περιεχόµενα 1 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου Ι. Αφήγηση

Transcript

1

2 περιεχόµενα 1 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου Ι. Αφήγηση 1. Ορισµός της αφήγησης σελ Αφηγηµατικό περιεχόµενο και αφηγηµατική πράξη σελ Αφηγηµατικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους σελ. 297 Λεξιλόγιο σελ Ποιος αφηγείται σελ Η οπτική γωνία στην αφήγηση σελ Αφηγηµατικοί τρόποι σελ Αφηγηµατικός χρόνος σελ. 325 Λεξιλόγιο σελ. 336 Θέµατα για συζήτηση ή έκφραση / έκθεση σελ. 340

3 2 ο µέρος Θεµατικοί κύκλοι (Περίληψη, πλαγιότιτλοι, λεξιλόγιο, απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου) Τα ήθη των νέων σελ. 354 Τα ήθη των γερόντων σελ. 359 Για τους νέους σελ. 364 Στο παιδί µου σελ. 369 ιάλογος δύο γονέων: Προσπάθεια για κάποια συνεννόηση σελ. 372 Είσαι νέος... σελ. 379 Ένας γέρος σελ. 382

4 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 293 ÁÖÇÃÇÓÇ Ι. Αφήγηση 1. Ορισµός της αφήγησης 2. Αφηγηµατικό περιεχόµενο και αφηγηµατική πράξη 3. Αφηγηµατικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους Λεξιλόγιο Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου 4. Ποιος αφηγείται 5. Η οπτική γωνία στην αφήγηση 6. Αφηγηµατικοί τρόποι 7. Αφηγηµατικός χρόνος Λεξιλόγιο Θέµατα για συζήτηση ή έκφραση / έκθεση

5 294 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Ι. Αφήγηση 1. Ορισµός της αφήγησης Αφήγηση = πράξη επικοινωνίας, µε την οποία παρουσιάζεται προφορικά ή γραπτά µια σειρά πραγµατικών ή φανταστικών γεγονότων. Ως πράξη επικοινωνίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ποµπού, αφηγητής, και κάποιου στον οποίο απευθύνεται ο αφηγητής, αποδέκτης. Ο αφηγητής οφείλει να δώσει στον αποδέκτη όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τον τόπο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τα πιθανά αίτια του γεγονότος που αφηγείται. Η έκταση της αφήγησης µπορεί να ποικίλει από µερικές λέξεις ως πολλές σελίδες. Προσπαθήστε να αποδώσετε µε αναλυτικό τρόπο την τηλεγραφική αστυνοµική αναφορά (σχολ. βιβλ. σ.211). Προς... Αναφέρω ότι: Στις 18 Μαρτίου 1986, στις εξαφανίσθηκε η Κ.Μ. του Γ. και της Κ., η οποία γεννήθηκε το 1970 στη Θεσσαλονίκη. Η Κ.Μ. είναι εργάτρια, κάτοικος της Θεσσαλονίκης, µε ανάστηµα 1,70, λεπτή. Έχει πρόσωπο λευκό, µαύρα µαλλιά, µάτια καστανά, πρόσωπο ωοειδές και µύτη κανονική. Την ηµέρα της εξαφάνισης φορούσε µαύρη φούστα, άσπρη φανέλα και µαύρο δερµάτινο µπουφάν. Τη συγκεκριµένη µέρα είχε πάει στην εργασία της και από τότε χάθηκαν τα ίχνη της. Οι λόγοι της εξαφάνισής της είναι οικογενειακοί και πιθανοί τόποι µετάβασής της είναι η δυτική περιοχή της πόλης. Την εξαφάνιση της Κ.Μ. δηλώνει ο πατέρας της. Ο ιοικητής Ο διαβιβάσας Κ.Γ. ΥΠΑΣΤΥΝΟΜΟΣ Σ.Μ. ΑΡΧΙΦΥΛΑΚΑΣ

6 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Αφηγηµατικό περιεχόµενο και αφηγηµατική πράξη Σε κάθε αφήγηση µπορούµε να διακρίνουµε δύο συστατικά στοιχεία µιας αφήγησης. Τα συστατικά στοιχεία µιας αφήγησης είναι δύο: α) το αφηγηµατικό περιεχόµενο ή η ιστορία (η σειρά των γεγονότων - πράξεις και περιστατικά - και ό,τι ονοµάζουµε υπάρξεις - χαρακτήρες, στοιχεία πλαισίου) και β) η αφηγηµατική πράξη ή λόγος ή πλοκή (στη λογοτεχνική αφήγηση), δηλαδή η έκφραση, το µέσο µε το οποίο κοινοποιείται στον ακροατή ή τον αναγνώστη το περιεχόµενο. Με άλλα λόγια η ιστορία είναι το τι που αναπαριστάνεται σε µια αφήγηση και ο λόγος είναι το πώς. Να διαβάσετε το ακόλουθο απόσπασµα από ένα αστυνοµικό µυθιστόρηµα. Ύστερα, λαµβάνοντας υπόψη την προηγούµενη αναλυτική αστυνοµική αναφορά (2), να συντάξετε, ως αστυνοµικός της Εγκληµατολογικής Υπηρεσίας / ίωξης Κοινού Εγκλήµατος, µια αναφορά που θα απευθύνεται στον επιθεωρητή Λιζέν (σχολ. βιβλ. σ.212). Προς τον επιθεωρητή Λιζέν Αναφέρω ότι: Χθες, στις , συνάντησα τυχαίως τον άνθρωπο που ακολούθησε τον πατέρα-γιορµά, τη βραδιά της δολοφονίας του. Η συνάντηση αυτή έγινε σε µια φιλανθρωπική γιορτή, σε ένα χωριό, τριάντα χιλιόµετρα έξω από το Λονδίνο, όπου παρευρισκόταν και η διάσηµη συγγραφέας κ. Όλιβερ. Πληροφορήθηκα ότι ο άνθρωπος αυτός ονοµάζεται Βέναµπλ και κατοικεί σε κάποιον πύργο της περιοχής, το Πράιορς Κορτ. Κινείται πάνω σε αναπηρικό καροτσάκι, ίσως από κάποιο πρόσφατο ατύχηµα. Χαίρει εκτίµησης και σεβασµού από τους κατοίκους της περιοχής. Λονδίνο Κ.Α. ΑΣΤΥΝΟΜΟΣ

7 296 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Το παρακάτω κείµενο είναι κατάθεση αυτόπτη µάρτυρα σε τροχαίο ατύχηµα. Υποθέστε ότι είστε ο αυτόπτης µάρτυρας του ατυχήµατος και διηγείστε το περιστατικό στους φίλους σας. Προσπαθήστε να ζωντανέψετε την αφήγησή σας εκφράζοντας τα προσωπικά σας συναισθήµατα και προσθέτοντας σχόλια δικά σας και των παρευρισκοµένων, καθώς και χαρακτηριστικές λεπτοµέρειες για το ατύχηµα. Να έχετε υπόψη σας ότι σκοπός σας δεν είναι να δώσετε τις απαραίτητες πληροφορίες για την εκδίκαση της υποθέσεως, αλλά να µεταδώσετε τις εντυπώσεις και τις εµπειρίες σας. Συµβουλευτείτε το παρακάτω λεξιλόγιο, όπως και το λεξιλόγιο της σ. 224 (σχολ. βιβλ. σ.214). Πριν 2 ηµέρες, στις 20 Μαΐου, στις έξι και τέταρτο το απόγευµα, πραγµατικά πιάστηκε η ψυχή µου. Βρισκό- µουν για ψώνια και ετοιµαζόµουν να µπω σε ένα κατάστηµα στην οδό Αγίου ηµητρίου, όταν ξαφνικά είδα ένα Ι.Χ., µε αριθµό κυκλοφορίας ΛΑ 9857, να προσκρούει βίαια στο αριστερό πίσω µέρος ενός άλλου Ι.Χ. Είχα µεγάλη ταραχή και δεν µπόρεσα να συγκρατήσω το νούµερο του αυτοκινήτου αυτού. Είδα όµως ότι ο οδηγός που χτύπησε το δεύτερο αυτοκίνητο έτρεχε πολύ. Κατευθυνόταν προς την έξοδο της πόλης και κινούνταν στην εσωτερική λωρίδα κυκλοφορίας. Απότοµα όµως, στο ύψος του Καυτατζογλείου, πιάνει τη δεξιά λωρίδα και τελείως αδέξια χτυπάει το προπορευόµενο αυτοκίνητο, το οποίο κινούνταν κανονικότατα στη δεξιά λωρίδα. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή, ευτυχώς όµως δεν είχαµε ανθρώπινα θύµατα. Τραυµατίστηκε ελαφρά µόνο ο αδέξιος και επιπόλαιος οδηγός, αλλά οι ζηµιές που έπαθαν και τα δύο αυτοκίνητα, νοµίζω, ήταν µεγάλες. Την ώρα εκείνη αρκετοί διαβάτες και καταστηµατάρχες της περιοχής είδαν το συµβάν. Όλοι σχολίασαν το γεγονός, λέγοντας πως δυστυχώς πολλοί οδηγοί είναι επιπόλαιοι και ατζαµήδες. Αναρωτιέµαι και εγώ πώς παίρνουν διπλώµατα και άδειες οδήγησης τέτοιοι άνθρωποι

