«Η χρήση του χιούμορ από τον σύμβουλο στη συμβουλευτική διαδικασία: Μια ποιοτική έρευνα»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ: ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «Η χρήση του χιούμορ από τον σύμβουλο στη συμβουλευτική διαδικασία: Μια ποιοτική έρευνα» Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Ξηνταροπούλου Μαριάννα A.M: 264 Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή κ. Κρίβας Σπυρίδων, Καθηγητής κ. Καμαριανός Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής κ. Βασιλόπουλος Στέφανος, Επίκουρος Καθηγητής Πάτρα,

2 Ευχαριστίες Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Παιδαγωγικού τμήματος Πανεπιστημίου Πατρών της ειδίκευσης, Συμβουλευτική και Ανάπτυξη Σταδιοδρομίας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επόπτη καθηγητή μου κ. Στέφανο Βασιλόπουλο, για την επιστημονική του αρωγή και υποστήριξη τόσο στην επιλογή αυτού του ιδιαίτερου θέματος, όσο και στην ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Επίσης, ευχαριστώ τον καθηγητή μου κ. Σπύρο Κρίβα για την πολύτιμη βοήθεια του, τις χρήσιμες επισημάνσεις του και επιστημονικές γνώσεις που μου προσέφερε στο πεδίο της συμβουλευτικής. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου κ. Ιωάννη Καμαριανό για τον πολύτιμο χρόνο που διέθετε για την καθοδήγηση μου σε μεθοδολογικά ζητήματα που προέκυπταν και για το παιδαγωγικό του χιούμορ. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της οικογένειας μου για το ιδιαίτερο χιούμορ που διαθέτουν και την ενίσχυση που μου προσφέρουν όλα αυτά τα χρόνια. Τα αγαπημένα μου πρόσωπα που με στηρίζουν, με ενθαρρύνουν, είναι δίπλα μου και με κάνουν να γελάω Δεν θα μπορούσα να παραλείψω το καθηγητή, συνεργάτη και φίλο που με βοήθησε σε ορισμένα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας, τον Δημήτρη Γεωργιάδη. Τέλος, ευχαριστώ όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα, συμβούλους και συμβουλευόμενους καθώς χωρίς την συναίνεση και συμμετοχή τους δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η παρούσα εργασία. 1

3 Περίληψη Η παρούσα διπλωματική εργασία είχε ως στόχο να μελετήσει το χιούμορ που δημιουργεί ο σύμβουλος στη συμβουλευτική διαδικασία. Ο χαρακτήρας της παρούσας έρευνας ήταν ποιοτικός, εστιασμένος στην φαινομενολογική μεθοδολογία. Επιδιώξαμε να μελετήσουμε το φαινόμενο λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο που το βιώνουν και το ερμηνεύουν οι μετέχοντες σε αυτό. Τα μέσα με τα οποία επιχειρήσαμε να ερευνήσουμε το θέμα ήταν με συνεντεύξεις σε 12 συμβούλους, ανάλυση περιεχομένου εικονικού κειμένου προερχόμενο από 2 βιντεοσκοπημένες ομαδικές συναντήσεις συμβουλευτικής και ημι - δομημένες συνεντεύξεις στους 12 συμβουλευόμενους της ομάδας και στον σύμβουλο. Τα κυριότερα ευρήματα είναι: α) οι σύμβουλοι αξιοποιούν τα οφέλη που προσφέρει το χιούμορ για την επίτευξη συγκεκριμένων συμβουλευτικών στόχων β) το χιούμορ του συμβούλου λαμβάνει χώρα αυθόρμητα, ως ένα στοιχείο της προσωπικότητας του αφού δεν έχει λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση για την εφαρμογή του ως τεχνική ή ως ολοκληρωμένη παρέμβαση, γ) οι συμβουλευόμενοι αντιμετωπίζουν με θετικό τρόπο το χιούμορ του συμβούλου και τέλος, δ) ανάλογα με τη χρονική περίοδο της συμβουλευτικής διαδικασίας το χιούμορ του συμβούλου διαφοροποιείται ως προς το είδος, τη συχνότητα και την κατεύθυνση. συμβούλου Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική, χιούμορ, συμβουλευόμενοι, χιούμορ 2

4 Abstract The aim of this thesis was to study counselor s humor during counseling sessions. The character of this research was qualitative, focused on phenomenological methodology. We sought to study the phenomenon considering the way participants experience and interpret it. The means we attempt to study the subject was by interviewing 12 counselors, virtual text context analysis derived from 2 videotaped counseling group meetings and semi structure interviews at 12 members of the counseling team and the leader. The main findings are: a) counselors utilize the benefits of humor to achieve specific counseling aims b) counselor s humor takes place spontaneously, as an element of his personality, counselors didn t received the necessary training to implement humor as a specific therapeutic technique either as a humor integrated intervention, c) clients deal positively counselor s humor and finally, d) depending on the time of the counseling process counselor s use of humor varies as to type, frequency and direction. Keywords: counselling, humour, clients, counselor s humour 3

5 Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια έχει εκδηλωθεί ένα έντονο ενδιαφέρον για τις πιθανές εφαρμογές του χιούμορ. Αναγνωρίζοντας τα οφέλη που παρέχει στο άτομο η χιουμοριστική αλληλεπίδραση, αρκετοί θεωρητικοί (Franzini, 2001 Sultanof, 1992 Gladding, 1999) υποστηρίζουν ότι το χιούμορ έχει ένα ρόλο τόσο στη θεραπευτική όσο και στη συμβουλευτική διαδικασία. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση ανέδειξε ότι τα πιθανά πλεονεκτήματα του χιούμορ στη συμβουλευτική στηρίζονται κυρίως σε προσωπικές εμπειρίες των συμβούλων και ανέκδοτα περιστατικά (Goldin & Bordan et al. 1999). Η ερευνητική δραστηριότητα είναι περιορισμένη και τις περισσότερες φορές εστιάζει σε ένα από τα δύο μέλη που μετέχουν στη συμβουλευτική διαδικασία. Μια πιθανή αιτία έλλειψης ερευνών είναι, όπως έχουν αναφέρει ορισμένοι ερευνητές (Cundall, 2007 Greenwald, 1975) ότι το χιούμορ λαμβάνει χώρα αυθόρμητα και έτσι καθίσταται δύσκολο να εξεταστεί εκτός πλαισίου. Ωστόσο, οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί δίνουν βάση στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του συμβούλου που χρησιμοποιεί χιούμορ, εξετάζοντας κυρίως προσομοιώσεις συμβουλευτικής που έχουν δημιουργηθεί για το σκοπό της έρευνας (Killinger, 1987 Foster & Reid, 1983). Από την άλλη πλευρά, σε περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκαν πραγματικές συναντήσεις συμβουλευτικής η αξιολόγηση του χιούμορ που έλαβε χώρα στη διαδικασία, εξετάστηκε μόνο από τον ερευνητή στα πλαίσια ανάλυσης συζήτησης χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι μετέχοντες στην συμβουλευτική διαδικασία (Jefrey, 2009). Στην Ελλάδα, οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί σχετικά με το χιούμορ είναι βιβλιογραφικές και αφορούν τα πιθανά οφέλη που μπορεί να έχει η χρήση του χιούμορ στον άνθρωπο και τη θεραπευτική διαδικασία (Σκαλτσουνάκη, 2009 Σταθάρου, Γαλάτου & Κοτρώτσιου, 2012). Συνεπώς, καθίσταται αναγκαίο να πραγματοποιηθεί περισσότερη έρευνα για να κατανοηθεί πληρέστερα αν οι σύμβουλοι αξιοποιούν τα οφέλη που προσφέρει το χιούμορ και το τρόπο με τον οποίο πιθανόν χρησιμοποιούν το χιούμορ στη συμβουλευτική διαδικασία. 4

6 Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνήσει τη χρήση του χιούμορ από το σύμβουλο στη συμβουλευτική διαδικασία. Αποτελεί μια πρώτη ερευνητική προσπάθεια και κυρίως διαφοροποιείται στο ότι επιχειρεί μια σφαιρική θέαση του θέματος, τόσο από την πλευρά των συμβούλων όσο και από την πλευρά των συμβουλευόμενων. Επιπλέον, αναφέρεται σε πραγματικές συνθήκες παρέχοντας τη δυνατότητα να αναδειχθούν οι εμπειρίες από τους ίδιους τους συμμετέχοντες στην συμβουλευτική διαδικασία. Τέλος, οι σύμβουλοι που έλαβαν μέρος στις συνεντεύξεις διαφοροποιούνται ως προς τον θεωρητικό τους προσανατολισμό, την επαγγελματική εμπειρία και την ηλικία τους. Το πρώτο μέρος της εργασίας αφορά το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας. Αποσαφηνίζονται οι όροι της συμβουλευτικής και του χιούμορ. Περιγράφονται τα είδη του χιούμορ, οι παράγοντες που επηρεάζουν το άτομο για να αντιληφθεί ή να δημιουργήσει χιούμορ και οι λειτουργίες του. Επιπλέον, αναφέρονται οι κυριότερες ψυχολογικές θεωρίες που έχουν προταθεί για την ερμηνεία και εξήγηση του χιούμορ και του γέλιου. Τέλος, παρουσιάζονται τα οφέλη που έχει το χιούμορ στη συμβουλευτική διαδικασία, οι τρόποι που εντάσσεται και οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στον τομέα αυτό. Στο δεύτερο μέρος περιγράφονται οι μεθοδολογικές επιλογές, η διαδικασία κατά την οποία έλαβε χώρα η παρούσα έρευνα, τα ευρήματα, η ερμηνεία των αποτελεσμάτων, οι περιορισμοί της έρευνας και προτείνονται κατευθύνσεις για περαιτέρω διερεύνηση του θέματος. Τέλος, η παρούσα διπλωματική εργασία ολοκληρώνεται με τις βιβλιογραφικές αναφορές και τα παραρτήματα. 5

