Branding & Αστικός Τουρισμός Κληρονομιάς. Ναύπλιο

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ, ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» Διπλωματική Εργασία Branding & Αστικός Τουρισμός Κληρονομιάς Μελέτη Περίπτωσης Ναύπλιο Επιβλέπων: Δρ. Ανδρέας Παπαθεοδώρου Εισηγήτρια: Χαλκίδου Αγγελική 21/11/2012

2 Πρόλογος Ο τουρισμός πόλεων αποτελεί μια από τις ανερχόμενες αγορές στον τουρισμό παγκοσμίως, κυρίως λόγω της κυρίαρχης τάσης για μικρά ταξίδια όπου συχνά πλέον προτιμούνται οι αστικοί προορισμοί. Τόσο η παγκοσμιοποίηση, όσο και ο παγκόσμιος οικονομικός ανταγωνισμός δημιουργούν την ανάγκη να δοθεί έμφαση στα στοιχεία εκείνα που δύναται να διαφοροποιήσουν μία αστική περιοχή. Το ζητούμενο είναι η αναζήτηση αυθεντικών εμπειριών και τόσο η πολιτιστική κληρονομιά όσο και η ευρύτερη αστική ιστορία χρησιμοποιούνται ως παράγοντες προσέλκυσης τουριστών και επισκεπτών. Ο τουρισμός κληρονομιάς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να προωθήσει τοπικούς πολιτισμούς, για να καλύψει την ανάγκη για νέες οικονομικές δραστηριότητες και ως κίνητρο για την αναγέννηση και την αναζωογόνηση των αστικών κέντρων (Richards 1996). Σε πολλές περιπτώσεις το ενδιαφέρον για τις πόλεις συνδέεται με πολιτιστικού περιεχομένου κίνητρα που αφορούν σε ιστορικές συνοικίες, κέντρα, κέντρα πόλεων, μνημεία και μουσεία (Αυγερινού Κολώνια, 2000). Επί του παρόντος, μπορεί να προσδιοριστεί μια μεταβατική φάση, κατά την οποία η έκρηξη του τουρισμού κληρονομιάς πηγάζει από τη μετάβαση της τουριστικής βιομηχανίας με γνώμονα την ανάπτυξη του προϊόντος των πολιτιστικών αξιοθέατων κληρονομιάς, σε μία ανάπτυξη που προσανατολίζεται στον επισκέπτη, με έμφαση στις καταναλωτικές του προτιμήσεις και την ποιότητα της προσωπικής εμπειρίας (Apostolakis, 2003). Ο τουρισμός πολιτιστικής κληρονομιάς μαζί με την παγκόσμια τάση για πολιτισμικό τουρισμό έχει αναδειχθεί ως μία από τις δημοφιλέστερες κατηγορίες τουρισμού (Chen and Chen, 2010). Ωστόσο, σήμερα είναι ασφαλές να πούμε ότι ο τουρισμός δε δημιουργεί μόνο οφέλη, αλλά μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην κοινωνία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον και την οικονομία. Η ευαισθησία στις μακροοικονομικές εξελίξεις, οι φθορές στην πολιτιστική κληρονομιά, η εποχικότητα είναι μερικά από τα προβλήματα που καλούνται ν αντιμετωπίσουν οι πόλεις. Σε αυτό το σημείο κρίνεται απαραίτητη επίγνωση εκ μέρους των τοπικών και εθνικών φορέων της υφιστάμενης κατάστασης και της ανάγκης για έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό διαχείρισης του τουρισμού. Ιδιαίτερη σημασία για την οικονομία του Ναυπλίου έχει ο τουρισμός, που την ανάπτυξή του ευνόησαν τα μνημεία του ιστορικού παρελθόντος της περιοχής, όπως οι Μυκήνες, η Τίρυνθα, η Παλαιά Πόλη του Ναυπλίου και όχι τόσο οι φυσικές καλλονές του. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να εκτιμηθεί και να αξιολογηθεί η τουριστική δραστηριότητα της πόλης με έμφαση στο πολιτισμικό προϊόν που προσφέρεται στον τουρίστα, θα διερευνηθούν οι μελλοντικές προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης της πόλης και θα γίνουν συστάσεις για τη διαμόρφωση της ταυτότητας/branding του Ναυπλίου ως αστικού προορισμού πολιτιστικής κληρονομιάς, που θα έχει ως σκοπό την αντιμετώπιση μελλοντικών προκλήσεων και την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Λέξεις - Κλειδιά: αστικός τουρισμός, πολιτισμός, τουρισμός κληρονομιάς, Ναύπλιο, αειφόρος ανάπτυξη, ταυτότητα/branding ~ 1 ~

3 Abstract City tourism is one of the emerging markets in tourism worldwide, mainly due to the predominant tendency for short trips where often urban destinations are most preffered. Both globalization and the worldwide economic competition amongst destination create the need to focus on those elements that can differentiate an urban area. The challenge is to find authentic experiences and to this mean both cultural heritage and the wider urban history are used as factors attracting tourists and visitors. Heritage tourism can be used to promote local cultures, to meet the needs for new economic activities as well as, as an incentive for the regeneration and revitalization of urban centers (Richards 1996). In many cases, the interest in cities is associated with cultural motives related to historic districts, centers, towns, monuments and museums (Avgerinos - Cologne, 2000). Currently, one can determine a transition phase, in which the explosion of heritage tourism stems from the transition of the industry-driven product development of cultural heritage attractions to a visitors-oriented development, with the emphasis on consumer preferences and quality of personal experience (Apostolakis, 2003). Heritage tourism together with the global trend towards cultural tourism has emerged as one of the most popular categories of tourism (Chen and Chen, 2010). However, it is now safe to say that tourism not only creates benefits but can impact negatively on society, culture, environment and economy. The sensitivity to macroeconomic developments, damage to cultural heritage, seasonality, is some of the problems a city has to face. At this point it awareness on the part of local and national actors of the current situation is deemed necessary as well as the need for an integrated management planning of tourism. The tourism industry for the city of Nafplio is of particular importance for its economy which was and is favored mainly by the development of monuments of the historic past, such as Mycenae, Tiryns, the Old Town of Nafplio and not so much by natural beauties. This paper attempts to assess and evaluate the tourist activity with emphasis on the cultural product offered to tourists, will also explore the future prospects of the city s tourism development and propose a series of recommendations for the branding of Nafplion as an urban destination woth cultural heritage, which is designed to meet future challenges and sustainable tourism for the city and the wider region. Key - Words: urban tourism, culture, heritage tourism, Nafplion, sustainable development, branding ~ 2 ~

4 Περιεχόμενα Πρόλογος 1 Περιεχόμενα 3 Κατάλογος Πινάκων.. 5 Κατάλογος διαγραμμάτων. 6 Κατάλογος σχημάτων 7 Κεφάλαιο 1 ο 1.1 Εισαγωγή Σκοποί και στόχοι Δομή εργασίας 10 Κεφάλαιο 2 ο 2.1 Εισαγωγή - Τουριστικός προορισμός Αστικός τουρισμός & χαρακτηριστικά της πόλης ως προορισμό Χαρακτηριστικά στοιχεία αστικού τουρισμού Τάσεις και προοπτικές αστικού τουρισμού Τουρισμός στις πόλεις κληρονομιάς ιστορικές πόλεις Οι χρήστες του προϊόντος κληρονομιάς Τουριστική Ανάπτυξη Στάδια εξέλιξης τουριστικού προορισμού μοντέλα κύκλου ζωής Ο κατά Russo «φαύλος κύκλος» Σχεδιασμός αστικού τουρισμού σε ιστορικές πόλεις Στόχοι σχεδιασμού Βιώσιμη ανάπτυξη Αστικός Τουρισμός: Θέματα βιωσιμότητας Χαρακτηριστικά του βιώσιμου αστικού τουρισμού Βιώσιμη ανάπτυξη τουρισμού κληρονομιάς σε ιστορικές πόλεις Branding Το Branding ενός τόπου(place Branding) City Brand City branding Τα στάδια και οι παράγοντες που επηρεάζουν το city branding Αιτίες πολυπλοκότητας του city branding Παράγοντες επιτυχίας στην εφαρμογή των στρατηγικών branding της πόλης Η διαδικασία branding Χτίζοντας το brand μοντέλα Προκλήσεις και περιορισμοί του branding 50 Κεφάλαιο 3 ο 3.1 Εισαγωγή δευτερογενής έρευνα Η φυσιογνωμία του Δήμου Ναυπλίου Ναύπλιο Η Ιστορία του Δημογραφικά χαρακτηριστικά Μορφωτικό επίπεδο Απασχόληση Βασικά οικονομικά μεγέθη Τομείς οικονομικής δραστηριότητας Προσφορά καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου, ενοικιαζόμενα 60 ~ 3 ~

5 δωμάτια και κλίνες Τουριστικές επιχειρήσεις πλην ξενοδοχείων και κάμπινγκ Φυσικοί πόροι Πολιτισμικοί πόροι Μεταφορές Απασχολούμενοι στον τουρισμό Αφίξεις στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Διανυκτερεύσεις στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Πληρότητα στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Αφίξεις στο λιμάνι του Ναυπλίου Πολιτιστικοί πόροι Ζήτηση και εισπράξεις Αναπτυξιακά έργα Ανάπτυξη Κοινοτικές και εθνικές κατευθύνσεις Συμπεράσματα 85 Κεφάλαιο 4 ο 4.1 Εισαγωγή Αιτιολόγηση για τη χρήση μελέτης περίπτωσης (case study) Έρευνα Σκοπιμότητα και στόχοι της έρευνας πεδίου Πρωτογενή Στοιχεία Quantitative Research (Ποσοτική έρευνα) Μέθοδος δειγματοληψίας με πιθανότητα Εργαλείο μετρήσεων Αναπτύσσοντας το ερωτηματολόγιο Ανάλυση των δεδομένων Περιορισμοί Έρευνας.. 94 Κεφάλαιο 5 ο 5.1 Εισαγωγή πρωτογενούς έρευνας Ευρήματα πρωτογενούς έρευνας Συμπεράσματα πρωτογενούς έρευνας 116 Κεφάλαιο 6 ο 6.1 Άντληση στοιχείων δευτερογενούς έρευνας για το σχεδιασμό του brand της πόλης του Ναυπλίου Δόμηση της ανταγωνιστικής ταυτότητας Επιλογή των συμμετεχόντων (stakeholders) για τη διαδικασία του city branding Ανάλυση S.W.O.T Το city branding και η ανάγκη χρήσης του για την πόλη του Ναυπλίου. 122 Βιβλιογραφία 124 Παράρτημα 130 ~ 4 ~

6 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 : Κατηγορίες προορισμών αστικού τουρισμού Πίνακας 2.2 Αφίξεις τουριστών παγκοσμίως ανά σκοπό επίσκεψης Πίνακας 2.3 Γενική κατηγοριοποίηση των πόλων έλξης κληρονομιάς για τους επισκέπτες Πίνακας 2.4 Βήματα στρατηγικού σχεδιασμού για τον αστικό τουρισμό Πίνακας 3.1 Πληθυσμός ανά Νομό Περιφέρειας Πελοποννήσου Πίνακας 3.2 Πληθυσμός ανά δημοτική ενότητα Δ. Ναυπλίου Πίνακας 3.3 Εξέλιξη πληθυσμού δημοτικής ενότητας Ναυπλίου Πίνακας 3.4 Μορφωτικό επίπεδο Πίνακας 3.5 Απασχόληση Δ. Ναυπλίου, Ν. Αργολίδας, Π. Πελοποννήσου, χώρας. Πίνακας 3.6 Αριθμός και ποσοστό απασχολούμενων στο Δ. Ναυπλίου και στο Ν. Αργολίδας ανά θέση στο επάγγελμα Πίνακας 3.7 Αριθμός μη απασχολούμενων στο Δήμο Ναυπλίου ανά φύλλο Πίνακας 3.8 Αριθμός και αναλογίες ανέργων ανά περιφέρεια για το πρώτο τρίμηνο των ετών Πίνακας 3.9 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά νομό Π. Πελοποννήσου Πίνακας 3.10 Συμμετοχή ανά τομέα δραστηριότητας στο ΑΕΠ του Ν. Αργολίδας Πίνακας 3.11 Συμμετοχή ανά τομέα δραστηριότητας στο ΑΕΠ της χώρας Πίνακας 3.12 Αριθμός επιχειρήσεων και κλινών ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου, ανά κατηγορία Πίνακας 3.13 Αναλογίες ενοικιαζόμενα δωματίων και κλινών 2012 ανά κατηγορία στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου Πίνακας 3.14 Αριθμός καταλυμάτων και κλινών ανά έτος στην Χώρα, στην Π.Πελοποννήσου, στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου 3.14β κατηγορίες καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Πίνακας 3.15 Μεταβολές επιχειρήσεων ξενοδοχειακού τύπου και κλινών ανά έτος Πίνακας 3.16 Τουριστικές Επιχειρήσεις Νομού Αργολίδας πλην Ξενοδοχείων και Κάμπινγκ Πίνακας 3.17 Αριθμός αφίξεων και μεταβολές ανά έτος στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στη χώρα, στην Π.Πελοποννήσου, στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου Πίνακας 3.18 Αφίξεις εγχώριων και διεθνών τουριστών στην πόλη του Ναυπλίου στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου ανά έτος Πίνακας 3.19 Αφίξεις ανά έτος ανά εθνικότητα τουριστών στην πόλη του Ναυπλίου στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Πίνακας 3.20 Διανυκτερεύσεις ανά έτος στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Πίνακας 3.21 Μεταβολές διανυκτερεύσεων ανά έτος Πίνακας 3.22 Μέσος όρος διαμονής ανά τουρίστα ανά έτος Πίνακας 3.23 Διανυκτερεύσεις εγχώριων και διεθνών τουριστών ανά έτος στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στην πόλη του Ναυπλίου Πίνακας 3.24 Διανυκτερεύσεις τουριστών ανά εθνικότητα ανά έτος στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στην πόλη του Ναυπλίου Πίνακας 3.25 Μέσος όρος διαμονής ανά εθνικότητα ανά έτος στην πόλη του Ναυπλίου Πίνακας 3.26 Μέσος όρος διαμονής ανά στην Ελλάδα Πίνακας 3.27 Πληρότητα κλινών στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου ανά έτος ανά δήμο Ν. Αργολίδας Πίνακας 3.28 Αφίξεις κρουαζιερόπλοιων και επιβατών στο λιμάνι του Ναυπλίου Πίνακας 3.29 Αφίξεις κρουαζιερόπλοιων και επιβατών στο λιμάνι του Κατάκολου Πίνακας 3.30 Αφίξεις σκαφών αναψυχής και επιβατών στο λιμάνι του Ναυπλίου ~ 5 ~

7 Πίνακας 3.31 Αφίξεις ανά έτος σε αρχαιολογικούς χώρους Ν. Αργολίδας Πίνακας 3.32 Εισπράξεις ανά έτος σε αρχαιολογικούς χώρους Ν. Αργολίδας Πίνακας 3.33 Αφίξεις επισκεπτών ανά έτος στα μουσεία του Ν. Αργολίδας Πίνακας 3.34 Εισπράξεις ανά έτος στα μουσεία του Ν. Αργολίδας Πίνακας 3.35 Απασχόληση κατοίκων στο Δ Άργους, στο Δ. Ναυπλίου, στο Ν. Αργολίδας, στην Π. Πελοποννήσου και στο σύνολο της χώρας ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας και επάγγελμα. Πίνακας 4.1 Προέλευση τουριστών Πίνακας 4.2 Εθνικότητες διεθνών τουριστών Πίνακας 4.3 Ηλικίες τουριστών Πίνακας 4.4 Φύλλο τουριστών Πίνακας 4.5 Μέσο μεταφοράς προς Ναύπλιο Πίνακας 4.6 Μέσο μεταφοράς προς Ελλάδα και Ναύπλιο για Διεθνείς Τουρίστες Πίνακας 4.7 Πλήθος επισκέψεων στο Ναύπλιο Πίνακας 4.8 Επισκέψεις στην Ελλάδα και αντιστοιχία επισκέψεων στο Ναύπλιο των Διεθνών τουριστών. Πίνακας 4.9 Εκτίμηση εγγύτητας με την Πρωτεύουσα Πίνακας 4.10 Διανυκτερεύσεις Πίνακας 4.11 Τύπος καταλύματος Πίνακας 4.12 Σκοπός επίσκεψης Πίνακας 4.13 Το Ναύπλιο ως πολιτιστικός προορισμός Πίνακας 4.14 Επισκεψιμότητα αρχαιολογικών χώρων Πίνακας 4.15 Σύγκριση του Ναυπλίου με άλλους Προορισμούς Πολιτιστικής Κληρονομιάς Πίνακας 4.16 Σύγκριση Ναυπλίου και άλλων Προορισμών Πολιτιστικής Κληρονομιάς ως προς πόρους και υπηρεσίες Πίνακας 4.17 Κατανάλωση ανά ημέρα ανά άτομο Πίνακας 4.18 Εκτίμηση του Ναυπλίου ως ακριβός προορισμός Πίνακας 4.19 Εκτίμηση των υπηρεσιών του Ναυπλίου ως προς τιμές Πίνακας 4.20 Αξιολόγηση πόρων και υπηρεσιών του Ναυπλίου Πίνακας 4.21 Εμπειρία από την επίσκεψη στο Ναύπλιο Κατάλογος διαγραμμάτων Διάγραμμα 2.1 Σκοπός επίσκεψης σε ευρωπαϊκές πόλεις Διάγραμμα 2.2 Αστικοποίηση πληθυσμού παγκοσμίως Διάγραμμα 2.3 Παράγοντες ελκυστικότητας Διάγραμμα2.4Μοντέλο κύκλου ζωής τουριστικού προορισμού κατά Butler Διάγραμμα 2.5 Τουριστικές ροές Διάγραμμα 3.1 Πληθυσμός ανά Νομό Πελοποννήσου Διάγραμμα 3.2 Πληθυσμός Αργολίδας ανά Δήμο Διάγραμμα 3.3 Δήμος Ναυπλίου ποσοστά κατοίκων σε σχέση με το επίπεδο εκπαίδευσης Διάγραμμα 3.4 Δήμος Ναυπλίου ποσοστά κατοίκων σε σχέση με την κύρια ασχολία Διάγραμμα 3.5.Ποσοστά Ανεργίας περιφέρεια Πελοποννήσου Διάγραμμα 3.6 Μεταβολή ΑΕΠ Διάγραμμα 3.7 Κατανομή ΑΕΠ Αργολίδας ανά τομέα οικ. Δραστηριότητας Διάγραμμα 3.8 Μεταβολές Αφίξεων σε Ξενοδοχειακού τύπου Καταλύματα Διάγραμμα 3.9 Μεταβολές ποσοστών αφίξεων Αλλοδαπών-Ελλήνων στο Ναύπλιο Διάγραμμα 3.10 Μεταβολές Διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχειακού τύπου Καταλύματα Διάγραμμα 3.11 Μέσος όρος διαμονής ανά τουρίστα Διάγραμμα 3.12 Μεταβολές ποσοστών διανυκτερεύσεων Αλλοδαπών-Ελλήνων στο Ναύπλιο Διάγραμμα 3.13 Πληρότητα κλινών στο Δ.Δ.Ναυπλιέων ~ 6 ~

8 Διάγραμμα 4.1 Προέλευση τουριστών Διάγραμμα 4.2 Εθνικότητες διεθνών τουριστών Διάγραμμα 4.3 Ηλικίες εγχωρίων τουριστών Διάγραμμα 4.4 Ηλικίες διεθνών τουριστών Διάγραμμα 4.5 Φύλο τουριστών Διάγραμμα 4.6 Μέσο μεταφοράς προς Ναύπλιο Διάγραμμα 4.7 Μέσο μεταφοράς προς Ελλάδα για Διεθνείς Τουρίστες και κατανομή αυτών ανά μέσο για Ναύπλιο Διάγραμμα 4.8 Πλήθος επισκέψεων στο Ναύπλιο Διάγραμμα 4.9 Επισκέψεις στην Ελλάδα από Διεθνείς επισκέπτες και η κατανομή τους με τις Επισκέψεις στο Ναύπλιο Διάγραμμα 4.10 Εκτίμηση εγγύτητας με την Πρωτεύουσα Διάγραμμα 4.11 Διανυκτερεύσεις Διάγραμμα 4.12 Τύπος καταλύματος Διάγραμμα 4.13 Σκοπός επίσκεψης Διάγραμμα 4.14 Το Ναύπλιο ως πολιτιστικός προορισμός Διάγραμμα 4.15 Επισκεψιμότητα αρχαιολογικών χώρων Διάγραμμα 4.16 Σύγκριση του Ναυπλίου με άλλους Προορισμούς Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διάγραμμα 4.17 Σύγκριση Ναυπλίου και άλλων Προορισμών Πολιτιστικής Κληρονομιάς ως προς πόρους και υπηρεσίες από εγχώριους τουρίστες Διάγραμμα 4.18 Σύγκριση Ναυπλίου και άλλων Προορισμών Πολιτιστικής Κληρονομιάς ως προς πόρους και υπηρεσίες από Διεθνείς Επισκέπτες Διάγραμμα 4.19 Κατανάλωση ανά ημέρα ανά άτομο Διάγραμμα 4.20 Κατανάλωση ανά ημέρα ανά άτομο εγχώριων τουριστών Διάγραμμα 4.21 Κατανάλωση ανά ημέρα ανά άτομο διεθνών τουριστών Διάγραμμα 4.22 Εκτίμηση του Ναυπλίου ως ακριβός προορισμός Διάγραμμα 4.23 Εκτίμηση των υπηρεσιών του Ναυπλίου ως προς τιμές - εγχώριοι τουρίστες Διάγραμμα 4.24 Εκτίμηση των υπηρεσιών του Ναυπλίου ως προς τιμές - διεθνείς τουρίστες Διάγραμμα 4.25 Αξιολόγηση πόρων και υπηρεσιών του Ναυπλίου - εγχώριοι τουρίστες Διάγραμμα 4.26 Αξιολόγηση πόρων και υπηρεσιών του Ναυπλίου - διεθνείς τουρίστες Διάγραμμα 4.27 Εμπειρία από την επίσκεψη στο Ναύπλιο Διάγραμμα 4.28 Πρόθεση επιστροφής στο Ναύπλιο Κατάλογος σχημάτων Σχήμα 2.1 Μερικές τουριστικές πόλεις Σχήμα 2.2 Κύκλος τουριστικής ανάπτυξης προορισμών κληρονομιάς και αστικών προορισμών Σχήμα 2.3 Αειφόρος τουριστική ανάπτυξη και πολιτιστική κληρονομιά Σχήμα 2.3 Εξάγωνο του place branding Σχήμα 2.4 Διαδικασία του city branding Σχήμα 2.5 Απεικόνιση του Anholt-GfK Roper City Brand IndexSM (CBI) Σχήμα 2.6 Χτίζοντας το brand το μοντέλο της πυραμίδας Σχήμα 2.7 Χτίζοντας το brand το μοντέλο Essence Brand Whell Σχήμα 2.8 Brand Continuum ~ 7 ~

9 ~ 8 ~

10 1.1. Εισαγωγή Ο τουρισμός αποτελεί σημαντικό κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο με θεαματική δυναμική, κυρίως, τα τελευταία πενήντα χρόνια. Στη χρονική αυτή διαδρομή ο τουρισμός άλλαξε μορφή και ένταση, ενώ συνεχώς εξελίσσεται και διαφοροποιείται σύμφωνα με τις εξελίξεις και τα εκάστοτε πρότυπα της οικονομίας και της κοινωνίας, στις οποίες δρα και αναπτύσσεται (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2011). Όμως η κοινωνικό-οικονομική κατάσταση της χώρας μας, έχει φέρει σε αδιέξοδο οποιαδήποτε ενέργεια ανάπτυξης όχι μόνο των πόλεων αλλά και του ίδιου μας του πολιτισμού. Η ιστορία και ο πολιτισμός αυτής της χώρας, είναι τόσο σημαντικά που θα μπορούσαν να στηρίξουν έμπρακτα την οικονομία, με την κατάλληλη διαχείριση και προώθηση τους ως τουριστικό και πολιτιστικό προϊόν. Στα πλαίσια αυτών των αλλαγών και εξελίξεων, ο πολιτισμός εισέρχεται σε μία νέα φάση όπου αναγνωρίζεται ως σημαντικό πλεονέκτημα κάθε πόλης λόγω των οικονομικών και κοινωνικών πλεονεκτημάτων που επιφέρει, αλλά και λόγω της άμεσης σύνδεσής του με τον αστικό τουρισμό. Σήμερα οι πόλεις αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος για τους επισκέπτες τους κυρίως χάριν της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Πολλές όμως δημοφιλείς πόλεις κληρονομιάς έχουν δείξει στοιχεία μη βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και αντιμετωπίζουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις που προκαλούνται από μη ισορροπημένη και άλλοτε ανεξέλεγκτη αύξηση της τουριστικής βιομηχανίας (Van den Berg, 1995). Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονείται για την ιστορική πόλη του Ναυπλίου η οποία έχει κηρυχθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και αρχαιολογικός χώρος με την Υπουργική Απόφαση 15794/ (ΦΕΚ 35/Β/2.2.62). Για την αντιμετώπιση των υπαρχόντων αναπτυξιακών προβλημάτων και την αξιοποίηση της δυναμικής του Ναυπλίου προς όφελος της μελλοντικής εξέλιξης της περιοχής, είναι σημαντικό να υπάρξει ένας ολοκληρωμένος ενιαίος τουριστικός σχεδιασμός και υιοθέτηση μίας ταυτότητας που θα αφορούν την αστική και ευρύτερη, ζώνη της περιοχής. Στη διπλωματική αυτή περιγράφονται οι βασικές αρχές του αστικού τουρισμού σε έναν προορισμό και δίνεται έμφαση στον τουρισμό που πραγματοποιείται σε πόλεις με πολιτιστική κληρονομιά, χρησιμοποιώντας την τουριστική βιβλιογραφία. Η μελέτη περίπτωσης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αναλύει σε πρώτη φάση την τρέχουσα κατάσταση του τουρισμού στην ιστορική πόλη του Ναυπλίου και το ευρύτερο δημοτικό διαμέρισμα. Κατόπιν εξετάζεται η αντίληψη των τουριστών για το προσφερόμενο προϊόν της πόλης και σε τρίτη φάση πραγματοποιείται εντοπισμός των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων του Ναυπλίου και των λοιπών χαρακτηριστικών που μπορούν να συνθέσουν την ταυτότητα του, για τη σχεδίαση και ανάπτυξης μιας στρατηγικής city branding. Η μελέτη καταλήγει σε μία ανάλυση S.W.O.T., εντοπίζονται τ ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της πόλης και προσδιορίζεται η ανάγκη για τη διαχείριση της εικόνας της. 1.2.Σκοποί και στόχοι Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνηθούν και να αξιολογηθούν τα θετικά και αρνητικά στοιχεία της τουριστικής αστικής ανάπτυξης σε πόλεις κληρονομιάς, να εντοπίζουν οι ευκαιρίες αειφόρου διαχείρισης της πόλης ~ 9 ~

11 χρησιμοποιώντας το city branding ως εργαλείο, εστιάζοντας την προσοχή στην ιστορική πόλη του Ναυπλίου. Στόχοι της είναι να γίνει κατανοητό το θεωρητικό πλαίσιο του αστικού τουρισμού και του υποπροϊόντος αυτού όταν αυτός πραγματοποιείται σε πόλεις κληρονομιάς, να μελετηθούν οι τάσεις της τουριστικής αγοράς, να συζητηθούν οι δυνατότητες αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης σε αυτούς τους προορισμούς, οι ευκαιρίες που προκύπτουν από την υιοθέτηση στρατηγικής city branding και να προσδιοριστούν οι ευκαιρίες, αδυναμίες και απειλές για την ανάπτυξη και τη διαχείριση του τομέα του τουρισμού στο Ναύπλιο. 1.3.Δομή εργασίας Κεφάλαιο 1 ο Το κεφάλαιο αυτό παρέχει μια εισαγωγή στην ερευνητική μελέτη. Περιγράφει το σκοπό, τους στόχους και τη δομή της μελέτης. Κεφάλαιο 2 ο Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας συζητά και αναλύει μια επιλογή από τις θεωρίες και τα θέματα που σχετίζονται με το θέμα της έρευνας. Πραγματοποιείται εξέταση των ακαδημαϊκών εκδόσεων που ασχολούνται με θέματα ανάπτυξης στον τομέα του τουρισμού αστικής κληρονομιάς και μελετάται ο ρόλος του branding στη διαδικασία αυτή. Κεφάλαιο 3 ο Αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζει μια σύντομη επισκόπηση του παρελθόντος και της τρέχουσα κατάστασης της τουριστικής βιομηχανία του Ναυπλίου. Βασίζεται στη διερεύνηση δευτερογενών ερευνητικών δεδομένων που δείχνουν και τις σχετικές πτυχές των σημερινών συνθηκών και τις εξελίξεις στον τομέα του τουρισμού κληρονομιάς της πόλης. Κεφάλαιο 4 ο περιγράφει τη μεθοδολογία της πρωτογενούς έρευνας της διπλωματικής εργασίας. Παρουσιάζει τους στόχους του ερευνητικού έργου, περιγράφει τους τύπους των δεδομένων που συλλέγονται, και διευκρινίζει και εξορθολογίζει τις μεθόδους συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη. Επιπλέον, αναφέρεται στη μέθοδο δειγματοληψίας και περιγράφονται οι περιορισμοί που συναντήθηκαν κατά το σχεδιασμό και διεξαγωγή της. Κεφάλαιο 5 ο Το κεφάλαιο αυτό παρουσιάζει μια ανάλυση των πρωτογενών ευρημάτων που συλλέχτηκαν με μεθόδους που αναφέρονται στο 3 ο κεφάλαιο. Από τα κύρια ευρήματα θα παρουσιαστεί μια συνολική εικόνα του τουριστικού προϊόντος του Ναυπλίου όπως αυτό γίνεται αντιληπτό από τους τουρίστες που έχουν επισκεφτεί στο παρελθόν την πόλη. Κεφάλαιο 6 ο Αυτό το κεφάλαιο περιλαμβάνει συμπεράσματα που αφορούν το γιατί και το πώς η πόλη του Ναυπλίου πρέπει να υιοθετήσει στρατηγική branding, εντοπίζοντας τις αδυναμίες και τ ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα. ~ 10 ~

12 ~ 11 ~

13 2.1.Εισαγωγή - Τουριστικός προορισμός To 1942 οι Hunziker & Krapf ορίσανε τον τουρισμό ως σύνολο των φαινομένων που δημιουργούνται από ένα ταξίδι και από την παραμονή σε ένα μέρος, ατόμων που δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι αυτού, εφόσον αυτοί δεν πάρουν άδεια παραμονής εκεί και δε λαμβάνουν μέρος σε καμία εργασία. Ο τουρισμός είναι επίσης ένα κοινωνικό, ψυχολογικό και οικονομικό φαινόμενο, που προκύπτει από τη δράση και αντίδραση των παραγόντων τουρίστας επισκέπτης, κοινωνία προορισμού, τουριστική επιχείρηση, κράτος (Makintosh & Goeldner, 1990). Σύμφωνα πάλι με το Krapf (1964) σήμερα ο τουρισμός ορίζεται ως ένα αυτοδύναμο φαινόμενο, συνώνυμο της κατανάλωσης και του ελεύθερου χρόνου, ενώ ο Ζαχαράτος (1984) δίνοντας έμφαση στην οικονομική του διάσταση γράφει ότι «ο τουρισμός αποτελεί μια ιδιαίτερα διαμορφούμενη ιδιωτική κατανάλωση, η οποία περιλαμβάνει τόσο τη συμμετοχή όλων σχεδόν των κλάδων της παραγωγικής διαδικασίας, όσο και των τομέων του κράτους και της κοινωνίας σε μια εθνική οικονομία υποδοχής». Αυτό που είναι σήμερα κατανοητό από την πολυδιάστατη πληθώρα ορισμών για τον τουρισμό, είναι ότι το φαινόμενο αυτό, αποτελεί έναν τομέα κοινωνικών, πολιτιστικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών αλλαγών/εξελίξεων και στις αλλαγές αυτές οφείλεται το αυξημένο ενδιαφέρον του τόπου να προσελκύσει τουρίστες. Λόγω της τάσης του να αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη, όπως η απασχόληση, συνάλλαγμα, το εισόδημα και τα φορολογικά έσοδα (Nowak, 2003), οι αναπτυγμένες χώρες και οι αναπτυσσόμενες χώρες,, έχουν ξεκινήσει τουριστικές πολιτικές που σχετίζονται με την ανάπτυξη. Ο τουρισμός αφορά τους τόπους και τους χώρους οι οποίοι ενσωματώνουν νοοτροπίες, οικονομίες και κοινωνικές δομές (Saraniemi & Kylanen, 2010). Οι τουριστικοί προορισμοί συχνά περιγράφονται βάσει γεωγραφικών κριτηρίων. Στη βιβλιογραφία συναντώνται και ως τουριστικά σημεία-χώροι (Tourism Places), ως τοπία (Landscapes), ενώ συχνά χρησιμοποιούνται όροι όπως: τουριστικό σημείο (site), περιοχή (region), χώρα (country), ομάδα κρατών (group of countries), ή ήπειρος (continent) (Vukonic, 1997). Η παραγωγή, η κατανάλωση, οι βιωματικές εμπειρίες όσον αφορά τον τουρισμό συνδέονται πάντα με μία συγκεκριμένη τοποθεσία (Gnoth, 2007). Οι Hu και Ritchie (1993) θεωρούν ότι προορισμός είναι ένα πακέτο από υπηρεσίες και υποδομές, με σαφείς γεωγραφικές αναφορές και πολυδιάστατα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Συγκλίνοντας με την παραπάνω άποψη, ο Pearce (1992) τονίζει ότι είναι σημαντικό να θεωρήσουμε τον προορισμό ως ένα αμάλγαμα προϊόντων και υπηρεσιών που διατίθενται σε ένα συγκεκριμένο προορισμό, τοποθεσία, προσελκύοντας επισκέπτες πέρα από τα γεωγραφικά του όρια. Ο Palmer το 2002 προχώρησε στο δικό του ορισμό γράφοντας ότι οι τουριστικοί προορισμοί μπορούν να περιγραφούν σαν ένα δίκτυο ανεξάρτητων επιχειρήσεων, η πλειοψηφία των οποίων είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις).με αυτή την λογική, θεωρούνται ως ένα από τα πιο δύσκολα προϊόντα για να εμπορευτείς, αφού ένας μεγάλος αριθμός ενδιαφερομένων εμπλέκονται στην διαδικασία. ~ 12 ~

14 Από την άλλη η τουριστική περιοχή προσδιορίζεται κυρίως στο χώρο. Σύμφωνα με τους Κοκκώση Τσάρτα (2001). Τουριστική περιοχή θεωρείται οποιαδήποτε διοικητικά, ή γεωγραφικά προσδιορισμένη χωρική ενότητα, ή μέρος της, της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι η σημαντική ανάπτυξη του τουρισμού σε όλα τα στάδια της τοπικής, κοινωνικής και παραγωγικής δομής. Με βάση αυτόν τον ορισμό, στις τουριστικές περιοχές μπορούμε να συμπεριλάβουμε δύο ομάδες περιπτώσεων, οι οποίες έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται μια κοινότητα της υπαίθρου, ένα αστικό, ή ημιαστικό κέντρο, μια επαρχία, ή ένας νομός, μια χώρα. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνεται ένα τμήμα κάποιων από τις παραπάνω περιπτώσεις για παράδειγμα η παραλιακή, ή ορεινή ζώνη κάποιου νομού. Για την ανάλυση ενός προορισμού χρησιμοποιείται συχνά η θεωρία του κύκλου ζωής μιας τουριστικής περιοχής κατά Butler (1980) στην οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα παρακάτω χρησιμοποιώντας το ακρώνυμο της TALC (Tourism Area Life Cycle). Ο Μπούχαλης (2000) γράφει ότι οι προορισμοί αποτελούν ένα αμάγαλμα τουριστικών προϊόντων, τα οποία προσφέρουν με τη σειρά τους μια ολοκληρωμένη εμπειρία στους καταναλωτές, περιλαμβάνοντας 6 βασικά στοιχεία εκλυστικότητες, πρόσβαση, εξυπηρετήσεις σε καταλύματα, τα διαθέσιμα πακέτα και τέλος οι υπηρεσίες όπως τράπεζες, κέντρα υγείας κλπ- τα λεγόμενα και 6 Αs Attractions, Accessibility, Amenities, Available Package, Activities, and Ancillary Services), τα οποία αφορούν και τις πρακτικές διαχείρισης ενός τουριστικού προορισμού. Υποστηρίζει επίσης ότι ένας προορισμός μπορεί να είναι μια αντιληπτική έννοια, η οποία μπορεί να ερμηνευτεί υποκειμενικά από τους καταναλωτές ανάλογα με το δρομολόγιο του ταξιδιού τους, το πολιτιστικό και εκπαιδευτικό τους υπόβαθρο, το σκοπό επίσκεψης, καθώς και τις παρελθοντικές τους εμπειρίες. Καταλήγει να ορίσει μια γεωγραφική περιοχή που καθορίζεται από τους επισκέπτες και όχι από γεωγραφικούς χάρτες, ή πολιτικές αποφάσεις. Πέρα από την επιστημονική τοποθέτηση περί του τι είναι και από τι αποτελείται ένας τουριστικός προορισμός/περιοχή, υπάρχει και η νομική προσέγγιση του όρου. Το ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασμού στο άρθρο 4 προχωράει στην κατηγοριοποίηση του εθνικού χώρου με βάση την ένταση και το είδος της τουριστικής δραστηριότητας στις παρακάτω κατηγορίες: 1. Ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές Αυτές οι περιοχές διαθέτουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Αναγνωρίσιμη τουριστική ταυτότητα με ισχυρή φήμη Υψηλή συγκέντρωση μαζικού τουρισμού Αυξημένη πιθανότητα για φθίνουσα οικονομική απόδοση του τουριστικού πόρου Υψηλό βαθμό εξάρτησης της τοπικής οικονομίας από την τουριστική δραστηριότητα 2. Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές Χαρακτηρίζονται από τα εξής στοιχεία: Συγκέντρωση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος Αξιόλογη κατά περίπτωση ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων Περιορισμένη αξιοποίηση πόρων που ενδιαφέρουν τον τουρισμό Δυνατότητα μεγαλύτερης διαφοροποίησης και εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος σε σύγκριση με τις ήδη ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές Ύπαρξη, ή προγραμματιζόμενη ανάπτυξη αποδεκτού επιπέδου υποδομών Περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης μαζικού τουρισμού ~ 13 ~

15 Περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού 3. Περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος με μειονεκτικά χαρακτηριστικά και κυρίαρχες χρήσεις άλλες από τον τουρισμό Χαρακτηρίζονται από τα εξής στοιχεία: Κυρίαρχη άλλη χρήση πλην τουρισμού Χαμηλό επίπεδο, ή έλλειψη τουριστικών υποδομών. Αντίστοιχα στο άρθρο 6 προωθούνται δράσεις, που αφορούν στην ανάδειξη και αναβάθμιση των ιστορικών κέντρων, μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και λοιπών αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντός τους. σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας αλλά και σε τουριστικές περιοχές με αξιόλογα αστικά κέντρα όπως ο Βόλος, το Ναύπλιο, η Καστοριά, η Καβάλα, η Ξάνθη κα. η ανάπτυξη του αστικού τουρισμού. Συγκεκριμένα στο άρθρο προτείνονται: - Δικτύωση βάσει θεματικών ενοτήτων π.χ. κοινή ιστορία, αρχιτεκτονική, τοπική παραγωγή, κ.α. - Εμπλουτισμός παρεχόμενων υπηρεσιών και δραστηριοτήτων, όπως μουσεία, εκθετήρια, σύγχρονες εγκαταστάσεις πληροφόρησης, φεστιβάλ και άλλες θεματικές εκδηλώσεις. - Εκσυγχρονισμός και βελτίωσης της ποιότητας του ξενοδοχειακού δυναμικού των παραπάνω αστικών περιοχών. - Ενημέρωση των επισκεπτών για τη θέση και το περιεχόμενο των τουριστικών πόρων και εξασφάλισης εύκολης πρόσβασης σε αυτούς. - Αναβάθμιση του ρόλου των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς - Βελτίωση της κυκλοφορίας και της ασφάλειας των πεζών. 2.2.Αστικός τουρισμός & χαρακτηριστικά της πόλης ως προορισμό Ως αστικός τουρισμός θεωρείται το ταξίδι, συνήθως μικρής διάρκειας σε αστικά κέντρα με κίνητρα τις διακοπές, τον πολιτισμό τις αγορές (shopping) και ευρύτερα τη γνωριμία με το αστικό και πολιτισμικό περιβάλλον της συγκεκριμένης πόλης (Τσάρτας, 2011). Αστικός τουρισμός, με μία μορφή, ή άλλη, υπάρχει από τη Μεσοποταμία και τη Σουμερία, όπου και άνθιζε το φαινόμενο της αστικοποίησης. Άνθρωποι με τα οικονομικά μέσα προσελκύονταν στις πόλεις, για επισκέψεις και για να αποκτήσουν την εμπειρία να κάνουν και να δουν ποικιλία πραγμάτων. Αυτές οι πόλεις υπήρξαν χωνευτήρια του εθνικού πολιτισμού, των τεχνών, της μουσικής, λογοτεχνίας και φυσικά μεγαλοπρεπούς αρχιτεκτονικής και αστικού σχεδιασμού. Ήταν η συγκέντρωση, η ποικιλία και η ποιότητα αυτών των δραστηριοτήτων και αποδόσεων που τις έκανε ελκυστικές και τοποθέτησε στον τουριστικό χάρτη συγκεκριμένες πόλεις και κωμοπόλεις. (Karski 1990, σελ. 15). Ακόμα και σήμερα ο τουρισμός καταναλώνει σημαντικό χώρο εντός ενός αστικού προορισμού. Τουριστικοί αστικοί πυρήνες, μουσεία διαφόρων τύπων, αστικές παραλίες, θεματικά πάρκα και εξειδικευμένα πέριξ της πόλης, συνηγορούν στην παραπάνω αναφορά. (Gospodini 2001). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 1998 μέσω της ανακοίνωσης της με τίτλο «πλαίσιο δράσης για μία βιώσιμη αστική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση» κατεύθυνε την προσοχή στις αστικές ζώνες, στις οποίες σημείωνε ότι έπρεπε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, με στόχους την ενίσχυση της οικονομικής ευημερίας, της απασχόλησης στις πόλεις και τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος. ~ 14 ~

