ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κ.Π. Χαλβαδάκης 3. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΠΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ Αννα Κοτρίκλα 6

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κ.Π. Χαλβαδάκης 3 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΠΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ Αννα Κοτρίκλα 6 ΧΙΟΣ ΩΡΑ Ω ΕΚΑ ΚΑΙ ΠΕΝΤΕ Αντώνης Τσατσαρώνης 17 ΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ Βαγγέλης Μεννής 22 ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΣΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ Σωτήρης Μητραλέξης 27

2 2 Επειδή λίγα πράγµατα δεν έχουν ήδη ειπωθεί, θα µνηµονεύσουµε δύο λόγια απ τον δάσκαλο Ευγένιο Αρανίτση: [Πηγή: Ελευθεροτυπία, 23/1/2010] Οµολογουµένως, όσο πιο παθητικά ατενίζει κανείς, στην οθόνη του, την ωµή, φονική και ταπεινωτική βία που ασκείται πάνω στη Φύση µέσω της βιοµηχανικής εκµετάλλευσης, της πυρηνικής τεχνολογίας, της τουριστικής «αξιοποίησης» και εν γένει κάθε είδους «ανάπτυξης», τόσο πιο πρόθυµα γίνεται θετικός αγωγός των υλικών αποζηµιώσεων που παρηγορούν τις ενοχές του. Φαντάζεται ότι θα µπορούσε να αναστρέψει την Ηµέρα της Κρίσεως µε τη χρήση τηλεκοντρόλ. [ ] Ουσιαστικά, προετοιµάσαµε, για µας εαυτούς µας και τα παιδιά µας, έναν κόσµο ακατοίκητο, ή σχεδόν παγκόσµιο σπίτι πολλαπλών ηλεκτρονικών ανέσεων µε την Αφρική σε θέση σκουπιδοτενεκέ. Β. Μεννής

3 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν τεύχος της «Δημιουργικής Συνύπαρξης» αφιερώνεται σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον και την προστασία του. Για μας τους έλληνες η λέξη «περιβάλλον» ήταν γνωστή πολύ πριν αποκτήσει επιστημονικό υπόβαθρο και, έτσι, γίνεται κατανοητή ως έννοια. Μέχρι τη δεκαετία του 60 όμως δεν είχε γίνει κατανοητό ότι ο γήϊνος ανθρώπινος πληθυσμός έχει σημαντικές και κύρια αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον του πλανήτη μας. Σήμερα και μετά από πολλές παλινδρομήσεις, έρευνες και παρατηρήσεις η επιστήμη έχει καταλήξει ότι τα δυσμενή περιβαλλοντικά φαινόμενα πλανητικής κλίμακας είναι ανθρωπογενούς προέλευσης. Ο ανθρώπινος πληθυσμός της γης συνεχίζει να αυξάνει (ευτυχώς με μειούμενο ρυθμό αύξησης) και αναμένεται να σταθεροποιηθεί στα περίπου 9 δισεκατομμύρια τα επόμενα 30 χρόνια από τα περίπου 6,7 δισεκατομμύρια που είναι σήμερα. Αν σε αυτό το δεδομένο προστεθούν οι ανάγκες επιβίωσης και διαβίωσης κάθε ανθρώπου, τότε γίνεται κατανοητό ότι η πίεση που θα δεχτούν τα φυσικά οικοσυστήματα του πλανήτη που μας τροφοδοτούν θα είναι κατά πολύ ανώτερη της ικανότητας αντοχής τους και θα καταρρεύσουν. Πρέπει, βέβαια, να τονιστεί ότι οι άνθρωποι είμαστε δημιουργήματα της φύσης του πλανήτη μας και δεν μπορούμε να επιβιώσουμε δίχως αυτή και τις λειτουργίες των επί μέρους φυσικών οικοσυστημάτων που την απαρτίζουν κάτι που τεκμηριώθηκε απόλυτα όταν για πρώτη φορά άνθρωποι έπρεπε να επιβιώσουν εκτός πλανήτη έστω και για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Η ιδέα ότι καταστρέφουμε τη φύση κυριαρχεί στις μέρες μας αλλά δεν ισχύει. Αυτό που καταστρέφουμε είναι οι εαυτοί μας, το σπίτι μας και τα φυσικά οικοσυστήματα μέσα στα οποία το ανθρώπινο είδος