7 Πίνακας περιεχομένων Ευχαριστίες... 1 Περίληψη... 2 Abstract... 3 Εισαγωγή... 4 ΜΕΡΟΣ Ι 1 Ερευνητικός Προβληματισμός- Ερευνητικά Ερωτήματα Ορισμός Συμβουλευτικής Ιστορική αναδρομή της έννοιας χιούμορ Είδη του Χιούμορ Παράγοντες που επηρεάζουν την αίσθηση του χιούμορ Λειτουργίες του χιούμορ και του γέλιου Κεφάλαιο 2: Ψυχολογικές θεωρίες του χιούμορ Θεωρίες διέγερσης- απελευθέρωσης έντασης (tension arousal-relief theories) Ψυχαναλυτική θεωρία του χιούμορ Θεωρία της Ανωτερότητας (Superiority Theory) Θεωρία της ασυμφωνίας ασυμβατότητας (Incongruity Theory) Θεωρία της ανατροπής/θεωρίες του παιχνιδιού (Reversal Theories - Play Theories)

8 Κεφάλαιο 3: Χιούμορ και Συμβουλευτική Οφέλη του χιούμορ στη συμβουλευτική Τρόποι ένταξης του χιούμορ από το σύμβουλο στη συμβουλευτική διαδικασία Θεραπείες με βάση το χιούμορ Χρήση του χιούμορ ως τεχνική για τη θεραπεία Χιούμορ ως ικανότητα του θεραπευτή Κίνδυνοι Χρήσης του Χιούμορ Έρευνες που έχουν διεξαχθεί για το χιούμορ στη θεραπευτική διαδικασία ΜΕΡΟΣ ΙΙ Μεθοδολογία έρευνας Ποιοτική εμπειρική έρευνα Πολυμεθοδολογική Προσέγγιση Το δείγμα Ερευνητικά Εργαλεία Συνέντευξη Οδηγός Συνέντευξης Ανάλυση περιεχομένου σε ηχητικό και εικονικό κείμενο Διαδικασία συλλογής ερευνητικών δεδομένων Πιλοτική έρευνα Συνεντεύξεις Ανάλυση περιεχομένου εικονικού κειμένου Συνεντεύξεις σε σύμβουλο και συμβουλευόμενους ομάδας Ζητήματα εγκυρότητας και αξιοπιστίας της έρευνας Δυσκολίες τις έρευνας

9 Κεφάλαιο 5: Παρουσίαση δεδομένων της έρευνας Συνεντεύξεις Παρουσίαση δεδομένων εικονικού κειμένου προερχόμενα από την ανάλυση οπτικοακουστικού υλικού Συνεντεύξεις συμβουλευόμενων Συνέντευξη συμβούλου 1 της ομάδας Κεφάλαιο 6: Συμπεράσματα- Συζήτηση- Περιορισμοί έρευνας- Προτάσεις Συμπεράσματα- Συζήτηση Περιορισμοί της έρευνας Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

10 1 Ερευνητικός Προβληματισμός- Ερευνητικά Ερωτήματα Πόσοι σύμβουλοι χρειάζονται για να αλλάξουν μια λάμπα; Ένας. Αρκεί η λάμπα να θέλει να αλλάξει Στη παρούσα εργασία το ερευνητικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στη διερεύνηση της χρήσης του χιούμορ από το σύμβουλο στη συμβουλευτική διαδικασία. Αφετηρία αυτού του προβληματισμού στάθηκε το έντονο ερευνητικό που έχει εκδηλωθεί τα τελευταία χρόνια αναφορικά με τη χρήση του χιούμορ ως ένα εργαλείο αλλαγής του συμβουλευόμενου (Martin, 2007). Μετά από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση διαπιστώσαμε την έλλειψη ερευνών στην Ελλάδα σε σχέση με το θέμα αυτό όπως επίσης την έλλειψη ερευνών στο εξωτερικό που να έχουν πραγματοποιηθεί σε νατουραλιστικό πλαίσιο. Επίσης, κατανοήσαμε τις πιθανές εφαρμογές και τα οφέλη που μπορεί να έχει η χρήση του χιούμορ στη συμβουλευτική δημιουργώντας περισσότερο την ανάγκη να αναζητήσουμε απάντησεις. Το κεντρικό ερευνητικό ερώτημα ήταν οι σύμβουλοι χρησιμοποιούν χιούμορ στην εργασία τους; Ειδικότερα, θελήσαμε να μάθουμε αν οι σύμβουλοι χρησιμοποιούν το χιούμορ και συγκεκριμένα αν αποτελεί μια συνήθης πρακτική για την εργασία τους. Στη συνέχεια προέκυψαν επιπλέον ερωτήματα τα οποία είναι: 1. Οι σύμβουλοι κάνουν χρήση του χιούμορ στη συμβουλευτική διαδικασία; 2. Ποιοι είναι οι λόγοι που χρησιμοποιούν χιούμορ στην εργασία τους; 3. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο εντάσσουν το χιούμορ στη διαδικασία; 4. Επηρεάζει ο θεωρητικός τους προσανατολισμός στην επιλογή τους να χρησιμοποιήσουν χιούμορ; 5. Με ποιο τρόπο εκλαμβάνουν οι συμβουλευόμενοι το χιούμορ του συμβούλου; 9

11 1.1 Ορισμός Συμβουλευτικής Όταν κάποιος μιλάει στον Θεό ονομάζεται πιστός Όταν ο Θεός του απαντάει ονομάζεται σχιζοφρενής Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας για να γίνει κατανοητή η μελέτη μας καθίσταται αναγκαίο να περιγράψουμε συνοπτικά τον όρο συμβουλευτική. Η συμβουλευτική έκανε την εμφάνιση της τον 20 ο αιώνα λόγω των αλλαγών στην δομή της κοινωνίας τόσο σε επίπεδο σχέσεων, όπως επίσης στην ποιότητα του τρόπου ζωής και των δυσκολιών που μπορεί να έρθει αντιμέτωπο το άτομο (Μπρούζος, 2004). Επιχειρώντας μια προσπάθεια ορισμού διαπιστώσαμε την πολυπλοκότητα του όρου, καθώς αρκετοί μελετητές εστιάζουν σε διαφορετικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, ο Βρετανικός Σύνδεσμος Συμβουλευτικής περιγράφει τη συμβουλευτική δίνοντας έμφαση, περισσότερο στους στόχους που επιθυμεί να πετύχει. Με άλλα λόγια, ορίζει τη συμβουλευτική ως «την εργασία με άτομα και με σχέσεις, η οποία μπορεί να συνδέεται με την ανάπτυξη, την υποστήριξη κρίσεων, να είναι ψυχοθεραπευτική, καθοδηγητική ή να έχει στόχο την επίλυση προβλημάτων. Έχει σκοπό να δίνει στον πελάτη μια ευκαιρία να εξερευνήσει, να ανακαλύψει και να αποσαφηνίσει τους τρόπους που θα του παράσχουν μια ζωή πιο ικανοποιητική και δημιουργική»(bac, 1984, οπ. αν. Mc Leod, 2003 σ. 30) Από την άλλη μεριά, οι Burks και Stefflre (1979) εστιάζουν στην επαγγελματική δομή της σχέση που αναπτύσσεται και στον τρόπο με τον οποίο το ίδιο το άτομο που αναζητά συμβουλευτική υποστήριξη θέτει του στόχους. Ειδικότερα, αναφέρουν ότι η συμβουλευτική συνιστά την επαγγελματική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν επαρκώς καταρτισμένο σύμβουλο και έναν συμβουλευόμενο. Η δομή αυτής της σχέσης στοχεύει στην κατανόηση και αποσαφήνιση των απόψεων αλλά και των προσωπικών του στόχων, οι οποίοι έχουν καθοριστεί με βάση τις επιλογές του και του τρόπου επίλυσης συναισθηματικών και διαπροσωπικών προβλημάτων του παρελθόντος. Η σχέση αποτελεί το επίκεντρο της συμβουλευτικής διαδικασίας όπου σύμφωνα με τους Feltham και Dryden (1993) εφαρμόζονται ψυχολογικές θεωρίες σε συνδυασμό με συγκεκριμένες επικοινωνιακές δεξιότητες, οι οποίες προσαρμόζονται 10