16 Πολλές χώρες ορίζουν συνήθως τις περιοχές ως αστικές όταν ένα ορισμένο μέγεθος του πληθυσμού ή πυκνότητα του πληθυσμού έχει επιτευχθεί. για παράδειγμα ο ορισμός των Ηνωμένων Εθνών (1968) καθορίζει μια αστική περιοχή, ως μία περιοχή με περισσότερα από άτομα. Μολονότι αυτός ο αριθμός παρέχει χρήσιμα όρια, είναι κάπως αυθαίρετος και συνεπάγεται προβλήματα. Για παράδειγμα μία περιοχή ατόμων ή 999 διαφέρει ουσιαστικά από ένα μεγάλο αστικό κέντρο, ή αστικό περιβάλλον; Πιθανόν καμία πληθυσμιακή αποκοπή να μην είναι ιδανική για όλες τις περιπτώσεις (Edwards, Griffin, Hayllar, 2007). Σύμφωνα με το Demographic Yaerbook (2005) των Ηνωμένων Εθνών, η Ελλάδα ορίζει ως άστυ τους δήμους και τις κοινότητες με πληθυσμιακό κέντρο μεγαλύτερο των κατοίκων. Ο Law (1996) περιγράφει μια σειρά από βασικά χαρακτηριστικά που έχουν οι αστικές περιοχές που αποτελούν τουριστικούς προορισμούς. Έχουν φυσικά μεγάλους πληθυσμούς η οποίοι με τη σειρά τους προσελκύουν επίσκεψη σε φίλους και συγγενείς. Θα προσελκύσουν τουρίστες στα αξιοθέατα τους, διότι αυτά είναι συχνά πολύ καλύτερα ανεπτυγμένα από ό, τι σε άλλους τύπους προορισμών. Είναι εύκολα προσβάσιμο μέσω αεροδρομίων και προγραμματισμένων υπηρεσιών. Υπάρχει ένα μεγάλο απόθεμα καταλυμάτων που έχει κατασκευαστεί για να εξυπηρετεί τον επαγγελματία ταξιδιώτη και τελικά, οι αστικοί προορισμοί απευθύνονται σε διάφορες τουριστικές αγορές, δεδομένου ότι προσφέρουν επικοινωνίες, μεταφορές, τις υπηρεσίες και τις εγκαταστάσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του τουρισμού. Οι αγορές αυτές περιλαμβάνουν: α) πιο μορφωμένο πληθυσμό, τον οποίο προσέλκυσε η πολιτιστική κληρονομιά των πόλεων και των πόλεων, β) ηλικιωμένους, οι οποίοι απολαμβάνουν περισσότερο τα αξιοθέατα και είναι πιο πιθανό να εκτιμήσουν την πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά, γ) νέους, οι οποίοι προσελκύονται από τον ενθουσιασμό του αστικού περιβάλλοντος, μαζί με τη διασκέδαση και τη νυχτερινή ζωή, δ) όσους ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους, και για συνέδρια, εκθέσεις, τουρισμό κινήτρων κλπ. O Blank (1994) εντοπίζει πέντε βασικούς παράγοντες που χαρακτηρίζουν τις πόλεις ως τουριστικούς προορισμούς και αυτοί είναι οι εξής: Αυξημένος πληθυσμός που προσελκύει φίλους και συγγενείς Κομβικά σημεία που χρησιμεύουν ως πύλες ή σημεία μεταφοράς για άλλους προορισμούς. Κομβικά σημεία για το εμπόριο κ.λπ. Φιλοξενούνε υπηρεσίες που εξυπηρετούν τον άνθρωπο, όπως η εκπαίδευση, η υγεία η αυτοδιοίκηση Μέρη που προσφέρουν μια μεγάλη ποικιλία από πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές εμπειρίες Ενώ η European Travel Commission για λογαριασμό του World Travel Organization χωρίζει τους αστικούς προορισμούς σε τέσσερις κατηγορίες: κοινότητες (villages), μικρές πόλεις (towns), μεγάλες πόλεις (cities) και μητροπόλεις (metropolis) και ταυτόχρονα κατηγοριοποιεί το προσφερόμενο προϊόν τους ως εξής: Κληρονομιά: το κυρίαρχο πολιτιστικό προϊόν είναι η πολιτιστική κληρονομιά του προορισμού (μνημεία, πολιτιστικά έργα, μουσεία, κλπ) Τέχνες: το κυρίαρχο πολιτιστικό προϊόν είναι οι σύγχρονες παραστατικές και εικαστικές τέχνες Πολιτιστικές Βιομηχανίες: το κυρίαρχο πολιτιστικό προϊόν είναι οι πολιτιστικές βιομηχανίες (design, μόδα, κινηματογράφος, διαφήμιση, αρχιτεκτονική, κ.α.) ~ 15 ~

17 Ανάλογα με το μέγεθος του προορισμού προχωράει στον παρακάτω συσχετισμό αυτού με το προσφερόμενο προϊόν Πίνακας 2.1 : Κατηγορίες προορισμών αστικού τουρισμού (Πηγή: WTO, ETC, 2005) Χαρακτηριστικά στοιχεία αστικού τουρισμού Χαρακτηριστικά στοιχεία που διακρίνουν τον αστικό τουρισμό είναι τα παρακάτω: Το πρώτο χαρακτηριστικό αφορά τη διάρκεια του ταξιδιού. Όπως υποστηρίζουν οι Trew και Cockerell, (2002) τα ταξίδια στα αστικά κέντρα έχουν σύντομη διάρκεια. Θα παρατηρήσουμε πολύ συχνά αναφορές στα λεγόμενα city breaks, διάρκειας έως 3 ημερών. Θα ήταν λάθος όμως να υποθέσουμε ότι όλα τα διαλείμματα στην πόλη είναι σύντομες αποδράσεις. Είναι σαφές ότι δεν είναι. Μερικοί άνθρωποι έρχονται στην πόλη μόνο για τις διακοπές τους, οι οποίες έχουν μεγαλύτερη διάρκεια, και πράγματι, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι πλέον τα ταξίδια «διάλειμμα» στην πόλη αυξάνονται ταχύτερα από το μέσο όρο (Trew και Cockerell, 2002). Οι Burtenshaw et al., (1991) επισημαίνουν, ότι πολλοί άνθρωποι είναι σε θέση να δουν και να βιώσουν αυτό που θέλουν, στις περισσότερες πόλεις, σε λίγες μέρες. Το δεύτερο χαρακτηριστικό σχετίζεται με την απόσταση που οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να απολαύσουν διακοπές στην πόλη. Οι επισκέπτες της πόλης τείνουν να προέρχονται κυρίως από τις κοντινές αγορές πηγές. Φτηνή και συχνή πρόσβαση από μια σειρά αεροπορικών εταιριών χαμηλού κόστους σε γειτονικές αγορές προσφέρει αυτή τη δυνατότητα. Είναι σαφές ότι για τους επισκέπτες η γρήγορη, άμεση πρόσβαση από αέρα είναι ένα εξαιρετικά ελκυστικό επιλογή. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ο διακριτικός χαρακτήρας των ταξιδιών. Σύμφωνα με τον Page (2002, p.121) «πολλά αστικές ταξίδια διακοπών είναι δευτερεύουσες διαδρομές και συμπληρώνουν το παραδοσιακό καλοκαιρινό ταξίδι ετήσιας άδειας που έχει παράκτια βάση», επίσης αποτελούν πύλη εισόδου όπου πραγματοποιούνται διαμονές καθ οδόν για άλλο προορισμό. (Griffin Edwards, 2008) Το τέταρτο χαρακτηριστικό του ταξιδιού στην πόλη σχετίζεται με την έλλειψη της εποχικότητας που διακρίνει άλλου είδους ταξίδια. Σύμφωνα με τους Λαγό, Σταυρινούδη και Καμπάνη (2008) η μεγάλη αύξηση των ταξιδιών city-breaks παρατηρήθηκε ότι δεν επηρεάζεται από το φαινόμενο αυτό. Οι κάτοικοι της περιοχής αποτελούν και οι ίδιοι χρήστες των αξιοθέατων και υποδομών Βασικό χαρακτηριστικό του αστικού τουρισμού, αποτελούν οι διαθέσιμοι πόροι του αστικού χώρου. Για να καταστεί μία πόλη τουριστικός προορισμός ~ 16 ~

18 χρειάζεται πλήθος πόρων πέραν των καταλυμάτων. Απαιτούνται ξενοδοχειακές υποδομές υψηλών προδιαγραφών, καλό οδικό δίκτυο, προσβασιμότητα από τις χώρες αγορές, δραστηριότητες και εκδηλώσεις που θα παράγουν ένα σύνθετο τουριστικό προϊόν, πολιτισμική κληρονομιά, ιστορία και χώρους διασκέδασης, αναψυχής και ψυχαγωγίας. Το καλό κλίμα και το φυσικό περιβάλλον αποτελούν πόρους, οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν συγκριτικό πλεονέκτημα, έναντι πόλεων που δεν τα διαθέτουν. Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του ταξιδιού στην πόλη αφορά τη σύνθεση των ομάδων - ατόμων που το πραγματοποιούν. Από προηγούμενες μελέτες αντλούμε το στοιχείο ότι ένα υψηλό ποσοστό των αστικών μετακινήσεων των τουριστών πραγματοποιείται χωρίς παιδιά (Flanagan, Dunne, Buckley 2010; British Tourist Authority, 1988; Trinity Research, 1989) Τέλος κύριο χαρακτηριστικό του αστικού τουρισμού αποτελεί η ποικιλία τύπων ταξιδιών που τον συνοδεύει. Σύμφωνα με τους Αυγερινού Κολώνια κ.α. (2000) μερικοί από αυτούς είναι οι ακόλουθοι: Ατομικό επαγγελματικό ταξίδι Επίσκεψη στην πόλη που έχει ορισμένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της χώρας Οργανωμένο επαγγελματικό ταξίδι (incentives, συνέδρια, εκθέσεις) Ταξίδι μικρής διάρκειας στο πλαίσιο μιας ευρύτερης περιήγησης στη χώρα Ταξίδι ενδιάμεσος σταθμός Ταξίδι σε περίοδο εορτών, ή σαββατοκύριακο για διακοπές Ταξίδι για ιατρικούς λόγους Ταξίδι για επίσκεψη σε φίλους και συγγενείς Ταξίδι για κοινωνικούς λόγους, ή ψώνια Ταξίδι για εκπαιδευτικούς, ή επιστημονικούς λόγους Οργανωμένο, ή αυτόνομο ταξίδι πολιτισμικού τουρισμού Οργανωμένο ή αυτόνομο ταξίδι αστικού τουρισμού με έμφαση στους τουριστικούς πόρους που διαθέτει μία πόλη και άλλοι Τάσεις και προοπτικές αστικού τουρισμού Η αυξανόμενη διεθνοποίηση του τουρισμού, η εμφάνιση νέων τουριστικών προορισμών, ο μεγάλος βαθμός ωριμότητας των τουριστών, η αύξηση των εισοδημάτων, αλλά και η αναζήτηση νέων δραστηριοτήτων αναψυχής και τουρισμού, οδήγησαν στη διαφοροποίηση της τουριστικής ζήτησης και τη δημιουργία νέων εξειδικευμένων μορφών τουρισμού και τουριστικών προϊόντων που θα ικανοποιούν τις νέες ανάγκες - απαιτήσεις (Ε. Βελισσαρίου, 2000). Ποιο συγκεκριμένα ο τουρισμός ευρύτερα και ο αστικός τουρισμός συγκεκριμένα, πλέον απευθύνεται σε έναν αυξανόμενο αριθμό καταναλωτών τουριστικού προϊόντος. Θεσμικές παρεμβάσεις, όπως η ελευθερία διακίνησης επιτρέπουν τη μετάβαση και μετακίνηση των τουριστών από έναν προορισμό σε κάποιον άλλο, προσφέροντας το αίσθημα της ασφάλειας. Επίσης η διεθνοποίηση συνέτεινε στη λήψη μέτρων και στη θέσπιση πολιτικών οι οποίες προωθούν πρότυπα λειτουργίας και οργάνωσης των τουριστικών επιχειρήσεων, αλλά επίσης διευκολύνουν την απόκτηση του τουριστικού προϊόντος από διαφορετικές χώρες και περιοχές και σε διαφορετικές τιμές (Τσάρτας 2011). Η εμφάνιση νέων τουριστικών προορισμών, από το 1980 έως σήμερα, καταγράφεται ραγδαία σε περιοχές ανά τον κόσμο, τόσο στις αναπτυσσόμενες, όσο και στις ανεπτυγμένες χώρες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (1994 σελ ) ο τουρισμός αναδείχθηκε σε κύριο πόλο έλξης πολλών αναπτυσσόμενων ~ 17 ~

19 χωρών. Αποτέλεσμα αυτού ήταν μεταξύ άλλων και η εξειδίκευση των σχεδίων ανάπτυξης, ώστε ν ανταποκρίνονται σε περιοχές όπως τ αστικά κέντρα. Ο μεγάλος βαθμός ωριμότητας τουριστών, ο οποίος πλέον δεν αναζητά μόνο την αναψυχή και έχει απογαλακτιστεί από το μοντέλο των «παθητικών διακοπών», αλλά όντας πολυκινητρικός αναζητά ταξίδια τα οποία θα του προσφέρουν εμπειρίες μέσα και από τη δική του ενεργοποίηση και συμμετοχή. Η αύξηση των εισοδημάτων, η οποία έχει ως συνέπεια την αύξηση των δαπανών για τον τουρισμό, εξαιτίας του διαθέσιμου προσωπικού εισοδήματος (Frechtling, 2001). Η αναζήτηση νέων δραστηριοτήτων αναψυχής και τουρισμού που οδήγησαν στη διαφοροποίηση της τουριστικής ζήτησης και τη δημιουργία νέων εξειδικευμένων μορφών τουρισμού και τουριστικών προϊόντων που θα ικανοποιούν τις νέες ανάγκες απαιτήσεις Ένας ακόμα ουσιαστικός λόγος που καθιστά τον αστικό τουρισμό σε μία ΕΕΜΤ με δυναμική ανάπτυξη, είναι το γεγονός ότι ο σύγχρονος τουρίστας επισκέπτης διαθέτει τον ελεύθερο χρόνο του για αναψυχή σε πολλές μικρότερες περιόδους διάσπαρτες στη διάρκεια του έτους και όχι σε μία ενιαία χρονική περίοδο (πχ για θερινές διακοπές), όπως στο παρελθόν. Επομένως, η παραμονή σε έναν προορισμό μειώνεται αλλά πολλαπλασιάζονται οι προορισμοί επίσκεψης διαμονής σε μια αναζήτηση πολλαπλών «εμπειριών» στη διάρκεια του έτους,συχνά και σε συνδυασμό με επαγγελματικές, η πολιτιστικές δραστηριότητες. (Τάρτας, 2011).Αυτή η διαπίστωση συνηγορεί στην δυναμική εξέλιξη του αστικού τουρισμού, αφού και σύμφωνα με τον Cohen υπάρχει κατακόρυφη αύξηση των ταξιδιών όπου το κίνητρο διαμορφώνεται από τα ειδικά αίτια που προκαλούν το ταξίδι και τέτοια είναι και οι επαγγελματικοί λόγοι, οι επιστημονικοί, το πολιτιστικό ενδιαφέρον, εκπαιδευτικοί λόγοι, shopping κλπ, τα οποία αποτελούν και αντικείμενο του αστικού τουρισμού. Το διάγραμμα 2.1 αναλύει τους σκοπούς επίσκεψης των τουριστών στις ευρωπαϊκές πόλεις, σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τον τουρισμό πόλεων. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ΚΥΡΙΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΩΝ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ Υγείας 2% Λοιπ οί 18% Αναψυχής, διασκέδασης και διακοπών 27% Επιχειρηματικοί και Επαγγελματικοί 45% Επισκέψεις σε φίλους και συγγενείς 8% Διάγραμμα 2.1 Σκοπός επίσκεψης σε ευρωπαϊκές πόλεις (Πηγή: Λαγός 2001) Η αύξηση που παρατηρείται στον τουρισμό πόλεων και του προσδίδει νέα δυναμική σχετίζεται και με τις αλλαγές στον τρόπο ζωής που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, καθώς επίσης, στην εξέλιξη των μέσων μεταφοράς, οδικών δικτύων και γενικότερα ευκολότερης πρόσβασης και μετακίνησης στις πόλεις.. Σήμερα οι άνθρωποι εργάζονται πιο σκληρά, με μικρότερες παροχές εργασιακής ασφάλειας και μεγαλύτερη εργασιακή κινητικότητα σε σχέση με το παρελθόν. Ο χρόνος των καλοκαιρινών διακοπών έχει περιοριστεί και η ζήτηση στρέφεται σε περισσότερα και ~ 18 ~

20 μικρότερα ταξίδια. Ταυτόχρονα, η μεγάλη ανάπτυξη των αεροπορικών εταιριών χαμηλού κόστους (Ryanair, Go, Easyjet) δημιούργησε νέες προοπτικές ανάπτυξης των city breaks. Περισσότερο από το 50% των ταξιδιών αυτών γίνεται αεροπορικώς και το 40% με πτήσεις που κοστίζουν πολύ φθηνά (Λαγός, Δ., Σταυρινούδης, Θ. και Καμπάνη, Χ., 2008). Τα ταξίδια μικρής διάρκειας αντιπροσωπεύουν μια δυναμική κατηγορία από ποσοτική και ποιοτική άποψη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα ταξίδια σε πόλεις αντιπροσωπεύουν το 38% του συνόλου του εξερχόμενου τουρισμού στην Ευρώπη (20% σχεδόν των διεθνών τουριστικών εσόδων συγκεντρώνεται στις ευρωπαϊκές πόλεις), ενώ το 60% εξ αυτού αφορά τον τομέα των city breaks. Σημειώνεται μάλιστα ότι τα city breaks είναι η τρίτη κατά σειρά προτίμησης μορφή τουρισμού, μετά το «ήλιος και θάλασσα» και τον πολιτιστικό τουρισμό. (European Cities Tourism, 2006). Η αγορά δε των CITY BREAKS το 2005, είχε παρουσιάσει αύξηση κατά 20% σε σχέση με τον παραθεριστικό τουρισμό που παρουσίασε αύξηση 3%. Οι λόγοι για το παραπάνω είναι οι εξής: Το ενισχυόμενο ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά. Το ενδιαφέρον αυτό, κατευθύνεται συνήθως προς τα ιστορικά κέντρα των πόλεων, στα μουσεία, μνημεία κ.λπ. Τα mega events καθώς επιτυγχάνουν αναγνώριση της πόλης που φιλοξενεί το γεγονός. Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας, υψηλού προφίλ και περιορισμένης διάρκειας διοργανώσεις (διεθνείς εκθέσεις, ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, διεθνή συνέδρια και πολιτιστικά φεστιβάλ),με μεγαλύτερη όλων τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ενέργειες για τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, τη χωρική & χρονική διεύρυνση της τουριστικής δραστηριότητας. Αύξηση της μετανάστευσης στις πόλεις εξαιτίας των ευκαιριών απασχόλησης που οδήγησε στην αύξηση επισκεπτών σε φίλους και συγγενείς. Στον πίνακα ένα παρατηρούμε ότι τα ταξίδια VFR έχουν το μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης που φθάνει τα έτη το 4,8%. Πίνακας 2.2 Αφίξεις τουριστών παγκοσμίως ανά σκοπό επίσκεψης (Πηγή: UNWTO, 2005) Οι κάτοικοι των πόλεων καθώς επίσης και οι κάτοικοι των προαστίων, οι οποίοι εργάζονται μέσα στις πόλεις αποτελούν επίσης σημαντικούς ( συχνά δε την πλειοψηφία) χρήστες και καταναλωτές των θέλγητρων και υποδομών, τα οποία συχνά έχουν δημιουργηθεί και αναπτυχθεί για μη τουριστικούς σκοπούς. Εντός των αστικών προορισμών πολλές φορές ο αριθμός, η ποικιλία και η κλίμακα πρωταρχικών και δευτερευόντων θέλγητρων είναι μεγάλος. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο διαφοροποιεί το περιεχόμενο του αστικού τουρισμού είναι ότι αυτός αποτελεί μία από τις πολλές οικονομικές δραστηριότητες εντός των ορίων της πόλεως και ανταγωνίζεται με πλήθος άλλων βιομηχανιών για πόρους, όπως η εργασία και η γη. ~ 19 ~

21 Ο τουρισμός εμφανίζεται ως στρατηγικός άξονας μιας πολιτικής αστικής χωροταξίας που προτείνει μια ανταγωνιστική προσφορά που θα καλύπτει τις προσδοκίες των τουριστών, όσο να συμβάλλει και θετικά στην ανάπτυξη της πόλης και στην ευημερία των κατοίκων της. Ήδη η συμμετοχή του αστικού τουρισμού στην τουριστική ανάπτυξη των πόλεων θεωρείται επιβεβλημένη από τις περισσότερες Κυβερνήσεις και τους τοπικούς φορείς τουρισμού, εξαιτίας των μεγάλων και πολλαπλών οικονομικών και κοινωνικών ωφελειών που προσφέρει (Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Αν λάβει δε κανείς υπόψη του η Ευρώπη αποτελεί μείζονα παγκόσμιο προορισμό, καθώς συγκεντρώνει το 53,6% των διεθνών αφίξεων και συνυπολογίσει ότι ποιο συγκεκριμένα το 80% της Ευρωπαϊκής Ηπείρου ζει στις πόλεις, ενώ περισσότερο από το 50% παγκοσμίως ζει στα αστικά κέντρα, η αστική τουριστική ανάπτυξη είναι φυσικό επακόλουθο. Το διάγραμμα 2.2 δείχνει τη διαχρονική πληθυσμιακή εξέλιξη των αστικών κέντρων, όπου διαφαίνεται η συγκέντρωση στις πόλεις, με κυρίαρχες τις ανεπτυγμένες περιοχές της γης. Διάγραμμα 2.2 Αστικοποίηση πληθυσμού παγκοσμίως (Πηγή: United Nations & UNCHS Habitat, 2010) Αν και οι αστικές ζώνες δημιουργούν προβλήματα όπως κυκλοφοριακό, ρύπανση, ανασφάλεια, αποτελούν ταυτόχρονα το βασικό τόπο δημιουργίας πλούτου, το κέντρο της πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης, καθώς επίσης και τον τόπο ζωής, εργασίας, κατανάλωσης και ψυχαγωγίας της πλειοψηφίας των πολιτών. Ο αστικός τουρισμός αναδεικνύεται σε παράγοντα διαφοροποίησης και εκσυγχρονισμού του αστικού χώρου, (ανάδειξη αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, ανάκτηση και ανάπλαση ιστορικών κέντρων, οργανωμένες αναπτύξεις κα.), σε μηχανισμό παραγωγής εισοδήματος, απασχόλησης και συμπληρωματικών υποδομών (βασικό αναπτυξιακό ρόλο), σε συντελεστή για την ένταξη των πόλεων στα σύγχρονα δίκτυα ανταλλαγών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (δικτύωση, συνοχή) (Αυγερινού Κολώνια, 2000). Κλείνοντας λοιπόν ο αστικός τουρισμός έχει τις παρακάτω δυνατότητες και χαρακτηριστικά για να αναπτυχθεί δυναμικά: Δέχονται επισκέπτες των οποίων πρωταρχικός σκοπός της επίσκεψης δεν συνδέεται με την ψυχαγωγία Αξιοθέατα και υπάρχουσα υποδομή, η οποία δεν έχει γενικά αναπτυχθεί για τουριστικούς σκοπούς ~ 20 ~

22 Οι κάτοικοι της περιοχής αποτελούν και οι ίδιοι χρήστες των αξιοθέατων και υποδομών. Αποτελούν πύλη εισόδου όπου πραγματοποιούνται διαμονές καθ οδόν για άλλο προορισμό. (Griffin Edwards) Υπάρχουσες υποδομές μεταφορών και μετακίνησης, με διασύνδεση των πόλεων με την περιφέρεια, με άλλα αστικά κέντρα και κατά περιπτώσεις (όταν πρόκειται για μεγάλα αστικά κέντρα) με το εξωτερικό 2.3. Τουρισμός στις πόλεις κληρονομιάς ιστορικές πόλεις Η διεισδυτικότητα του τουρισμού πολιτιστικής κληρονομιάς στις πόλεις σε όλο τον κόσμο συχνά έχει εξηγηθεί ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας οικονομικής συγκυρίας. Σύμφωνα με τον Law (1993), τέσσερις είναι οι παράγοντες που ώθησαν τις πόλεις στην κατεύθυνση της τουριστικής ανάπτυξης: η μείωση των καθιερωμένων βιομηχανικών δραστηριοτήτων, η ανάγκη για τη δημιουργία νέων οικονομικών δραστηριοτήτων ώστε να αντιμετωπίσουν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, η αντίληψη του τουρισμού ως τομέα ανάπτυξης και η ελπίδα ότι η τουριστική ανάπτυξη θα οδηγήσει στην αναγέννηση και αναζωογόνηση των αστικών πυρήνων. Οι Boniface και Fowler (1993) γράφουν ότι κάθε πόλη είναι «μια συνάθροιση της κληρονομιάς» και ότι ορισμένες πόλεις αποτελούν τους μεγαλύτερους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς στον κόσμο: «Η πόλη, τόσο ως ιδέα όσο και ως φυσικός οικισμός, είναι σαφώς μία από τα πιο σημαντικές κληρονομιές που προσφέρει το παρελθόν στο παρόν - μια κοινοτοπία, αλλά κεντρικής σημασίας στο σύγχρονο τουρισμό». Οι Ashworth και Tunbridge (1990) εξηγούν ότι, σε κάποιο βαθμό, όλοι οι αστικοί χώροι είναι τουριστικά-ιστορικά ελκυστικοί και τυπολογούν την τουριστική-ιστορική πόλη με τους παρακάτω τρόπους: 1)ένα συγκεκριμένο είδος αστικής μορφολογίας και δραστηριότητας 2)ένα συγκεκριμένο τύπο της πόλης και μια περιοχή της πόλης αφιερωμένο σε μια συγκεκριμένη μορφολογική λειτουργία 3)μια συγκεκριμένη ιστορία για χρήση αυτής ως πόρο και χρήση του τουρισμού ως όχημα για να υποστηρίξει τη διατήρηση του ιστορικού ιστού και να νομιμοποιήσει και να εξασφαλίσει προσοχή στην ιστορικότητα των πόλεων. Πολλοί διαφορετικοί ορισμοί του όρου «κληρονομιά» χρησιμοποιούνται στη βιβλιογραφία και οι έννοιες του «πολιτιστικού τουρισμού», «τουρισμού κληρονομιάς» και «τουρισμού τέχνης» είναι όροι που συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά (Richards, 2000). Ο Howard (2003) ορίζει την κληρονομιά ως ό, τι οι άνθρωποι θέλουν να σώσουν. Οι Porter και Salazar περιγράφουν ως κληρονομιά «μια αίσθηση του εαυτού στο παρελθόν» (2005). ~ 21 ~

23 Ο Millar (πίνακας 2.3) συστήνει την παρακάτω κατηγοριοποίηση των διακριτών γενικών πόρων, οι οποίοι ελκύουν τους επισκέπτες κληρονομιάς. Τεχνητή κληρονομιά Φυσική κληρονομιά Ζωντανή κληρονομιά Κράτος / Πόλεις Τοπίο / θάλασσα Άνθρωποι Χώρα Περιοχή Ιστορικές πόλεις Παραθαλάσσια θέρετρα Προστατευόμενες περιοχές Φυσικά πάρκα Περιοχές απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς Ακτογραμμές κληρονομιάς Παραδοσιακό φαγητό Φεστιβάλ Αγορές Αξιοθέατα Μουσεία Γκαλερί Ιστορικά κτίρια Ιστορικά αξιοθέατα & μνημεία Ιστορικά κέντρα Θεματικά πάρκα με θέμα την κληρονομιά Μεταφορές Πάρκα πόλης & υπαίθρου Βοτανικοί κήποι Ιστορικοί κήποι Φυσικά αποθέματα Κέντρο της υπαίθρου Υπαίθρια πάρκα Δάση ~ 22 ~ Καφέ Κέντρα χειροτεχνίας Φάρμες Πίνακας 2.3 Γενική κατηγοριοποίηση των πόλων έλξης κληρονομιάς για τους επισκέπτες (Πηγή: Millar 1995) Οι Garrod και Fyall υποστηρίζουν ότι ο τουρισμός κληρονομιάς είναι ένα φαινόμενο που βασίζεται στα κίνητρα των τουριστών και τις αντιλήψεις τους και όχι στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του αξιοθέατου και δεν είναι οι μόνοι. Οι Poria, Butler & Airey (2001) ορίζουν τον τουρισμό κληρονομιάς ως μία υποομάδα του τουρισμού, όπου το κυρίαρχο κίνητρο για την επίσκεψη σε ένα αξιοθέατο βασίζεται στα χαρακτηριστικά κληρονομιάς του, σύμφωνα με την αντίληψη των τουριστών για τη δική τους κληρονομιά. Έτσι μπορεί ο τουρισμός κληρονομιάς να χαρακτηριστεί ως ένα φαινόμενο του οποίου ο πυρήνας δεν έχει τα χαρακτηριστικά κληρονομιάς ενός αξιοθέατου, αλλά το κίνητρο της επίσκεψης σε αυτό, τόσο σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του αξιοθέατου, όσο και την αντίληψη για την προσωπική κληρονομιά του καθένα ξεχωριστά. O ορισμός του Yale (1991) για την αποσαφήνιση του τουρισμού κληρονομιάς επικεντρώνεται σε αυτό που έχουμε κληρονομήσει, το οποίο μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε από το ιστορικά κτίρια, τα έργα τέχνης, ή ένα όμορφο τοπίο. Σε πολλές περιπτώσεις το τουριστικό ενδιαφέρον για τις πόλεις συνδέεται με πολιτιστικού περιεχομένου κίνητρα, που αφορούν σε ιστορικές συνοικίες και κέντρα πόλεων, όπου εκτός των άλλων εντοπίζονται, μνημεία, σημαντικά κτίρια και μουσεία. Ενισχύεται επίσης από σημαντικές διοργανώσεις, όπως είναι οι μεγάλες εκθέσεις, τα σημαντικά καλλιτεχνικά γεγονότα, οι αθλητικές συναντήσεις αγώνες κ.α. που αναλαμβάνουν τοπικοί φορείς. Άλλωστε ενώ διαδίδονται οι νέες αντιλήψεις για την ανάκτηση των παλιών αστικών κέντρων και αναγνωρίζονται τα δικαιώματα των πολιτών στην ιστορική μνήμη, στην εικόνα, στην αισθητική του αστικού τοπίου, οι φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης ενδιαφέρονται να κάνουν τις πόλεις αυτές ελκυστικότερες τόσο για τους κατοίκους, όσο και για τους επισκέπτες τους (Αυγερινού Κολώνια, 2000α). Επιπλέον, οι Russo και Van der Borg (2002) σημειώνουν ότι κάθε πόλη μπορεί να μη διαθέτει επαρκείς πολιτιστικούς πόρους για την ανάπτυξη μιας τουριστικής

24 βιομηχανίας και ότι τα διαθέσιμα προσόντα της θα πρέπει να προωθηθούν συνδυαστικά με άλλα τουριστικά αξιοθέατα, όπως εκδηλώσεις, γαστρονομία και υψηλή ποιότητα των υποδομών. Σχήμα 2.1 Μερικές τουριστικές πόλεις (Πηγή: Ashworth και Tunbridge, 2000) Οι Ashworth και Tunbridge σχολιάζουν ότι αν και οι μεγάλες «πόλεις βιτρίνες» προσελκύουν το μεγαλύτερο αριθμό των τουριστών κληρονομιάς, οι μικρές «πόλεις στολίδια» είναι αυτές που είναι αδιαμφισβήτητα ιστορικό τουριστικές.. Η ανάπτυξη του κλάδου της πολιτιστικής κληρονομιάς του τουρισμού τόσο με τη συλλογική όσο και με τη μοναδική φύση του έχει μια αντιδραστική εξέλιξη για τα ολοένα και πιο ευαίσθητα γούστα του πελάτη. Σε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (διάγραμμα 2.3) κατά το 2011 η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί το δεύτερο παράγοντα ελκυστικότητας τουριστών, παρουσιάζοντας αύξηση σε της τάξης του 3% σε σχέση με το Διάγραμμα 2.3 Παράγοντες ελκυστικότητας (Πηγή: Ευρωβαρόμετρο, 2011) Ο Hewison (1987) απέδωσετην αύξηση της βιομηχανίας της κληρονομιάς στην αυξημένη εκμετάλλευση των πολιτιστικών πόρων σε μια προσπάθεια να αντισταθμίσει την αντιληπτή κατάσταση της οικονομικής ύφεσης. Οι Ashworth και Tunbridge (1990) θεωρούν πρώτον ότι η εκμετάλλευση των ιστορικών πόλεων για τουριστικούς σκοπούς έχει αποφέρει τεράστια οικονομικά κέρδη, δεύτερον, ότι κατά τα πρώτα στάδια του κύκλου ζωής του προορισμού, οι επιπλέον δαπάνες που ~ 23 ~

25 δημιουργούνται από τον τουρισμό είναι οριακές και τρίτον, μέσω του τουρισμού απαιτείται πολύ μικρότερο ποσό των χρηματοοικονομικών επενδύσεων από άλλους τομείς της οικονομίας για την ανάπτυξη και δημιουργία απασχόλησης.o Law (1993) υποστηρίζει οφέλη έχουν μόνο ορισμένοι προορισμοί από την επέκταση του τουρισμού αφού παράγοντες όπως η ποιότητα των υπηρεσιών, των μεταφορών, πληροφοριών και ο ανταγωνισμός είναι αποφασιστικής σημασίας για την επιτυχή ανάπτυξη. Κυβερνήσεις και τοπικές διοικήσεις έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται ότι τουρισμός και πολιτιστικοί πόροι θα έχουν βαρύνουσα σημασία για το σχεδιασμό της εξέλιξης ορισμένων πόλεων. Έτσι αρχίζουν να εντάσσουν προοδευτικά στον αστικό σχεδιασμό στόχους, που αφορούν στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και στη διαχείριση του τουρισμού. Αναγκαίες προϋποθέσεις για την επιτυχία αυτών των προσπαθειών είναι η συνειδητοποίηση των εκάστοτε προτεραιοτήτων στα πλαίσια μιας βιώσιμης προοπτικής και ο συντονισμός στόχων και έργων (Αυγερινού Κολώνια 2000α) Οι χρήστες του προϊόντος κληρονομιάς Το να αναγνωρίσουμε ποιο είναι το προφίλ των τουριστών κληρονομιάς, είναι σημαντικό διότι δεν είναι η προσφορά αυτή που θα καθορίσει ποια αξιοθέατα θ αναπτυχθούν, αλλά οι ίδιοι οι τουρίστες είναι αυτοί που θα επιλέξουν τι θα καταναλώσουν, αφού τα προϊόντα κληρονομιάς καθορίζονται από τις επιθυμίες της αγοράς (Ashworth, 1997). Σύμφωνα με τις έρευνες ATLAS που πραγματοποιήθηκαν σε ορισμένα πολιτιστικά μνημεία εκ μέρους του European Association for Tourism and Leisure Education (Richards, 2000), το προφίλ του τουρίστα κληρονομιάς έχει ως εξής: -Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο. -Περίπου το 50% είναι εργαζόμενοι, ωστόσο, υπάρχει ένα υψηλό ποσοστό φοιτητών. -Πάνω από το 40% είναι κάτω των 30 ετών. -Αναζητούν την προσωπική τους εξέλιξη και την ευκαιρία να μάθουν για τον εαυτό τους και να ανακαλύψουν νέους πολιτισμούς. -Έχουν την επιθυμία για την καινοτομία, η οποία συνδυάζεται με μια τη νοσταλγία. -Αναζητούν την αυθεντικότητα. -60% των επισκεπτών είναι τουρίστες (58% των εγχώριων τουριστών) 2.4.Τουριστική Ανάπτυξη Η έννοια της ανάπτυξης εκ φύσεως παραπέμπει σε μια διαδικασία αλλαγής, αύξησης, ή εξέλιξης. Προσδιορίζει ή καλύτερα χαρακτηρίζει έννοιες όπως οικονομία (οικονομική ανάπτυξη ή μεγέθυνση), κοινωνία (κοινωνική ανάπτυξη), πολιτική (πολιτική ανάπτυξη), τεχνολογία (τεχνολογική ανάπτυξη), τουρισμό (τουριστική ανάπτυξη) κ.α. Η χρήση της ανάπτυξης από ποικίλους επιστημονικούς κλάδους και διαφορετική κάθε φορά διεπιστημονική προσέγγιση του όρου, σε συνδυασμό με τα διαφορετικά αναπτυξιακά κίνητρα, οδήγησε στην ανυπαρξία ενός ολοκληρωμένου ορισμού για τον όρο ανάπτυξη. (Λαμπριανίδης, 2000 και Ανδριώτης,2005) Ένας αρκετά ικανοποιητικός, ορισμός για την ανάπτυξη ευρύτερα είναι αυτός του Ρόκου, που προσδιορίζει την ανάπτυξη ως μια «καλύτερη» ισορροπία κοινωνικών και ανθρώπινων σχέσεων και συστημάτων χρήσεων γης, παραγωγής, απασχόλησης, διανομής και κατανάλωσης, σύμφωνα με τις αξίες και τις επιλογές των δυνάμεων που βρίσκονται στην εξουσία, όπως αυτές μαχητικά συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν, στο φυσικό περιβάλλον, με την συγκεκριμένη κάθε φορά κοινωνική δυναμική και την ~ 24 ~

26 μέση κοινωνική συνείδηση. (Ρόκος, 2003). Ο Ingham αναφερόμενος συγκεκριμένα στον τουρισμό (1993) κάνει λόγο για τη διττή φύση της τουριστικής ανάπτυξης τόσο ως διαδικασία, όσο και ως στόχο. Στους στόχους αυτούς αναφέρεται ο Todaro (1994), διαχωρίζοντας τους σε τρεις βασικές κατηγορίες: αυτούς της ανάγκης για καλύτερη επιβίωση των ανθρώπων, της καλυτέρευσης του επιπέδου διαβίωσης και της εξασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η τουριστική ανάπτυξη οδηγείται τόσο από την προσφορά όσο και την ζήτηση, ενώ ταυτόχρονα μία εξέλιξη σε μια πλευρά της εξίσωσης προσφοράς-ζήτησης θα συνοδεύεται από αλλαγές στην άλλη, είτε αυτή αντιπροσωπεύει ανάπτυξη, στασιμότητα, ή ύφεση (Liu, 2003). Η τουριστική ανάπτυξη είναι «μια δυναμική διαδικασία των τουριστικών πόρων που ταιριάζουν στις απαιτήσεις και προτιμήσεις των πραγματικών ή δυνητικών τουριστών "(Liu, 2003). Οι παράμετροι που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης σε ένα τόπο είναι οι εξής (Pearce, 1992): 1. τα χαρακτηριστικά της ζήτησης. Η τουριστική ζήτηση ως αποτέλεσμα των ιδιαίτερων κινήτρων των τουριστών, επηρεάζει την πορεία της τουριστικής ανάπτυξης (Doswell, 1997). 2. τουριστικοί πόροι πολιτισμικοί, φυσικοί, υποδομές και υπηρεσίες άμεσα, ή έμμεσα σχετιζόμενες με τον τουρισμό - αναμφισβήτητα προσδιορίζουν το συγκριτικό πλεονέκτημα ενός προορισμού. 3. οι φορείς που εμπλέκονται στον τουρισμό κρατικοί (π.χ. ΕΟΤ, Περιφέρειες, Νομαρχίες) τοπικοί (Δήμοι, Αναπτυξιακές Εταιρείες, Σύλλογοι κλπ) ιδιωτικοί (επιχειρηματίες) (Ανδριώτης,2003) 4. τα υπαρκτά πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης. Κυριότερα εκ των οποίων σύμφωνα με τους Κοκκώση Τσάρτα (2001) είναι: Οργανωμένος μαζικός τουρισμός διακοπών καλοκαιρινής, ή χειμερινής περιόδου, Πρότυπα ενταγμένα στο τοπικό αναπτυξιακό πλαίσιο, όπως ο αστικός τουρισμός Πρότυπο βιώσιμου τουρισμού, με χρήση ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης σε θύλακες, πχ τουριστικά χωριά, θεματικά πάρκα κα. Παραθεριστικό πρότυπο με μεγάλο αριθμό διαφόρων τύπων παραθεριστικών κατοικιών Πρότυπο εναλλακτικού τουρισμού με έμφαση σε μία, ή περισσότερες εναλλακτικές μορφές τουρισμού. 5. οι υπάρχουσες τουριστικές επιχειρήσεις 6. η τουριστική πολιτική που εφαρμόζεται Η ανάπτυξη αστικού τουρισμού στις πόλεις κληρονομιάς θα πρέπει ν αφορά τους παρακάτω στόχους: βελτίωση της εικόνας της πόλης με έμφαση στην προστασία του τόπου και της ποιότητας ζωής των μόνιμων κατοίκων. σταδιακή αναβάθμιση και εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. αύξηση της επισκεψιμότητας με παράλληλη επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. ανάπτυξη καινοτόμου συστήματος διαχείρισης των επισκεπτών διαμέσου: αξιοποίησης πολιτισμικού και φυσικού κεφαλαίου, δημιουργίας πολλαπλών πόλων έλξης, ~ 25 ~