4 4 εξελίχθηκε. Η φύση υπήρχε για δισεκατομμύρια χρόνια πριν από εμάς και θα συνεχίσει για άλλα τόσα μετά από την πλήρη εξαφάνιση μας. Με βάση τα παραπάνω είναι κατανοητή η ενασχόληση με περιβαλλοντικά θέματα όπως αυτά που παρουσιάζονται σε αυτό το τεύχος της «Δημιουργικής Συνύπαρξης». Στο πρώτο άρθρο θίγεται με ευκρίνεια ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα πλανητικής κλίμακας γνωστό πλέον ως «φαινόμενο θερμοκηπίου» που έχει ως αποτέλεσμα την κλιματική αλλαγή που παρατηρούμε. Πληθώρα επιστημονικών ερευνών έχει καταλήξει στην ανθρωπογενή του προέλευση και οι επιπτώσεις του θα είναι άκρως σημαντικές για τη βιώσιμη εξέλιξη του είδους μας. Το δεύτερο άρθρο καταγράφει τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα το νησί της Χίου. Διαφαίνεται καθαρά ότι η αλλοίωση του χιώτικου περιβάλλοντος (οικιστικού και φυσικού) είναι μεγάλη και δυσμενής. Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για άλλα λόγια αλλά είναι επιτακτική ανάγκη για έργα. Το τρίτο άρθρο αναφέρεται στο δένδρο και τη γνώση όπου περιγράφεται με λυρικότητα πως έβλεπαν οι άνθρωποι κάποτε και πως τώρα τόσο κάθε δένδρο όσο και τα δάση. Τονίζεται ότι τα δάση του πλανήτη με εκείνα των τροπικών περιοχών ιδιαίτερα αποτελούν τον πνεύμονα του πλανήτη μας ενώ γενικότερα στα φυτά οφείλεται η ύπαρξη του οξυγόνου της ατμόσφαιρας που είναι εξόχως απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Πρόσθετα, η αποψίλωσή τους μειώνει κατά πολύ τους φυσικούς μηχανισμούς δέσμευσης του κύριου θερμοκηπιακού αερίου, του διοξειδίου του άνθρακα που ενσωματώνουν στη βιομάζα τους μειώνοντας τη συγκέντρωσή του στην ατμόσφαιρα με αντίστοιχη μείωση της έντασης του φαινομένου του θερμοκηπίου. Τέλος, το τέταρτο και τελευταίο άρθρο θίγει θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής και ιδιαίτερα τονίζει την αναγκαιότητα κατανόησης των περιβαλλοντικών προβλημάτων από τους πολιτικούς μας ώστε η προστασία του περιβάλλοντος να μην μένει μόνο σε λόγια. Μεγάλο

5 5 ενδιαφέρον έχει η αναφορά στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο τον πράσινο Πατριάρχη ο οποίος είναι επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και κατά την ομιλία αποδοχής του τίτλου αυτού μας άφησε όλους άφωνους με το βάθος της περιβαλλοντικής του σκέψης. Κ.Π. Χαλβαδάκης Καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστήμιο Αιγαίου

