμθσ, Ενςωμάτωςθ και Προςδοκίεσ, Ακινα, 20/12/

31 απνδνηηθφηεηα θαηά 20% θαη θαηά αλάινγν πνζνζηφ ηελ ζπκκέηνρε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο σο ηκήκα ηεο ηειηθήο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε πξνζδηφξηζε ηελ πνιηηηθή ηνπ σο ηελ πνιηηηθή εθείλε πνπ ζα νδεγήζεη καθξνπξφζεζκα ζε κηα κεγαιχηεξε πξννπηηθή ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο γηα ηελ Δπξψπε. ε κεζνπξφζεζκν φκσο νξίδνληα, πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη πέξα ηνπ ζηφρνπ λα επηηεπρζεί ε κείσζε ηεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο ή λα ππάξμεη ζηξνθή πξνο άιιεο πεγέο, ε δηαξθήο κείσζε ηεο εγρψξηαο πξνζθνξάο ζε θπζηθφ αέξην θαζηζηά αλαπφθεπθηε ηελ αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ. Γηα ην ιφγν απηφ ζα ήηαλ απαξαίηεηε ε πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο εμσηεξηθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο,κε ζηφρν ηελ εμαζθάιηζε κεγαιχηεξεο ελεξγεηαθήο απηνλνκίαο ή έζησ ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηεο εμάξηεζεο. 35 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ν Από πνύ θαη πνηέ αιιάδεη ε καηηά ηεο Δπξώπεο γηα ηελ ελεξγεηαθή ηεο αζθάιεηα. Δηζαγωγή Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα ή δηαθνξεηηθά ε αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ζε επξσπατθφ επίπεδν θαη ζε παγθφζκην επίπεδν, είλαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα δεηήκαηα πνπ θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ ζε απμεκέλν βαζκφ 35 Δεφτερθ Επιςκόπθςθ τθσ Ενεργειακισ Πολιτικισ, χζδιο Δράςθσ τθσ ΕΕ για τθν ενεργειακθ αςφάλεια και αλλθλεγγφθ, COM(2008)781 τελικό, Βρυξζλλεσ,

32 θπξίσο νη θαηαλαιψηξηεο ρψξεο. Ζ ιεγφκελε «αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ», ν ζπλερήο δειαδή εθνδηαζκφο ηεο νηθνλνκίαο κε επαξθείο πνζφηεηεο ελέξγεηαο, ζε ινγηθέο ηηκέο θαη κε ηξφπν ηερληθψο αζθαιή, είλαη πιένλ ε βαζηθή επηδίσμε ησλ Κξαηψλ. Ζ αλάγθε γηα δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ θαη ησλ νδεχζεσλ, θπξίσο κεηά ηελ ηειεπηαία Ρψζν Οπθξαληθή θξίζε ηνπ 2009, πνπ πξνθάιεζε ζε κεγάιν βαζκφ ηελ αιιαγή ηεο καηηάο ηεο Δπξψπεο γηα ηελ ελεξγεηαθή αζθάιεηα, ζα απνηειέζεη ηα επφκελα ρξφληα, ην «θάξβνπλν» ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο πνπ ζα αθνινπζήζεη ε εθάζηνηε ρψξα, γηα εμαζθάιηζε ηνπ εθνδηαζκνχ ηεο θαη γηα ηελ ζηαδηαθή απεμάξηεζε ηεο απφ ηελ κνλνπσιηαθή αγνξά ηεο Ρσζίαο, 36 έηζη φπσο ραξαθηεξίζηεθε θαη απφ ηνλ Ηζξαειηλφ Τπνπξγφ Δλέξγεηαο θαη Τδάηηλσλ Πφξσλ θ. Λαληάνπ ζε ζπλέδξην ηνπ Economist ηνλ Απξίιην ηνπ 2012 ζηε Αζήλα. 37 Δθηφο φκσο απφ ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα ππάξρεη ε ηάζε γηα ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο ηεο ελέξγεηαο ππφ ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ, κε ζθνπφ νη ηηκέο λα είλαη φζνλ ην δπλαηφλ ρακειφηεξεο γηα ηνπο θαηαλαισηέο. ε θξαηηθφ επίπεδν θάζε ρψξα ηφζν κε ηε βνήζεηα ηεο εμσηεξηθήο ηεο πνιηηηθήο, φζν θαη κέζσ ηεο νξγάλσζεο ηεο εζσηεξηθήο ηεο αγνξάο ππφ ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ πάληα, πξνζπαζεί λα πεηχρεη ηελ εμαζθάιηζε ηεο ελεξγεηαθήο ηεο επάξθεηαο. Ο αξκφδηνο γηα ζέκαηα ελέξγεηαο Δπίηξνπνο Oettinger έρεη δειψζεη: «Η ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ έρεη ζεκεηώζεη πξαγκαηηθή πξόνδν ηα ηειεπηαία ρξόληα. Η ΔΔ πξέπεη πιένλ λα επεθηείλεη ηα επηηεύγκαηα ηεο κεγάιεο εζσηεξηθήο ηεο αγνξάο ζηνλ ηνκέα ηεο ελεξγείαο θαη πέξα από ηα ζύλνξα ηεο ώζηε λα εδξαηώζεη ηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνύ εθνδηαζκνύ ζηελ Δπξώπε θαη λα επλνήζεη δηεζλείο ζπλεξγαζίεο ζηνλ ηνκέα απηό». 38 ε έλα γεληθφ πιαίζην, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη, ε δήηεζε ηεο ελέξγεηαο ζα απμάλεηαη ζεκαληηθά ηα επφκελα 20 ρξφληα. ε παγθφζκην επίπεδν, ε 36 Ι. Γρθγοριάδθσ, Ευρωπαϊκι Ενεργειακι Αςφάλεια και αγωγοί φυςικοφ αερίου ςτθν Ν.Α Ευρϊπθ: Ζνα νζο πεδίο Ελλθνοτουρκικισ υνεργαςίασ, ΕΛΙΑΜΕΠ, Policy Paper No 12/ Δεκζμβριοσ Ομιλία του Ιςραθλινοφ Τπουργοφ Ενζργειασ και Τδάτινων Πόρων Uzi Landau, Economist Conferences, March 28 th -29 th 2012, Athens. 38 Ευρωπαϊκι Επιτροπι Δελτίο Σφπου, Θ Τιοκζτθςθ κοινισ κζςθσ κλειδί για τθ διαςφάλιςθ των ενεργειακϊν μασ ςυμφερόντων ςτο εξωτερικό, ΙΡ/11/1005. Βρυξζλλεσ, 7 επτεμβρίου

33 θαηαλάισζε πξσηνγελνχο ελέξγεηαο αλακέλεηαη λα απμεζεί ζε ζεκαληηθφ πνζνζηφ κέρξη ην 2030, ελψ νη αλάγθεο ησλ αλεπηπγκέλσλ θξαηψλ πξνβιέπεηαη φηη ζα απμεζνχλ θαηά 87%, κε ηελ Κίλα θαη ηελ Ηλδία λα απνηεινχλ ην κηζφ απηνχ ηνπ πνζνζηνχ, ζχκθσλα κε ην World Energy Outlook 39. ε επξσπατθφ επίπεδν ε θαηαλάισζε ελέξγεηαο, αλακέλεηαη λα απμεζεί ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία θαηά 11%. 40 Σα ζηνηρεία απηά θαηαδεηθλχνπλ ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη αιιά θαη ζα δηαδξακαηίζεη ε ελέξγεηα ηα επφκελα ρξφληα, ζηνηρεία ηα νπνία ζα πξέπεη ε Έλσζε λα ιάβεη ζνβαξά ππφςε ηεο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη άκεζα ηελ ελεξγεηαθή επάξθεηα ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο, ηφζν κέζσ ησλ παξαδνζηαθψλ πεγψλ πνπ ππάξρνπλ, φζν θαη κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο απηψλ. Ζ αλάπηπμε ησλ αγσγψλ παξνρήο θπζηθνχ αέξηνπ, αιιά θαη ε απμεκέλε αλάγθε γηα αγσγνχο αληίζηξνθεο ξνήο ζα πξνβιεκαηίζεη, ελψ αλνδηθά αλακέλεηαη φηη ζα εμειηρζεί ε αγνξά ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ. 3.1 Ζ Δπξωπαϊθή Πξνζέγγηζε ηεο Δλεξγεηαθήο Αζθάιεηαο. χκθσλα κε ηελ ελεξγεηαθή πνιηηηθή πνπ αθνινπζείηαη, ζχκθσλα θαη κε ην άξζξν 194 ΛΔΔ παξάγξαθνο 1, ε αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ δείρλεη φηη απνηειεί έλα απφ ηα ζεκειηψδε αληηθείκελα πνπ απαζρνινχλ ηελ Έλσζε. Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα ζεσξείηαη ζεκαληηθή παξάκεηξνο ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο, θαζψο νη πξνηεξαηφηεηεο ηεο Έλσζεο πνπ απνηππψζεθαλ ζηελ βίβιν ηεο 29 εο Ννεκβξίνπ 2000 αλαθεξφηαλ ζε «Μηα επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ», 41 αιιά θαη ζε θείκελν γηα ηελ 39 World Energy Outlook,2008, IEA, p European Commission, European Energy and Transportation, Trends to 2030-Update 2007, Belgium, 2008, p European Commission, Vers une stratégie européenne de sécurité d approvisionnement énergétique, COM(2000)769 33

34 αλάγθε χπαξμεο εζσηεξηθήο αγνξάο ελέξγεηαο, ζε ζπλδπαζκφ, κε ηα κέηξα πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ. 42 Ζ εμαζθάιηζε ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο Έλσζεο ραξαθηεξίδεηαη σο ζεκαληηθή πξνηεξαηφηεηα, ιφγσ ηνπ πςεινχ επίπεδνπ εμάξηεζεο απφ άιιεο ρψξεο, φπσο ε Ρσζία γηα ην θπζηθφ αέξην ή ρψξεο φπσο ε Αιγεξία ή ην Καηάξ. ήκεξα ην πεηξέιαην, ην θπζηθφ αέξην θαη ν άλζξαθαο απνηεινχλ ην 80% ησλ εηζαγσγψλ ηεο Έλσζεο ζε ελέξγεηα. Σα θξάηε κέιε θαιχπηνπλ ηηο κηζέο απφ ηηο ελεξγεηαθέο ηνπο αλάγθεο ελψ αλακέλεηαη ζεκαληηθή αχμεζε ησλ αλαγθψλ ηνπο έσο ην ε παγθφζκην επίπεδν, θαη γηα λα γίλεη θαιχηεξα θαηαλνεηή ε ζεκαζία ηεο ελέξγεηαο γηα ηηο ρψξεο πνπ παξάγνπλ θαη ζπλεπαθφινπζα γηα ηηο ρψξεο πνπ εηζάγνπλ παξαηίζεηαη ην παξαθάησ ζρήκα, ζην φπνην απνηππψλεηαη φηη ην πεηξέιαην, ν άλζξαθαο θαη ην αέξην αξηζκνχλ πεξηζζφηεξν απφ ην 80% ηεο παγθφζκηαο ελεξγεηαθήο παξαγσγήο. 43 ρήκα 2: Παγθόζκηα ελεξγεηαθή παξαγωγή Voir Stern J, Security of European Natural Gas Supplies: The Impact of Import Dependence and Liberalization, RIA, COM(2002)488, IEA, Energy Outlook

35 Πεγή : IEA,ENERGY OUTLOOK 2010 Ζ επξσπατθή πξνζέγγηζε ηεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο ίζσο κπνξεί λα απνηππσζεί κέζα ζε έλα πιαίζην ηξηψλ «ζηφρσλ» : 1. Αλάγθε χπαξμεο εζσηεξηθνχ κεραληζκνχ γηα ηελ εμαζθάιηζε βηψζηκνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. Γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ κπνξνχλ λα ιεθζνχλ δηάθνξα κέηξα. Έλα απφ απηά είλαη γηα παξάδεηγκα ε δηαθνξνπνίεζε ησλ ελεξγεηαθψλ πεγψλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ «απηνρζφλσλ» πεγψλ ελέξγεηαο, αιιά θαη άιισλ κνξθψλ ελέξγεηαο φπσο είλαη ε ππξεληθή. Άιιν παξάδεηγκα είλαη ε αλάπηπμε κηαο πεξηθεξεηαθήο αγνξάο ελέξγεηαο ειεθηξηζκνχ θαη αεξίνπ ζηα πιαίζηα ηεο Έλσζεο ή θαη αλάπηπμε ειεθηξηθψλ δηαζπλδέζεσλ. Σέινο, ζεκαληηθφ είλαη κέρξη ην 2015 λα αλαπηπρηνχλ φζν ην δπλαηφλ νη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο (ΑΠΔ) Δπφκελν ζηφρν απνηειεί ε ελζσκάησζε ηεο ελέξγεηαο ζε κηα θνηλή επξσπατθή εμσηεξηθή πνιηηηθή θαη πνιηηηθή αζθάιεηαο. ηνλ ηνκέα απηφ πξέπεη λα δνζεί κεγαιχηεξε έκθαζε ζηα ελεξγεηαθά δεηήκαηα, εθφζνλ απηά δηαρεηξίδνληαη κέζσ ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ ηεο Έλσζεο. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε ζα πξέπεη λα κηιά πιένλ κε κηα θσλή θαη λα εκβαζχλεη ηηο ζπλεξγαζίεο ηεο κε νξγαληζκνχο φπσο ν ΟΠΔΚ θαη ν Γηεζλήο Οξγαληζκφο Δλέξγεηαο (Γ.Ο.Δ). εκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ Έλσζε είλαη ε «γεηηνλία» ηεο θαη απηφ κπνξεί λα θαηαλνεζεί κέζσ κηαο πεξηθεξεηαθήο νκαδνπνίεζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα ππάξρεη: Α) ν Δπξσπατθφο Οηθνλνκηθφο Υψξνο (ΔΟΥ).εκαληηθφο εηαίξνο είλαη θαη ε 44 G.Luft & A. Korin, ο.π, chapter

36 Ννξβεγία, πνπ απνηειεί ηνλ ηξίην κεγαιχηεξν εμαγσγέα πεηξειαίνπ θαη δεχηεξν κεγαιχηεξν εμαγσγέα θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Β) Έπεηηα ππάξρεη ε Έλσζε γηα ηε Μεζφγεην, κε ζεκαληηθφηεξνπο εηαίξνπο ηελ Αιγεξία, ηε Ληβχε θαη ηελ Αίγππην. πγθεθξηκέλα, ζην ςήθηζκα ηεο αλαθέξεηαη φηη: «ζηεξίδεη ηελ πξνώζεζε ησλ δηεπξσπατθώλ δηαζπλδέζεσλ ζηνπο ηνκείο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ηνπ αεξίνπ θαη ηνπ πεηξειαίνπ πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνύ. Σνλίδεη ηε ζεκαζία νινθιήξσζεο ηνπ Μεζνγεηαθνύ δαθηπιίνπ ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ζηεξίδεη ηελ αλάπηπμε ελόο λνηίνπ δηαδξόκνπ θπζηθνύ αεξίνπ». 45 Γ) Σέινο, γηα ηηο ρψξεο ηεο Νφηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο έρεη ζπζηαζεί ε Δλεξγεηαθή Κνηλφηεηα, σο κηα πξνζπάζεηα ελνπνίεζεο ησλ αγνξψλ ελέξγεηαο ηφζν δηεπξσπατθά, φζν θαη κεηαμχ ησλ Γπηηθψλ Βαιθαλίσλ. Ζ πλζήθε γηα ηελ ίδξπζή ηεο ππνγξάθεθε ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2005 ζηελ Αζήλα θαη ιεηηνπξγεί σο παξάγνληαο δηεπθφιπλζεο ηεο γεληθφηεξεο εληαμηαθήο πξννπηηθήο ησλ ρσξψλ απηψλ ζηελ Έλσζε. Ο κεζνπξφζεζκνο ζηφρνο ηεο, ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο νινθιεξσκέλεο ελεξγεηαθήο αγνξάο, ε νπνία έδηδε ηε δπλαηφηεηα δηαζπλνξηαθψλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ ελέξγεηαο θαη ζα εμαζθάιηδε ηνλ ελεξγεηαθφ εθνδηαζκφ Σέινο, ζεκαληηθή είλαη ε ελζσκάησζε ησλ δηεπξσπατθψλ ππνδνκψλ κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο κηαο ζπζηεκαηηθήο πνιηηηθήο, γηα ηελ θαηαζθεπή πεξηζζφηεξσλ δηαζπλδεηηθψλ αγσγψλ κε δπλαηφηεηα αληίζηξνθεο ξνήο. Έλαο απφ απηνχο είλαη ν Διιελφ-Ηηαιηθφο αγσγφο (IGI). εκαληηθφ είλαη λα επεθηαζεί ε ρξήζε ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ,φπσο θαη ε θαηαζθεπή πεξηζζφηεξσλ απνζεθεπηηθψλ ρψξσλ ηδηαίηεξα ζε πεξηνρέο πνπ είλαη απνκνλσκέλεο. ηελ πεξίπησζε ηεο απνζήθεπζεο πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ, ε ρψξα καο απνηειεί κηα απφ απηέο πνπ δηαζέηνπλ ηε δπλαηφηεηα απηή θαη κέζσ ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο ζέζεο κπνξεί λα απνηειέζεη ζεκαληηθφ ελεξγεηαθφ παίθηε. Σέινο, πξέπεη λα 45 Επίςθμθ Εφθμερίδα τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, Ψιφιςμα του Ευρωπαϊκοφ Κοινοβουλίου τθσ 20 θσ Μαΐου 2010 ςχετικά με τθν Ζνωςθ για τθ Μεςόγειο,(2009/2215(ΙΝΙ)). (2011/C 161 E/19). 46 φμφωνα με το άρκρο 7 τθσ απόφαςθσ 2006/500/ΕΚ, υνκικθ για τθν ενεργειακι κοινότθτα, Βρυξζλλεσ, COM(2011)105 τελικό, 10/3/