27 οργάνωσης ανάπτυξης δικτύου διαδρομών περιήγησης, διάχυσης του τουριστικού ρεύματος, διάχυσης της πληροφόρησης ανάπτυξης δικτύου πληροφόρησης, προώθησης προβολής του δυναμικού της πόλης, σχεδιασμού πρόληψης των αρνητικών συνεπειών της τουριστικής ανάπτυξης και παράλληλης αντιμετώπισης των υφισταμένων, δημιουργίας μεθόδου ελέγχου της χωρητικότητας των επισκέψιμων χώρων, εισαγωγής νέων δραστηριοτήτων, αναβάθμισης υφισταμένων, δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας Στάδια εξέλιξης τουριστικού προορισμού μοντέλα κύκλου ζωής Αρκετοί ερευνητές έχουν προσπαθήσει να προσδιορίσουν τα στάδια εξέλιξης του τουρισμού σε ένα προορισμό μέσω μοντέλων κύκλου ζωής (Gilbert, 1939, Defert, 1954, Christaller, 1964, Plog, 1973, Doxey, 1975, Butler, 1980, Pearce, 1992, Douglas, 1997, Faulkner, 1998, Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001, Papatheodorou, 2004). Ενδεικτικά ο Gilbert (1939) θεωρούσε ότι τα στάδια τουριστικής εξέλιξης ενός προορισμού ήταν τρία: Ανακάλυψη (Exploration), Ανάπτυξη (Development) και Παρακμή (Decline). Ο Defert (1954) θεώρησε πιθανή την αποφυγή της παρακμής στην περίπτωση όπου αναζωογονηθεί το τουριστικό προϊόν. Ο Christaller (1964) είναι ο πρώτος ο οποίος προσέδωσε τη διάσταση του κύκλου στην τουριστική εξέλιξη ενώ από τη μεριά του ο Plog (1973) τυποποίησε τους τουρίστες σε Αλλοκεντρικούς (Allocentrics), οι Μεσοκεντρικούς (Mid-centrics) και Ψυχοκεντρικούς (Psychocentrics) στην προσπάθεια του να προσδιορίσει την εξέλιξη ενός προορισμού. Ο Doxey (1976) εξέτασε την εξέλιξη αυτή από την πλευρά των ντόπιων και διαμόρφωσε έναν πίνακα πέντε επιπέδων: 1. Της Ευφορίας (Euphoria): Ο αρχικός ενθουσιασμός ως αποτελέσματα της τουριστικής ανάπτυξης 2. Της Απάθειας (Apathy): ο τουρισμός θεωρείται δεδομένος και εκτιμάται μόνο ως παράγοντας δημιουργίας κερδών. 3. Της Ενόχλησης (Irritation): Οι ντόπιοι πλέον δεν αντέχουν το μεγάλο πληθυσμιακό όγκο των τουριστών χωρίς τη δημιουργία περαιτέρω εγκαταστάσεων. 4. Του Ανταγωνισμού (Antagonism): Οι τουρίστες θεωρούνται ως ο λόγος δημιουργίας όλων των προβλημάτων 5. Το Τελικό Επίπεδο (Final Level): όπου παρατηρούνται μεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις Η δημοφιλέστερη όμως όλων των μελετών είναι αυτή του Butler (1980) που προτείνει ένα από τα πιο κοινώς αποδεκτά μοντέλα του κύκλου ζωής μιας τουριστικής περιοχής. Αυτό συμβαίνει διότι γίνεται συσχετισμός της τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής με τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που αυτή προκαλεί, ενώ παράλληλα αποτυπώνει και τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των ντόπιων απέναντι στον τουρισμό σε κάθε στάδιο εξέλιξης αυτού του μοντέλου. Με λίγα λόγια δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την εξέλιξη ενός τουριστικού προορισμού. Βασιζόμενος λοιπόν στις προηγούμενες μελέτες και έρευνες ο Butler (1980) διαμόρφωσε ένα υποθετικό μοντέλο εξέλιξης μιας τουριστικής περιοχής. Σε αυτό το μοντέλο παρουσίασε έξι στάδια εξέλιξης του τουρισμού σε ένα προορισμό. Αυτά τα στάδια είναι: ~ 26 ~

28 1. Η Εξερεύνηση (Exploration): Χαρακτηρίζεται από πολύ μικρό αριθμό επισκεπτών που ανακαλύπτουν ένα προορισμό, ενώ κάνουν μεμονωμένες συμφωνίες διαμονής και παροχής υπηρεσιών με τους ντόπιους. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες και υποδομές ανήκουν και εκμεταλλεύονται από τους ντόπιους και ο αριθμός των τουριστών είναι περιορισμένος λόγω της δυσκολίας πρόσβασης και έλλειψης υποδομών. 2. Η Εμπλοκή (Involvement): Χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερο αριθμό τουριστών σε σχέση με το προηγούμενο στάδιο, ενώ μερικοί από αυτούς είναι συχνοί επισκέπτες. Η τοπική κοινωνία τείνει να υιοθετήσει το τουριστικό εμπόριο και οι τοπικοί παράγοντες αρχίζουν να δημιουργούν υποδομές και υπηρεσίες για τους τουρίστες. Σε αυτό το στάδιο παρατηρείται μία τάση για έναρξη τουριστικής διαφήμισης και προβολής του τουρισμού, πίεσης στο δημόσιο τομέα για δημιουργία υποδομών και κάποια εποχικότητα στην εργασία. 3. Η Ανάπτυξη (Development): Σημαδεύεται από την ανάπτυξη επιπρόσθετης τουριστικής υποδομής και την εμφάνιση καλά προσδιορισμένων τουριστικών αγορών, ενώ παράλληλα πραγματοποιείται εκτεταμένη διαφήμιση με στόχο να προσελκυσθούν περισσότεροι τουρίστες. Η συμμετοχή και έλεγχος της τοπικής κοινωνίας στην ανάπτυξη μειώνεται με γοργούς ρυθμούς και το τουριστικό εμπόριο αναλαμβάνεται από μη ντόπιους. Ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτεται την περιοχή είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από το συνολικό πληθυσμό της τοπικής κοινωνίας. 4. Η Εδραίωση (Consolidation): Ο ρυθμός αύξησης των τουριστών αρχίζει και μειώνεται παρόλο που ο συνολικός τους πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται και υπερέχει πολύ από αυτόν των ντόπιων. Ένα μεγάλο τμήμα της τοπικής οικονομίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον τουρισμό, αλλά οι μόνιμοι κάτοικοι μπορεί να θεωρούν εαυτούς ότι εξαιρούνται από την τουριστική ανάπτυξη. Η τοπική κοινωνία αρχίζει και γνωρίζει κάποιες αρνητικές επιπτώσεις που προέρχονται από τον τουρισμό ενώ ενδέχεται να σημειωθούν και κάποιες αντι-τουριστικές συμπεριφορές. 5. Ο Μαρασμός (Stagnation): Σε αυτό το στάδιο ο αριθμός των τουριστών που κατακλύσει την περιοχή κορυφώνεται, ενώ τα όρια της φέρουσας ικανότητας ξεπερνιούνται με άμεση συνέπεια να παρατηρούνται οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Παρόλο που το προφίλ του προορισμού έχει πλέον εγκαθιδρυθεί στην τουριστική αγορά, δεν είναι πλέον της μόδας, ενώ η αλλαγή περιουσιών είναι πολύ υψηλή. Μόνο λίγες νέες επιχειρήσεις δημιουργούνται, οι υποδομές υπό-εκτιμούνται και όλο και περισσότερες περνάνε στα χέρια των ντόπιων. 6. Η Παρακμή (Decline) ή η Αναζωογόνηση (Rejuvenation): Το τέλος του κύκλου ζωής του τουριστικού προορισμού σημαδεύεται από την περίοδο που ακολουθεί το μαρασμό, η οποία μπορεί να ακολουθήσει πέντε εναλλακτικές πορείες. Το στάδιο της παρακμής μπορεί να ακολουθήσει αν η τουριστική αγορά συνεχίσει να φθίνει και ο προορισμός δεν είναι ικανός να ανταγωνιστεί τους άλλους προορισμούς που προτείνονται στους τουρίστες ως εναλλακτικές. Ολοένα και περισσότερες τουριστικές εγκαταστάσεις εξαφανίζονται ή αλλάζουν χρήση ενώ η συμμετοχή των ντόπιων στον τουρισμό αυξάνεται καθώς μπορούν να αγοράζουν υποδομές σε χαμηλότερες τιμές. Η παρακμή παρουσιάζεται στην τάση Ε του Εναλλακτικά το θέρετρο μπορεί να εισέλθει στο στάδιο της αναζωογόνησης (τάσεις Α, Β, Γ και Δ), μέσω της ανάπτυξης διάφορων τεχνητών θέλγητρων και την εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών που δεν είχαν πρωτύτερα χρησιμοποιηθεί. ~ 27 ~

29 Διάγραμμα 2.4 Μοντέλο κύκλου ζωής τουριστικού προορισμού κατά Butler (Πηγή: Butler, 1980) Υπάρχουν βέβαια ερευνητές που θεωρούν ότι το μοντέλο του Butler δεν μπορεί να εξηγήσει την εξέλιξη σε ορισμένους προορισμούς και πρότειναν τροποποιήσεις. Για παράδειγμα, οι Κοκκώσης και Τσάρτας (2001) βασιζόμενοι στις αναλύσεις των Noronha (1975) και Pearce (1992, 1992α) δημιούργησαν ένα εξελικτικό μοντέλο τριών σταδίων τουριστικής ανάπτυξης (Εξερεύνηση, Ανάπτυξη, Κορύφωση) που ανά στάδιο εξετάζονταν τρεις παράμετροι: 1. Οι αλλαγές στην τοπική κοινωνικοοικονομική δομή. 2. Οι παράγοντες που κατά κύριο λόγο συνέβαλαν σε αυτές τις αλλαγές. 3. Τα χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης. Το μοντέλο αυτό αφορούσε κυρίως τις αγροτικές κοινότητες ή τα μικρά αστικά κέντρα της υπαίθρου, τις γεωγραφικά απομονωμένες περιοχές και τα νησιά Όπως παρουσιάζεται στο διάγραμμα 2.5 ο Papatheodorou (2004) εξερευνώντας την εξέλιξη των τουριστικών θέρετρων κατέληξε στη σχεδίαση των τουριστικών ροών θεωρώντας ότι η χωρική διάσταση είναι πολύ μεγαλύτερη μεταξύ των τουριστών αναψυχής από αυτή των τουριστών για λόγους εργασίας που συνήθως δραστηριοποιούνται σε μια περιοχή (Papatheodorou, 2004). Επίσης επεσήμανε ότι οι τουριστικές αρχές και οι μεγάλες επιχειρήσεις κατέχουν όλες τις απαραίτητες πηγές και τα δίκτυα πληροφοριών για να μεταμορφώσουν μια απομονωμένη περιοχή (terra incognita) σε ένα δημοφιλές θέρετρο εάν βέβαια οι τοπικές προοπτικές είναι ικανοποιητικές. ~ 28 ~

30 Διάγραμμα 2.5 Τουριστικές ροές (Πηγή: Papatheodorou, 2004) Ο κατά Russo «φαύλος κύκλος» της τουριστικής ανάπτυξης προορισμών κληρονομιάς Οι Moore και Whitehall (2005) δηλώνουν ότι θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι «δεν υπάρχει μια κοινή σχέση του κύκλου ζωής, η οποία ισχύει για όλες τις πηγές αγορές», ενώ ο Gale (2005) επικρίνει την απλοϊκή ιδέα των μοντέλων κύκλου ζωής και της υπέρογκης συγκέντρωσής συγκεκριμένων / ειδικών παραγόντων του προορισμού. Ο Russo (2001) ασχολείται με το κυκλικό χαρακτήρα του τουρισμού σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς και ιστορικών πόλεων (σχήμα 2.2). Ο συγγραφέας θεωρεί ότι τα μοντέλα κύκλου ζωής αφορούν τα παραθαλάσσια θέρετρα και είναι λιγότερο κατάλληλα να εφαρμοστούν σε ένα αστικό και ιστορικό περιβάλλον. Περιγράφει λοιπόν ένα «φαύλο κύκλο» - όπως ο ίδιος τον ονομάζει τουριστικής ανάπτυξης σε προορισμούς κληρονομιάς. Τα διάφορα αυτά στάδια του κύκλου ζωής μπορούν να προσδιορίζονται σαφώς και να χρησιμεύσουν ως ένα στρατηγικό εργαλείο για την ανάλυση και αξιολόγηση των διαφόρων σταδίων από τα οποία περνάει ένας αστικός προορισμός κληρονομιάς. Ο συγγραφέας αναφέρει ότι οι εξηγήσεις που βασίζονται σε τέτοια μοντέλα θα πρέπει να ενσωματώσουν πολιτιστικές ανησυχίες όσον αφορά την αλλαγή στη μόδα, το στυλ και γούστο. Το μοντέλο αυτό έχει εφαρμοστεί ευρέως και αποδείχθηκε χρήσιμο στη διάκριση των διαφορετικών σταδίων τουριστικής ανάπτυξης. Κάθε στάδιο του κύκλου ζωής του χαρακτηρίζεται από μια συγκεκριμένη χωρική διασπορά του κόστους και του οφέλους που παράγεται από τον τουρισμό. Κατά το πρώτο στάδιο του κύκλου ζωής του τα οφέλη του τουρισμού γενικά αποκτώνται από την περιοχή που φέρει εξίσου και τα έξοδα. Με τη διεύρυνση της περιοχής του τουριστικού προορισμού (ξενοδοχεία, όταν αναπτύσσονται έξω από τον προορισμό πυρήνα για παράδειγμα) εμφανίζονται αρνητικές επιπτώσεις όταν μια «ψευδής τάξη των εκδρομέων» αναδύεται. Ψευδείς /λάθος εκδρομείς είναι οι τουρίστες που αποφεύγουν τις υψηλές τιμές και την προσφορά των τουριστικών εγκαταστάσεων στον κύριο προορισμό διαμένοντας σε μία κοντινή, ή γειτονική ~ 29 ~

31 κοινότητα. Η αντικατάσταση των επισκεπτών με διανυκτέρευση από εκδρομείς προκαλεί απώλεια κερδών για την κεντρική τουριστική τοποθεσία. Το αποτέλεσμα είναι ένας χαμηλότερος διαθέσιμος προϋπολογισμός για τη συντήρηση των αξιοθέατα της πολιτιστικής κληρονομιάς, των δημοσίων εγκαταστάσεων και εμπορίας που θα προκαλέσει τελικά μια επιδείνωση της τουριστικής ελκυστικότητας (Butler 1996). Εκτός από αυτό, υπάρχει ο κίνδυνος μονοκαλλιέργειας του τουρισμού για τον προορισμό, καθιστώντας αυτόν περισσότερο ευάλωτο σε μια περίοδο μείωσης της τουριστικής ζήτησης (Hewison, 1987). Ο Russo (2002) διευκρινίζει ότι οι επιπτώσεις από τα διάφορα στάδια του κύκλου ζωής είναι πιο σοβαρές σε μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκές πόλεις κληρονομιάς (βλέπε σχήμα) που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους για να διαδώσει τον τουρισμό πέραν των ορίων της πόλης (Russo 2002). Σχήμα 2.2 Κύκλος τουριστικής ανάπτυξης προορισμών κληρονομιάς και αστικών προορισμών (Πηγή: Russo, 2001) Η υπερβολική αύξηση του τουρισμού οδηγεί σε κορεσμένες τουριστικές εγκαταστάσεις στο κέντρο της πόλης. Στη συνέχεια, οι βοηθητικές εγκαταστάσεις συνεχίζουν να αναπτύσσεται με μια μεγαλύτερη διασπορά η τουριστική περιοχή (η περιοχή που μπορεί να φιλοξενήσουν τουρίστες που επισκέπτονται τα κεντρικά αξιοθέατα), μεγαλώνει και επεκτείνεται πέρα από δημοτικές-περιφερειακές ή ακόμη και εθνικά σύνορα. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το μερίδιο των εκδρομέων γίνεται όλο και πιο σημαντικό. Ο Butler (1996) υποστηρίζει ότι ο τύπος των τουριστών είναι εξίσου σημαντικός με τον αριθμό, δεδομένου ότι ο επισκέπτης και το προφίλ του καθορίζε:ι τις δραστηριότητες που αναλαμβάνονται, τη διάρκεια της παραμονής, και την αλληλεπίδραση με τον τοπικό πληθυσμό. Ο Russo (2002) δείχνει ότι αυτό το είδος τουριστών «commuting tourists» επιδεινώνουν τον εποχιακό χαρακτήρα του τουρισμού αφού οι «ημερήσιες εκδρομές είναι πιο ευαίσθητες στις καιρικές συνθήκες και ειδικές περιπτώσεις». Επιπλέον, οι ημερήσιοι επισκέπτες έχουν λιγότερο χρόνο και επιθυμία να καταναλώνουν τα πολιτιστικά και βοηθητικά προϊόντα και τείνουν να συγκεντρώνονται γύρω από τις πιο διάσημα κεντρικά αξιοθέατα με αποτέλεσμα να προκαλούν συμφόρηση που ~ 30 ~

32 περιπλέκει περισσότερο αυτά την ποιοτική πολιτιστική εμπειρία. Οι τουρίστες έχουν όλο και λιγότερο επίγνωση της πολιτιστικής έννοιας των αξιοθέατων και της ποιότητα των συμπληρωματικών προϊόντων. Οι τουριστικές επιχειρήσεις στο κέντρο της πόλης μπορεί να επιτρέπουν στον εαυτό τους να προσφέρουν χαμηλής ποιότητας, τυποποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες για να αυξήσουν το μερίδιο τους στην αγορά επιδεινώνοντας την παρακμή του συνολικού τουριστικού προϊόντος. Στην τέταρτη και τελευταία φάση του φαύλου κύκλου (Εικ. 2 - D), μπορούμε να δούμε τις πλήρεις συνέπειες της διασποράς των τουριστικών δραστηριοτήτων που έλαβαν χώρα εξαρχής. Με το τουριστικό προϊόν όλο και πιο κοινότυπο, την συμφόρηση να κάνει πιο δαπανηρό για τους επισκέπτες να επιλέξουν τις κεντρικές εγκαταστάσεις για τη διαμονή, η κατανάλωση μη κεντρικών εγκαταστάσεων αυξάνεται. Οι επισκέπτες αξιολογήσουν το κόστος της απόστασης έναντι των τιμών και της ποιότητας του συμπληρωματικού προϊόντος (μη κεντρικών). Ένας αυξανόμενος αριθμός από αυτούς θα επιλέξει στη συνέχεια μια περιφερειακή τοποθεσία, τροφοδοτώντας περαιτέρω τη λειτουργία του «φαύλου κύκλου» Σχεδιασμός αστικού τουρισμού σε ιστορικές πόλεις. Ο σχεδιασμός του τουρισμού σε όλα τα επίπεδα είναι απαραίτητος για να επιτευχθεί επιτυχής τουριστική ανάπτυξη και διαχείριση. Η εμπειρία πολλών τουριστικών περιοχών του κόσμου έχει δείξει ότι, σε μακροχρόνια περίοδο, η προσχεδιασμένη προσέγγιση στην ανάπτυξη του τουρισμού μπορεί να αποφέρει κέρδη χωρίς σημαντικά προβλήματα και παράλληλα να διατηρήσει ικανοποιημένες τις τουριστικές αγορές. Αντίθετα, περιοχές που επέτρεψαν στον τουρισμό να αναπτυχθεί χωρίς σχέδιο, έχουν έρθει αντιμέτωπες με περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα. Αυτά αποβαίνουν εις βάρος των κατοίκων, ενώ είναι σίγουρα δυσάρεστα για αρκετούς τουρίστες, καταλήγοντας τελικά σε δυσλειτουργία της αγοράς και σε συνεχώς μειούμενα οικονομικά οφέλη. Οι ανοργάνωτες περιοχές δεν μπορούν να ανταγωνιστούν ουσιαστικά τις οργανωμένες περιοχές οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Η πορεία τους και ο τρόπος λειτουργίας τους μπορεί να επαναπροσδιοριστεί, βάσει σχεδιασμένης προσέγγισης, πράγμα που όμως απαιτεί πολύ χρόνο και χρήμα. Ο τουριστικός σχεδιασμός είναι μία πολύπλοκη και ορθολογική διαδικασία και ως εκ τούτου θα πρέπει να γίνει βάση μιας συστηματικής διαδικασίας, ώστε τα αποτελέσματά του να είναι ρεαλιστικά και αποτελεσματικά (Κωστάντογλου & Κοκκώσης, 2006). Σύμφωνα με Inskeep (1991) τα βασικά βήματα για το σχεδιασμό του τουρισμού είναι τα εξής: 1. Προετοιμασία μελέτης 2. Προσδιορισμός των στόχων 3. Έρευνες 4. Ανάλυση και Σύνθεση 5. Πολιτική και Διατύπωση Σχεδίου 6. Συστάσεις 7. Εφαρμογή και παρακολούθηση Αυτό που δεν αναγνωρίζεται(ξεχωρίζει) με σαφήνεια, ή δε διατυπώνεται σωστά, είναι οι πολιτικές και οι αξίες του σχεδιασμού. Η προφανής αποσύνδεση μεταξύ αστικού σχεδιασμού και τουριστικού σχεδιασμού στον τομέα αυτό μπορεί να οφείλεται στη φύση του τουρισμού και πώς διαφέρει από το σχεδιασμό της χρήσης γης, το φυσικό (εγκαταστάσεις και υποδομές) σχεδιασμό και την ανάπτυξη της κοινότητας. Ο αστικός σχεδιασμός επιδιώκει συνήθως να εξυπηρετήσει ευρύτερα τα συμφέροντα της κοινωνίας, ενώ ο τουριστικός σχεδιασμός συνήθως επικεντρώνεται στα ~ 31 ~

33 συμφέροντα των πιο στενά προσδιορισμένων πληθυσμών, ιδίως εκείνων στον ιδιωτικό τομέα (τουριστικές επιχειρήσεις). Ο αστικός σχεδιασμός είναι λοιπόν πιο ολοκληρωμένος σε αυτό το πεδίο εφαρμογής, σε μια προσπάθεια να εξετάσει όλες τις βασικές πτυχές της ανάπτυξης και της ποιότητας μιας κοινότητας (αν και αυτό θα ποικίλει από το ένα μέρος στο άλλο), ενώ ο τουριστικός σχεδιασμός συχνά εστιάζονται περισσότερο στις υποδομές και εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τους επισκέπτες (ως επί το πλείστον σχετίζονται με την φιλοξενία και τους τομείς αναψυχής). Ο αστικός σχεδιασμός είναι μια βασική κοινωνική ανάγκη για την πρόληψη του αναπτυξιακού χάους εν γένει, και ιδίως της αξίας των ακινήτων, ενώ ο τουριστικός σχεδιασμός δεν αποτελεί ουσιαστική δημόσια ανάγκη, αλλά είναι μια εθελοντική διαδικασία και ως εκ τούτου λιγότερο συχνά αποτελεί πυρήνα της δημόσιας συζήτησης (Lew, 2007) Σύμφωνα με τον Μεταξά (2002) τα βήματα στρατηγικού σχεδιασμού στον αστικό τουρισμού είναι 5. Βήματα στρατηγικού σχεδιασμού στον αστικό τουρισμό Βήμα Διαδικασία Στόχοι Προσδοκώμενα αποτελέσματα 1 ο Ο αστικός τουρισμός στο όραμα της πόλης διαμόρφωση κεντρικού σκοπού, καθώς και καθορισμός συμμετεχόντων στις δράσεις 2 ο Αναφορά στο ιστορικό παρελθόςν, όπου αυτό υπάρχει, έρευνα, αξιολόγηση ενεργειών, δράσεων, στρατηγικών αποφάσεων 3 ο Ανάλυση S.W.O.T., έρευνα αγοράς στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον της πόλης τμηματοποίηση των αγορών στόχων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον και είναι Βιώσιμη αστική ανάπτυξη ανάδειξη ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων θετική διαμόρφωση του χαρακτήρα της εμπορευματοποίησης συμβολή του αστικού στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική τουρισμού τοπική, και περιβαλλοντική ανάπτυξη προσανατολισμός μακροπρόθεσμος Η συγκέντρωση στοιχείων και η χρησιμοποίηση όσων κρίνονται αναγκαία για την ανάπτυξη μελλοντικών δράσεων Καταγραφή όλων των δυνατοτήτων και αδυναμιών στο εσωτερικό περιβάλλον προσδιορισμός των αγορών στόχων που αντικειμενικά μπορούμε να ~ 32 ~ Αύξηση του επιπέδου ανταγωνιστικότητας και ελκυστικότητας της πόλης αύξηση ποσοστών επισκεψιμότητας υψηλό επίπεδο διαχειρισιμότητας στις αγορές στόχους ανταγωνιστικότητα σε ειδικές μορφές αστικού τουρισμού (πολιτισμός, τέχνες, εκδηλώσεις, ψυχαγωγία) Αποφυγή λαθών και μη αποτελεσματικών ενεργειών που συντελέστηκαν στο παρελθόν η ελαχιστοποίηση του χρονικού κόστους στην εφαρμογή των δράσεων η ανάπτυξη τεχνογνωσίας διαμόρφωση υψηλού επιπέδου ποιότητας Η διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού στρατηγικού πλάνου ανάπτυξης του αστικού τουρισμού, βασιζόμενο στις πραγματικές δυνατότητες της πόλης αλλά και προσανατολισμένο στην ανάπτυξη διάφορων μορφών

34 κερδοφόρες απευθύνουμε τα τουριστικά προϊόντα προσδιορισμός ευκαιριών αστικής ανάπτυξης αλλά και εντοπισμός κινδύνων στο εξωτερικό περιβάλλον συλλογή στοιχείων από τη διεθνή εμπειρία και τεχνογνωσία καταγραφή διεθνών τάσεων στον αστικό τουρισμό 4 ο Συγκεκριμενοποίση Ανάπτυξη του κάθε στόχων (μέσο πλάνου δράσης μάκρο πρόθεσμοι), ξεχωριστά με διαμόρφωση προσδιορισμό των επιμέρους πλάνων επιμέρους φάσεων, δράσεων, πιλοτικών προγραμμάτων εφαρμογή 5 ο Οργανωμένη και διοικητικά δομημένη αστική, τοπική περιφερειακή διαχείριση διαμόρφωση σχεδιαστικών μεθόδων, αξιολόγηση και επιλογή άριστων στρατηγικών και εναλλακτικών σεναρίων διασφάλιση της διαδικασίας του σχεδιασμού σχεδιασμός διαδικασίας ελέγχου και αναπληροφόρησης των διαδικασιών αξιολόγησης και ελέγχου προσδιορισμός χρονοδιαγραμμάτων ανά φάση και δράση Αποτελεσματική οργάνωση, συγκεκριμένος προγραμματισμός, ευέλικτη διαμόρφωση και εφαρμογή των πλάνων δράσεων αποτελεσματικός έλεγχος και αξιολόγηση του συνολικού έργου ανάπτυξης αστικού τουρισμού αστικού τουρισμού, με βάση τις τάσεις της διεθνούς αστικής τουριστικής ζήτησης Ανάπτυξη και εφαρμογή δράσεων στους χρονικούς ορίζοντες που έχουν καθοριστεί αποφυγή χρονικών καθυστερήσεων και κόστους αποτελεσματική διαδικασία στη λήψη αποφάσεων για την εφαρμογή δράσεων αστικού τουρισμού Ικανοποίηση του οράματος για την πόλη και την αστική τουριστική ανάπτυξη ικανοποίηση των αναγκών και προσδοκιών των αγορών στόχων διαμόρφωση κλίματος θετικού και αποδεκτού χαρακτήρα εμπορευματοποίησης αποτελεσματική συμβολή του αστικού τουρισμού στο συνολικό Place / City Marketing υγιής και βιώσιμη συμβολή στην τοπική συνολική ανάπτυξη της πόλης. Πίνακας 2.4 Βήματα στρατηγικού σχεδιασμού για τον αστικό τουρισμό (Πηγή: Μεταξάς, 2002) Οι βασικές προϋποθέσεις σχεδιασμού και διαχείρισης των ιστορικών πόλεων συνοψίζονται παρακάτω: 1. Η τεκμηρίωση της ιστορικότητας και η καταγραφή των ουσιωδών δεδομένων που θα πρέπει να διασωθούν, ώστε να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές, στο πλαίσιο μιας βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. ~ 33 ~

35 2. Η αποκρυπτογράφηση των αλλαγών που αφορούν όλα τα συστατικά στοιχεία μίας πόλης: φυσικά, ανθρωπογενή, υλικά και άυλα 3. Ο καθορισμός των κριτηρίων παρέμβασης, επιδεικνύοντας σεβασμό στις αξίες, αποσκοπώντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, την ισορροπία ανάμεσα στο περιβάλλον, την οικονομία, τον πολιτισμό, την προστασία και διαχείριση μιας ιστορικής πόλης ή αστικής περιοχής, τη συνετή διακυβέρνηση, την πολυεπιστημονική και διεπιστημονική συνεργασία 4. Η διατύπωση στρατηγικών ανάπτυξης: Τα στοιχεία που πρέπει να διατηρηθούν είναι: η αυθεντικότητα και η αρτιότητα που εκφράζουν τον ουσιώδη χαρακτήρα των ιστορικών πόλεων και πιο συγκεκριμένα: η αστική μορφή όπως καθορίζεται από τον αστικό ιστό, τους πράσινους χώρους και τις σχέσεις μεταξύ χτισμένου και ελεύθερου χώρου, η πολιτιστική παράδοση, οι παραδοσιακές τεχνικές, οι σχέσεις μεταξύ της τοποθεσίας και του περιβάλλοντός της, ο κοινωνικός ιστός, η πολιτιστική διαφορετικότητα, οι μη ανανεώσιμοι πόροι, των οποίων θα πρέπει να μειωθεί η κατανάλωση σε όφελος της ανακύκλωσής τους Στόχοι σχεδιασμού Αναφορικά με τους στόχους, αυτοί συνδέονται με διάφορους τύπους κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών ωφελειών. Καθορίζουν επίσης τις ειδικές σκέψεις που πρέπει να γίνουν στην τουριστική ανάπτυξη, όπως η ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικο-πολιτιστικών αντίκτυπων. Οι στόχοι θα πρέπει να καθορίζονται σε στενή συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση (ή την επιτροπή καθοδήγησης) επειδή είναι βασικά στοιχεία ορισμού/σχηματισμού των πολιτικών τουριστικής ανάπτυξης και των σχεδίων. Μοντέλο διακυβέρνησης αστικού σχεδιασμού για αστικό τουρισμό Οι στόχοι αρχικά καθορίζονται με ένα προκριματικό τρόπο. Αργότερα φιλτράρονται βασιζόμενοι πάνω στα αποτελέσματα των παρακολουθήσεων/ερευνών και των αναλύσεων καθώς και του σχηματισμού του σχεδίου. Ορισμένοι προκριματικοί στόχοι μπορούν να συγκρούονται μεταξύ τους, και γι αυτό δεν μπορούν να εφαρμοστούν στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, ένας στόχος μπορεί να ορίζει ότι τα οικονομικά οφέλη του τουρισμού θα πρέπει να μεγιστοποιηθούν ενώ ένας άλλος στόχος να κρίνει απαραίτητο ότι οι περιβαλλοντικοί και κοινωνικόπολιτιστικοί αντίκτυποι πρέπει να ελαχιστοποιηθούν και ότι μια βιώσιμη ανάπτυξη ~ 34 ~

36 πρέπει να διατηρηθεί. Μπορεί να μην είναι δυνατό να προετοιμαστούν μια πολιτική και ένα σχέδιο που να επιτυγχάνουν και τα δύο ταυτοχρόνως, τουλάχιστον στη μακροχρόνια περίοδο. Οι στόχοι θα πρέπει να ζυγίζουν τις οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικοπολιτιστικές σκέψεις. Οι στόχοι θα πρέπει επίσης να αντανακλούν και να ενισχύουν οποιουσδήποτε γενικούς στόχους ανάπτυξης που έχουν ήδη υιοθετηθεί από την περιοχή ή χώρα. Αυτό είναι σημαντικό έτσι ώστε ο τουρισμός να ενσωματωθεί μέσα στα συνολικά αναπτυξιακά πρότυπα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρ όλα αυτά, μπορεί να αποφασιστεί η τροποποίηση των γενικών στόχων έτσι ώστε να επιτευχθούν εκείνοι οι τουριστικοί στόχοι που φαίνονται εποχιακοί, και για να συνεισφέρουν στην συνολική εθνική και περιφερειακή ανάπτυξη Βιώσιμη ανάπτυξη Σύμφωνα με την Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (WCED 1987, σ. 43) ή αλλιώς Έκθεση Brundtland, ''Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες''. Ο McKeown, R. (2002) αναφέρει ''η αειφόρος ανάπτυξη συχνά θεωρείται ότι έχει τρεις συνιστώσες: το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία. Η ευημερία των τριών αυτών περιοχών είναι συνυφασμένη η μια με την άλλη''. Από τη μεριά της η UNESCO προωθεί ''τη διεθνή ανάπτυξη των πόρων που είναι κοινωνικά επιθυμητοί, οικονομικά βιώσιμοι, πολιτισμικά κατάλληλοι και οικολογικά βιώσιμοι''. Στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο το 1992, απαριθμεί τις 27 αρχές της αειφορίας στη διακήρυξή της. Οι χαρακτηριστικότερες αρχές είναι : Αρχή 1. Τα ανθρώπινα όντα βρίσκονται στο επίκεντρο των ανησυχιών για την αειφόρο ανάπτυξη. Αρχή 3. Το δικαίωμα στην ανάπτυξη πρέπει να εκπληρώνεται έτσι ώστε να ανταποκρίνεται εξίσου στις αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές ανάγκες των σημερινών και των μελλοντικών γενεών. Αρχή 4. Προκειμένου να επιτευχθεί η αειφόρος ανάπτυξη, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αναπτυξιακής διαδικασίας και δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητο από αυτήν. Αρχή 5. Η εξάλειψης της φτώχειας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αειφόρο ανάπτυξη, προκειμένου να μειωθούν οι ανισότητες στο βιοτικό επίπεδο και την καλύτερη κάλυψη των αναγκών της πλειοψηφίας όλων των λαών του κόσμου. Αρχή 9. Τα κράτη θα πρέπει να συνεργάζονται για την ενίσχυση του τοπικού δυναμικού για την αειφόρο ανάπτυξη με τη βελτίωση της επιστημονικής κατανόησης μέσω της ανταλλαγής επιστημονικών και τεχνολογικών γνώσεων, καθώς και με την ενίσχυση της ανάπτυξης, της προσαρμογής, διάχυσης και μεταφοράς τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένων των νέων και καινοτόμων τεχνολογιών. Αρχή 20. Οι γυναίκες έχουν ένα ζωτικό ρόλο στην περιβαλλοντική διαχείριση και την ανάπτυξη. Η πλήρης συμμετοχή τους είναι επομένως απαραίτητη για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης. Αρχή 21. Η δημιουργικότητα, τα ιδανικά και το θάρρος της νεολαίας του κόσμου θα πρέπει να κινητοποιηθούν για να σφυρηλατήσουν μια παγκόσμια σύμπραξη για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης και να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για ~ 35 ~

37 όλους. Αρχή 22. Οι τοπικές κοινότητες διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην περιβαλλοντική διαχείριση και την ανάπτυξη λόγω των γνώσεών τους και τις παραδοσιακές πρακτικές. Τα κράτη θα πρέπει να αναγνωρίζουν και να υποστηρίζουν δεόντως την ταυτότητά τους, τον πολιτισμό και τα ενδιαφέροντα και να επιτρέπουν την αποτελεσματική συμμετοχή τους στην επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης Αστικός Τουρισμός: Θέματα βιωσιμότητας Η βιωσιμότητα στον τουρισμό και ειδικά στον αστικό τουρισμό λόγω της φύσεως αυτών διαφέρει αρκετά από την γενικότερη βιώσιμη ανάπτυξη. Αν και δεν υπάρχουν ξεκάθαρες οριοθετήσεις της βιωσιμότητας του τουρισμού θα μπορούσαμε να πούμε ότι :'' βιώσιμος είναι ο τουρισμός που έχει αναπτυχθεί και συντηρείται σε μια περιοχή (κοινότητα, περιβάλλον) με τέτοιο τρόπο και σε τέτοια κλίμακα ώστε να παραμένει αποδοτικός διαχρονικά και δεν θα αποικοδομεί ή θα μεταβάλλει το περιβάλλον (ανθρωπογενές και φυσικό) στο οποίο δραστηριοποιείται, σε τέτοιο βαθμό που θα εμποδίζει την επιτυχή ανάπτυξη και την ευημερία των άλλων δραστηριοτήτων και διεργασιών της περιοχής''. (Butler 2000a) Στην ιδανική περίπτωση, ο αειφόρος αστικός τουρισμός πρέπει να αναζητήσει μια ισορροπία μεταξύ των τρεχουσών ωφελειών, της προστασίας και της βελτίωσης των μελλοντικών ευκαιριών (στο πλαίσιο του φυσικών πόρων, φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και κοινωνικο-οικονομικής ευημερίας) του τοπικού πληθυσμού ενώ συγχρόνως θα διατηρεί την πολιτιστική και περιβαλλοντική, ποιότητα, ποικιλία, ακεραιότητα και βιωσιμότητα (Lopez de Avila 1995). Επιπλέον, η βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού τουρισμού θα πρέπει να αποβεί προς όφελος όλων των πολιτών (ΟΟΣΑ 1997), πρέπει επίσης να ενισχύσει την πολιτιστική ακεραιότητα και τις κοινωνικές, ιστορικές και πολιτιστικές συνθήκες του συνόλου της κοινωνίας. Στο παραπάνω πλαίσιο, αειφόρου τουρισμού συνεπάγεται επίσης ότι οι ιστορικοί και πολιτιστικοί πόροι του τουρισμού θα συντηρηθούν ή / και θα ενισχυθούν για μελλοντική και σύγχρονη χρήση, ενώ θα διατηρηθούν οι πολιτιστικές αξίες και παραδόσεις του αστικού προορισμού(οοσα 1997) Χαρακτηριστικά του βιώσιμου αστικού τουρισμού Η ανάπτυξη του βιώσιμου αστικού τουρισμού μπορεί να τοποθετηθεί σε δύο επίπεδα: Το πρώτο επίπεδο, μπορεί να θεωρηθεί ως μια δραστηριότητα βιτρίνας, και αφορά την χρήση της αειφορίας σε τομείς που σχετίζονται σε καινοτομίες με στόχο τη προσέλκυση πελατών. Αυτές οι καινοτομίες μπορεί να είναι ουσιαστικές και σημαντικές για τους τουρίστες, ή να είναι προϊόντα μάρκετινγκ, αλλά χωρίς καμία ουσιαστική αλλαγή στο προϊόν. Τέτοιες καινοτομίες βιωσιμότητας περιλαμβάνουν πρωτοβουλίες όπως χάρτες πρασίνου (Dodds και Joppe, 2001), την προώθηση των τοπικών χρήση των μεταφορών, την ανάπτυξη διαδρομών περπατήματος ή ποδηλάτων (Hayes και MacLeod, 2007), τη διατήρηση της κληρονομιάς και της ανάπτυξης πολιτιστικών προϊόντων (Hayllar και Griffin, 2005, Henderson, 2005). Το δεύτερο επίπεδο είναι οι αφανείς δραστηριότητες βιωσιμότητας. Περιλαμβάνουν τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την ανακύκλωση, τη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον μεταφορικών μέσων και τη μείωση της χρήσης νερού. Τα ξενοδοχεία μπορούν να θεσπίσουν στρατηγικές εξοικονόμηση ενέργειας και βελτίωση της κερδοφορίας. ~ 36 ~