8 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Αφηγηµατικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους Είδη αφήγησης Λογοτεχνική αφήγηση Ιστορική αφήγηση ηµοσιογραφική είδηση Ηµερολόγιο Αυτοβιογραφικό σηµείωµα Υπηρεσιακή αναφορά Μαρτυρική κατάθεση Ο σκοπός κάθε είδους Υπηρετεί τους στόχους της λογοτεχνίας Υπηρετεί τους µορφωτικούς στόχους της ιστορίας Ενηµέρωση κοινού Προσωπικές µνήµες Παρουσίαση βιογραφούµενου προσώπου Υπεύθυνη πληροφόρηση Υποβοήθηση της δικαιοσύνης Γενικότερα, οι αφηγήσεις διακρίνονται: α) στις αφηγήσεις πραγµατικών γεγονότων (ιστοριογραφία, βιογραφία, ηµερολόγιο, αποµνηµονεύµατα, υπηρεσιακή αναφορά, επιστολή) και β) στις αφηγήσεις πλασµατικών γεγονότων (λογοτεχνία). Η µυθιστορηµατική βιογραφία και το ιστορικό µυθιστόρηµα είναι µεικτά είδη. Το αφηγηµατικό κείµενο είναι µια γραπτή αφήγηση µε κύρια γνωρίσµατα: α) Ως προς τη δοµή παρουσιάζει το σχήµα έκθεση πλοκή λύση (αρχή µέση τέλος). β) Ως προς το περιεχόµενο είναι: πραγµατική, πλαστή ή µεικτή. γ) Ως προς το σκοπό είναι: διδακτική, διασκεδαστική, ηθογραφική, πληροφοριακή κ.λπ. δ) Ως προς το ύφος είναι: σοβαρή, εύθυµη, σατιρική κ.λπ. Συνοπτικά µπορούµε να πούµε ότι τα αφηγηµατικά κείµενα έχουν βασικά γνωρίσµατα: 1. Το µύθο 2. Το χρόνο 3. Το χώρο 4. Τα πρόσωπα

9 298 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Τα αφηγηµατικά είδη µπορούν να ενταχθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: στις αφηγήσεις πραγµατικών γεγονότων και στις αφηγήσεις πλασµατικών γεγονότων. Προσπαθήστε να κατατάξετε στην κατάλληλη κατηγορία τα παρακάτω είδη: ιστοριογραφία, (αυτο)- βιογραφία, µυθιστορηµατική βιογραφία, ηµερολόγιο, αποµνηµονεύµατα, υπηρεσιακή αναφορά, επιστολή, µυθιστόρηµα, ιστορικό µυθιστόρηµα. Στην κατηγοριοποίηση αυτή δε θα συµπεριλάβετε όσα είδη ανήκουν σε µια ενδιάµεση κατηγορία, εφόσον περιέχουν και πραγµατικά και πλασµατικά στοιχεία (σχολ. βιβλ. σ.214). Αφηγήσεις πραγµατικών γεγονότων: Ιστοριογραφία, αυτοβιογραφία, βιογραφία, ηµερολόγιο, αποµνηµονεύµατα, υπηρεσιακή αναφορά, επιστολή. Αφηγήσεις πλασµατικών γεγονότων: Μυθιστόρηµα Αφηγήσεις πλασµατικών και πραγµατικών γεγονότων περιέχουν η µυθιστορηµατική βιογραφία και το ιστορικό µυθιστόρηµα. Σε αρκετές περιπτώσεις στην ιστοριογραφία, στην αυτοβιογραφία, στο ηµερολόγιο και στα αποµνηµονεύµατα, υπεισέρχεται ο υποκειµενισµός του συγγραφέα, ο οποίος είναι δυνατό να παραθέσει και στοιχεία πλασµατικά, εσκεµµένα ή όχι. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα και να προσδιορίσετε το είδος τους (π.χ. επιστηµονική ανακοίνωση, υπηρεσιακή αναφορά, πρακτικά συνεδρίασης κτλ.), έχοντας ως κριτήριο το περιεχόµενό τους και το σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν. Προσπαθήστε ακόµη να χαρακτηρίσετε το ύφος τους (επίση- µο, οικείο, λογοτεχνικό, επιστηµονικό) και να καθορίσετε τους παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωσή του. Να έχετε υπόψη σας ότι το ύφος ενός κειµένου επιδέχεται περισσότερους από έναν χαρακτηρισµούς, π.χ. επίσηµο και επιστηµονικό (σχολ. βιβλ. σ.214).

10 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 299 Κείµενο 1: Είδος κειµένου: πρακτικά συνεδρίασης Ύφος: επίσηµο, αυστηρό Παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση του ύφους: Το ύφος του συγκεκριµένου κειµένου αντανακλά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην εκπαίδευση, στις αρχές του εικοστού αιώνα. Η αυστηρότητα, η υποδειγµατική πειθαρχία και η νουθεσία ήταν βασικές αρχές της παιδαγωγικής. Κείµενο 2: Είδος κειµένου: πρακτικά συνεδρίασης Ύφος: επίσηµο αλλά όχι απρόσιτο Παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση του ύφους: Η διευθύντρια υπογράφει τα πρακτικά της συνεδρίασης σε γλώσσα σαφή και απλή, µε αναλυτική διατύπωση. Κείµενο 3: Είδος κειµένου: επιστολή Ύφος: οικείο, φιλικό Παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση του ύφους: Ο ελµούζος στην επιστολή του αυτή επιδιώκει να καταθέσει τα συναισθήµατα και τις σκέψεις του, µετά από την περιπέτεια που είχε ο ίδιος µε το κλείσιµο του Ανώτερου ηµοτικού Παρθεναγωγείου Βόλου. Κείµενο 4: Είδος κειµένου: ποίηµα Ύφος: λογοτεχνικό - οικείο Παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση του ύφους: Το ύφος υπαγορεύτηκε από το είδος του κειµένου (λογοτεχνικό) και από την έντονη συναισθηµατική φόρτιση του ποιητή. Ο ίδιος προσπαθεί να αποτυπώσει το δράµα µιας φτωχής άρρωστης γυναίκας, την οποία επισκέφθηκαν στο νοσοκοµείο τα τέσσερα ανήλικα, απροστάτευτα παιδιά της. Κείµενο 5: Είδος κειµένου: ηµερολόγιο Ύφος: λογοτεχνικό - οικείο Παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση του ύφους: Ο Μπεράτης, επιλέγοντας το ύφος αυτό, αποδίδει αποτελεσµατικά τα συναισθήµατα εκείνων που έζησαν το δράµα του πολέµου. Κείµενο 6: Είδος κειµένου: επιστηµονική ανακοίνωση Ύφος: επίσηµο - επιστηµονικό Παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση του ύφους: Στις επιστηµονικές ανακοινώσεις, ιατρικού ή άλλου περιεχοµένου, ο λόγος είναι επίσηµος και διατυπωµένος µε σαφήνεια και ακρίβεια.

11 300 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Παρατηρήστε τώρα όσα κείµενα έχουν επίσηµο ή και επιστηµονικό ύφος και συζητήστε πώς το ύφος αυτό διαφοροποιείται από το οικείο σε σχέση µε το είδος της σύνταξης, το ρηµατικό πρόσωπο, το είδος του λεξιλογίου (σχολ. βιβλ. σ.220). Επίσηµο ή επιστηµονικό ύφος έχουν το πρώτο το δεύτερο και το έκτο κείµενο. Το ύφος των κειµένων αυτών είναι ευκολότερα διακριτό, γι αυτό µπορούµε µε σχετική ευχέρεια, να αντιληφθούµε, αν πρόκειται για πρακτικά µιας συνεδρίασης (1ο και 2ο κείµενο), για επιστηµονική ανακοίνωση (6ο κείµενο), για υπηρεσιακή αναφορά κ.τ.λ. Στα κείµενα αυτά διατηρείται η ακρίβεια και η σαφήνεια του λόγου. οµούνται µε αυστηρότερη οργάνωση και γίνεται συχνότερη χρήση της πιο απρόσωπης παθητικής σύνταξης. Σε ορισµένες περιπτώσεις (π.χ. στο 1ο και 6ο κείµενο) γίνεται χρήση ειδικού λεξιλογίου ( αποβάλλει διά παντός του γυµνασίου, ο καθηγητής κ. Ιωάννης Μπίµπας ενουθέτει την τάξιν, υβρίζων άµα ούτω τα έσχατα καί τον σύλλογον ) ( στο σπλαχνικό κρανίο, δεν είχε τρωθεί η εγκεφαλική κοιλότητα, τα εµπεπαρµένα τµήµατα, ο αριστερός οφθαλµός... του ισηµερινού ). Αντίθετα στα υπόλοιπα κείµενα, το τρίτο, το τέταρτο και το πέµπτο, το ύφος είναι, ανάλογα µε τις ανάγκες των συγκεκριµένων κειµένων, περισσότερο οικείο και απλό. Στις περιπτώσεις αυτές ο λόγος είναι προσωπικός, εκµυστηρευτικός, γι αυτό γίνεται συχνότερη χρήση της ενεργητικής σύνταξης και του α προσώπου. Η οργάνωση του κειµένου δε στηρίζεται σε αυστηρούς δοµικούς κανόνες και ο λόγος είναι αβίαστος, ρέων. Το παρακάτω κείµενο είναι µια µήνυση των φοιτητών της Φιλοσοφικής Σχολής εναντίον ενός ταξιδιωτικού πράκτορα. Σε τι αποσκοπεί µια τέτοια εκτεταµένη και λεπτοµερής αφήγηση των γεγονότων Νοµίζετε ότι είναι βάσιµες και πειστικές οι κατηγορίες των µηνυτών Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας (σχολ. βιβλ. σ.220). Η εκτεταµένη, λεπτοµερής αφήγηση των γεγονότων αποσκοπεί στην παρουσίαση όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων σχετικών µε την υπόθεση. Με αυτόν τον τρόπο οι µηνυτές επιδιώκουν να αποδείξουν επαρκώς τη δόλια πρόθεση του µηνυοµένου, ώστε να δικαιωθούν από το δικαστήριο.