37 δνζεί ζεκαζία ζηελ ζσζηή αμηνπνίεζε ησλ ελεξγεηαθψλ απνζεκάησλ πνπ ήδε ππάξρνπλ 47. Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα επνκέλσο, απνηειεί ην θιεηδί γηα ηελ ηζνξξνπία ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηηο ρψξεο κε ηηο νπνίεο γεηηνλεχεη ε Έλσζε,αιιά θαη πξνκεζεχεηαη ελέξγεηα απφ απηέο ή ζπλεξγάδεηαη ζηνλ ηνκέα απηφ. Σα επφκελα έηε, εηδηθά γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε πνπ εηζάγεη ην 54% ηεο ζπλνιηθήο ελεξγείαο πνπ θαηαλαιψλεη, κε εμάξηεζε πεξίπνπ 80% ζην πεηξέιαην θαη 60% ζην θπζηθφ αέξην, ν ζηφρνο γηα απεμάξηεζε απφ ηνπο εηζαγφκελνπο πφξνπο θαη δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ θαη νδεχζεσλ γηα ηελ εμαζθάιηζε ηνπ απξφζθνπηνπ εθνδηαζκνχ, ζα απμάλεηαη ζπλερψο. Ζ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ζα απνηειεί γηα θάζε θξάηνο κέινο αλεμάξηεηα θαη γηα ηελ Έλσζε ζπιινγηθά ην «ζηνίρεκα» πνπ ζα πξέπεη λα θεξδεζεί, πξνθεηκέλνπ λα εθκεδεληζηεί ν θίλδπλνο επαλεκθάληζεο ηεο αδξάλεηαο, πνπ έδεημε ε Έλσζε ζηελ δεχηεξε θξίζε ηνπ Ζ θξίζε αλέδεημε ηελ κεγάιε εμάξηεζε πνπ είρε ε Έλσζε απφ ηηο Ρσζηθέο ελεξγεηαθέο πξνκήζεηεο θαη ηελ αδπλακία ηεο λα ηελ αληηκεησπίζεη, κε επαθφινπζν λα βπζηζηεί ζην «ςχρνο», αιιά θαη ην έιιεηκκα ηεο ζε επαξθείο ελαιιαθηηθέο ππνδνκέο κεηαθνξάο θπζηθνχ αεξίνπ. 3.2 Σν Υξνληθό ηωλ Ρώζν Οπθξαληθώλ Κξίζεωλ Ζ δηαηαξαρή ηνπ εθνδηαζκνχ ηεο ΔΔ, κε ην μέζπαζκα ησλ δπν Ρψζν Οπθξαληθψλ θξίζεσλ, ήηαλ ε αξρή κηαο πξναλαγγειζείζαο αδπλακίαο ηεο Έλσζεο λα αληαπνθξηζεί επαξθψο ζε κηα θξίζε, αιιά θαη ην θακπαλάθη γηα ηε ιήςε εληζρπκέλσλ κέηξσλ πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε. Απφ ηελ πιεπξά ηεο Ρσζίαο, ήηαλ ε πξνζπάζεηα ρξήζεο ηεο εμαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ, σο έλα φξγαλν εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη δηεζλνχο πίεζεο πνπ απνηέιεζε θαη απνηειεί έλα ζεκαληηθφ ιφγν αλεζπρίαο γηα ηελ επξσπατθή δηπισκαηία. Ζ αλεζπρία απηή δηθαηψζεθε κε ηηο δπν θξίζεηο. 47 Ε. Συπάλδου-Λοβζρδου, Θ.Σςακίρθσ, Θ Πολιτικι Ενεργειακισ Αςφάλειασ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ ςτον τομζα του Φυςικοφ Αερίου και ο ρόλοσ τθσ Ελλάδασ, Ευρωπαίων Πολιτεία,3/ 2009,p

38 Πξώηε Ρώζν-Οπθξαληθή Κξίζε 2006 Ζ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο Δπξψπεο ην 2006 απνηέιεζε έλα απφ ηα θπξίαξρα ζέκαηα ζπδήηεζεο, κε ηελ ηφηε δηαθνπή απφ κέξνπο ηεο Ρσζίαο ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο Οπθξαλίαο, ηηο πξψηεο εκέξεο ηνπ λένπ έηνπο, κε ζπλέπεηα ηελ αδπλακία εθνδηαζκνχ θαη άιισλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ. Ζ Ρψζν Οπθξαληθή θξίζε αεξίνπ πνπ νδήγεζε ζηελ κείσζε θαηά 10%- 35% ησλ ξσζηθψλ εμαγσγψλ ζε νξηζκέλεο ρψξεο γηα δπν-ηξείο εκέξεο ζηηο 4/1/2006, 48 απνηέιεζε θνκβηθφ ζεκείν γηα ηελ αζθάιεηα ησλ Δπξσπατθψλ εηζαγσγψλ, επαλέθεξε μαλά ην θφβν ζην πξνζθήλην, αιιά θαη έδεημε φηη ε Δπξψπε δελ ήηαλ επαξθψο πξνεηνηκαζκέλε λα αληαπνθξηζεί ζε κηα θξίζε. Σν ζέκα γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ δελ ζεσξήζεθε «λέν». Απηφ πνπ νη κειεηεηέο δηαπίζησζαλ φηη άιιαμε ζε ζρέζε κε ηελ Ρσζία κεηά ην 2000, ήηαλ φηη πξνκήζεπε πιένλ έλα κεγαιχηεξν αξηζκφ ρσξψλ θαη ζε κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο. πγθεθξηκέλα ην 2005, εμήγαγε κέζσ ηεο βαζηθήο ηεο εηαηξείαο, Gazprom έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ αεξίνπ, κε ην φπνην θαιππηφηαλ ην 25% ηεο Δπξσπατθήο δήηεζεο αεξίνπ. Σν ρξνληθό ηεο Κξίζεο Σν 2004, ε Gazprom εμήγαγε πεξίπνπ 150 δηο θπβηθά κέηξα αεξίνπ ζε 22 επξσπατθέο ρψξεο. ε κηα Δπξψπε κε 35 ρψξεο, ην Ρσζηθφ αέξην αξηζκνχζε θνληά ζην 45% ησλ εηζαγσγψλ θαη ζην 28% ηεο δήηεζεο ηνπ ηελ ρξνληά εθείλε. Όιεο βέβαηα νη κεηαθνξέο ηνπ πξνο ηελ Δπξψπε γίλνληαη κέζσ ηξηψλ ρσξψλ : Οπθξαλία, Λεπθνξσζία θαη Μνιδαβία. Απφ ηηο ρψξεο απηέο, ε Οπθξαλία ζεσξείηαη εθείλε πνπ παίδεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν, ιφγσ ηεο γεσπνιηηηθήο ηεο 48 J. Stern, The New Security Environment for European Gas : Worsening Geopolitics and Increasing Global Competition for LNG. Oxford Institute for Energy Studies, Natural Gas Series, October 2006, p.3. 38

39 ζέζεο κε ην 80% ηνπ ξσζηθνχ αέξηνπ γηα ηηο εμαγσγέο λα κεηαθέξνληαη κέζσ ηεο ζπγθεθξηκέλεο ρψξαο 49. H αηηία πνπ νδήγεζε ζηελ θξίζε ηνπ 2006, ήηαλ ε ξσζηθή πξφηαζε πνπ θαηέιεμε ζε ηειεζίδηθν γηα αχμεζε ησλ ηηκψλ πψιεζεο ηνπ ξσζηθνχ αεξίνπ ζηελ Οπθξαλία ζηα επίπεδα ησλ επξσπατθψλ ηηκψλ. Ζ Οπθξαλία αξρηθά αληέδξαζε έληνλα κε ηνλ Yushchenko 50 λα απνζχξεη ηελ νπθξαληθή αληηπξνζσπεία απφ ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηελ Gazprom ζηηο 31 εο Γεθεκβξίνπ Σειηθά, ζηηο 4 Ηαλνπαξίνπ, ε πξνεδξεία Yushchenko ζπλαηλεί ζε κηα «ζπκβαηηθή ιχζε» 51. Τπνγξάθνπλ έλα πεληαεηέο ζπκβφιαην, ζην νπνίν νξίδεηαη φηη ε Οπθξαλία ζα πιεξψλεη ηηο εηζαγσγέο ηεο κφλν ηνηο κεηξεηνίο, ελψ ε Gazprom ζα πιήξσλε ζηελ Naftogaz κηα ηαξίθα ηεο ηάμεσο ησλ $ 1,60/ mcm/10km γηα ηελ κεηαθνξά αεξίνπ ζηελ Δπξψπε. Ζ RosUkrEnergo ζα ήηαλ ε εηαηξεία πνπ ζα κεηέθεξε αέξην ζηελ Οπθξαλία θαη ε Naftogaz δε ζα εμήγαγε ζηελ ζπλέρεηα ην αέξην πνπ εηζήγαγε απφ ηε Ρσζία πξνο ηελ Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε 52. Απηνί είλαη θάπνηνη απφ ηνπο φξνπο πνπ θαηαγξάθεθαλ ζην ζπκθσλεηηθφ. Ζ θξίζε βέβαηα ήηαλ κηθξήο δηάξθεηαο θαη κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί πεξηζζφηεξν ςπρνινγηθή παξά νπζηαζηηθή, δεδνκέλνπ φηη ράζεθαλ κηθξφηεξεο πνζφηεηεο αέξηνπ ζε ζχγθξηζε κε ηελ θξίζε ηνπ Γεύηεξε Ρώζν-Οπθξαληθή Κξίζε 2009 Ζ δεχηεξε Ρψζν Οπθξαληθή θξίζε, ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2009, ήηαλ κεγαιχηεξε ζε δηάξθεηα θαη απνηχπσζε κε ηα πην κειαλά ρξψκαηα, ηελ έιιεηςε ελφο νπζηαζηηθνχ κεραληζκνχ ελδφ-επξσπατθήο αιιειεγγχεο θαη ηελ αλάγθε παξάθακςεο, έζησ θαη κεξηθήο, ηνπ νπθξαληθνχ δηαδξφκνπ δηακεηαθφκηζεο αεξίνπ, σο βαζηθήο εμφδνπ γηα ηηο επξσπατθέο αγνξέο. Σν ρξνληθό κηαο πξναλαγγειζείζαο θξίζεο 49 J. Stern, The Russian-Ukrainian Gas Crisis of January 2006, Oxford Institute for Energy Studies,2005,p Ο Βίκτωρ Γιουςτςενκο,ιταν ο 3 οσ Πρόεδροσ τθσ Ουκρανίασ,από το 2005 ζωσ το Θ. Σςακίρθσ, Ο Γαλάηιοσ Χρυςόσ : Οι Ρϊςο-Ουκρανικζσ ςχζςεισ και θ Ευρωπαϊκι τρατθγικι Φυςικοφ Αερίου, Ακινα, 2011,p Rawi Abdelal,The profits of power commercial Realpolitik in Europe and Eurasia, Working Paper , Harvard Business School,

40 Σνλ Φεβξνπάξην ηνπ 2008 ε Ρσζηθή πιεπξά ελεκεξψλεη ηελ Οπθξαλία φηη εμαθνινπζεί λα ηεο νθείιεη έλα πνζφ απφ ινγαξηαζκνχο πνπ δελ έρνπλ θαηαβιεζεί θαη αληηζηνηρνχζαλ ζηελ θαηαλάισζε ηνπ πξψηνπ δηκήλνπ ηνπ Σνλ Μάξηην ηνπ ίδηνπ έηνπο ζεκεηψλεηαη 48ψξε πεξίπνπ δηαθνπή ζηελ ηξνθνδνζία ηνπ αεξίνπ ρσξίο λα επεξεαζηεί ε ξνή πξνο ηελ Δπξψπε. Απφ ηα κέζα ηνπ Ννεκβξίνπ ε ξσζηθή πιεπξά ελεκεξψλεη φηη ζα πξνρσξήζεη ζε δηαθνπή ηεο ηξνθνδνζίαο, ζηελ πεξίπησζε πνπ, κέρξη ηελ 31 ε Γεθεκβξίνπ, δελ πιεξσλφηαλ ην ζχλνιν ηνπ ρξένπο πξνο απηήλ θαη δελ νινθιεξσλφηαλ ε λέα ζχκβαζε πξνκήζεηαο πξνο ηελ Οπθξαλία. Ζ Οπθξαλία απφ ηελ πιεπξά ηεο έθαλε κηα ζεκαληηθή πξνζπάζεηα γηα ηελ απνπιεξσκή ηνπ ρξένπο, φκσο, νη δηαπξαγκαηεχζεηο ησλ δπν πιεπξψλ ζρεηηθά κε ηελ ηηκνιφγεζε ησλ ξσζηθψλ εμαγσγψλ γηα ην έηνο 2009, δελ επνδψζεθαλ, κε ηελ Ρσζία λα απαηηεί ηελ αχμεζε ησλ ηειψλ δηέιεπζεο απφ ηα $ 1,7 ζηα $ 2/1.000 m 3 αλά 100ρικ 53. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2009 ε δηαθσλία νδήγεζε απφ ηε Ρσζηθή πιεπξά, ζηε ζηαδηαθή κείσζε ησλ εμαγσγψλ αεξίνπ πξνο ην Οπθξαληθφ ζχζηεκα. Ζ ξνή εθκεδελίζηεθε ζε ιηγφηεξν απφ 18 ψξεο, ελψ αληίζεηα ζπλερηδφηαλ ε ξνή πξνο ηελ Δ.Δ, έσο ηελ ηειηθή δηαθνπή ηνπο ζηηο 7 Ηαλνπαξίνπ. 54 ηα κέζα ηνπ κήλα ε θξίζε ζε θάπνηεο ρψξεο είρε ιάβεη δηαζηάζεηο παληθνχ, φπσο ζηε ινβαθία θαη ζηε Βνπιγαξία, κε ηελ ηειεπηαία λα εμππεξεηείηε ζεκαληηθά απφ ηελ Διιάδα, ε νπνία θαηάθεξε λα εθκεηαιιεπηεί ζην έπαθξν ηε λήζν Ρεβπζνχζα, ζε ζεκείν κάιηζηα λα εμάγεη 2,5 mcm/d ζηε Βνπιγαξία ηελ πεξίνδν Ηαλνπαξίνπ Κάπνηεο απφ ηηο άιιεο ρψξεο δε, απεηινχζαλ κε επαλελεξγνπνίεζε ησλ ππξεληθψλ εξγνζηαζίσλ παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ, ηα νπνία είραλ αλαγθαζηεί λα θιεηζηνχλ ζηα πιαίζηα ηεο εληαμηαθήο ηνπο πνξείαο, 55 ελψ ε απψιεηα ησλ ξσζηθψλ εμαγσγψλ αληηζηνηρνχζε ζην 100% ηεο ηειηθήο δήηεζεο αεξίνπ. Μέζσ ησλ ελεξγεηαθψλ επεηζνδίσλ πνπ δεκηνπξγήζεθαλ, αιιά θαη κε ηελ αβεβαηφηεηα ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν ρσξψλ, ζθηαγξαθείηαη κηα θαηάζηαζε ε νπνία εγείξεη ζνβαξέο ππφλνηεο, ίζσο θαη ακθηβνιίεο ζηελ Δπξψπε. χκθσλα θαη κε ηνπο Financial Times/ Harris Poll, νη Δπξσπαίνη αληηιακβαλφηαλ ηελ 53 S. Pirani, J.Stern,& K. Yafimava, The Russo- Ukrainian Gas Dispute of January 2009: A Comprehensive Assessment, Oxford Institute For Energy Studies, Θ. Σςακίρθσ, Ο Γαλάηιοσ Χρυςόσ : Οι Ρϊςο-Ουκρανικζσ ςχζςεισ και θ Ευρωπαϊκι τρατθγικι Φυςικοφ Αερίου Ακινα, 2011,p The Energy Weapon, Energy Compass, Energy Intelligence Group, 9 January

41 Ρσζία, έπεηηα θαη απφ ηελ θξίζε, σο κηα αλαμηφπηζηε πεγή ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ, ζε πνζνζηά 71% γηα ηελ Γαιιία, 59% γηα ηελ Γεξκαλία, 54% γηα ηελ Ηηαιία θαη 70% γηα ην Ζλσκέλν Βαζίιεην 56 Μέηα δεδνκέλα απηά, κπνξνχκε ίζσο λα ηζρπξηζηνχκε φηη ε Ρσζία κέζσ ησλ θξίζεσλ, ζέιεζε λα ζηείιεη έλα κήλπκα ζηελ Δπξψπε, ηζρπξνπνηψληαο ηε ζέζε ηεο σο βαζηθνχ πξνκεζεπηή αεξίνπ θαη ππνγξακκίδνληαο ηε δπλαηφηεηα ηεο λα δηαθφςεη ηε παξνρή φπνηε ην επηζπκεί θαη ζε πεξίπησζε πνπ θάπνηα Δπξσπατθή ρψξα ελεξγήζεη θαηά ηξφπν πνπ δελ εγθξίλεη. Ζ πξννπηηθή ηεο είλαη ελδερνκέλσο, λα αληηκεησπίδεη ην ελεξγεηαθφ εκπφξην ζαλ έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν, πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηάδεη θαη λα πξνζπαζεί λα εληζρχζεη ηελ πνιηηηθή ηεο δχλακε θαη επηξξνή ζε δηεζλέο επίπεδν 57. Δπαθφινπζν ηεο θξίζεο ήηαλ ε αλαπφθεπθηε αλάγθε γηα ηελ ιήςε κέηξσλ, δξάζεο θαη ε άκεζε θηλεηνπνίεζε ηεο Έλσζεο πνπ νδήγεζε ζηελ δεκηνπξγία ηεο ιεγφκελεο Γεχηεξεο ηξαηεγηθήο Δλεξγεηαθήο Αλαζθφπεζεο ηνπ 2009, ε νπνία έξρεηαη λα αλαδείμεη κέζα απφ ηνπο «ππιψλεο» ηεο ηελ αλάγθε γηα αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ θαη ηελ αλάγθε γηα κεγαιχηεξε επειημία ζηελ δηαρείξηζε παξφκνησλ θξίζεσλ. Πξηλ φκσο αλαθεξζνχκε ζηηο 2 ηξαηεγηθέο Δλεξγεηαθέο αλαζθνπήζεηο, ζα ήηαλ ελδηαθέξνλ λα δνχκε ηνλ παξαθάησ πίλαθα πνπ αθνξά ζην επίπεδν ηεο ελεξγεηαθήο ηξσηφηεηαο θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ θαη άιισλ θαηαλαισηψλ θπζηθνχ αεξίνπ, αλαθνξηθά κε ηελ θξίζε ηνπ ΠΗΝΑΚΑ 1 : ΔΠΗΠΔΓΟ ΔΝΔΡΓΔΗΑΚΖ ΣΡΧΣΟΣΖΣΑ ΚΡΑΣΧΝ ΜΔΛΧΝ Δ.Δ ΚΑΗ ΑΛΛΧΝ ΚΑΣΑΝΑΛΧΣΧΝ ΡΧΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ ΣΟΝ ΗΑΝΟΤΑΡΗΟ ΣΟΤ 2009 Country Cut diversification Gas storage Alternative fuel Bulgaria 100% no diversification gas storage for 2-3 days, covering 35% of gas demand alternative fuel for 20 days Slovakia 97% no diversification gas storage for several weeks, covering 76% of gas demand Greece 80% BG and TR Only LNG terminal, fully capable, Only in LNG terminal alternative fuel for 1 month One gas power plant switched 56 Majorities in Five European Countries and the U.S Believe in an Unreliable Energy Supplier, The Harris Poll#19, February 20, J. Roberts, The Black sea and European security, Southeast European and Black Sea studies, Vol. 7, no 2 ( 2007 a), p