6 6 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ Αννα Κοτρίκλα Φυσικός, Διδάκτωρ Περιβαλλοντικής Επιστήμης Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Πανεπιστήμιο Αιγαίου Χίος Το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένα φυσικό φαινόμενο κατά το οποίο διάφορα αέρια που βρίσκονται στην τροπόσφαιρα (δηλαδή στο στρώμα της ατμόσφαιρας που εκτείνεται έως και 20 Km από την επιφάνεια της γης) ενώ αφήνουν την προσπίπτουσα (ορατή και υπεριώδη) ηλιακή ακτινοβολία να φτάσει στην επιφάνεια της γης, απορροφούν την εκπεμπόμενη από τη γη υπέρυθρη ακτινοβολία, με αποτέλεσμα την θέρμανση του πλανήτη. Το φαινόμενο αυτό είναι ανάλογο με ότι συμβαίνει σε ένα θερμοκήπιο καλυμμένο με γυαλί ή πλαστικό και το θερμαίνει. Τα αέρια που συντελούν στο φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου περιλαμβάνουν τους υδρατμούς (Η2Ο) κατά κύριο λόγο, το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το τροποσφαιρικό όζον (O3), το μεθάνιο (CH4) και το υποξείδιο του αζώτου (N2O). Το φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου, βοήθησε στην διατήρηση της ζωής στη γη όπως την ξέρουμε διότι είχε ως αποτέλεσμα η μέση γήινη θερμοκρασία να διατηρείται στους 15 o C. Αν δεν υπήρχαν τα αέρια αυτά, η μέση θερμοκρασία της γης θα ήταν 6 o C.

7 7 Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, έλαβε χώρα εντατική αξιοποίηση των ορυκτών καυσίμων (πετρελαίου, διαφόρων μορφών κάρβουνου και φυσικού αερίου) για την ανάπτυξη των μεταφορών, της βιομηχανίας και για οικιακή χρήση. Επίσης αποψιλώθηκαν σε μεγάλη κλίμακα τα δάση. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν (μεταξύ άλλων) η εκπομπή τεράστιων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Τις τελευταίες δεκαετίες, η αύξηση των συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα συνδέθηκε με την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή, δηλαδή με το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, δηλαδή γύρω στο 1750 οι συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ήταν περίπου 280 ppm 1 ενώ το 2007 έφτασαν τα 381 ppm, δηλαδή αυξήθηκαν κατά περίπου 35%. Η παραγωγή ενέργειας είναι ο τομέας που συνεισφέρει περισσότερο στην εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα με ποσοστό 41% και ακολουθούν οι μεταφορές με ποσοστό 26% και η βιομηχανία και οι κατασκευές με ποσοστό 19%. Παράλληλα, εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα ανθρωπογενή αέρια αυξάνουν τις συγκεντρώσεις τους και συντελούν και αυτά στην ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Τα αέρια αυτά είναι, κατά σειρά σπουδαιότητας το μεθάνιο, το υποξείδιο του αζώτου και οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs). Οι επιπτώσεις από το φαινόμενο του θερμοκηπίου Σήμερα είναι καθολικά αποδεκτό ότι η αύξηση των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα και των υπολοίπων αερίων του θερμοκηπίου έχει 1 ppm: parts per million (µέρη στο εκατοµµύριο)

8 8 ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη. Εκτιμάται ότι για την περίοδο , η μέση θερμοκρασία του πλανήτη αυξήθηκε κατά 0,74±0,18 o C. Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί στην αλλαγή του κλίματος. Έχει ήδη διαφανεί μια αλλαγή στην κατανομή των βροχοπτώσεων που φαίνεται να αυξάνονται σε γεωγραφικά πλάτη >30 ο βόρεια ενώ ελαττώνονται στους τροπικούς. Επίσης διαφαίνεται μια αύξηση στην συχνότητα των έντονων καιρικών φαινομένων (έντονα επεισόδια βροχόπτωσης σε πολλές περιοχές αλλά και ανομβρίας, κυρίως στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές). Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί στο λιώσιμο των πάγων και την διαστολή των νερών των ωκεανών και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Εκτιμάται ότι τον τελευταίο αιώνα, η στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά cm. Τα φαινόμενα αυτά επηρεάζουν συνολικά την ζωή στον πλανήτη. Εάν η άνοδος της στάθμης της θάλασσας συνεχιστεί τότε πολλές παράκτιες πυκνοκατοικημένες περιοχές θα πλημμυρίσουν. Οι περιοχές που είναι περισσότερο ευπαθείς στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας και θα πληγούν σημαντικά από μια άνοδο της τάξης του ενός μέτρου περιλαμβάνουν τα δέλτα των ποταμών (πχ η περιοχή του Μπαγκλαντές), χώρες όπως η Ολλανδία που το ένα τέταρτο του εδάφους της βρίσκεται στο επίπεδο της θάλασσας ή κάτω από αυτό όπως επίσης και μικρές νησιωτικές χώρες στον Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό όπως για παράδειγμα το Τουβαλού και οι Μαλδίβες. Επίσης η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα πλήξει τους υγροβιότοπους και τα μαγκρόβια δάση που είναι παράκτια οικοσυστήματα με πολλαπλή λειτουργικότητα: Παρέχουν ενδιαίτημα σε μεγάλη ποικιλία θαλάσσιων οργανισμών και επιπλέον εμποδίζουν την διάβρωση του εδάφους.