12 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 301 Οι κατηγορίες των µηνυτών είναι βάσιµες και πειστικές, διότι επικαλούνται συγκεκριµένα γεγονότα και στοιχεία, µε συγκεκριµένες ηµεροµηνίες κατάθεσης των χρηµάτων τους. Τα χρήµατα αυτά, τα οποία είχαν δώσει στο µηνυόµενο, δικαίως επιθυµούν να τους επιστραφούν. ιακίως επίσης ζητούν από το δικαστήριο την ποινική δίωξη του µηνυοµένου για ηθική βλάβη των ιδίων και για υπεξαίρεση ιδιαίτερα µεγάλου χρηµατικού ποσού. ιαβάστε την παρακάτω επιστολή διαµαρτυρίας που δηµοσιεύτηκε σε εφηµερίδα. Ποιο είναι το θέµα της επιστολής Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται Με επιχειρήµατα, µε παραδείγµατα Εντοπίστε σηµεία του κειµένου όπου χρησιµοποιείται η ειρωνεία. Σχολιάστε το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγουν οι συτάκτριες. Είναι αποτελεσµατικό το κείµενο Πετυχαίνει το στόχο του Στην επιστολή διαµαρτυρίας υπάρχει το θέµα για το οποίο διαµαρτύρονται οι συντάκτριες αλλά και οι πρότάσεις τους. Είναι υποχρεωτικό να υπάρχουν προτάσεις σε µια επιστολή διαµαρτυρίας Είναι χρήσιµο (σχολ. βιβλ. σ.221). Η επιστολή έχει θέµα τις διακρίσεις που υφίστανται οι Έλληνες τουρίστες από τους συµπατριώτες τους, σε σχέση µε τους ξένους, οι οποίοι αντιµετωπίζονται καλύτερα. Το συγκεκριµένο θέµα αναπτύσσεται µε χρήση πολλών παραδειγµάτων. Σηµεία στα οποία εντοπίζεται χρήση ειρωνείας είναι τα ακόλουθα: Φρούδες ελπίδες ωµάτιο: Πού τέτοια τύχη!... Πολιτισµένο ξενοδοχείο, ρωτήσαµε... στα ελληνικά και οι τιµές...τιµές και µε τη βούλα του ΕΟΤ Πώς µας ήρθε... στον µπακάλη του χωριού ( Το βλέπει ο ήλιος ) δωµάτιο, ή καλύτερα κοτέτσι Το µπάνιο... πεντακάθαρο έφθασε µια κοπέλα... Αγγλίς! το Hotel αυτό, για την ταχύτητα η τύχη µας γύρισε! όλοι µιλούν τη γλώσσα του!!! Να ένας ακόµη λόγος... στον ελλαδικό χώρο!. Το συµπέρασµα που καταλήγουν οι συντάκτριες είναι ειρωνικό, σαρκαστικό. Εκφράζεται η απογοήτευσή τους από τη συµπεριφορά των συµπατριωτών τους και µε ειρωνικό τρόπο τονίζουν ότι το ηθικό δίδαγµα που προκύπτει είναι η ανάγκη να µαθαίνει κανείς ξένες γλώσσες, ώστε να κάνει τουρισµό στον ελλαδικό χώρο. Το κείµενο, µε τον τρόπο που αναπτύσσεται (χρήση παραδειγµάτων) και µε το ειρωνικό ύφος του, γίνεται ιδιαίτερα αποτελεσµατικό. Ο στόχος των συντακτριών να καταγγείλουν κάποια απαράδεκτα γεγονότα επιτυγχάνεται.

13 302 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Οι συντάκτριες, στην ουσία, δεν παρουσιάζουν κάποιες συγκεκριµένες προτάσεις για το ζήτηµα που τις αφορά. Οι προτάσεις τους, που προβάλλονται στο τέλος του κειµένου, έχουν χαρακτήρα ειρωνικό και αποσκοπούν να καυτηριάσουν τη συµπεριφορά των συµπατριωτών µας προς τους Έλληνες τουρίστες. Σε κάθε επιστολή διαµαρτυρίας δεν είναι υποχρεωτική η παράθεση προτάσεων. Όµως, όταν αυτές υπάρχουν, είναι δυνατόν το κείµενο να γίνει περισσότερο ολοκληρωµένο και πειστικό. Βασιστείτε στην παρακάτω είδηση, για να γράψετε µια επιστολή διαµαρτυρίας που θα στείλετε για δηµοσίευση σε κάποια εφηµερίδα. Αφηγηθείτε το περιστατικό και φροντίστε να είστε αποτελεσµατικοί µε το κατάλληλο ύφος, µε την πειστικότητα των επιχειρηµάτων σας κτλ. (σχολ. βιβλ. σ.223). Κύριε ιευθυντά Χτες διάβασα στην εφηµερίδα σας την είδηση για τον τραυµατισµό ενός µικρού παιδιού, το οποίο είχε στέκι τα φανάρια, για να καθαρίζει τα τζάµια των διερχόµενων αυτοκινήτων. Για µια ακόµη φορά γινόµαστε µάρτυρες παρόµοιων περιστατικών που στην ουσία αντικατοπτρίζουν την αδιαφορία της κοινωνίας µας για τα παιδιά των φαναριών. Αλήθεια πότε η οργανωµένη πολιτεία θα µεριµνήσει πραγµατικά για τις εκατοντάδες των ανήλικων αυτών, που διακινδυνεύουν καθηµερινά την ίδια τη ζωή τους, για λίγα χρήµατα Όµως τα παιδιά αυτά, όπως και όλα τα υπόλοιπα, δικαιούνται να έχουν µια καλύτερη ζωή. Οφείλει η πολιτεία να αναλάβει τις ευθύνες της και να τα προστατέψει, γιατί στη δηµοκρατία πρέπει όλοι οι πολίτες να έχουν ίσα δικαιώµατα για κοινωνική µέριµνα και ίσες ευκαιρίες για ένα καλύτερο µέλλον.

14 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 303 Λεξιλόγιο σχετικό µε τα κείµενα της ενότητας Προσπαθήστε να συσχετίσετε τις παρακάτω οµάδες λέξεων µε τα κείµενα που διαβάσατε προηγου- µένως (σχολ. βιβλ. σ.224). 1η οµάδα λέξεων: υπηρεσιακή αναφορά. 2η οµάδα λέξεων: επιστηµονικό κείµενο ή επιστολή. 3η οµάδα λέξεων: είδηση σχετική µε κάποιο ατύχηµα. 4η οµάδα λέξεων: υπηρεσιακή αναφορά ή είδηση. 5η οµάδα λέξεων: πρακτικά συνεδρίασης ή επιστολή. 6η οµάδα λέξεων: επιστολή καταγγελτική. 7η οµάδα λέξεων: µηνυτήρια αναφορά ή επιστολή διαµαρτυρίας. 8η οµάδα λέξεων: πρακτικά συνεδρίασης. 9η οµάδα λέξεων: µηνυτήρια αναφορά ή επιστολή διαµαρτυρίας. 1. Με τα ρήµατα κοινοποιώ, ενηµερώνω, φέρω στη δηµοσιότητα να σχηµατίσετε φράσεις που να δηλώνουν την ακριβή σηµασία των λέξεων (σχολ. βιβλ. σ.225).

15 304 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Εντός των ηµερών θα κοινοποιηθούν τα νέα φορολογικά µέτρα. Ένα µεγάλο ποσοστό των Ελλήνων ενηµερώνεται κυρίως από την τηλεόραση. Πρόσφατα ο τύπος έφερε στη δηµοσιότητα το µεγάλο σκάνδαλο του παραδικαστικού κυκλώµατος. 2. Έχοντας υπόψη σας τους ακόλουθους ορισµούς των λέξεων εγκύκλιος, κοινοποίηση, υπόµνηµα, διάγγελµα, να σχηµατίσετε φράσεις συνδυάζοντας τις λέξεις αυτές (ΟΣ-αντικείµενα): µε τα κατάλληλα ρήµατα, µε ΟΣ-υποκείµενα και µε εµπρόθετους προσδιορισµούς από τον ακόλουθο πίνακα (σχολ. βιβλ. σ.225). Ο υπουργός κοινοποίησε εγκύκλιο προς όλα τα σχολεία. Ο πρωθυπουργός έστειλε διάγγελµα προς τον ελληνικό λαό. Η συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζοµένων που εκλέχτηκε πρόσφατα υπέβαλε υπόµνηµα προς το Υπουργείο Εργασίας. Ο δικαστικός υπάλληλος επέδωσε κοινοποίηση αγωγής εξώσεως στον ένοικο του διαµερίσµατος. 3. προώθηση, οπισθοδρόµηση: να σχηµατίσετε φράσεις µε τις λέξεις στην κυριολεκτική (δηλωτική) και στη µεταφορική (συνυποδηλωτική) σηµασία τους (σχολ. βιβλ. σ.226). Φράσεις µε την κυριολεκτική (δηλωτική) σηµασία των λέξεων. Η προώθηση της µπάλας προς τη µικρή περιοχή της αντίπαλης οµάδας είναι στόχος των ποδοσφαιριστών. Ο οδηγός του αυτοκινήτου, µε επιπόλαιη οπισθοδρόµηση, χτύπησε το αυτοκίνητο, που βρισκόταν παρκαρισµένο πίσω του.

16 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 305 Φράσεις µε τη µεταφορική (συνυποδηλωτική) σηµασία των λέξεων: Βασικό µέληµά του ήταν η προώθηση µε κάθε τρόπο των δικών του συµφερόντων. Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο υπερκαταναλωτισµός έχει ως αποτέλεσµα την οπισθοδρόµηση των αξιών. 4. Να επιλέξετε τις κατάλληλες λέξεις από το παρακάτω λεξιλόγιο και να συµπληρώσετε τα κενά στο κείµενο που ακολουθεί: αδίκηµα, εκδίκηση, ποινή, παραδειγµατισµός, ενεργεί, αποτρέπεται, σωφρονισµός, επιβάλλεται, επισείεται, δράστη, συνειρµός, αποτρεπετικό, αξιόποινες, αναθεωρούν, ποινική (σχολ. βιβλ. σ.226). Οι λέξεις αναφέρονται µε τη σειρά που µπαίνουν στα κενά των κειµένων. 1. εκδίκηση, σωφρονισµός, αδίκηµα, παραδειγµατισµός, δράστη. 2. ενεργεί, συνειρµός, αξιόποινες. 3. αποτρέπεται, επισείεται, αποτρεπτικά, αναθεωρούν, ποινική. 5. Σε ένα σύντοµο κείµενο, λέξεων να διατυπώσετε τις προσωπικές σας απόψεις για το νόηµα της ποινής και ειδικά για τις ποινές που επιβάλλονται στο σχολείο, καθώς και στους ανήλικους από τα αρµόδια δικαστήρια (δικαστήρια ανηλίκων). ιαβάστε και το σχετικό κεφ. ΙΓ από τον Πρωταγόρα που αναφέρεται στο νόηµα της ποινής. Φροντίστε να αξιοποιήσετε το προηγούµενο λεξιλόγιο (σχολ. βιβλ. σ.226). Στην αρχαία Ελλάδα η ικαιοσύνη θεωρούνταν τυφλή. Έπρεπε να απονέµει τις ποινές µε τρόπο αυστηρό και αδέκαστο, χωρίς να βλέπει τις υποκειµενικές αντιδράσεις εκείνων που εµπλέκονταν σε µια δικαστική υπόθεση. Αυτό στην εποχή µας, όπου οι περισσότερες κοινωνίες έχουν εκδηµοκρατιστεί, ασφαλώς, χρειάζεται να αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση.