12 ανάλογα τόσο με παράγοντες που αφορούν τον σύμβουλο, όπως εμπειρία, όσο και με προβλήματα, ανησυχίες ή χαρακτηριστικά που αφορούν τους πελάτες. Οι άνθρωποι που αποζητούν συμβουλευτική βοήθεια, είτε υποφέρουν από κάποια διαταραχή, είτε θέλουν να μοιραστούν και να λύσουν τα προβλήματα τους μέσα από μια σχέση εμπιστοσύνης και πειθαρχίας σε σύγκριση με τη φιλία, έτσι ώστε να μην στιγματιστούν (Mc Leod, 2005). Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η συμβουλευτική αποτελεί μια διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας ένας καταρτισμένος σύμβουλος αναπτύσσει μια σχέση με ένα ή περισσότερα άτομα τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση «εσωτερικής ασυμφωνίας», με σκοπό να τα βοηθήσει να συζητήσουν και να επιλύσουν προσωπικά τους ζητήματα. Η σχέση αυτή αποτελεί το κύριο μέσο για την επίτευξη των στόχων της συμβουλευτικής διαδικασίας διαθέτοντας συγκεκριμένη δομή, μεθοδολογία και χαρακτηριστικά (Μπρούζος, 2004, σ. 18, Mc Leod, 2003 σ. 220 ) 11

13 1.2 Ιστορική αναδρομή της έννοιας χιούμορ «Η ζωή του ανθρώπου χωρίζεται σε δύο μέρη: Στο πρώτο μισό ευχόμαστε να έρθει γρήγορα το δεύτερο. Στο δεύτερο μισό ευχόμαστε να ξαναγυρίσει το πρώτο» S.Freud Αναζητώντας τον ορισμό του χιούμορ παρατηρούμε ότι ιστορικά η αγγλική λέξη humour ως εξέλιξη της λατινικής λέξης humor ή umor σημαίνει χυμός ή υγρασία και συνδέεται με την θεωρία «των χυμών του σώματος» που ανέπτυξε ο Ιπποκράτης, σύμφωνα με την οποία για να μπορέσει ο άνθρωπος να είναι υγιής και ευδιάθετος χρειάζεται να βρίσκονται σε μια ισορροπία οι χυμοί του. Ειδικότερα, υποστήριξε ότι η ψυχοσύνθεση των ανθρώπων διαμορφώνεται από τέσσερα συστατικά, τους χυμούς (το αίμα, το φλέγμα, τη χολή και τη μέλανα χολή). Καθένας χυμός έχει ένα χρώμα και συνδέεται με κάποιο στοιχείο της φύσης. Έτσι η φωτιά συνδέεται με τη κίτρινη χολή, ο αέρας με το αίμα και την αιματώδη χολή, το νερό με το φλέγμα ή βλέννα και η γη με τη μέλανα χολή. Κάθε άτομο διαθέτει μια συγκεκριμένη ιδιοσυγκρασία επειδή επικρατεί ένας συγκεκριμένο χυμός στο σώμα του έναντι των άλλων (Σταθαρού, Γαλάτου & Κοτρότσιου, 2012). Ο Γαληνός τον 2 ο αιώνα μ.χ υιοθέτησε και επέκτεινε τη θεωρία του Ιπποκράτη αναζητώντας τα αίτια των ασθενειών στην ανώμαλη επικράτηση του ενός χυμού έναντι του άλλου και ορίζοντας τέσσερις κατηγορίες ανθρώπων: Τον αιματώδη, ο οποίος είναι καλόκαρδος και ευχάριστος, τον φλεγματικό ο οποίος είναι απαθής, αδιάφορος και κυνικός, τον μελαγχολικό ο οποίος είναι εσωστρεφής και σαρκαστικός και τέλος τον χολερικό, όπου είναι ευερέθιστος, επιθετικός και επικριτικός (Γιακουμάκη & Δερμεντζή 2005). Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι Πλάτωνας και Αριστοτέλης ασχολήθηκαν με τον ορισμό του κωμικού εστιάζοντας στην αρνητική πλευρά του χιούμορ και συνδέοντας το κυρίως με την υποτίμηση του άλλου. Θα ήταν παράλειψη να μην 12

14 αναφέρουμε ότι την ίδια εποχή το χιούμορ εκφράζεται μέσω της τέχνης του θεάτρου, από τις κωμωδίες του Αριστοφάνη. Από τον 16 ο αιώνα και μετά ο όρος μετασχηματίστηκε και με τη λέξη χιούμορ εννοούσαμε την ψυχική διάθεση ενός ατόμου καλή ή κακή. Η φιλοσοφική αναζήτηση του ορισμού τόσο του χιούμορ όσο και του γέλιου συνεχίστηκε από εξέχοντες φιλοσόφους όπως ο Thomas Hobbes ( ), ο Immanuel Kant ( ), ο Arthur Sopenhauer ( ), ο Anri Bergson ( ). Από τον 18 ο αιώνα και μετά το χιούμορ συνδέθηκε με θετικό περιεχόμενο, όπου όταν κάποιος κάνει χιούμορ έχει καλή πρόθεση. Ο 20 ος αιώνας συνδέει το χιούμορ με τους Άγγλους ως ένα χαρακτηριστικό και αρετή τους ( Χανιωτάκης, 2010). Οι σημερινοί μελετητές του χιούμορ θεωρούν ότι αποτελεί ένας όρος «ομπρέλα» καθώς περιλαμβάνει γνωστικές, συναισθηματικές, συμπεριφοριστικές, ψυχοφυσιολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Επομένως, για να μπορέσουμε να ορίσουμε με μεγαλύτερη σαφήνεια το χιούμορ θα χρειαστεί να βρούμε έναν ορισμό ο οποίος περιλαμβάνει όσο δυνατόν περισσότερες από τις πλευρές που αναφέραμε προηγουμένως. Οι Chapman και Foot (1975) θέλοντας να ορίσουν το χιούμορ διαπίστωσαν ότι μπορεί να είναι είτε ένα ερέθισμα, το οποίο αφορά οτιδήποτε προκαλεί γέλιο σε κάποιο άτομο. Ακόμα, χιούμορ μπορεί να είναι μια αντίδραση, η εύθυμη διάθεση που δημιουργείται. Επιπλέον, μπορεί να αποτελεί μια πνευματική διαδικασία, να είναι δηλαδή η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται την αστεία και διασκεδαστική πλευρά των καταστάσεων. Ο Raskin (1985, σ.2) στο βιβλίο του Semantic Mechanism of Humor αναγνωρίζει ότι το χιούμορ αποτελεί ένα πανανθρώπινο χαρακτηριστικό «Ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, το κοινωνικό ή οικονομικό κύρος, την κουλτούρα ή την εποχή, οι άνθρωποι είναι ικανοί να εκλαμβάνουν ένα ερέθισμα ως αστείο και να γελάνε. Διαφορετικοί άνθρωποι θα θεωρήσουν αστείο διαφορετικά ερεθίσματα. Μερικές ομάδες ατόμων που ορίζουν ως αστεία κάποια πράγματα μπορεί μια άλλη ομάδα ατόμων να τα ορίζει βαρετά. Πάραυτα, η ικανότητα της εκτίμησης και απόλαυσης του χιούμορ είναι παγκόσμια και τη μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι». Επίσης, εστιάζοντας στις ψυχοφυσιολογικές πλευρές του χιούμορ, το θεωρεί εξίσου σημαντικό με τη γλώσσα, την ηθική, τη λογική. Αναφέρει ότι αποτελεί τόσο μια ικανότητα που έχουμε εκ γενετής, όσο και μια δεξιότητα η οποία καλλιεργείται μέσα από την μάθηση. 13

15 Ο ορισμός του Fry (1994) συμφωνεί με την παραπάνω νοηματοδότηση όταν θεωρεί το χιούμορ ως ένα γενετικό, βιολογικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φυλής, το οποίο συνεχίζει να αναπτύσσει την πολυπλοκότητα του, όσο μεγαλώνει το άτομο και αποκτά περισσότερες εμπειρίες. Επιπλέον, το χιούμορ έχει ένα νόημα, όταν κάποιο άτομο θεωρήσει μια κατάσταση χιουμοριστική τότε σημαίνει ότι την νοηματοδοτεί με τέτοιο τρόπο που να σχετίζεται με τον εαυτό του και τις εμπειρίες του ( OJha & Holmes, 2010). Οι ψυχολόγοι μελετητές του χιούμορ χρησιμοποιούν τον όρο «αίσθηση του χιούμορ» όταν θέλουν να αναφερθούν στο γεγονός ότι αποτελεί μια ιδιότητα του ατόμου. Έτσι, σύμφωνα με τον Martin (2001) αίσθηση του χιούμορ αποτελεί η συνηθισμένη διαφοροποίηση σε όλα τα είδη συμπεριφοράς, εμπειριών, συναισθημάτων, στάσεων και ικανοτήτων που συνδέονται με την ψυχαγωγία, το γέλιο και τη χιουμοριστική διάθεση. O Dubberley (1988) εστίασε στη γνωστική πλευρά του χιούμορ περιγράφοντας το ως μια διαδικασία, η οποία έχει ως συστατικά στοιχεία τη δημιουργικότητα και την φαντασία, κατά τη διάρκεια της οποίας τα άτομα έρχονται σε επαφή με δύο ασύμβατες πραγματικότητες. Η μια πραγματικότητα είναι διαστρεβλωμένη με δημιουργικό τρόπο και η άλλη αφορά μια πραγματική κατάσταση. Οι δύο πραγματικότητες που αντιλαμβανόμαστε τη στιγμή του χιουμοριστικού γεγονότος ενώ διέπονται από μια ασυμβατότητα μεταξύ τους κάποια στιγμή συνδέονται. Αυτή η σύνδεση μας σοκάρει και για να μπορέσουμε να απελευθερώσουμε την ένταση που έχει δημιουργηθεί ξεσπάμε σε γέλια. Οι παράγοντες που παρεισφρέουν ώστε να αντιληφθεί το άτομο κάτι ως αστείο είναι η κουλτούρα, η ιδεολογία, η κοινωνική θέση που κατέχει καθώς και η προσωπική του βιογραφία. Έναν παρόμοιο ορισμό έδωσε ο Mc Ghee (1979 σ.6 οπ. αν. Loizou 2006) ορίζοντας το χιούμορ ως την «πνευματική δραστηριότητα της ανακάλυψης ή εκτίμησης του γελοίου ή της παράλογης ασυμβατότητας ιδεών, γεγονότων ή καταστάσεων». Αντίθετα, ορισμένοι ερευνητές (Ausubel et al., 1980) επιθυμώντας να δώσουν έμφαση σε μια άλλη διάσταση του χιούμορ εκτός από τη γνωστική του πλευρά, έκαναν λόγο και για την συναισθηματική διάσταση ορίζοντας το ως μια κατάσταση χαράς και αγαλλίασης. Ο Rollo May (οπ. αν. Sultanoff, 1994) επίσης αναφέρει ότι: «το χιούμορ αποτελεί έναν τρόπο να δημιουργείς μια απόσταση ανάμεσα στον εαυτό σου και το πρόβλημα, είναι ένας τρόπος να στέκεσαι πίσω και να κοιτάς το πρόβλημα 14