9 9 Η αλλαγή του κλίματος θα επηρεάσει την θερμοκρασία της γης και την διαθεσιμότητα του νερού οπότε θα πληγούν η γεωργία, οι καλλιέργειες και η παραγωγή τροφίμων. Προκαταρκτικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι σοδειές στα μεσαία και τα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη θα αυξηθούν ενώ αντίστοιχα στα μικρά γεωγραφικά πλάτη θα μειωθούν. Γενικά η συνολική παγκόσμια παραγωγή τροφίμων δεν φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά, θα υπάρξουν όμως ανησυχητικές διαφοροποιήσεις ανά περιοχή. Περισσότερο φαίνεται ότι θα πληγούν οι αναπτυσσόμενες χώρες σε σχέση με τις αναπτυγμένες. Ιδιαίτερα ευπαθής εμφανίζεται η Αφρική. Η έλλειψη τροφίμων θα δημιουργήσει επισιτιστικό πρόβλημα και μείωση θέσεων εργασίας με αποτέλεσμα κύμα περιβαλλοντικών προσφύγων. Σχετικά με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα οικοσυστήματα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η απώλεια βιοποικιλότητας που φαίνεται ότι θα ενισχυθεί. Ευάλωτα είναι τα τροπικά δάση που θα καταπονηθούν λαμβάνοντας υπόψη ότι στις τροπικές περιοχές προβλέπεται αύξηση της θερμοκρασίας και της ξηρασίας. Μέρος της περίσσειας διοξειδίου του άνθρακα θα διαλυθεί στις θάλασσες μειώνοντας το ph των νερών που σήμερα είναι ελαφρά αλκαλικό. Αυτό θα δημιουργήσει προβλήματα στους οργανισμούς που έχουν σκελετικό υλικό από ανθρακικό ασβέστιο το οποίο θα διαλυθεί. Τέτοιοι οργανισμοί είναι τα κοράλλια. Τα κοράλλια επίσης αποχρωματίζονται λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας του νερού διότι χάνουν τα μικροφύκη που συμβιώνουν μαζί τους. Η υγεία των ανθρώπων θα επηρεαστεί από παράγοντες που ήδη αναφέρθηκαν όπως η διαθεσιμότητα του νερού, η έλλειψη τροφίμων και οι εντονότερες πλημμύρες και ξηρασίες. Η διάδοση ασθενειών όπως η ελονοσία είναι πιθανόν να αυξηθεί σε ένα θερμότερο κόσμο. Η κύρια άμεση επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην ανθρώπινη υγεία είναι η