17 306 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Η επιβολή κάθε ποινής δεν έχει στόχο την εκδικητική τιµωρία του παραβάτη του νόµου. Στόχος της κυρίως είναι τόσο η προστασία όλων των πολιτών, όσο και ο σωφρονισµός εκείνων που παρανόµησαν. Οι εξοντωτικές ποινές ή η παραβίαση ακόµη και των στοιχειοδέστερων δικαιωµάτων των εγκλείστων στις φυλακές είναι πρακτικές επικίνδυνες. εν αποτρέπουν την εγκληµατικότητα, αντιθέτως την ευνοούν και την υποθάλπουν. εν είναι µάλιστα τυχαίο ότι πολλοί θεωρούν τις φυλακές σχολεία εγκληµατικότητας. Αν αυτές οι παρατηρήσεις ισχύουν για τους ενήλικες που παρανοµούν, πόσο µάλλον πρέπει να ισχύουν για τους ανηλίκους. Ποινές απάνθρωπες και σκληρές δε σωφρονίζουν τους εφήβους ούτε αποτρέπουν την επιθετικότητά τους. Καθώς η εφηβεία είναι µια, κατά κοινή οµολογία, δύσκολη ηλικία, ο νοµοθέτης οφείλει να σκύψει πάνω στους νέους µε αγάπη και σεβασµό. Αυτοί, περισσότερο από κάθε άλλο, επιθυµούν την αγάπη και την κατανόηση των ενηλίκων. Αν, άλλωστε, αντιµετωπιστούν, µε τον κατάλληλο τρόπο, έχουν αυξηµένες πιθανότητες να γίνουν στο µέλλον υπεύθυνοι και νοµοταγείς πολίτες. Το ίδιο ακριβώς πρέπει να ισχύει και για τις ποινές που επιβάλλονται στα σχολεία. Οι µαθητές, µε τις επιθετικές αντιδράσεις τους, κατά κανόνα, επιδιώκουν να δοκιµάσουν τις αντοχές των ενηλίκων. Αν αυτοί αποδειχθούν ψύχραιµοι, µε ανθρωπιά και αγάπη, τότε οι νέοι αναγνωρίζουν και εκτιµούν τη συµπεριφορά τους. Συµπερασµατικά είναι αντιφατικό από τη µια πλευρά να επιδιώκουµε να γίνουν δικαιότερες οι κοινωνίες µας σήµερα και από την άλλη η δικαιοσύνη να επιβάλλει ποινές παράλογες, σκληρές και απάνθρωπες. 6. Σχηµατίστε φράσεις µε τρεις από τις παρακάτω λέξεις. Πώς θα αποδίδατε το νόηµα των φράσεων αυτών χρησιµοποιώντας πιο επίσηµο ύφος είτε και το παράδειγµα: - Ο συνεταίρος του µε διάφορες κοµπίνες τον έγδερνε συστηµατικά. Ο συνεταίρος του αποµυζούσε συστηµατικά το κεφάλαιο της εταιρείας (σχολ. βιβλ. σ.226). γδέρνω (µτφ.), ξαφρίζω, εργάζοµαι τσαπατσούλικα, ξεχαρβαλώνω, συµβουλεύω/ορµηνεύω, ζυγιάζω, αστόχαστος, φροντίδα. Συστηµατικά ξάφριζε όλα τα χρήµατα από το ταµείο. Συστηµατικά υπεξαίρεσε όλα τα χρήµατα από το ταµείο. Εργάζεται τόσο τσαπατσούλικα, που νοµίζεις ότι δεν κάνει τίποτα. Εργάζεται τόσο απρόσεχτα και απρογραµµάτιστα, που νοµίζεις ότι δεν κάνει τίποτα.

18 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 307 Τα ζυγιάζω από δω, τα ζυγιάζω από εκεί, αλλά δε βγάζω κανένα συµπέρασµα. Τα υπολογίζω από δω τα υπολογίζω από εκεί αλλά δε βγάζω κανένα συµπέρασµα. 7. Να αντικαταστήσετε τις ακόλουθες ιδιωµατικές φράσεις µε µια ισοδύναµη λέξη/έκφραση και να τις εντάξετε στο κατάλληλο γλωσσικό πλαίσιο (σχολ. βιβλ. σ.227): του έσυρα/του έψαλλα τα εξ αµάξης µου έσυρε όσα σέρνει η σκούπα του βάζω γνώση τα προς το ζην του δίνω ένα µάθηµα Του µίλησα άγρια, προσβλητικά, τον έβρισα. Μετά από το χονδροειδές λάθος του του έσυρα τα εξ αµάξης. Με προσέβαλε, µε ταπείνωσε, µου µίλησε απαξιωτικά. Χωρίς να φταίω µου έσυρε όσα σέρνει η σκούπα. Τον συµβουλεύω, τον λογικεύω, τον νουθετώ. Προσπαθώ να του βάλω γνώση, αλλά αυτός δε λογικεύεται. Τα απαραίτητα για να ζήσει κάποιος. Εργάζεται σκληρά µόνο για τα προς το ζην. Θέλω επίµονα, απαιτώ, ζητώ φορτικά. Θέλει σώνει και καλά να της αγοράσει αυτό το ακριβό κόσµηµα, ενώ ξέρει ότι δεν έχουν χρήµατα. Τον επιπλήττω, τον τιµωρώ, τον παραδειγµατίζω. Η ατυχία του αυτή του έδωσε ένα µάθηµα.

19 308 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 8. Με τα ουσιαστικά κλοπή, ληστεία, κατάχρηση, οικειοποίηση ή τα αντίστοιχα ρήµατα να σχηµατίσετε φράσεις που να δηλώνουν την ακριβή σηµασία των λέξεων (σχολ. βιβλ. σ.227). Η κλοπή είναι πράξη κολάσιµη. Σήµερα έγινε ληστεία σε µεγάλη τράπεζα. Η κατάχρηση στο φαγητό οδηγεί στην παχυσαρκία. Οικειοποιήθηκε ξένες ιδέες, γιατί είχε στόχο να εντυπωσιάσει. 4. Ποιος αφηγείται α. Ορισµός Αφηγητής είναι το πρόσωπο που µεταφέρει (αφηγείται) λεκτικά (γραπτά ή προφορικά) σε κάποιους άλλους µιαν ιστορία, είναι η φωνή που αναλαµβάνει την ευθύνη της αφηγηµατικής πράξης. Είναι ο ρόλος διαµεσολαβητή ανάµεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη. Τον επινοεί ο συγγραφέας, για να πει την ιστορία. Ο αφηγητής είναι αυτός που ενσαρκώνει τις αρχές σύµφωνα µε τις οποίες γίνονται οι αξιολογικές κρίσεις. Αυτός είναι που αποκρύβει ή αποκαλύπτει τις σκέψεις των προσώπων, αυτός είναι που επιλέγει ανάµεσα στον ευθύ λόγο και στο µετατιθέµενο (πλάγιο) λόγο, ανάµεσα στη χρονολογική τάξη και στις ανατροπές του χρόνου. εν υπάρχει αφήγηση χωρίς αφηγητή.

20 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 309 β. ιάκριση συγγραφέα αφηγητή Ο συγγραφέας ανήκει στον πραγµατικό κόσµο, είναι ένα συγκεκριµένο, πραγµατικό, ιστορικό πρόσωπο που παράγει και εκπέµπει µιαν ιστορία προς ένα άλλο πρόσωπο του πραγµατικού κόσµου, τον αναγνώστη. Αντίθετα, ο αφηγητής ανήκει στον κόσµο του κειµένου, στον κόσµο της ιστορίας, της αφηγηµατικής µυθοπλασίας. Απευθύνεται σε ένα άλλο µέλος του κειµενικού κόσµου, που λέγεται αποδέκτης της αφήγησης. Τα ζεύγη συγγραφέας αναγνώστης και αφηγητής αποδέκτης της αφήγησης ανήκουν σε δύο διαφορετικές πραγµατικότητες. Το πρώτο ζεύγος ανήκει στον πραγµατικό κόσµο, ενώ το δεύτερο στον κειµενικό. Οι δύο αυτές πραγµατικότητες συνδέονται, επειδή γίνεται αποδεκτή µια σύµβαση: ο συγγραφέας µιλά σαν να ήταν εκείνος ο αφηγητής και ο αναγνώστης αποδέχεται το µήνυµα σα να ήταν αυτός ο αποδέκτης της αφήγησης. Με βάση αυτή τη σύµβαση, δεχόµαστε ότι ο αφηγήτης συνιστά την εγγραφή του συγγραφέα µέσα στο κείµενο, όπως ακριβώς ο αποδέκτης της αφήγησης συνιστά την εγγραφή του αναγνώστη στο κείµενο. γ. Η κατηγοριοποίηση των αφηγητών Με πρωταρχικό κριτήριο τη συµµετοχή ή όχι του αφηγητή στην αφήγηση, διακρίνουµε δύο βασικούς τύπους αφηγητή: 1) ραµατοποιηµένος αφηγητής (οµοδιηγητικός): συµµετέχει στην ιστορία ως πρόσωπο και δηλώνεται συνήθως µε το εγώ. Μπορεί να πάρει τη µορφή του αφηγητή πρωταγωνιστή (αφηγείται µια ιστορία στην οποία πρωταγωνιστεί). Τα βιβλία που είναι γραµµένα στο πρώτο πρόσωπο µπορεί να οδηγήσουν τον αφελή αναγνώστη να θεωρήσει ότι το εγώ στο κείµενο είναι ο συγγραφέας. εν είναι φυσικά. Είναι ο αφηγητής, η φωνή που αφηγείται. Ο P. G. Wodehouse έγραψε κάποτε τ αποµνηµονεύµατα ενός σκύλου σε πρώτο πρόσωπο ένα µοναδικό παράδειγµα ότι η αφηγηµατική φωνή δεν είναι απαραιτήτως αυτή του συγγραφέα. 2) Αµέτοχος στην ιστορία (ετεροδιηγητικός): αφηγείται την ιστορία σε γ ρηµατικό πρόσωπο και χρησιµοποιεί την αντωνυµία αυτός/ή/αυτοί/ές. Υπάρχουν οι εξής υποκατηγορίες αυτού του τύπου: i) Παντογνώστης αφηγητής: βλέπει µέσα απ όλα τα πρόσωπα. ii) Αντανακλαστικός αφηγητής: βλέπει µέσα από το βασικό πρόσωπο. iii) Βλέπει µέσα από το δευτερεύον πρόσωπο. iv) Αντικειµενικός παρατηρητής που δεν βλέπει µέσα από κανένα πρόσωπο.