16 από μια άλλη οπτική». Αυτή η έννοια της αποστασιοποίησης αποτελεί μια συναισθηματική κατάσταση, η οποία είναι μια απόκριση αλλά και ένα συστατικό του ίδιου του χιούμορ. Για να μπορέσει κάποιος να δημιουργήσει χιούμορ χρειάζεται να διαθέτει συναισθηματική αδιαφορία. Η Reiger (2004 οπ. αν. Λούλιος, 2008) επίσης έκανε λόγο για την θεραπευτική ιδιότητα του χιούμορ, λέγοντας ότι αποτελεί έναν ενσωματωμένο μηχανισμό του ανθρώπου που βοηθάει στην αντιμετώπιση τραγικών, δύσκολων και στρεσσογόνων καταστάσεων. Ο ορισμός της μας θυμίζει πολύ τον ορισμό που έδωσε ο Freud, (1972) για το χιούμορ θεωρώντας τον ως τον σημαντικότερο μηχανισμό άμυνας, ο οποίος έχει την δυνατότητα να απαλλάσσει το άτομο από δυσάρεστα συναισθήματα και έτσι να αντιμετωπίζει τις όποιες δυσκολίες ενδέχεται να προκύψουν στην καθημερινότητα του. Δίνοντας βάση στην συμπεριφορική διάσταση του χιούμορ ο Martin, (2007) το όρισε ως οποιαδήποτε δράση του ατόμου η οποία έχει ως στόχο να προκαλέσει το γέλιο ή την ευχαρίστηση. Οι παραπάνω ορισμοί αντιμετωπίζουν το χιούμορ ως κάτι ατομικό είτε χαρακτηριστικό, είτε συναίσθημα, είτε συμπεριφορά. Στη συνέχεια, θα επικεντρωθούμε στην κοινωνική διάσταση του χιούμορ όπου πολλοί ερευνητές στην προσπάθεια τους να ορίσουν το χιούμορ κατανόησαν την σημαντικότητα τόσο του δημιουργού όσο και του αποδέκτη - ακροατηρίου. Συνεπώς, διαπίστωσαν ότι δεν είναι δυνατόν να ειδωθεί το χιούμορ ατομικά αλλά ως ένα κοινωνικό φαινόμενο, ως μια ιδιαίτερη μορφή επικοινωνίας η οποία βρίσκεται σε όλες τις κουλτούρες. Οι ερευνητές δεν έχουν ανακαλύψει καμία κουλτούρα που να μην διαθέτει χιούμορ ασχέτως με το ότι κάθε πολιτισμός διαθέτει τις δικές του νόρμες, αξίες και κανόνες ώστε να καθορίσει τα όρια που αφορούν το αποδεκτό περιεχόμενο του χιούμορ (Mc Ghee, 1979 oπ. αν. Ojha & Holmes, 2010). Με βάση τα παραπάνω, το χιούμορ αναφέρεται σε οποιαδήποτε επικοινωνιακή στιγμή η οποία νοείται ως χιουμοριστική, δηλαδή αποτελείται είτε από λεκτική ή μη λεκτική επικοινωνία και η οποία παράγει μια θετική γνωστική ή συναισθηματική απάντηση για τους ακροατές (Romero & Cruthirds, 2006). Αντίστοιχο ορισμό έδωσε και η Mallet, (1995) όταν θεωρεί το χιούμορ ως την επικοινωνία που έχει ως στόχο την πρόκληση ευχαρίστησης. 15

17 Για να μπορέσει ωστόσο να υπάρξει η χιουμοριστική διαδικασία, αναγκαία συνθήκη αποτελεί η παρουσία ενός πομπού, ενός δέκτη και ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας δομημένο με κοινά νοήματα. Κάποιες φορές πομπός και δέκτης ταυτοποιούνται, όταν θυμόμαστε κάτι ή γελάμε με τον εαυτό μας (Χανιωτάκης, 2010). Οι κοινωνιολόγοι που μελετούν το χιούμορ συχνά δίνουν σημασία περισσότερο στην αλληλεπίδραση που ενέχει η διαδικασία του χιούμορ παρά σε ορισμούς που βασίζονται στο περιεχόμενο. Για να αναγνωρίσουν το χιούμορ χρησιμοποιούν είτε την πρόθεση του ομιλητή, είτε την αντίδραση του ακροατηρίου. Η χιουμοριστική επικοινωνία λοιπόν, ορίζεται ως σχόλια τα οποία έχουν ως σκοπό τη δημιουργία ψυχαγωγίας (Fine, 1984, σ.84). Ορισμένοι ερευνητές (Romero & Cruthirds, 2006) εστίασαν στις λειτουργίες του χιούμορ στις διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι, με τη χρήση του χιούμορ δημιουργείται μια «ανοιχτή» ατμόσφαιρα, αφυπνίζοντας θετικά συναισθήματα τα οποία βελτιώνουν την ακρόαση, την κατανόηση και την αποδοχή των μηνυμάτων. Ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά του χιούμορ, εξαιτίας της διφορούμενης φύσης του είναι ότι επιτρέπει σε κάποιον να ασκήσει κριτική χωρίς να προκαλέσει αρνητικές διαπροσωπικές επιδράσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή το χιούμορ αφαιρεί από τους ανθρώπους την αίσθηση ότι απειλούνται. Εν κατακλείδι, εφόσον κάναμε μια ανασκόπηση κάποιων σημαντικών ορισμών της έννοιας του χιούμορ στη παρούσα εργασία με τον όρο χιούμορ εννοούμε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ανθρώπου, δηλαδή μια αίσθηση του χιούμορ, μια ευχάριστη ψυχολογική διάθεση και μια ιδιαίτερη μορφή λεκτικής ή μη λεκτικής επικοινωνίας που έχει ως στόχο να προκαλέσει γέλιο και ευχάριστη ατμόσφαιρα στους ακροατές (Χανιωτάκης, 2010). 16

18 1.3 Είδη του Χιούμορ «Δόξα το Θεό που είμαι άθεος» Σε αυτή την ενότητα της εργασίας μας θα γίνει μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τους τύπους του χιούμορ που συναντάμε στη βιβλιογραφία. Αναζητώντας τα είδη του χιούμορ παρατηρήσαμε ότι υπάρχουν διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις. Κάποιοι ερευνητές εστιάζουν στις αισθήσεις θεωρώντας ότι το χιούμορ μπορεί να είναι λεκτικό (αστείες ιστορίες, ανέκδοτα), οπτικό (γελοιογραφίες, καρτούν) και φυσικό ( γκριμάτσες, φάρσες). Μερικοί εστίασαν στο χιούμορ που συναντάμε στην λογοτεχνία και στο θέατρο και αναγνωρίζοντας αυτά ως είδη του κωμικού. Συγκεκριμένα, μπορούμε να διακρίνουμε ως είδη με βάση αυτό το διαχωρισμό, πρώτον την παρωδία η οποία αποτελεί μια απομίμηση ενός πρωτότυπου έργου έχοντας ως στόχο να το γελοιοποιήσει υπερβάλλοντας και σατιρίζοντας. Δεύτερον, τη σάτιρα όπου αποτελεί ένα είδος τέχνης που έχει ως στόχο να γελοιοποιήσει τα θύματα της για να αφυπνίσει ηθικά, πολιτικά, συναισθηματικά το ακροατήριο της (Βαλούκος, 2001). Τρίτον, το μαύρο χιούμορ όπου αφορά στο να κάνεις αστεία με μακάβρια θέματα. Τέταρτον, τη φάρσα όπου το κωμικό προκύπτει από την αποκάλυψη μιας απάτης. Πέμπτον, τη καρικατούρα όπου αποτελεί μια αστεία αναπαράσταση κάποιου ατόμου υπερβάλλοντας ως προς κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, είτε πνευματικά, είτε φυσικά. Έκτον, το παράλογο/παράδοξο - σουρεαλιστικό όπου είναι ο συνδυασμός λέξεων, νοημάτων χωρίς να έχουν κάποια λογική (ibid, 2001). Τέλος, τη κωμωδία όπου είναι μια έννοια που περικλείει όλα τα παραπάνω είδη. Όπως κάνει σαφές ο Βαλούκος στο βιβλίο του Κωμωδία (2001) η κωμωδία αποτελεί το φυσικό χώρο του χιούμορ. Η ίδια η κωμωδία από τη φύση της έχει ως στόχο να δημιουργήσει ευχαρίστηση χρησιμοποιώντας όλα τα παραπάνω είδη χιούμορ (Γιακουμάκη & Δερμεντζή 2005). Μια άλλη ομαδοποίηση των τύπων που μπορεί να λάβει το χιούμορ πραγματοποιήθηκε παρατηρώντας τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε στην 17