10 10 θερμική καταπόνηση λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που θα είναι ποιο συχνές, ιδιαίτερα στις πόλεις. Η αντιμετώπιση του φαινομένου γίνεται κατ αρχήν με μέτρα μετριασμού (mitigation) με στόχο την μείωση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου και τον περιορισμό της έντασής του. Παραδείγματα ενεργειών μετριασμού περιλαμβάνουν την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας, την δέσμευση CO2 με εκτεταμένες δενδροφυτεύσεις κλπ. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι ακόμα και αν τα μέτρα για τον μετριασμό του φαινομένου είναι αυστηρά, αναπόφευκτα η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί σε κάποιο βαθμό. Άρα σε κάθε περίπτωση απαιτείται επιπλέον η λήψη μέτρων προσαρμογής (adaptation) στο υφιστάμενο φαινόμενο ώστε να μειωθούν οι δυσμενείς επιδράσεις του. Παραδείγματα ενεργειών προσαρμογής περιλαμβάνουν τη λήψη μέτρων διαχείρισης των υδατικών πόρων για την αντιμετώπιση περιόδων ξηρασίας, ιδιαίτερα σε αναπτυσσόμενες χώρες (πχ εγκαταστάσεις αφαλάτωσης, φράγματα κλπ). Η ανάπτυξη πολιτικής για το φαινόμενο του θερμοκηπίου: Από το Κιότο στην Κοπεγχάγη Το 1992 πραγματοποιήθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο η διάσκεψη κορυφής για τη Γη του OΗΕ (Earth Summit). Η διάσκεψη κατέληξε, μεταξύ άλλων, στην υπογραφή της Σύμβασης Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Αλλαγή του Κλίματος, η οποία έκτοτε αποτελεί τη νομική βάση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το 1997 υιοθετήθηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο στο οποίο ορίζονταν νομικά δεσμευτικές πράξεις, διαδικασίες και χρονοδιαγράμματα για την υλοποίηση της Σύμβασης Πλαισίου για την Αλλαγή του Κλίματος.

11 11 Ο βασικός αριθμητικός στόχος που έθεσε το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι ότι την πενταετία , 37 εκβιομηχανισμένες χώρες και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους (κατά μέσο όρο) κατά 5% σε σχέση με τα επίπεδα πριν το Αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και άλλες δεν συμπεριλήφθησαν σε αριθμητικές μειώσεις στο Πρωτόκολλο του Κιότο διότι θεωρήθηκε ότι η συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου από την βιομηχανική επανάσταση και μετά οφειλόταν κυρίως στις εκβιομηχανισμένες χώρες. Τους δόθηκε έτσι η δυνατότητα να αναπτυχθούν και αυτές με την σειρά τους χωρίς περιορισμούς και να καταπολεμήσουν την φτώχια που αποτελούσε το βασικότερο τους πρόβλημα. Οι ΗΠΑ απέρριψαν το πρωτόκολλο προβάλλοντας το βασικό επιχείρημα ότι εξαιρούσε τις χώρες που τελούν υπό οικονομική ανάπτυξη, όπως την Κίνα, τη Βραζιλία, την Ινδία οι οποίες έχουν το δικό τους μερίδιο στην περιβαλλοντική κρίση του πλανήτη. Καθώς οι ΗΠΑ ήταν υπεύθυνες για την εκπομπή του 25% των αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια μεγάλη κρίση. Τελικά το Πρωτόκολλο τέθηκε σε ισχύ το 2005, μετά την υπογραφή του από την Ρωσία. Οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις αναπτυγμένες χώρες σε σχέση με την επικύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο σχετίζονται κυρίως με διαφορές στις ενεργειακές τους πηγές και την ενεργειακή βιομηχανία. Χώρες που βασίζουν την οικονομία τους σε εξαγωγές ορυκτών καυσίμων όπως οι χώρες της Μέσης Ανατολής και χώρες με πλούσιους ενεργειακούς πόρους, έφεραν μεγαλύτερη αντίσταση στις μειώσεις. Στις ΗΠΑ υπάρχει η κουλτούρα της φθηνής διαθέσιμης ενέργειας και για το λόγο αυτό είναι δυσκολότερο να επιβληθούν μέτρα μείωσης της κατανάλωσης. Οι Αμερικανοί πολιτικοί υπόκεινται σε πιέσεις από ισχυρές ομάδες της ενεργειακής βιομηχανίας και της βιομηχανίας αυτοκινήτων. Αντίθετα