42 booked more ships Austria 66% increased import from Norway and Germany Czech Republic 71% Increased import by 8mcm from Norway, and via Yamal/ Germany Slovenia 50% gas from Algeria via Italy, and from Austria, but not increased amount Hungary 45% increased gas from Norway by 5% Poland 33% Half of the cut covered by Yamal, more gas from Norway gas in storage for several weeks Gas from storage 40days, 15% increase of domestic production gas from storage in Austria till Mondaym then possible decrease of supply by another 20% gas storage for 45 days gas storage for several weeks, Romania 34% No diversification Increased domestic production (60%) and withdrawal from storage Germany 60% cut in Southern Germany, 10% total +20mcm receiving from Yamal, more from Norway and Netherlands Italy 25% Increased import from Libya, Norway and Netherlands Gas storage for several weeks 79% full, covers 50% of demand to oil, sufficient till end of January Yes Not used now, could be coal and oil Yes Alternative fuel crude 90days, fuel oil 30days Yes Yes Not used now Not used now France 15% Industry covered 80%full Not used now Energy community countries Serbia 100% 12% renegotiated with HU 42 1mcm, less than 1 day, 8%covered by production 3weeks of fuel oil Bosnia and Herzegovina 100% No diversification No storage Fuel oil only for 20 days FYROM 100% No diversification No storage Fuel oil stocks need only for industry Croatia 40% Diversification to Increased Fuel oil for

43 Moldova (observer) Italy, but not used, negotiations ongoing domestic production (43%) and storage withdrawal, 500mcm stored industry 100% No diversification No storage No alternative fuel Πεγή: Member State General Situation According the Significance of Impact, memo /09/3, Brussels, 9 January,2009 Σν επίπεδν ηεο ελεξγεηαθήο ηξσηφηεηαο ελφο θξάηνπο κέινπο δηαθαίλεηαη απφ ην πφζν εμαξηεκέλν είλαη ζπλνιηθά ην θάζε θξάηνο κέινο απφ ηελ θαηαλάισζε αεξίνπ. Όζν πην εθηεηακέλε είλαη ε εζσηεξηθή αγνξά ελέξγεηαο, ηφζν πεξηζζφηεξν δεκηψλεηαη απφ κηα ελδερφκελε θξίζε. Ζ εμηζνξξφπεζε ινηπφλ ηεο ηξσηφηεηαο ελφο θξάηνπο είλαη ζπλάξηεζε, ηφζν ηνπ αξηζκνχ ησλ ζηξαηεγηθψλ απνζεκάησλ πνπ δηαζέηεη,φζν θαη ηεο δπλαηφηεηαο λα ππνθαηαζηήζεη ηε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ κε άιιεο πξψηεο χιεο, αιιά θαη ην λα δηαζέηεη ελαιιαθηηθέο πεγέο εηζαγσγήο αεξίνπ ζε πεξηφδνπο θξίζεο. 3.3 First and Second Strategic Energy Review 1 ε ηξαηεγηθή Δλεξγεηαθή Αλαζθόπεζε (First Strategic Energy Review) Ζ δηαδηθαζία δηακφξθσζεο κηαο Νέαο Δλεξγεηαθήο Πνιηηηθήο μεθηλά ην 2005 θαη ιακβάλεη ηελ έγθξηζε ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ην 2007, κε ηελ ζπγθξνηεκέλε κνξθή ηεο 1 εο ηξαηεγηθήο Δλεξγεηαθήο Αλαζθφπεζεο. Ζ ζηξαηεγηθή απηή απνηππψλεη ηελ αλάγθε γηα έλα θνηλφ ζρέδην δξάζεο ην νπνίν 43

44 βαζίδεηαη ζηελ βηψζηκε αλάπηπμε, ηελ αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ. Σν θείκελν ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο αλαθέξεηαη ζηελ αλάγθε γηα αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ζηε κείσζε ηεο εμάξηεζεο απφ εηζαγφκελα θαχζηκα, ζηελ ηφλσζε ηεο ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο κε ηελ ζρεηηθή ηερλνινγία, αιιά θαη ζηελ αλάπηπμε κηαο αληαγσληζηηθήο εζσηεξηθήο ελεξγεηαθήο αγνξάο ε ηξαηεγηθή Δλεξγεηαθή Αλαζθόπεζε (Second Strategic Energy Review) ηε δηεζλή ζπλάληεζε πνπ δηεμήρζεηε γηα ηελ ελέξγεηα ζηηο 17 Ηαλνπαξίνπ 2009 κε ζέκα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θξίζεο κεηαμχ Ρσζίαο θαη Οπθξαλίαο, ε Δ.Δ εθπξνζσπήζεθε απφ ηελ Πξνεδξία ηεο θαη ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ψζηε λα θαλεί φηη εθπξνζσπείηαη νκφθσλα. Ζ θξίζε έθεξε μαλά ζην πξνζθήλην, ην δήηεκα ηεο αζθαινχο ηξνθνδνζίαο ηεο Δ.Δ ζε θπζηθφ αέξην. Σα πεξηζζφηεξα κέιε ηεο Έλσζεο επεξεάζηεθαλ άκεζα απφ ηελ παξνρήο θπζηθνχ αεξίνπ, αθνχ ε Ρσζία απνηειεί ηνλ βαζηθφηεξν ίζσο πξνκεζεπηή ηεο Έλσζεο. 59 Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα απνηέιεζε ινηπφλ ην θεληξηθφ δήηεκα ησλ Κξαηψλ Μειψλ, ηνλίδνληαο ηελ αλάγθε γηα ζσξάθηζε ηεο νηθνλνκίαο απφ ηηο επηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη κηα αηθληδηαζηηθή δηαθνπή ηνπ εθνδηαζκνχ κε ελέξγεηα, θαζψο θαη κηα αχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ. 60 Σα κέηξα πνπ απνθαζίζηεθε φηη πξέπεη λα ιεθζνχλ εθπνλήζεθαλ ζην ρέδην Γξάζεο ηεο 2 εο ηξαηεγηθήο Δλεξγεηαθήο Αλαζθφπεζεο πνπ ππνβιήζεθε ην 2008 θαη θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη πξέπεη λα ππάξμνπλ απνηειεζκαηηθέο δηαηάμεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε θαη άιισλ θξίζεσλ. Χο βαζηθνί ππιψλεο ηεο Αλαζθφπεζεο αλαγλσξίδνληαη 61 : Αλαζεψξεζε ηεο Οδεγίαο 2004/67/ΔΚ ζρεηηθά κε ηα κέηξα δηαζθάιηζεο ηνπ εθνδηαζκνχ κε θπζηθφ αέξην, κε ζηφρν λα εηζαρζνχλ δηαηάμεηο πνπ 58 European Commission, An Energy Policy for Europe, Brussels, 10 January 2007, pp Ε. Συπάλδου-Λοβζρδου, Θ. Σςακίρθσ,ο.π,2009, p EU Energy Security and Solidarity Action Plan: 2 nd Strategic Energy Review, Brussels, 13 November European Council, Council Directive 2004/67/EC of 26 April 2004 Concerning Measures to Safeguard Security of Natural Gas supply{ official Journal L 127, 29/04/2004}, Brussels: European Council, 2004, p.92 44

45 ζα αθνξνχλ ππνρξεσηηθά εζληθά θαη επξσπατθά ζρέδηα δξάζεο εθηάθηνπ αλάγθεο θαη ελφο κεραληζκνχ αληηκεηψπηζεο θξίζεσλ, αλαγλσξίδνληαο ην πςειφ θφζηνο δηαηήξεζεο ησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ. Σν θίλεηξν γηα ηελ πηνζέηεζε ελφο ηέηνηνπ κεραληζκνχ γηα ηηο θξίζεηο, ήηαλ ε δηαπίζησζε φηη νη πθηζηάκελνη κεραληζκνί αληηκεηψπηζεο απηψλ απνδείρζεθαλ αλεπαξθείο ζηελ θξίζε ηνπ Παξαηεξήζεθε δειαδή απμεκέλε εηζαγσγηθή εμάξηεζε, πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αδπλακία δηαρείξηζεο ηεο θξίζεο θαηέζηεζαλ απαξαίηεηε ηελ δεκηνπξγία αληηκεηψπηζεο ελφο λένπ κεραληζκνχ. Αλάγθε ζπγθξφηεζεο κηαο πιινγηθήο Δμσηεξηθήο Δλεξγεηαθήο Πνιηηηθήο. εκαληηθφ είλαη λα δνζεί έκθαζε ζε ελεξγεηαθά δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο εμσηεξηθέο ζρέζεηο ηεο Έλσζεο. Απαηηείηαη πην ζηελφο ζπληνληζκφο κεηαμχ ησ θξαηψλ κειψλ θαη ηεο Δπηηξνπήο, θαζψο ηα θξάηε ζα ζπλερίζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη ζηελά, ιφγσ ηεο ελεξγεηαθήο ηνπο πξνκήζεηαο απφ ηξίηεο ρψξεο, αιιά θαη λα αλαπηχζζνπλ ζπλεξγαζίεο κε ρψξεο φπσο ε Σνπξθία, Βφξεηα Αθξηθή θαη Ρσζία. Αλαγλσξίδεηαη φηη ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη νη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, είλαη νη πην ζεκαληηθέο δηαζέζηκεο πεγέο ηεο Έλσζεο. Τπάξρεη αλαγθαηφηεηα γηα ελδπλάκσζε ησλ δηεπξσπατθψλ ππνδνκψλ ελέξγεηαο, αιιά θαη δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ θαη νδεχζεσλ. Πξέπεη λα πξνσζεζεί κηα πνιηηηθή γηα ηε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ αγσγψλ αληίζηξνθεο ξνήο, πεξηζζφηεξψλ απνζεθεπηηθψλ ρψξσλ γηα ην LNG, έηζη ψζηε λα ππάξρεη απνηειεζκαηηθφηεξνο εθνδηαζκφο ηεο Δπξψπεο κε πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην θαη κέγηζηε αμηνπνίεζε ησλ εγρψξησλ απνζεκάησλ. Αλαθνξηθά ηψξα κε ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ ζεκαληηθφ είλαη λα ππάξρνπλ εηζαγσγέο απφ ρψξεο ηηο Μέζεο Αλαηνιήο, 45

46 ηελ Καζπία, ηελ Κεληξηθή Αζία, λα ππάξρεη αμηνπνίεζε ηνπ Ννηίνπ Γηαδξφκνπ κε ηελ Καζπία, αιιά θαη πινπνίεζε ηνπ ITGI θαη ηνπ Nabucco. Σέινο, ζεκαληηθή είλαη ε δεκηνπξγία κηαο επξψ-κεζνγεηαθήο αγνξάο ελέξγεηαο αιιά θαη επαξθήο δηαζχλδεζε αεξίνπ θαη ειεθηξηζκνχ ελέξγεηαο Βνξξά-Νφηνπ κε ρψξεο ηεο Κεληξηθήο θαη Ννηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο Δπξωπαϊθνί Δλεξγεηαθνί Δηαίξνη Ζ αζθαιήο δηαρείξηζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε ζην επξσπατθφ επίπεδν κε ηελ ελεξγεηαθή ηεο πνιηηηθή, φπσο είλαη αληίζηνηρα, ην πεηξέιαην γηα ηελ Ακεξηθή. Φπζηθφ αέξην θαη πεηξέιαην απνηεινχλ ηνπο δχν ζεκαληηθνχο ελεξγεηαθνχο ζπλδεηηθνχο θξίθνπο γηα ηελ επίηεπμή ηεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο ησλ δχν Ζπείξσλ αληίζηνηρα. Βαζηθή ρψξα πξνκήζεηαο γηα ηελ Δπξψπε είλαη ε Ρσζία, κε ηελ Αιγεξία θαη ηε Ννξβεγία λα αθνινπζνχλ ελψ ππάξρνπλ θαη ρψξεο φπσο ε Φηιαλδία θαη ε Δζζνλία πνπ εμαξηψληαη 62 υμβοφλιο Εκνικισ Ενεργειακισ τρατθγικισ, Μακροχρόνιοσ Ενεργειακόσ χεδιαςμόσ, Ζκκεςθ

47 απνθιεηζηηθά απφ ην Ρσζηθφ αέξην. 63 Ζ Δπξψπε πξέπεη λα δψζεη έκθαζε ζηελ ζηαδηαθή κείσζε ηεο εμάξηεζεο απφ ηε Ρσζία, κε ηελ αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ απφ ηελ Βφξεηα Αθξηθή θαη ηελ Καζπία. Ζ «Πξάζηλε Βίβινο»(Green Paper) ηνπ Μαξηίνπ ηνπ 2006 ππνγξάκκηζε φηη θάζε θξάηνο κέινο ηεο ΔΔ επηιέγεη ην βέιηηζην ζπλδπαζκφ πεγψλ ελέξγεηαο θαη θάζε απφθαζε ελφο θξάηνπο έρεη άκεζε ζπλέπεηα ζηνπο γείηνλεο ηνπ θαη ηελ αζθάιεηα ηνπ. 64 Ζ Δπξψπε επνκέλσο είλαη ζεκαληηθφ λα ιάβεη ππφςε ηεο ηελ αλαγθαηφηεηα εμαζθάιηζεο ελαιιαθηηθψλ πεγψλ ηξνθνδνζίαο δίλνληαο ηελ απαηηνχκελε ζεκαζία ζε θάζε κηα απφ απηέο θαη δηαηεξψληαο φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξεο ζρέζεηο κε ηηο ρψξεο ηξνθνδνζίαο. Ζ ελεξγεηαθή αζθάιεηα κπνξεί λα εληζρπζεί κε ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ ελέξγεηαο, κεηαμχ άιισλ, θαη απφ άπνςε γεσγξαθηθήο πξνέιεπζεο αιιά θαη νδψλ δηακεζνιάβεζεο, θαζψο ην δεηνχκελν είλαη ε επίηεπμε κηαο νινθιεξσκέλεο ελεξγεηαθήο αγνξάο κε φιεο ηηο γεηηληάδνπζεο ρψξεο, βάζε ηεο ξπζκηζηηθήο ζχγθιηζεο. Ζ Δπξψπε άιισζηε έρεη ιάβεη ππφςε ηεο φηη ε αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ απνηειείηαη απφ έλα εηεξφθιεην ελεξγεηαθφ κείγκα, κε ζηαδηαθή ζπξξίθλσζε ησλ απνζεκάησλ αιιά θαη φηη έρεη κεγάιε ελεξγεηαθή εμάξηεζε απφ ηξίηεο ρψξεο. Γηα λα εληζρπζεί ε ζρέζε κε ηηο γεηηνληθέο ρψξεο ρξεηάδεηαη λα δηαηεξεζνχλ θαη λα αλαβαζκηζηνχλ ηα πθηζηάκελα έξγα ελεξγεηαθψλ ππνδνκψλ ζηηο ρψξεο δηακεηαθφκηζεο, αιιά θαη λα ιεηηνπξγήζεη κε νξζφ θαη νξγαλσκέλν ηξφπν ε εμσηεξηθή ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο κε ζθνπφ ηελ δηαηήξεζε θαιψλ ζρέζεσλ κε ηηο ρψξεο απηέο, θαζψο ε εμσηεξηθή ηεο πνιηηηθή ζηνλ ηνκέα απηφ πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε ζαθή πξνζδηνξηζκφ ζηφρσλ θαη ζθνπψλ, αιιά θαη ζε κηα ηθαλνπνηεηηθή αμηνιφγεζε ελφο ελδερφκελνπ ελεξγεηαθνχ θηλδχλνπ. Ζ Ρσζία, φπσο έρεη αλαθεξζεί θαη ζε πξνεγνχκελα θεθάιαηα απνηειεί ηελ θχξηα πεγή ελεξγεηαθήο ηξνθνδνζίαο ηεο Έλσζεο. Καηά ζπλέπεηα ε απμεκέλε εμάξηεζε απφ ην ξσζηθφ αέξην δεκηνχξγεζε ηάζεηο θαη αληηδξάζεηο ζηα επξσπατθά θξάηε κέιε. Οη Mark Leonard θαη Nicu Popescu θαηαηάζζνπλ ηα κέιε ηεο Έλσζεο ζε πέληε θαηεγνξίεο, αλάινγα κε ηελ πνιηηηθή πνπ αθνινπζνχλ απέλαληη ζηε Ρσζία ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα. Οη πξψηνη είλαη νη 63 Φ. Προζδρου, Θ ελλθνικι πολιτικι τθσ ενεργειακισ αςφάλειασ. Οι ελλθνικζσ κζςεισ ςτο πλαίςιο τθσ ΕΕ και θ δράςθ για τθν εξαςφάλιςθ προμθκειϊν, ΕΛΙΑΜΕΠ, Κείμενο Εργαςίασ Νο 4, Οκτϊβριοσ 2004, p.4 64 European Commission, EU Green Paper: A European strategy for sustainable, competitive and security energy, Brussels, European Commission,