19 καθημερινή κοινωνική μας δραστηριότητα. Έπειτα από πλήθος ερευνών, εξετάζοντας συζητήσεις που προέκυπταν σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια προέκυψαν τρείς μεγάλες κατηγορίες χιούμορ. Πρώτον, τα ανέκδοτα, τα οποία αποτελούν «έτοιμα» αστεία που τα άτομα απομνημονεύουν και ανταλλάσουν μεταξύ τους. Τα ανέκδοτα έχουν ξεχωριστή κατηγοριοποίηση ανάλογα με τη θεματολογία τους. Για παράδειγμα έχουμε αθώα, «σόκιν», για ξανθιές, θρησκευτικά κ.τ.λ. Δεύτερον, το αυθόρμητο χιούμορ που προκύπτει κατά τη συζήτηση, το οποίο δημιουργείται σκόπιμα από τα άτομα κατά τη διάρκεια της κοινωνικής τους αλληλεπίδρασης και μπορεί να είναι είτε λεκτικό, είτε μη λεκτικό. Τέλος, το τυχαίο ή ακούσιο χιούμορ που αφορά κάθε τυχαίο γλωσσικό χιούμορ όπως λάθη στην εκφορά γραπτού ή προφορικού λόγου (Martin, 2007). Οι Long και Graesser (1988) πραγματοποίησαν ένα σύστημα ταξινόμησης του αυθόρμητου χιούμορ που μπορεί να προκύψει κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης καταλήγοντας σε έντεκα κατηγορίες: 1. Ειρωνεία: ο ομιλητής εκφράζει μια θέση όπου η κυριολεκτική σημασία είναι αντίθετη με τη σκόπιμη σημασία. Παρατηρούμε δηλαδή μια αντίθεση ανάμεσα σε ένα φαινόμενο και την πραγματικότητα. Παραδείγματος χάρη: σε μια καταιγίδα ο αστειευόμενος λέει: «τι όμορφη μέρα!». 2. Σάτιρα: όπως είδαμε ήδη αποτελεί ένα επιθετικό χιούμορ, το οποίο έχει ως στόχο να χλευάσει τους κοινωνικούς θεσμούς ή την πολιτική. 3. Σαρκασμός: επίσης επιθετικό χιούμορ το οποίο στοχοποιεί ένα άτομο παρά έναν θεσμό. Οι διάφοροι ορισμοί που έχουν προταθεί για τον σαρκασμό εστιάζουν στο να κάνεις πλάκα εις βάρος κάποιου χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο είδος προφορικού τονισμού. Καθώς και η χρήση σχολίων που ξεκάθαρα σημαίνουν το αντίθετο από αυτό που λένε και λέγονται για να πληγώσουν κάποιον ή να ασκήσουν κάποιου είδους κριτική με ευχάριστο τρόπο (Cartsburg, 2007). 4. Υπερβολή και υποεκτίμηση: αλλαγή της σημασίας αυτού που έχει λεχθεί επαναλαμβάνοντας το, δίνοντας έμφαση σε διαφορετικό σημείο. (Έχεις ποτέ παντρευτεί; Αν έχει ποτέ παντρευτεί!!). 5. Εαυτό απαξίωση: χιουμοριστικά σχόλια τα οποία έχουν στόχο το ίδιο το άτομο που τα δημιουργεί. Αυτό μπορεί να γίνει από μετριοφροσύνη, είτε για να βοηθήσει τον ακροατή να αισθανθεί άνετα, είτε για να κερδίσει την εύνοια του. 18

20 6. Πείραγμα: χιουμοριστικά σχόλια τα οποία απευθύνονται στον ακροατή και αφορούν συνήθως την εμφάνιση του ή τα ελαττώματα του. Σε αντίθεση με το σαρκασμό, η πρόθεση δεν είναι να προσβάλλεις τον συνομιλητή σου. 7. Απαντήσεις σε ρητορικές ερωτήσεις: Επειδή οι ρητορικές ερωτήσεις από τη φύση τους δεν αναζητούν απάντηση, απαντώντας κάποιος παραβιάζει τις προσδοκίες της συνομιλίας και εκπλήσσει το άτομο που έθεσε την ερώτηση. Αυτό μπορεί να εκληφθεί ως αστείο και το κίνητρο είναι να ψυχαγωγηθεί ο συνομιλητής του. 8. Έξυπνες απαντήσεις σε σοβαρές δηλώσεις: έξυπνες, ασύμφωνες, παράλογες απαντήσεις σε μια δήλωση ή ερώτηση που είχε ως σκοπό να είναι σοβαρή. Η δήλωση σκόπιμα παρερμηνεύεται έτσι ώστε ο ομιλητής απαντά με ένα νόημα διαφορετικό από αυτό που σκόπευε. 9. Διττή σημασία: μια δήλωση ή λέξη σκόπιμα παρερμηνεύεται έτσι ώστε να προκαλεί μια διπλή σημασία, που είναι στη φύση της συχνά σεξουαλικού περιεχομένου. 10.Μετατροπή σε γνωστές εκφράσεις: μετατροπή γνωστών εκφράσεων, αξιωμάτων, κλισέ σε νέες δηλώσεις (π.χ το καλό το σαλιγκάρι ξέρει και άλλο μονομάτη). 11. Λογοπαίγνιο: χιουμοριστική χρήση μιας λέξης η οποία προκαλεί ένα νέο νόημα, συχνά βασισμένο στην ομοφωνία (π.χ. παίζουν δυο κρουασάν πόκερ ποιό θα κερδίσει; Το κρουασάν με - ρέντα) Έχοντας υπόψη μας τις παραπάνω ομαδοποιήσεις και μορφές που μπορεί να λάβει το χιούμορ θα εξετάσουμε μια ακόμα κατηγοριοποίηση, η οποία έχει επικρατήσει στην ερευνητική διαδικασία καθώς συνδέει τους τύπους του χιούμορ με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου. Αντί να εστιάζει σε συγκεκριμένα είδη χιούμορ, δίνει βάση στον τρόπο και τον σκοπό με τον οποίο το άτομο χρησιμοποίει το χιούμορ και πως συνδέονται τόσο με την προσωπικότητα του όσο και με τη φιλοσοφία ζωής που έχει αναπτύξει. Έτσι το χιούμορ διακρίνεται σε τέσσερεις τύπους δύο από αυτούς είναι κοινωνικά προσαρμοστικοί και δύο δυσπροσαρμοστικοί. Το προσαρμοστικό (adaptive) χιούμορ εστιάζει στη θετική πλευρά του χιούμορ που είναι αποδεκτό και παιγνιώδες και υιοθετείται από τα άτομα έχοντας ως στόχο να εδραιώσει τις σχέσεις με άλλους, για να βοηθήσει να μειωθεί το άγχος ή τα 19