38 Τα οφέλη από την ανάπτυξη του βιώσιμου αστικού τουρισμού περιλαμβάνουν την αποκατάσταση των φυσικών πόρων στις πόλεις,τη μείωση των επιπτώσεων που σχετίζονται με τη μεταφορά των επισκεπτών, την ικανότητά του να παρέχει τις κατευθύνσεις και την εκπαίδευση προς την αλλαγή σε στάσεις και αξίες, έτσι ώστε να προωθηθεί η περιβαλλοντική και πολιτιστική συμπεριφορά σε ένα ευρύτερο αριθμό ανθρώπων, τόσο σε κάτοικους όσο και σε τουρίστες και τέλος στη βελτίωση της οικονομικής βιωσιμότητας των επιχειρήσεων (Higham και Lueck, 2002). Επιπλέον επιτρέπει τη διατήρηση της «ιστορικής συνέχειας των αστικών τόπων έτσι ώστε οι επόμενες γενιές των κατοίκων, καθώς και των τουρίστων, να μπορούν να συνεχίσουν βιώνουν τις ίδεις περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές εμπειρίες από αυτά τα μέρη (Savage, Huang, και Chang, 2004) Βιώσιμη ανάπτυξη τουρισμού κληρονομιάς σε ιστορικές πόλεις Ο βιώσιμος τουρισμός έχει τις ρίζες του στην αειφόρο ανάπτυξη, με την έννοια ότι εάν ο τουρισμός πρόκειται να συμβάλει στην αειφόρο ανάπτυξη, θα πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμος, περιβαλλοντικά ευαίσθητος, και πολιτισμικά κατάλληλος. Δύο σχολές σκέψης έχουν αναπτύξει τις απόψεις τους για τον βιώσιμο τουρισμό κληρονομιάς. Στην πρώτη μελετάται η λειτουργική προσέγγιση αναλύοντας τις επιπτώσεις του τουρισμού στον προορισμό ως πολιτιστικό πόρο Wall (1997), ενώ στη δεύτερη μελετάται η πολιτικό-οικονομική προσέγγιση, η οποία θεωρεί ότι προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις της εκμετάλλευσης, οι χώρες υποδοχής και οι κάτοικοι τους πρέπει να σχεδιάσουν δημόσιο έλεγχο της τουριστικής βιομηχανίας και της άμεσης προώθησης του προορισμού (Butler 1997) Ο Wall (1997) υποστηρίζει με επιφύλαξη ότι : ''λίγοι θεωρούν τον τουρισμό ως μια καθαρή βιομηχανία είναι φιλική προς το περιβάλλον, αν και οι περισσότεροι δέχονται ότι αυτό θα ήταν προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον της τουριστικής βιομηχανίας για να εξασφαλιστεί η μακροβιότητα των πόρων επί των οποίων εξαρτάται. Αλλά αυτό είναι ευκολότερο στα λόγια παρά στην πράξη καθώς στον τουρισμό τα περισσότερα χρήματα δαπανώνται για την μεταφορά, διαμονή, τα τρόφιμα και ποτά και σχετικά λίγα κατευθύνονται προς τη διατήρηση της φυσικής πολιτιστικής κληρονομιάς από την οποία ο τουρισμός τελικά εξαρτάται.'' Ο Butler (1997) λέει: ''Μία από τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η μακροπρόθεσμη σταθερότητα, και η δυναμική (εξέλιξης)του τουριστικού προορισμού μπορεί να θεωρηθεί ως αντίθετη προς το ιδανικό. Από την άλλη πλευρά, το να διατηρείς ένα προορισμό ελκυστικό για τους τουρίστες, και να μεταβάλλεις τα χαρακτηριστικά του, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, μπορεί να υποστηριχθεί ότι είναι ένας από τους τρόπους διασφάλισης της αειφορίας του τουρισμού σε αυτόν τον τόπο, δηλαδή να συνεχίζει ο προορισμός να είναι ικανός να προσελκύσει τουρίστες μακροπρόθεσμα''. Κατά την πρώτη προσέγγιση ο Ashworth (1995) σε αντίθεση με τους φυσικούς πόρους που χωρίζονται σε ανανεώσιμους ή μη ανανεώσιμους, υπογραμμίζει ότι το πλεονέκτημα των πολιτιστικών πόρων είναι ότι αποτελούν μια σταθερή αξία χωρίς σταθερές παροχές και υποστηρίζει ότι: "η τακτική διατήρησης δημιουργεί τους πόρους που συντηρεί, στη λογική του ότι η συνειδητοποίηση της ιστορικότητας τους προσδίδει αξία σε αντικείμενα ή κτίρια τα οποία προηγουμένως δεν είχε καμία τέτοια αξία "(Ashworth & Tunbridge 2000). ~ 37 ~

39 Παράλληλα οι διαμάχες περί των πολιτιστικών πόρων μπορούν να επιλυθούν με την μεταφορά, ανακατανομή και, ακόμη και εντός των ορίων αντιγραφή τους. Αυτό είναι συμβατό με τις στρατηγικές της αειφορίας των φυσικών πόρων που τονίζουν τις δυνατότητες που προσφέρονται από την ανακύκλωση και την ανανέωση. Σε όρους πολιτιστικών πόρων, η έννοια αυτή περιλαμβάνει την ανακύκλωση του παρελθόντος και ανανέωσης με την έννοια της επισκευής και ανοικοδόμησης, που είναι σαφώς απαραίτητη. Ο Butler (1997) αποδίδει την πτώση του τουριστικού κύκλου στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του προορισμού μέχρι του σημείου υπέρβασης της ικανότητας απορρόφησης των τουριστών και της ανάπτυξης που αυτοί επιφέρουν. Μετά από αυτό σημείο, προβλήματα προκύπτουν, τα οποία, εάν δεν αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά θα οδηγήσουν σε περαιτέρω μείωση του τουριστικού κύκλου. Ο Ashworth (1995) πιστεύει ότι η σχέση μεταξύ αποτίμησης των πόρων και των ωφελημάτων του τουρισμού μπορεί να γίνει μέσω της έννοιας της «φέρουσας ικανότητας» ως εργαλείο για την διαχείριση της κληρονομιάς. Αυτή η έννοια καθορίζει τη μέγιστη χρήση του προορισμού χωρίς να προκαλεί αρνητικές συνέπειες στους πόρους, την κοινωνία, την οικονομία, τον πολιτισμό, και το περιβάλλον αυτού, καθώς και στην απώλεια της ικανοποίησης των επισκεπτών (Wahab 1997). Ωστόσο, ακόμη και αν αυτές οι αρχές φαίνεται να είναι κεντρικής σημασίας για τη βιωσιμότητα, οι Jansen- Verbeke (1997) απεικονίζουν την πολυπλοκότητα του πολυδιάστατου χαρακτήρα της φέρουσας ικανότητας. Είναι αδύνατον να αποφασίσει σχετικά με τα όρια για τον αριθμό των τουριστών που μια πόλη μπορεί να "αντέξει" σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο αντίκτυπος του τουρισμού δεν προκύπτει μόνο από τον αριθμό των τουριστών, αλλά σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τον συνδυασμό των επιπτώσεων του τουριστικών δραστηριοτήτων στο αστικό περιβάλλον και των φυσικών αλλαγών που προκαλούνται στο δομημένο περιβάλλον. Ένας επιπλέον κίνδυνος είναι ότι τα γενικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται ως βάση διαχείρισης της συνολικής ικανότητας του προορισμού παραμελούν την ειδική ικανότητα συγκεκριμένων περιοχών ή τοποθεσιών. Αυτός ο κίνδυνος εμφανίζεται όταν βασιζόμαστε κυρίως στην εξέταση των υποστηρικτών υπηρεσιών του τουρισμού οι φέρουσες ικανότητες των οποίων είναι εύκολα διαχειρίσιμες, σε αντίθεση με τις περιοχές κληρονομιάς στις οποίες η παρακολούθηση και η προσέλευση των τουριστών είναι πολύ πιο δύσκολο να ελεγχθεί.(jansen-verbeke 1997). Από την άλλη πλευρά η δεύτερη πολιτικό-οικονομική προσέγγιση, βασίζεται στις συστημικές ανισότητες του παγκόσμιου εμπορίου, οι οποίες χαρακτηρίζονται από σοβαρές στρεβλώσεις και ανισορροπίες μεταξύ του τμήματος των εσόδων των κερδών από τον τουρισμό που παραμένουν εντός της τοπικής οικονομίας. Για να ελαχιστοποιηθούν αυτά τα αποτελέσματα, οι θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να παρεμβαίνουν στην αγορά, να επιβλέπουν την ενσωμάτωση τον σχεδιασμό και την εφαρμογή, και να ενθαρρύνει την τοπική συμμετοχή. Ο Cater (1994) χρησιμοποιεί αυτά τα κριτήρια για να προτείνει τρόπους διασφάλισης της αειφορίας στον τουρισμού. Κατά την άποψή του, το ελεύθερο παιχνίδι των δυνάμεων της αγοράς δεν είναι ευνοϊκό για βιώσιμα αποτελέσματα, καθώς τα τουριστικά οφέλη από την αύξηση του αριθμού των επισκεπτών επιτυγχάνονται σε βάρος του περιβάλλοντος. Προτείνει οι κυβερνήσεις να έχουν μεγαλύτερο έλεγχο των αγορών μέσω δημοσιονομικών μέτρων στις τουριστικές επιχειρήσεις, όπως τη προώθηση της οικοδόμησης σε κατάλληλο κόστος και τιμές, και τα κίνητρα για την ~ 38 ~

40 προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και άλλα μέτρα όπως η φορολογία. Η καθιέρωση εισιτηρίου για τους επισκέπτες σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μια μέθοδος χρηματοδότησης της πολιτιστικής κληρονομιάς από τους ίδιους τους χρήστες. Τα τέλη που εισπράττονται πρέπει στη συνέχεια να διοχετεύονται στην εξασφάλιση του βιώσιμου της τουριστικής ανάπτυξης με τη μικρότερη επιβάρυνση για τους ντόπιους. O McKercher & Du Cros (2002) μιλάει για τη σημασία του σχεδιασμού του τουρισμού με βάση την πολιτιστική κληρονομιά, καθώς και της πολιτιστικής διαχείρισης, προτείνοντας τον καθορισμό των εν λόγω πολιτιστικών πόρων που είναι πραγματικά εξαιρετικοί και πολύ μεγάλης αξίας για τον παραπάνω σχεδιασμό (σχήμα 2.3). Σχήμα 2.3 Αειφόρος τουριστική ανάπτυξη και πολιτιστική κληρονομιά Ο Rees (1989) αναφέρει, ''η αειφόρος ανάπτυξη είναι μια θετική κοινωνικοοικονομική αλλαγή που δεν θα υπονομεύει όμως τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά συστήματα από τα οποία οι κοινότητες και οι κοινωνίες εξαρτώνται. Η επιτυχής εφαρμογή της απαιτεί ολοκληρωμένο σχεδιασμό, και κοινωνικές διαδικασίες εξέλιξης. Η πολιτική βιωσιμότητα της εξαρτάται από την πλήρη υποστήριξη των ανθρώπων που επηρεάζει μέσω των κυβερνήσεών τους, τους κοινωνικούς θεσμούς, και των ατομικών τους δραστηριοτήτων. Και οι δύο προσεγγίσεις για την βιωσιμότητα και την ανάπτυξη του τουρισμού κληρονομιάς, θεωρητικά, δεν είναι σε πλήρη αντίθεση η μια προς την άλλη. Είναι και οι δυο χρήσιμες για την προβολή της ιδιομορφίας του θέματος. Η λειτουργική προσέγγιση τονίζει τη σημαντική οικονομική σημασία της τουριστικής βιομηχανίας σε όλους τους τομείς και τους τρόπους βελτίωσης της αποτελεσματικότητά της και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων της μέσω σωστής διαχείρισης και κατάλληλων πολιτικών. Η πολιτικό- οικονομική προσέγγιση τονίζει την ανάγκη για την τουριστική βιομηχανία να αναλάβει περισσότερες οικονομικές ευθύνες για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση των πόρων της πολιτιστικής κληρονομιάς από τους οποίους εξαρτάται, επιτρέποντας στις κυβερνήσεις και τις τοπικές κοινότητες να συμμετέχουν περισσότερο ενεργά στον τομέα του τουρισμού και στη διαχείριση των ιστορικών πόρων τους Branding Ένα brand προσδιορίζεται ως μια πολυδιάστατη οντότητα, η οποία ξεδιπλώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση μεταξύ της επιχείρησης και του καταναλωτή/ χρήστη του προϊόντος. Το branding σαν όλες τις μορφές επικοινωνίας απαιτεί δύο μέρη για να λειτουργήσει (Kavaratzis and Ashworth, 2005). Ο διαχειριστής του brand οριοθετεί την προστιθέμενη αξία σ ένα προϊόν ή υπηρεσία, αλλά ο καταναλωτής/ ~ 39 ~

41 χρήστης το διαμορφώνει με βάση το βαθμό στον οποίο αντιλαμβάνεται και εκτιμά την προστιθέμενη αυτή αξία. Ο Anholt (2006) υποστηρίζει, ότι ένα brand δεν είναι απλά ένα μήνυμα αλλά στην ουσία το πλαίσιο μέσα στο οποίο το μήνυμα γίνεται δεκτό. Και όπως εξηγούν οι Kavaratzis και Ashworth (2006) αυτό μπορεί μόνο να σημαίνει, πως το branding αποτελεί μια προσπάθεια να επηρεάσουμε το πλαίσιο, μέσα από το οποίο προβάλλονται τα μηνύματα που θέλουμε να προωθήσουμε. Τελικά, ο σκοπός ενός προγράμματος branding είναι η αύξηση του brand equity, δηλαδή της επιπρόσθετης αξίας, που αντιλαμβάνεται ο καταναλωτής και ξεπερνάει την απλή χρηστική αξία του προϊόντος ή της υπηρεσίας που χρησιμοποιεί. Το brand equity με τη σειρά του αποτελείται από τρία στοιχεία: το brand value (δηλαδή το άθροισμα των θετικών και αρνητικών αντιλήψεων για ένα brand), το brand awareness (το βαθμό στον οποίο ο καταναλωτής/ χρήστης αντιλαμβάνεται την διαφορετικότητα του συγκεκριμένου brand) και το brand loyalty (τη συνοχή των παραπάνω μεταβλητών μέσα στο χρόνο). Το brand equity βοηθά και τον αγοραστή, καθώς απλοποιεί την αγοραστική διαδικασία μεταφέροντας πληροφορίες ποιότητας και προσφοράς (Kavaratzis and Ashworth, 2005). Το branding παίζει σημαντικό ρόλο τόσο πριν όσο και μετά την εμπειρία. Πριν την εμπειρία ο ρόλος ενός brand είναι να παρέχει ταυτότητα, διαφοροποίηση, προσδοκία, προσμονή και επαναβεβαίωση. Ο ρόλος του μετά την εμπειρία είναι να παρέχει παγίωση, να ενώσει και συνδέσει αναμνήσεις και να ενισχύσει μία συνεκτική μνήμη (Seaton, 1996) Το Branding ενός τόπου(place Branding). To place branding είναι μια διαδικασία μακροπρόθεσμης προσπάθειας που βοηθάει στη δημιουργία ταυτότητας ενός τόπου. Η ταυτότητα κάθε τόπου συγκροτείται μέσω πλήθους στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, της ιστορίας και της κουλτούρας του, της κοινωνίας και οικονομίας του. Στον αντίποδα, σε πολλές περιπτώσεις η έννοια της ταυτότητας του τόπου φαίνεται να περιορίζεται ή και να εγκλωβίζεται στην «εικόνα» του, μία ή περισσότερες, ανάλογα με τον αποδέκτη (Lynch, 2007). Με δεδομένο ότι κάθε τόπος είναι μοναδικός «οργανισμός», αποτέλεσμα μιας κοινωνικοοικονομικής και περιβαλλοντικής διαδρομής στο χρόνο, με εγγραφή του παρελθόντος, αποτύπωση του παρόντος και ένδειξη της μελλοντικής προοπτικής του, η ταυτότητά του δεν μπορεί παρά να είναι το αποτέλεσμα μιας εξαιρετικά σύνθετης, πολυεπίπεδης και διαχρονικής (συνεχούς) εξελικτικής διαδικασίας όλων των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων ευρύτερων χωρικών ενοτήτων όπου εντάσσεται και συνδιαλέγεται. Συχνά, κριτήρια όπως η σπανιότητα, η αυθεντικότητα ή η ευθραυστότητα ενός πόρου ή στοιχείου και δυνητικού συγκριτικού πλεονεκτήματος συμβάλλουν καθοριστικά στη συγκρότηση της ταυτότητας ενός τόπου. Η χωρική εμβέλεια ενός ιστορικού, κοινωνικοπολιτικού ή πολιτιστικού γεγονότος συχνά λειτουργεί ως η οριοθέτηση ενός «τόπου με ταυτότητα». Ο όρος place branding μπορεί να παραπέμπει σε μια πόλη, χώρα ή τουριστικό προορισμό. Το place branding βασίζεται σε μια στρατηγική προσέγγιση για τις δημόσιες σχέσεις ενός τόπου δηλώνοντας ότι η αλλαγή της εικόνας είναι μια συνεχής, ~ 40 ~

42 ολιστική, διαδραστική και ευρείας κλίμακας διαδικασία, ή οποία τελικά απαιτεί πολύ περισσότερα από μία γρήγορη αλλαγή στο σύνθημα ή στο λογότυπο. Η ανάπτυξη των κατάλληλων μηχανισμών που οδηγούν σε ένα ισχυρό και δυνατό brand name ενός τόπου είναι μια εξαιρετικά σημαντική διαδικασία για την προώθηση του τόπου. Η διαδικασία αυτή δεν πρέπει απλώς να προωθεί και να προβάλει ένα κεντρικό μήνυμα, ένα λογότυπο ή μια αξίωση προς το κοινό, αλλά επιπλέον να επικοινωνεί την επωνυμία του τόπου στο κοινό-στόχο του σε μακροπρόθεσμη βάση χρησιμοποιώντας μια ενιαία επικοινωνιακή πολιτική. Στην πραγματικότητα, το branding ενός τόπου είναι μια άσκηση αναγνώρισης, οργάνωσης και συντονισμού όλων εκείνων των μεταβλητών που χαρακτηρίζουν την εικόνα ενός τόπου (citybranding.gr) Σύμφωνα με τον Anholt (2003), στο branding τόπου αναγνωρίζονται έξι κανάλια μέσω των οποίων επικοινωνεί ο τόπος. Τα κανάλια αυτά παρουσιάζονται στο Σχήμα. Η συγκεκριμένη μελέτη, ωστόσο, εστιάζει σε δύο από αυτά, τον τουρισμό και τον πολιτισμό (culture and heritage). Ο τουρισμός, και, σε συνάρτηση με αυτόν, το branding τόπου αποτελούν μόνο ένα μέρος της συλλογικής εικόνας. Ο πολιτισμός έρχεται να διαμορφώσει την εικόνα αυτή, προσδίδοντας στον τόπο πλούτο, αξιοπρέπεια και συνδέοντάς τον με μια συγκεκριμένη ποιότητα. Σχήμα 2.3 Εξάγωνο του place branding (Πηγή: Anholt, 2003) Το place branding είναι περισσότερο ολιστικό από το destination branding υπό την έννοια ότι περιλαμβάνει διάφορους οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς (π.χ. τουρισμός, βιομηχανία, εσωτερικές επενδύσεων και εξαγωγές, καθώς και τον αθλητισμό, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία). Στόχος του είναι να μεταδώσει το πνεύμα του τόπου («αίσθηση του τόπου»), ως κάπου που να είναι ελκυστικά για να ζεις, να επισκεφθείς, να εργάζεσαι, να δραστηριοποιείσαι ή να σπουδάζεις. Ωστόσο, το place branding δεν είναι ένα υποκατάστατο για το destination branding Εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη για destination ~ 41 ~

43 branding που να στοχεύει συγκεκριμένα τουριστικά τμήματα. Αλλά θα πρέπει να υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ του destination branding και του συνολικού place branding. Η μετατροπή ενός τόπου σε τουριστικό προορισμό, προϋποθέτει μεταξύ άλλων την αναγνωρισιμότητά του ως τέτοιου, που συχνά ισοδυναμεί με την απόκτηση ταυτότητας (branding). ο καθορισμός της τουριστικής εικόνας οφείλει να βασίζεται σε συστηματική και πολυκριτηριακή διάγνωση των τουριστικών φυσικών και πολιτιστικών πόρων (Αυγερινού-Κολώνια, 2000α). Ένας τόπος θα πρέπει να διαφοροποιηθεί με μια μοναδική ταυτότητα αν θέλει να: αναγνωρίζεται η ύπαρξή του, θεωρείται στη συνείδηση των πελατών ως τόπος που κατέχει ιδιότητες ανώτερες από αυτές των ανταγωνιστών, και που καταναλώνεται κατά τρόπο σύμφωνο με τους στόχους του τόπου. Τα συστατικά του branding, ταυτότητα, τοποθέτηση και εικόνα φαίνονται στο διπλανό σχήμα City Brand Το branding της πόλης είναι νέο τμήμα του αστικού σχεδιασμού και των πρακτικών ανάπτυξης. Ωστόσο, υπάρχουν ήδη πολλά εντυπωσιακά παραδείγματα ισχυρών αναγνωρίσιμων εμπορικών σημάτων που βοηθούν τους ενδιαφερόμενους φορείς και διαφορετικές ομάδες επωφελούνται από αυτό (π.χ. London Underground, I love NY, Άμστερνταμ κ.λπ.) Η έννοια "brand", αρχικά δανείστηκε από το εμπόριο και το εμπόριο, τώρα έχει γίνει κάτι φυσικό για τους χώρους και τις περιοχές. Σύμφωνα με τον Kotler (2002) brand μπορεί να είναι ένα όνομα, σύμβολο, ένα χαρακτηριστικό που προσδιορίζει ένα αγαθό, ή μία υπηρεσία από άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Παρόλα αυτά το city brand διαφέρει από ένα σήμα κατατεθέν. Η παγκοσμιοποίηση, οι πολιτικές αλλαγές, οι οικονομικές αλλαγές και πολλοί άλλοι παράγοντες ενθαρρύνουν τις πόλεις να πουλήσουν τη μοναδικότητα και ελκυστικότητα τους. Πόλεις πολιτισμού και πόλεις κληρονομιάς, οι δομές αυτών, περιέχουν εξαιρετικότητες που μπορούν να μετατραπούν σε χρήμα, ή άλλου είδους υλικά και άυλα οφέλη. Το city brand είναι ένα πολύπλοκο σύστημα θετικών σταθερών εσωτερικών (ντόπιοι) και εξωτερικών (τουρίστες, επενδυτές κ.α.) αντιλήψεων σχετικά με την πόλη, οι οποίες βασίζονται σε χειροπιαστά και μη κεφάλαια της πόλης (αρχιτεκτονική, υποδομές, μνημεία, πολιτισμός, φεστιβάλ, ιστορία κ.λπ). Αυτό το συγκρότημα των αντιλήψεων διαμορφώνεται με βάση αντικειμενικά (χαρακτηριστικά της περιοχής) και υποκειμενικά στοιχεία / πληροφορίες (προσωπικά και εμπειρίες τρίτων), το οποίο, εν ολίγοις, αποτελεί το συμβολικό και υλικό κεφάλαιο της πόλης City branding City Branding: Μια αποτελεσματική δήλωση ταυτότητας ή ένα μεταβατικό κόλπο του μάρκετινγκ; (Kavaratzis & Asworth, 2004). Η απλή απάντηση σε αυτό το καίριο ερώτημα είναι ότι to City Branding είναι απλώς η εφαρμογή του place branding σε πόλεις. Το city branding της είναι ο προσδιορισμός μιας σειράς από χαρακτηριστικών brand που διαθέτει η πόλη ώστε να αποτελέσουν τη βάση από την οποία θα δημιουργηθεί μία θετική εικόνα σε πολλαπλά ακροατήρια (Dinnie, 2010). Έτσι μπορεί να υιοθετηθεί ο ακόλουθος ορισμός: branding της πόλης είναι «η σκόπιμη ~ 42 ~

44 συμβολική ενσάρκωση όλων των πληροφοριών που συνδέονται σε μια πόλη, προκειμένου να δημιουργήσουν ενώσεις και προσδοκίες γύρω από αυτή "(Berg 2009). «To city branding γίνεται κατανοητό ως μέσο τόσο για την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, προκειμένου να αυξηθούν οι εισερχόμενες επενδύσεις και ο τουρισμός, καθώς επίσης και για την επίτευξη της ανάπτυξης της κοινότητας, την ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας και των πολιτών με την πόλη τους και την ενεργοποίηση όλων των κοινωνικών δυνάμεων τους για να αποφευχθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός και η αναταραχή»(kavaratzis, 2004). Ο Mommaas (2002) από την άλλη ισχυρίζεται ότι city branding σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για να εξυπηρετήσει το οικονομικό κομμάτι και όχι τους κοινωνικούς και πολιτιστικούς στόχους. Σύμφωνα με τον ίδιο εξυπηρετεί μόνο τις «εξωτερικά πλούσιες σε μετρητά ομάδες». Ο ίδιος συγγραφέας υποστηρίζει ότι το brand που θα προκύψει από τη διαδικασία του branding πρέπει να βελτιώνει την υπερηφάνεια της πόλης και την αίσθηση της κοινότητας. «Έχει σημασία να συνδεθεί το branding της πόλης πάνω απ 'όλα με τον εσωτερικό προσανατολισμό κοινωνικο-πολιτιστικών στόχων, επειδή υπάρχει περισσότερη ανάγκη για αυτούς από ό, τι η διάχυση της αστικής ζωής.» Τα στάδια και οι παράγοντες που επηρεάζουν το city branding Στο σχήμα 2.5 παρουσιάζεται ένα γενικό σύστημα των βασικών σταδίων της διαδικασίας branding της πόλης: μετακίνηση από τα αρχικά χαρακτηριστικά της πόλης μέσα από τη σύλληψη της βασικής ιδέας και των μέτρων εφαρμογής, προς την εμφάνιση μιας εικόνας της πόλης στη συνείδηση των ομάδων-στόχων. Σχήμα 2.4 Διαδικασία του city branding Σύμφωνα με τον Anholt (2003), στο city branding αναγνωρίζονται έξι κανάλια μέσω των οποίων επικοινωνεί ο τόπος. Τα κανάλια αυτά παρουσιάζονται στο Σχήμα. Η συγκεκριμένη μελέτη, ωστόσο, εστιάζει σε δύο από αυτά, τον τουρισμό και τον πολιτισμό (culture and heritage). Ο τουρισμός, και, σε συνάρτηση με αυτόν, το city branding αποτελεί μόνο ένα μέρος της συλλογικής εικόνας. Ο πολιτισμός έρχεται να διαμορφώσει την εικόνα αυτή, προσδίδοντας στον τόπο πλούτο, αξιοπρέπεια και συνδέοντάς τον με μια συγκεκριμένη ποιότητα. ~ 43 ~

45 Είναι σημαντικό να θυμόμαστε κατά την ανάπτυξη της στρατηγικής branding της πόλης ότι κάθε περιοχή εξελίσσεται κάτω από διαφορετικές συνθήκες και αυτός ο μοναδικός συνδυασμός παραγόντων καθορίζει συνήθως την επιλογή μιας συγκεκριμένης στρατηγικής ή μοντέλου που χρησιμοποιείται ως βάση για την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη. Ανιχνεύοντας αυτό το σύνθετο σύνολο παραγόντων βελτιώνεται το city brand.. Ωστόσο, στις μέρες μας, δεν είναι αρκετό για να εξερευνηθεί η πόλη με μόνο γεωγραφική ή ιστορική άποψη, αν και αυτοί οι παράγοντες έχουν πολύ μεγάλη επιρροή σε ορισμένες περιπτώσεις. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι η σύγχρονη πόλη, εκπροσωπούμενη από πολλά δίκτυα εντατικών κοινωνικών αλληλεπιδράσεων γίνεται μια διάσταση της κοινωνικής πραγματικότητας. Κατά συνέπεια, η σύγκριση του τρόπου ζωής της πόλης, των τρόπων ανάπτυξης της και του εκσυγχρονισμού της είναι αναπόφευκτη και απαραίτητη. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να προσφέρει ένα καθολικό εργαλείο για την ανάλυση όλων, αλλά είναι ένας τρόπος για να παρέχεται ένα πλαίσιο για την παρακολούθηση και κατανόηση των γενικών τάσεων, ενώ ταυτόχρονα γίνονται σεβαστές οι τοπικές ιδιαιτερότητες. Γνωρίζοντας τους παράγοντες επιρροής όχι μόνο βοηθά στην αξιολόγηση, ανάπτυξη και εφαρμογή μιας στρατηγική branding της πόλης, αλλά και να παρέχει μία διορατικότητα για το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του τόπου για περαιτέρω μακροπρόθεσμη προώθηση του brand και τη βελτίωση των κοινωνικο-οικονομικών δεικτών. Είναι επίσης σημαντικό να προστεθεί ότι η εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της στρατηγικής branding και της αποτελεσματικότητας της, μπορεί να γίνει μόνο κατά προσέγγιση λόγω της ύπαρξης πολλών άυλων, ρευστών και ευέλικτων παραγόντων που επηρεάζουν την επίδραση ενός brand και την διασύνδεση μεταξύ στρατηγικής branding της πόλης και στρατηγικής για την ανάπτυξη της. Παρά το γεγονός ότι, η επιτυχία του city brand μπορεί να εκτιμηθεί εν μέρει μέσω της δυναμικής των κοινωνικο-οικονομικών δεικτών (π.χ. εισροή των τουριστών), η αντίληψη των ανθρώπων από την άλλη, της ελκυστικότητας της πόλης είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί ένα συγκεκριμένο αναλυτικό εργαλείο. Ένα από τα διαθέσιμα εργαλεία για την εκτίμηση του city brand είναι το Anholt-GfK Roper City Brand IndexSM (CBI). CBI που αναπτύχθηκε από τον Simon Anholt στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έγινε το μοναδικό αναλυτικό εργαλείο του. Αυτό εκτιμά έξι διαστάσεις του brand: Σχήμα 2.5 Απεικόνιση του Anholt-GfK Roper City Brand IndexSM (CBI) (Πηγή: Anholt, 2000) ~ 44 ~

46 1. Παρουσία / Presence (φήμη και δημοτικότητα της πόλης, tη συνολική συμβολή στo διεθνή πολιτισμού, την επιστήμη, παρουσία των επιχειρήσεων, κ.λπ..), 2. Τόπος / Place (υπολογίζει τις αντιλήψεις των φυσικών χαρακτηριστικών, π.χ. άνετο κλίμα, καθαρούς δρόμους με χώρους στάθμευσης κ.λπ.), 3. Προαπαιτούμενα / Pro-requisites (πώς βασικές ιδιότητες της ζωής γίνονται αντιληπτές) 4. Οι άνθρωποι / People (πόσο φιλόξενοι είναι οι κάτοικοι και αν είναι εύκολο να ενταχθεί κάποιος σε αυτήν την κοινότητα), 5. Παλμός / Pulse (αξιολόγηση των δυνατοτήτων δραστηριοτήτων αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου), 6. Δυνατότητες / Potential (αντίληψη των οικονομικών, ευκαιριών καριέρας, τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες κ.λπ. στην πόλη) Αιτίες πολυπλοκότητας του city branding Σύμφωνα με του συγγραφείς το city branding είναι μία πολύπλοκη διαδικασία. Τρεις βασικοί λόγοι παρατίθενται παρακάτω Η πόλη: ένας οργανισμός δικτύωσης Οι Parkerson και Saunders, (2004) εξηγούν ότι τα συμφέροντα όλων των ενδιαφερόμενα μερών αυτού του δικτύου είναι διαφορετικά και τις περισσότερε φορές ανταγωνιστικά. Η μεγάλη έκταση των ενδιαφερόμενων μερών Ένας από τους κύριους λόγους της δυσκολίας είναι ότι οι χρήστες του city brand είναι πολλαπλοί (Kavaratzis, 2004). «Η πόλη είναι ένα περίπλοκο δίκτυο από ιδιώτες, επιχειρήσεις, δημόσιες υπηρεσίες, τοπικές κυβερνήσεις και εταιρικές σχέσεις.»(parkerson και Saunders, 2004). Πολιτικές παράγοντες. Οι Parkerson και Saunders (2004) παραδέχονται ότι η πολιτική διάσταση είναι ένα εμπόδιο για τη στρατηγική branding των πόλεων. Εξηγούν επίσης ότι η πολιτική διαδικασία περιορίζει την αποτελεσματικότητα των στρατηγικών αποφάσεων, επειδή οι πολιτικοί ανησυχούν για τα συμφέροντά, την καλή φήμη, την προσωπική φιλοδοξία, και ούτω καθεξής Παράγοντες επιτυχίας στην εφαρμογή των στρατηγικών branding της πόλης Οι παράγοντες επιτυχίας στην εφαρμογή των στρατηγικών του branding της πόλης αναφέρονται στους βασικούς παράγοντες διαχείρισης σε κάθε βήμα και πτυχή της εφαρμογής, τα οποία περιλαμβάνουν κυρίως το City Brand Identification, City Brand Architecture, City Brand Position, City Brand Communication και City Brand Audit. Το City Brand Identification αναφέρεται στην επιθυμία των μάνατζερ του city brand να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν έναν μοναδικό συσχετισμό που θα μπορούσε να φέρει στους πολίτες όμορφες εντυπώσεις. Το City Brand Identification είναι το άθροισμα των διακριτών ελκυστικοτήτων και αξίας αυτών, που εξάγεται από τους διαχειριστές / μάνατζερ. Ο σχεδιασμός του City Brand Identification θεωρείται ως η Γενετική Μηχανική στην οικοδόμηση του brand πόλεων. Προσφέρει θεμέλια και οδηγίες για τη δημιουργία ενός city brand για όλες τις πόλεις. Ένα διακριτικό, αξιόπιστο, ελκυστικό και χαρακτηριστικό σύστημα αναγνώρισης ενός city brand είναι απαραίτητο για το city branding (Gertner & Kotler, 2004). Το City Brand Architecture αναφέρεται στο συνδυασμό διαφορετικών επιπέδων, συμπεριλαμβανομένων των προηγούμενων brands και των κατώτερων, και στη σχέση μεταξύ των διαφόρων τύπων των εμπορικών σημάτων της πόλης. Οι Morgan και ~ 45 ~

47 Pritchard, (2002α) πιστεύουν ότι η αρχιτεκτονική του city brand είναι ουσιαστικά ένα προσχέδιο που καθοδηγεί τη δημιουργία, την επέκταση και το μάρκετινγκ. Θεωρείται ως ένα εργαλείο που μπορεί να εφαρμοστεί από όλους τους διαχειριστές των brand της πόλης. Ακριβώς όπως ένα συνηθισμένο εμπορικό σήμα, ένα city brand μπορεί να εξαπλωθεί και σε φορείς της πόλης ή τους πελάτες χτίζοντας / οικοδομώντας διαφορετικές δομές του brand της πόλης. Έτσι η αρχιτεκτονική του city brand είναι πολύ σημαντική για την επιτυχία του branding αυτής. Το City Brand Position περιλαμβάνει τη διαδικασία και το αποτέλεσμα της δημιουργίας ενός εμπορικού σήματος της πόλης που σχετίζονται με την αγορά-στόχο μετά την επιλογή εύστοχων στοιχείων της ταυτότητας της πόλης, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της αγοράς-στόχου. Ο όρος City Brand Communication σημαίνει ότι στο πλαίσιο της αναγνώρισης του city brand, οι διαχειριστές / μάνατζερ χρησιμοποιούν επικοινωνιακές μεθόδους και εργαλεία για την ανταλλαγή πληροφοριών με τους πελάτες-στόχους, έτσι ώστε να δημιουργηθεί η εικόνα του city brand και την προωθηθούν οι πωλήσεις των προϊόντων της πόλης. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται εδώ περιλαμβάνουν διαφήμιση, δημόσιες σχέσεις, άμεσο μάρκετινγκ, προώθηση πωλήσεων, προσωπικές πωλήσεις και άλλα μέσα επικοινωνίας, όπως τραγούδια, αθλητισμό, εκδηλώσεις, και άλλα εργαλεία επικοινωνίας. Εκτός αυτού, περιλαμβάνει επίσης λογική διαχείριση της επιλογής των μέσων ενημέρωσης, των ευκαιριών επικοινωνίας, τη στρατηγική συνδυασμού των μέσων ενημέρωσης που σχετίζονται με την ανάπτυξη, την επικοινωνία αξιολόγησης επιπτώσεων, το χειρισμό συγκρούσεων μεταξύ των καναλιών επικοινωνίας και άλλες πτυχές (Liu, 2005). Το City Brand Audit είναι ένας ολοκληρωμένος, συστηματικός, ανεξάρτητος και τακτικός έλεγχος του περιβάλλοντος του branding, της δομής και της θέσης του, της στρατηγικής branding, της οργάνωσης και του συστήματος. Βοηθά να καθοριστούν οι ευκαιρίες και δυσκολίες στη διαδικασία του branding της πόλης, προτείνει προτάσεις για σχέδιο δράσης, και βελτιώνει την επίδραση του city brand. Ουσιαστικά επαληθεύει την προηγούμενη εργασία του branding της πόλης, ώστε να βρει τα υπάρχοντα προβλήματα και να τα διορθώσετε. Έτσι, ο έγκαιρος και αποτελεσματικός έλεγχος του city brand είναι ουσιαστικής σημασίας ώστε να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί μια καλή εικόνα του city brand Η διαδικασία branding Τα βασικά σημεία ενός destination branding είναι : 1) έλεγχος προορισμού 2) ανάλυση τμημάτων 3) Η ανάλυση SWOT 4) συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών 5) έρευνα αντίληψης των καταναλωτών 6) Ανάλυση των ανταγωνιστών 7) Μοντέλα δημιουργίας branding 8) Ενσωμάτωση της ταυτότητας σε δραστηριότητες μάρκετινγκ 9) Παγκόσμιες έναντι τοπικών εκστρατειών μάρκετινγκ 10) Global Brand έναντι στοχευμένων τμημάτων της αγοράς 1) Έλεγχος Προορισμού Εντοπίζονται και αξιολογούνται τα κύρια σημεία του προορισμού σε όρους ελκυστικότητας εκ μέρους των επισκεπτών (εμπειρία επισκεπτών, τοπίο, πολιτισμός, ~ 46 ~

48 αρχιτεκτονική κ.λπ.). Πραγματοποιείται σύγκριση με άλλους προορισμούς και αξιολογείται η προσβασιμότητα αυτών για τους επισκέπτες. 2) Τμηματοποίηση ανάλυση Γίνεται προσδιορισμός των βασικών τμημάτων της αγοράς και τοποθέτηση αυτών κατά σειρά προτεραιότητας, ώστε αργότερα κατά την έρευνα καταναλωτή ν' αποτελέσουν τον κύριο στόχο αυτής. Το αποτέλεσμα θα υποδείξει τα αισθήματα των βασικών αγορών για τον προορισμό. 3) Η ανάλυση SWOT Προσδιορίζονται τα ισχυρά σημεία, οι αδυναμίες, οι απειλές και οι ευκαιριών του προορισμού ιδανικά εξεταζόμενες ξεχωριστά για κάθε τμήμα της αγοράς. 4) Εμπλοκή/συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών Σε αυτό το στάδιο ενθαρρύνεται η συμμετοχή των φορέων και ενδιαφερόμενων μερών στην αναπτυξιακή διαδικασία του branding, όπου τους εξηγείτε η σημασία και αξία αυτού. Ζητείται η συμβουλή τους, η γνώμη τους και τοποθέτηση τους για το εν λόγω θέμα. Ενδιαφερόμενα μέρη μπορούν ν' αποτελούν οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την απόδοση του προορισμού, καθώς επίσης κάτοικοι και μέσα επικοινωνίας. 5) Έρευνα αντίληψης καταναλωτών Σε αυτό το σημείο πραγματοποιείται έρευνα καταναλωτών, ώστε να δούμε πως αυτοί αντιλαμβάνονται τον προορισμό. 6) Ανάλυση των ανταγωνιστών Προσδιορίζουμε τα κίνητρα ταξιδίου των αγορών στόχων, αναλύουμε και συγκρίνουμε τη θέση μας σε σχέση με τους ανταγωνιστές λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα κίνητρα. 7) Μοντέλα δημιουργίας branding Υπάρχουν μια σειρά από μοντέλα που είναι διαθέσιμα. Ο στόχος τους είναι να δοθούν απαντήσεις στα ακόλουθα ερωτήματα για λογαριασμό των πιθανών επισκεπτών: - Ποια είναι τα κύρια πράγματα που μου αρέσουν στον προορισμό; - Τι είδους μέρος είναι; - Πώς με κάνει να αισθάνομαι; - Πώς θα το περιγράψω σε μια φράση; - Αυτό που το καθιστά διαφορετικό από τους άλλους προορισμούς; Έτσι μπορούμε σε αυτό το σημείο ν' αποσπάσουμε την αξία και ουσία του προορισμού. Δύο από τα πιο κοινά μοντέλα είναι η Πυραμίδα και το Τροχός, που απεικονίζονται παρακάτω 8) Η ενσωμάτωση της ταυτότητας στις δραστηριότητες του μάρκετινγκ Η ενσωμάτωση της ταυτότητας στις δραστηριότητες μάρκετινγκ σημαίνει του στρατηγικού μηνύματος. Το στρατηγική μήνυμα βασίζεται στις αξίες της ταυτότητας του προορισμού. Ο αντίκτυπος που έχει στην αγορά στόχο εξαρτάται από την δημιουργική εκτέλεση μάρκετινγκ. 9) Παγκόσμιες έναντι τοπικών εκστρατειών μάρκετινγκ Η λέξη «Παγκόσμια» αναφέρεται γενικά σε μια εκστρατεία που έχει αναπτυχθεί από τον Εθνικό Οργανισμό Τουρισμού και διανέμεται διεθνώς σε βασικές αγορές του. Πλεονεκτήματα είναι: η μείωση του κόστους παραγωγής με προϊόντα που παράγονται ~ 47 ~

