ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Κώστας Παπακωνσταντίνου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Παπακωνσταντίνου Κ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Papakonstantinou K. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Ori Barbas- Klokos Mountains kai Faragi Selinounta». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΕΠ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...18 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει τους ορεινούς όγκους του Κλωκού (1777 μ.) και Μπαρμπά (1613 μ.), καθώς και το μεταξύ τους φαράγγι του Σελινούντα, το οποίο σε μήκος σχεδόν 8 χιλιομέτρων είναι απροσπέλαστο χωρίς ανθρώπινες παρεμβάσεις. Περιλαμβάνει επίσης, προς τα ανατολικά το οροπέδιο Αραβωνίτσας και την κορυφή Κολο3οτρώνης (987 μ.) και τους κροκαλοπαγείς γκρεμούς στις Δ. όχθες του ποταμού Κερυνίτη. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ελατοδάση (μετά την πυρκαγιά του 2007 έχουν απομείνει ελάχιστα στον Κλωκό αλλά εξακολουθούν να είναι σημαντικά στον Μπαρμπά), πευκοδάση, ψευδοαλπικές ανωδασικές ζώνες, παραποτάμια βλάστηση, μεικτά δάση πεύκης πλατύφυλλης δρυός σε Αραβωνίτσα Κολοκοτρώνη, δασικές εκτάσεις με Αριές και άλλα αείφυλλα σκληρόφυλλα στην κοιλάδα του Σελινούντα, κάθετους γκρεμούς και ορεινούς βοσκότοπους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7 GR OΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ, ΚΛΩΚΟΣ, ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ ; ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ GR ΤΚΣ:GR GR GR GR ΖΕΠ:GR ΤΚΣ:GR GR GR GR ΤΚΣ:GR Ν. ΦΩΚΙΔΑΣ GR GR Ν. ΑΧΑΪΑΣ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ Οριογραμμή ΖΕΠ Ν. ΗΛΕΙΑΣ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ Οριογραμμή ΤΚΣ ΚΛΙΜΑΚΑ 1: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΩΔΑΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ EΓΣΑ Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 1 ελάχ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (ζευγάρια) 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο 224 Bubo bubo Μπούφος Ισχύει * 250 Dendrocops leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 74 Gyps fulvus Όρνιο 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 103 Falco peregrinus Πετρίτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Όρνιο (Gyps fulvus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό/ Κρισίμως Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Στην περιοχή βρισκόταν μέχρι το 1999 η τελευταία αποικία της Πελοποννήσου στο βράχο του Οσίου Λεοντίου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τα πουλιά έψαχναν για τροφή στα ψηλότερα γυμνά βοσκοτόπια του Κλωκού και του Μπαρμπά. Το 1986 η αποικία αριθμούσε τουλάχιστον 7 ενεργά ζεύγη και 30 άτομα στο σύνολο. Έκτοτε άρχισε μια ραγδαία μείωση η οποία το 1990 έφτασε στο χαμηλότερο σημείο με ένα μόνο (αποτυχημένο) φώλιασμα. Ακολούθησε ανάκαμψη και το 1998 υπήρχαν δύο ζευγάρια και συνολικά 8-9 άτομα. Την επόμενη χρονιά, ωστόσο υπήρξε καταστροφική απότομη μείωση και το είδος χάθηκε οριστικά. Έκτοτε, το