21 αρνητικά συναισθήματα. Παρατηρούμε λοιπόν ότι σε αυτήν την κατηγορία τα είδη του χιούμορ από τη μια εστιάζουν στους άλλους (κοινωνικό) και από την άλλη στον εαυτό (αυτόεξυψωτικό) (Kuiper & Leite, 2010, Χανιωτάκης, 2010). Πιο συγκεκριμένα, το κοινωνικό χιούμορ (affiliative humor) αποτελεί μια υγιής διαπροσωπική μορφή, περιγράφεται ως καλοπροαίρετο και υιοθετείται από τα άτομα στις κοινωνικές εκδηλώσεις έχοντας ως κύριο στόχο να διευκολύνει και να ενδυναμώσει τις διαπροσωπικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις δημιουργώντας παράλληλα ένα θετικό περιβάλλον (Kuiper, & Leite, 2010). Επιπλέον, πρόθεση του είναι να μειώσει διαπροσωπικές εντάσεις που μπορεί να προκύψουν. Ο τρόπος μέσα από τον οποίο το άτομο χρησιμοποιεί αυτού του είδους του χιούμορ είναι κυρίως μέσα από ανέκδοτα, αστείες ιστορίες, λογοπαίγνια και άλλες μορφές ελκυστικού χιούμορ, οι οποίες εστιάζουν στην κοινωνική ενδυνάμωση και στην τάση να προκαλέσουν γέλιο χωρίς να προσβάλλουν (Romero & Cruthirds, 2006). Τα άτομα που επιδεικνύουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά είναι εξωστρεφείς, έχουν αυτοπεποίθηση και αυτό τα καθιστά ιδιαίτερα δημοφιλή και συμπαθητικά,( Kalliny, Cruthirds, & Minor, 2006). Χρησιμοποιώντας το κοινωνικό χιούμορ το άτομο είναι αποδεκτό από τον κοινωνικό του περίγυρο και χαρακτηρίζεται ως μη εχθρικό (Xανιωτάκης, 2010). Το δεύτερο είδος το αυτοεξυψωτικό χιούμορ (self-enhancing humor) εκφράζει την τάση και την ικανότητα του ατόμου που το χρησιμοποιεί να έχει μια θετική και χιουμοριστική εικόνα για τη ζωή και τις αντιξοότητές της. Υιοθετείται από το άτομο μια χιουμοριστική οπτική του κόσμου που του επιτρέπει να μην επηρεάζεται από τα καθημερινά προβλήματα και τις αγχωτικές και κρίσιμες καταστάσεις που μπορεί να συναντήσει. Είναι φανερό, ότι αυτού του είδους το χιούμορ αποτελεί μια υγιή μέθοδο τόσο διαχείρισης όσο και μείωσης αρνητικών συναισθημάτων και άγχους. Ως συνέπεια το άτομο που υιοθετεί αυτό τον τρόπο έκφρασης του κωμικού δίνει βάση στον εαυτό του και τα συναισθήματα του. Έχει παρατηρηθεί ότι συνδέεται θετικά με αυξημένη αυτοεκτίμηση, με θετικά συναισθήματα και με μια πιο αισιόδοξη και εποικοδομητική στάση διαχείρισης των καταστάσεων. Αντίθετα, συνδέεται αρνητικά με αρνητικά συναισθήματα όπως κατάθλιψη και νευρωτισμό. Το δυσπροσαρμοστικό χιούμορ (maladaptive) κατά αναλογία παρουσιάζει την ίδια διαφοροποίηση όπου η μια διάσταση του αναφέρεται στους άλλους (εχθρικό) και η άλλη στον εαυτό (εαυτό-μειωτικό). Χρησιμοποιείται έχοντας ως στόχο είτε να 20

22 εξυψώσουμε τον εαυτό μας εις βάρος των άλλων (επιθετικό), είτε να κερδίσουμε την αποδοχή από τους άλλους( εαυτό-μειωτικό). Ειδικότερα, ως επιθετικό ή εχθρικό χιούμορ (aggressive humor) εκλαμβάνεται το είδος εκείνο το οποίο έχει ως στόχο να υποβιβάσει, να δυσφημήσει, να θυματοποίησει και να προσβάλει τους άλλους (Kuiper & Leite, 2010). Τα μέσα με τα οποία το επιτυγχάνει το άτομο είναι κυρίως ο σαρκασμός, η ειρωνεία, ο εμπαιγμός και η άμεση ή υποβόσκουσα απειλή γελοιοποίησης (Kalliny, Cruthirds & Minor, 2006). Τα άτομα που κάνουν χρήση επιθετικού χιούμορ δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις αρνητικές συνέπειες που έχει στους άλλους ανθρώπους και θεωρείται ότι αισθάνονται καλύτερα εις βάρος κάποιου άλλου. Ουσιαστικά υποβιβάζοντας τον άλλον θεωρούν ότι πετυχαίνουν να φαίνονται οι ίδιοι καλύτεροι ή ότι κατέχουν υψηλότερη κοινωνική θέση (Saroglou, & Scariot, 2002). Αυτού του είδους του χιούμορ έχει αρνητική επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις και συνδέεται θετικά με τον θυμό και την εχθρότητα (Romero & Cruthirds, 2006). Χαρακτηριστικός τύπος επιθετικού χιούμορ είναι το ρατσιστικό και το σεξιστικό χιούμορ ( Χανιωτάκης, 2010). Η τελευταία κατηγορία χιούμορ το αυτομειωτικό χιούμορ (self- defeating humor) αναφέρεται στην τάση των ατόμων να γελοιοποιούν και να υποβιβάζουν τους εαυτούς τους για να διασκεδάσουν τους άλλους (Kuiper & Leite, 2010). Η κύρια αιτία που επιτρέπουν στον εαυτό τους να είναι ο στόχος των αστείων και γελάνε όταν κάποιος τους υποβιβάζει είναι επειδή ελπίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα γίνουν αποδεκτοί και αρεστοί από τον κοινωνικό τους περίγυρο,( Kalliny, Cruthirds & Minor, 2006). Επιπλέον, επισκιάζουν τα αρνητικά συναισθήματα και τις σκέψεις που έχουν για τον εαυτό τους (Romero & Cruthirds, 2006). Αυτός ο τύπος χιούμορ εμποδίζει την επίλυση προβλημάτων και υιοθετείται από άτομα τα οποία χαρακτηρίζονται ως ανασφαλείς και με χαμηλή αυτοεκτίμηση (Χανιωτάκης, 2010). Συνδέεται θετικά με αρνητικά συναισθήματα κατάθλιψης, άγχους, εχθρότητας που συνήθως παρουσιάζουν άτομα με ψυχολογικά προβλήματα (Saroglou, & Scariot, 2002). 21

23 1.4 Παράγοντες που επηρεάζουν την αίσθηση του χιούμορ Δύο τσιμπούρια έχουν πάει σε ένα πάρτυ. Φεύγοντας αργά το βράδυ μετά από ξέφρενη διασκέδαση ρωτάει το ένα το άλλο: - Θα πάμε με τα πόδια ή θα πάρουμε κανένα σκύλο? Ένα ζήτημα που απασχόλησε τους ερευνητές του χιούμορ είναι να ανακαλύψουν τα στοιχεία που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται, αποδέχονται, δημιουργούν ή εκτιμούν το κωμικό. Μετά από μια σύντομη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας διαπιστώσαμε ότι για να μπορέσει ένα άτομο να δημιουργήσει ή να εκτιμήσει το χιούμορ των άλλων εξαρτάται από παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, η εθνικότητα, η κουλτούρα, η κοινωνική του θέση, η νοητική κατάσταση, οι στάσεις και πεποιθήσεις του, η διάθεση του και οι προσδοκίες που μπορεί να έχει σχετικά με αυτό που πρόκειται να ακούσει. Στην παρούσα ενότητα της εργασίας μας θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε και να αναλύσουμε τον τρόπο που παρεισφρέουν τα σημαντικότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά στην εκτίμηση του κωμικού. Η ηλικία είναι ένα θέμα που απασχόλησε τους ερευνητές του χιούμορ από πολύ νωρίς εξετάζοντας κυρίως την εξελικτική - αναπτυξιακή του διάσταση, μελετώντας δηλαδή, πότε εμφανίζεται το χιούμορ στην παιδική ηλικία. Έχει ήδη διαπιστωθεί η διαφοροποίηση στην παραγωγή και αξιολόγηση του λεκτικού χιούμορ, ανάλογα με την ηλικία, η οποία αναπτύσσεται με την πάροδο του χρόνου και την απόκτηση εμπειριών. (Mc Ghee, 1974 οπ. αν Χανιωτάκης 2010). Έτσι λοιπόν σε έρευνα που πραγματοποίησε ο Lawrence (1915) σε παιδιά διαφόρων ηλικιών, κοινωνικών τάξεων και φύλου ζητώντας τους να γράψουν τι θεωρούν αστείο, διαπίστωσε ότι ανάλογα με τις εμπειρίες που είχαν, διαφοροποιούσαν και το τι είναι χιουμοριστικό. Ο Mc Ghee (1979) περιγράφει τέσσερα στάδια για το παιδικό χιούμορ ανάλογα με την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται και καθορίζεται από την αντίληψη που έχουν για το περιβάλλον τους, την ασυμφωνία και τη σχέση τους με το παιχνίδι. Επίσης, υποστηρίζει ότι το γέλιο και χαμόγελο των βρεφών δεν συνδέεται με το χιούμορ παρά μόνο όταν το παιδί φτάσει σε ηλικία όπου έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται και να ταξινομεί τις έννοιες. Ένα μικρότερο σε ηλικία 22