49 κεντρικά, η εξασφαλισμένη συμμόρφωση του brand λόγω του ελέγχου από τον κεντρικό υπεύθυνο διαχειριστής, ενώ συχνά οι απαραίτητες δεξιότητες βρίσκονται στα κεντρικά γραφεία και δεν είναι ομοιόμορφα διανεμημένες γύρω από τις αγορές κλειδιά των Εθνικών Οργανισμών Τουρισμού. Το «Τοπικό», αναφέρεται σε εκστρατείες που έχουν σχεδιαστεί εξ ολοκλήρου στην τοπική αγορά. Το πλεονέκτημά τους είναι ότι στοχεύουν συγκεκριμένα σε κάθε τοπική αγορά ξεχωριστά, Ωστόσο, υπάρχει ένας τρίτος δρόμος, που συνδυάζει τα καλύτερα των δύο κόσμων - παγκόσμιες και τοπικές εκστρατείες - μερικές φορές αναφέρεται ως «Glocal». Αυτό συνδυάζει τα πλεονεκτήματα της κεντρικής παραγωγής και παρέχει την απαιτούμενη ευελιξία για την τοπική στόχευση. 10) Παγκόσμιο/Global Brand έναντι στοχευμένων τμημάτων της αγοράς Ένα μέρος των αξιών του παγκόσμιου ή «ομπρέλας» brand θα πρέπει πάντοτε να αντανακλάται στην τοπική εκστρατεία, ώστε να είναι σαφές για ποια χώρα πρόκειται. Αλλά οι τοπικές εκστρατείες πρέπει να στοχεύουν κάθε ξεχωριστό τμήμα με τα μηνύματα μάρκετινγκ και δημιουργικότητα που θα την περισσότερη ελκυστικότητα στο κάθε τμήμα. Η διαδικασία branding θα πρέπει να είναι ένας ωφέλιμος κύκλος: στην «τελική» φάση του οποίου, οι επιπτώσεις από το branding παρακολουθούνται, και διαπιστώνονται κάθε φορά οι βελτιώσεις που απαιτούνται. Αυτές στη συνέχεια ενσωματώνονται σε ένα «νέο στάδιο 1", στο οποίο ο κύκλος επανεξετάζετε και τα σχετικά στοιχεία του branding αναθεωρούνται. Οι πληροφορίες, που συγκεντρώθηκαν από την παρακολούθηση των επιπτώσεων του branding, είναι κρίσιμες στην τελειοποίηση του τρόπου με τον οποίο η ταυτότητα θα παρουσιαστεί στο μέλλον. Μπορεί, επίσης,να είναι ζωτικής σημασίας για την ενημέρωση του brand manager της εταιρίας ως προς το πότε η μάρκα μπορεί να χρειαστεί να ανανεωθεί πλήρως Χτίζοντας το brand μοντέλα Για να είναι ένα brand πετυχημένο, είναι σημαντικό να αποφασιστεί μια προσωπικότητα. Όσο καλύτερη είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ της προσωπικότητας και των αγορών-στόχων, τόσο αυξάνεται το επίπεδο επιτυχίας του. Σύμφωνα με την Morgan και Pritchard (2003) το χτίσιμο του brand ενός τόπου έχει να κάνει με την ανάπτυξη ενός πλούσιου, σχετικού με την προσωπικότητα του προορισμού brand. Δηλώνεται ότι η σχετική προσωπικότητα του brand είναι εν μέρει τα λογικά χαρακτηριστικά της καθώς και τα συναισθηματικά οφέλη και οι συσχετισμοί. Σε αυτό το βαθμό, δημιουργήθηκε η πυραμίδα. Η πρόθεση της πυραμίδας είναι να προσδιορίσει τη σχέση μεταξύ του προορισμού και των καταναλωτών. Θεωρείται ένα αναλυτικό εργαλείο για μια συνεχή ανάπτυξη του προορισμού ώστε να εξασφαλιστεί η καλύτερη σχέση μεταξύ του προορισμού και των καταναλωτών του. Το αποτέλεσμα της χρήσης αυτού του μοντέλου είναι να ταυτοποιηθούν τα συγκεκριμένα οφέλη που οι καταναλωτές συνδέουν με τον προορισμό. Αυτή η πληροφορία μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί σε ό, τι αφορά την επικοινωνία, μέσα από καμπάνιες, διαφημίσεις, κλπ. ~ 48 ~

50 Σχήμα 2.6 Χτίζοντας το brand το μοντέλο της πυραμίδας (Πηγή: Morgan και Pritchard 2003) Ένα ακόμα δημοφιλές εργαλείο των υπηρεσιών branding είναι ο τροχός (ή «Essence Brand Wheel»), o οποίoς προσπαθεί να αποκαλύψει τα απλά λόγια μέσα από μια συστηματική διαδικασία. Ένας τροχός brand περιέχει πολύ περισσότερες πληροφορίες από ό, τι η πυραμίδα. Επιτρέπει στους προορισμούς να περιλαμβάνουν τα προϊόντα και τις εμπειρίες που τεκμηριώνουν, ή ενισχύουν, το brand. Ένας τροχός brand είναι ένα αρχείο με ό, τι είναι σημαντικό για ένα εμπορικό σήμα. Μερικά από τα στοιχεία του τροχού είναι σημαντικά επειδή αφορούν τις αλήθειες του brand σήμερα. Άλλα στοιχεία είναι οι φιλοδοξίες για το brand, αυτά πρέπει να προστεθούν σε αυτό ώστε να βελτιώνεται στο μέλλον. Ο τροχός βοηθά να ληφθούν αποφάσεις όσον αφορά τις δραστηριότητες μάρκετινγκ. Η ουσία του brand είναι το πιο σημαντικό κομμάτι του παζλ, κατά το ότι είναι ένα απόσταγμα του συνόλου αυτών που το δημιουργούν. Το "essense brand" δηλαδή η ουσία του brand έχει δημιουργηθεί από την εξέταση των αξιών που διαμορφώνουν την προσωπικότητα του brand, μεταφέροντας αυτά τα συχνά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, σε μια λέξη ή λέξεις που περιγράφουν αρκετά συνοπτικά πώς ένας τόπος αισθάνεται και επικοινωνεί ο ίδιος σε εμάς. ~ 49 ~

51 Σχήμα 2.7 Χτίζοντας το brand το μοντέλο Essence Brand Wheel Προκλήσεις και περιορισμοί του branding Πρόκληση για μια στρατηγική branding είναι να επηρεάσει τους επισκέπτες κατά μήκος του συνεχούς brand (brand continuum), - όπως υποδεικνύεται στο παρακάτω σχήμα - από το να αγνοούν, να λάβουν γνώση του προορισμού, να εκφράσουν την προτίμησή τους για αυτόν, να προχωρήσουν στην αγορά των διακοπών και να γίνουν συνήγοροι /πρεσβευτές του προορισμού κατά την επιστροφή στην πατρίδα τους. Αγνοώντας Γνωρίζοντας Ενδιαφέρον Πεποισμένοι Αγορά Συνηγορεί στην αγορά (σε φίλους Σχήμα 2.8 Brand Continuum (Πηγή: UNWTO και ETC, 2010) Η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός σωστού brand μέσα από μία επιτυχημένη στρατηγική branding σύμφωνα με τον Anholt (2006) υπάρχει διότι εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης κάθε τόπος καλείται ν ανταγωνιστεί κάθε άλλο τόπο για μερίδιο στο εισόδημα, το ταλέντο, τη φωνή. Στην περίπτωση που ένα μέρος δεν αντιπροσωπεύει κάτι, έχει λίγες ελπίδες να παραμείνει στη μνήμη κάποιο αρκετό καιρό ώστε να μπορέσει να ανταγωνιστεί για την πολύτιμη αυτή προσοχή. Οι περισσότεροι από εμάς δαπανούμε ελάχιστα δευτερόλεπτα από το χρόνο μας ~ 50 ~

52 σκεπτόμενοι ένα μέρος του κόσμου. Οπότε αν αυτό το μέρος δε μοιάζει πάντα ακριβώς με τον εαυτό του, είναι απίθανο αυτά τα δευτερόλεπτα να προστεθούν σε προτίμηση για το προϊόν, σε επιθυμία επίσκεψης στον τόπο, σε ενδιαφέρον για τον πολιτισμό του. Ο Szondi (2006) θεωρεί ότι οι περισσότεροι τουριστικοί προορισμοί έχουν περιορισμένο προϋπολογισμό και παρόλα αυτά αναμένεται από αυτούς να εμπορεύονται παγκόσμια, ανταγωνιζόμενοι με άλλους προορισμούς και συνάμα με άλλα παγκόσμια brands. Η αποτυχία να εξασφαλίσει ο προορισμός χρηματοδότηση για το marketing και τις δραστηριότητες του branding μπορούν να καταστήσουν ένα brand παρωχημένο (Cai, 2000). Επιπλέον, σύμφωνα με τους Hill, Osborn και Plumtre (2002) υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που μπορεί να διαβρώσουν ένα destination brand. Τέτοιοι είναι: η τριβή και ο ανταγωνισμός μεταξύ τουριστικών οργανισμών και επιχειρήσεων, η εχθρική στάση των μόνιμων κατοίκων απέναντι στους τουρίστες, η φθορά ή αλλοίωση ιστορικών και φυσικών πόρων, η απώλεια της ταυτότητας, η μόλυνση του περιβάλλοντος, η συμφόρηση, η εποχικότητα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού ο προορισμός κατά τη διαδικασία του branding καλείται να αντιμετωπίσει τις εξής προκλήσεις: Κατανόηση των πελατών και μη-πελατών να καταφέρει να πείσει τα ενδιαφερόμενα μέρη να συμμετέχουν στο brand να επιτύχει προώθηση του μέσω συνεργασιών Να αποφασίσει αν θα χρησιμοποιήσει περιεχόμενο παραγόμενο από το χρήστη και θα κάνει χρήση κοινωνικής δικτύωσης αξιολογώντας αν κάτι τέτοιο είναι απειλή ή ευκαιρία συνοχή brand και εικόνα χωρίς κλισέ μαρκάρισμα σε έναν προϋπολογισμό μαρκάρισμα διάρκειας ζωής ~ 51 ~

53 ~ 52 ~

54 3.1. Εισαγωγή δευτερογενής έρευνα Οι Τσάρτας Κοκκώσης (2011), έχουν εντοπίσει, καταγράψει και αναλύσει την ομάδα προϊόντων με κυρίαρχα κίνητρα τον πολιτισμό, τη θρησκεία την επιστήμη και την εκπαίδευση. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει τον αστικό, τον πολιτισμικό, τον εκπαιδευτικό και τον θρησκευτικό τουρισμό. Υποπροϊόν της ομάδας αυτής είναι ο τουρισμός κληρονομιάς και ο τουρισμός σε πόλεις κληρονομιάς. Όπως αναφέρθηκε στην εξέταση της βιβλιογραφίας ο αστικός τουρισμός αποτελεί μία από τις ανερχόμενες ειδικές μορφές τουρισμού, εξαιτίας νέων τάσεων όπως η αύξηση των μικρών διαρκείας διακοπών κατά τη διάρκεια του έτους. Η ιστορία της πόλης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράγοντας προσέλκυσης τουριστών στην προσπάθεια αναζήτησης εκ μέρους τους αυθεντικών εμπειριών. Σε έκθεση που πραγματοποιήθηκε από τον World Tourism Organization και European Travel Commission το 2005, γίνεται ο διαχωρισμός των αστικών προορισμών ανάλογα με το μέγεθος και το προϊόν πολιτισμού που αυτές προσφέρουν. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη το σχήμα 2.1 «Κατηγορίες προορισμών αστικού τουρισμού», η πόλη του Ναυπλίου κατηγοριοποιείται ως μικρό αστικό κέντρο με πολιτισμικό προϊόν την κληρονομιά και τις τέχνες. Σημειώνεται ότι η πόλη του Ναυπλίου έχει κηρυχτεί σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 15794/ (ΦΕΚ 35/Β/ ιστορικό διατηρητέο μνημείο και αρχαιολογικός χώρος. Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται, μελετάται και αναλύεται η υπάρχουσα κατάσταση της περιοχής μελέτης. Τα στοιχεία της μελέτης έχουν προκύψει από δευτερογενή έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί σε διεθνής, εθνικούς και τοπικούς οργανισμούς και φορείς και αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας και ερμηνείας του εκπονητή της παρούσας εργασίας. Αναλυτικότερα, εξετάζονται βασικοί οικονομική της περιοχής (οικονομικοί, δημογραφικοί), οι τομείς οικονομικής δραστηριότητας της, στοιχεία της τουριστικής προσφοράς, όπως οι πολιτισμικοί πόροι, οι φυσικοί πόροι, το ανθρωπογενές περιβάλλον, τα δίκτυα υποδομής, στοιχεία εμπλουτισμού του πολιτισμικού προϊόντος, αριθμός ξενοδοχείων, ενοικιαζόμενων δωματίων, κλίνες, συμπληρωματικές τουριστικές επιχειρήσεις. Πολλά από τα παραπάνω δεν εξετάζονται μόνο στο επίπεδο της πόλης, αλλά μελετώνται κατά περίπτωση με αναφορά στην ευρύτερη περιοχή του δήμου και του νομού, καθώς αλληλεπιδρούν, επηρεάζουν και επηρεάζονται από την ευρύτερη χωρική ενότητα στην οποία εντάσσονται. Επιπλέον εξετάζονται στοιχεία τουριστικής ζήτησης για την υπό μελέτη πόλη, ώστε να διαπιστωθούν τυχόν ασυμφωνίες, αδυναμίες και να εντοπιστούν ώστε να προταθούν μέτρα και δράσεις για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής Η ανάλυση της υπάρχουσα κατάστασης δίνει μία ολοκληρωμένη εικόνα της αναπτυξιακής προοπτικής και των προβλημάτων της περιοχής μελέτης Η φυσιογνωμία του Δήμου Ναυπλίου Η πόλη του Ναυπλίου βρίσκεται στο νομό Αργολίδας της Περιφέρειας Πελοποννήσου στα νοτιοδυτικά του νομού, στις βόρειες ακτές του Αργολικού κόλπου, ο πληθυσμός της είναι το 2011 από το 2001 κάτοικοι και είναι η πρωτεύουσα του νομού Αργολίδας. Ο ίδιος ο νομός καταλαμβάνει έκταση ~ 53 ~

55 τ.χμ., καλύπτει το 13,91% της συνολικής έκτασης της περιφέρειας, και έχει πρωτεύουσα το Ναύπλιο. Εκτός από διοικητικό είναι και σημαντικό τουριστικό κέντρο, με συνεχή κίνηση σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το Ναύπλιο ήταν η πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, διαθέτει πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και ιδιαίτερη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, κυρίως στο τμήμα της παλαιάς ιστορικής πόλης. Συνολικά, το δημοτικό διαμέρισμα Ναυπλίου αριθμεί κατοίκους, έχει έκταση στρέμματα και υπάγονται σε αυτόν το Ναύπλιο, η Άρια, τα Λευκάκια και τα Πυργιώτικα Ναύπλιο Η Ιστορία του Tο Ναύπλιο ή Aνάπλι., σύμφωνα με τη μυθολογία, οφείλει το όνομά του στον οικιστή της Ναύπλιο, γιο του θεού Ποσειδώνα και της Αμυμώνης. Kατά την αρχαιότητα το Ναύπλιο βρισκόταν ουσιαστικά στη σκιά του Άργους, χρησιμεύοντας ως λιμάνι του από τον 7ο αιώνα π.x. Στους βυζαντινούς χρόνους και από τον 11ο αιώνα η σπουδαιότητα του Ναυπλίου ως εμπορικού κέντρου συνεχώς αυξανόταν. Η πόλη δοκίμασε την κατοχή διαφόρων κατακτητών, πρώτα των Φράγκων, κατόπιν των Ενετών και στη συνέχεια των Τούρκων, με ένα μικρό «διάλειμμα», αυτό της Δεύτερης Ενετοκρατίας. H πόλη του Ναυπλίου, η Napoli di Romania των Bενετών, διαμορφώθηκε κυρίως από τα χρόνια της Πρώτης Ενετοκρατίας, όταν, προς το τέλος του 15 ου αιώνα, σχηματίστηκε με τεχνητές προσχώσεις μέσα στη θάλασσα η κάτω πόλη, η οποία ταυτίζεται με το σημερινό ιστορικό κέντρο του Ναυπλίου. Mέχρι τότε η κατοίκηση περιοριζόταν ουσιαστικά στον βράχο της Ακροναυπλίας. Σπουδαία έργα της πρώτης Ενετοκρατίας είναι το Kάστρο των Tόρων και το Mπούρτζι. Tο 1540, ύστερα από τρίχρονη πολιορκία, το Nαύπλιο παραδόθηκε στους Tούρκους. Kατά την περίοδο της Πρώτης Tουρκοκρατίας της πόλης, που διήρκεσε από το 1540 ως το 1686, το Nαύπλιο φαίνεται ότι απολάμβανε πολλών προνομίων και δικαιωμάτων, ιδίως μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Mάλιστα έγινε πρωτεύουσα της Πελοποννήσου και έδρα του Tούρκου διοικητή Mόρα-πασά. Tο 1686, οι Ενετοί, υπό τον ικανότατο αρχιστράτηγό τους Φραντσέσκο Mοροζίνι, ανακατέλαβαν την πόλη, την οποία έμελλε να κρατήσουν για σύντομο διάστημα, έως το Tο Nαύπλιο απέκτησε μέγιστη σπουδαιότητα αυτή την περίοδο ως πρωτεύουσα του Bασιλείου του Mορέως. Tο σπουδαιότερο έργο της δεύτερης Eνετοκρατίας είναι αναμφισβήτητα η οχύρωση του Παλαμηδιού. Tο 1715, ακολούθησε η σκληρότερη δεύτερη τουρκική κατοχή του Nαυπλίου, οπότε η πόλη άρχισε να παρακμάζει, κυρίως μετά τη μεταφορά της έδρας του πασά στην Τρίπολη. Tη νύχτα της 29ης προς 30ης Nοεμβρίου του 1822, ύστερα από πολύμηνη πολιορκία, το Παλαμήδι έπεσε στα χέρια των Eλλήνων με αιφνιδιασμό, υπό την αρχηγία του Στάικου Σταϊκόπουλου. Έκτοτε η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται με ταχύ ρυθμό ενώ κατακλύστηκε από πλήθος προσφύγων από τις περιοχές που τελούσαν ακόμη υπό τουρκικό ζυγό. Tην κατάσταση που επικρατούσε στην πόλη περιγράφει γλαφυρά ο Δημήτριος Bυζάντιος στο δημοφιλές θεατρικό του έργο «Bαβυλωνία», που διαδραματίζεται στο Nαύπλιο το H πόλη έφτασε στο απόγειο της ακμής της όταν έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, από το 1827 ως το Στις 8 Ιανουαρίου του 1828 αποβιβάστηκε στο Nαύπλιο ο πρώτος κυβερνήτης της νεότερης Ελλάδος, Ιωάννης Kαποδίστριας. Tην ~ 54 ~

56 εποχή εκείνη στην πόλη υπήρχαν κυρίως καφενεία, ενώ στα σαλόνια των διακεκριμένων οικογενειών λάμβαναν χώρα χοροεσπερίδες ή και φιλολογικές βραδιές. Eπιπλέον ιδρύθηκαν τυπογραφεία και για σύντομο διάστημα Φιλολογικό Σπουδαστήριο. Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831, ο Kαποδίστριας δολοφονήθηκε έξω από την εκκλησία του Aγίου Σπυρίδωνα και στις 25 Iανουαρίου του 1833 οι Nαυπλιείς υποδέχτηκαν τον πρώτο βασιλιά της Eλλάδας Όθωνα, ο οποίος παρέμεινε στην πόλη για σύντομο χρονικό διάστημα, ως τα τέλη περίπου του 1834, οπότε η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους μεταφέρθηκε στην Aθήνα. Tο Nαύπλιο βρέθηκε για τελευταία φορά στο επίκεντρο των γεγονότων, με τη Nαυπλιακή Eπανάσταση κατά του Όθωνα, που ξέσπασε τον Φεβρουάριο του 1862, και έμεινε γνωστή ως «Nαυπλιακά». Mετά τα «Nαυπλιακά» άρχισε η παρακμή της πόλης. Έκτοτε το Nαύπλιο αποτελεί μια επαρχιακή πόλη, που τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε τουριστικό προορισμό τόσο των Eλλήνων όσο και των ξένων ταξιδιωτών Δημογραφικά χαρακτηριστικά Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου ανέρχεται σε άτομα, αντιπροσωπεύοντας το 5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεταβολή του πληθυσμού της Περιφέρειας την περίοδο ήταν 5,1% και υπολείπονταν του αντίστοιχου εθνικού (6,8%). Επιπλέον, ο ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού της Περιφέρειας σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία απογραφής του % σε αντίθεση με το σύνολο της χώρας, όπου και ο πληθυσμός της μειώθηκε κατά 1% την τελευταία δεκαετία. επιβεβαιώνοντας τη συνέχιση της πληθυσμιακής αποδυνάμωσης της Περιφέρειας (βλ. πιν. 3.1). Πιο συγκεκριμένα από το 1991 έως το 2001 ο πληθυσμός της Αργολίδας αυξήθηκε κατά άτομα, ενώ το διάστημα 2001 έως 2011 μειώθηκε κατά άτομα, δηλαδή κατά 7,7%, κάτι λιγότερο από το 8% της μείωσης του συνολικού πληθυσμού της περιφέρειας. 180, , , , , , , , ,000 90,000 80, , , , , , , , , ,223 97,636 99,671 95,696 97,090 89,600 86, Διάγραμμα 3.1 Πληθυσμός ανά Νομό Πελλοποννήσου (Πηγή: ΕΣΥΕ,2011) Αργολίδος Αρκαδίας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας ~ 55 ~

57 Σε επίπεδο δήμου, το 34% του πληθυσμού της Αργολίδας συγκεντρώνεται στο Δ. Ναυπλίου, με μείωση από το 2001 κατά 0,4% σε αντίθεση όπως αναφέρθηκε παραπάνω με το 7,7% στο σύνολο του νομού. 60,000 50,000 40,000 45,342 47,713 42,090 30,000 20,000 10,000 33,406 33,260 28,722 13,365 14,901 13,670 10,207 9,275 8,070 Ναυπλιέων Άργους Μυκηνών Επιδαύρου Ερμιονίδας Διάγραμμα 3.2 Πληθυσμός Αργολίδας ανά Δήμο (Πηγή: ΕΣΥΕ,2011) Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι παρά την πληθυσμιακή μείωση τόσο σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, η δημοτική ενότητα του Ναυπλίου παρουσιάζει αύξηση σε απόλυτους αριθμούς. Αναλυτικότερα από το 1991 μέχρι και το 2011 ο πληθυσμός της δημοτικής ενότητας του Ναυπλίου έχει αυξηθεί κατά 17%. Από το 2001 έως σήμερα η πόλη του Ναυπλίου παρουσιάζει πληθυσμιακή αύξηση της τάξης του 5,3% ενώ το σύνολο της χώρας εμφανίζεται πληθυσμιακά μειωμένο. Ειδικότερα, η εξέταση της μεταβολής του πληθυσμού δείχνει το Ναύπλιο να διατηρεί ρυθμούς υψηλότερους όχι μόνο από την Περιφέρεια αλλά και από τη χώρα, επιβεβαιώνοντας τον αναπτυξιακό δυναμισμό του. Από το 2001 μέχρι το 2011 ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε κατά 5,3%, ενώ από το 1991 μέχρι σήμερα αυξήθηκε κατά 18% Δημοτική ενότητα Πληθυσμός 1991 Πληθυσμός 2001 Πληθυσμός 2011 Ναυπλίου Ναύπλιο Άρια Λευκάκια Πυργιώτικα Σύνολο Πίνακας 3.3 Εξέλιξη πληθυσμού δημοτικής ενότητας Ναυπλίου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2011-ιδία επεξεργασία) Όσον αφορά στην ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού, στο Δ. Ναυπλίου σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ για το 2001 το 58,8% είναι ηλικίας από 15 έως 54 ετών, με τους περισσότερους από αυτούς να είναι μεταξύ των ετών ενώ στην ηλικιακή ομάδα των 0-14 ανήκει το 16,7% του συνόλου του πληθυσμού, από είναι το 19,4% ~ 56 ~

58 των κατοίκων και στις ηλικίες και άνω ανήκει το 5,1% του πληθυσμού. Από τα παραπάνω αντλείτε το συμπέρασμα ότι ο πληθυσμός στην περιοχή μελέτης δεν είναι ιδιαίτερα γηρασμένος, αντίθετα το μεγαλύτερο τμήμα του εντάσσεται στις νεότερες, οικονομικά ενεργές, ηλικιακές ομάδες, γεγονός που σημαίνει ότι οι νέοι μένουν και δραστηριοποιούνται στην περιοχή Μορφωτικό επίπεδο Το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων του Ναυπλίου σε σχέση με σύνολο του νομού είναι σε υψηλότερα επίπεδα (βλ.πιν3.4). Το ποσοστό αναλφάβητων στο Ναύπλιο σε σχέση με το νομό είναι κατά 1% χαμηλότερο, σε σύγκριση με την περιφέρεια 1,7% και κατά 1,5% σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας Απολυτήριο λυκείου έχει αποκτήσει το 22,6% των κατοίκων του δήμου ενώ σε σύνολο νομού μόνο το 17,5%, σε σύνολο περιφέρειας το 18,4 και σε σύνολο χώρας το 21%. Επιπλέον το 18,6% των κατοίκων του δήμου έχουν μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση ενώ σε επίπεδο νομού, περιφέρειας και χώρας τα ποσοστά είναι 9,9% 9,6% και 14,8% αντίστοιχα. Πιο συγκεκριμένα το 3,2% των κατοίκων έχουν αποφοιτήσει από κάποιο ΙΕΚ, ή κολλέγιο, 3,4% των κατοίκων του Δήμου έχει φοιτήσει σε ΤΕΙ, 11,3 σε ΑΕΙ, 0,5% είναι οι κάτοχοι Master και 0,2 % οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος. Οι αναλογίες αυτές είναι χαμηλότερες σε επίπεδο νομού και περιφέρειας, ενώ σε επίπεδο χώρας οι αναλογίες κατόχων master και διδακτορικών είναι ίδιες. Διάγρμμα 3.3 Δήμος Ναυπλίου ποσοστά κατοίκων σε σχέση με το επίπεδο εκπαίδευσης (Πηγή, απογραφή 2001) Δε γνωρίζει γραφή και ανάγνωση Εγκατέλειψε δημοτικό φοίτηση στο δημοτικό Απολυτήριο δημοτικού Απολυτήριο γυμνασίου Πτυχίο ΤΕΣ Πτυχίο ΤΕΔ 3.6. Απασχόληση Εξετάζοντας το παρακάτω διάγραμμα, στο Δ. Ναυπλίου το 10,3% του πληθυσμού του είναι άτομα κάτω των 10 ετών, το 12,3% είναι φοιτητές, το 15,2 συνταξιούχοι και το 13,4% ασχολείται με τα οικιακά. Συμπερασματικά το 51,2% του πληθυσμού του δήμου είναι οικονομικά μη ενεργοί πολίτες, (βλ. πιν. 3.5) ενώ το 40,9% εργάζονται. Σε επίπεδο νομού το ποσοστό μη ενεργών οικονομικά πολιτών είναι μεγαλύτερο από αυτό του Ναυπλίου και αντιστοιχεί στο 53,3% του συνολικού πληθυσμού, σε επίπεδο περιφέρειας κυμαίνεται στο 56,3%, ενώ ακόμα και σε σχέση με το επίπεδο της χώρας όπου είναι 55,1%, το Ναύπλιο πλεονεκτεί. Επιπλέον και το ποσοστό εργαζομένων του δήμου είναι μεγαλύτερο συγκριτικά με το νομό, την περιφέρεια και τη χώρα, ~ 57 ~

59 όπως δείχνει και το διάγραμμα. Προχωρώντας σημειώνεται ότι από τους εργαζόμενους, το 64,6 είναι μισθωτοί, το 14% εργοδότες, το 18,1 αυτοαπασχολούνται, ενώ το 3,3% βοηθούν στην οικογενειακή επιχείρηση. Όσον αφορά τους ανέργους που ζητούν εργασία, ή ζητούν εργασία για πρώτη φορά δεν υπάρχει αξιοσημείωτη διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλλα (βλ. πιν. 3.7) Διάγραμμα 3.4 Δήμος Ναυπλίου ποσοστά κατοίκων σε σχέση με την κύρια ασχολία (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2001) Άτομα κάτω των 10 ετών Εργαζόμενοι 0.4 Ζητούν εργασία Ζητούν εργασία για 1η φορά Μαθητές / σπουδαστές 15.2 συνταξιούχοι 40.9 εισοδηματίες Οικιακά 12.3 Άλλη περίπτωση Δ. Ναυπλίου % Ν. Αργολίδας % Αυτοαπασχολούμενος , ,1 Βοηθός 216 3, ,6 οικογενειακής επιχείρησης εργοδότης ,4 Μισθωτός , , Πίνακας 3.6 Αριθμός και ποσοστό απασχολούμενων στο Δ. Ναυπλίου και στο Ν. Αργολίδας ανά θέση στο επάγγελμα (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2001-ιδία επεξεργασία) Σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν από τον ΟΑΕΔ και αφορούν τις περιφέρειες της Ελλάδας και τα ποσοστά ανεργίας αυτών κατά το πρώτο τρίμηνο των ετών (βλ. πιν. 3.8) Η Περιφέρεια Πελοποννήσου το 2010 έχει το τρίτο χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας 9,5%, το χαμηλότερο ποσοστό εκ του συνόλου των περιφερειών κατά το πρώτο τρίμηνο του 2011 και δεύτερο χαμηλότερο το Παρά όμως τη θέση στην οποία βρίσκεται συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας, ο αριθμός των ανέργων έχει αυξηθεί δραματικά από το 2010 με επιπλέον εγγεγραμμένους άνεργους, δηλαδή περισσότερο από 100% αύξηση σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του ~ 58 ~

60 Διάγραμμα 3.5.Ποσοστά Ανεργίας περιφέρεια Πελοποννήσου (Πηγή: ΟΑΕΔ,2012) Α τρίμηνο 2010 Α Τρίμηνο 2011 Α Τρίμηνο Βασικά οικονομικά μεγέθη Σε αυτό το στάδιο σημειώνεται ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δεν υπολογίζεται σε επίπεδο δήμων, αλλά νομών και περιφερειών βλ.πιν. 3.9). Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται η διαχρονική εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της περιφέρειας Πελοποννήσου και των νομών αυτής από το 2005 έως και το Το 2009 το κκαεπ στην Αργολίδα ήταν κατά 18% χαμηλότερο του εθνικού μέσου όρου και κατά μόλις 0,5% μεγαλύτερο από αυτό της περιφέρειας. Ενώ σημειώνεται αύξηση του κκαεπ στο σύνολο της χώρας από το κατά 18%, η αύξηση στο σύνολο της περιφέρειας Πελοποννήσου είναι 16%, αλλά η αύξηση στο νομό Αργολίδας αγγίζει το 19%.. Παρόλα αυτά το 2009 πλην της Αρκαδίας όλοι οι υπόλοιποι νομοί της Π.Π. παρουσίασαν πτώση σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η πτώση αυτή για την Αργολίδα ήταν ίση με 0,5%.Τέλος η Αργολίδα και τα πέντε αυτά χρόνια διατηρεί την τρίτη θέση ανάμεσα στους νομούς της Π.Π. αλλά το 2009 κατέχει την 23 η θέση ανάμεσα στους 51 νομούς της χώρας, ενώ η Κόρινθος και η Αρκαδία βρίσκονται στην 10 η και 12 η θέση αντίστοιχα. 21,000 Διάγραμμα 3.6 Μεταβολή ΑΕΠ (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) 20,000 20,728 20,531 19,000 19,903 18,000 18,737 16,499 16,671 17,000 16,580 17,386 16,000 15,590 16,739 16,667 15,000 14,275 15,520 14,000 14,768 13,962 13, Τομείς οικονομικής δραστηριότητας Αργολίδα Πελοπόννησος Σύνολο Ελλάδος Στον διάγραμμα 3.7 καταγράφεται η συμμετοχή κάθε τομέα δραστηριότητας στο ΑΕΠ του νομού, αλλά και τα αντίστοιχα μεγέθη σε επίπεδο χώρας (πίνακας 3.11). Τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο ΑΕΠ του νομού έχει ο τριτογενής τομέας, με ποσοστά από το 2005 έως το 2009 που κυμαίνονται από 65%,έως 71%. Από το 2005 έως το ~ 59 ~

61 2007 η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα αυξάνεται κατά 5% ενώ το 2008 έχει μία πτώση της τάξεως του 2% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Το 2009 έχει τη χαμηλότερη συμμετοχή πενταετίας στο ΑΕΠ του νομού, αγγίζοντας το 65%. (βλ. πιν. 3.10) Ο πρωτογενής τομέας παραγωγής από το 2005 έως και το 2009 σημειώνει πτώση μίας ποσοστιαίας μονάδας στη συμμετοχή του στο ΑΕΠ του νομού και από 20% το 2005 μειώνεται στο 19% το Ο δευτερογενής τομέας από την άλλη, μείωση στη συμμετοχή του σημείωσε μόνο το 2008 στο 13% από 15% το προηγούμενο έτος. Το 2009 φθάνει και πάλι στο 15%. Οι διαφορές από τα αντίστοιχα μεγέθη της χώρας δεν είναι σημαντικές. Εντοπίζονται κυρίως στον τριτογενή τομέα όπου το 2009 στο σύνολο της χώρας συμμετείχε κατά 71% στο ΑΕΠ, παρουσιάζοντας σε αντίθεση με το Ν. Αργολίδας αύξηση από το % Διάγραμμα 3.7 Κατανομή ΑΕΠ Αργολίδας ανά τομέα οικ. δραστηριότητας (Πηγή: ΕΣΥΕ,2012) 70% 60% 66% 66% 71% 69% 65% 50% 40% πρωτογενής δευτερογενής 30% 20% 20% 19% 16% 16% 19% τριτογενής 10% 0% 14% 15% 13% 15% 16% Χώρα πρωτογενής δευτερογενής τριτογενής % 15% 69% % 17% 68% % 15% 69% % 14% 72% % 14% 71% Πίνακας 3.11 Συμμετοχή ανά τομέα δραστηριότητας στο ΑΕΠ της χώρας (Πηγή ΕΣΥΕ, 2012 ιδία επεξεργασία) 3.9. Προσφορά καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου, ενοικιαζόμενα δωμάτια και κλίνες. Ο Ν. Αργολίδας διαθέτει 226 επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων και δωματίων. 180 από αυτές υπάγονται στο Δ. Ναυπλίου και 45 από αυτές στην πόλη. Ο νομός διαθέτει 3,168 κλίνες με τις 2,521 εξ αυτών να βρίσκονται στο Δ. Ναυπλίου και 499 κλίνες στην πόλη. Το 20% λοιπόν των επιχειρήσεων του νομού αντιστοιχεί στο Ναύπλιο. Αυτό όμως που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι το 79,5% των κλινών του νομού βρίσκονται στο Δ. Ναυπλίου, 15,7% εκ των οποίων ~ 60 ~

62 βρίσκονται στο Ναύπλιο, δηλαδή η πόλης διαθέτει μόνο το 20% του συνόλου των κλινών του δήμο και οι υπόλοιπες κατανέμονται στις λοιπές δημοτικές ενότητες αυτού. Νομός Αργολίδας Δήμος Ναυπλίου Ναύπλιο Ενοικιαζόμενα Δωμάτια, Διαμερίσματα και Κλίνες 2012 ανά Κατηγορία 4 κλειδιά 3 κλειδιά 2 κλειδιά 1 κλειδί Α τάξη Β τάξη Γ τάξη Χωρίς τάξη Σύνολο Επιχειρήσεις Κλίνες Επιχειρήσεις Κλίνες Επιχειρήσεις Κλίνες Πίνακας 3.12 Αριθμός επιχειρήσεων και κλινών ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου, ανά κατηγορία (Πηγή: Σύλλογος Ενοικιαζομένων Δωματίων Πελοποννήσου, 2012) Στο παρακάτω διάγραμμα ιδιαίτερη σημασία για την ποιότητα του προσφερόμενου προϊόντος έχει το γεγονός ότι αναλογικά με το προσφερόμενο προϊόν του νομού, του δήμου και την πόλης, το Ναύπλιο διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό καταλυμάτων και κλινών σε 4 κλειδιών επιχειρήσεις. 26% των εν λόγω επιχειρήσεων του Ναυπλίου ανήκουν στην κατηγορία των 4* ενώ μόνο το 11% και 12% υπάγονται στην ίδια κατηγορία σε σύνολο νομού και δήμου αντίστοιχα. Παρομοίως το 48% των ενοικιαζομένων δωματίων του Ναυπλίου και το 49% των κλινών ανήκουν στην κατηγορία των τριών κλειδιών, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στο δήμο και το νομό είναι μικρότερα Αναλογίες ενοικιαζόμενα δωματίων και κλινών 2012 ανά κατηγορία 4 κλειδιά 3 κλειδιά 2 κλειδιά 1 κλειδί Νομός Επιχειρήσεις 11% 38% 47% 4% Αργολίδας Κλίνες 12% 40% 45% 3% Δήμος Επιχειρήσεις 12% 36% 48% 4% Ναυπλίου Κλίνες 12% 37% 48% 3% Επιχειρήσεις 26% 48% 24% 2% Ναύπλιο Κλίνες 24% 49% 24% 3% Πίνακας 3.13 Αναλογίες ενοικιαζόμενα δωματίων και κλινών 2012 ανά κατηγορία στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου Η Π.Π. διαθέτει 615 δηλ το 6,3% των καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου της χώρας. Από τα 615 λοιπόν αυτά καταλύματα το 23,5% βρίσκονται στο Ν. Αργολίδας, δηλαδή 145 καταλύματα. Από τα 145 τα 90 βρίσκονται στο Δ. Ναυπλίου και τα 37 στην πόλη του Ναυπλίου. Συγκεκριμένα κατά το 2011 το Ναύπλιο φιλοξενούσε το 25,5% των καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου όλου του νομού, 6% ολόκληρης της Π.Π. ενώ σε επίπεδο κλινών, η πόλη του Ναυπλίου διαθέτει ένα σημαντικό μερίδιο εκ του συνόλου των κλινών της περιφέρειας, το 14,5% δηλαδή 1,764 κλίνες σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου. ~ 61 ~

63 Καταλύματα Ξενοδοχειακού τύπου Σύνολο Χώρας Ξενοδοχεία 9,036 9,111 9, Κλίνες 682, , , Πελοπόννησος Ξενοδοχεία Κλίνες 32,442 32,695 33, Αργολίδα Ξενοδοχεία Κλίνες 11,135 11,210 11, Δήμος Ναυπλίου Ξενοδοχεία Κλίνες 5,942 4,851 4, Ναύπλιο Ξενοδοχεία Κλίνες 1,723 1,696 1, Πίνακας 3.14 Αριθμός καταλυμάτων και κλινών ανά έτος στην Χώρα, στην Π.Πελοποννήσου, στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πίνακας μεταβολών ανά έτος και συνολικά από το για τα παραπάνω αναφερόμενα καταλύματα. Σε επίπεδο χώρας για το εν λόγο χρονικό διάστημα ο αριθμός ξενοδοχείων αυξήθηκε κατά 7% και ο αριθμός κλινών κατά 12%. Αντίθετα η περιφέρεια είχε μεγαλύτερη αύξηση στον αριθμό επιχειρήσεων, αλλά μικρότερη στον αριθμό κλινών 11% και 5% αντίστοιχα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως προκαλεί η εξέταση των μεταβολών σε τοπικό επίπεδο, όπου ο νομός με μικρές αυξομειώσεις από εμφανίζει σχεδόν μηδενική αύξηση των προσφερόμενων κλινών, την ίδια στιγμή που ο δήμος εμφανίζει μείωση της τάξης του 12%, ενώ η πόλη του Ναυπλίου αυξάνει κατά 2% τις κλίνες της. Αν και το ποσοστό αυτό υπολείπεται κατά πολύ του μέσου όρου της χώρας και τη περιφέρειας, παρατηρούμε ότι η πόλη άντεξε στις πιέσεις που δέχθηκε ο νομός. Μία εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί για δραματική πτώση του νομού, είναι ο κορεσμός του παραδοσιακού, μη διαφοροποιημένου και μη εκσυγχρονισμένου προϊόντος τουρισμού διακοπών που προσφέρουν οι κατεξοχήν τουριστικοί προορισμοί της Αργολίδας, όπως είναι το Τολό και η Ερμιόνη. Σύνολο Χώρας Πελοπόννησος Αργολίδα Καταλύματα Ξενοδοχειακού τύπου, κλίνες Ξενοδοχεία 1% 1% 2% 2% 2% -1% 7% Κλίνες 2% 1% 2% 2% 4% 0% 12% Ξενοδοχεία 1% 5% 4% 4% 2% 0% 18% Κλίνες 1% 1% 2% 3% 8% -4% 11% Ξενοδοχεία -1% 4% 1% 1% 3% -3% 5% Κλίνες 1% -1% 0% 5% 3% -8% 0% Δήμος Ναυπλίου Ναύπλιο Ξενοδοχεία -6% 4% 0% 1% 1% 1% 1% Κλίνες -18% 1% 0% 0% 6% 1% -12% Ξενοδοχεία -3% 6% 3% 0% 0% 3% 9% Κλίνες -2% 2% 1% -1% -1% 3% 2% Πίνακας 3.15 Μεταβολές επιχειρήσεων ξενοδοχειακού τύπου και κλινών ανά έτος ~ 62 ~

64 Σχετικά με τις κατηγορίες των καταλυμάτων, στην πόλη του Ναυπλίου, το 38% των ξενοδοχείων είναι 4* και 5*, ενώ η ίδια αναλογία για το Δήμο είναι 20%, για το Ν. Αργολίδας 17% ενώ για τη χώρα 16%. Το 33% των διαθέσιμων κλινών αντιστοιχεί σε αυτές τις κατηγορίες, ενώ όπως φαίνεται από τον πίνακα παρακάτω οι κλίνες καταλυμάτων 2*, τόσο στο Ναύπλιο, όσο και στις υπόλοιπες περιοχές προσφέρονται κατά πλειοψηφία για τους δυνητικούς τουρίστες. ΕΛΛΑΔΑ ΝΟΜΟΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΔΗΜΟΣ ΝΑΥΠΛΙΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2011 Δεδομένα 1* 2** 3*** 4**** 5***** Σύνολο ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΛΙΝΕΣ β κατηγορίες καταλυμάτων ξενοδοχειακού τύπου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Τουριστικές επιχειρήσεις πλην ξενοδοχείων και κάμπινγκ Σύμφωνα με το εμπορικό επιμελητήριο Αργολίδας οι επιχειρήσεις στον πίνακα αφορούν το σύνολο των τουριστικών επιχειρήσεων για το έτος 2011 στο νομό Αργολίδας, στο Δ. Ναυπλίου και την πόλη αυτού. Η πόλη του Ναυπλίου από το σύνολο των 435 τουρ. επιχειρήσεων του νομού διαθέτει τις 120, δηλαδή το περίπου 28% του συνόλου και το 39% σε επίπεδο δημοτικών ενοτήτων. Το 36,6% των επιχειρήσεων αυτού του είδους στο Ναύπλιο αφορά καταστήματα λαϊκής τέχνης και το 37,5% ενοικιαζόμενα δωμάτια και διαμερίσματα. Το υπόλοιπο 25,9 % κατανέμεται σε λοιπές επιχειρήσεις που συμπληρώνουν το τουριστικό προϊόν της πόλης. Τουριστικές Επιχειρήσεις Νομού Αργολίδας πλην Ξενοδοχείων και Κάμπινγκ Είδος Επιχείρησης Νομός Αργολίδας Δήμος Ναυπλίου Ναύπλιο ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΛΟΙΠΩΝ ΚΙΝΗΤΩΝ ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΜΟΤΟΠΟΔΗΛΑΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΕΚΔΡΟΜΕΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΕΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΕΙΔΩΝ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΕΙΔΩΝ ΔΩΡΩΝ ΚΛΠ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΕΙΔΩΝ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗΣ & ΚΑΜΠΙΝΓΚ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΠΩΛΗΣΕΩΣ ΕΝΔΥΜΑΤΩΝ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ,ΩΡΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ~ 63 ~