21 310 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση ιαβάστε το παρακάτω απόσπασµα από λογοτεχνικό κείµενο και προσπαθήστε να αντλήσετε στοιχεία για τον αφηγητή (σχολ. βιβλ. σ.228). Στο συγκεκριµένο κείµενο ο συγγραφέας του Θανάσης Βαλτινός είναι αυτός που επινοεί τον αφηγητή και δεν παρουσιάζει ο ίδιος τα συµβάντα. Πρόκειται για µια γυναίκα, προϊόν της φαντασίας του συγγραφέα, η οποία αφηγείται σε α πρόσωπο τα γεγονότα. Η ίδια µάλιστα είναι πρωταγωνίστρια των γεγονότων αυτών, παρουσιάζοντας τον προσωπικό προβληµατισµό της, τις ευαισθησίες και τις νευρώσεις της. 5. Η οπτική γωνία στην αφήγηση Σε µιαν αφήγηση δεν µπορούµε να συµπεριλάβουµε όλα τα γεγονότα που συνέβησαν. Αναγκαστικά γίνεται µία επιλογή γεγονότων, όπως στην περιγραφή γίνεται επιλογή λεπτοµερειών. Η επιλογή αυτή εξαρτάται από την οπτική γωνία του προσώπου που κάνει την αφήγηση, δηλαδή είναι ανάλογη µε τη γνώση του (άµεση ή έµµεση) για τα γεγονότα, τη συναισθηµατική του φόρτιση, τον τρόπο που σκέφτεται, το αποτέλεσµα που επιδιώκει κ.ά.

22 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 311 ιαβάστε τα παρακάτω κείµενα και δείτε πώς παρουσιάζεται το ίδιο περιστατικό από διαφορετική οπτική γωνία (της καθηγήτριας και των µαθητών). Πώς γίνεται η ιεράρχηση των πληροφοριών στο κάθε κείµενο Ειδικότερα, ποια πληροφορία, σηµαντική για την όλη εξέλιξη της υποθέσεως, παραλείπεται στην αναφορά του περιστατικού από την καθηγήτρια, ενώ προβάλλεται στην αναφορά των µαθητών Ποια σχόλια εντοπίζετε στην αφήγηση και ποιο σκοπό εξυπηρετούν Ποιος είναι ο τόνος (νηφάλιος, επιθετικός) της αφήγησης κάθε φορά (σχολ. βιβλ. σ.229) Η ιεράρχηση των πληροφοριών στο κάθε κείµενο εξαρτάται από την οπτική γωνία που βλέπουν το περιστατικό τόσο η καθηγήτρια, όσο και οι µαθητές. Συγκεκριµένα: Η καθηγήτρια, στην αναφορά του περιστατικού, αποσιωπά το γεγονός ότι την ηµέρα του συµβάντος ήταν Πρωταπριλιά. Επικεντρώνει περισσότερο την προσοχή της στην απαράδεκτη και προσβλητική συµπεριφορά ενός µαθητή και τονίζει ότι γενικά πρόκειται για ένα άτακτο τµήµα. Αντίθετα οι µαθητές, στο κείµενο τους, τονίζουν ότι επρόκειτο για ένα πρωταπριλιάτικο αστείο και ότι δεν υπήρχε πρόθεση εκ µέρους τους να προσβάλλουν την καθηγήτρια. Μάλιστα ζητούν συγγνώµη από αυτή, αν άθελα τους τη στενοχώρησαν. Εκτός αυτών το κείµενο των µαθητών, είναι περισσότερο πειστικό, εφόσον δεν υπάρχουν παραλείψεις στην αφήγησή τους και δείχνουν µεγαλύτερη κατανόηση. Σε κάθε αφήγηση υπάρχουν σχόλια µε τα οποία γίνεται εµφανέστερη η πρόθεση εκείνων που την παρουσιάζουν. Ειδικότερα: Στην αφήγηση της καθηγήτριας σχόλια είναι: γεγονός που µε παραξένεψε... άτακτο τµήµα. Σκέφτηκα... οµαδική αποχή. Τότε σηκώνεται... και φύγατε. Επειδή θεωρώ... µε παρόµοιο τρόπο. Στην αφήγηση των µαθητών σχόλιο είναι: Τότε ο Γ.Π. που έχει χιούµορ Ο τόνος σε κάθε αφήγηση είναι διαφορετικός. Στην αφήγηση της καθηγήτριας ο τόνος είναι αδιάλλακτος, επιθετικός, αυστηρός. εν κατανοεί τις αντιδρά-

23 312 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση σεις των µαθητών και επιθυµεί την τιµωρία τους. Η οπτική γωνία κάτω από την οποία βλέπει το συµβάν είναι στενά προσωπική και απόλυτη. Στην αφήγηση των µαθητών ο τόνος είναι ήπιος, διαλλακτικός, µε κατανόηση προς την καθηγήτρια. Οι µαθητές αφηγούνται µε ψυχραιµία και αντικειµενικότητα τα συµβάντα και ο τόνος της αφήγησής τους είναι χαµηλός, ευγενής και διακριτικός. Εργαστείτε σε οµάδες των τεσσάρων ατόµων και προσπαθήστε να επινοήσετε σε 10 µια φανταστική ιστορία κλοπής, στην οποία ο δράστης τελικά συλλαµβάνεται και δικάζεται. Σκηνοθετήστε την υπόθεση καθορίζοντας τα αίτια/κίνητρα που οδήγησαν το δράστη στην κλοπή, τις συνθήκες της σύλληψής του, τη στάση του θύµατος και του αυτόπτη µάρτυρα, και την απόφαση του δικαστή. Παρουσιάστε την ιστορία σας αυτοσχεδιάζοντας, αφού κάνετε την κατανοµή των ρόλων: δράστης, θύµα, αυτόπτης µάρτυρας, δικαστής (σχολ. βιβλ. σ.231). Η εργασία αυτή είναι προφορική. Ενδεικτικά για να σκηνοθετήσουµε µια φανταστική ιστορία κλοπής πρέπει να παρουσιάσουµε τη διαφορετική οπτική γωνία, κάτω από την οποία βλέπει ο κάθε εµπλεκόµενος στην υπόθεση τα γεγονότα. Αυτή η οπτική γωνία θα εξαρτηθεί από τα κίνητρα του καθενός, την ψυχολογική φόρτιση, τους σκοπούς και τις επιδιώξεις του. Εργαστείτε τώρα για να γράψετε τρεις ξεχωριστές αφηγήσεις που υποτίθεται ότι είναι οι γραπτές καταθέσεις: α) του δράστη, β) του θύµατος, γ) του αυτόπτη µάρτυρα. Προσέξτε ότι το κάθε πρόσωπο παρουσιάζει την υπόθεση από τη δική του οπτική γωνία και εποµένως επιλέγει και προβάλλει τα γεγονότα ανάλογα µε το σκοπό που επιδιώκει (συµφέρον, αντικειµενική προυσίαση των γεγονότων), τη συναισθηµατική του φόρτιση, και γενικότερα την προσωπική του στάση απέναντι στη συγκεκριµένη υπόθεση (σχολ. βιβλ. σ.231).

24 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 313 Αφήγηση του δράστη: Το τελευταίο διάστηµα η κατάστασή µου ήταν απελπιστική. Στην οικογένειά µου, η οποία αποτελείται από τέσσερα παιδιά και τη γυναίκα µου, τα προβλήµατα ήταν τεράστια. ουλειά δεν έχω εδώ και δύο χρόνια. Αναγκάστηκα να κλέψω την τσάντα της γυναίκας αυτής, η οποία µου φάνηκε ότι ήταν πλούσια και δε θα ήταν µεγάλη απώλεια αν της αφαιρούσα λίγα χρήµατα. Εγώ πάλι πίστευα, ότι µε τα χρήµατα αυτά θα µπορούσα να καλύψω κάποιες επείγουσες ανάγκες µου. Τα παιδιά µου δεν έχουν ούτε γάλα να πιουν. Ζητάω συγνώµη για την πράξη µου, όµως πρέπει και εσείς να καταλάβετε τις δυσκολίες που αντιµετωπίζω και να δείτε µε ανθρωπιά και κατανόηση την περίπτωσή µου. Αφήγηση του θύµατος: Καθώς περπατούσα στο δρόµο, αντιλαµβάνοµαι ότι κάποιος άγνωστος ορµάει µε δύνα- µη επάνω µου, µε σπρώχνει µε βία και παίρνει την τσάντα µου. Έτρεξε γρήγορα για να φύγει, αλλά ευτυχώς κάποια παρέα νέων που περπατούσε εκεί κοντά, εκείνη την ώρα, τον κυνήγησε και τον έπιασε. Εγώ τα έχασα και δεν ήξερα τι να κάνω. Μέσα στην τσάντα µου είχα µερικά χαρτιά και τα χρήµατα από τη σύνταξή µου. Είµαι άρρωστη και φτωχή γυναίκα και, όπως καταλαβαίνετε, τα χρήµατα αυτά τα έχω ανάγκη. Μάλιστα έχω πανικοβληθεί τόσο, ώστε φοβάµαι να κυκλοφορήσω µόνη µου στο δρόµο. εν ξέρω τι να υποθέσω. Η κοινωνία µας χάλασε πολύ και αναρωτιέµαι πώς θα προστατευτούµε εµείς οι πολίτες που σεβόµαστε το νόµο. Αφήγηση του αυτόπτη µάρτυρα: Έτυχε εκείνο το πρωί να βαδίζω στο δρόµο πολύ κοντά στην κυρία, όταν αντιλήφθηκα έναν µεσήλικο λεπτό άντρα, µε σκούρα ρούχα, να έρχεται από απέναντι τρέχοντας και να αρπάζει την τσάντα της µε βίαιο τρόπο. Ο άνθρωπος αυτός από την αρχή µου φάνηκε ύποπτος, αλλά δυστυχώς δεν πρόλαβα να αντιδράσω. Κατά καλή τύχη όµως, κάποια νέα παιδιά έτρεξαν και έπιασαν το δράστη. Εγώ εκείνη τη στιγµή κάλεσα την αστυνοµία, η οποία έφτασε στον τόπο του συµβάντος σε σχετικά µικρό χρονικό διάστηµα. Οι αστυνοµικοί συνέλαβαν το δράστη και τον οδήγησαν στο τµήµα. Αυτά µόνο έχω να καταθέσω και λυπάµαι πολύ για την περιπέτεια της κυρίας. Πώς θα αφηγούνταν στην οικογένειά του την επίσκεψή του στο σούπερ µάρκετ ο βιαστικός αγοραστής που έπεσε πάνω στην τζαµαρία Σ αυτή την περίπτωση να πάρετε βέβαια υπόψη σας ότι το συγκεκριµένο γεγονός, που αποτελεί µια µόνο λεπτοµέρεια της καταναλωτικής υστερίας στο δηµοσιογραφικό κείµενο, θα προβληθεί ως κεντρικό γεγονός, επειδή η ιεράρχηση των γεγονότων γίνεται από διαφορετική οπτική γωνία (του δηµοσιογράφου στην πρώτη περίπτωση και του παθόντα αγοραστή στη δεύτερη) και µε διαφορετικό σκοπό (σχολ. βιβλ. σ.232).