είδος είναι ένας σπάνιος επισκέπτης στην Πελοπόννησο συνολικά (Παπακωνσταντίνου 2005). Εκτιμάται ότι η περιοχή, επειδή αποτελεί το τελευταίο μέρος όπου το είδος υπήρχε στην Πελοπόννησο διατηρεί αξία για την προστασία του επειδή είναι η κοντινότερη περιοχή της Πελοποννήσου προς τους πληθυσμούς της ηπειρωτικής Ελλάδας και είναι έτσι σημαντική για ενδεχόμενο μελλοντικό επανεποικισμό. Επίσης έχει προτεραιότητα για μελλοντικά σχέδια επανεισαγωγής. Οικολογία. Το Όρνιο φωλιάζει κατά αποικίες σε απόκρημνα βράχια. Τρέφεται μόνο με πτώματα μεγάλων ζώων και πλέον βασίζεται αποκλειστικά στην κτηνοτροφία για τη διατροφή του. Καθημερινά διανύει μέχρι μερικές δεκάδες χιλιόμετρα για ανεύρεση τροφής σε ανοιχτές, απόμερες εκτάσεις που παρέχουν καλή ορατότητα και ασφάλεια. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 Αναπαράγεται νωρίς. Στην περιοχή το μοναδικό αυγό γεννιόταν Ιανουάριο ή τέλη Δεκεμβρίου και το μικρό μπορεί να πετάξει μετά τα μέσα Ιουνίου. Για τουλάχιστον επτά μήνες το χρόνο, το είδος βρισκόταν σε αναπαραγωγική περίοδο, κάτι που το καθιστούσε εξαιρετικά ευάλωτο. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Μέχρι τουλάχιστον το 1999 ένα ζευγάρι φώλιαζε στο φαράγγι του Σελινούντα. Η φωλιά βρισκόταν σε βράχια στη θέση Καυκαριάς, ενώ πιθανά, κατά περιόδους, είχαν χρησιμοποιηθεί και άλλα σημεία. Το ζευγάρι κυνηγούσε στα ορεινά λιβάδια Μπαρμπά και Κλωκού στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα, ενώ το χειμώνα έφτανε μέχρι τα βράχια του Κερυνίτη. Το είδος δεν έχει αναπαραχθεί τα τελευταία χρόνια. Νεαρά άτομα εμφανίζονται σποραδικά και το είδος φωλιάζει στον πολύ κοντινό Ερύμανθο. Η περιοχή διατηρεί καλό βιότοπο για ένα ζευγάρι και, με δεδομένο ότι το είδος εξακολουθεί να υπάρχει σε κοντινές περιοχές, θεωρείται εφικτός ο επανεποικισμός της περιοχή αν πάψουν να υφίστανται οι βασικές απειλές. Οικολογία. Ο Χρυσαετός φωλιάζει σε απότομα βράχια. Το ζευγάρι μένει πιστό την επικράτειά του. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους πουλιά και θηλαστικά και το χειμώνα συχνά με πτώματα (έχει παρατηρηθεί στην περιοχή να εκτοπίζει τα Όρνια και να τρώει πρώτος από νεκρή κατσίκα). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Ο Φιδαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, από Μάρτιο μέχρι Σεπτέμβριο. Στην περιοχή αναπαράγονται δύο έως τρία ζευγάρια. Ένα στην έξοδο του φαραγγιού Σελινούντα, ένα στην περιοχή Λαπαναγών και θεωρείται βέβαιη η εγκατάσταση τρίτου ζευγαριού στην περιοχή Κερυνίτη και στις καμένες περιοχές μετά το Σημαντικά μέρη για διατροφή είναι οι βραχώδεις περιοχές και οι γυμνές περιοχές στα ανώτερα μέρη Μπαρμπά και Κλωκού. Για φώλιασμα έχουν ιδιαίτερη αξία τα ήσυχα μέρη στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα. Οικολογία. Ο Φιδαετός τρέφεται βασικά με φίδια που βρίσκει σε ανοιχτές περιοχές. Σπάνια τρώει κάτι άλλο. Φωλιάζει κυρίως σε δέντρα, συνήθως Χαλέπια πεύκα, που βρίσκονται στις πλαγιές απόμερων κοιλάδων. Γενικά προτιμά χαμηλά υψόμετρα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται να αναζητά ερπετά και σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όπως στα ανωδασικά λιβάδια του Κλωκού και του Μπαρμπά κάτι που ίσως σχετίζεται με την περιορισμένη παρουσία του Χρυσαετού, ίσως και με την παρουσία εκτεταμένου καλού ενδιαιτήματος λόγω των πυρκαγιών. Γενικά το είδος μάλλον ευνοείται από τις πυρκαγιές, οι οποίες δημιουργούν καλούς κυνηγότοπους. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Στην περιοχή είναι μόνιμος κάτοικος. Έχει καταγραφεί ένα ζευγάρι από τη δεκαετία του 80. Από τότε δεν έχει βρεθεί η φωλιά, ωστόσο τα ενήλικα άτομα παρατηρούνται κάθε τόσο (λαμβάνοντας υπ όψη ότι πρόκειται για ένα είδος που δύσκολα παρατηρείται) και φαίνεται ότι το ζευγάρι εξακολουθεί να υπάρχει στο εσωτερικό τμήμα της κοιλάδας του Σελινούντα. Οικολογία. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε κάθετα βράχια και κυνηγά πουλιά πάνω από ανοιχτές περιοχές. Χρειάζεται περιοχές με μεγάλη αφθονία μεσαίου μεγέθους πουλιών και χωρίς έντονη ανθρώπινη παρουσία. Η περιοχή Μπαρμπά - Κλωκού φαίνεται ότι αποτελεί καλό βιότοπο για το είδος επειδή διαθέτει θέσεις φωλιάσματος αλλά και καλό κυνηγότοπο στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Τουλάχιστον δύο ζευγάρια φωλιάζουν στην περιοχή, ένα στο βράχο Λεοντίου και ένα στην εσωτερική κοιλάδα Σελινούντα. Πιθανά αναπαράγεται και τρίτο ζεύγος στα βράχια της περιοχής Κερυνίτη. Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε κάθετα βράχια και τρέφεται με πουλιά που πιάνει στον αέρα. Είναι προσαρμοστικό είδος και μπορεί να ζήσει σε διάφορους τύπους οικοτόπων και να τραφεί με διάφορα είδη πουλιών. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Μπούφος είναι επιδημητικό είδος που δεν μετακινείται πολύ. Ο πληθυσμός του στην περιοχή εκτιμάται σε τέσσερα ζευγάρια. Η περιοχή θεωρείται ιδιαίτερα καλός βιότοπος για το είδος διότι διαθέτει εκτεταμένη κοιλάδα και πολλές δασωμένες ρεματιές με βράχια σε χαμηλά υψόμετρα. Ιδιαίτερη αξία έχουν τα κατώτερα τμήματα των γκρεμών και το εσωτερικό τμήμα του φαραγγιού του Σελινούντα. Μερικά ζευγάρια ζουν και έξω από την περιοχή στις κοιλάδες των Κερυνίτη, Σελινούντα και Μεγανείτη. Οικολογία. Ο Μπούφος είναι αυστηρά νυκτόβιο είδος. Την ημέρα κουρνιάζει σε σπηλιές ή κοιλώματα βράχων με πυκνή βλάστηση, κυρίως σε πυκνόφυτα λαγκάδια. Κυνηγά και σε πιο ανοιχτές περιοχές. Τρέφεται με ποικιλία θηραμάτων, από μικρά τρωκτικά μέχρι μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά. Το είδος έχει ανάγκη από ασφαλείς θέσεις κουρνιάσματος. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος καταγράφηκε στην περιοχή στα πλαίσια της παρούσας έρευνας για πρώτη φορά μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια και μάλιστα μέσα στο καμένο ελατοδάσος στη ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 θέση «Πέντε Βρύσες». Σε συνδυασμό με άλλες παρατηρήσεις, φαίνεται ότι ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης απαντά σε όλη την έκταση των ελατοδασών. Ο πληθυσμός του φαίνεται να είναι σε αλληλεξάρτηση με εκείνον του Χελμού ίσως δε και του Ερύμανθου όπου υπάρχει κατάλληλο ενδιαίτημα. Η εκτίμηση του πληθυσμού είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς πρόκειται για ένα είδος που ζει σε αραιές πυκνότητες. Ωστόσο φαίνεται ότι, τουλάχιστον προσωρινά, υπάρχουν ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες λόγω της παρουσίας πολλών ξερών και καμένων ελάτων. Εκτιμάται ότι το σύνολο των ελατοδασών της περιοχής, όπως αυτή οριοθετείται στο παρόν πρόγραμμα, περιλαμβάνουν πέντε επικράτειες από το είδος. Φαίνεται πως η ιδιαιτερότητα της περιοχής να διαθέτει εκτεταμένα αραιά ελατοδάση που δεν υλοτομούνται συστηματικά, προσφέρει καλό ενδιαίτημα στο είδος παρά τη μικρή, φαινομενικά, έκτασή της. Η περιοχή θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική για το είδος λόγω της κρίσιμης θέσης που δημιουργεί συνεκτικότητα στην κατανομή του και συνεπώς παίζει ζωτικό ρόλο και για τη διατήρηση και των υπόλοιπων πληθυσμών της Πελοποννήσου. Οικολογία. Ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης προτιμά σχετικά αραιά δάση με πολλά νεκρά δέντρα με μαλακό ξύλο όπου βρίσκει έντομα. Στην Πελοπόννησο (και Ν. Ελλάδα εν γένει) περιορίζεται σε ορεινά ελατοδάση και ιδιαίτερα προς την ανώτερη ζώνη όπου υπάρχουν πολλά ξερά δέντρα και το δάσος είναι πιο αραιό. Η ξήρανση των ελάτων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια πιθανότατα έχει ευνοήσει το είδος. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η Δεντροσταρήθρα είναι επιδημητικό είδος στην περιοχή. Ο πληθυσμός εκτιμάται σε τουλάχιστον 50 ζευγάρια. Πολύ μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού απαντά στις καμένες περιοχές στα ανατολικά της περιοχής. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 Κοινή είναι επίσης στα ανώτερα όρια των ελατοδασών. Λιγότερο πολυάριθμη (αλλά πάντα σχετικά κοινή) στα ορεινά λιβάδια του Κλωκού και του Μπαρμπά, μέχρι την κορυφή. Οικολογία. Η Δεντροσταρήθρα προτιμά ανοιχτές ακαλλιέργητες περιοχές με ανοιχτό έδαφος, χαμηλή βλάστηση, θάμνους και σκόρπια δέντρα από τα οποία τραγουδά σε υψόμετρο (στη Ν. Ελλάδα) από 500 έως 2000 μ. Φαίνεται να προσαρμόζεται ιδιαίτερα καλά στις καμένες περιοχές όπου επεκτείνεται και φωλιάζει μέσα στα καμένα δάση. Άλλο σημαντικό ενδιαίτημα είναι τα περιφεραιακά, αραιά τμήματα των ελατοδασών ιδιαίτερα προς το ανωδασικό όριο. Επίσης ζει σε ξέφωτα δασών και στα ορεινά λιβάδια αρκεί να υπάρχουν θάμνοι και βραχώδεις εξάρσεις. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Κυνήγι-λαθροθηρία-παγίδευση-συλλογή αυγών ή νεοσσών-καταστροφή φωλιών Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΕΠ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ Βασική προτεραιότητα για την πιθανή επανεγκατάσταση του Όρνιου στην περιοχή (πέρα από την προστασία και αύξηση του πληθυσμού στη Στερεά Ελλάδα με περιορισμό των δηλητηρίων και λειτουργία ταΐστρας) είναι η διατήρηση της ελεύθερης κτηνοτροφίας Η διατήρηση υγιών πληθυσμών από τα βασικά είδη με τα οποία τρέφεται ο Χρυσαετός (Πετροπέρδικα, Λαγός) αποτελεί ουσιαστικό διαχειριστικό μέτρο για τη διατήρηση και την επανεμφάνιση του Χρυσαετού. Η συνεργασία των κτηνοτρόφων και των κυνηγών, μέσω ειδικού προγράμματος ενημέρωσης, για τον περιορισμό της παράνομης καταδίωξης του Χρυσαετού με δηλητήρια και κυνηγετικά όπλα είναι Προτεραιότητα ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 απαραίτητη Η διατήρηση ασφαλών και ήσυχων κοιλάδων για φώλιασμα Η διατήρηση ανοιχτών περιοχών μέσω ενίσχυσης της ορεινής κτηνοτροφίας Η διατήρηση εκτενών ανοιχτών περιοχών με καλούς πληθυσμούς μεσαίου μεγέθους πουλιών (πέρδικες, περιστεροειδή, κορακοειδή κ.