65 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΙΔΩΝ ΛΑΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΛΕΩΦΟΡΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ Σύνολο Πίνακας 3.16 Τουριστικές Επιχειρήσεις Νομού Αργολίδας πλην Ξενοδοχείων και Κάμπινγκ (Πηγή: Εμπορικό επιμελητήριο Αργολίδας, 2012) Φυσικοί πόροι Στα διοικητικά όρια του Δήμου Ναυπλίου βρίσκονται 3 παραλίες, η παραλία της Αρβανιτιάς, το Νεράκι και η πολυσύχναστη παραλία της Καραθώνας. Η παραλία της Αρβανιτιάς εκτείνεται σε μήκος 200 μ. Είναι η πιο κοντινή παραλία στο Nαύπλιο, πίσω από την πόλη του Ναυπλίου στη πίσω πλευρά της Ακροναυπλίας. Πρόσβαση σε αυτή γίνεται τα πόδια (από το κέντρο της πόλης του Ναυπλίου) ή με το αυτοκίνητο. Προσφέρετε δωρεάν μεγάλο παρκινγκ στην είσοδο της παραλίας. Από την αριστερή πλευρά του παρκινγκ ξεκινά ο "χωμάτινος δρόμος" που ενώνει την παραλία της Αρβανιτιάς με την Καραθώνα. Μία διαδρομή δίπλα στη θάλασσα, μέσα στο πράσινο και με εκπληκτική θέα. Από τη δεξιά πλευρά ξεκινά ο πλακόστρωτος δρόμος που ενώνει την Αρβανιτιά με τα μαγαζάκια δίπλα στο κύμα του λιμανιού του Ναυπλίου. Η διαδρομή αυτή λέγεται "Γύρος της Αρβανιτιάς" και προσφέρει εκπληκτική θέα του Αργολικού κόλπου. Η παραλία «Νεράκι» βρίσκεται μεταξύ της παραλίας Αρβανιτιά και Καραθώνας. Η πρόσβαση σε αυτή την παραλία γίνεται μόνο με τα πόδια ή με ποδήλατο, καθώς βρίσκεται στο μέσω του χωμάτινου δρόμου που ενώνει την παραλία Καραθώνα με την Αρβανιτιά. Δίπλα της εκτείνεται σε μήκος 3 χλμ η παραλία της Καραθώνας. Η μεγαλύτερη παραλία της πόλης, με πρόσβαση είτε περπατώντας από την Αρβανιτιά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ή με αυτοκίνητο. Η αμμώδης αυτή παραλία διαθέτει μπλε σημαία και όλες εκείνες τις παροχές οι οποίες τη συνοδεύουν, όπως ξαπλώστρες, καφέ, εστιατόρια, ναυαγοσώστες, ντουζ, WC κ.α. Δημοφιλείς παραλίες της περιοχής, εκτός των ορίων της πόλης, εντός του Δήμου Ναυπλίου, αλλά σε κοντινές από αυτήν αποστάσεις, είναι οι παραλίες του Τολού και της Αρχαίας Ασίνης, σε απόσταση 10χλμ από την πόλη του Ναυπλίου, η παραλία της πλάκας σε απόσταση 11χλμ, του Βιβαρίου στα 13χλμ, το Κονδύλι στα 17 χλμ, η Κάντια στα 19χλμ και η παραλία των Ιρίων στα 24χλμ. Περιοχή σπουδαίου φυσικού πλούτου αποτελεί ο βιότοπος που βρίσκεται ανάμεσα στο Ναύπλιο και τη Ν. Κίο, στην περιοχή Καλυβίων και είναι γνωστός με το όνομα Αλίπεδα Καλυβίων και ο βάλτος Ρουμάνι, που αναπτύσσεται στις εκβολές του ποταμού Ερασινού. Και οι δύο βιότοποι έχουν υποβαθμιστεί σημαντικά και χρήζουν προστασίας. Τα Αλίπεδα Καλυβίων απειλούνται με εξαφάνιση και σε αυτό έχουν συμβάλει η κατασκευή της παραλιακής οδού Ναυπλίου Ν. Κίου που διέκοψε την επικοινωνία με τη θάλασσα και η απόθεση μεγάλης ποσότητας μπαζών. Ο βάλτος Ρουμάνι έχει περιοριστεί σημαντικά μετά από την εξάλειψη υδάτων με σκοπό τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εδαφών, ενώ και οι δύο βιότοποι έχουν υποστεί ρύπανση από τα λύματα παρακείμενων βιομηχανιών. ~ 64 ~

66 3.12. Πολιτισμικοί πόροι Στο σημείο αυτό δεν εξετάζονται μόνοι οι πολιτισμικοί πόροι της πόλης του Ναυπλίου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Αυτό συμβαίνει διότι η Αργολίδα είναι ένας ιδιαίτερος ιστορικός τόπος, με πλούσιους αρχαιολογικούς και πολιτιστικούς πόρους. Το Ναύπλιο βρίσκεται εντός του μεγαλύτερου αρχαιολογικού πάρκου του κόσμου, που περιλαμβάνει τις Μυκήνες, το Άργος, την Αρχαία Τίρυνθα, το Ναύπλιο, τη Λέρνα και την Επίδαυρο ( Η πόλη του Άργους είναι η αρχαιότερη πόλη στην Ευρώπη, ενώ το Ναύπλιο αποτέλεσε την πρώτη πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους κατά την περίοδο Αρχαιολογικοί χώροι εντός του Δ. Ναυπλίου Τίρυνθα/(Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, χρονολογία ένταξης 1999). Στον δρόμο που συνδέει το Άργος με το Ναύπλιο, βρίσκεται χτισμένη πάνω σε βραχώδες ύψωμα, η αρχαία ακρόπολη της Τίρυνθας, που ήταν μία από τις σημαντικότερες μυκηναϊκές πόλεις και συνέδεσε το όνομά της με το μυθικό κύκλο του Ηρακλή. Ο επισκέπτης σήμερα θα θαυμάσει τα μυθικά κυκλώπεια τείχη, τις μοναδικές σήραγγες, καθώς και το μέγαρο των ανακτόρων με την αίθουσα και τον πρόδομο, που είναι διακοσμημένα με υπέροχες παραστάσεις. Μυκηναϊκή Ακρόπολη της Μιδέας Η Μιδέα θεωρείται ως η τρίτη σε σημασία οχυρωμένη Μυκηναϊκή Ακρόπολη της Αργολίδας, μετά τις Μυκήνες και την Τίρυνθα. Η κυκλώπεια οχύρωσή της, τα ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών, η θέση της στη μυθολογία και η σύνδεσή της με το πλούσιο Μυκηναϊκό νεκροταφείο στα γειτονικά Δένδρα, την κατατάσσουν στα μεγάλα Μυκηναϊκά κέντρα της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Μυκηναϊκό Νεκροταφείο Δενδρών Το νεκροταφείο των Δενδρών είναι ένα από τα πλουσιότερα μυκηναϊκά νεκροταφεία της Πελοποννήσου και μπορεί να συγκριθεί με τα μεγάλα νεκροταφεία της Πρόσυμνας, της Δειράδας, της Ναυπλίας και της Ασίνης στην Αργολίδα καθώς και των Αηδονιών στην Κορινθία. Αρχαιολογικοί χώροι που γειτνιάζουν με το Δήμο Ναυπλίου. Οι παρακάτω αρχαιολογικοί χώροι, αν και δεν ανήκουν διοικητικά στο Δήμο Ναυπλίου, αποτελούν αναπόσπαστα μέρη του πολιτισμικού προϊόντος του Νομού Αργολίδας, με τα οποία εμπλουτίζει το τουριστικό προϊόν. Επίσης έχουν καταγραφεί ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς με αποτέλεσμα οι χώροι αυτοί να μπορούν να αποτελούν από μόνοι τους κίνητρο επίσκεψης για τουρίστες και επισκέπτες στην περιοχή. Η αναφορά τους λοιπόν ως πόροι των τουριστικού, πολιτισμικού προϊόντος του Ναυπλίου είναι απαραίτητη. Αργότερα θα εξεταστεί η τουριστική ζήτηση για τους χώρους αυτούς, αφού εξαιτίας της μεγάλης κινητικότητας τουριστών και επισκεπτών σε αυτά, μπορούμε να εξάγουμε μετρήσιμα και συνεπώς ασφαλή συμπεράσματα για την τουριστική ζήτηση στην περιοχή. Μυκήνες (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, χρονολογία ένταξης 1999) Ο αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών περιλαμβάνει την τειχισμένη ακρόπολη στην κορυφή του υψώματος, καθώς και διάσπαρτα ταφικά και οικιστικά συγκροτήματα έξω από αυτήν, κυρίως στα δυτικά και νοτιοδυτικά. Περιλαμβάνει επίσης το θολωτό τάφο του Ατρέως όπου πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους και τελειότερους μυκηναϊκούς θολωτούς τάφους και τον πιο εντυπωσιακό από τους εννέα, που συνολικά έχουν βρεθεί στις Μυκήνες. Επιπλέον η Πύλη των Λεόντων, ένα υπέροχο μεγαλιθικό μνημείο, που θεωρείται ως το πρώτο παράδειγμα μνημειώδους γλυπτικής που γνωρίζουμε στην Ευρώπη. ~ 65 ~

67 Ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, χρονολογία ένταξης 1988) Θεωρήθηκε από όλους τους Έλληνες ο τόπος όπου γεννήθηκε η ιατρική. Τα μνημεία του αποτελούν σήμερα όχι μόνο παγκοσμίου φήμης αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, αλλά και εξαιρετική μαρτυρία για την άσκηση της ιατρικής στην αρχαιότητα. Από τα πιο σημαντικά μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας είναι το περίφημο θέατρο στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, το τελειότερο και διασημότερο μνημείο του είδους, που συνδυάζει την τέλεια ακουστική, την κομψότητα και τις συμμετρικές αναλογίες, Πολιτιστικά μνημεία και σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος εντός της πόλης του Ναυπλίου Το Φρούριο του Παλαμηδίου Tο φρούριο του Παλαμηδιού, που διατηρείται σε άριστη κατάσταση, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της βενετσιάνικης οχυρωματικής αρχιτεκτονικής. Aπό το Παλαμήδι ξεκίνησε η απελευθέρωση της πόλης από τους Tούρκους, έπειτα από μακρόχρονη πολιορκία. Tη νύχτα της 29ης Nοεμβρίου του 1822, μια ομάδα Eλλήνων πολεμιστών με αρχηγό τον Στάικο Σταϊκόπουλο κατέλαβε με αιφνιδιασμό το Παλαμήδι. Όμως εκτός από σπουδαίο φρούριο αποτέλεσε και τόπο ζοφερών φυλακών. Tο 1833, στη διάρκεια της Αντιβασιλείας, φυλακίστηκε στον προμαχώνα του Mιλτιάδη πιθανότατα, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, με τη δήθεν κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Σήμερα η πρόσβαση στο φρούριο είναι δυνατή είτε μέσω αυτοκινητόδρομου που καταλήγει στην ανατολική του πύλη είτε από τη γνωστή κλίμακα που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του, ανατολικά του προμαχώνα Γκριμάνι. Ακροναυπλία H βραχώδης χερσόνησος της Ακροναυπλίας αποτελούσε τον περιτειχισμένο οικισμό του Nαυπλίου από την αρχαιότητα έως και τα τέλη του 15ου αιώνα. Tα τείχη της Ακροναυπλίας μαρτυρούν την πλούσια ιστορία της, την οποία ομολογουμένως είναι δύσκολο να την παρακολουθήσει κανείς λόγω της μακραίωνης συνεχούς κατοίκησής της. Στην Ακροναυπλία εντοπίστηκε η ύπαρξη προϊστορικού οικισμού, ενώ στο δυτικό τμήμα της ακρόπολης σώζονται τμήματα των αρχαίων πολυγωνικών τειχών της που χρονολογούνται γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα π.x. Κατάλοιπα τειχών όμως διατηρούνται και από την Ελληνιστική καθώς και τη Βυζαντινή περίοδο. Εθνική Πινακοθήκη - Παράρτημα Ναυπλίου Το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου ιδρύθηκε το Στο διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο που στεγάζεται, διαθέτει μια εκλεκτή συλλογή από έργα εμπνευσμένα από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων (Θ. Βρυζάκης, Φ.Μαργαρίτης, Διον,Τσόκος, Ν.Γύζης, Νικ.Λύτρας κ.α.). Παράλληλα προς την έκθεση ζωγραφικών έργων, γλυπτά αντικείμενα καθημερινής χρήσης, οπλισμός των αγωνιστών συμπληρώνουν την έκθεση, αποδεικνύοντας το εύρος της διάδοσης των εικονογραφικών θεμάτων του Αγώνα. Πλατεία Συντάγματος H Πλατεία Συντάγματος, η σημαντικότερη και ιστορικότερη πλατεία του Nαυπλίου, αποτελεί το κέντρο της κάτω πόλης. Σήμερα, μπορεί κανείς να δει σημαντικά ιστορικά κτίρια, όπως την Ενετική Αποθήκη του Στόλου, όπου στεγάζεται σήμερα το Αρχαιολογικό μουσείο, το Βουλευτικό, πρώην τζαμί του Αγά-πασά, και τέλος το άλλοτε Αλληλοδιδακτικό σχολείο, γνωστό στα νεότερα χρόνια ως «Tριανόν». Ψαρομαχαλάς O λεγόμενος Ψαρομαχαλάς, δηλαδή η συνοικία των ψαράδων, είναι από τις πιο παλιές και γραφικές συνοικίες της πόλης και εκτείνεται στους πρόποδες της ~ 66 ~

68 βορειοδυτικής Ακροναυπλίας, πάνω από την οδό Σταϊκοπούλου. Αποτελούσε συνοικία ήδη από το τέλος της βυζαντινής περιόδου του Nαυπλίου, δηλαδή γύρω στις αρχές του 13ου αιώνα, και κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες εμπόρους και ψαράδες, στους οποίους οφείλει και την ονομασία του. Tο εκκλησάκι της Aγίας Σοφίας θα πρέπει να ανάγεται σε αυτή την εποχή. Στα δύσκολα χρόνια της δεύτερης Tουρκοκρατίας, η συνοικία του Ψαρομαχαλά ήταν ίσως η μόνη περιοχή εντός των τειχών της πόλης όπου συνέχιζαν να κατοικούν Έλληνες, κυρίως ψαράδες. Σήμερα, ο Ψαρομαχαλάς αποτελεί ένα από τα πιο γραφικά σημεία της παλιάς πόλης του Nαυπλίου. Ανεβαίνοντας κανείς τις χαρακτηριστικές δρομόσκαλες, συναντά σπίτια διαφόρων εποχών, άλλα ανακαινισμένα και άλλα σε ερειπιώδη κατάσταση, ενώ από τον ψηλότερο δρόμο του μπορεί κανείς να δει τμήματα των τειχών της Ακροναυπλίας. Πλατεία Τριών Ναυάρχων H πλατεία Tριών Nαυάρχων είναι αφιερωμένη στη μνήμη των ναυάρχων, Kόδριγκτον της Aγγλίας, Δεριγνύ της Γαλλίας και Xέιδεν της Pωσίας, που καταναυμάχησαν τον Tουρκοαιγυπτιακό στόλο στη ναυμαχία του Nαβαρίνου στις 8 Oκτωβρίου του H πλατεία διαμορφώθηκε στα χρόνια του Iωάννη Kαποδίστρια από το μηχανικό Σταμάτη Bούλγαρη και περιλαμβάνει αξιόλογα κτίρια και μνημεία. Στο μέσο της πλατείας βρίσκεται το ταφικό μνημείο με τα οστά του Δημήτριου Yψηλάντη. Ο Μεγάλος Δρόμος O «Mεγάλος Δρόμος», η σημερινή οδός Bασιλέως Kωνσταντίνου, δημιουργήθηκε, σύμφωνα με ευρωπαϊκά πρότυπα, κατόπιν πρωτοβουλίας του πρώτου Kυβερνήτη του νεότερου ελληνικού κράτους, Iωάννη Kαποδίστρια. Ήταν ο σημαντικότερος δρόμος της πόλης τον 19ο αιώνα, γι' αυτό και ονομάστηκε «Mεγάλος». O «Mεγάλος Δρόμος» μαζί με την παράλληλη οδό Σταϊκοπούλου, αποτελούν σημαντικό πέρασμα των κατοίκων και των επισκεπτών της πόλης, με μαγαζιά κατά μήκος των δύο αυτών δρόμων, όπου μπορεί κανείς να καθίσει σε ένα από τα ωραία αναψυκτήρια του «Mεγάλου Δρόμου» ή στα γραφικά ταβερνάκια της οδού Σταϊκοπούλου και να πραγματοποιήσει ποικίλες αγορές. Βουλευτικό Tο κτίριο του Bουλευτικού, που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Πλατείας Συντάγματος, κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην ελληνική ιστορία, καθώς εδώ στεγάστηκε η Bουλή της επαναστατημένης Eλλάδας/ Mετά την απελευθέρωση της πόλης, στο τζαμί αυτό στέγαστηκε ηbουλή των Eλλήνων από το φθινόπωρο του 1825 έως την άνοιξη του 1826, αφού πρώτα διαμορφώθηκε κατάλληλα από τον αρχιτέκτονα Bαλλιάνο. Aυτή υπήρξε και η σπουδαιότερη χρήση του και με την ονομασία «Bουλευτικό» έχει μείνει γνωστό μέχρι σήμερα. Όπως και άλλα σημαντικά κτίρια της πόλης, έτσι και αυτό χρησιμοποιήθηκε με την πάροδο του χρόνου για ποικίλους σκοπούς. Σήμερα, το Bουλευτικό έχει αναπαλαιωθεί υποδειγματικά από το Yπουργείο Πολιτισμού και χρησιμεύει ως συνεδριακός χώρος, όπου εκτός από συνέδρια πραγματοποιούνται και πλείστες άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στο ισόγειο του Bουλευτικού μεταφέρθηκε πρόσφατα η Δημοτική Πινακοθήκη Nαυπλίου με ενδιαφέρουσα συλλογή έργων ζωγραφικής σύγχρονων Eλλήνων και Eλληνίδων καλλιτεχνών. Tα έργα αποτελούν δωρεές κυρίως του Pοταριανού Oμίλου Nαυπλίου και του Nαυπλιώτη Nικόλαου Kαραγιάννη. Μητροπολιτικός Ναός Αγ. Γεωργίου O μητροπολιτικός ναός του Aγίου Γεωργίου είναι ένας από τους σημαντικότερους και παλαιότερους ναούς της πόλης, όπου έλαβαν χώρα σπουδαία γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. O ναός είναι οικοδομημένος στον τύπο της βασιλικής με τρούλο. Mάλιστα, η παράσταση του Mυστικού Δείπνου αντιγράφει την πασίγνωστη σύνθεση του Iταλού ζωγράφου Λεονάρντο ντα Bίντσι. Tο 1823 οι τοιχογραφίες επιζωγραφίστηκαν από τον Δημήτριο Bυζάντιο, συγγραφέα της περίφημης ~ 67 ~

69 «Bαβυλωνίας».. Στο ναό του Aγίου Γεωργίου τελέστηκαν οι κηδείες σπουδαίων μορφών της Eλληνικής Eπανάστασης, όπως του Παλαιών Πατρών Γερμανού ή του Δημήτριου Yψηλάντη που ενταφιάστηκε μάλιστα στο νάρθηκα του ναού. Eδώ τελέστηκε με κάθε μεγαλοπρέπεια και η κηδεία του δολοφονηθέντος Kυβερνήτη της Eλλάδος Iωάννη Kαποδίστρια. Μουσεία Αρχαιολογικό μουσείο Ναυπλίου Το αρχαιολογικό μουσείο Ναυπλίου στεγάζεται στο επιβλητικό Ενετικό λιθόκτιστο κτήριο του 1713 που κλείνει με το εντυπωσιακό του μέγεθος και την αυστηρή, συμμετρική του φόρμα τη δυτική πλευρά της πλατείας Συντάγματος. Η νέα μόνιμη έκθεση του μουσείου αναπτύσσεται σε δύο αίθουσες όμοιας κάτοψης στους δύο ορόφους του κτηρίου και διαρθρώνεται σε θεματικές ενότητες, οι οποίες παρουσιάζουν τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην Αργολίδα από την απώτατη προϊστορία έως και την ύστερη αρχαιότητα. Αρχαιολογικό μουσείο Μυκηνών Το Αρχαιολογικό Μουσείο των Μυκηνών, που λειτουργεί από τον Ιούλιο του 2003, φιλοξενεί στους εκθεσιακούς του χώρους ευρήματα από όλες τις περιόδους χρήσης τόσο της περιοχής των Μυκηνών, όσο και των γύρω οικισμών. Αρχαιολογικό Μουσείο Ασκληπιείου Επιδαύρου Το αρχαιολογικό Μουσείο Επιδαύρου βρίσκεται εντός του Αρχαιολογικού Χώρου του ιερού του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, που αποτελούσε τη μητρόπολη όλων των ασκληπιείων του αρχαίου κόσμου. Κτίστηκε για να στεγάζει τα πολλά και σημαντικά ευρήματα της πολυετούς ανασκαφής του Ιερού του Ασκληπιού ( ), η οποία διεξήχθη από τον αρχαιολόγο Παναγή Καββαδία και την Αρχαιολογική Εταιρεία. Τα εκθέματα του Μουσείου χρονολογούνται από την αρχαική ως τη ρωμαϊκή εποχή. Το Μουσείο είναι, εκτός των άλλων, ιδιαίτερα σημαντικό και πρωτότυπο για τα εκτεθειμένα τμήματα των αρχαίων κτηρίων και αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα Μουσεία της Αρχαίας Ελληνικής Αρχιτεκτονικής. Πολεμικό μουσείο Ναυπλίου Το Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου, που στεγάζεται στο κτίριο της Πρώτης Σχολής Ευελπίδων (Αμαλίας 22), εγκαινιάστηκε στα τέλη του Εδώ ο επισκέπτης παρακολουθεί την ιστορία της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων και της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας, ιδιαίτερα δε τη συμμετοχή των κατοίκων της Αργολίδας στους αγώνες του Ελληνικού Έθνους, από την Ελληνική επανάσταση μέχρι την απελευθέρωση από τα στρατεύματα Κατοχής. Λαογραφικό Μουσείο Ναυπλίου Το κοινωφελές Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα «Β. Παπαντωνίου» ιδρύθηκε το 1974 και έχει έδρα το Ναύπλιο. Σκοπός του είναι η έρευνα, η διάσωση, η μελέτη και η προβολή του νεότερου ελληνικού πολιτισμού. Στο κτίριο της οδού Βασ. Αλεξάνδρου 1 στο Ναύπλιο στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του Ιδρύματος, που το 1981 τιμήθηκε με το ΕΜΥΑ (European Museum of the Year main Award). Μουσείο Παιδικής Ηλικίας Το 1989, και μετά από έρευνα σε μουσεία παιδικής ηλικίας της Ευρώπης, άνοιξε στο Ναύπλιο το Μουσείο Παιδικής Ηλικίας «Ο ΣΤΑΘΜΟΣ» με αντικείμενο «Το Παιδί και ο Κύκλος της Παιδικής Ηλικίας» από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα από την ίδρυση του είχε με ιδιαίτερη ευαισθησία προβληματιστεί πάνω στο θέμα «Παιδί Μουσείο». Είναι το πρώτο Μουσείο στην Ελλάδα που ξεκίνησε προγράμματα πάνω στο αντικείμενο αυτό, τα οποία και είχαν πανελλαδική εμβέλεια. Το εκκλησιαστικό μουσείο Το Εκκλησιαστικό Μουσείο του Ι.Ν Ευαγγελίστριας» Ναυπλίου, στεγάζει τη συλλογή εκκλησιαστικών αντικειμένων και βρίσκεται στην νότια πλευρά του Ιερού ~ 68 ~

70 Ναού, σε αίθουσα, όπου μαζί με το παρεκκλήσιο του Αγίου Φανουρίου, αποτελεί ενιαίο χώρο και λειτουργεί ως Εκκλησιαστικό Μουσείο. Τα εκθέματα καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τον 16ο έως τον 20ο αι. και αποτελούν μάρτυρες της μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής τέχνης της περιοχής. Μουσείο κομπολογιού Τον Απρίλιο του 1998 ιδρύθηκε στο Ναύπλιο το πρώτο - και μοναδικό στον κόσμο - Μουσείο Κομπολογιού από το ζεύγος Ευαγγελινού, οι οποίοι συλλέγουν και μελετούν το κομπολόι από το Πολιτισμός - Φεστιβάλ / Εκθέσεις / Εκδηλώσεις / Εκπαίδευση Φεστιβάλ Επιδαύρου Το Φεστιβάλ Επιδαύρου ή Επιδαύρεια είναι ένα φεστιβάλ αρχαίου δράματος που πραγματοποιείται κάθε χρόνο κατά τους θερινούς μήνες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου μέσα στα πλαίσια του φεστιβάλ Αθηνών. Από το 1955 μέχρι σήμερα το θέατρο της Επιδαύρου έχει φιλοξενήσει τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες και ηθοποιούς καθώς και πληθώρα άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών ως συντελεστές παραστάσεων. Παρουσιάστηκαν επίσης γνωστοί ξένοι θίασοι ή συνεργασίες με επιφανείς ξένους συντελεστές. Οι παραστάσεις του φεστιβάλ συχνά γνώρισαν τεράστια επιτυχία ή παταγώδη αποτυχία και δεν ήταν λίγες οι φορές που προκάλεσαν σκάνδαλο. Σήμερα, εν μέρει εξαιτίας των αιτιάσεων του Εθνικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου περί καταστροφής του μνημείου αλλά και σύμφωνα με την πολιτική του νέου διευθυντή φεστιβάλ Αθηνών Γ. Λούκου, ο αριθμός των παραστάσεων έχει περιοριστεί. Παράλληλα με το φεστιβάλ Επιδαύρου λαμβάνουν χώρα (αρχικά μόνο μουσικές και αργότερα και θεατρικές) παραστάσεις στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου. Ο θεσμόςξεκίνησε δοκιμαστικά το 1995 με τον «Μουσικό Ιούλιο» και στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία που τον οδήγησε στην καθιέρωση. Φεστιβάλ Ναυπλίου Το εν λόγω φεστιβάλ διοργανώνεται κάθε καλοκαίρι υπό την αιγίδα του Δ. Ναυπλίου. Επί 21 χρόνια η πόλη του Ναυπλίου φιλοξενεί το Φεστιβάλ Ναυπλίου, το οποίο διοργανώνεται σε μνημεία και πλατείες της πόλης. Έχει αναγνωρισθεί ως ένας από τους πιο συνεπείς και επιτυχημένους θεματικούς θεσμούς της ελληνικής περιφέρειας, έχει φιλοξενήσει μερικά από τα λαμπρότερα σχήματα και καλλιτέχνες της διεθνούς κλασικής σκηνής και έχει τιμηθεί με τη διάκριση του καλύτερου φεστιβάλ από την Ένωση Ελλήνων Μουσικών Κριτικών. Έκθεση Βιβλίου στο Ναύπλιο Η έκθεση βιβλίου λαμβάνει χώρα κάθε καλοκαίρι, τα τελευταία 21 χρόνια στο λιμάνι του Ναυπλίου, ξεκινώντας τέλη Ιουλίου και ολοκληρώνεται συνήθως περί τις 20 Αυγούστου. Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Harvard To 2000 ο καθηγητής Gregory Nagy ξεκίνησε συζητήσεις για την εγκαθίδρυση του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στην Ελλάδα (ΚΕΣ). Το 2003 ο Δήμος Ναυπλιέων, αποφάσισε να προχωρήσει στην αποκατάσταση του νεοκλασικού Μεγάρου Ιατρού (πρώην Δημαρχείου Ναυπλίου) και να εκμισθώσει εν συνεχεία το ιστορικό αυτό κτήριο για να στεγαστεί το ελληνικό παράρτημα του Κέντρου, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 28 Ιουνίου Αξιοποιώντας τη γνώση και τις πρακτικές ερευνητικών Κέντρων του Harvard, το Κέντρο αποτελεί σήμερα μοναδικό κόμβο του Πανεπιστημίου Harvard στην Ευρώπη. Συνεχίζοντας και συμπληρώνοντας την αποστολή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Harvard (CHS) στην Ουάσινγκτον, στοχεύει μέσα από ποικίλες εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και ερευνητικές δράσεις, στην εφαρμογή του θεμελιακού ιδρυτικού σκοπού του, δηλαδή στην προαγωγή της μελέτης του ελληνικού πολιτισμού. Μεταξύ άλλων το CHS οργανώνει κατά τη διάρκεια του έτους τα «Event Series» (εκδηλώσεις, διαλέξεις, μουσικά και θεατρικά ~ 69 ~

71 δρώμενα κ.λπ.) τα οποία αποτελούν πλέον σημείο αναφοράς στην πολιτιστική ζωή της Αργολίδας και της Πελοποννήσου γενικότερα. Οι πολιτισμικές δραστηριότητες είναι κομμάτι της καθημερινότητας του Ναυπλίου και των κατοίκων αυτού. Χώροι όπως το Βουλευτικό, το αρχαιολογικό μουσείο Ναυπλίου, το μουσείο «Σταθμός», η πινακοθήκη, φιλοξενούν διαλέξεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, ημερίδες κα. Επίσης πρόσφατα εγκαινιάστηκε ο ιδιωτικός χώρος πολιτισμού και τέχνης με επωνυμία «Φουγάρο», ο οποίος φιλοξενεί τη δεύτερη βιβλιοθήκη της πόλης του Ναυπλίου (στην Παλαιά Πόλη βρίσκεται η δημοτική βιβλιοθήκη «Παλαμήδης»), αμφιθέατρο, εργαστήριο τεχνών, χώρους τέχνης και θερινό κινηματογράφο Μεταφορές Το Ναύπλιο απέχει147 χλμ από την Αθήνα. Η θέση της ευρύτερης περιοχής μελέτης σε σχέση με την πρωτεύουσα της χώρας, επιτρέπει ο κύριος όγκος των μεταφορών να γίνεται οδικά. Οδικό δίκτυο Το οδικό δίκτυο στο σύνολο του νομού είναι πολύπλοκο και μεταβαλλόμενο. Προ διετίας ολοκληρώθηκε ο νέος δρόμος που αποτελεί συνέχεια της περιφερειακής οδού Μυκηνών και καταλήγει στο κόμβο όπου συναντώνται η οδός Ασκληπιού, Ναυπλίου Επιδαύρου και Λευκακίων και καθιστά την οδό Ασκληπιού κύρια είσοδο της πόλης. Η οδός Ασκληπιού, στην ανατολική πλευρά της πόλης, αποτελεί συνέχεια της επαρχιακής οδού Ναυπλίου- Επιδαύρου και συνδέει την πόλη του Ναυπλίου με την Επίδαυρο και το ανατολικό τμήμα του νομού, αλλά και με τις παράλιες τουριστικές περιοχές (Τολό, 0ρέπανο, Βιβάρι, Κάντια) μέσω της οδού Λευκακίων. Επίσης κύριοι οδικοί άξονες του νομού είναι η οδός Τίρυνθας Μυκηνών, μέσω της οποίας διασφαλίζεται η πρόσβαση στην πόλη του Ναυπλίου, η Κορίνθου - Άργους και Κόμβου Στέρνας Άργους, από όπου διασφαλίζεται η πρόσβαση προς την πόλη του Άργους, και κατόπιν η Άργους - Ναυπλίου που ενώνει τις δύο πόλεις, η Ναυπλίου - Επιδαύρου, η παλαιά εθνική οδός Ναυπλίου - Τριπόλεως (παραλιακή) και η παλαιά εθνική οδός Άργους - Τριπόλεως. Η είσοδος στο νομό γίνεται από την Εθνική οδό Αθηνών - Τριπόλεως μέσω του κόμβου της Νεμέας και της Στέρνας, αλλά και από την Εθνική οδό Αθηνών Πατρών, μέσω του κόμβου του Ισθμού προς την Επίδαυρο και την επαρχία της Ερμιονίδας. Η οδός Άργους που αποτελεί συνέχεια της επαρχιακής οδού Άργους-Ναυπλίου, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της πόλης του Ναυπλίου, διέρχεται μέσα από αυτήν και είναι η κύρια είσοδος και έξοδος της πόλης. Η επαρχιακή οδός Ναυπλίου-Ν. Κίου είναι η παραλιακή οδός που συνδέει την πόλη με τα δυτικά παράλια του νομού και αποτελεί συνέχεια της οδού Ναυπλίου Τριπόλεως. Το Ναύπλιο, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, αντιμετωπίζει κυκλοφοριακό πρόβλημα λόγω του όγκου των επισκεπτών. Αν και ο δήμος έχει φροντίσει να υπάρχει διαθέσιμος ανοιχτός χώρος στάθμευσης μεγάλης έκτασης στο λιμάνι, που εξυπηρετεί κυρίως όσους κινούνται στην παλιά πόλη και επιτρέπεται σχεδόν σε όλους τους δρόμους, εκτός αυτών που υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις και σχετική απαγορευτική ρύθμιση, στην πόλη εκτελούνται έργα διάνοιξης ώστε να περιοριστεί το πρόβλημα. Θαλάσσιες μεταφορές Οι δυνατότητες του λιμένα Ναυπλίου σήμερα συνίστανται στη φιλοξενία τριών πλοίων ταυτόχρονα, μέσου μήκους μ έκαστο, με ανάλογο βύθισμα έως 6μ. Τα μεγάλου μήκους κρουαζιερόπλοια που δεν μπορούν να προσεγγίσουν το λιμάνι και αγκυροβολούν εκτός αυτού, μεταφέρουν όσους τουρίστες είναι διατεθειμένοι να ~ 70 ~

72 υποστούν την ταλαιπωρία και καθυστέρηση με λάτζες. Η μοναδική παροχή προς τα πλοία σήμερα είναι αυτή του πόσιμου ύδατος. Προκειμένου να καταπλεύσουν μεγάλα κρουαζιερόπλοια εντός του λιμένα κρίνεται απαραίτητη η εκβάθυνση του και η υλοποίηση και ολοκλήρωση μέτρων ασφαλείας σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες, όπως επίσης να υποστηριχτεί περιφερειακά με υποδομές, όπως κοινόχρηστες τουαλέτες, θέσεις στάθμευσης λεωφορείων κ/λπ. Επίσης κρίνεται αναγκαία η σύσταση επιτροπής θαλάσσιου τουρισμού από τους ΟΤΑ με αποκλειστική ενασχόληση την τουριστική ανάπτυξη του λιμένα. Σιδηροδρομικό Δίκτυο Από την περιοχή διέρχεται το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, στο οποίο είχαν διακοπεί τα δρομολόγια από το Την περιοχή εξυπηρετεί η γραμμή Κόρινθος-Άργος- Ναύπλιο. Τα τελευταία χρόνια,οι σιδηροδρομικές μεταφορές από την περιοχή είχαν μειωθεί σημαντικά, αφού οι οδικές μεταφορές γίνονται σε πολύ λιγότερο χρόνο. Το σιδηροδρομικό δίκτυο στην περιοχή αναβαθμίστηκε, εκσυγχρονίστηκε και επαναλειτούργησε τον Ιούνιο του Η γραμμή ήταν Ναύπλιο - Άργος - Κόρινθος και από εκεί υπήρχε ανταπόκριση με τον προαστιακό σιδηρόδρομο για Αθήνα. Η διαδρομή Άργος Αθήνα καλύπτονταν μέσα σε 2 ώρες, όταν ο αντίστοιχος χρόνος οδικά είναι 1 ώρα και 45 λεπτά, ενώ Ναύπλιο-Άργος είναι 15 περίπου λεπτά, ίσος με το χρόνο που καλύπτεται η απόσταση οδικά. Το δρομολόγιο Ναύπλιο Άργος Κόρινθος διεκόπη ένα χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας του, κατόπιν περικοπών της ΤΡΑΙΝΟΣΕ Απασχολούμενοι στον τουρισμό Ο τριτογενής τομέας είναι αυτός με τη μεγαλύτερη συμμετοχή (65,3% ΕΣΥΕ 2001) στη διάρθρωση του ακαθάριστου προϊόντος του νομού, όπως και της περιφέρειας και της χώρας. Η απασχόληση σε αυτόν τον τομέα στο νομό ανέρχεται στο 45,3% και στο Δήμο Ναυπλίου στο 70,6%. Στον πίνακα 3.35(παράρτημα) καταγράφεται η απασχόληση κατά κλάδο του τριτογενή τομέα στο Δ. Ναυπλίου και φαίνεται ότι, στο εμπόριο απασχολούνται περισσότεροι από ότι σε κάθε άλλο κλάδο. Συγκεκριμένα με εμπορικές δραστηριότητες ασχολείται στο Δ. Ναυπλίου το 19,7%. Σημαντικά υψηλό όμως είναι και το ποσοστό του Ναυπλίου στον κλάδο των τουριστικών επιχειρήσεων, που αφορούν σε εστιατόρια και ξενοδοχεία, όπου και απασχολείται το 16,7% του ενεργού πληθυσμού δηλαδή 775 άτομα, έναντι του 14,8 στο νομό, 11,6% στην Π. Πελοπόννησο και 9,8% στο σύνολο της χώρας. Ιδιαίτερη σημασία για την πόλη του Ναυπλίου έχει και η λειτουργία της σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων, η οποία προμηθεύει την περιοχή με εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό Αφίξεις στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Σημαντικό μέγεθος για την αξιολόγηση της τουριστικής ζήτησης ενός προορισμού, αποτελούν οι αφίξεις των τουριστών σε αυτό. Η πρόσβαση όμως στο Ναύπλιο πραγματοποιείτε κυρίως οδικώς (με εξαίρεση όσους αφικνούνται με κρουαζιερόπλοια, ή ιδιωτικά σκάφη), πράγμα που καθιστά αδύνατο τον ακριβή υπολογισμό τουριστών στην πόλη. Παρακάτω ακολουθούν ενδεικτικά στοιχεία για την πορεία των αφίξεων και διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχεία και κάμπινγκ του Ναυπλίου, από τα οποία θα εξάγουμε συμπεράσματα για την τουριστική ζήτηση της πόλης για την πενταετία Σύμφωνα με τον πίνακα 3.17 τόσο σε επίπεδο χώρας, όσο περιφέρειας, νομού, πόλης και δήμου, η εν λόγω πενταετία παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές από χρόνο σε χρόνο. Αυτό βέβαια μπορεί εύκολα να εξηγηθεί και δικαιολογηθεί από την ~ 71 ~

73 παγκόσμια και εθνική οικονομική συγκυρία, όμως αυτή η έλλειψη σταθερότητας και η ταυτόχρονη ύπαρξη αβεβαιότητας δυσκολεύει την όποια αναπτυξιακή διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα το 2006 σε σχέση με το προηγούμενο έτος παρατηρείται αύξηση στις αφίξεις των τουριστών - σε ξενοδοχεία και κάμπινγκ - πανελλαδικά κατά 4%, ενώ η περιφέρεια, ο νομός, ο δήμος και τελικά η πόλη του Ναυπλίου παρουσιάζουν μειώσεις. Οι αφίξεις τουριστών στα ξενοδοχεία και κάμπινγκ του ναυπλίου το 2006 έχουν μειωθεί κατά 3% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, Από την άλλη το 2007 υπάρχει μία αύξηση των αφίξεων σε σχέση με το 2006 κατά 13% σε επίπεδο χώρας και κατά 14% σε επίπεδο πόλης, αυξάνοντας σε απόλυτους αριθμούς τις αφίξεις τουριστών από το Το 2008, όπου κορυφώνεται η αβεβαιότητα παρατηρείται μείωση πάλι των αφίξεων στα ξενοδοχεία και κάμπινγκ σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, κατά 9% για την πόλη και το δήμο του Ναυπλίου, κατά 10% για το νομό και κατά 5% για την περιφέρεια. Σε εθνικό επίπεδο όμως η μείωση είναι κοντά στο 0%. Το 2009 έρχεται να επιβεβαιώσει την προαναφερόμενη αστάθεια, δίνοντας αυξήσεις στις εν λόγω αφίξεις κατά 2% για τη χώρα και 16% (!) για την πόλη του Ναυπλίου. Συνολικά από το σε επίπεδο χώρας οι αφίξεις σε ξενοδοχεία και κάμπινγκ έχουν αυξηθεί κατά 18%, σε επίπεδο περιφέρειας κατά 11%, σε επίπεδο νομού κατά 10%, σε επίπεδο δήμου κατά 4%, ενώ σε επίπεδο πόλης κατά 19% Διάγραμμα 3.8 Μεταβολές Αφίξεων σε Ξενοδοχειακού τύπου Καταλύματα (Πηγή: ΕΣΥΕ,2012) Ναύπλιο Δήμος Ναυπλίου Αργολίδα Η καταγραφή των εθνικοτήτων των τουριστών σε έναν προορισμό αποτελεί σημαντικό εργαλείο κατά την ανάπτυξη και προώθηση του τουριστικού προϊόντος του προορισμού αυτού. Η διαχρονική καταγραφή αυτών βοηθάει στο να εντοπιστούν ευκολότερα και αργότερα να λυθούν προβλήματα της τουριστική ζήτησης, στοχεύοντας σε συγκεκριμένες αγορές. Αυτό που διακρίνεται στο διάγραμμα 3.9 είναι ότι σταθερά αυξάνονται οι αφίξεις Ελλήνων τουριστών στο Ναύπλιο, ενώ σταθερά μειώνονται οι αφίξεις αλλοδαπών. ~ 72 ~

74 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Διάγραμμα 3.9 Μεταβολές ποσοστών αφίξεων Αλλοδαπών-Ελλήνων στο Ναύπλιο (Πηγή: ΕΣΥΕ,2012) 66% 64% 34% 36% 70% 71% 73% 30% 29% 27% ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΗΝΩΝ Όσον αφορά την πόλη του Ναυπλίου, ο κύριος όγκος τουριστών που καταφθάνουν στα ξενοδοχεία της πόλης είναι Έλληνες. Με ποσοστά 66% το 2005, στο 73% το 2009 επί των συνολικών αφίξεων στα ξενοδοχεία της πόλης, η Έλληνες τουρίστες κατέχουν τη μερίδα του λέοντος της ναυπλιακής τουριστικής αγοράς. Η αυξομειώσεις και κυρίως οι μειώσεις που παρατηρήσαμε παραπάνω οφείλονται στις απώλειες αφικνούντων τουριστών από την Ευρώπη τη δεύτερη κατά σειρά μεγαλύτερη αγορά του τουριστικού προϊόντος του Ναυπλίου (βλ. πιν.3.18)- κατά τα έτη 2007 και 2008, όπου από τις αφίξεις το 2006, έφθασαν στις και το 07 και 08 αντίστοιχα για να ανέλθουν το 2009 στις περίπου Επίσης σημαντική μείωση παρατηρήθηκε το 2008 εκ μέρους της αμερικανικής αγοράς τρίτη σε μέγεθος αγοράόπου σε σχέση με το 2006 που ανέρχονταν στις (το υψηλότερο νούμερο της πενταετίας) και κατείχε το 29% της αγοράς διεθνών τουριστών για την πόλη του Ναυπλίου, έπεσε στους τουρίστες κατέχοντας το 24% του μεριδίου διεθνών τουριστών για τη χρονιά εκείνη. Το 2009 ο αριθμός τουριστών φθάνει τους Τέλος αναλογικά τη μεγαλύτερη πτώση αφίξεων τουριστών σε ξενοδοχεία της πόλης κατέχει η Ασία, όπου από το 2005 έως το 2009 σημειώνει πτώση της τάξης του 47%. ΑΦΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ (πλην κάμπινγκ) Έτη E25- ελλάδα % επί συνόλου αλλοδαπών Αμερική Ασία Αφρική Ωκεανία ~ 73 ~ Σύνολο αλλοδαπών % επί συνόλου αλλοδαπών Έλληνες % επί γενικού συνόλου Σύνολο(GR +) % % % % % % % % % % % % % % % Πίνακας 3.18 Αφίξεις εγχώριων και διεθνών τουριστών στην πόλη του Ναυπλίου στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου ανά έτος (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Παρακάτω ακολουθεί πίνακας όπου παρουσιάζονται ανά εθνικότητα οι κυριότερες αγορές διεθνών τουριστών για την πόλη του Ναυπλίου σύμφωνα με τις αφίξεις αυτών σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου πλην κάμπινγκ κατά την πενταετία Το μεγαλύτερο μερίδιο διαχρονικά κατέχει η αγορά των Η.Π.Α. με ποσοστά από 21%-26% το 2009 επί του συνόλου των διεθνών αφίξεων. Ακολουθεί η Γερμανία με ποσοστό 10% το 2009, η Γαλλία και Ολλανδία με 9% ενώ η Ιταλία κατέχει το 7% και το Ηνωμένο Βασίλειο το 6% της εν αναφορά αγοράς.