48 δνύξεηνη ίππνη θαη απηφ γηαηί βξίζθνληαη εληφο ηεο ΔΔ αιιά νη ζέζεηο πνπ πξνσζνχλ είλαη ζπκθέξνπζεο γηα ηελ Ρσζία. Οη δεχηεξνη είλαη νη ζηξαηεγηθνί εηαίξνη, κε ηνπο νπνίνπ ε Ρσζία ζπλεξγάδεηαη εθηελψο ζην ελεξγεηαθφ πεδίν θαη ζπλαπνθαζίδνπλ γηα κείδνλα ζέκαηα. ηελ Σξίηε θαηεγνξία θαηαηάζζνληαη νη θηιηθνί ή πξαγκαηηζηέο, νη νπνίνη αληηιακβάλνληαη ηνλ θεληξηθφ ξφιν ηεο Ρσζίαο σο πξνκεζεπηή θαη γη απηφ δηαηεξνχλ επξχηεξα θαιέο ζρέζεηο κε ηε Ρσζία θαη ζηελνχο ελεξγεηαθνχο δεζκνχο. ηνλ αληίπνδα βξίζθνληαη νη ςπρξνί πξαγκαηηζηέο. Απηνί ελψ εμαθνινπζνχλ λα πξνκεζεχνληαη κεγάιεο πνζφηεηεο αεξίνπ θαη πεηξειαίνπ απφ απηήλ, ζεσξνχλ ηελ εμάξηεζε ηνπο, σο επηθίλδπλε. Σέινο, ππάξρνπλ θαη νη πνιέκηνη, νη νπνίνη έρνπλ ζέζεη σο επίθεληξν ηεο εζληθήο θαη επξσπατθήο πνιηηηθήο ηνλ ηεξκαηηζκφ ησλ εηζαγσγψλ πξψησλ πιψλ απφ ηε Ρσζία ή έζησ ηελ κείσζε ηνπο ζε κεγάιν βαζκφ. ηελ βηβιηνγξαθία ε Διιάδα θαηαηάζζεηαη ζηελ πξψηε θαηεγνξία, ιφγσ ησλ ζηελψλ εκπνξηθψλ δεζκψλ ησλ δχν ρσξψλ, ηεο πςειήο εμάξηεζεο ηεο ρψξαο καο απφ ην ξσζηθφ αέξην, αιιά θαη ηεο ζχκπξαμεο ηεο ζηα λέα εμαγσγηθά δίθηπα πνπ πξνηίζεηαη λα θαηαζθεπάζεη ε Ρσζία. 65 Αθφκα, φκσο, θαη εάλ ε ηθαλφηεηα ηεο λα πξνκεζεχεη ηελ Δπξψπε είλαη αδηακθηζβήηεηε ππάξρνπλ αλεζπρίεο, ζρεηηθά κε ηελ αμηνπηζηία ηεο ζαλ ελεξγεηαθφο εηαίξνο. Παξαδείγκαηα, φπσο, ε Ρψζν- Οπθξαληθή θαη ε Ρψζν-Λεπθνξσζηθή θξίζε αεξίνπ θαη πεηξειαίνπ αληίζηνηρα θαηαδεηθλχνπλ ηελ πξνζπκία πνπ επηδεηθλχεη ε Ρσζία λα ρξεζηκνπνηεί ηελ ελεξγεηαθή ηεο δχλακε σο έλα πνιηηηθφ κέζν, γηα λα ππελζπκίδεη ζηνπο Δπξσπαίνπο φηη ε κεγάιε εμάξηεζε ηνπο απφ απηή, ελέρεη θαη κεγάιν θίλδπλν γηα ηελ ελεξγεηαθή ηνπο αζθάιεηα. Παξάιιεια, επεκβάζεηο φπσο εθείλε ηνπ 2008 ηεο Ρσζίαο ζηελ Γεσξγία, κε ηελ ηειεπηαία λα απνηειεί ρψξα θιεηδί γηα ην πεηξέιαην θαη ην θπζηθφ αέξην πνπ πξνέξρεηαη απφ ηηο πεγέο ηεο Καζπίαο, είλαη έλα αθφκα ζηνηρείν πνπ ζέηεη ζε ακθηζβήηεζε ηελ εμαζθάιηζε ηεο ελεξγεηαθήο αζθαιείαο κε ηελ ελδερφκελε εκπινθή ηεο Ρσζίαο. 66 Οη θξίζεηο απηέο, κε πξσηαγσλίζηξηα ηε Ρσζία, θαηαδεηθλχνπλ γηα ηελ Δπξψπε ηελ αλαγθαηφηεηα ελίζρπζεο ηεο δηαθνξνπνίεζεο ησλ πεγψλ, αιιά θαη ηελ αλάγθε 65 M.Leonard & N. Popescu, A Power Audit of EU-Russia Relations, European Council on Foreign Affairs Policy Paper pp P. Saunders, Russian Energy and European Security. A Transatlantic Dialogue. The Nixon Center, February 2008, p. 3 48

49 εχξεζεο ελαιιαθηηθψλ πεγψλ γηα ηελ ηξνθνδνζία ηεο κε ελέξγεηα απφ πεξηνρέο φπσο ε Αθξηθή, ε Καζπία, ε Ννξβεγία 67. Ζ Αθξηθή γηα ηελ Δπξψπε απνηειεί κέξνο ηεο γεηηνληάο ηεο θαη βαζηθή εμαγσγηθή αγνξά πδξνγνλαλζξάθσλ ηεο πεξηνρήο, έηζη ε πξψηε κπνξεί λα απνηειέζεη θαη απνηειεί έλαλ ελαιιαθηηθφ πξννξηζκφ ηξνθνδνζίαο, κέζσ ζρέζεσλ θαη ζπλεξγαζηψλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εληζρπζνχλ. Αλ θαη ε Βφξεηα Αθξηθή ζεσξείηαη ιηγφηεξν ζεκαληηθή γηα ην παγθφζκην ελεξγεηαθφ ζχζηεκα, ζπγθξηηηθά κε ηελ πεξηνρή ηνπ Κφιπνπ, απνηειεί κηα δψλε πξνηεξαηφηεηαο γηα ηελ αζθάιεηα ηεο Δπξψπεο. Με δεδνκέλν φηη ην 35% ηνπ ζπλφινπ ησλ επξσπατθψλ εηζαγσγψλ πεηξειαίνπ δηέξρεηαη απφ ην νπέδ, ελψ ε Αιγεξία, ε Αίγππηνο θαη ε Ληβχε απνηεινχλ ζπλδπαζηηθά κεηά ηε Ρσζία ηελ κεγαιχηεξε πεγή αεξίνπ γηα ηελ Δπξσπατθή αγνξά, ε νπνία αλαινγνχζε ζην 17% ηεο επξσπατθήο ελεξγεηαθήο δήηεζεο αεξίνπ 68. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ελεξγεηαθνί παίθηεο απφ ηελ Αθξηθή, ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηε Μέζε Αλαηνιή ζπγθεληξψζεθαλ γηα πξψηε θνξά γηα λα ζπδεηήζνπλ, γηα ηηο ελδερφκελεο πξνθιήζεηο θαη πνιηηηθέο πνπ κπνξνχλ λα αθνινπζνχλ ζηνλ ηνκέα ηεο αζθάιεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. Πέξα απφ απηφ γίλεηαη θαη κηα αλαβάζκηζε ζηηο πξνζπάζεηεο γηα ηελ επίηεπμε ησλ ελεξγεηαθψλ ζηφρσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο - Αθξηθή 2020, πνπ αθνξά ζε κηα αμηφπηζηε θαη αζθαιή ελεξγεηαθή πξνκήζεηα, αιιά θαη ζε κηα βηψζηκε πξφζβαζε ζηηο ελεξγεηαθέο ππεξεζίεο, φπσο ζπκθσλήζεθε απφ ηνπο ππνπξγνχο ηεο ΔΔ θαη ηεο Αθξηθήο ζηε Βηέλλε ην επηέκβξην ηνπ Ζ Καζπία απνηειεί κηα αθφκα ελαιιαθηηθή πεγή ηξνθνδνζίαο ηεο Έλσζεο, θαζψο ζεσξείηαη φηη απνηειεί κηα νδφ εθνδηαζκνχ γηα ην 10%-20% ηεο εθηηκψκελεο ελσζηαθήο δήηεζεο αεξίνπ ην Ζ αλάπηπμε ινηπφλ ηνπ Ννηίνπ δηαδξφκνπ κε ηελ ηξνθνδνζία απφ ηηο πεγέο ηεο Καζπίαο είλαη κηα ζεκαληηθή ζηξαηεγηθή θίλεζε ζηελ νπνία έρεη «επελδχζεη» ζεκαληηθά ε Έλσζε, θαη απνηειεί φπσο έρεη ραξαθηεξηζηεί απφ ηνπο Δπξσπαίνπο «πξνηεξαηφηεηα 67 EU Energy Policy Data, European Document SEC(2007), 12 January The European Commission s Energy and Transportation in Figures, Statistical Pocketv Book Θ. Σςακίρθσ, Θ Ενεργειακι Διάςταςθ τθσ Αραβικισ Εξζγερςθσ. Οι νζεσ προοπτικζσ για το Ιςραιλ, τθν Κφπρο και τθν Ελλάδα ςτον εφοδιαςμό τθσ Ευρϊπθσ με καφςιμα, Foreign Affairs, The Hellenic Edition, τεφχοσ 1, Δεκζμβριοσ 2011/Ιανουάριοσ 2012, p χετικά με τθν αςφάλεια του ενεργειακοφ εφοδιαςμοφ και τθ διεκνι ςυνεργαςία - Θ ενεργειακι πολιτικι τθσ ΕΕ: θ ςυνεργαςία με τουσ πζραν των ςυνόρων μασ εταίρουσ, 52011DC0539, 49

50 θιεηδί γηα ηελ Έλσζε», κε απνηέιεζκα λα απνζθνπείηαη ε ελεξγεηαθή απεμάξηεζε ηεο Δπξψπεο κέζσ ηεο δηεχξπλζεο πξνο απηέο ηηο πεγέο. Γηα ηελ Δπξψπε ν Νφηηνο Γηάδξνκνο απνηειεί θχξην παξάγνληα αζθάιεηαο θαη δηαθνξνπνίεζεο ησλ πξνκεζεηψλ θπζηθνχ αεξίνπ ηεο ΔΔ ραξαθηεξίδεηαη άιισζηε θαη σο ν «Νένο Γξφκνο ηνπ Μεηαμηνχ», δειαδή έλαο ζχλδεζκνο ελέξγεηαο θαη κεηαθνξψλ κεηαμχ Δπξψπεο θαη Καζπίαο. 70 Ζ Ννξβεγία επηπιένλ, απνηειεί γηα ηελ Δπξψπε ζεκαληηθφ ελεξγεηαθφ πξνκεζεπηή. Απφ ην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ην πνζνζηφ εμάξηεζεο ηεο Δπξψπεο απφ ηηο εηζαγσγέο ζε αέξην ( 31%) απφ ηελ ζπγθεθξηκέλε ρψξα. Ζ Ννξβεγία είλαη ζεκαληηθφο ελεξγεηαθφο εηαίξνο ηεο Έλσζεο, κέζσ θαη ηεο ζπκκεηνρήο ηεο ζηνλ Δπξσπατθφ Οηθνλνκηθφ Υψξν, πνπ απνηειεί ηε δεχηεξε κεγαιχηεξε εμαγσγηθή ρψξα θπζηθνχ αέξηνπ πξνο ηελ ΔΔ θαη δελ εγθπκνλεί θίλδπλν γηα ηελ ελεξγεηαθή ηεο αζθάιεηα. εκαληηθφ είλαη λα ηνληζηεί ε αλάγθε δηαηήξεζεο ησλ θαιψλ ζρέζεσλ ηεο Έλσζεο κε ηελ Ννξβεγία, βαζηδφκελνη ζην γεγνλφο φηη ηελ πεξίνδν ηεο δεχηεξεο Ρψζν Οπθξαληθήο θξίζεο, ε Γεξκαλία, ε Γαιιία θαη ε Ηηαιία δελ αληηκεηψπηζαλ πνιχ κεγάιν πξφβιεκα, θαζψο αχμεζαλ ηηο εηζαγσγέο ηνπο απφ ηε απηήλ. 71 Όπσο παξνπζηάδεηαη θαη απφ ηα δχν παξαθάησ γξαθήκαηα ε Δπξσπατθή Έλσζε εμαξηά ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ ελεξγεηαθή ηεο ηξνθνδνζία ζε πεηξέιαην θαη αέξην, απφ έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ ρψξσλ, ηελ Ρσζία, ηε Ννξβεγία θαη ηελ Αιγεξία λα θαηέρνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηξνθνδνζίαο ηεο. Γηα ην ιφγν απηφ ε χπαξμε ελαιιαθηηθψλ ππνδνκψλ κεηαθνξάο θπζηθνχ αεξίνπ απνηειεί πξνηεξαηφηεηα. ρήκαηα 3&4: Δπξωπαϊθέο εηζαγωγέο αεξίνπ θαη πεηξειαίνπ ην έηνο Ανακοίνωςθ τθσ Επιτροπισ προσ το Ευρωπαϊκό Κοινοβοφλιο, το υμβοφλιο, τθν Ευρωπαϊκι Οικονομικι και Κοινωνικι Επιτροπι και τθν Επιτροπι των Περιφερειϊν - Δεφτερθ επιςκόπθςθ τθσ ενεργειακισ ςτρατθγικισ ςχζδιο δράςθσ τθσ ΕΕ για τθν ενεργειακι αςφάλεια και αλλθλεγγφθ,sec(2008) 2870-,SEC(2008) 2871-,SEC(2008) / COM/2008/0781 τελικό. 71 Θ. Σςακίρθσ, ο.π.,p

51 Πεγή : Eurostat May 2011, Intra EU trade Ζ Κχπξνο, ηέινο, κε ηελ πξφζθαηε ζπλεξγαζία ηεο κε ην Ηζξαήι ζην ηνκέα ησλ πδξνγνλαλζξάθσλ απνηειεί κηα ελαιιαθηηθή πεγή ηξνθνδνζίαο ηφζν γηα ηελ Δπξψπε, φζν θαη γηα ηελ ρψξα καο. Ζ Κχπξνο έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα παξέρεη ζην Ηζξαήι κηα αζθαιή εμαγσγηθή φδεπζε γηα ηε κεηαθνξά ηζξαειηλνχ /θππξηαθνχ αεξίνπ πξνο ηελ επεκεξνχζα επξσπατθή αγνξά, θαιχπηνληαο ζηελ ειιεληθή πεξίπησζε έσο θαη ην 50% ησλ εγρψξησλ αλαγθψλ ηεο ρψξαο ζε θπζηθφ αέξην, ελψ απνηειεί θαη κηα ζεκαληηθή πξννπηηθή γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ηξαηεγηθήο ηνπ Ννηίνπ Γηαδξφκνπ Μεηαθνξάο Φπζηθνχ Αεξίνπ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο 72.Δπνκέλσο είλαη ζεκαληηθή ε ζχλδεζε Κχπξνπ, 72 Θ. Σςακίρθσ, Ενεργειακι Διάςταςθ τθσ Αραβικισ Εξζγερςθσ. Οι νζεσ πρακτικζσ για το Ιςραιλ, τθν Κφπρο και τθν Ελλάδα για τον εφοδιαςμό τθσ Ευρϊπθσ με καφςιμα. Foreign Affairs, Δεκζμβριοσ 2011/Ιανουάριοσ 2012, Σεφχοσ 1, The Hellenic edition,p

52 Διιάδαο, Ηζξαήι. Ζ αμηνπνίεζε απηήο ηεο κεγάιεο γεσζηξαηεγηθήο επθαηξίαο γηα ηελ ρψξα καο κπνξεί λα ηεο πξνζθέξεη ζεκαληηθά νθέιε. Με κέλνληαο πξνζθνιιεκέλε ζηηο παξαδνζηαθέο ζρέζεηο πνπ έρνπκε κε ηνπο Άξαβεο, έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα αλνίμεη έλαλ λέν νξίδνληα θαη λα απνηειέζεη ηνλ «ηξίην θφκβν» ηξνθνδνζίαο ηεο Δπξψπεο κε ελέξγεηα. Κιεηδί γηα ηελ επίηεπμε απηήο ηεο ζπλεξγαζίαο, απνηειεί ε εκπνξηθή αμηνπνίεζε ησλ πνζνηήησλ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ θνηηαζκάησλ ηεο Κχπξνπ, θαζηζηψληαο ηελ ρψξα καο έλα ζεκαληηθφ πέξαζκα δηνρέηεπζεο ησλ θνηηαζκάησλ απηψλ ζηελ Δπξψπε. ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ν Ο ξόινο ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνύ Αεξίνπ(LNG) ζηελ Δηζαγωγή Διιάδα θαη ζηελ Δπξώπε. Ζ βηνκεραλία ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ είλαη έλαο ηνκέαο ηαρχηαηα αλαπηπζζφκελνο πνπ αθνξά ζηελ ελεξγεηαθή αγνξά. Σν πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην δελ ζεσξείηαη λέα πεγή, αιιά κηα κέζνδνο κεηαθνξάο κηαο ήδε ππάξρνπζαο κνξθήο ελέξγεηαο, ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ ζπκβνιή ηνπ ζηνλ εθνδηαζκφ ηεο ΔΔ είλαη ζεκαληηθφο, θαζψο θαη ν αληίθηππνο πνπ έρεη ζηελ 52