24 παιδί γελάει όταν πετυχαίνει να κατακτήσει μια νέα δραστηριότητα (Van de Water, 1939). Ο Shultz (1972 οπ. αν. Loizou, 2006) μετά από έρευνες υποστηρίζει ότι τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά θεωρούν τα ανέκδοτα που περιέχουν μια επίλυση ασυμφωνίας πιο αστεία. Ενώ, τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά κάτω των εφτά ετών θεωρούν οποιαδήποτε απάντηση αστεία. Στους εφήβους, το χιούμορ αποτελεί ένα ισχυρό επικοινωνιακό μέσο το οποίο εξυπηρετεί πολλαπλούς σκοπούς. Σε έρευνα των Sanford & Eder (1984) διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι χρησιμοποιούν το χιούμορ στις καθημερινές τους κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με συνομηλίκους τους κυρίως λόγω της διφορούμενης φύσης του για να εκφράσουν συναισθήματα χωρίς να χρειαστεί να τα δικαιολογήσουν. Επίσης, μπορούν να συζητήσουν για θέματα ταμπού τα οποία απασχολούν τα άτομα σε αυτή την ηλικία, όπως η σεξουαλικότητα, επιτυγχάνοντας να διαφυλάξουν την έκταση των γνώσεων τους σχετικά με το θέμα και να μην αισθάνονται ντροπή. Στην εφηβεία οι χιουμοριστικές εκφράσεις μπορεί να είναι πιο πολύπλοκες, όμως πετυχαίνουν να δώσουν την ευκαιρία στο άτομο να νιώθει αποδεκτός από μια κοινωνική ομάδα, να κερδίσει συναισθηματική ασφάλεια και κύρος από τους συνομηλίκους του (Ziv, 2010). Σε έρευνα των Ericson και Feldstein (2007) αναγνωρίζοντας την διαφορετική επεξεργασία και στρατηγική που αναπτύσσουν τα άτομα στην εφηβική ηλικία, διαπίστωσαν ότι το χιούμορ αποτελεί μια άμυνα και ένας τρόπος για να διαχειρίζονται το άγχος. Στη μελέτη αυτή παρουσιάζεται ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο, καθώς αναφέρεται ότι με τη χρήση ενός ερωτηματολογίου που αφορά το χιούμορ μας δίνεται η δυνατότητα να προβλέψουμε καταθλιπτικά συμπτώματα και δυσκολίες προσαρμογής. Το φύλο αποτελεί έναν παράγοντα, ο οποίος έχει απασχολήσει πολύ τους επιστήμονες που μελετούν το χιούμορ καθώς οι απόψεις είναι αντικρουόμενες. Έρευνες του παρελθόντος (Lakoff 1975, Mc Gee 1976,1979) έχουν συμβάλει στην επικράτηση της θέσης ότι οι άντρες αστειεύονται περισσότερο από τις γυναίκες, ή ότι οι γυναίκες δεν διαθέτουν αίσθηση του χιούμορ, ούτε την ικανότητα τόσο να αντιλαμβάνονται όσο και να παράγουν αστεία και αυτές οι διαφυλικές διαφορές ξεκινούν από την ηλικία των έξι (βλ. Robinson & Smith- Lovin 2001). Από την άλλη μεριά, είναι προφανές ότι «για να είναι κάποιος αστείος, κάποιος άλλος θα πρέπει να διασκεδάζει» (Sacks 1974 οπ.αν. Robinson & Smith- Lovin 2001 σ. 128). Τα ερευνητικά δεδομένα που αφορούν την εκτίμηση του χιούμορ 23

25 αναφορικά με το φύλο παραμένουν αμφιλεγόμενα. Παλιότερες έρευνες (Chupchick & Leventhal 1974) αποκαλύπτουν ότι οι γυναίκες γενικά υποτιμούν το χιούμορ σε σχέση με τους άντρες. Ενώ πιο πρόσφατες μελέτες (Lundell, 1993) ισχυρίζονται ότι οι γυναίκες εκτιμούν και απολαμβάνουν περισσότερο το κωμικό από τους άντρες απλώς διαφορετικό είδος χιούμορ. Επίσης, οι Dovidio et al. (1988), ισχυρίζονται ότι οι γυναίκες γελούν περισσότερο όταν βρίσκονται σε ομαδικές συζητήσεις. Μια απάντηση που εκφράζουν οι φεμινίστριες σχετικά με τους λόγους που μπορεί να συμβαίνει αυτό είναι σύμφωνα με την Kramarae (1981) ότι «οι γυναίκες μπορεί να γελάσουν με την καρδιά τους στα αστεία των αντρών, όχι όμως επειδή τα θεωρούν τόσο αστεία αλλά επειδή χρειάζεται να εκδηλώσουν ότι συμφωνούν με τις αξίες της κυρίαρχης ομάδας έτσι ώστε να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά με τους άντρες» (Franzini, 1996). Η Crawford (2003) έπειτα από μια κριτική ανασκόπηση του θέματος φύλο και χιούμορ καταλήγει ότι οι άντρες και οι γυναίκες χρησιμοποιούν το χιούμορ με τον ίδιο τρόπο όπως τόσα άλλα επικοινωνιακά εργαλεία της διαφυλικής δομής. Το σημαντικό είναι ότι την ίδια στιγμή το χιούμορ περιέχει κάτι αποδομητικό και έτσι χρησιμοποιείται παράλληλα και ως ένα εργαλείο αποδόμησης της έννοιας του φύλου. Η πλειοψηφία των ερευνητών σε θέματα μελέτης του φύλου ως προς την εκτίμηση και χρήση του χιούμορ έχει καταλήξει ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες. Επιπλέον, θεωρούν ότι εξετάζοντας μεμονωμένα το φύλο παραλείπονται παράγοντες όπως η εθνικότητα, η πνευματική ικανότητα και η κοινωνική τάξη που αποτελούν εξίσου σημαντικοί παράγοντες στην υιοθέτηση μιας στρατηγικής κοινωνικής αλληλεπίδρασης όπως είναι το χιούμορ (Crawford 1995, 2003). Η πνευματική ικανότητα του ατόμου αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κριτήριο καθώς το χιούμορ όπως είδαμε, αποτελεί μια γνωστική διαδικασία, η οποία απαιτεί και συγκεκριμένες εγκεφαλικές, νευρολογικές και συναισθηματικές λειτουργίες. Επιπρόσθετα, για να μπορέσει κάποιος να γελάσει με κάτι αστείο θα πρέπει να ανταποκρίνεται σε ένα μέσο βαθμό δυσκολίας ως προς την κατανόηση. Αν είναι πολύ εύκολα κατανοητό ή σε μεγάλο βαθμό δυσνόητο τότε αποτυγχάνει να μας προκαλέσει ευχαρίστηση. Ερευνητικά δεδομένα συνηγορούν στην θέση ότι υπάρχει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ αίσθησης του χιούμορ με δείκτη νοημοσύνης και δημιουργικότητας (Masten, 1986, Kauck &Thomas, 1972 οπ. αν Χανιωτάκης 2010). 24

26 Ακόμα, σε έρευνες που διεξήχθηκαν σε άτομα που πάσχουν από αυτισμό διαπιστώθηκε δυσκολία στην κατανόηση χιουμοριστικών μηνυμάτων λόγω της ανικανότητας των ατόμων να αντιληφθούν την μεταφορική χρήση εννοιών (Aspenger, 1944 Wing, 1996 οπ. αν Lyons & Fitzgerald, 2004). Συνεπώς, όπως αναφέρουν και οι Vasudevi et al το χιούμορ και το γέλιο αποτελούν πολύ σημαντικοί δείκτες των διαπροσωπικών, συναισθηματικών και κοινωνικογνωστικών ικανοτήτων των παιδιών. Επίσης, ως ένα ενδεχόμενο διαγνωστικό εργαλείο για το καθορισμό του επίπεδου γνωστικής ανάπτυξης ανάμεσα σε υγιή παιδιά και παιδιά με μη τυπική ανάπτυξη. Η αίσθηση του χιούμορ αναδύεται στην παιδική ηλικία, αναπτύσσεται με την ηλικία και διευκολύνει την κοινωνικοποίηση και προσαρμογή, την αμοιβαία κατανόηση και την επικοινωνία (Vasudevi et al., 2002 Bell et al., 1986 οπ. αν. στο Suits et al., 2011). Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την δεκτικότητα του ατόμου στα χιουμοριστικά μηνύματα είναι η συναισθηματική διάθεση του αποδέκτη. Σε έρευνα των Wicker et al., (1981) διαπιστώθηκε ότι όταν τα άτομα είχαν παιγνιώδη και ευχάριστη διάθεση ήταν πιο δεκτικοί στο χιούμορ και το εκτιμούσαν περισσότερο. Η εθνικότητα - κουλτούρα είναι ένας ισχυρός παράγοντας διαφοροποίησης του τρόπου που τα άτομα αντιλαμβάνονται, αποδέχονται και δημιουργούν χιούμορ. Ο Ziv (1988) αποκαλύπτει ότι υπάρχουν τόσες διαπολιτισμικές διαφορές στο χιούμορ και το γέλιο όσες και οι κουλτούρες. Μπορεί το χιούμορ να διέπει όλες τις κοινωνίες όμως εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο (Kruger, 1996). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι οι δυτικές κοινωνίες χρησιμοποιούν επιθετικό και σεξουαλικού τύπου χιούμορ περισσότερο σε σχέση με κοινωνίες της Ανατολής και Αφρικής (Χανιωτάκης, 2010). Επιπλέον ο στόχος των αστείων αλλάζει από χώρα σε χώρα. Οι Γάλλοι θα γελοιοποιήσουν τους Βέλγους, οι Βρετανοί τους Ιρλανδούς, οι Αυστραλοί τους Βρετανούς προσδίδοντας τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως φιλάργυροι, αργοί, αδέξιοι ή περιορισμένης πνευματικής ικανότητας. Σε άλλες κοινωνίες χρησιμοποιούν το χιούμορ για να χλευάσουν κάποιον δυνάστη. Οι Ιρλανδοί συγκεκριμένα ανέπτυξαν τη τέχνη της εξαπάτησης γνωστή ως κολακεία για να μπορέσουν να εξαπατήσουν και να παραπλανήσουν του Άγγλους κατακτητές (Shanon, 1963). Ο Obrdlik (1942) κάνει λόγο για το χιούμορ το οποίο βοήθησε τους Τσέχους να αναπτερώσουν το ηθικό τους ενάντια στους Ναζιστές που είχαν κατακτήσει τη χώρα τους (Haig, 1988). 25