12 12 στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις αποδέχτηκαν νωρίτερα το φαινόμενο του θερμοκηπίου ως μεγάλη απειλή. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές πετρελαίου και δεν υπήρχε ποτέ το αίσθημα της αφθονίας ενέργειας. Επιπλέον υπάρχει μεγαλύτερη παράδοση στον κρατικό παρεμβατισμό στην Ευρώπη για την επίλυση των προβλημάτων και γίνεται έτσι ευκολότερα αποδεκτή η λήψη σχετικών μέτρων. Καθώς πλησιάζει το 2012, οπότε και λήγει η ισχύς του Πρωτοκόλλου του Κιότο, αναπτύχθηκαν διεθνείς πρωτοβουλίες και ζυμώσεις με στόχο την μορφοποίηση μιας δεσμευτικής σύμβασης για την μετά Κιότο εποχή. Η κατάληξη αυτών των ζυμώσεων έλαβε χώρα στην Κοπεγχάγη, μεταξύ 7 18 Δεκεμβρίου 2009, στην Σύνοδο του ΟΗΕ για το Κλίμα. Τα βασικά ζητήματα τέθηκαν ήταν: Σε τι ποσοστό οι αναπτυγμένες χώρες προτίθενται να μειώσουν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου; Το ποσοστό αυτό θα έπρεπε να είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με το πρωτόκολλο του Κιότο ώστε να αντιμετωπισθεί η κλιματική αλλαγή. Τι είναι διατεθειμένες να κάνουν οι κυριότερες αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία για να περιορίσουν τις εκπομπές τους; Οι χώρες αυτές δεν μπορεί να εξαιρεθούν και πάλι από τα προγράμματα μείωσης διότι οι εκπομπές τους είναι πλέον συγκρίσιμες με αυτές των αναπτυγμένων χωρών. Μάλιστα η Κίνα είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως σε εκπομπές, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ. Με ποιον τρόπο θα χρηματοδοτηθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να μπορέσουν να μειώσουν τις εκπομπές τους και να προσαρμοστούν στις αλλαγές που πρόκειται να επιφέρει το φαινόμενο του θερμοκηπίου;

13 13 Με ποιον τρόπο θα διαχειριστούν τα χρήματα της βοήθειας αυτής; Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κοπεγχάγη ήταν ότι για να αποφευχθούν μη αντιστρεπτές μεταβολές, είναι απολύτως απαραίτητο να αποτραπεί η άνοδος της θερμοκρασίας πάνω από 2 C σε σχέση με τις τιμές πριν την βιομηχανική επανάσταση ή 1,2 C σε σχέση με τις σημερινές τιμές. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός θα πρέπει οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου να μειωθούν κατά 50% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 έως το Κατά την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι στόχοι μπορεί να επιτευχθούν μόνο μέσα από μια παγκόσμια προσπάθεια. Τα εκβιομηχανισμένα κράτη θα πρέπει να ηγηθούν μειώνοντας γενναία τις εκπομπές τους αλλά και οι αναπτυσσόμενες χώρες (με εξαίρεση τις πολύ φτωχές χώρες) θα πρέπει να λάβουν αντίστοιχα μέτρα ανάλογα με τις ευθύνες και τις δυνατότητες που τους αναλογούν. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύτηκε να μειώσει τις εκπομπές της κατά 20% έως το 2020 σε σχέση με το 1990 ή κατά 30% αν και άλλες χώρες δεσμεύονταν σε γενναίες μειώσεις. Και στην περίπτωση αυτή, καθοριστικό ρόλο έπαιξε η στάση των ΗΠΑ (οι οποίες δεν επικύρωσαν το Πρωτόκολλο του Κιότο) που μαζί με την Κίνα αποτελούν τις δύο χώρες που εκπέμπουν πάνω από το 40% των αερίων θερμοκηπίου στον πλανήτη. Λόγω εσωτερικών οικονομικών και πολιτικών πιέσεων, και πάλι οι δεσμεύσεις των ΗΠΑ δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων και ανέρχονταν σε μείωση των εκπομπών τους έως το 2020 κατά 17% σε σχέση με το 2005 ή περίπου 3% σε σχέση με το Από την άλλη πλευρά οι αναπτυσσόμενες χώρες δήλωσαν ανέτοιμες να δεσμευτούν σε ουσιαστικές μειώσεις, προβάλλοντας την ανάγκη τους για ανάπτυξη και την απουσία ευθύνης για τις ιστορικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και ζήτησαν οικονομική και τεχνολογική βοήθεια.