53 παγθφζκηα αγνξά αεξίνπ, θαη επηβάιιεη ηελ ζπλεξγαζία κε ηνπο θπξηφηεξνπο πξνκεζεπηέο ηνπ. Παξάιιεια, πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο θαη ε αλάπηπμε ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ηελ άλνδν ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ, νδήγεζαλ ζην λα «βγνπλ» ζηελ επηθάλεηα θνηηάζκαηα, έλα ζηνηρείν πνπ αθνξά θαη ηνλ Διιαδηθφ ρψξν, φπνπ κέρξη πξηλ ιίγα ρξφληα νη εηαηξείεο απέθεπγαλ λα αληιήζνπλ ιφγσ πςεινχ θφζηνπο 73. Γηα ηελ Δπξψπε απνηειεί έλαλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν ηξνθνδνζίαο,πνπ δελ βαζίδεηαη ζηελ κεκνλσκέλε εμάξηεζε απφ ηνπο αγσγνχο. Ο Δπίηξνπνο Δλέξγεηαο, θ. Piebalgs, ην 2010 ζε απάληεζε ηνπ πξνο ηνλ Δπξσβνπιεπηή ηεο ΝΓ, θαζεγεηή θ.η.α.σζνπθαιά, ππνγξάκκηζε ηελ κεγάιε ζεκαζία πνπ δηαδξακάηηζε ην πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο ηνπ Ηαλνπαξίνπ ηνπ 2009, κε ηελ δηαθνπή ησλ παξαδφζεσλ Ρσζηθνχ αεξίνπ κέζσ ηεο Οπθξαλίαο. Πνζφηεηεο πγξνπνηεκέλνπ αεξίνπ πνπ δηνρεηεπηήθαλ ζε Διιάδα, Ηηαιία θαη Γαιιία βνήζεζαλ ζηελ θάιπςε κέξνπο ηεο δήηεζεο, θαη ηαπηφρξνλα θαιιηέξγεζαλ έλα θιίκα αζθάιεηαο. 74 Γηα ηελ Διιάδα, ε ρξήζε ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ θαη θπξίσο κέζσ θαη ηεο εμαζθάιηζεο πεξηζζφηεξσλ απνζεθεπηηθψλ ρψξσλ, πιελ ηεο Ρεβπζνχζαο, κπνξεί λα θαηαζηήζεη ηελ ρψξα καο ζεκαληηθφ ελεξγεηαθφ θφκβν, αιιά θαη λα εμαζθαιίζεη σο έλα βαζκφ ηελ ελεξγεηαθή απηνλνκία ηεο. Δθηφο απφ απηφ, ηνλίδεηαη απφ ηνπο θαιά γλσξίδνληεο φηη νη εηζαγσγείο θαη νη κεγάινη θαηαλαισηέο, ζα έπξεπε λα αμηνπνηνχλ θαη ηηο άιιεο εηζφδνπο ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο, δειαδή ηηο δηαζπλνξηαθέο ζπλδέζεηο κε αγσγνχο. Έηζη, ζα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα δηαθνξνπνηήζνπλ ηηο πεγέο πξνκήζεηαο (αέξην κε αγσγνχο, LNG spot, LNG κε ζχκβαζε πξνκήζεηαο) θαη λα δηαζπείξνπλ ην ξίζθν ησλ ηηκψλ Μ. Πίου, Ανοίγει ο δρόμοσ για εντοπιςμό φυςικοφ αερίου και πετρελαίου, Θμερθςία, 17-18/9/2011, p Energypress, Αυξάνουν οι «παίχτεσ» που προχωροφν ςε ειςαγωγζσ φυςικοφ αερίου, Greek Energy 2012, Eιδικι Ζκδοςθ για τουσ κλάδουσ και τισ επιχειριςεισ Ενζργειασ τθσ ελλθνικισ αγοράσ. 53

54 4.1 Βαιθαληθή Πύιε LNG : H Διιάδα ωο ελεξγεηαθόο ζηξαηεγηθόο θόκβνο. ην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληφο θαη ησλ αλαιχζεσλ, ζρεηηθά κε ηελ γεσπνιηηηθή ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, βξίζθνληαη ηα κεγάια έξγα ησλ αγσγψλ θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο ν Nabucco, ν TAP, o ITGI, o South Stream, ε ζχλδεζε ηνπο, ν αληαγσληζηηθφο ραξαθηήξαο ηνπο, αιιά θαη νη πεγέο ηξνθνδνζίαο ηνπο. Όκσο, ε αλάπηπμε κηαο κηθξφηεξεο δπλακηθφηεηαο αγσγψλ δηαζχλδεζεο θαη ε δεκηνπξγία λέσλ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ απνζήθεπζεο αεξίνπ, εθηφο ηεο Ρεβπζνχζαο, δίλεη ζηε ρψξα καο ηε δπλαηφηεηα λα αλαδεηρζεί ζε ζεκαληηθή ρψξα δηέιεπζεο, ηεο κνλαδηθήο ίζσο άκεζα δηαζέζηκεο κε ξσζηθήο πεγήο πνπ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ εηζαγσγψλ ηεο Βαιθαληθήο, λα απμήζεη ην γεσζηξαηεγηθφ ηεο ξφιν, αιιά θαη λα αθήζεη ην «απνηχπσκά» ηεο ζηνλ ελεξγεηαθφ ράξηε 76. Ζ ρψξα καο θαηέρεη κηα ζεκαληηθή γεσζηξαηεγηθή ζέζε πνπ ηεο επηηξέπεη λα ζπλνξεχεη κε ρψξεο πνπ κπνξεί λα ζπλεξγαζηεί ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα ηφζν κέζσ ηεο πξνκήζεηαο ηεο ίδηαο κε πνζφηεηεο αεξίνπ, αξά θαη θαηά κηα έλλνηα θαη λα εμαζθαιίζεη ηε δηθήο ηεο ελεξγεηαθήο απηνλνκίαο, φζν θαη λα δηαδξακαηίδεη ε ίδηα ην ξφιν ηνπ «πξνκεζεπηή» ή θνκηζηή πνζνηήησλ αεξίνπ πνπ πξνκεζεχεηαη, βνεζψληαο έηζη ζηελ επίηεπμε ηεο κεγαιχηεξεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο ηεο Δπξψπεο, ζαλ ελαιιαθηηθή πεγή ηξνθνδνζίαο. Δπηπιένλ ηεο δίλεη ηελ δπλαηφηεηα, ηφζν λα θαιχπηεη ηηο ελεξγεηαθέο ηηο αλάγθεο ζε θπζηθφ αέξην, φζν θαη ζπλεξγαδφκελε κε ηελ Κχπξν γηα ηελ κεηαθνξά ΤΦΑ κε πινία λα απνηειέζεη έλαλ αθφκα δηάδξνκν ηξνθνδνζίαο ηεο Δπξψπεο. Σνλ Ηνχιην ηνπ 2009 ζε Οηθνλνκηθφ θαη Υξεκαηνπηζησηηθφ forum ζην Μηιάλν, ν ηέσο Τπνπξγφο αλάπηπμεο θ. Υαηδεδάθεο έθαλε αλαθνξά ζηελ ζεκαζία ηεο Ρεβπζνχζαο, αιιά θαη ηνπ ξφινπ πνπ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη. πγθεθξηκέλα, παξνπζίαζε έλα νινθιεξσκέλν ζρέδην ζχκθσλα κε ην νπνίν ν ηεξκαηηθφο απηφο ζηαζκφο καδί κε ηελ εγθαηάζηαζε Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ ζηελ Καβάια, ζα κπνξνχζε λα απμήζεη ηελ ζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο ρψξαο καο, αλάγνληαο απηά ηα δπν ζεκεία, ζε ζεκαληηθέο πχιεο εηζφδνπ γηα ηηο αξαβηθέο 76 T. Dokos & T. Tsakiris, A Strategic Challenge: The role of Greece in Europe s Southern Corridor Strategy, Policy Paper, No 17/February 2012, p.37 54

55 εηζαγσγέο LNG, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα θηάλνπλ φρη κφλν ζηελ ρψξα καο αιιά θαη ζε αγνξέο ηεο Βνπιγαξίαο, ηεο Ρνπκαλίαο θαη ηεο Οπγγαξίαο. 77 ηα δχν απηά ζεκεία εηζφδνπ, έηζη φπσο είραλ παξνπζηαζηεί ην 2009, έξρεηαη λα πξνζηεζεί θαη έλα ηξίην εμίζνπ ζεκαληηθφ κε ηα πξνεγνχκελα, ν ηεξκαηηθφο ζηαζκφο LNG ζηελ Αιεμαλδξνχπνιε. Απνηειεί έλα ζηξαηεγηθνχ ραξαθηήξα έξγν, πνπ θαη ζα εληζρχζεη ην εζληθφ ζχζηεκα θαη ζα ηνλψζεη ηελ ελεξγεηαθή αζθάιεηα ησλ Βαιθαλίσλ. Ζ ρψξα καο κε ηελ ζπκκεηνρή ηεο ζε projects δηαθφξσλ αγσγψλ, φπσο ν δηαζπλδεηήξηνο αγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ Διιάδαο- Βνπιγαξίαο (IGB) 78 θαη ν δηαζπλδεηήξηνο αγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ Σνπξθίαο Διιάδαο-Ηηαιίαο (ITGI) 79,πνπ κπνξεί λα απνηειέζεη ζπκπιεξσκαηηθφ ηνπ πξψηνπ θαη έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα αληίζηξνθεο ξνήο, απμάλνπλ ηελ ζηξαηεγηθή ζέζε ηεο ρψξαο καο, θαζψο θαη κπνξνχλ λα εθνδηαζηνχλ κε αδέξηθν αέξην θαη λα ην εμάγνπλ πξνο ηελ Βνπιγαξία. πλεπψο απμάλεηαη ν ξφινο ηεο Ρεβπζνχζαο, ιφγσ ηεο έλσζεο ηεο κε ηηο Βαιθαληθέο αγνξέο. Μάιηζηα, φπσο έρεη αλαθεξζεί θαη απφ ηνλ θ. Υαξάιακπν αρίλε φηη «ν ειιελν-βνπιγαξηθόο αγσγόο ζα δώζεη λέν αέξην ζηε Βνπιγαξία θαη κέζσ ηεο Βνπιγαξίαο ζηελ Ν.Α Δπξώπε, δηαθνξνπνηώληαο ηηο πεγέο ηξνθνδνζίαο αέξηνπ ηεο πεξηνρήο κέζσ ηεο Καζπίαο αιιά θαη κέζσ ηεο εηζαγσγήο ΤΦΑ, πνπ ζα παξέρεηαη από ηηο ππάξρνπζεο θαη κειινληηθέο εγθαηαζηάζεηο ΤΦΑ ηεο Διιάδνο. Απηό ζα κεηαηξέςεη ηε ρώξα ζε έλα θξίζηκν ελεξγεηαθό θόκβν θαη ηε Γ.Δ.Π.Α ζε έλα ζεκαληηθό εκπνξηθό παίθηε ελεξγεηαθήο εκβέιεηαο» 80 Νήζνο Ρεβπζνύζα : Σεξκαηηθόο ζηαζκόο LNG Ο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ (ΤΦΑ) ηεο Ρεβπζνχζαο απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο εζληθέο ππνδνκέο ζηε ρψξα καο. πγθαηαιέγεηαη ζηνπο 13 αληίζηνηρνπο ζηαζκνχο ΤΦΑ, πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε φιε ηε Μεζφγεην θαη ηελ Δπξψπε. Δίλαη εγθαηεζηεκέλνο ζηε λήζν Ρεβπζνχζα, Θ. Σςακίρθσ, ο.π, p Ο αγϊγοσ αυτόσ κα ζχει ςυνολικό μικοσ χλμ και κα ςυνδζει το Εκνικό ςφςτθμα φυςικοφ Αερίου τθσ Ελλάδοσ από τθν Κομοτθνι,ζωσ τθ Βουλγαρία. Μζςω του Μνθμονίου Κατανόθςθσ μεταξφ Ελλάδασ και Βουλγαρίασ που υπογράφθκε ςτισ 24 Απριλίου του 2009,τζκθκαν οι βάςεισ για τθν καταςκευι του αγωγοφ αυτοφ. 79 Ο Ελλθνοτουρκικόσ αγωγόσ(iσg) εγκαινιάςτθκε ςτισ 18 Νοεμβρίου Ο Ελλθνοιταλικόσ αγωγόσ (IGI) αποτελεί προζκταςθ του ελλθνοτουρκικοφ αγωγοφ, προκειμζνου να μεταφζρει ΦΑ ςτθν Ιταλία και ςτθν υπόλοιπθ Ευρϊπθ. 80 I.G.B. Pipeline Company Establisted By Edison, DEPA And BEH, MEES, 15 March

56 κέηξα απφ ηελ αθηή ηεο Αγίαο Σξηάδαο ζηνλ Κφιπν Πάρεο Μεγάξσλ. 81 ηα ρξφληα ιεηηνπξγίαο ηνπ έρνπλ παξαιεθζεί πάλσ απφ 300 θνξηία ΤΦΑ, πνπ θηάλνπλ ζηελ ρψξα κε δεμακελφπινηα θαη απνζεθεχνληαη πξνζσξηλά ζηηο δεμακελέο. Απνηειεί έλα ζπνπδαίν ελεξγεηαθφ θεθάιαην γηα ηε ρψξα καο, αθνχ παξέρεη αζθάιεηα ελεξγεηαθήο ηξνθνδνζίαο, επειημία ζην ζχζηεκα κεηαθνξάο θαη απμεκέλε δπλαηφηεηα θάιπςεο ησλ απαηηήζεσλ ηεο αγνξάο ζε πεξηφδνπο αηρκήο. θνπφο ηνπ ΓΔΦΑ είλαη λα επεθηείλεη ηελ δπλακηθφηεηα ηνπ ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ ηεο Ρεβπζνχζαο, κε ηελ επηηάρπλζε θαηαζθεπήο κηαο ηξίηεο δεμακελήο απνζήθεπζεο θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ζα απμήζεη ηελ ρσξεηηθφηεηα ηνπ απφ ζηνπο κεηξηθνχο ηφλνπο έσο ην Ζ αλάγθε απηή κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί φρη κφλν σο Δζληθή, αιιά θαη σο Δπξσπατθή πξνηεξαηφηεηα. Γηα ηελ ρψξα καο ζπγθεθξηκέλα, ην έξγν γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο ηξίηεο δεμακελήο πξνβιέπεηαη φηη ζα εληζρχζεη θαηά 80% ηελ αχμεζε ηνπ ρξφλνπ πνπ ε Ρεβπζνχζα ζα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηνπ Δζληθνχ ζπζηήκαηνο ζε ζπλζήθεο θξίζεο (ρσξίο δειαδή αέξην απφ ηνπο αγσγνχο) θηάλνληαο ηηο 7 εκέξεο,θαζψο θαη λα απμήζεη απφ ηηο 18 ζηηο 28 εκέξεο πνπ ζα κπνξεί έλαο ρξήζηεο λα απνζεθεχζεη αέξην ζε απηήλ. 82 Σέινο πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε εγθαηάζηαζε επαλαεξηνπνίεζεο ηεο Ρεβπζνχζαο ιεηηνπξγεί ζε επίπεδα θνληά ζην 20%-25% ηεο ηειηθήο ηερληθήο δπλακηθφηεηαο θαη έρεη ιεηηνπξγήζεη έζησ θαη πεηξακαηηθά, ζηελ πξφζθαηε θξίζε αέξηνπ, σο πεγή ηξνθνδνζίαο ηεο βνπιγαξηθήο πιεπξάο ηεο ηειεπηαίεο κέξεο ηεο θξίζεο. Ζ ρψξα καο εθκεηαιιεχηεθε ζην έπαθξν ηελ Ρεβπζνχζα θαη ε γεηηνληθή Βνπιγαξία λα κπνξέζεη λα αληηκεησπίζεη ην ςχρνο A. Giamouridis, S. Paleoyannis, Security of G as Supply in South Eastern Europe, Potential Contribution of Planned Pipelines, LNG, and storage, Oxford Institute For Energy Studies, NG52, July Χ. Φλουδόπουλοσ, ΔΕΦΑ: Διαγωνιςμόσ για τθν Σρίτθ δεξαμενι ςτθ Ρεβυκοφςα, 14/3/2012, 83 B. Shinely, J. Ferrare, & B. Petty, Global LNG, Understanding Today s, Enedynamics, May

57 Δηθόλα 2 : Μηα εηθόλα ηεο λήζνπ Ρεβπζνύζαο όπνπ βξίζθεηαη ν ηεξκαηηθόο ζηαζκόο LNG. Σεξκαηηθόο ζηαζκόο αεξίνπ ζηελ Καβάια Ζ ΓΔΠΑ έρεη εθδειψζεη ην ελδηαθέξνλ ηεο γηα ηελ θαηαζθεπή ελφο ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ ΤΦΑ ζηε Νφηηα Καβάια ζε ζπλεξγαζία κε κηα άιιε εηαηξεία σο 57

58 θνηλνπξαμία (joint venture) θαη πνπ δελ ζα αλήθεη ζηνλ Γηαρεηξηζηή Δζληθνχ πζηήκαηνο Φπζηθνχ Αεξίνπ. Ζ ζπλνιηθή ηνπ έθηαζε ζα είλαη ζηξέκκαηα, ζε έλαλ ηδηφθηεην ρψξν ηεο ΒΦΛ. Παξάιιεια, ε ΓΔΠΑ βξίζθεηαη ζε ζπδεηήζεηο θαη κε δηεζλείο εηαηξείεο ελέξγεηαο γηα πξνκήζεηα LNG απφ Αίγππην, Καηάξ, Αιγεξία. Ο λένο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο ζα ζπκβάιεη ζηελ εμαζθάιηζε ηεο νκαιήο ιεηηνπξγίαο ηεο αγνξάο κε αέξην, ελψ ζα απνηειέζεη ηνλ «Βφξεην Πφιν» ηεο ΓΔΠΑ ζε ζρέζε κε ηελ Ρεβπζνχζα. 84 Δπηπξνζζέησο, ζα εμππεξεηήζεη φρη κφλν ηηο ελεξγεηαθέο αλάγθεο ηεο ρψξαο, αιιά ζα απνηειέζεη κηα επηπιένλ δηέμνδν αεξίνπ, ζηνλ δηάδξνκν αέξηνπ πνπ αθνξά ηνλ αγσγφ ΗTGI. 85 Δηθόλα 3 : Θέζε ηωλ θνηηαζκάηωλ Πξίλνπ θαη Νόηηαο Καβάιαο, θαζώο θαη ηωλ ρεξζαίωλ εγθαηαζηάζεωλ επεμεξγαζίαο πδξνγνλαλζξάθωλ «ΗΓΜΑ». Αιεμαλδξνύπνιε: Τπεξάθηηνο ηαζκόο Παξαιαβήο θαη Αεξηνπνίεζεο ΤΦΑ 84 Τπουργείο Περιβάλλοντοσ, Ενζργειασ και Κλιματικισ Αλλαγισ, Μετατροπι του υπό εξάντλθςθ κοιτάςματοσ φυςικοφ αερίου «Νοτίοσ Καβάλασ» (South Kavala) ςε αποκθκευτικό χϊρο Φυςικοφ Αερίου, Ακινα K. Gkonis and H.Psaraftis, Caspian-Black Sea-SE European Gas Corridors and the LNG Parameter: A Scenario bundles approach, Vienna