25 314 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Εκείνο το πρωί η ουρά που είχε σηµατιστεί µπροστά από το σούπερ µάρκετ ήταν πολύ µεγάλη. Μέσα σ αυτή την ουρά βρισκόµουν και εγώ και αγωνιζόµουν να φτάσω στην είσοδο του καταστήµατος. Όλοι γύρω µου έσπρωχναν τους άλλους, για να προλάβουν να µπουν µέσα. Σε µια στιγµή, και ενώ βρισκόµουν µπροστά από τη τζαµαρία, κάποιος από πίσω µου µε έσπρωξε µε τέτοια δύναµη, ώστε εγώ έχασα την ισορροπία µου, έπεσα επάνω της και αυτή έσπασε. Χτύπησα λίγο, αλλά δεν υποχώρησα. Κατάφερα να µπω µέσα στο κατάστηµα και, τρέχοντας, αγόρασα λίγα γάλατα και διάφορες κονσέρβες, πριν εξαφανιστούν όλα από τα ράφια. Όµως τα τρόφιµα αυτά δεν ήταν δυστυχώς αρκετά. Γι αυτό γρήγορα αναγκάστηκα να τρέξω και σε δύο άλλα καταστήµατα από τα οποία προµηθεύτηκα αρκετά προϊόντα. Κατά τη γνώµη µου, όσο κι αν οι αρχές µας διαβεβαιώνουν να µην πανικοβληθούµε, εγώ ήθελα να διασφαλίσω, µε όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο την οικογένειά µου. Έτσι συγκέντρωσα γάλατα και τρόφιµα που θα κάλυπταν τις ανάγκες µας, τουλάχιστον για τρεις µήνες. Προσπαθήστε να αποδώσετε το ίδιο περιστατικό µε αφηγητή α) την Αρτεµισία, β) τον Ξέρξη και γ) έναν απλό ναύτη του καλυνδίτικου πλοίου, ο οποίος υποτίθεται ότι σώθηκε (σχολ. βιβλ. σ.234). α) Αφήγηση της Αρτεµισίας: Η δυνατότητα που είχα τη στιγµή εκείνη ήταν µόνο µια: να εµβολίσω το φιλικό µας πλοίο που βρισκόταν µπροστά από εµένα. Σε κάθε άλλη περίπτωση ο εχθρός θα µε αφάνιζε. Το αττικό πλοίο που µε κυνηγούσε, µικρό και ευκίνητο, δε µου έδινε καµµία ευκαιρία να ξεφύγω από τον κίνδυνο. Εξάλλου θυµήθηκα ότι ο αµασίθυµος, που διοικούσε το φιλικό µας καλυνδίτικο πλοίο, δεν µας είχε φερθεί σωστά στον Ελλήσποντο. Προτίµησα λοιπόν να εµβολίσω το πλοίο αυτό, ώστε να βουλιάξει και εµείς να ξεφύγουµε, για να σωθούµε από την απειλή του αθηναϊκού πλοίου. Άλλωστε γρήγορα µου πέρασε από το µυαλό και η πιθανότητα να δηµιουργηθεί σύγχυση στους Αθηναίους, όπως και έγινε. Το αττικό πλοίο νόµισε, ίσως, ότι είµασταν πλοίο φιλικό ή ότι είχαµε αυτοµολήσει. Έτσι σταµάτησε να µας στοχεύει και να µας κυνηγά. Στράφηκε εναντίον άλλων και εµείς κατορθώσαµε να σωθούµε. β) Αφήγηση του Ξέρξη: Παρακολουθούσα µε αγωνία την έκβαση της ναυµαχίας και έβλεπα ότι ο στόλος µας βρίσκονταν ήδη σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Ξαφνικά βλέπω το πλοίο της Αρτεµισίας να εµβολίζει ένα δικό µας πλοίο το οποίο βρισκόταν µπροστά της. Γρήγορα κατάλαβα ότι το πλοίο αυτό το διοικούσε ο αµασίθυµος, ο βασιλιάς που στον Ελλήσποντο επέδειξε απαράδεκτη συµπεριφορά. Η Αρτεµισία δε δίστασε καθόλου να τον εµβολίσει.

26 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 315 Έτσι έσωσε το πλοίο και του ναύτες της, αφού το αττικό πλοίο που την απειλούσε, στράφηκε εναντίον άλλων πλοίων, επειδή οι Αθηναίοι ναυτικοί έπαθαν σύγχυση. Θαύµασα τόσο την ευστροφία και τη γενναιότητα της γυναίκας αυτής! Μακάρι και οι άνδρες του στόλου µας να αγωνίζονταν µε τον τρόπο αυτόν. υστυχώς οι άντρες µου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες άντρες. γ) Αφήγηση του απλού ναύτη του κυλινδίτικου πλοίου, ο οποίος υποτίθεται ότι σώθηκε: Μέχρι εκείνη τη στιγµή το πλοίο µας είχε κατορθώσει να σωθεί από την απειλή του εχθρικού στόλου. Νοµίζαµε ότι είχαµε πια διαφύγει τον κίνδυνο, γιατί πίσω µας δεν υπήρχε εχθρικό πλοίο. Ερχόταν το πλοίο της Αρτεµισίας, που άνηκε στο δικό µας στόλο. Όµως ξαφνικά το πλοίο αυτό, εκεί που δεν το περιµέναµε, έρχεται και µας εµβολίζει. Όλοι µας, απελπισµένα τρέχαµε να σωθούµε, πριν βουλιάξει το πλοίο. Ο µασίθυµος, µέσα στον πανικό, προσπαθούσε να δώσει εντολές. Ποιος όµως τον άκουγε εκείνη την ώρα! Εγώ, πριν βουλιάξει το πλοίο, όρµησα στη θάλασσα και κατόρθωσα να αρπαχτώ από ένα ξύλο που έπλεε κοντά µου. Από τη στιγµή αυτή και ύστερα δε θυµάµαι τίποτε απολύτως. Βρέθηκα σε ένα πλοίο φιλικό µας και, αφού συνήλθα, διηγήθηκα στους ναύτες το περιστατικό. Αναρωτιέµαι ακόµη, γιατί η Αρτεµισία µας φέρθηκε µε αυτόν τον απαράδεκτο τρόπο. ιαβάστε την παρακάτω αφήγηση - µαρτυρία για τις περιπέτειες των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και προσέξτε τη δύναµη που έχει η αφήγηση όταν στηρίζεται στα βιώµατα του αφηγητή. Αν έχετε κι εσείς κάποια συγκλονιστική εµπειρία, καταθέστε τη µαρτυρία σας στην τάξη (σχολ. βιβλ. σ.234). Η άσκηση είναι προφορική Ενδεικτικά θα µπορούσατε να αφηγηθείτε ένα περιστατικό που νοµίζετε ότι σας προβληµάτισε, σας λύπησε ή σας εξόργισε. Το παρακάτω απόσπασµα προέρχεται από µαρτυρίες αγωνιστών της αντίστασης εναντίον των Γερ- µανών κατά τη διάρκεια του Β παγκοσµίου πολέµου./ Προσπαθήστε να εντοπίσετε στοιχεία του προφορικού λόγου (σχολ. βιβλ. σ.236).