75 ΑΦΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ (πλην κάμπινγκ) ΚΑΤΆ ΧΩΡΑ ΜΟΝΙΜΗΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΑΦΙΞΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ % % % % % ΑΥΣΤΡΙΑ 305 1% 304 1% 332 1% 311 1% 357 1% ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 631 2% 539 2% 541 2% 669 3% 628 2% ΒΕΛΓΙΟ 954 4% 993 4% 661 3% 647 3% 889 3% ΚΑΝΑΔΑΣ 686 3% 538 2% 729 3% 601 3% 559 2% ΕΛΒΕΤΙΑ 686 3% 836 3% 567 2% 570 2% 492 2% ΓΕΡΜΑΝΙΑ % % % % % ΙΣΠΑΝΙΑ % % % % % ΓΑΛΛΙΑ % % % % % ΙΣΡΑΗΛ 504 2% 510 2% 365 1% 341 1% 300 1% ΙΤΑΛΙΑ % % % % % ΙΑΠΩΝΙΑ 557 2% 320 1% 312 1% 341 1% 190 1% ΟΛΛΑΝΔΙΑ % % % % % ΡΩΣΙΑ 223 1% 243 1% 356 1% 253 1% 257 1% ΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟ % % % % % Η.Π.Α % % % % % Πίνακας 3.19 Αφίξεις ανά έτος ανά εθνικότητα τουριστών στην πόλη του Ναυπλίου στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Διανυκτερεύσεις στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Στην παράγραφο αυτή εξετάζονται οι διανυκτερεύσεις σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ για το σύνολο της χώρας, περιφέρειας κλπ, όχι όμως της πόλης του Ναυπλίου, αφού δε διαθέτει κάμπινγκ. Στο σύνολο της χώρας από το 2005 φθάσαμε στα διανυκτερεύσεις το 2009, μία αύξηση της τάξης του 19%, Όπως αναφέραμε παραπάνω οι αφίξεις την ίδια περίοδο αυξήθηκαν κατά 18%. Στην Αργολίδα από το 2005 έως το 2009 η αύξηση αυτή υπολείπετε του εθνικού μέσου όρου και αγγίζει το. 15%, ενώ από την άλλη οι διανυκτερεύσεις κατά το ίδιο χρονικό διάστημα στην πόλη του Ναυπλίου αυξήθηκαν κατά 21%. Σύνολο Χώρας Πελοπόννησος Αργολίδα Δήμος Ναυπλίου Ξενοδοχεία Κάμπινγκ Ξενοδοχεία Κάμπινγκ Ξενοδοχεία Κάμπινγκ Ξενοδοχεία Κάμπινγκ Ναύπλιο Ξενοδοχεία Κάμπινγκ Πίνακας 3.20 Διανυκτερεύσεις ανά έτος στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στη χώρα, στην Π.Πελοποννήσου, στο Ν. Αργολίδας, Δ. Ναυπλίου και δημοτικής ενότητας Ναυπλίου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) ~ 74 ~

76 Στον πίνακα 3.21 (παράρτημα) των μεταβολών του συνόλου των διανυκτερεύσεων ανά έτος παρατηρείται η ίδια αστάθεια όπως και στις αφίξεις, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εξαχθεί ένας σταθερός ρυθμός μεταβολής που να βοηθάει στην πρόβλεψη αύξησης, ή μείωσης των διανυκτερεύσεων σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ. Έτσι στο Ναύπλιο από αύξηση 13% μεταξύ του , φθάνουμε σε πτώση του 8% το 2008, ενώ πάλι το 2009 σημειώνεται αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος, κατά 15%. Αξιοσημείωτη είναι η αυξομείωση στην Αργολίδα, όπου το 2006 σημειώνεται πτώση 16% στις διανυκτερεύσεις, αυξάνεται κατά 21% σε σχέση με το 06 το 07, ξαναπέφτει το 2008 και το 2009 σημειώνει κατά 29% περισσότερες διανυκτερεύσεις. Διάγραμμα 3.10 Μεταβολές Διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχειακού τύπου Καταλύματα (Πηγή: ΕΣΕΥΕ,2012) 800, , , , , , , , , , , , , , , ,485 Ναύπλιο Δήμος Ναυπλίου Αργολίδα 200, , , , , , , Από το συνδυασμό διανυκτερεύσεων και αφίξεων όπως καταγράφηκαν παραπάνω, μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για το μέσο όρο διαμονής ανά τουρίστα σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου και κάμπινγκ (όπως έχει αναφερθεί νωρίτερα δεν υπολογίζονται κάμπινγκ στο Ναύπλιο καθότι δεν υπάρχουν). Έτσι λοιπόν ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο μέσος όρος διαμονής ανά τουρίστα παραμένει κατά βάση σταθερός με το πέρασμα της πενταετίας (βλ.πιν.3.22). Στο σύνολο της χώρας λοιπόν ο μέσος όρος διαμονής κυμαίνεται στις 4.1 ημέρες, στις 2,5 ημέρες στην Πελοπόννησο και την Αργολίδα, στις 2 ημέρες στο δήμου Ναυπλίου και στις 1,7 ημέρες στην πόλη του Ναυπλίου. Τα στοιχεία αυτά αποκαλύπτουν ότι το Ναύπλιο που υπολείπεται κατά 50% του εθνικού μέσου όρου διαμονής ανά τουρίστα, αποτελεί προορισμό του Σαββατοκύριακου. ~ 75 ~

77 4.5 Διάγραμμα 3.11 Μέσος όρος διαμονής ανά τουρίστα Ναύπλιο Δ. Ναυπλίου Αργολίδα Πελοπόννησος Σύνολο χώρας Προχωρώντας παρακάτω πρέπει να επισημανθεί ότι όπως φαίνεται και στον πίνακα 3.23 (παράρτημα) το 2009 το 70% των διανυκτερεύσεων στην πόλη του Ναυπλίου πραγματοποιήθηκε από εγχώριους τουρίστες παρουσιάζοντας αύξηση σε σχέση με το 2005 όπου το 63% ήταν Έλληνες. Το 2005 ο απόλυτος αριθμός διανυκτερεύσεων εγχώριων τουριστών ανερχόταν στις και έφθασε το 2009 στις , δηλαδή αυξήθηκε κατά 33%. Από την άλλη το σύνολο διανυκτερεύσεων εκ μέρους των διεθνών τουριστών, παρουσίασε από το 2005 στο 2006 μία αύξηση της τάξης του 12%, αλλά από τότε μέχρι το 2009 σημειώνει πτώση. Έτσι και ενώ το 2006 οι διανυκτερεύσεις εκ μέρους των διεθνών τουριστών άγγιζαν το 40% των συνολικών αφίξεων στην πόλη του Ναυπλίου και ανέρχονταν στις 54,855, το 2009 αποτελούσαν το 20% των συνολικών αφίξεων για εκείνο το έτος και έφθασαν στις 48,544 διανυκτερεύσεις, 11,5% χαμηλότερα από το Διάγραμμα 3.12 Μεταβολές ποσοστών διανυκτερεύσεων Αλλοδαπών-Ελλήνων στο Ναύπλιο (Πηγή: ΕΣΥΕ,2012) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 63% 66% 68% 70% 60% 37% 40% 34% 32% 30% ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΗΝΩΝ Στον πίνακα 3.24 καταγράφονται οι κύριες αγορές της πόλης του Ναυπλίου και το σύνολο των διανυκτερεύσεων ανά χώρα ανά έτος. Κατά το 2009 το 25% των ~ 76 ~

78 διανυκτερεύσεων διεθνών τουριστών πραγματοποιήθηκε από Αμερικανούς, το 11% από Γερμανούς, το 8% από Γάλλους, 7% από Ολλανδούς, 7% από Ιταλούς, 5% από Ισπανούς, ενώ το 7% αποτελούσαν οι κάτοικοι του Ηνωμένου Βασιλείου. Πλην της Ολλανδίας και των Η.Π.Α. που αύξησαν τον συνολικό αριθμό των διανυκτερεύσεων οι λοιπές παραπάνω αναφερόμενες χώρες παρουσιάζουν μείωση κατά τη πενταετία ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΤΥΠΟΥ (πλην κάμπινγκ) ΚΑΤΑ ΧΩΡΑ ΜΟΝΙΜΗΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΠΕΛΑΤΩΝ Αλλοδαποί ,85 9 % επί συνόλο υ ,85 5 % επί συνόλο υ ,62 8 % επί συνόλο υ ,24 7 % επί συνόλο υ ,54 4 % επί συνόλο υ Αυστρία 782 2% 731 1% 638 1% 629 1% 650 1% Αυστραλία 1,097 2% 936 2% 929 2% 1,072 2% 1,023 2% Βέλγιο 1,893 4% 2,067 4% 1,492 3% 1,533 3% 1,962 4% Καναδάς 1,113 2% 1,040 2% 1,350 3% 1,107 2% 1,212 2% Ελβετία 1,351 3% 1,855 3% 1,286 2% 1,242 3% 1,146 2% Γερμανία 5,959 12% 7,778 14% 6,382 12% 4,802 11% 5,469 11% Ισπανία 2,251 5% 2,410 4% 2,079 4% 2,133 5% 2,241 5% Γαλλία 5,151 11% 5,160 9% 4,660 9% 3,728 8% 4,116 8% Ισραήλ 717 1% 783 1% 503 1% 489 1% 402 1% Ιταλία 4,156 9% 3,985 7% 4,381 8% 3,701 8% 3,546 7% Ιαπωνία 650 1% 362 1% 359 1% 360 1% 254 1% Ολλανδία 2,934 6% 3,826 7% 3,693 7% 3,497 8% 3,415 7% Ρωσία 411 1% 758 1% 891 2% 702 2% 563 1% Ην.Βασίλει ο 4,318 9% 4,713 9% 4,483 9% 3,827 8% 3,584 7% Η.Π.Α. 11, % 13, % 13, % 8,980 20% 12, % Πίνακας 3.24 Διανυκτερεύσεις τουριστών ανά εθνικότητα ανά έτος στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου στην πόλη του Ναυπλίου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Από τα παραπάνω ο μέσος όρος διαμονής διεθνών τουριστών ανά εθνικότητα ανά έτος παρουσιάζει ενδιαφέροντα σημεία, τα οποία επίσης αποτελούν αιτία και εργαλείο προώθησης του τουριστικού προϊόντος του Ναυπλίου σε στοχευόμενες αγορές. Ο μεγαλύτερος μέσος όρος παραμονής σε ξενοδοχειακό κατάλυμα στο Ναύπλιο εμφανίζεται το 2006, όπου και έφθανε τις 2.7 ημέρες. Τα νεώτερα στοιχεία του 2009 δείχνουν το Ην Βασίλειο να έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής με 2,5 ημέρες, τη Γερμανία να ακολουθεί με 2μ την Ιταλία με 1,9 ημέρα και από 1,8 ημέρα για τη Γαλλία και τις Η.Π.Α. Στον πίνακα φαίνεται ότι διαχρονικά ο μέσος όρος διαμονής του διεθνούς τουρίστα, ξεπερνάει αυτόν του εγχώριου, με τον πρώτο να κυμαίνεται στις 1,9-2 ημέρες στην πόλη του Ναυπλίου και τον Έλληνα τουρίστα να διανυκτερεύει για 1,6 ημέρες. ~ 77 ~

79 ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ Η.Π.Α Πίνακας 3.25 Μέσος όρος διαμονής ανά εθνικότητα ανά έτος στην πόλη του Ναυπλίου (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Μέσος όρος διαμονής ΕΓΧΏΡΙΟΙ ΔΙΕΘΝΕΊΣ Πίνακας 3.26 Μέσος όρος διαμονής ανά στην Ελλάδα (Πηγή: ΕΣΥΕ, 2012) Πληρότητα στα καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου Η πληρότητα κλινών σε καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου, στην πόλη του Ναυπλίου παρουσιάζει μείωση κάθε χρόνο από το 2005 έως και το 2009 (βλ.πιν.3,27). Από 41.9% πληρότητα που είχε το 2005 έφθασε να έχει 37% το Η μείωση αυτή παρατηρείτε στα περισσότερα δημοτικά διαμερίσματα του νομού. Το Ναύπλιο έχει τη δεύτερη χαμηλότερη πληρότητα, ενώ οι κατεξοχήν παραθεριστικοί προορισμοί, όπως το Τολό η Ερμιόνη και το Δρέπανο έχουν υψηλότερα ποσοστά πληρότητας αν και αυτά κατά την πάροδο της πενταετίας παρουσίαζαν αυξομειώσεις στα ποσοστά τους. Βέβαια τη μεγαλύτερη πτώση παρουσιάζει η Ερμιόνη που αν και το 2009 είχε πληρότητα της τάξης του 43,4%, το 2008 είχε 78,6% % Διάγραμμα 3.13 Πληρότητα κλινών στο Δ.Δ.Ναυπλιέων (Πηγή: ΕΣΥΕ,2012) 45.00% 44.60% 43.00% 41.90% 41.00% 40.30% 39.60% Δ.Δ.Ναυπλιέων 39.00% 37.00% 37.00% 35.00% ~ 78 ~

80 3.18. Αφίξεις στο λιμάνι του Ναυπλίου Το λιμάνι του Ναυπλίου αν και αποτελεί σημαντικό σημείο -λόγο θέσης και φύσηςεισόδου στην πόλη, δεν έχει υποβληθεί στα απαραίτητα τεχνικά έργα τα οποία θα μπορούσαν να βελτιώσουν την τουριστική ζήτηση, αυξάνοντας τον αριθμό κρουαζιερόπλοιων και σκαφών αναψυχής που προσεγγίζουν το λιμάνι. Έτσι αν και από το 2007 μέχρι και το 2011 σημειώθηκε 40% αύξηση των κρουαζιερόπλοιων που προσέγγισαν το λιμάνι και περισσότερο από 100% αύξηση των επιβαινόντων, η αύξηση στις εισπράξεις σε σχέση με το 2007 ήταν μόνο 1,4%!. Το 2010 προσεγγίζουν το λιμάνι 66 κρουαζιερόπλοια με 66,779 επιβάτες και εισπράξεις σε λιμενικά τέλη από αυτά των 34,435 15% αύξηση από αυτές του Να σημειωθεί για το 2012 αναμένεται ο συνολικός αριθμός κρουαζιερόπλοιων που θα καταφθάσουν στο λιμάνι να μειωθεί από τα 73 το 2011 στα 59. Μεγάλη μείωση αναμένεται και στον αριθμό επιβατών και είσπραξης τελών, αν και αυτά τα στοιχεία δεν έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα. Στο σημείο αυτό χρήζει αναφοράς η εκμετάλλευση του λιμανιού του Κατακόλου, το οποίο κατόπιν πραγματοποίησης των απαραίτητων τεχνικών έργων αυτή τη στιγμή αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι υποδοχής τουριστών μετά από αυτό του Πειραιά. Από το 2007 μέχρι και το 2011 ο αριθμός κρουαζιερόπλοιων αυξήθηκε κατά 53% και οι επιβάτες κατά 62%. Το στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται όχι για συγκριτικούς λόγους μεταξύ των δύο λιμανιών, αλλά ως στοιχεία δυναμικής που κατέχει το κατάλληλα αξιοποιημένο λιμάνι. κρουαζιερόπλοια που κατέπλευσαν στο λιμάνι Ναυπλίου Κρουαζιερόπλοια Επιβάτες 21,277 26,397 39,650 66,779 49,188 Πίνακας 3.28 Αφίξεις κρουαζιερόπλοιων και επιβατών στο λιμάνι του Ναυπλίου (Πηγή: Λιμεναρχείο Ναυπλίου, 2012) κρουαζιερόπλοια που κατέπλευσαν στο λιμάνι του Κατάκολου Κρουαζιερόπλοια Επιβάτες 504, , , , ,943 Πίνακας 3.29 Αφίξεις κρουαζιερόπλοιων και επιβατών στο λιμάνι του Κατάκολου (Πηγή: Λιμεναρχείο Κατάκολου, 2012) Και στην περίπτωση της κρουαζιέρας, αν και οι σημαίες των πλοίων που κατέπλευσαν στο λιμάνι του Ναυπλίου είναι επί το πλείστον από τον Παναμά, Κύπρο, Βερμούδες, Αγγλία, Γερμανία, Ολλανδία και Μάλτα, οι επιβαίνοντες προέρχονται από τις αγορές που αναφέρθηκαν στην παράγραφο των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων. Δηλαδή και σε αυτή την περίπτωση οι τουρίστες προέρχονται από τις Η.Π.Α., την Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Καναδά, Ρωσία, Σουηδία, Φινλανδία. Πτώση επίσης εμφανίζει ο απόλυτος αριθμός λιμενισμού ιδιωτικών σκαφών αναψυχής από το 2007 όπου και ήταν 499 σε 425 το Παρόλα αυτά ο αριθμός επιβαινόντων έχει αυξηθεί σε σχέση με το 2007 από 1456 σε 2309 επιβάτες, αύξηση της τάξης του 58%. ~ 79 ~

81 ιδιωτικά σκάφη αναψυχής που κατέπλευσαν στο λιμάνι του Ναυπλίου Σκάφη αναψυχής Επιβάτες Πίνακας 3.30 Αφίξεις σκαφών αναψυχής και επιβατών στο λιμάνι του Ναυπλίου (Πηγή: Λιμεναρχείο Ναυπλίου, 2012) Πολιτιστικοί πόροι Ζήτηση και εισπράξεις Τόσο η πόλη του Ναυπλίου, όσο και ο Ν. Αργολίδας αποτελούν προορισμούς πλούσιους σε πολιτιστικούς πόρους, εθνικής και παγκόσμιας ακτινοβολίας. Οι πόροι αυτοί μπορούν και αποτελούν αυτόνομα αντικείμενα έλξης τουριστών, και οι φορείς της πόλης εκμεταλλεύονται αυτή τους την ελκυστικότητα εμπλουτίζοντας το τουριστικό τους προϊόν. Εν ολίγοις μπορούν οι παρακάτω αρχαιολογικοί χώροι να αποτελούν κίνητρο επίσκεψης στην περιοχή και αυτό το κίνητρο επιτρέπει στο Ναύπλιο να προσελκύσει μερίδιο των επισκεπτών σε αυτούς. Από την άλλη μπορεί ο επί επιλογή προορισμός ανεξάρτητα από κίνητρο του τουρίστα να είναι η πόλη του Ναυπλίου, η οποία με τη σειρά της μπορεί να αναδείξει τους παρακάτω χώρους, περιλαμβάνοντας τους στο δικό της προϊόν. Ο λόγος που εξετάζεται η ζήτηση στους παρακάτω αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία πλην του ότι αποτελούν μέρος του τουριστικού προϊόντος του Ναυπλίου, αφορά στη μελέτη της δυναμικής προσέλκυσης τουριστών αυτών των χώρων διαχρονικά. Με μία πρώτη ματιά διαφαίνεται ότι από το 2005 μέχρι και το 2007 υπάρχει αύξηση επισκεπτών στους χώρους της Επιδαύρου, των Μυκηνών, της Τίρυνθας και του Παλαμηδίου. Από το 2008 μέχρι και το 2011 υπάρχει σημαντική μείωση επισκεψιμότητας. Δεν θα ήταν αυθαίρετο να θεωρηθεί ότι η οικονομική κρίση που ξεκίνησε και πρακτικά πλέον για τη χώρα μας το 2008 ευθύνεται σε κάποιο βαθμό γιαυτή τη δραματική μείωση των επισκεπτών και συνεπώς των εισπράξεων στους χώρους αυτούς. Έτσι για την Επίδαυρο από το 2005 έως το 2007 καταγράφεται αύξηση της επισκεψιμότητας κατά 9.8%, ενώ σε σχέση με το 2007 οι επισκέπτες μειώνονται κατά 41,7%., ενώ από το 2005 έως το 2011 η μείωση είναι σtο 36%. Αντίστοιχα οι εισπράξεις μειώθηκαν από το 2011 ήταν 32% λιγότερες από τις συνολικές εισπράξεις του Αντίστοιχα ο αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών αυξάνει τους επισκέπτες την τριετία κατά 30% ενώ σε σχέση με το 2007, το 2011 καταγράφει μείωση 47% και σε σχέση με το 2005 η μείωση επισκεπτών φθάνει το 33% Κι των εισπράξεων στο 35%. Για να γίνει περισσότερο κατανοητό ο συγκεκριμένος αρχαιολογικός χώρος από 2,107,932 που εισέπραξε το 2005, έφθασε το 2011 να εισπράξει 1,380,548, δηλαδή 727,384 λιγότερα. Επίσης το φρούριο του Παλαμηδίου, ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς πόρους του Ναυπλίου είχε 40% λιγότερους επισκέπτες το 2011 σε σχέση με το 2005 και 29% λιγότερες εισπράξεις. Η μείωση όμως σε σχέση με το 2007, όπου και έχει τους περισσότερους επισκέπτες στο σύνολο της εφταετίας 151,000 σε σχέση με τους 82,000 το 2011 είναι 45,6%. Ο αρχαιολογικός χώρος της Τίρυνθας όπως φαίνεται και στον πίνακα παρουσιάζει αυξομειώσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου Έτσι σε σχέση ~ 80 ~

82 με το 2005 όπου τον επισκέφθηκαν 12,899 άτομα, το 2011 οι επισκέψεις ανήλθαν στις 14,900, σημειώνοντας 15% αύξηση, την ίδια στιγμή όμως που οι εισπράξεις για το ίδιο χρονικό διάστημα μειώθηκαν κατά 21%. Αρχαιολογικοί χώροι του Ν. Αργολίδας Επίδαυρος Λέρνα Μυκήνες Τίρυνθα Φρ.Παλαμηδίου Πίνακας 3.31 Αφίξεις ανά έτος σε αρχαιολογικούς χώρους Ν. Αργολίδας (Πηγή: Ταμείο αρχαιολογικών πόρων και απαλλοτριώσεων, 2012) αρχαιολογικοί χώροι Αργολίδας - εισπράξεις Επίδαυρος Λέρνα Μυκήνες Τίρυνθα Φρ.Παλαμηδίου Πίνακας 3.32 Εισπράξεις ανά έτος σε αρχαιολογικούς χώρους Ν. Αργολίδας (Πηγή: Ταμείο αρχαιολογικών πόρων και απαλλοτριώσεων, 2012) Επισκέπτες μουσείων του Ν. Αργολίδας Έτος Άργος Ναύπλιο Πίνακας 3.33 Αφίξεις ανά έτος επισκεπτών στα μουσεία του Ν. Αργολίδας (Πηγή: Ταμείο αρχαιολογικών πόρων και απαλλοτριώσεων, 2012) Μουσεία Αργολίδας - Εισπράξεις Άργος 3, ,815 2,389 2,003 2,129 2,140-32% Ναύπλιο ,293 19,093 18,521-9% Πίνακας 3.34 Εισπράξεις ανά έτος στα μουσεία του Ν. Αργολίδας (Πηγή: Ταμείο αρχαιολογικών πόρων και απαλλοτριώσεων, 2012) Αναπτυξιακά έργα Στο Ναύπλιο και την ευρύτερη περιοχή του έχουν ενταχθεί έργα χρηματοδοτούμενα από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (Γ ΚΠΣ), τα οποία αφορούν βελτιώσεις στις τεχνικές υποδομές της περιοχής έτσι επηρεάζοντας έμμεσα το τουριστικό προϊόν του ~ 81 ~

83 Ναυπλίου. Όπως φαίνεται και από τα παρακάτω έργα κανένα από αυτά δεν στοχεύει αποκλειστικά στην ανάπτυξη του τουρισμού. Βελτίωση οδικού άξονα Ναυπλίου-Ν. Κίου Βελτίωση-κατασκευή της Ε.Ο. Ναυπλίου-Λυγουριού Αντιπλημμυρικά έργα ποταμού Ινάχου και χειμάρρου Ξεριά Αποχέτευση ομβρίων περιοχών Πρόνοιας, βορείου και νοτίου Ευαγγελιστρίας Δ. Ναυπλίου Έργα και εγκαταστάσεις λιμένος Ναυπλίου Αναπλάσεις περιοχής Πρόνοιας 0. Ναυπλίου Διαμόρφωση χώρων στάθμευσης Βελτίωση υποδομών πρόσβασης για ΑΜΕΑ Κατασκευή πολιτιστικού πεζόδρομου στα όρια της πολεοδομικής ενότητας Πρόνοιας Δ Ναυπλίου Επίσης υλοποιούνται ή έχουν προγραμματιστεί να υλοποιηθούν έργα που εντάσσονται στο αναπτυξιακό πρόγραμμα τοπικής αυτοδιοίκησης «Θησέας». Σύμφωνα αυτό, τα έργα εντάσσονται σε 3 υποπρογράμματα. Το 1o υποπρόγραμμα αφορά σε έργα για την ανάπτυξη και οργάνωση των ΟΤΑ, το 2o υποπρόγραμμα αφορά σε έργα με σκοπό την τοπική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ στο 3o εντάσσονται έργα που σχετίζονται με τις κοινωνικές και πολιτιστικές υποδομές. Μέχρι σήμερα στο Δ. Ναυπλίου έχουν ενταχθεί τα εξής: Ασφαλτόστρωση οδών Τριπόλεως, Καλαμάτας, Μεσολογγίου και κάθετων οδών Κατασκευή πεζοδρομίων και Ηλεκτροφωτισμός στην περιοχή Νέο Βυζάντιο Αναπαλαίωση κτιρίου Ιατρού (πρώην Δημαρχείο) Παροχή υπηρεσιών συμβούλου επιχειρησιακού σχεδιασμού Δ.Ναυπλίου Ανάπτυξη Κοινοτικές και εθνικές κατευθύνσεις Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) Το ΣΑΚΧ υιοθετήθηκε το Μάιο του 1999 στο Πότσνταμ της Γερμανίας από το άτυπο Συμβούλιο των Υπουργών Χωροταξίας της ΕΕ και αποτελεί ένα κοινά αποδεκτό, χωρίς όμως δεσμευτικό χαρακτήρα, κείμενο που εξετάζει θέματα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, δίνοντας έμφαση στη χωροταξική οργάνωση του κοινοτικού χώρου της ΕΕ, καθώς επίσης και στους παράγοντες που την επηρεάζουν. Οι τρεις βασικοί στόχοι είναι: οικονομική και κοινωνική συνοχή, αειφόρος ανάπτυξη, που συνεπάγεται τη συνετή διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς, και ισορροπημένη ανταγωνιστικότητα στον ευρωπαϊκό χώρο. και εξειδικεύονται στις εξής κατευθύνσεις πολιτικής: ανάπτυξη ενός ισόρροπου και πολυκεντρικού αστικού συστήματος και μιας νέας σχέσης πόλεων υπαίθρου, εξασφάλιση ισότητας πρόσβασης στις υποδομές και τη γνώση, και αειφόρο ανάπτυξη, συνετή διαχείριση και προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. ~ 82 ~

84 Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς αποτελεί την αναπτυξιακή στρατηγική της χώρας μας για την προγραμματική περίοδο , ο στόχος της οποίας είναι, η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, η διατήρηση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα του μέσου κοινοτικού όρου για την τόνωση της απασχόλησης, επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς περιορισμούς Στο ΕΣΠΑ οι πόλοι ανάπτυξης της χώρας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες αστικών κέντρων: 1. Μητροπολιτικά κέντρα Αθήνας & Θεσσαλονίκης 2. Μεγάλα περιφερειακά αστικά κέντρα (Πάτρα, Καλαμάτα κ.α) 3. Αστικά κέντρα της νησιωτικής χώρας Το Ναύπλιο δεν αποτελεί κάποιο μεμονωμένο πόλο ανάπτυξης, όπως αυτοί έχουν προσδιοριστεί για την προγραμματική περίοδο , αλλά λόγω γειτνίασης με την Αθήνα, δέχεται ισχυρές επιδράσεις από αυτή και έχουν αναπτυχθεί μεταξύ τους λειτουργικές σχέσεις. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δυτικής Ελλάδας - Πελοποννήσου - Ιόνιων Νήσων Το ΕΣΠΑ διαρθρώνεται σε 8 Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΕΠ), 5 Περιφερειακά ΕΠ και 12 ΕΠ Εδαφικής Συνεργασίας. Το ΕΠ που αφορά στην περιοχή μελέτης είναι το ΕΠ Δυτικής Ελλάδας - Πελοποννήσου - Ιόνιων Νήσων Στόχοι του είναι η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της περιοχής η επιτάχυνση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης και κοινωνικής ανάπτυξης η αύξηση της παραγωγικότητας για την επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης η βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών της περιοχής προγραμματισμού με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι κύριες αναπτυξιακές προτεραιότητες είναι οι εξής: Ελκυστικότητα της περιοχής προγραμματισμού ως τόπου επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης. Επένδυση στον παραγωγικό τομέα της περιοχής προγραμματισμού. Άμβλυνση των ενδοπεριφερειακών και διαπεριφερειακών ανισοτήτων. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω οι προτάσεις του είναι Ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός των υποδομών προσπελασιμότητας. Ψηφιακή σύγκληση με την αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών και τόνωση της επιχειρηματικότητας. Αειφόρος Ανάπτυξη και ποιότητα ζωής. Εθνικός Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αειφόρος Ανάπτυξη Το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης καταρτίστηκε το 2008 με σκοπός τον προσδιορισμός στρατηγικών κατευθύνσεων για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και αειφόρο οργάνωση του εθνικού χώρου για τα επόμενα 15 χρόνια. Μαζί με το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης καταρτίστηκαν τα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια για τον Τουρισμό, τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τη Βιομηχανία, κ.α. καθώς επίσης και Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Σύμφωνα με το νόμο 6876/4871 (ΦΕΚ 128/ ), επιδιώκεται: ~ 83 ~

85 1. η ενίσχυση του ρόλου της χώρας, σε διεθνές, ευρωπαϊκό, μεσογειακό και βαλκανικό επίπεδο, μέσα από την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της και των πλούσιων φυσικών πόρων της, την ανάδειξή της σε σημαντικό κόμβο μεταφορών, ενέργειας και επικοινωνιών, όπως και σε πόλο διασυνοριακών και λοιπών συνεργασιών, κυρίως αυτών που προωθούν την έρευνα, την τεχνολογία, την καινοτομία και τον τουρισμό, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας και την αύξησης της ελκυστικότητας σε επενδύσεις, που αφορούν σε παραγωγικούς τομείς στους οποίους η χώρα έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα. 2. η ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης και της χωρικής συνοχής που θα επιτευχθεί με την ισόρροπη - πολυκεντρική ανάπτυξη της χώρας, τον περιορισμό της έντονης αστικοποίησης περιοχών και την αύξηση της ελκυστικότητας της υπαίθρου, καθώς και τη βελτίωση των σχέσεων πόλης υπαίθρου, τη βελτίωση της πρόσβασης σε βασικά δίκτυα μεταφορών, ενέργειας και επικοινωνιών και την ανάπτυξη των σχετικών υποδομών, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και τέλος την ενίσχυση των κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών. 3. η διαφύλαξη και, κατά περίπτωση, η ανάδειξη των ευαίσθητων φυσικών πόρων, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τοπίου. 4. η λήψη μέτρων έναντι των ραγδαίων κλιματικών αλλαγών που λαμβάνουν χώρα και περιλαμβάνουν μέριμνα για την εξοικονόμηση ενέργειας, προώθηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ενίσχυση των αναδραστικών μηχανισμών της φύσης, δημιουργία κατάλληλων προληπτικών μηχανισμών, υποδομών και σχεδίων δράσης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. 5. η παροχή ενός συνεκτικού πλαισίου κατευθύνσεων για τα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού. Μέσα σε αυτό, προσδιορίζονται περιοχές προτεραιότητας φυσικού και πολιτιστικού πλούτου, στις οποίες περιλαμβάνεται το Ναύπλιο, καθώς επίσης οι Μυκήνες και η Τίρυνθα, που γειτονεύουν, η Επίδαυρος και το Άργος στο Ν. Αργολίδας, ως περιοχές προτεραιότητας διεθνούς εμβέλειας για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν κεντρικούς άξονες ανάπτυξης, που σχετίζεται άμεσα με έναν από του κυρίαρχους τομείς ανάπτυξης για το Ναύπλιο, τον τουρισμό. Ειδικό Πλαίσιο για την ευρύτερη περιοχή του Ναυπλίου. για τον Τουρισμό αναπτυξιακές κατευθύνσεις Στο Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (ΦΕΚ 1138/Β/2009), ο εθνικός χώρος κατατάσσεται σε 10 κατηγορίες ανάλογα με την ένταση και το είδος της τουριστικής δραστηριότητας, τη γεωμορφολογία και την ευαισθησία των διαθέσιμων πόρων. Η πόλη του Ναυπλίου και τα παράλια κοντά σε αυτήν στο ΝΑ τμήμα του νομού,, κατατάσσονται στην πρώτη κατηγορία που αφορά στις αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές και διαθέτουν αναγνωρίσιμη τουριστική ταυτότητα, φήμη, μαζικό τουρισμό, αυξημένη πιθανότητα φθίνουσας οικονομικής απόδοσης των τουριστικών πόρων, και τέλος υψηλό βαθμό εξάρτησης της τοπικής οικονομίας από την τουριστική δραστηριότητα. Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Aνάπτυξης Περιφέρειας Πελοποννήσου Με το νόμο (ΦΕΚ Β 1485/ ) εγκρίθηκε το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για την Περιφέρεια Πελοποννήσου, σκοπός του οποίου είναι να εξειδικεύσει και να συμπληρώσει τις βασικές προτεραιότητες και επιλογές του Γενικού και των Ειδικών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, και να αποτελέσει ένα ~ 84 ~

86 κατευθυντήριο πλαίσιο για τα κατώτερα επίπεδα σχεδιασμού. διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο. Το Ναύπλιο στην Π.Πελοποννήσου, αποτελεί δευτερεύοντα πόλο ανάπτυξης και περιλαμβάνεται επίσης στους δευτερεύοντες άξονες ανάπτυξης της περιφέρειας που ορίζονται από το χερσαίο άξονα Επίδαυρος Ναύπλιο - Άστρος - Τρίπολη - Ολυμπία, μέσω του οποίου γίνεται η σύνδεση των βασικών πολιτιστικών πόρων. Επίσης το λιμάνι του Ναυπλίου αποτελεί κέντρο του δευτερεύοντα θαλάσσιου άξονα ανάπτυξης περιφερειακής εμβέλειας Ναύπλιο - Πειραιάς - νησιά Σαρωνικού - Κυκλάδες. Ο αναπτυξιακός ρόλος του Ναυπλίου επικεντρώνεται στα παρακάτω ενίσχυση των επιχειρηματικών και αστικών υποδομών, με έμφαση στην ενίσχυση και ανάδειξη της ταυτότητας του αστικού κέντρου, την προστασία και ανάδειξη του αστικού περιβάλλοντος και την ανάπλαση και πολεοδομική ρύθμιση των ιστορικών κέντρων και των υπό διαμόρφωση γύρω περιοχών. Το ΠΠΣΧΑΑ της Π.Π επικεντρώνει τη βαρύτητα του στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, καθώς επίσης του ανθρωπογενούς και πολιτιστικού περιβάλλοντος, των ιστορικών αρχαιολογικών και πολιτιστικών μνημείων Συμπεράσματα Βασικό στοιχείο της έρευνας είναι οι χρονολογίες για τις οποίες έχουν αντληθεί οι πληροφορίες. Το 2008 ήταν μία κομβική χρονιά για τη χώρα αφού σηματοδοτεί και επίσημα την έναρξη της οικονομικής κρίσης και των διαρθρωτικών πολιτικών που θα οδηγούσαν τη χώρα έξω από αυτή. Η εξέταση των στοιχείων της τουριστικής ανάπτυξης της πόλης και οικονομικής κατάστασης του νομού και της περιφέρειας, κρίθηκε αναγκαία για τις περιπτώσεις που ήταν εφικτό να περιλαμβάνουν ημερομηνίες προγενέστερες και μεταγενέστερες του Από τη μελέτη των στατιστικών στοιχείων, ποιοτικών χαρακτηριστικών και πολιτικών ανάπτυξης απορρέουν αρκετά συμπεράσματα για την τουριστική ανάπτυξη του Ναυπλίου τα τελευταία χρόνια. Το Ναύπλιο αποτελεί μία μικρού μεγέθους πόλη, όπου παρά την πληθυσμιακή αποδυνάμωση του νομού και της Π.Π, η ίδια η πόλη παρουσιάζει αυξητικές τάσεις. Ταυτόχρονα προσφέρει κατά αναλογία περισσότερο καταρτισμένο ανθρωπογενή πόρο, αφού όπως δείχνουν τα ποσοστά που μελετήθηκαν παραπάνω, οι απόφοιτοι Λυκείου και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αντιστοιχούν σε μεγαλύτερο ποσοστό από το μέσο όρο της χώρας. Παρατηρείται όμως δραματική αύξηση των ανέργων στο σύνολο της περιφέρειας τα 3 τελευταία χρόνια, που μπορεί να ερμηνευτεί ως αντίκτυπο της κρίσης.. Αν μάλιστα σκεφτεί κανείς ότι από τους τρεις τομείς οικονομικής δραστηριότητας τη συντριπτική συμμετοχή στο ΑΕΠ του νομού κατέχει ο τριτογενής τομέας, δηλαδή ο τομέας παροχής υπηρεσιών, το πλήγμα στον τουρισμό, το εμπόριο και τη δημόσια διοίκηση είναι μεγάλο. Έχοντας ως γνώμονα το 2008 και τυπικά πλέον την έναρξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, δεν κάνει εντύπωση η πρώτη πτώση στο κκ ΑΕΠ της Αργολίδας το 2009 σε σχέση με το προηγούμενο έτος, κατά 0,5%. Δυστυχώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για τα έτη μετά του 2009, ώστε να μπορέσει να γίνει η σύγκριση πιο αξιόπιστη. Όσον αφορά συγκεκριμένα την τουριστική ζήτηση, το 2008 σε σχέση με το 20097παρουσιάζεται μεγάλη μείωση στις αφίξεις τουριστών, αλλά ανακάμπτει πάλι το 2009 αυξάνοντας τον αριθμό τουριστών στα ξενοδοχειακά καταλύματα κατά 16% καθώς επίσης και τις διανυκτερεύσεις σε αυτά κατά 15%. Από την άλλη η πληρότητα ~ 85 ~