59 Έληνλε ζπδήηεζε γίλεηαη γηα ηελ θαηαζθεπή ελφο λένπ έξγνπ απφ φκηιν ηδησηψλ, ζηελ Αιεμαλδξνχπνιε. Απνθαζίζηεθε δειαδή, ε θαηαζθεπή ελφο Τπεξάθηηνπ ηαζκνχ Παξαιαβήο θαη Αεξηνπνίεζεο Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ. Πξφθεηηαη γηα έλα έξγν ην νπνίν ζα ζπκπιεξψζεη θαη παξάιιεια ζα εληζρχζεη ηελ ελεξγεηαθή ζέζε ηεο ρψξαο καο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ Ρεβπζνχζα, αιιά θαη κε ηελ ελδερφκελε αμηνπνίεζε ηεο «Νφηηαο Καβάιαο». πγθεθξηκέλα, έρεη αλαθεξζεί φηη «ε νινκέιεηα ηεο Ρπζκηζηηθήο Αξρήο Δλέξγεηαο(ΡΑΔ) ελέθξηλε ην επελδπηηθφ ζρέδην ηεο εηαηξείαο, Gastrade, ζπκθεξφλησλ ηνπ νκίινπ Κνπεινχδνπ γηα ηελ δεκηνπξγία πισηνχ ηεξκαηηθνχ ΤΦΑ ζηε ζάιαζζα ηεο Αιεμαλδξνχπνιεο. Ο Τπεξάθηηνο ηαζκφο Παξαιαβήο θαη Αεξηνπνίεζεο Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ(ΤΦΑ) ζην Θξαθηθφ πέιαγνο ζα θαηαζθεπαζηεί πεξί ηα 22ρικ. Ννηηνδπηηθά ηνπ ιηκέλα Αιεμαλδξνχπνιεο. Ο ζηαζκφο απηφο ζα παξέρεη θπζηθφ αέξην κέζσ ππνζαιάζζηνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ρεξζαίνπ αγσγνχ ζην Δζληθφ χζηεκα Μεηαθνξάο Φπζηθνχ Αεξίνπ(ΔΦΑ) κε ζχλδεζε ζηελ πεξηνρή ηεο Ακθηηξίηεο». 86 Σν ηεξκαηηθφ ζα έρεη ρσξεηηθφηεηα 135ρηι-145ρηι θπβηθά κέηξα θαη δπλαηφηεηα κεηαθνξάο ζηελ αθηή 500 εθαη. θπβηθά πφδηα αλά εκέξα. Ζ δπλακηθφηεηά ηνπ ππνινγίδεηαη ζε 3 πεξίπνπ δηο. θπβηθά κέηξα ην ρξφλν, ελψ ε δηαζχλδεζε ηνπ ηεξκαηηθνχ ζα πεξηιακβάλεη επίζεο ππνζαιάζζην ηκήκα κήθνπο 12ρηιηνκέηξσλ, θαζψο θαη επίγεην ηκήκα κήθνπο 9 ρηιηνκέηξσλ, πνπ ζα θαηαιήγεη ζηε βηνκεραληθή πεξηνρή ηεο Αιεμαλδξνχπνιεο 87. Ζ ζπκβνιή ηεο θαηαζθεπήο ηνπ ζηαζκνχ απηνχ ζα είλαη ζεκαληηθή γηα ηελ ρψξα καο, ζηελ ελίζρπζε ηεο αζθάιεηαο ηνπ εθνδηαζκνχ ηεο ρψξαο κε αέξην. Δάλ, κάιηζηα, αλαινγηζηνχκε θαη ην ζηξαηεγηθφ ζεκείν ζην νπνίν απηφο ζα 86 Τπουργείο Περιβάλλοντοσ, Ενζργειασ και Κλιματικισ Αλλαγισ, «Μετατροπι του υπό εξάντλθςθ κοιτάςματοσ φυςικοφ αερίου «Νοτίοσ Καβάλασ» (South Kavala) ςε αποκθκευτικό χϊρο Φυςικοφ Αερίου», Ακινα Energy Press,«Προςφορζσ από ναυπθγεία για το πλωτό τερματικό Κοπελοφηου ςτθν Αλεξανδροφπολθ», 14/9/2011, 59

60 θαηαζθεπαζηεί, ζα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα πφζν ζεκαληηθφ ξφιν ζα παίμεη ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ θνκβηθνχ ξφινπ ηεο ρψξαο καο, γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο δηθήο ηεο ελεξγεηαθήο απηνλνκίαο, αιιά θαη ηεο Δπξσπατθήο, θαζψο ζα απνηειέζεη θφκβν γηα εηζαγσγή αεξίνπ απφ δηαθνξνπνηεκέλεο πεγέο, πνπ ζα κπνξεί κεηέπεηηα λα εμάγεη ζηελ βνπιγαξηθή αγνξά θαη θαη επέθηαζε ζηελ επξσπατθή. Ζ αλαγθαηφηεηα χπαξμεο ηνπ ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ ηεο Αιεμαλδξνχπνιεο αιιά θαη ε αμηνπνίεζε ηνπ ππεξάθηηνπ θνηηάζκαηνο ηεο «Νφηηαο Καβάιαο», παξνπζηάδεηαη ζηελ απάληεζε ηνπ Δπηηξφπνπ γηα ηελ ελέξγεηα θ. Oettinger εθ κέξνπο ηεο Δπηηξνπήο ζηηο ζρεηηθά κε ηελ Αιεμαλδξνχπνιε θαη αλαθέξεη «ηελ πεξίπησζε ηνπ πισηνύ ηεξκαηηθνύ ζηαζκνύ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνύ αεξίνπ ζηελ Αιεμαλδξνύπνιε, ε εγθαηάζηαζε δεμακελώλ απνζήθεπζεο ηνπ θπζηθνύ αεξίνπ είλαη ηερληθά αλαγθαία γηα ηελ αδηάιεηπηε ιεηηνπξγία ηνπ ηεξκαηηθνύ ζηαζκνύ επαλαεξηνπνίεζεο. Θεσξείηαη όηη ιόγσ ηνπ πεξηνξηζκέλνπ κεγέζνπο ηνπ απνζεθεπηηθνύ ρώξνπ, κόλν ηκήκα ηνπ ζα είλαη δπλαηόλ λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ βξαρππξόζεζκε εμηζνξξόπεζε ηεο παξνρήο 88. Με δπλακηθόηεηα απνζήθεπζεο όγθνπ σθέιηκνπ αεξίνπ 360 εθαη. Κπβηθά κέηξα ε ππόγεηα απνζήθε θπζηθνύ αεξίνπ ζην ππεξάθηην θνίηαζκα «Νφηηα Καβάια». Ο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο αλακέλεηαη λα παξέρεη φλησο επηπιένλ επειημία ζην ζχζηεκα θπζηθνχ αεξίνπ, ελψ παξάιιεια ζα ζπκβάιιεη ζηελ εμηζνξξφπεζε ηεο επνρηθήο δηαθχκαλζεο ηεο θαηαλάισζεο αεξίνπ θαη ησλ απξνζδφθεησλ θνξπθψζεσλ ηεο δήηεζεο. Δπνκέλσο θαη νη δχν εγθαηαζηάζεηο ζα βειηηψζνπλ ηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ θαη ηελ νινθιήξσζε ηεο εζσηεξηθήο ελεξγεηαθήο αγνξάο ηφζν ηεο Διιάδαο, φζν θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο. Ζ Διιάδα πιεξνί ηηο θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο γηα λα θαηαζηεί θφκβνο εκπνξίαο θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε, ζπλδεδεκέλε κε ηα απνζέκαηα ηεο Βνξείνπ Αθξηθήο, ηεο πεξηνρήο ηεο Καζπίαο Θάιαζζαο θαη ηεο 88 Ο πλωτόσ ςτακμόσ φυςικοφ αερίου Αλεξανδροφπολθσ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ, 14/9/2012, 60

61 Μέζεο Αλαηνιήο. Καηαδεηθλχεηαη ν θνκβηθφο ξφινο πνπ κπνξεί λα παίμεη ε ρψξα καο κε ηελ αλάπηπμε απηψλ ησλ έξγσλ ζηελ ελεξγεηαθή αζθάιεηα ηφζν ηεο δηθήο ηεο, φζν θαη ηεο Δπξψπεο, αιιά θαη ηελ δπλαηφηεηα πνπ έρεη λα αλαδεηρζεί ζε έλαλ ζεκαληηθφο πεξηθεξεηαθφο ελεξγεηαθφο παίθηεο, κε νπζηαζηηθφ έξηζκα ζηελ αγνξά. 4.2 Πιενλεθηήκαηα θαη Μεηνλεθηήκαηα ηνπ LNG 61

62 Σν πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εμαζθάιηζε ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ, κπνξεί φκσο θαη θάησ απφ ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο λα απνηειέζεη θαη ηξνρνπέδε απηήο, είηε κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο θαξηέι, είηε σο ηξνκνθξαηηθφο ζηφρνο. Ζ ρξήζε ηνπ LNG απνηειεί ελαιιαθηηθή κνξθή ηξνθνδνζίαο ησλ ρψξσλ πνπ δελ εμαξηψληαη απφ αγσγνχο, αιιά κνλφ απφ ηελ κεηαθνξά ηνπ ΤΦΑ κέζσ πινίσλ θαη απφ ηελ αλάγθε χπαξμεο ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ απνζήθεπζεο. Όηαλ νη θαηαλαισηέο βξίζθνληαη γεσγξαθηθά θνληά κε ηνλ πξνκεζεπηή αεξίνπ, ηφηε είλαη πην εχθνιν θαη νηθνλνκηθφ ε κεηαθνξά ηνπ λα γίλεη κε πςειήο πίεζεο ππφγεηνπο αγσγνχο. Δάλ φκσο νη θαηαλαισηέο βξίζθνληαη ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο ή ρψξεο πνπ δελ είλαη εχθνιε ε πξφζβαζε αγσγψλ θαη ππάξρεη ζαιάζζηνο δηαρσξηζκφο, είλαη πην νηθνλνκηθφ θαη πην αζθαιέο ε κεηαθνξά ηνπ λα γίλεη ζε κνξθή LNG κε πινία, αιιά θαη λα απνζεθεπηεί γηα ελδερφκελε ρξήζε ζε πεξηφδνπο απμεκέλεο δήηεζεο 89. Πιενλεθηήκαηα LNG Μείσζε ησλ Δλδηάκεζσλ: Μέζσ ηεο ρξήζεο ηνπ ΤΦΑ,κεηψλεηαη ζεκαληηθά ε παξνπζία κεζαδφλησλ, αιιά θαη ησλ ρσξψλ εθείλσλ κέζσ ησλ νπνίσλ δηέξρνληαη αγσγνί πνπ θηάλνπλ ζηνπο ηειηθνχο θαηαλαισηέο. Γηα λα γίλεη πην θαηαλνεηή ε ζπνπδαηφηεηα ηεο κε χπαξμεο κεζαδφλησλ, κπνξεί λα αλαθεξζεί σο παξάδεηγκα ηελ πεξίπησζε ηεο Ηλδίαο θαη ηνπ Παθηζηάλ, δχν ρψξεο φπνπ ε θαηαλάισζε θπζηθνχ αεξίνπ αλακέλεηαη λα απμεζεί ζεκαληηθά. Οη δπν απηέο ρψξεο γεηηληάδνπλ κε ην Ηξάλ, ην νπνίν έρεη επαξθείο πνζφηεηεο αεξίνπ γηα λα ηηο πξνκεζεχζεη. Μία ηδαληθή ιχζε ζα ήηαλ ε δεκηνπξγία ελφο αγσγνχ Ηξάλ- Παθηζηάλ- Ηλδία (IPI) πνπ ζα ζπλδέεη θαη ηηο ηξείο ρψξεο. Ο αγσγφο απηφο, ζηελ πεξίπησζε πνπ θαηαζθεπαδφηαλ, ζα δηέζρηδε ηκήκα ηνπ Παθηζηάλ θαη ζα ζπλέρηδε ζηελ Ηλδία, κε ην Ηξάλ λα ηξνθνδνηεί θαη ηηο 2 ρψξεο. Σν ελδερφκελν απηφ ζα έθαλε ηελ Ηλδία ρψξα άκεζα εμαξηψκελε απφ ην Ηξάλ θαη ην Παθηζηάλ, ηελ ψξα πνπ θαη νη δχν αληηκεησπίδνπλ εγρψξηεο θαη δηεζλείο πξνθιήζεηο. 89 B. Shinely, J. Ferrare, & B. Petty, Global LNG, Understanding Today s, Enedynamics, May

63 ηελ πεξίπησζε απηή, γηα λα απνθχγεη ε Ηλδία νπνηαδήπνηε εκπινθή πνπ ζα έβαδε ζε θίλδπλν ηελ ελεξγεηαθή ηεο αζθάιεηα, ζα ήηαλ πξνηηκφηεξν λα ζηήξηδε ηελ ηξνθνδνζία ηεο, παξά ην θφζηνο, ζην LNG. 90 Γηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ : Με ηηο εηζαγσγέο LNG,νη ρψξεο, σο πξνο ηελ ελεξγεηαθή ηνπο θαηαλάισζεο, κπνξνχλ λα απμήζνπλ ηελ επειημία ηνπο κέζσ ησλ ελαιιαθηηθψλ κεζφδσλ κεηαθνξάο. Με ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ νη ρψξεο γίλνληαη ιηγφηεξν εππαζείο ζε πνιηηηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο εμαλαγθαζκνχο ή εθβηαζκνχο. Παξάδεηγκα, απνηειεί ε πξφζθαηε εκπεηξία καο απφ ηελ Ρσζν Οπθξαληθή θξίζε ηνπ Ζ Δπξψπε γλσξίδνπκε φηη ηξνθνδνηείηαη ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο απφ ηελ Ρσζία, κέζσ αγσγψλ πνπ παίξλνπλ απφ ηελ Οπθξαλία θαη ηελ Λεπθνξσζία. Ζ Ρσζία, φπσο απνδείρηεθε, ρξεζηκνπνίεζε ηελ ελεξγεηαθή ηεο δχλακε ζαλ έλα κέζν εθβηαζκνχ θαη επίδεημεο δχλακεο. Δθηφο απφ απηφ, ε δηαθνξνπνίεζε κέζσ ηεο ρξήζεο ΤΦΑ κπνξεί λα απνηξέςεη ελδερφκελε θξίζε ζε πεξίνδν απμεκέλεο δήηεζεο ηδηαίηεξα ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο, θξίζε πνπ ζπλέβε ην ρεηκψλα ηνπ 2011, κε δπζθνιίεο ζηελ ηξνθνδνζία καο απφ ηελ Σνπξθία, ε νπνία ιφγσ ςχρνπο παξαθξαηνχζε κεγάιεο πνζφηεηεο αέξηνπ, γηα ηελ θάιπςε ησλ ελεξγεηαθψλ ηεο αλαγθψλ. 90 M.Bhadrakumar, Gas: Iran Turns Up the Heat», Asia Times,February 10,

64 Μεηνλεθηήκαηα LNG Γεκηνπξγία Cartel : ε ζρέζε κε ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο,φπνπ ην θπζηθφ αέξην κεηαθεξφηαλ θπξίσο κέζσ αγσγψλ, ε πηζαλφηεηα γηα εκθάληζε ελφο cartel ζηνλ ηνκέα ηνπ πγξνπνηεκέλνπ αεξίνπ ήηαλ ρακειή. Με ηελ γξήγνξε αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο ηνπ LNG, ε θαηάζηαζε αιιάδεη εκθαλψο. Μάιηζηα ην 2001 πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Ηξάλ ην πξψην θφξνπκ γηα ηηο ρψξεο εμαγσγείο αεξίνπ, φπσο ε Ρσζία, Καηάξ, Ηλδνλεζία, Αιγεξία, Μπξνχλετ, Νηγεξία, Ννξβεγία, Οκάλ θαη Σνπξθκεληζηάλ πνπ ήηαλ θαη απφ ηα πξψηα κέιε GECF (Gas Exporting Countries Forum). 91 Πξφθεηηαη γηα κηα κνξθή θαξηέι, παξφιν πνπ ηα κέιε αξλνχληαη απηφλ ηνλ ραξαθηεξηζκφ. Έλα ηέηνην θαξηέι πνπ πεξηιακβάλεη ρψξεο φπσο, ε Ρσζία θαη ην Ηξάλ, ζα κπνξνχζε λα ειέγρεη ηα κηζά παγθφζκηα απνζέκαηα, λα δπζρεξαίλεη ηελ παξαγσγή, αιιά θαη λα «ρεηξαγσγεί» ηηο ηηκέο θαη απηφ γηαηί ε ζπλερψο αλαπηπζζφκελε αγνξά ηνπ LNG κεηαζρεκαηίδεηαη απφ κηα πεξηθεξεηαθή, ζε κηα παγθφζκηα αγνξά πνπ επλνεί ηηο ζπλζήθεο γηα ηελ δεκηνπξγία θαξηέι. 92 Πνιηηηθή Δμαλαγθαζκνχ: Έρεη αλαθέξεη φηη ην LNG ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε ηεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο, κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο θαη ηεο επειημίαο πνπ πξνζθέξεη ζε παξαγψγνπο θαη θαηαλαισηέο, ελψ παξάιιεια αληηκεησπίδεη κηα ζεηξά απφ ζχλζεηεο κεηαβιεηέο πνπ κπνξνχλ λα ζέζνπλ ζε θίλδπλν ηελ ελεξγεηαθή αζθάιεηα. Έλαο κεγάινο αξηζκφο θαηαλαισηψλ LNG είλαη ρψξεο πνπ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ, ρψξεο νη νπνίεο έρνπλ εθδεκνθξαηηζηεί θαη έρνπλ δεζκεπηεί γηα ην ειεχζεξν εκπφξην θαη ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ. Απηφ κπνξεί λα κελ παξνπζηάδεηαη σο πξφβιεκα, κπνξεί φκσο λα απνηειέζεη ηξνρνπέδε ζην πνιηηηθφ ζθέινο, θαζψο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο κέζσ εμαλαγθαζκνχ. Γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ πξνβιήκαηνο παξαζέηνπκε ην παξαθάησ παξάδεηγκα: Μηα ρψξα έρεη ην δηθαίσκα λα αξλεζεί λα εμάγεη πεηξέιαην ή αέξην ζε κηα άιιε θαη απηφ γηαηί δελ ζπκθσλεί κε ηηο πνιηηηθέο ηεο θαηεπζχλζεηο, φπσο ν πφιεκνο ηνπ Yom Kippur ην 1973 ζηνλ νπνίν φηαλ νη Άξαβεο 91 Θ. Haudache, The Gas Exporting Countries forum : Is It Really a Gas OPEC in the Making, OIE, NG 13,Jyne The Economist, A snag in the pipeline. Big exporters cannot corner the global market for natural gas because, alas, there isn t one, April 12 th 2007, from the print edition, 64