27 316 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Το συγκεκριµένο απόσπασµα, επειδή είναι προφορική αφήγηση αγωνιστή εναντίον των Γερµανών, στη διάρκεια του Β παγκοσµίου πολέµου, έχει πολλά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του προφορικού λόγου. Τα κυριότερα από αυτά είναι: α) Ασύνδετα σχήµατα, ελλειπτικός λόγος: Είδα κάτι ανθρώπους... στ ανατολικά κατέβηκα χαµηλά... καλά χαµηλά, Πυρσοί στον ουρανό... τουφεκιές, Έγινε µια τοµή... και ντογρού, Εσηµειώθηκε ένα πολύ περίεργο,... εν πειράζει. β) Παροµοιώσεις: Τώρα έµοιαζα... αεράτος, να σέρνουν τσ αίγες... ειρήνη, Ήταν ένα είδος... βραδύκαυστο. γ) Περιγραφές: Είδα κάτι ανθρώπους... στ ανατολικά, Αναρίθµητοι στρατιώτες... τουφεκιές, Ηρεµία... τίποτε περισσότερο, ιάσπαρτα τα αεροπλάνα... Γιούγκερς. δ) Τοπωνύµια: Σκοτώθηκε τσι Τρεις Καµάρες, απ τα υο Αοράκια ε) Χρήση πολλών τοπικών προσδιορισµών: χαµηλά προς το αεροδρόµιο, κύτταξα εδώ κι εκεί έγινε ένα πλησίασµα εκεί, φωτισµός εδώ, προβολείς από κάτω, καµιά περίπολος απ εκεί, ένας σκύλος να υλακτεί πέρα - δώθε, ιάσπαρτα τα αεροπλάνα εδώ, εκεί, Εµείς τη χαρήκαµε... ανατολικά, Μα ήρθε κοντά. στ) Λεκτικές και νοηµατικές επαναλήψεις: Είδα κάτι ανθρώπους Κάτι συρµατοπλέγµατα έκαψα κάτι σχέδια, Έγινε µια τοµή σε κάτι συρµατοπλέγµατα, Κάτι γιγαντιαία Γιούγκερς, Αφήκαµε και κάτι κουβέρτες ένα πράγµα αδύνατο να µπούµε µέσα, αλλά ήταν ένα πράγµα γι αυτούς που ήταν ακαθόριστο πράµα Πίσω Πίσω Πίσω εν πειράζει, εν πειράζει, εν πειράζει κ.τ.λ. Η θέση του σχολίου Σχόλιο: όλα αυτά τα γνωρίσµατα του προφορικού λόγου, συνοδευµένα από τα ανάλογα παραγλωσσικά στοιχεία, προσδίδουν ζωντάνια και γλαφυρότητα στο λόγο του αφηγητή. Ιδιωµατισµοί: τσοµπάνης αρειµάνιος, τσ ίδιας µέρας, τη βέργα σα πίσω, να σέρνουν τσ αίγες, ένας σκύλος να υλακτεί πέρα - δώθε, και ντογρού, Επήγε και το βαλε στη µούρη του Μπερζέ, Έχουν γράψει αυτοί έναν κόσµο βιβλία, Ήταν ένα είδος... τ αλάτι, τριανταοχτώ που λένε οι εξηµµένοι.

28 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 317 Η οπτική γωνία στη λογοτεχνική αφήγηση Ειδικότερα, στη λογοτεχνική αφήγηση, κάνουµε λόγο για την οπτική γωνία του αφηγητή, δηλαδή τη θέση από την οποία βλέπει τα δρώµενα. Τα φαινόµενα που συνθέτουν τον πλασµατικό κόσµο δε µας παρουσιάζονται ποτέ αυτά καθεαυτά, αλλά σύµφωνα µε κάποια οπτική. Η οπτική γωνία είναι η άποψη του καλλιτέχνη για τη ζωή µέσα από τα παράθυρα της τέχνης, δηλαδή η δική του ερµηνεία της ζωής ή η στάση του πρωταγωνιστή απέναντι στα γεγονότα. Η οπτική γωνία στη λογοτεχνία αποτελεί µιαν αφηγηµατική τεχνική και η σηµασία της είναι πολύ µεγάλη. Κι αυτό γιατί στη λογοτεχνία δεν έχουµε ποτέ να κάνουµε µε γεγονότα ή µε πράξεις ακατέργαστα, αλλά µε γεγονότα παρουσιασµένα µε έναν ορισµένο τρόπο. ύο διαφορετικές οπτικές του ίδιου φαινοµένου κάνουν δύο διακριτά φαινόµενα. Οι όψεις ενός αντικειµένου προσδιορίζονται από τη θέα που µας προσφέρεται προς αυτό. Η σηµασία αυτού του γεγονότος σύµφωνα µε τον Τσ. Τοντόροφ είχε πάντα εξαρθεί στις οπτικές τέχνες και η λογοτεχνία έχει να µάθει πολλά από τη θεωρία της ζωγραφικής. Για παράδειγµα, έχει συχνά παρατηρηθεί η παρουσία των οπτικών στις βυζαντινές εικόνες και ο αποφασιστικός τους ρόλος στη δοµή του πίνακα: είναι φανερό πως γίνεται χρήση πολλών οπτικών γωνιών στο εσωτερικό µιας µόνο εικόνας, ανάλογα µε το ρόλο που πρέπει να παίζει το αναπαριστάµενο πρόσωπο: η κύρια µορφή είναι στραµµένη προς το θεατή, ενώ θα έπρεπε, σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της σκηνής, να είναι στραµµένη προς το συνοµιλητή της. Ο συγγραφέας συνήθως επιλέγει µία από τις εξής δύο δυνατότητες (ή ακόµα και τις εναλλάσσει): Αφήγηση µε µηδενική εστίαση (έλλειψη οπτικής γωνίας): ένας παντογνώστης αφηγητής εξουσιάζει απόλυτα την ιστορία που αφηγείται: διαπερνά µε το βλέµµα του τους τοίχους, γνωρίζει τις σκέψεις και τα συναισθήµατα των ηρώων του, ξέρει δηλαδή περισσότερα από οποιοδήποτε αφηγηµατικό πρόσωπο. Η µηδενική εστίαση / προοπτική είναι χαρακτηριστική του παραδοσιακού / κλασικού αφηγήµατος. Η σκηνή περιγράφεται, όχι σύµφωνα µε την οπτική γωνία ενός χαµένου Παριζιάνου ή σύµφωνα µ αυτήν ενός πρωταγωνιστή, αλλά µε αφετηρία την αντίληψη που έχει γι αυτήν Αφηγητής > Πρόσωπο Παράδειγµα: Το σπίτι όπου γίνεται η εκµετάλλευση της λαϊκής πανσιόν ανήκει στη µαντάµ Βωκέ. Βρίσκεται στο κάτω µέρος της οδού Νεβ-Σαιντ-Ζενβιέβ, στο µέρος όπου το έδαφος χαµηλώνει προς την οδό Αρµπαλέτ µε µια κλίση τόσο απότοµη και τόσο τραχιά που τα άλογα σπάνια την ανεβοκατεβαίνουν. Η περίπτωση αυτή είναι ευνοϊκή για τη σιωπή που βασιλεύει σε τούτους τους στενούς δρόµους ανάµεσα στον τρούλο του Βαλ-ντε-Γκρας και τον τρούλο του Πάνθεου, δυο µνηµείων που αλλά-

29 318 ο αφηγητής. Καµιά συρρίκνωση πεδίου που να προκαλείται από την υιοθέτηση µιας οπτικής γωνίας µέσα στη διήγηση δε δεσπόζει στην αφήγηση. Αφήγηση µε εσωτερική εστίαση (προσωπική οπτική γωνία): ο αφηγητής περιορίζεται να πει εκείνο που ξέρουν (σκέφτονται, αντιλαµβάνονται) τα πρόσωπα του αφηγήµατος, ξέρει δηλαδή όσα ξέρει το πρόσωπο. (Κυρίως στα νατουραλιστικά και ψυχολογικά µυθιστορήµατα). Σ αυτό το απόσπασµα, η οπτική γωνία είναι εκείνη της Έµµας. Η σκηνή του µοναστηριού παρουσιάζεται µέσα από την ανά- µνηση που έχει γι αυτό η µαντάµ Μποβαρί. Ο λόγος, η φωνή, αντίθετα, προέρχεται από τον αφηγητή, µε µόνη εξαίρεση τις αντωνυµίες του δεύτερου προσώπου του πληθυντικού στο διηγόταν ιστορίες, σας µάθαινε τα νέα, έκανε στην πόλη τα ψώνια σας. Αυτές οι φευγαλέες αναµνήσεις του εσωτερικού λόγου του προσώπου, ευνοούν τη σύγχυση µεταξύ φωνής και οπτικής γωνίας, που πρέπει ωστόσο να διακρίνουµε. Σε αποσπάσµατα σαν αυτό, η αφηγηµατική πληροφόρηση περνά µέσα από το φίλτρο της συνείδησης του πρωταγωνιστή, ή αλλιώς, η αφήγηση είναι εστιασµένη πάνω στο πρόσωπο του έργου. ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση ζουν τις συνθήκες της ατµόσφαιρας ρίχνοντας κίτρινους τόνους, σκοτεινιάζοντας τα πάντα µε τις αυστηρές αποχρώσεις που προβάλλουν οι θόλοι τους [...] Ένας χαµένος Παριζιάνος δε θα βλεπε εκεί παρά λαϊκές πανσιόν ή ιδρύµατα, µιζέρια ή πλήξη, γειρατειά που αργοπεθαίνουν, νιάτα χαρούµενα, αναγκασµένα να δουλεύουν. (Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Μπαρµπα Γκοριό) Αφηγητής = Πρόσωπο Παράδειγµα: Υπήρχε στο µοναστήρι µια γεροντοκόρη που ερχόταν κάθε µήνα, επί οχτώ µέρες, να δουλέψει στα ασπρόρουχα [...] Συχνά οι οικότροφες το έσκαγαν από το αναγνωστήριο για να πάνε να τη δούνε. Ήξερε απ έξω ερωτικά τραγούδια του περασµένου αιώνα, που τα τραγουδούσε χαµηλόφωνα, πλέκοντας συγχρόνως µε τη βελόνα της. ιηγόταν ιστορίες, σας µάθαινε τα νέα, έκανε στην πόλη τα ψώνια σας, και δάνειζε στις µεγάλες κρυφά κάποιο µυθιστόρηµα που είχε πάντα στις τσέπες της ποδιάς της, και απ όπου η ίδια η δεσποινίδα καταβρόχθιζε µεγάλα κεφάλαια, στα διαλείµµατα της δουλειάς της. εν ήταν παρά έρωτες, εραστές, ερωµένες, κυρίες καταδιωγµένες, που λιποθυµούσαν σε µοναχικά περίπτερα, ταχυδρόµοι που σκοτώνουν σε όλους τους σταθµούς, άλογα που σκάνε από εξάντληση σ όλες τις σελίδες, σκοτεινά δάση, αισθηµατικές αναστατώσεις, όρκοι, λυγµοί, δάκρυα και φιλιά, βαρκάδες στο σεληνόφωτο, αηδόνια στα αλσύλλια, κύριοι γενναίοι σα λιοντάρια, όλο γλύκα σαν τα πρόβατα, σπάνιας αρετής, πάντα καλοντυµένοι, έτοιµοι να κλάψουν σαν τις κρήνες. Επί έξι µήνες, στα δεκαπέντε της, η Έµµα λίπανε λοιπόν τα χέρια της σ αυτή τη σκόνη των παλιών αναγνωστηρίων. (Φλοµπέρ, Μαντάµ Μποβαρί)