λπ.) και χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση είναι απαραίτητη για την επιβίωση του Χρυσογέρακου Η διατήρηση υγιών πληθυσμών πουλιών και ο περιορισμός χρήσης φυτοφαρμάκων Η διατήρηση απροσπέλαστων περιοχών αποτελεί το βασικότερο διαχειριστικό μέτρο καθώς διατηρεί κατάλληλο βιότοπο και αποσοβεί της δευτερογενείς απειλές της καταδίωξη, δηλητηρίαση, ατυχήματα, επιλεκτική υλοτόμηση, κ.λπ. Η αποφυγή της υλοτόμησης ώριμων δέντρων και απομάκρυνσης νεκρής ξυλείας από τα ελατοδάση Η διατήρηση των αραιών δασών και η προστασία από την κοπή των δέντρων στην περιφέρεια των δασών Να διατηρηθούν οι ανοιχτές ακαλλιέργητες περιοχές και να μην μετατραπούν σε καλλιέργειες- ιδιαίτερα στην περίπτωση των καμένων δασών Ίδρυση Καταφυγίου Άγριας Ζωής για τα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Η ενίσχυση της βιώσιμης ορεινής κτηνοτροφίας και η αποτροπή διάνοιξης νέων δρόμων Η ενίσχυση της ορεινής κτηνοτροφίας πρέπει να συνοδεύεται από παράλληλη δέσμευση των κτηνοτρόφων για μη χρήση δολωμάτων ή άλλη καταδίωξη αρπακτικών πουλιών. Για το λόγο αυτό, παράλληλα με τα μέτρα ενίσχυσης, επιβάλλεται αστυνόμευση αλλά και ειδική ενημέρωση και συνεργασία με τους κτηνοτρόφους Αυστηρή τήρηση των απαγορεύσεων στη χρήση δολωμάτων και κάθε άλλου είδους καταδίωξης των αρπακτικών πουλιών Να αποτραπεί η διάνοιξη κάθε νέου ορεινού δρόμου ιδιαίτερα στην Μέτρια Χαμηλή Μέτρια Ύψηλή Ύψηλή Μέτρια Ύψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα καθώς και σε υπόλοιπες κοιλάδες και ρεματιές και να κλείσουν ορισμένοι από τους υπάρχοντες Έλεγχος κάθε υλοτομικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια αδειοδότησης από το Δασαρχείο Ενίσχυση των πληθυσμών μεσαίου μεγέθους πουλιών, με απαγόρευση του κυνηγιού στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα Ο περιορισμός της θήρας στο εσωτερικό φαράγγι του Σελινούντα και η ενίσχυση της οργανικής γεωργίας μέσα και γύρω από την προστατευόμενη περιοχή Η αποφυγή απομάκρυνσης των καμένων ελάτων μετά από τυχόν πυρκαγιά, καθώς και των νεκρών δέντρων από τα ελατοδάση Σε περίπτωση κοινωνικής ανάγκης για ξυλεία, να μελετηθεί η δυνατότητα κοπής άλλων ειδών (π.χ. χαλέπιο πεύκη) ή ακόμη και υγιών ελάτων, όχι όμως των νεκρών ελάτων. Η απαγόρευση υλοτομίας στην περιφέρεια των δασών και στα ορεινά λιβάδια. Επίσης πρέπει να περιοριστεί η επέκταση καλλιεργειών στις καμένες περιοχές και στα ορεινά λιβάδια Μέτρια Μέτρια Μέτρια Χαμηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdakis S. & Vareltzidou, S Greece pp In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p Papaconstantinou, C. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 094. Barbas and Klokos mountains and Selinous gorge. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π., Χατζηρβασάνης Β ,Τα βουνά του Μωριά. Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα Αράπης, Κουρής, Παγώνης, «Εκπόνηση Σχεδίου για την αειφόρο ανάπτυξη, διαχείριση και προστασία της περιοχής NATURA 2000: Μπαρμπάς, Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα, Δήμου Αιγίου» - A ΣΤΑΔΙΟ, Δήμος Αιγίου. Δημαλέξης, Α και Ε. Μπουρδάκης Αναφορά προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και χαράδρα Σελινούντα. ΕΘΙΑΓΕ Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία α. Σημαντικές για τα Πουλιά Περιοχές της Ελλάδας. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, Αθήνα. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΠΜ: Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΘΙΑΓΕ (Life). ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Μπάρμπάς Κλωκός ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21 όρη και Φαράγγι Σελινούντα»με κωδικό ΣΠΠΕ GR094. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού,ΤΔΦΠ Οικονόμου Α., Γ. Μπαλούτσος, Φ. Γαλανός & Π. Δημόπουλος, ΓΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟ ΜΕΡΟΣ (ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ) ΕΙΔΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ & ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ. ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ, ΚΛΩΚΟΣ & ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ. Πρόγραμμα LIFE-NATURE «Διαχειριστικές Δράσεις Περιοχών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα». ΕΘΙΑΓΕ/ ΙΜΔΟ & ΤΔΠ. Σελ.82. Οικονόμου, Α., Φ. Γαλανός, Γ. Μπαλούτσος, Κ. Μισιακός και Π. Γυφτόπουλος, ΕΙΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΡΓΩΝ. Περιοχή εφαρμογής «Ορη Μπαρμπάς, Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» Ππόγραμμα Life-Nature B4-3200/97/243 Διαχειριστικές Δράσεις Περιοχών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα ΕΘΙΑΓΕ/ΙΜΔΟ & ΤΔΠ. Αυτοτελής έκδοση, σελ. 65. Παπακωνσταντίνου Κ,, Καρδακάρη Ν Ανασύσταση Δρυοδάσους στην περιοχή Αραβωνίτσα Κολοκοτρώνης, Αιγίου, Αχαΐας. Αποτελέσματα Παρακολούθησς Φύλαξης. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, Νοέμβριος 2008 Παπακωνσταντίνου Κ. (2004). Τα Όρνια εγκατέλειψαν την Πελοπόννησο. Οιωνός, 19, σελ Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). Χατζηλάκου, Δ., Τεχνική έκθεση χωροθέτησης χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ταϊστρας) στην Περιοχή Ειδκής Προστασίας ΌΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΚΛΩΚΟΣ ΚΑΙ ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ Έργο Life Φύση Β4-3200/97/243. Αδημοσίευτη αναφορά. 7 σελ. ΕΘΙΑΓΕ Χατζηλάκου, Δ Τεχνική έκθεση λειτουργίας του χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ταϊστρας) στη Περιοχή Ειδικής Προστασίας ΌΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΚΛΩΚΟΣ ΚΑΙ ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ. Έργο Life Φύση Β4-3200/97/243. Αδημοσίευτη αναφορά. 8 σελ. ΕΘΙΑΓΕ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19