27 Ενδιαφέρον παρουσιάζει όταν οι ανήκοντες στην ίδια εθνικότητα γελοιοποιούν τους εαυτούς τους. Συγκεκριμένα, αυτή η τάση παρατηρείται στους Εβραίους οι οποίοι θεωρούν ότι λέγοντας ανέκδοτα για τους ίδιους γνωρίζουν τους εαυτούς τους καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, αποδέχονται τις αδυναμίες και τα ελαττώματα τους, όπως αντίστοιχα αναγνωρίζουν και τη δύναμη τους (Kruger, 1996). Αυτή η ικανότητα μπορεί να αποκαλύπτει μια ωριμότητα, ή μια πρόθεση να αποτρέψουν την επίθεση από μια ισχυρότερη ομάδα, ή να νιώσουν οι άλλοι οίκτο για αυτούς (Haig 1988). Κάποιοι ερευνητές προσπάθησαν να δώσουν απάντηση στο ερώτημα αν κάποιος ξεκινήσει την πρόταση του με τη φράση «το ανέκδοτο που θα σου πω είναι πάρα πολύ αστείο» αλλάζει η τελική εκτίμηση που θα έχει ο ακροατής για το αστείο αυτό. Οι Wimer και Beins (2008) θέλησαν να μελετήσουν την επίδραση που έχουν οι προσδοκίες στο τρόπο που αξιολογούν τα άτομα τα αστεία. Υποστηρίζουν ότι η αξιολόγηση του χιουμοριστικού δεν συνδέεται μόνο από γνωστικά στοιχεία αλλά και συναισθηματικά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όταν οι συμμετέχοντες πριν ακούσουν τα αστεία λάμβαναν κάποιο μεσαίου βαθμού μήνυμα σχετικά με αυτό που θα ακούσουν ότι είναι ή δεν είναι χιουμοριστικό τα βαθμολογούσαν αντίστοιχα. Αν όμως το μήνυμα ήταν υπερβολικό όπως «το καλύτερο ανέκδοτο που έχεις ακούσει» ή αντίστοιχα το χειρότερο οι βαθμολογίες πλησίαζαν την ομάδα ελέγχου. Έτσι, ένα μήνυμα το οποίο θα δημιουργεί προσδοκίες στο άτομο για το βαθμό που είναι χιουμοριστικό αυτό που θα ακούσει επηρεάζει την κρίση και την αντίδραση του ατόμου σε αυτό (Wimer & Beins 2008). Συνεπώς, γίνεται κατανοητό ότι πολλά εξωτερικά ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά μπορούν να επηρεάσουν την αξιολόγηση για το αν κάτι είναι ή δεν είναι χιουμοριστικό. 26

28 1.5 Λειτουργίες του χιούμορ και του γέλιου Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός αεροπειρατή και του Δ.Ν.Τ; Με τον αεροπειρατή μπορείς να κάνεις διαπραγματεύσεις Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιάσουμε κάποιες λειτουργίες του χιούμορ πέρα από το προφανές κοινωνικό παιχνίδι που μας δίνει την δυνατότητα να διασκεδάσουμε και να μας προκαλέσει ευχάριστα συναισθήματα. Οι λειτουργίες του χιούμορ μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρείς ευρύτερες κατηγορίες οι οποίες αφορούν: 1. γνωστικές, αναφέρονται στα πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα θετικά συναισθήματα στο άτομο 2. κοινωνικές, αναφέρονται σε λειτουργίες όπως επικοινωνία, δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων, κοινωνική επιβεβαίωση κύρους και έκφραση διφορούμενων μηνυμάτων 3. Βιολογικές, απελευθέρωση έντασης και δημιουργία θετικών συναισθημάτων Θα προσπαθήσουμε συνοπτικά να παρουσιάσουμε κάθε λειτουργία ξεχωριστά. Έτσι, αρχικά θα εστιάσουμε την προσοχή μας στα γνωστικά πλεονεκτήματα των θετικών συναισθημάτων. Η Alice Isen (2003) συγκεντρώνοντας σχετικές ερευνητικές μελέτες διαπίστωσε ότι όταν τα άτομα βίωναν θετικά συναισθήματα παρουσίαζαν βελτίωση σε αρκετές γνωστικές λειτουργίες και κοινωνικές συμπεριφορές. Όταν τα άτομα ένιωθαν ευχάριστα συναισθήματα επιδείκνυαν μεγαλύτερη γνωστική ευελιξία, έλυναν πιο εύκολα προβλήματα, είχαν καλύτερη μνήμη και αποτελεσματικότερη σκέψη, κρίση και οργάνωση (Lyubomirisky, King & Diener, 2005 οπ. αν Martin 2007). Σε αντίθεση με τα αρνητικά συναισθήματα που περιορίζουν το άτομο εστιάζοντας όλη την προσοχή του για τον τρόπο που θα δράσει, τα ευχάριστα συναισθήματα διευρύνουν την οπτική του ατόμου, προσφέροντας του αισιοδοξία, ελπίδα και την αίσθηση ότι μπορεί να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της ζωής καθώς γίνεται πιο δημιουργικός και ικανός στο να επιλύνει προβλήματα. Το χιούμορ δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να αλλάξουν την αντίληψη τους για τη ζωή τους από απειλητική σε μια πρόκληση. Όταν κάποιος μπορεί να γελάει με τον εαυτό του και 27

29 όσα του συμβαίνουν, δηλώνει μια θετική αξιολόγηση τόσο του εαυτού όσο και της ικανότητας του να ξεπερνάει μια κρίση (Boverie et al., 1994). Η επόμενη λειτουργία του χιούμορ που θα μας απασχολήσει είναι η κοινωνική και συγκεκριμένα ο τρόπος που λειτουργεί το χιούμορ στις κοινωνικές σχέσεις και την επικοινωνία. Όπως είδαμε και προηγουμένως στον ορισμό του χιούμορ αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο. Έτσι, η Shiota και οι συνεργάτες της (2004, οπ. αν Martin, 2007) σε έρευνα που πραγματοποίησαν αναφορικά με τις επιδράσεις των θετικών συναισθημάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις διαπίστωσαν ότι βοηθούν στην επίτευξη βασικών αρχών για τις σχέσεις. Ειδικότερα, το χιούμορ αποτελεί ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας τόσο στην αναζήτηση φίλων όσο και συντρόφου (Bressler, Martin & Balshine, 2006 oπ. αν. Kuiper, Leite, 2010). Ακόμα, δίνεται η δυνατότητα στο άτομα να αναπτύξουν, να διατηρήσουν και να διαπραγματευτούν σημαντικές σχέσεις της ζωής τους δημιουργώντας μια σχέση αστεϊσμού. Τα άτομα που υιοθετούν θετική στάση για τη ζωή και διαθέτουν ευθυμία συνεργάζονται καλύτερα με συναδέλφους για να πετύχουν στόχους που μπορεί ατομικά να μην κατάφερναν (Martin, 2007). Όταν τα άτομα υιοθετούν μια χιουμοριστική συμπεριφορά στην καθημερινότητα τους έχουν συγκεκριμένους κοινωνικούς στόχους που προσπαθούν να πετύχουν όπως το να παρέχουν σε άλλα άτομα ευχαρίστηση και διασκέδαση. Αναμφισβήτητα το χιούμορ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα κλειδί για την αρχή οποιασδήποτε διαπροσωπικής σχέσης. Καθώς αποτελεί ένα τρόπο για να νιώσει το άτομο αποδεκτό και να κερδίσει την προσοχή και έγκριση μιας ομάδας παρουσιάζοντας τον εαυτό του με τον πιο θετικό τρόπο (Ziv, 2010). O Mulkay (1988), πρότεινε ότι το χιούμορ μπορεί να ειδωθεί ως ένα μέσο διαπροσωπικής επικοινωνίας που χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να εκφράσει με έμμεσο τρόπο υπονοούμενα μηνύματα και να επηρεάσει τους άλλους ανθρώπους με πολλαπλούς τρόπους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χρήση του χιούμορ στη διαφήμιση. Αρκετές θεωρίες του χιούμορ προβάλλουν την άποψη ότι ο αστεϊσμός δημιουργεί μια διαφοροποίηση στη κοινωνική θέση ανάμεσα στα αλληλεπιδρώντα υποκείμενα καθώς αποτελεί ένας κοινωνικά αποδεκτός τρόπος έκφρασης επιθετικότητας. Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιήσει το χιούμορ όταν το αντικείμενο του χιούμορ ανήκει σε ομάδες διαφορετικές από τις δικές του για συγκεκριμένους κοινωνικούς σκοπούς (Robinson & Smith- Lovin, 2001). 28