65 αληηιήθζεζαλ πσο ν πφιεκνο παίξλεη άζρεκε ηξνπή λα θαηέθπγαλ ζε εκπάξγθν. Σξνκνθξαηία: Έλα άιιν κεηνλέθηεκα πνπ ζπζρεηίδεηαη κε ην ΤΦΑ είλαη ε απεηιή απφ ελδερφκελν ηξνκνθξαηηθφ ρηχπεκα. Δίλαη έλα πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα κελ αληαπνθξίλεηαη άκεζα ζηνλ ειιεληθφ ρψξν αθφκα θαη ζηνλ επξσπατθφ, φκσο κπνξεί λα ππάξμεη ελδερφκελνο θίλδπλνο ηξνκνθξαηηθψλ ρηππεκάησλ ζε παγθφζκην επίπεδν, ηα νπνία κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε αιπζηδσηέο αληηδξάζεηο. Σα πινία ηάλθεξ θαη νη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί είλαη πηζαλνί ζηφρνη ηξνκνθξαηψλ θαη κάιηζηα επηζπκεηνί ζηφρνη θαζψο ηδίσο νη δεχηεξνη κπνξνχλ εχθνια λα κεηαζρεκαηηζηνχλ ζε βφκβεο κεγαηφλσλ θαη λα πξνθαιέζνπλ κεγάιν αξηζκφ ζπκάησλ. Αθφκα θαη εάλ έλα ρηχπεκα δελ ζεσξεζεί επηηπρεκέλν, κπνξεί λα πξνθαιέζεη κεγάιε αλαηαξαρή κε απνηέιεζκα ηελ εθηφμεπζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Βέβαηα, πξέπεη λα ηνληζηεί φηη δελ έρεη ζεκεησζεί αθφκα επίζεζε κε ζηφρν θάπνην ηεξκαηηθφ ζηαζκφ ΤΦΑ 93.Πηζαλά παξαδείγκαηα ηξνκνθξαηίαο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πιήμνπλ ηελ αζθάιεηα ηνπ εθνδηαζκνχ απνηεινχλ θπξίσο θνληακεηαιηζηηθέο ηζιακηθέο νξγαλψζεηο πνπ είηε αληηκάρνληαη ηα πνιηηηθά θαζεζηψηα ζηα θξάηε ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο Καζπίαο είηε ελαληηψλνληαη ζην «δπηηθφ ηξφπν δσήο», ν νπνίνο επεξεάδεηαη, ζχκθσλα κε ηηο αληηιήςεηο ηνπο, απφ ην νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ ζχζηεκα Pr. Peter D Cameron, LNG : Study on Interoperability of Lng Facilities and interchangeability of Gas and Advice on the Opportunity to set up an Action plan for the promotion of LNG chain investments, Part II: Enviroment and Sustainability Perspective, Final Report, Study for the European Comission DG TREN, p G. Ercolani, Energy Security and Terrorism: Perceptions and narratives an old war of fire, 15 th January

66 4.3 Γεωπνιηηηθή, Γεωνηθνλνκία θαη Δλέξγεηα ηελ επνρή καο, ε ελέξγεηα απνηειεί κηα ζεκαληηθή ζπληζηψζα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ζ θαηνρή, ν έιεγρνο θαη ε δπλαηφηεηα εθκεηάιιεπζεο ησλ ελεξγεηαθψλ πξψησλ πιψλ απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα δηαθξαηηθψλ ζρέζεσλ θαη ηαπηφρξνλα έλα ζνβαξφ κνριφ αλάπηπμεο. Οη πξψηεο χιεο ζεσξνχληαη παξάγνληαο ηζρχνο θαη ζπκβάιινπλ ζηελ απφθηεζε πινχηνπ θαη πνιηηηθήο επηξξνήο. Όπσο επηζεκαίλεη ν Gilpin, ε αζθάιεηα ελφο θξάηνπο είλαη αλαγθαία ζπλζήθε ηφζν γηα ηελ νηθνλνκηθή, φζν θαη γηα ηελ πνιηηηθή επεκεξία κέζα ζην άλαξρν δηεζλέο ζχζηεκα. Σα θξάηε επνκέλσο, γηα λα κεγηζηνπνηήζνπλ ηελ αζθάιεηα ηνπο έρνπλ αλάγθε απφ δχν πξάγκαηα: Ηζρχ θαη Πινχην ( Power and Wealth). Ζ ζρέζε ησλ δχν ελλνηψλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα, θαζψο ηα θξάηε επηδεηνχλ εμίζνπ θαη ηελ ηζρχ θαη ηνλ πινχην, θαη φρη έλα απφ ηα δπν. 95 Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ παξαπάλσ ελλνηψλ αλαγλσξίδεηαη πιήξσο θαη απφ ηνλ Παλαγηψηε Κνλδχιε, ζην έξγν ηνπ Θεσξία ηνπ Πνιέκνπ, 96 θαηαδεηθλχνληαο φηη δελ ππάξρεη ηίπνηα θαζαξά νηθνλνκηθφ πνπ λα εθθεχγεη ηεο πνιηηηθήο. ηνλ δηεζλή ρψξν, ε έλλνηα ηεο νηθνλνκίαο, παξνπζηάδεηαη σο γεσνηθνλνκία 97 θαη απνηειεί ην ζπκπιήξσκα ηεο γεσπνιηηηθήο. 98 Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ δπν απηψλ ελλνηψλ δελ ζα κπνξνχζε λα απνηππσζεί θαιχηεξα παξά κφλν ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα. Οη ζρέζεηο ησλ ρσξψλ κεηαμχ ηνπο ζην ελεξγεηαθφ παηρλίδη μεθηλνχλ απφ ην πνηά ζα δηαζρίζεη έλαο αγσγφο ή πνηά ρψξα παξαγσγφο ζα ηξνθνδνηεί πνηεο ρψξεο θαηαλαιψηξηεο θαη θαηαιήγνπλ ζηηο νηθνλνκηθέο απνιαβέο πνπ ζα έρεη ε εθάζηνηε ρψξα απφ ηηο ζπλεξγαζίεο πνπ ζα πξνθχςνπλ θαη ηελ εγθπξφηεηα ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ζρέζεσλ πνπ ζα αλαπηχμνπλ. Ζ νηθνλνκηθή αιιειεμάξηεζε πνπ πξνθχπηεη ζε πεξίπησζε πνπ δελ είλαη ηζνξξνπεκέλε ειινρεχεη ζεκαληηθνχο θηλδχλνπο, φπσο απνηππψζεθε μεθάζαξα ζηηο Ρψζν Οπθξαληθέο θξίζεηο. 95 R. Gilpin, The Political Economy of International Relations, Princeton N.J. : Princeton University Press, Π. Κονδφλθσ, Θεωρία του Πολζμου, Εκδόςεισ Θεμζλιο. 97 Θ γεωοικονομία μπορεί να οριςτεί ωσ μια νζα μορφι τθσ αρχζγονθσ διαπάλθσ μεταξφ των κρατϊν, μόνο που χρθςιμοποιοφνται οικονομικά μζςα., E.Luttwak, The Endangered American Dream, New York, London: Touchstore 1973, p Θ γεωπολιτικι μπορεί να οριςτεί ωσ «Μια μζκοδοσ ανάλυςθσ τθσ εξωτερικισ πολιτικισ θ οποία προςπακεί να κατανοιςει, εξθγιςει και να προβλζψει τθ διεκνι πολιτικι ςυμπεριφορά με όρουσ γεωγραφικϊν παραμζτρων,όπωσ θ τοποκεςία, θ δθμογραφία, θ τεχνολογικι ανάπτυξθ», G. Evans, J. Newman, The Penguin Dictionary of International Relations, Penguins Book,

67 Οη ίδηνη θίλδπλνη πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ νηθνλνκηθή, είλαη δπλαηφ λα παξνπζηαζηνχλ θαη ζηηο ελεξγεηαθέο ζρέζεηο αιιειεμάξηεζεο. Αλ νη δχν εηαίξνη αμηνινγνχλ δηαθνξεηηθά ν έλαο ηνλ άιινλ, ηφηε είλαη δηαθνξεηηθφο θαη ν βαζκφο «εμάξηεζεο» πνπ αλαπηχζζεηαη. 99 Απηφο πνπ έρεη ηε κεγαιχηεξε αλάγθε γηα πξνκήζεηα ελέξγεηαο, θαη παίξλνπκε σο παξάδεηγκα ηελ Δπξψπε, είλαη εθείλνο θαη πνπ ζα έρεη θαη ην κεγαιχηεξν θίλεηξν γηα λα ηελ δηαηεξήζεη, παξά ην γεγνλφο φηη αλαθεξφκαζηε ζε κηα άληζε ελεξγεηαθή εμάξηεζε. ηελ πεξίπησζε ηεο Δπξψπεο, ε κεγάιε εμάξηεζε ηεο απφ ηε Ρσζία ζηηο ελεξγεηαθέο πξνκήζεηεο ηελ θαζηζηά ην αζζελέζηεξν κέξνο, ελψ ε ηειεπηαία ρξεζηκνπνηεί κέξνο ηεο δχλακεο ηεο, σο κνριφ πίεζεο, κε άκεζεο γεσπνιηηηθέο ζπλέπεηεο. Τπάξρεη θαη κηα άιιε πηπρή ηεο νηθνλνκηθήο επηξξνήο θαη είλαη απηή ηνπ εμαλαγθαζκνχ. 100 Μέζσ απηνχ ην θξάηνο Α κπνξεί λα παξαθξαηά θάηη πνιχηηκν γηα ην θξάηνο Β ή λα απεηιεί λα πξάμεη θάηη ηέηνην πξνθεηκέλνπ λα εμαλαγθάζεη ηα θξάηνο Β λα ζπκκνξθσζεί κε ηελ ζπκπεξηθνξά πνπ ζέιεη ην θξάηνο Α. Αο πάξνπκε ζαλ παξάδεηγκα ηελ Ρψζν- Οπθξαληθή θξίζε ηνπ Σν θξάηνο Α, δειαδή ε Ρσζία, αξλνχληαλ λα εθνδηάζεη κε έλα πξντφλ, ζηελ πεξίπησζε καο θπζηθφ αέξην, ην θξάηνο Β, δειαδή ηελ Οπθξαλία, ζε κηα πξνζπάζεηα λα πείζεη ηελ ηειεπηαία λα ζπκκνξθσζεί κε φια φζα δεηνχζε. Δθηφο απφ ηελ έλλνηα ηεο γεσνηθνλνκίαο ππάξρεη θαη ε γεσπνιηηηθή δηάζηαζε, έλα ηκήκα ηεο νπνίαο ζηεξίδεηαη θαη ζηελ γεσγξαθία. Απηή είλαη κηα πξνζέγγηζε ηεο έλλνηάο ηεο γεσπνιηηηθήο, έηζη φπσο ηελ αληηιήθηεθαλ νη εθπξφζσπνη ηεο, θαη ζηεξίδεηαη ζηελ «γεσζηξαηεγηθή» θαη ηελ «πςειή ζηξαηεγηθή» θαη «φρη, φπσο γηα ηνλ Kissinger, κε ηελ ( ) ηαθηηθή». 101 Ο Colin Gray, ηνπνζέηεζε ηε γεσγξαθία ζην θέληξν ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ θαη επηρείξεζε λα θαηαγξάςεη ηνπο παξάγνληεο πνπ εξκελεχνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ θξαηψλ. Βέβαηα πξέπεη λα εηπσζεί φηη νη ηδέεο απηέο ζηεξίδνληαη ζηελ άπνςε ηνπ Sir Halford Mackinder θαη ζηελ παξαδνζηαθή εθδνρή, έηζη φπσο αλαπηχρηεθε ην Β Παγθφζκην Πφιεκν K. Waltz, The Myth of International Interdependence, pp K. Knorr, F. Trager, Economic Issues and National Security, University Press Kansas, 1977, pp G. Parker, Γεωπολιτικι. Παρελκόν, Παρόν και Μζλλον, Ο Κόςμοσ χωρίσ ςφνορα, 2002, p G. Colins, The Continued Primacy of Geography, Orbis Vol. 40(2), Spring 1996, pp

68 Ζ γεσγξαθηθή ζέζε επνκέλσο έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ ζέζε ηεο ζηελ παγθφζκηα ζθελή θαη ζηελ δηακφξθσζε ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο γείηνλεο ηεο. Δηδηθά ζε ζρέζε κε ηηο εμειίμεηο ζην ελεξγεηαθφ επίπεδν, έρεη μερσξηζηή ζεκαζία γηα ηελ θάζε ρψξα εάλ είλαη λεζησηηθή ή επεηξσηηθή, εάλ γεηηληάδεη κε πεξηνρέο ζπγθξνχζεσλ, εζλνηηθέο δηελέμεηο ή ζηξαηεγηθά ζπκθέξνληα ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ, φπσο θαη ην εάλ δηαζέηεη ζεκεία ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο, φπσο ζαιάζζηα ζηελά, ιηκάληα θαη άιια 103. Όια απηά ηα ζηνηρεία ζπλζέηνπλ ηελ αχμεζε ηνπ γεσζηξαηεγηθνχ, γεσπνιηηηθνχ ξφινπ πνπ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ε Διιάδα. Ζ ρψξα, απφ ηελ κηα πιεπξά έρεη ην «ζαιάζζην» πιενλέθηεκα, θαζψο είηε αλαθεξφκαζηε ζην πεηξέιαην πνπ ζα δηέιζεη απφ ηα ηελά ηνπ Δπμείλνπ θαη θαηαιήμεη ζηελ Αιεμαλδξνχπνιε,είηε ζηελ κεηαθνξά κε πινία πνζνηήησλ LNG, ζε θάζε πεξίπησζε ε δηέιεπζε ζα γίλεηαη απφ ην Αηγαίν, απμάλνληαο θαη ηελ γεσνηθνλνκηθή ζεκαζία ηεο Υψξαο καο. Δίλαη ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο ε «Βαιθαληθή Πχιε» γηα ηελ ρψξα καο, θαζψο ιφγν ηεο γεηηλίαζεο κε ηα Βαιθάληα, αιιά θαη ηεο αλάπηπμήο ελεξγεηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ ( αγσγνί θαη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί LNG), έρεη ηελ δπλαηφηεηα κεηεμέιημεο ζε έλαλ πνιχ ζεκαληηθφ ελεξγεηαθφ πεξηθεξεηαθφ παίρηε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν αγσγφο I.G.B πνπ ζπλδέεη ηελ Διιάδα κε ηελ Βνπιγαξία ζα κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηεζεί σο αγσγφο αθεηεξία γηα λα δηνρεηεχεη αξαβηθφ LNG απφ ηελ Αίγππην, ηελ Αιγεξία θαη ηνλ Πεξζηθφ Κφιπν πξνο ηελ Βαιθαληθή θαη ηελ Κεληξηθή Δπξψπε, εηδηθά εάλ ζθεθηνχκε φηη ν αγσγφο απηφο ζα κπνξεί λα ζπλδέεηαη κε ηα αληίζηνηρα δίθηπα κεηαθνξάο ηεο Ρνπκαλίαο θαη ηεο Οπγγαξίαο. Ζ ίδηα ε Βνπιγαξία ππέγξαςε 2 κλεκφληα θαηαλφεζεο ζηελ δηάξθεηα ηνπ 2009 κε ηελ Αίγππην θαη ην Καηάξ γηα ηελ παξνρή πνζνηήησλ LNG πνπ ζα κπνξνχζαλ λα δηνρεηεπηνχλ απφ ηε Ρεβπζνχζα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, Ρεβπζνχζα, αιιά θαη ε Καβάια, ζα κπνξνχζαλ λα παίμνπλ έλαλ ζεκαληηθφ ελεξγεηαθφ ξφιν,αλνίγνληαο ηελ Βαιθαληθή αγνξά ζηηο εηζαγσγέο Αξαβηθνχ ΤΦΑ, κε επέθηαζε θαη ζηηο αγνξέο ηεο Ρνπκαλίαο θαη ηεο Οπγγαξίαο. Μηα ηέηνηα θίλεζε κπνξεί λα ζεσξεζεί πεξηζζφηεξν πξνζηαηεπκέλε ζε ζρέζε κε ηελ χπαξμε ελφο αγσγνχ, θαζψο ε Ρσζία δελ έρεη ηελ ίδηα δπλαηφηεηα επηξξνήο ζην Καηάξ, φπσο έρεη ζην Σνπξθκεληζηάλ ή ζην Αδεξκπατηδάλ θαη ζηελ Σνπξθία, ελψ ειινρεχνπλ θαη ιηγφηεξνη θίλδπλνη γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ 103 Ι. Παρίςθσ, Παράγοντεσ Ιςχφοσ ςτο Διεκνζσ φςτθμα, Εκδόςεισ Ινφογνϊμων, Δεκζμβριοσ