30 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 319 Η περιγραφή του τοπίου του Μονσού είναι εστιασµένη πάνω στον Ετιέν Ναντιέ. Η αφηγηµατική πληροφόρηση φιλτράρεται από τη συνείδηση του προσώπου του έργου. Κάτοχος του λόγου, ο αφηγητής ακολουθεί το βλέµµα του Λαντιέ που προσπαθεί να διαπεράσει τις σκιές. Επίσης γίνεται λόγος και για αφήγηση µε εξωτερική ε- στίαση: ο αφηγητής βλέπει το πρόσωπο απέξω, χωρίς να διεισδύει στις αντιλήψεις εκείνου και κατά συνέπεια το πρόσωπο παραµένει ένα ον ακρυπτογράφητο και µυστηριώδες. Σ αυτή την περίπτωση το εστιακό σηµείο συγχέεται µάλλον µε το µάτι µιας κάµερας, εγκατεστηµένη σ έναν απροσδιόριστο χώρο µέσα στη διήγηση. (Χαρακτηριστικό παράδειγµα αφήγησης µε εξωτερική εστίαση αποτελούν τα αστυνοµικά µυθιστορήµατα, οι περιπέτειες, οι ταινίες τρόµου). Όλα συµβαίνουν σαν µια κάµερα ή µια µη εντοπισµένη συνείδηση ν ακολουθεί την κίνηση της άµαξας καταγράφοντας τις κινήσεις της. Η συρρίκνωση πεδίου που επέρχεται απ αυτήν την εστίαση, είναι αυτονόητη: η κάµερα δεν εισχωρεί µέσα στην άµαξα και δεν καταγράφει παρά τον εξωτερικό χώρο. Επίσης, η µη εντοπισµένη συνείδηση πάνω στην οποία εστιάζεται η περιγραφή, φαίνεται ανίκανη να ταυτίσει τη φωνή που έβγαινε από µέσα. Παράδειγµα: Και, µε τα µάτια χαµένα, προσπαθούσε να διαπεράσει τις σκηνές. Βασανισµένος από την επιθυµία και το φόβο να δει. Όλα εκµηδενίζονταν στο βάθος του αγνώστου µέσα στις σκοτεινές νύχτες, δεν έβλεπε στο βάθος παρά τις υψικαµίνους και τους φούρνους των κωκ. Αυτοί, ολόκληρες σειρές από καµινάδες, φυτεµένες πλάγια, αράδιαζαν ράµπες από κόκκινες φλόγες, ενώ οι δύο πύργοι, αρστερότερα, έκαιγαν ολογάλανοι στον ουρανό, σαν γιγάντιοι δαυλοί. Ήταν µια θλίψη πυρκαγιάς, δεν υπήρχαν άλλες ανατολές άστρων στον απειλητικό ορίζοντα παρά τούτες οι βραδινές φωτιές των τόπων του πετροκάρβουνου και σίδερου. (Εµίλ Ζολά, Ζερµινάλ) Αφηγητής < Πρόσωπο Παράδειγµα: Και η βαριά µηχανή πήρε να τρέχει! Κατέβηκε στην οδό Γκραν-Πον, διέσχισε την πλατεία των τεχνών, την ανοικτή Ναπολέον και σταµάτησε τελείως µπροστά στον ανδριάντα του Πιερ Κορνέιγ. - Συνεχίστε! Έκανε µια φωνή που έβγαινε από το εσωτερικό. - Όχι, όλο ευθεία! Κραύγασε η ίδια φωνή. - Η άµαξα βγήκε από το κιγκλίδωµα και, όταν έ- φτασε στη δεντροστοιχία, έκοψε δρόµο σιγανά, ανάµεσα στις µεγάλες φτελιές. (Φλοµπέρ, Μαντάµ Μποβαρί)

31 320 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Εστίαση µηδέν Εστίαση εσωτερική Εστίαση εξωτερική Θέαση όπισθεν Θέαση από κοινού Θέαση έξωθεν Ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα απ όσα το πρόσωπο. Ο αφηγητής γνωρίζει τόσα όσα και το πρόσωπο. Ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα απ όσα το πρόσωπο. ιευκρίνιση: οι σχέσεις ανάµεσα σ αυτές τις αφηγηµατικές κατηγορίες (αφηγητής προοπτική) δεν είναι προκαθορισµένες, δηλαδή ο τάδε τύπος φήγησης δε συνεπάγεται αναγκαστικά τον τάδε τύπο εστίασης, αλλά είναι σχέσεις ελεύθερου συνδυασµού. εν κατατάσσονται δηλαδή σ ένα γραµµικό σχήµα αλλά σ ένα πίνακα µε διπλή είσοδο.

32 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 321 Να διαβάσετε από το βιβλίο Κ.Ν.Λ. Β Λυκείου τα κείµενα: α) Γ. Θεοτοκά Αργώ, σ β) Σ. ΜυριβήληΗ Ζωή εν τάφω (Ζάβαλη µάικω) σ Προσπαθήστε να διακρίνετε: α) σε ποιο από αυτά ο αφηγητής συµµετέχει στα γεγονότα και σε ποιο δε συµµετέχει, β) σε ποιο έχουµε αφήγηση µε εσωτερική και σε ποιο αφήγηση µε µηδενική εστίαση. Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας, παραπέµποντας σε συγκεκριµένα σηµεία των κειµένων (σχολ. βιβλ. σ.239). α) Στο απόσπασµα από την Αργώ του Θεοτοκά ο συγγραφέας δε συµµετέχει στα γεγονότα και δεν αφηγείται αυτά ο ίδιος άµεσα. Στο απόσπασµα από τη Ζωή εν τάφω του Μυριβήλη ο συγγραφέας αφηγείται ο ίδιος τα γεγονότα ως πρωταγωνιστής των εξελίξεων. β) Στο απόσπασµα από την Αργώ η εστίαση στα γεγονότα είναι µηδενική. Σαφέστερα ο αφηγητής που τα παρουσιάζει δεν έχει συγκεκριµένη οπτική γωνία. Βλέπει τις καταστάσεις µε γενικότερο τρόπο, σαν να πρόκειται για έναν αφηγητή που τα γνωρίζει όλα εκ των προτέρων. Στο απόσπασµα από τη Ζωή εν τάφω ο συγγραφέας - αφηγητής που παρουσιάζεται ως πρωταγωνιστής των γεγονότων, έχει άποψη γι αυτά και τα ερµηνεύει από µια προσωπική, υποκειµενική οπτική γωνία. Υπάρχει εποµένως εσωτερική εστίαση, βάσει της οποίας παρουσιάζονται τα γεγονότα. Συγκεκριµένα σηµεία των κειµένων µε µηδενική και εσωτερική εστίαση. Αργώ σηµεία µε µηδενική εστίαση: Τον τελευταίο καιρό... πολύ δύσκολες. [...] Ο Μανόλης... βήµατα της εξοµολόγησης, Ένιωθε όµως πως µπορούσε... να ταιριάζει λέξεις στο νου του, Μερικοί νέοι... λογική του συνοµιλητή του [...] δηλώσεις των αρχών του, Ζωή, δηλαδή-δεν το οµολογούσε... που τον συγκινούσε. Η Ζωή εν τάφω : σηµεία µε εσωτερική εστίαση: Φαίνεται πως τις πιο πολλές φορές... πολύ αστείες γκάφες... και δαγκάνονται, Λοιπόν αυτό που έµαθα... έχει δύο γιους στρατιώτες.

33 322 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 6. Αφηγηµατικοί τρόποι Ο αφηγητής επιλέγει ανάλογα µε την οπτική του γωνία τα γεγονότα που θα αποτελέσουν το υλικό της αφήγησής του. Το υλικό αυτό µπορεί να το παρουσιάσει µε τους εξής αφηγηµατικούς τρόπους: α) Η κυρίως αφήγηση (αφηγηµατοποιηµένος λόγος) ή έκθεση: τα λόγια του προσώπου ενσωµατώνονται στην αφήγηση και τοποθετούνται στο ίδιο επίπεδο µε τα άλλα γεγονότα. β) Ο διάλογος (αναφερόµενος λόγος): η κατά λέξη παράθεση των λόγων του προσώπου, σε ευθύ λόγο. Ο αφηγητής προσποιείται ότι παραχωρεί το λόγο στους ίδιους τους χαρακτήρες. Σ αυτήν την περίπτωση έχουµε ένα δεύτερο λόγο (το λόγο των ηρώων), που διαστέλλεται από τον πρώτο λόγο (το λόγο του αφηγητή), πράγµα που τον κάνει όχι µόνο µέσο αναπαράστασης της έκφρασης των ηρώων αλλά και αντικείµενο αυτής της αναπαράστασης. Στο διάλογο δύο ή περισσότερα πρόσωπα της αφήγησης παρουσιάζονται συνδιαλεγόµενα σε ευθύ λόγο και σε α ενικό πρόσωπο. Μια ενότητα διαλογικών µερών, µε ελάχιστες παρεµβάσεις του αφηγητή (σκηνική οδηγία, σχόλιο) ή και καθόλου, αποτελεί µια δραµατοποιηµένη σκηνή. Παράδειγµα: Συνάντησα τον Χ. Φλυαρήσαµε λίγο. Μου µίλησε για την αναχώρησή του στην Αγγλία. Παράδειγµα: Φλυαρήσαµε για λίγο. Μου είπε: Αναχωρώ για την Αγγλία. γ) Η περιγραφή: η αναπαράσταση (του εξωτερικού) προσώπων, τόπων και αντικειµένων εκ µέρους του αφηγητή σε γ πρόσωπο. Ενώ η έκθεση είναι αφήγηση πράξεων, η περιγραφή είναι αφήγηση καταστάσεων. Χαρακτηριστικό της είναι η στατικότητα, η αχρονικότητα - η διακοπή της χρονικής διαδοχής / εξέλιξης της αφηγηµατικής πράξης.