87 στο 37% είναι το χαμηλότερο ποσοστό της πενταετίας και ο μέσος όρος διαμονής ανά τουρίστα είναι μόλις 1,7 ημέρες ενώ 4 είναι στο σύνολο της χώρας. Οι σύντομες αποδράσεις σε αστικά κέντρα είναι ένα εκ των χαρακτηριστικών που προσδίδουν τάσεις αύξησης για αστικό τουρισμό, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του τουρισμού στο Ναύπλιο, αλλά ένα επιπλέον χαρακτηριστικό που μπορεί να δώσει δυναμική στο υπάρχον προϊόν. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η πτώση στους απόλυτους αριθμούς επισκεπτών στους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Αργολίδας και της χώρας από το 2008, καθώς επίσης και των εισπράξεων που προκύπτουν από αυτούς. Όσον αφορά την επιβατική κίνηση από τα κρουαζιερόπλοια και εδώ συναντάται πτώση το 2011 και το 2012 (να σημειωθεί ότι το λιμεναρχείο δεν μπορούσε να δώσει ακριβή αριθμό επιβατών, αφού δεν έχει τελειώσει το έτος, αλλά σύμφωνα με τους ίδιους τα κρουαζιερόπλοια από 73 πέρυσι φέτος θα ήταν 59 και αριθμός επιβατών μειωμένος). Η προσφορά καταλυμάτων και κλινών παρουσιάζει από το 2005 σταθεροποιητικές τάσεις, χωρίς δηλαδή σημαντικές αυξομειώσεις, ενώ ταυτόχρονα η πόλη διαθέτει ποικιλία καταλυμάτων όλων των κατηγοριών. Εξετάζοντας το προϊόν της διαπιστώνεται ότι ο πολιτισμός είναι κυρίαρχος πόρος αυτού, αφού η πόλη και η ευρύτερη περιοχή προσφέρει σημαντικό αριθμό μνημείων, χώρων, εκδηλώσεων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, Κατά τη διάρκεια της έρευνας διαπιστώθηκε ότι η πόλη και συγκεκριμένα η δημοτική ενότητα Ναυπλίου δεν είχε αναπτύξει ποτέ ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης, ή δεν είχε δραστηριοποιηθεί προς την κατεύθυνση της τουριστικής ανάπτυξης. Δεν υπήρχε τμήμα στην αυτοδιοίκηση που ν αφορά την διαχείριση, ανάπτυξη και προώθηση του τουριστικού προϊόντος της πόλης, παρά μόνον ένας δημοτικός σύμβουλος, ο οποίος ασχολούνταν χωρίς κάποιον ολοκληρωμένο προγραμματισμό, σχέδιο, ή πλάνο, με τις εκδηλώσεις και θέματα πολιτισμού και τουρισμού της πόλης. Μόλις το 2012 συγκροτήθηκε από το δήμο ο Δημοτικός Οργανισμός Πολιτισμού και Τουρισμού, ο οποίος όμως δεν είναι στελεχωμένος με ειδικευμένο προσωπικό και δεν έχει στα άμεσα σχέδια του την αποπεράτωση στρατηγικού σχεδιασμού για τον τουρισμό. Από την άλλη το δημοτικό συμβούλιο της πόλης μόλις το μήνα Οκτώβρη του 2012 (2 μήνες πριν το 2013) ενέκρινε τα κονδύλια για την εκπόνηση μελέτης στρατηγικού σχεδιασμού της πόλης για τα έτη Η ολιγωρία και η έλλειψη οράματος της τοπικής αυτοδιοίκησης διακρίνεται και από την αποτυχία της ν απορροφήσει πόρους από τα κοινοτικά ταμεία. Συμπερασματικά λοιπόν για να επιτύχει ένα σχέδιο ανάπτυξης της πόλης του Ναυπλίου, πρέπει να εμπλέκονται σε αυτό όλοι οι φορείς δημοσίων και ιδιωτικών συμφερόντων, συμβάλλοντας στη λήψη αποφάσεων της αναπτυξιακής διαδικασίας. Σε μια περιοχή τουριστικό προορισμό, οι εμπλεκόμενοι στην τουριστική δραστηριότητα είναι οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής, οι τουρίστες, οι επιχειρήσεις που επωφελούνται άμεσα ή έμμεσα από τον τουρισμό, ο δημόσιος τομέας (τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο) και κοινωνικές ομάδες που ασκούν πιέσεις (περιβαλλοντικές οργανώσεις κλπ.). Ο τουρισμός ως εργαλείο και οι εμπλεκόμενοι φορείς ως εκτελεστές της αναπτυξιακής διαδικασίας μπορούν να καταλήξουν σε μια αποδοτική και ποιοτική οικονομική δραστηριότητα που ενισχύει την περιοχή τόσο σε οικονομικό επίπεδο (κεφάλαιο, επενδύσεις, επιχειρηματικότητα, αύξηση εισοδήματος), όσο και σε κοινωνικό, αποτρέποντας τον ενεργό πληθυσμό από την μετανάστευση, δημιουργώντας θέσεις απασχόλησης, είτε άμεσα σε τουριστικές επιχειρήσεις, είτε έμμεσα ενισχύοντας τις επιχειρήσεις που παράγουν προϊόντα που καταναλώνει ο τουρισμός. ~ 86 ~

88 Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η οποιαδήποτε στρατηγική ανάπτυξης της πόλης θα επηρεάσει άμεσα τον τρόπο που αυτή θα εξελιχθεί. Δεδομένου ότι μέχρι σήμερα στην Ελλάδα είχαμε άναρχη ανάπτυξη υποδομών, όχι μόνο τουριστικών, αλλά οικιστικών κα., σε μία πόλη σαν αυτή του Ναυπλίου, όπου οι πολιτιστικοί της πόροι έχουν εξέχουσα θέση στο ευρύτερο τουριστικό προϊόν που μπορεί να προωθήσει, πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι επιπτώσεις, οι οποίες συνεπάγονται την καταστροφή εκείνων των χαρακτηριστικών που κάνουν την πόλη ελκυστική. Δεδομένου ότι ο τουρισμός ενισχύει σημαντικά την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, πλην όμως, η μονοκαλλιέργεια της όποιας οικονομικής δραστηριότητας δεν είναι καλός οιωνός για το μέλλον μιας περιοχής, καλό είναι να αναπτύσσεται ο τουρισμός σε συνδυασμό με άλλες δραστηριότητες, με στόχο την οικονομική και κοινωνική ευημερία των κατοίκων της πόλης. Άλλωστε, έχει μελετηθεί και αποδειχθεί ότι η σύνδεση του τουρισμού με άλλους οικονομικούς κλάδους, είτε σε επίπεδο κατανάλωσης προϊόντων, είτε σε επίπεδο συνεργασίας, με στόχο την αύξηση της προστιθέμενης αξίας των παρεχόμενων τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών, αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στο σχεδιασμό τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής ούτως ώστε να επιτευχθεί η μεγιστοποίηση της οικονομικής απόδοσης του τουρισμού στην περιοχή αυτή. Θα πρέπει, τέλος, να τονιστεί ότι η υπερσυγκέντρωση (δηλαδή η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας τουριστικής ανάπτυξης) δημιουργεί προβλήματα στο δομημένο, φυσικό περιβάλλον και την οικονομία. Επιπλέον εντείνει την άνιση ανάπτυξη μέσω της δημιουργίας πόλων τουριστικής ανάπτυξης. Από την άλλη, η αποεπένδυση που παρατηρείται συχνά στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας σε αρκετούς τουριστικούς προορισμούς (π.χ. Ρόδος) δημιουργεί εμπόδια στην τροφοδοσία της τουριστικής δραστηριότητας με εγχώρια προϊόντα που καταναλώνουν οι τουρίστες. Κατά συνέπεια, γίνονται εισαγωγές αγροτικών και άλλων προϊόντων, γεγονός που οδηγεί στη μείωση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας από τον τουρισμό και στην εκροή συναλλάγματος. Γι αυτό το λόγο και η μετάβαση από την αγροτική στην τουριστική οικονομία θα πρέπει να γίνεται μέσα από τη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για ανάπτυξη και συμπληρωματικών προς τις αγροτικές (ως προς τη χρήση γης) τουριστικών δραστηριοτήτων Στόχος, λοιπόν, μιας πολιτικής βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να είναι η μετατροπή του συγκριτικού σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα με σκοπό την προσέλκυση εγχώριου (domestic), αλλά κυρίως διεθνούς τουρισμού δεδομένων των μεγαλύτερων πολλαπλασιαστικών επιδράσεων που μπορεί να επιφέρει ο τελευταίος στο σύνολο της πόλης, περιφέρειας και χώρας. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα αφορούν στη βελτίωση των επιδόσεων του τουρισμού. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε: στην αύξηση της κατά κεφαλή και συνολικής τουριστικής δαπάνης, στη δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης, ιδιαίτερα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού (κυρίως νέων και γυναικών), στη μείωση των πιέσεων που δέχεται το φυσικό, το πολιτιστικό και το δομημένο περιβάλλον, από την άναρχη τουριστική ανάπτυξη και ιδιαίτερα το πόσιμο και του θαλασσινό νερό, το έδαφος, η χλωρίδα και η πανίδα των νησιών, οι οικισμοί και τα μνημεία τους. Η βελτίωση των επιδόσεων των επιμέρους δραστηριοτήτων και της επιχειρηματικότητας στον τομέα του τουρισμού (εξεταζόμενων μέσα στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης), έχει προφανείς θετικές επιπτώσεις σε κάθε τουριστικό προορισμό: ~ 87 ~

89 με την επίτευξη υψηλών ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, με την ανατροπή της συνεχιζόμενης τάσης γήρανσης του τοπικού πληθυσμού και με την αύξησης του δημιουργούμενου εισοδήματος, με τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών και της ζωής των κατοίκων. «Όπως έχει παρατηρηθεί, η ενασχόληση μιας περιοχής με έναν μόνο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, δημιουργεί και προκαλεί μια πτωτική μελλοντική τάση στην ανάπτυξη του τόπου, έπειτα βέβαια από μια αρχική ανοδική και ευφορική βραχυπρόθεσμη πορεία οικονομικής άνθισης. Έτσι και ο τομέας του τουρισμού για να μπορέσει να αποτελέσει αειφορικό πυλώνα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στο Ναύπλιο, θα πρέπει να συνοδεύεται από την παράλληλη αξιοποίηση και άλλων τομέων πρωτογενούς ή δευτερογενούς οικονομικής δραστηριότητας. Είναι κρίσιμο επομένως να μην υπάρξει αποκλειστική στροφή στην τουριστική βιομηχανία, καθώς αυτό θα μπορεί έχει αρνητικές συνέπειες στην οικονομική αυξητική ανάπτυξη που θα μπορούσε να προσφέρει το τουριστικό προϊόν σε μια περιοχή. Για παράδειγμα, η απομάκρυνση από τον γεωργικό ή βιοτεχνικό τομέα θα είχε σαν συνέπεια, τα απαραίτητα προιόντα που χρειάζονται οι τουρίστες και οι εργαζόμενοι για κατανάλωση να χρειαστεί να εισαχθούν στη περιοχή, με αποτέλεσμα την εκροή κεφαλαίων από τα τουριστικά έσοδα. Μια άλλη παράμετρος που έχει παρατηρηθεί είναι της εντατικοποίησης της τουριστικής βιομηχανίας και της απομάκρυνσης από άλλες παραγωγικές μορφές σε μια περιοχή. Έτσι ελλοχεύει ο κίνδυνος της δημιουργίας μεγαλύτερου τουριστικού προϊόντος από ότι μπορεί να αντέξει αυτή η περιοχή. Αυτή η εξέλιξη στις περισσότερες περιπτώσεις έχει δημιουργήσει τεράστια περιβαλλοντικά, οικονομικά και πολιτισμικά προβλήματα μάλιστα κάποια μη αναστρέψιμα. Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι, η συνύπαρξη της τουριστικής δραστηριότητας με άλλες οικονομικές δραστηριότητες σε μια περιοχή, είναι μια από τις βασικότερες προϋποθέσεις για την μακροχρόνια ανάπτυξη της προστιθέμενης αξίας του τουριστικού προϊόντος ~ 88 ~

90 ~ 89 ~

91 4.1. Εισαγωγή Αυτό το κεφάλαιο περιγράφει τη μεθοδολογία της πρωτογενούς έρευνας της διπλωματικής εργασίας. Παρουσιάζει τους στόχους του ερευνητικού έργου, περιγράφει τους τύπους των δεδομένων που συλλέγονται, και διευκρινίζει και εξορθολογίζει τις μεθόδους συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη. Επιπλέον, αναφέρεται στη μέθοδο δειγματοληψίας και περιγράφονται οι περιορισμοί που συναντήθηκαν κατά το σχεδιασμό και διεξαγωγή της Αιτιολόγηση για τη χρήση μελέτης περίπτωσης (case study) Το όφελος από τη χρήση της μελέτης περίπτωσης είναι ότι μπορεί να είναι διερευνητική, περιγραφική ή επεξηγηματική από τη φύση της και έχει τη δυνατότητα χρήσης πολλών διαφορετικών πηγών αποδείξεων (Saunders, Lewis και Thornhill, 1997). Η μελέτη περίπτωσης χαίρει ιδιαίτερα θερμής υποδοχής σε περιπτώσεις όπου λίγα είναι γνωστά για τα φαινόμενα και σε περιπτώσεις όπου οι τρέχουσες θεωρίες φαίνονται ανεπαρκείς (Eisenhardt, 1989). Η μελέτη περίπτωσης προσπαθεί να αναδείξει, να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φαινόμενα αυτά στο δικό τους πλαίσιο και ως εκ τούτου η πραγματικότητα της έρευνας εξαρτάται από τις ατομικές ή από συγκεκριμένες οπτικές της ομάδας. Οι Gomm, Hammersley και Foster (2000) υποστηρίζουν ότι κατά μία έννοια όλες οι έρευνες είναι μια μελέτη περίπτωσης, καθώς υπάρχει πάντα κάποια μονάδα ή ένα σύνολο μονάδων, σε σχέση με τα δεδομένα που συλλέγονται και αναλύονται. Η μεθοδολογία της μελέτης περίπτωσης χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει μια συγκεκριμένη μορφή της έρευνας και ενσωματώνει μια σειρά από διαστάσεις. Οι διαστάσεις αυτές αφορούν τον αριθμό των υποθέσεων που διερευνήθηκαν και ττην ποσότητα των πληροφοριών που ο ερευνητής συλλέγει για κάθε περίπτωση (Gomm, 2000). Η μελέτη περίπτωσης είναι ελκυστική για τους σκοπούς της παρούσας διατριβής υπό την έννοια ότι είναι πλούσια, γεμάτη, και προσφέρει περιγραφές σε πραγματικό πλαίσιο. Κατά την εξέταση ενός προορισμού είναι απαραίτητο κανείς να συλλάβει τις εμπειρίες των ανθρώπων που έχουν επισκεφτεί τον προορισμό. Το βασικό καθήκον της παρούσας διπλωματικής ήταν να διερευνήσει και να αξιολογήσει την πρόταση ότι το Ναύπλιο αποτελεί έναν προορισμό κληρονομιάς με δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης η οποία με τη σειρά της υποστηρίζει την ικανότητα να δημιουργηθούν πολιτισμικές εμπειρίες οι οποίες θα ενισχύσουν την ανάπτυξη του brand του τόπου. Για το λόγο ένα δομημένο ερωτηματολόγιο θεωρήθηκε η καλύτερη μέθοδος για μια την προσέγγιση της μελέτης περίπτωσης. Η έρευνα περίπτωσης δίνει τη δυνατότητα στον ερευνητή να διασφαλίσει το βάθος και τη λεπτομέρεια των πληροφοριών που απαιτούνται, καθώς περιλαμβάνει ευελιξία σχεδιασμού παροχή βαθύτερης κατανόησης, δυνατότητα να συλλέξει περαιτέρω συναφείς πληροφορίες, καθώς και τη διευκόλυνση της ανάπτυξης θεωρίας (Yin, 1994). Αφού τόνισε τα πλεονεκτήματα της ερευνητικής μελέτης περίπτωση, οι Hamel, Dufour και Fortin (1993) υπογράμμισαν τις επικρίσεις και τα προβλήματά της. Οι επικρίσεις αυτές περιλαμβάνουν την έλλειψη αντιπροσωπευτικότητας και έλλειψη αυστηρότητας όσον αφορά τη συλλογή, την κατασκευή και την ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων που οδηγούν στη μελέτη. Η έλλειψη αυστηρότητας συνδέεται με προκατάληψη. Τέτοια προκατάληψη μπορεί να εισαχθεί από την υποκειμενικότητα του ερευνητή, καθώς και τη σφαίρα πληροφοριών, στις οποίες στηρίζεται αυτός, για να κατανοήσει την υπό εξέταση περίπτωση. ~ 90 ~

92 4.3. Έρευνα «Η πρακτική της έρευνας είναι ένα βρώμικο και ακατάστατο εγχείρημα το οποίο σπανίως είναι σύμφωνο με τα πρότυπα που καθορίζονται στα εγχειρίδια μεθοδολογίας»(brannen 2003). Η έρευνα προϋποθέτει μια ανακάλυψη προηγουμένως άγνωστη και έχει ως στόχο να αυξήσει την ανθρώπινη γνώση. Η διεξαγωγή της έρευνας δίνει τη δυνατότητα κατανόησης, ερμηνείας ή πρόβλεψης φαινομένων που είναι σημαντικά και ενδιαφέρουν. (Veal, 2006). Η έρευνα είναι μια δημιουργική διαδικασία που περιλαμβάνει τη συστηματική συλλογή και ερμηνεία των πληροφοριών, που οδηγεί στην πρόοδο της γνώσης (Finn, 2000), ενώ και διαφορετικές μέθοδοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με το ίδιο πράγμα» (Denscombe, 2003). Πολλές διαφορετικές στρατηγικές για την εκτέλεση ερευνητικών έργων περιγράφονται στη βιβλιογραφία και οι περισσότερες από αυτές εφαρμόζονται στο πεδίο του τουρισμού. Οι Clough και Nutbrown (2002) αναφέρουν ότι έρευνα είναι μεθοδολογία. Το έργο της μεθοδολογίας είναι να εξηγούνται οι επιλεγμένες ερευνητικές μέθοδοι. Η μεθοδολογία απαιτεί από τον ερευνητή να αιτιολογεί τις αποφάσεις του σε όλη τη διαδικασία της έρευνας Σκοπιμότητα και στόχοι της έρευνας πεδίου Εξαιτίας της έλλειψης στοιχείων για τα τουριστικά κίνητρα και τις αντιλήψεις των τουριστών για την πόλης του Ναυπλίου, πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα πεδίου με στόχο ν' απαντηθούν οι παρακάτω προβληματισμοί: Ποια είναι τα κίνητρα επίσκεψης των τουριστών Ανεξάρτητα από τα κίνητρα τους, κάνουν χρήση των πολιτισμικών πόρων της περιοχής Θεωρούν το Ναύπλιο αστικό προορισμό πολιτιστικής κληρονομιάς Από ποιους θεωρείται (κοινωνικό-δημογραφικά χαρακτηριστικά τους) Πως αξιολογούν μετά το πέρας της εμπειρίας τους τα επιμέρους χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος της πόλης. Πως συγκρίνεται το Ναύπλιο σε σχέση με άλλους αστικούς προορισμούς Σκοπός της έρευνας πεδίου υπήρξε η συλλογή πληροφοριών και η καταγραφή των τάσεων, αναφορικά με τα ταξιδιωτικά κίνητρα και τα κριτήρια επιλογής τουριστικού προορισμού των τουριστών. Τα ευρήματα της έρευνας προτίθενται να χρησιμοποιηθούν έτσι ώστε να αξιολογηθεί η ταξιδιωτική εμπειρία, το τουριστικό προϊόν και το πολιτισμικό προϊόν κληρονομιάς του προορισμού. Συγκεκριμένα, τα συμπεράσματα αποτελούν ενδείξεις αναφορικά για τις στρατηγικές ενέργειες που είναι μπορούν να εφαρμοστούν κατά τη διαδικασία branding του τουριστικού προϊόντος του Ναυπλίου όχι μόνο για την προσέλκυση αστικού τουρισμού κληρονομιάς, αλλά και την εδραίωση του ως προορισμό αυτού του είδους. Η διεξαγωγή έρευνας πεδίου κρίθηκε αναγκαία ώστε να συλλεχθούν έγκυρα και ακριβή πρωτογενή στοιχεία, καθώς τα διαθέσιμα δευτερογενή δεν απαντούσαν με ακρίβεια σε όλα τα ερευνητικά ζητήματα και προβληματισμούς. Τα στάδια της συγκεκριμένης έρευνας πεδίου, η οποία περιγράφεται παρακάτω, ακολουθούν τις γενικές αρχές της δειγματοληψίας (Σταθακόπουλος, 2001). ~ 91 ~

93 4.5. Πρωτογενή Στοιχεία Πρωτογενή στοιχεία είναι τα νέα δεδομένα που συλλέγονται ειδικά στο τρέχον ερευνητικό πρόγραμμα (Veal, 1997). Η συλλογή πρωτογενών πληροφοριών κρίθηκε απαραίτητη για την εν λόγω εργασία εξαιτίας της έλλειψης πηγών που θα μπορούσαν να παρέχουν τα κατάλληλα στοιχεία, και είναι η πλέον σημαντική γιατί είναι προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις και επιδιώξεις της έρευνας. Γενικά ένα έργο έρευνας περιλαμβάνει την ανεύρεση, ανάλυση και ερμηνεία πρωτογενών στοιχείων από καταναλωτές (ή επιχειρήσεις) με σκοπό την παροχή πληροφοριών για τη σωστή λήψη αποφάσεων και την αποδοτική διαχείριση πόρων. Απαιτεί μεθοδική προσέγγιση ώστε να μπορέσει να δώσει στοιχεία αξιόπιστα και χρήσιμα: η αξιοπιστία εγγυάται ότι τα στοιχεία είναι αντικειμενικά, η χρησιμότητα εγγυάται ότι έχουν συλλεχθεί οι σωστές πληροφορίες Quantitative Research (Ποσοτική έρευνα) Η μέθοδος που επιλέχθηκε για την συλλογή των στοιχείων ήταν η ποσοτική έρευνα με δομημένο ερωτηματολόγιο (survey research) η οποία βασίζεται στη μέτρηση με άμεσο, ομοιόμορφο, δομημένο τρόπο καθώς και στη στατιστική ανάλυση. Η συγκεκριμένη προτίμηση, καθώς και η συμπύκνωση του μεγέθους του ερωτηματολογίου, όσο αυτό ήταν δυνατό, έγινε με στόχο την επιθυμία εύκολης συμπλήρωσης και ανάλυσής του. Στόχος υπήρξε η εξαγωγή στατιστικών συμπερασμάτων τα οποία αντικατοπτρίζουν τη συμπεριφορά ολόκληρου του πληθυσμού-στόχου. Η μέθοδος ποσοτικής έρευνας που υιοθετήθηκε για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής ήταν η έρευνα διαδικτύου, εξαιτίας των παρακάτω πλεονεκτημάτων: Χρήση Οπτικοακουστικών μέσων Αρκετά χαμηλό κόστος Δεν υπάρχει προκατάληψη από αυτόν που διεξάγει την έρευνα Λίγος χρόνος χρειάζεται για να διεξαχθεί η διαδικασία Δίνει τη δυνατότητα για έλεγχο και εξασφάλιση συμπληρωμένων ερωτηματολογίων Επιτρέπει περισσότερη ειλικρίνεια σε προσωπικά θέματα Βέβαια ο συγκεκριμένος τρόπος παρουσιάζει και κάποια μειονεκτήματα όπως: Δεν υπάρχει τρόπος να εμβαθύνεις και να διευκρινήσεις περίπλοκες και ασαφής ερωτήσεις Μόνο αυτοί που ενδιαφέρονται πιθανό να απαντήσουνε Δεν υπάρχει δυνατότητα να βρεις όλους παρά μόνο αυτούς που έχουν πρόσβαση στο Internet 4.7. Μέθοδος δειγματοληψίας με πιθανότητα. Σύμφωνα με τον Pope (1981) οι μέθοδοι δειγματοληψίας με πιθανότητα είναι 4: 1. Απλή τυχαία δειγματοληψία (simple random sampling) 2. Συστηματική δειγματοληψία (Systematic sampling) 3. Κατά συστάδες (cluster sampling) 4. Στρωματοποιημένη δειγματοληψία (stratified sampling) Στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε η απλή τυχαία δειγματοληψία η οποία είναι, ίσως, η πιο γνωστή μέθοδος για την επιλογή αντιπροσωπευτικού δείγματος και ~ 92 ~

94 οδηγεί σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του υπό έρευνα πληθυσμού και συνεπώς τα αποτελέσματα είναι γενικεύσιμα προς τον πληθυσμό. Με μια πρώτη ανάγνωση των ερωτηματολογίων παρατηρείται ότι το στατιστικό δείγμα που προέκυψε κατά την ολοκλήρωση της έρευνας είναι επαρκές για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Απαντήθηκαν συνολικά 203 ερωτηματολόγια γεγονός που συνεπάγεται την κάλυψη περισσότερων κοινωνικών διαβαθμίσεων, δημιουργώντας παράλληλα μια αντιπροσωπευτική εικόνα της τουριστικής αγοράς του Ναυπλίου. Κατόπιν της συλλογής των απαντήσεων ακολουθήθηκαν τα εξής βήματα: 1. ποσοτική ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας, με καταγραφή των απαντήσεων σε πίνακες 2. απόδοσή τους σε σχετικά διαγράμματα για οπτικοποίηση των δεδομένων 3. εκτίμηση της παρούσας κατάστασης όσον αφορά τη διαχείριση του αστικού προϊόντος της πόλης με έμφαση στον πολιτισμό και την κληρονομιά της. Σκοπός να εξαχθούν συμπεράσματα τα οποία θα δώσουν ενδείξεις για μια στρατηγική city branding Εργαλείο μετρήσεων Κατά την κατασκευή του ερωτηματολογίου που τελικά χρησιμοποιήθηκε, ήταν θεμιτό να προκύψει μία λογική ροή των ερωτήσεων. Οι ερωτήσεις έπρεπε να είναι κατανοητές, εύκολες στην απάντησή τους και να κινούν το ενδιαφέρον του ερωτώμενου στοχεύοντας σε μία σταδιακή ανάμιξή του (involvement) στην έρευνα (Σταθακόπουλος, 2001). Ακολουθώντας τις πρακτικές σχεδίασης ενός ερωτηματολογίου (Kinnear & Taylor, 1996, Churchill, 1991), έγινε προσπάθεια να αποφευχθούν οι μεροληπτικές (leading) ερωτήσεις που πιθανώς να οδηγούσαν τον ερωτώμενο σε συγκεκριμένες απαντήσεις. Μεγάλη προσοχή δόθηκε επίσης ώστε οι αρχικές ερωτήσεις να είναι οι λιγότερο σύνθετες ή ευαίσθητες. Το συγκεκριμένο είδος ερωτήσεων παρατέθηκε στο τέλος του ερωτηματολογίου. Οι μεταβλητές που προσεγγίζονται από το ερωτηματολόγιο είναι τα δημογραφικά στοιχεία των τουριστών (φύλο, ηλικία,, κλπ), οι γενικές ταξιδιωτικές πληροφορίες (συχνότητα ταξιδιών, διάρκεια, κλπ), τα ταξιδιωτικά κίνητρα, οι προσδοκίες (βαθμός προσδοκώμενης ποιότητας σε πενταβάθμια κλίμακα τύπου Likert, τα κριτήρια επιλογής προορισμού (βαθμός διαφωνίας συμφωνίας σε πενταβάθμια κλίμακα, Moutinho, (1987) και Guttman με μοναδικό συνδυασμό απαντήσεων «Ναι ή Όχι» Αναπτύσσοντας το ερωτηματολόγιο Μία από τις πιο σημαντικές επαγγελματικές πρωτοβουλίες του πολιτιστικού τουρισμού παρέχεται από το ATLAS Cultural Tourism Research Project που στοχεύει να δημιουργήσει μια διεθνή βάση δεδομένων η οποία θα μπορούσε να παρέχει συγκριτικά στοιχεία σχετικά με τις πολιτιστικές τάσεις του τουρισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη (Bonink, 1994). Λόγω της κάτι παραπάνω από 15ετούς δραστηριότητάς του το ATLAS Cultural Tourism Research Project έχει παρακολουθήσει έναν από τους πιο ραγδαία αναπτυσσόμενους τομείς της παγκόσμιας της τουριστικής ζήτησης μέσω της έρευνας αγοράς και των μελετών πολιτικών του πολιτιστικού τουρισμού ( Το ερωτηματολόγιο, το οποίο προσπαθεί να επιβεβαιώσει την ορθότητα των υποθέσεων και του εννοιολογικού μοντέλου, βασίζεται στο ερωτηματολόγιο ATLAS ~ 93 ~

95 για τους πολιτιστικούς τουρίστες (Richards, 2007) και παρουσιάζεται στο παράρτημα.. Οι διαφοροποιήσεις βασίζονται στην επιθυμία να εντοπιστούν και τυχόν διαφορετικές προσεγγίσεις των επισκεπτών σε επίπεδο εμπειριών, απόψεων και αξιολογήσεων, τόσο στο συνολικό τουριστικό προϊόν του προορισμού όσο και στο πολιτισμικό. Το είδος των ερωτήσεων που κλήθηκε ν' απαντήσει το δείγμα ήταν κατά πλειοψηφία κλειστές. Σε αυτές ο ερωτώμενος επιλέγει μια σειρά από απαντήσεις. Οι απαντήσεις αναλύονται με ποσοτικό τρόπο και γίνετε σύγκριση των απαντήσεων μεταξύ ομάδων ερωτώμενων. Η ανάλυση είναι πολύ πιο εύχρηστη για τον ερευνητή αλλά παρουσιάζει το πρόβλημα στο ότι οι ερωτούμενοι περιορίζονται στις προτεινόμενες επιλογές και έτσι μπορεί να μην εκφράζουν ολοκληρωτικά τις απόψεις τους. Παρόλα αυτά οι κλειστές ερωτήσεις είναι πολύ πιο χρησιμοποιημένες στον σχεδιασμό ενός ερωτηματολογίου. Επιπλέον οι ερωτήσεις που επιδέχονται μια απάντηση έχουν τη δυνατότητα να αναλυθούν ευκολότερα χωρίς περίπλοκες στατιστικές αναλύσεις. Μόνο 1 εκ των 22 ερωτήσεων ήταν ανοιχτή. Σε αυτή ο ερωτώμενος δεν έχει να επιλέξει απαντήσεις. Ο ερωτώμενος μπορεί να αναπτύξει τις απόψεις τους. Οι απαντήσεις είναι γενικευμένες που ποικίλουν από ερωτούμενο σε ερωτούμενο. Στην περίπτωση των ανοικτών ερωτήσεων, γίνεται ποιοτική ανάλυση των απαντήσεων, παρουσιάζοντας τις πιο δυνατές απαντήσεις Ανάλυση των δεδομένων Τα δεδομένα αναλύθηκαν χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα ανάλυσης δεδομένων, SPSS ως εργαλείο διαχείρισης της έρευνας για να συσσωρεύσει τα πορίσματα. Τα ευρήματα από τη συλλογή δεδομένων αντανακλούν την προσπάθεια της μελέτης περίπτωσης, να επιχειρήσει να ενσωματώσει τα στοιχεία που ελήφθησαν στα γεγονότα και ζητήματα που οδηγούν στο τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας, όπου εκφράζεται η ανάγκη και δυνατότητες ανάπτυξης ενός brand name που θα αφορά το Ναύπλιο ως μία πόλη κληρονομιάς. Επειδή οι 21 από τις 22 ερωτήσεις είναι κλειστές και έχουν αριθμητικές κλίμακες, η διαδικασία επεξεργασίας των δεδομένων λαμβάνει χώρα σχεδόν αμέσως. Από την άλλη η μοναδική ανοιχτή ερώτηση κατηγοριοποιήθηκε. Η ανάλυση των δεδομένων αποτελείται από την εξέταση, κατηγοριοποίηση και την ένταξη σε πίνακες των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αρχικές προτάσεις της μελέτης Περιορισμοί Έρευνας Η συμπερίληψη δήλωσης σχετικά με τους περιορισμούς της μελέτης ενθαρρύνεται από τους Rudestam και Newton (1992). Όπως συμβαίνει με όλες τις έρευνες, ορισμένοι περιορισμοί είχαν γίνει εμφανής καθώς προχωρούσε η διπλωματική εργασία. Σοβαρός περιορισμός του ερευνητικού αυτού έργου υπήρξε ο περιορισμένος διαθέσιμος χρόνος και τα χρήματα τα οποία παρεμπόδισαν τη μελέτη των πολυάριθμων μεταβλητών σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια και στο πλαίσιο ενός πιο αντιπροσωπευτικό δείγματος του πληθυσμού. Ο συγγραφέας έχει βιώσει τη σημασία ανάλυσης από μια ολιστική προοπτική, αλλά εξίσου έλαβε γνώση του εξαιρετικά χρονοβόρου ως εκ τούτου δαπανηρού χαρακτήρα μιας τέτοιας έρευνας (Veal, 2006). ~ 94 ~

96 Επιπλέον, η ποσότητα των πρωτογενών και δευτερογενών δεδομένων που συλλέχθηκαν για το Ναύπλιο ήταν ναι μεν πλούσια, ωστόσο, λόγω των χρονικών περιορισμών και των περιορισμών στο μέγεθος της εργασίας, η ανάλυση έχριζε περιορισμού. Η χρονική στιγμή της συλλογής των δεδομένων από τα ερωτηματολόγιο έθεσε δυσκολίες, δεδομένου ότι ήταν εκτός αιχμής της τουριστικής περιόδου, όταν η κύρια έρευνα πραγματοποιήθηκε. Αυτό μείωσε την επισκεψιμότητα στις τουριστικές διαδικτυακός σελίδες όπου και αναρτήθηκε το ερωτηματολόγιο Το φράγμα της γλώσσας εμπόδισε τη μετάφραση και αποστολή του ερωτηματολογίου σε σελίδες που απευθύνονται στις κύριες αγορές του Ναυπλίου, όπως Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία κλπ. Με αποτέλεσμα δυνατότητα συμπλήρωσης του να έχουν όσοι έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και επιπλέον μιλούν μόνο Ελληνικά, ή Αγγλικά. Τέλος στην έλλειψη χρόνου οφείλεται και η μη συλλογή ποιοτικών δεδομένων, μέσω προσωπικών συνεντεύξεων σε φορείς, η οποία θα προσέδιδε τον ολιστικό χαρακτήρα που χρειαζόταν για την ολοκλήρωση της έρευνας. ~ 95 ~

97 ~ 96 ~

98 5.1. Εισαγωγή - Πρωτογενούς Έρευνα Από τις έως τις πραγματοποιήθηκε διαδικτυακή έρευνα που σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε με βάση τη πλατφόρμα του SurveyMonkey σε δείγμα 203 ατόμων, επισκεπτών στο Ναύπλιο, από τα οποία τα 130 συμμετείχαν μέσω του facebook στη σελίδα Nafplio Tourism Thesis, τα 71 μέσω της σελίδας κατόπιν πρόσκλησης σε μέλη του και τα 2 μέσω προσωπικού . Στην έρευνα τέθηκαν 22 ερωτήματα-στοιχεία κατηγοριοποιημένα σε 4 μέρη : 1 η κατηγορία: γενικού δημογραφικού ενδιαφέροντος (ηλικία, φύλο, χώρα προέλευσης) 2 η κατηγορία: γενικών τουριστικών χαρακτηριστικών (μέσο πρόσβασης στην Ελλάδα και στο Ναύπλιο, αριθμός διανυκτερεύσεων,τύπος καταλύματος, σκοπός επίσκεψης, πλήθος επισκέψεων σε Ελλάδα και Ναύπλιο, απόσταση Ναυπλίου από Αθήνα, αξιολόγηση των χαρακτηριστικών του Ναυπλίου ως προορισμός (καταλύματα, φαγητό, υπηρεσίες κ.α.)). 3 η κατηγορία : οικονομικών δεδομένων ( κατανάλωση ανά ημέρα, ακριβός ή όχι προορισμός, αξιολόγηση των χαρακτηριστικών του Ναυπλίου για τη σχέση τιμής και ποιότητας). 4 η κατηγορία: το Ναύπλιο ως προορισμός κληρονομιάς (επιβεβαίωση ή όχι του Ναυπλίου ως πολιτιστικός προορισμός, επισκεψιμότητα ιστορικών χώρων, σύγκριση Ναυπλίου και των στοιχείων αυτού σε σχέση με άλλους προορισμούς πολιτιστικής κληρονομιάς). Το ερωτηματολόγιο αποτελούνταν από 21 κλειστές ερωτήσεις και 1 ανοιχτή. Για τη μέτρηση στάσεων και απόψεων για 9 από τις ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα Likert και μόνο για 1 η Gutmann. Το ερωτηματολόγιο αντιγράφηκε στο surveymonkey.com, ένα site το οποίο χρησιμοποιείται ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε χρήστη, στη διεξαγωγή πρωτογενούς έρευνας. Στην προκειμένη περίπτωση επιλέχθηκε το απλούστερο πακέτο των 25 για ένα μήνα. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα να κατασκευαστεί ένα ερωτηματολόγιο το οποίο μπορούσε ν αποσταλεί μέσω mail ατομικά, ή μαζικά και έδινε την επιπλέον δυνατότητα να εισαχθεί σε fan page του facebook. Το δείγμα ήταν τυχαίο και η συλλογή ερωτηματολογίων σε πρώτη φάση, έγινε με αποστολή μηνύματος σε εγγεγραμμένους χρήστες του trip advisor, οι οποίοι κατά το παρελθόν είχαν επισκεφτεί το Ναύπλιο. Από τα συνολικά 500 μηνύματα που στάλθηκαν, 71 άτομα απάντησαν ότι επιθυμούν να λάβουν μέρος στην έρευνα. Να σημειωθεί ότι οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των συμμετεχόντων δεν προσφέρονται από το trip advisor, οπότε οι ίδιοι οι συμμετέχοντες ήταν αυτοί οι οποία προσκόμισαν τα mail τους ώστε να τους σταλεί το ερωτηματολόγιο. Για τη συλλογή των υπολοίπων ερωτηματολογίων δημιουργήθηκε ένας εικονικός λογαριασμός στο facebook, μέσω του οποίου κατασκευάστηκε το fan page που περιείχε το ερωτηματολόγιο. Στη συνέχεια εστάλει σε άλλα fan pages, μη κερδοσκοπικού και μη κυβερνητικού χαρακτήρα και σκοπού, ο σύνδεσμος της σελίδας με δύο συνοδευτικά μηνύματα. Ένα αφορούσε το διαχειριστή της σελίδας από τον οποίο ζητούνταν η δημοσίευση του συνδέσμου και εξηγούνταν οι λόγοι δημιουργίας του, στην αρχική του σελίδα και ένα μήνυμα το οποίο θα συνόδευε τη δημοσίευση του συνδέσμου, παρακινώντας τη συμμετοχή του κόσμου. Οι σελίδες που τελικά προχώρησαν στη δημοσίευση ήταν οι: Up Greek Tourism, Τravel Stories, Greece, Greece a beautiful ~ 97 ~

99 place to be, Experience Greece, Greecious Tourism, Visit Nafplio, Nafplio, Nafplio as we like. Οι δημοσιεύσεις αυτές παρέμεναν πρώτες στις αρχικές σελίδες για λίγες μόνο ώρες, αλλά οι πρώτες δύο (σελίδες) είχαν μεγάλη απήχηση και επισκεψιμότητα, βοηθώντας στην ολοκλήρωση της συλλογής ερωτηματολογίων Ευρήματα πρωτογενούς έρευνας Σύμφωνα με τη διαδικτυακή έρευνα προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα για το Ναύπλιο ως προορισμός γενικά και ως αστικός τουριστικός προορισμός κληρονομιάς. Το Ναύπλιο είναι ένας προορισμός που επί το πλείστον προσελκύει εγχώριους τουρίστες. Η έρευνα αυτή συμφωνεί με τα δευτερογενή στοιχεία και δίνει τις αφίξεις τους σε ποσοστό καθώς το 69,46% έναντι 30,54%,των διεθνών (βλ. πιν. 4.1). Οι κύριες εθνικότητες των διεθνών τουριστών είναι : Βρετανοί 26,23%, Αμερικανοί(ΗΠΑ) 13,11% και Γερμανοί 9,84% (βλ.πιν.4.2) ~ 98 ~

100 Το Ναύπλιο ως προορισμός προτιμείται από νέους (βλ. πιν. 4.3) κυρίως επισκέπτες με ηλικίες από 21 έως 39 ετών. Οι εγχώριοι τουρίστες σε ποσοστό 67,37% είναι άτομα των παραπάνω ηλικιακών ομάδων (με την ηλικιακή ομάδα των 30 έως 39 να συμμετέχει σε ποσοστό 43,26%), ενώ οι τουρίστες εξωτερικού σε ποσοστό 53,22% (29,03% αντίστοιχα). Επίσης παρατηρούμε και συμμετοχή από τουρίστες μεγαλύτερης ηλικίας των 60 ετών (12,90%) σε αντίθεση με τους εσωτερικούς (μηδενικό ποσοστό) ~ 99 ~