69 εθνδηαζκνχ, εάλ ζθεθηνχκε ηηο ζρέζεηο Ρσζίαο Οπθξαλίαο, Ρσζίαο Γεσξγίαο, Αξκελίαο Αδεξκπατηδάλ. Ζ Αιεμαλδξνχπνιε κε ηελ θαηαζθεπή ηνπ ππεξάθηηνπ ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ, ζα δηαδξακαηίζεη έλαλ θνκβηθφ ξφιν ζηελ Δζληθή Δλεξγεηαθή Πνιηηηθή, θαζψο έξρεηαη λα εληζρχζεη πεξηζζφηεξν ηελ δπλακηθή πνπ κπνξεί λα αλαπηχμεη ε ρψξα καο ζπκπιεξψλνληαο ηελ Ρεβπζνχζα. Χο ελαιιαθηηθή δίνδνο ηξνθνδνζίαο γηα ηελ ρψξα καο, ζα κπνξέζεη λα εμαζθαιίζεη ελ κέξεη ηελ ελεξγεηαθή ηεο απηνλνκία, αιιά θαη λα βνεζήζεη ζηελ εμαζθάιηζε ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο Δπξψπεο θαη ησλ Βαιθαλίσλ θαζψο ζα ηξνθνδνηείηαη απφ ηηο πήγεο ηεο Καζπίαο. πλεπψο, ζε εζληθφ επίπεδν ζα εληζρπζεί ε ελεξγεηαθή επάξθεηα ηεο ρψξαο θαη ηεο επξχηεξεο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο, ζα δηαζθαιηζηνχλ ηα απαξαίηεηα ζηξαηεγηθά απνζέκαηα θαη ζα απμεζεί κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην επίπεδν αζθάιεηαο εθνδηαζκνχ ηεο ρψξαο. Θα κπνξέζνπλ λα αληηκεησπηζηνχλ πην απνηειεζκαηηθά νη επνρηθέο δηαθπκάλζεηο ηεο εγρψξηαο δήηεζεο θπζηθνχ αεξίνπ, ζα βειηησζεί ε επειημία ηεο ηξνθνδνζίαο ηεο ρψξαο, αιιά θαη ζα εληζρπζεί ε επζηάζεηα ηνπ Δζληθνχ πζηήκαηνο Μεηαθνξάο Φπζηθνχ Αεξίνπ(ΔΜΦΑ), ελψ ζα κπνξέζνπλ λα δηαζχλδενπλ ηα λεζηά κε ην ζχζηεκα ηεο Ζπεηξσηηθήο Διιάδαο. Σα ελεξγεηαθά δίθηπα είλαη πηζαλφ λα απνηειέζνπλ ηνλ θαηαιχηε ηεο αζθάιεηαο εθνδηαζκνχ, ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θιίκαηνο θαη ηεο εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο ελέξγεηαο. 104 εκαληηθφο είλαη επίζεο ν ξφινο πνπ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ε ρψξα καο κέζα απφ ηελ Δπξσπατθή πξνψζεζε ηεο ηξαηεγηθήο ηνπ Ννηίνπ Γηαδξφκνπ ηεο Δ.Δ, φπσο, έρεη ππνγξακκηζηεί απφ ηνλ ζπληνληζηή ηεο Δ.Δ, Jozias Van Aartsen, γηα ηελ πνιηηηθή ηνπ Ννηίνπ Γηαδξφκνπ. ηελ πξψηε έθζεζε πξνφδνπ, ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 2009, αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά:«έθηνο από ηελ πξνηεξαηόηεηα πνπ δίλεη ηώξα ε πνιηηηθή ηνπ Ννηίνπ Γηαδξόκνπ ζηελ Σνπξθία, ζα πξέπεη λα ζπκπεξηιάβνπκε ζηελ ζηξαηεγηθή καο, ηελ αλάπηπμε ηνπ[δπλακηθνύ] Τ.Φ.Α ηεο Αηγύπηνπ θαη ηνπ Καηάξ, ηε δηαζύλδεζε κε ην Krk ζηελ Κξναηία θαη ηελ Κσζηάληδα ζηε Ρνπκαλία, ελώ ζα πξέπεη λα δώζνπκε κεγαιύηεξε έκθαζε ζηελ έλσζε ηεο Κύπξνπ, ηεο Κξήηεο θαη ηεο Διιάδαο σο κηαο εληαίαο αιπζίδαο εμαγσγώλ [κε απώηεξν] ζηόρν ηελ αλάδεημε ηεο Διιάδνο 104 Γ. Κουτηοφκοσ, Αςφάλεια του ενεργειακοφ εφοδιαςμοφ ςτθν ΕΕ, Κριτθ 26 Μαΐου

70 σο πεξηθεξεηαθνύ θόκβνπ πνπ ζα εηζάγεη αέξην από ην Νόην, ηε Βόξεηα Αθξηθή θαη ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο ηξνθνδνηώληαο κε πξντόληα ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο ηα βόξεηα ζύλνξά ηεο θαη ηελ Κεληξηθή Δπξώπε». 105 Σέινο, ε Υψξα καο έρεη κηα επηπιένλ επθαηξία λα εθκεηαιιεπηεί ηελ Σξηγσληθή ζρέζε Κχπξνπ, Διιάδαο, Ηζξαήι, θαζψο ε ζσζηή ζπλεξγαζία, ζα κπνξέζεη λα θαηαζηήζεη ηε ρψξα καο ελαιιαθηηθή πεγή ηξνθνδνζίαο ηεο Δπξσπατθήο αγνξάο, σο έλαο ηξίηνο ελεξγεηαθφο θφκβνο, γηα ην αέξην πνπ ζα εμάγνπλ Κχπξνο θαη Ηζξαήι. Ζ πηζαλή θαηαζθεπή κνλάδαο ΤΦΑ ζηελ Κχπξν θαη ε κεηαθνξά ηνπ ζηηο Δπξσπατθέο αγνξέο κε πινία LNG εληζρχεη απηή ηελ πεπνίζεζε J. Van Aartsen, European Coordinator, Activity Report: September 2007-February 2009/ Project of European Interest n 0 NG 3, Brussels, 4 February 2009, p.p Θ. Ντόκοσ, Θ Πρόκλθςθ τθσ Ενζργειασ, Κακθμερίνθ, 12/10/

71 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ν Ζ Αλάπηπμε ηεο αγνξάο ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνύ Αεξίνπ(LNG). Δηζαγωγή Σν LNG ζεσξείηαη κηα ελαιιαθηηθή κνξθή εμαζθάιηζεο ηεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο. ηνπο ελεξγεηαθνχο θχθινπο είλαη δηάρπηε ε πεπνίζεζε φηη ην θπζηθφ αέξην ζα απνηειέζεη ην δηάδνρν ηνπ πεηξειαίνπ ζηνλ 21 ν αηψλα θαη ε λαπηηιία, πνπ απνηειεί ηε βάζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ ζα ζπκκεηέρεη δπλακηθά ζηηο λέεο πξνθιήζεηο. Ζ κεηαθνξά ηνπ εμαξηάηαη απφ ηελ κνξθή ζηελ νπνία ζα βξίζθεηαη, είηε ζα κεηαθέξεηαη κε αγσγνχο ζε αέξηα θαηάζηαζε ππφ πςειή πίεζε, είηε ζε πγξή θαηάζηαζε κε πινία. Σν γεγνλφο φηη έλα θπβηθφ κέηξν πγξνχ θπζηθνχ αεξίνπ αληηζηνηρεί ζε 60 θπβηθά κέηξα αεξίνπ ζε αηκνζθαηξηθή πίεζε, εμεγεί γηαηί είλαη απμεκέλε ε θίλεζε ηεο κεηαθίλεζεο κε πινία. Αλ θαη ν ξπζκφο ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζεσξείηαη αξγφο, ζε ζρέζε κε ηελ αλάπηπμε λέσλ ζρεδίσλ ππνδνκήο, παξφια απηά ζε έλα γεληθφ επίπεδν παξνπζηάδεηαη σο κηα ζπλερψο αλαπηπζζφκελε αγνξά, κε ηηο ρψξεο παξαγσγνχο, λα αλαζθεπάδνπλ ζπλερψο ηελ ζηξαηεγηθή ησλ εμαγσγψλ ηνπο, δίλνληαο κεγαιχηεξε πξνζνρή ζηελ δηαρείξηζε ησλ πξνκεζεηψλ ηνπο (supply management), αιιά θαη λα βάδνπλ σο πξνηεξαηφηεηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρξήζεο αεξίνπ ζηηο νηθνλνκίεο ηνπο ιφγσ ηεο αχμεζεο ηνπ αληαγσληζκνχ The Geopolitics of EU Gas Supply. The Role of LNG in the EU Gas Market, Clingendael International Energy Programme, 1 May 2008,p

72 Ζ αγνξά LNG αλαπηχρζεθε κε ην μέζπαζκα ησλ πεηξειατθψλ θξίζεσλ 1973/74 θαη ην ΤΦΑ μεθίλεζε λα κεηαθέξεηαη ζηηο αγνξέο ζε φιν ηνλ θφζκν. ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο (Ζ.Π.Α) θαη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ε αλάπηπμε ησλ επηρεηξήζεσλ ηνπ LNG έδεημε φηη ε εγρψξηα θαη πεξηθεξεηαθή παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ απνγεηψζεθε θαη νη Ρσζηθνί αγσγνί άξρηζαλ λα ξένπλ. Γηα ηελ Δπξψπε, ην πγξνπνηεκέλνπ θπζηθφ αέξην παξέκεηλε ζε κεγάιν βαζκφ ππφζεζε ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, κε ηελ Αιγεξία λα απνηειεί ην βαζηθφ πξνκεζεπηή, ηφζν γηα ηνπο αγσγνχο, φζν θαη γηα ην ΤΦΑ. ε παγθφζκην επίπεδν νη θαηαλαιψηξηεο ρψξεο, φπσο ε Γαιιία ή ην Βέιγην, πξνζπαζνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν λα θαηαζθεπάδνπλ ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο επαλαεξηνπνίεζεο. Απφ ηελ άιιε θαη νη ρψξεο παξαγσγνί, φπσο ε Αιγεξία ή ην Καηάξ, ζπλερίδνπλ λα θαηαζθεπάδνπλ ζηαζκνχο πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ. Σέινο, ζεκαληηθφ είλαη ην θνκκάηη ηεο λαπηηιίαο ζηελ αγνξά ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ, θαζψο ρψξεο φπσο θαη ε Διιάδα, επελδχνπλ ζε πινία κεηαθνξάο LNG, φιν θαη πεξηζζφηεξν. 72

73 5.1 Δκπνξηθή Αγνξά Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνύ Αεξίνπ(LNG) Ζ βηνκεραλία ΤΦΑ, παξαδνζηαθά ππήξμε αξθεηά δνκεκέλε θαη ζπλδεφηαλ κε καθξνπξφζεζκεο ζπκβάζεηο ησλ είθνζη ή θαη πεξηζζφηεξσλ εηψλ. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, ην Παγθφζκην εκπφξην ΤΦΑ θηλνχληαλ κεηαμχ ησλ αγνξψλ ηνπ Αηιαληηθνχ θαη ηνπ Δηξεληθνχ, ρσξίο λα παξνπζηάδεηαη ηδηαίηεξα έληνλε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ δχν. Απηφ είλαη έλα ζηνηρείν πνπ έρεη κεηαβιεζεί ηφζν κε ηελ παξνπζία ηξηψλ πιένλ πφισλ (Αζία, Ακεξηθή Δπξψπε), φζν θαη κε ηελ αιιαγή ζηελ αγνξά ηνπ LNG φπνπ ην κνληέιν εξγαζίαο έρεη αξρίζεη λα αιιάδεη. Σν παξαδνζηαθφ κνληέιν πνπ βαζηδφηαλ ζε ζπκβφιαηα κε καθξνρξφληα δηάξθεηα αλάκεζα ζε παξαγσγνχο θαη θαηαλαισηέο, ζηελ παξνπζία ηεο δηαηηεζίαο (arbitrage), αιιά θαη ζηηο πςειέο ηηκέο, αιιάδεη πιένλ θαη επλνεί ηελ αλάπηπμε βξαρππξφζεζκσλ ζπκβνιαίσλ. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί: 1) πξνζθέξεηαη επειημία ζηελ αγνξά, θαζψο φηαλ αγνξαζηέο κε καθξνπξφζεζκα ζπκβφιαηα δελ κπνξνχλ λα απνξξνθήζνπλ ην ζπκβαηηθφ φγθν ηφηε νη πσιεηέο έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα εθηξέςνπλ ην θνξηίν ζε ελαιιαθηηθνχο αγνξαζηέο θαη 2) κπνξεί λα ππάξμεη γξήγνξε αληαπφθξηζε φζνλ αθνξά ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ. ε πεξίπησζε δειαδή πνπ ζπκβεί θάπνην απξφβιεπην γεγνλφο θαη δελ κπνξεί λα ηξνθνδνηεζεί απξφζθνπηα κηα ρψξα απφ ηνπο παξαδνζηαθνχο πξνκεζεπηέο, ηφηε ε ρψξα απηή κπνξεί λα ζηξαθεί ζηελ αλαδήηεζε ελαιιαθηηθψλ πεγψλ ηξνθνδνζίαο. Βέβαηα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη νη καθξνπξφζεζκεο ζπκβάζεηο ζα παξακείλνπλ ελεξγέο, δεδνκέλνπ φηη ζε ζεσξεηηθή βάζε θαλέλαο πξνκεζεπηήο δελ έρεη αλαιάβεη λα θαηαζθεπάζεη λέεο εγθαηαζηάζεηο J.T.Jensen, «The Development of a Global LNG market», Oxford Institute For Energy Studies,

74 ρήκα 5: Δμέιημε ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ θπζηθνύ Αεξίνπ ζε βξαρππξόζεζκεο ζπλαιιαγέο. Πεγή : Jensen( 2009) Σν Τγξνπνηεκέλν Φπζηθφ Αέξην είλαη εθείλν πνπ ζπκθψλα κε ηηο εθηηκήζεηο ζα δηαδξακαηίζεη κειινληηθά έλα πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζην παγθφζκην θαη επξσπατθφ ελεξγεηαθφ κείγκα θαη απηφ γηαηί ζεσξείηαη σο έλα αζθαιέο θαη ρακειφ ζε δηνμείδην ηνπ άλζξαθα νξπθηφ θαχζηκν. Ζ δήηεζε ηνπ έρεη ηελ ηάζε λα απμάλεηαη, ηφζν ζηηο ρψξεο πνπ παξαδνζηαθά εηζάγνπλ πγξνπνηεκέλν θπζηθφ αέξην, φπσο γηα παξάδεηγκα ε Ηαπσλία θαη ε Κνξέα, φζν θαη ζηνπο λένπο εηζαγσγείο πνπ αλαδεηνχλ λα δηαζθαιίζνπλ ηνλ ελεξγεηαθφ εθνδηαζκφ ηνπο κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο πξνζθνξάο, δειαδή ηξνθνδνζία απφ ελαιιαθηηθέο πεγέο. Ο παξάγνληαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο λένπο εηζαγσγείο θαη ηνπο δηαθνξνπνηεί απφ ηα «κεγαζήξηα» ησλ εηζαγσγψλ LNG φπσο ε αγνξά ηεο 74

75 Αζίαο, είλαη φηη εηζάγνπλ πνιχ κηθξφηεξεο πνζφηεηεο, ζε πνιχ κηθξφηεξα κεγέζε θαη πνιινί πξνηηκνχλ βξαρππξφζεζκεο ζπκβάζεηο. Όηαλ έλαο ηεξκαηηθφο ρξεζηκνπνηείηαη απφ κηα ρψξα σο κέξνο ηεο ζηξαηεγηθήο ελεξγεηαθήο πνηθηινκνξθία ηεο, ηφηε παξαηεξείηαη ε αλαδήηεζε spot ηηκψλ 109 θαη νη παξαγγειίεο γίλνληαη ρσξίο εμαζθαιηζκέλε λαχισζε γηα ηα πινία, αιιά µε ηελ πξνζδνθία λαπιψζεσλ κηθξήο δηάξθεηαο θαη κεγάιεο απφδνζεο (αγνξά spot & short-term). Όπσο πξναλαθέξζεθε, ζήκεξα ην εκπφξην ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ βξίζθεηαη κεηαμχ ησλ ηξηψλ πφισλ φπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, ηεο Αζίαο/ Δηξεληθφο, ηνλ Αηιαληηθφ (ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο Μεζνγείνπ), ελψ ε Μέζε Αλαηνιή βξίζθεηαη αλάκεζά ηνπο. Ζ πεξηνρή ηεο Αζίαο, θπξηαξρείηαη απφ ηελ Ηαπσλία, ε νπνία ην 2009 εηζήγαγε ην 36% ηνπ ζπλφινπ ησλ ζπλαιιαγψλ ζε Τγξνπνηεκέλν Φπζηθφ Αέξην. Έπεηηα αθνινπζεί ε Νφηηα Κνξέα, ε Σαηβάλ θαη ε Ηλδία. Ζ Κίλα είλαη κηα εθθνιαπηφκελε παξνπζία πνπ ζπλερψο εμειίζζεηαη ζηνλ ηνκέα απηφ. Απφ ηελ πιεπξά ηνπ Αηιαληηθνχ, νη θχξηεο ρψξεο θαηαλάισζεο είλαη ε Γπηηθή Δπξψπε θαη ε Βφξεηα Αθξηθή. Ζ Δπξσπατθή Έλσζε (Δ.Δ) εηζήγαγε 63 θπβηθά κέηξα(bcm) LNG ην Ζ Ηζπαλία ζεσξείηαη εθείλε πνπ εηζήγαγε πεξηζζφηεξν, δειαδή 27 θπβηθά κέηξα(bcm) ή αιιηψο ην 43% επί ηνπ ζπλφινπ ησλ Δπξσπατθψλ εηζαγσγψλ. Ζ Γαιιία αθνινχζεζε κε 13 bcm ( 20%) θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην κε 10 bcm. Άιια θξάηε κέιε, φπσο ε Πνξηνγαιία(2,8 bcm), ην Βέιγην(6,5 bcm), ε Ηηαιία(2,9 bcm) θαη ε Διιάδα(0,74 bcm), ρξεζηκνπνίεζαλ κηθξφηεξεο πνζφηεηεο.σελ ίδηα ρξφληα ε Δπξσπατθή Έλσζε εηζήγαγε 62,94 θπβηθά κέηξα(bcm) απφ ηελ Αιγεξία, Αίγππην θαη Ληβχε. Απφ απηά ηα 39,19 θπβηθά κέηξα(bcm) εηζήρζεζαλ κέζσ αγσγψλ θαη ηα 23,75 θπβηθά κέηξα(bcm) σο LNG C. Wright, LNG Shipping: the vital link in LNG supply and demand growth, Lloyd s List newspaper, S. Wang & T. Notteboom, Shipowners structure and fleet distribution in LNG shipping market: A comparative study with container and dry bulk, Paper presented at European Conference on shipping & Ports- ECONSHIP 2011, Maritime Transport Opportunities and Threats in the past crises world, Chios, Greece, June

76 Πίλαθαο 2 :Δπξωπαϊθέο εηζαγωγέο από ρώξεο ηεο Βόξεηαο Δπξώπεο. Πεγή : BP Statistical Review of World Energy 2010 Ζ αλάπηπμε ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αέξηνπ ( 23% ην 2010), δελ παξνπζίαδε ζεκάδηα ππνηνληθφηεηαο, αληηζέησο ην Δπξσπατθφ LNG αλαθνξηθά κε ηελ δπλαηφηεηα εηζαγσγήο ηνπ είρε δηπιαζηαζηεί ζε ζρέζε κε ην Σν θφζηνο θαηαζθεπήο ελφο ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ πιένλ είρε απμεζεί, ελψ αχμεζε παξνπζίαδαλ θαη παξνπζηάδνπλ νη πσιήζεηο δεμακελφπινησλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ. Υψξεο-πξνκεζεπηέο φπσο ε Ρσζία, ην Καηάξ θαη ην Ηξάλ ηείλνπλ λα απμήζνπλ ηηο κνλάδεο πγξνπνίεζεο ηνπο (liquefaction plants) θαη απηφ γηαηί πιένλ αλαθεξφκαζηε ζε κηα ζπλερψο αλαπηπζζφκελε αγνξά, πνπ ζηαδηαθά θαηαιακβάλεη φιν θαη κεγαιχηεξν θνκκάηη ζηελ αγνξά θαη ηείλεη λα επηηείλεη ηνλ αληαγσληζκφ κεηαμχ παξαγσγψλ θαη θαηαλαισηψλ. 76