14 14 Τελικά το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων βασίστηκε σε μια πρόταση που υποβλήθηκε από μια ομάδα κρατών υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ (μαζί με Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Νότια Αφρική) και ήταν μια ασθενής διακήρυξη θέσεων παρά μια δεσμευτική σύμβαση. Η Συμφωνία της Κοπεγχάγης προβλέπει ότι «θα απαιτηθούν» γενναίες μειώσεις στις παγκόσμιες εκπομπές και ότι οι χώρες θα αναλάβουν δράση για να διατηρηθεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από τους 2 C. Δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένους μεσοπρόθεσμους στόχους για το 2020 ούτε αναφέρεται σε κάποιο μακροπρόθεσμο όραμα για την μείωση των εκπομπών έως το Στο οικονομικό σκέλος, η Συμφωνία δεσμεύει τις αναπτυγμένες χώρες να παρέχουν στις φτωχές χώρες οικονομική βοήθεια, η διαχείριση της οποίας θα γίνεται με εξωτερική επίβλεψη. Το απογοητευτικό αυτό αποτέλεσμα αποτελεί πλήγμα για το κύρος του ΟΗΕ και για τον ηγετικό ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Οι αισιόδοξοι το βλέπουν ως ένα μικρό βήμα προς την ορθή κατεύθυνση και προσβλέπουν σε συνέχιση των διαπραγματεύσεων μέσα στο 2010 με την ελπίδα ότι οι χώρες θα ανταποκριθούν στις ιστορικές τους ευθύνες βάσει των δυνατοτήτων τους. Συνοψίζοντας, υπάρχουν ενδείξεις ότι η κλιματική αλλαγή είναι ήδη γεγονός. Οι επιστήμονες φοβούνται ότι στο μέλλον ο πλανήτης θα βιώσει ραγδαία και μη αντιστρεπτή επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών με άμεσες επιπτώσεις στην ζωή των ανθρώπων και στα οικοσυστήματα. Σήμερα η συναίνεση για τις παραπάνω διαπιστώσεις μεταξύ των επιστημόνων, των πολιτικών, των οικονομικών παραγόντων και του κοινού είναι πλατύτερη από κάθε άλλη φορά. Το ζητούμενο είναι να διατυπωθούν άμεσα δεσμεύσεις και να αναληφθούν δράσεις προς την σωστή κατεύθυνση. Η προσπάθεια δεν είναι εύκολη. Έχει να αντιπαλέψει με την οικονομική ύφεση, με στενά οικονομικά συμφέροντα, με ένα

15 15 πλανήτη που παρόλη την παγκοσμιοποίηση είναι κατακερματισμένος, με έντονες ανισότητες και διαφορές στο επίπεδο διαβίωσης και στους ρυθμούς ανάπτυξης. Όμως για πρώτη φορά διακυβεύεται η σταθερότητα του φυσικού περιβάλλοντος και η συνέχιση του τρόπου ζωής όπως τον γνωρίζουμε έως σήμερα. Η ευκαιρία της Κοπεγχάγης πέρασε ανεκμετάλλευτη. Όπως δείχνουν τα φαινόμενα οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες και τις αναπτυσσόμενες θα είναι δύσκολες και οι συμβιβασμοί απαραίτητοι. Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: θα συνεννοηθούν οι ανεπτυγμένες και οι αναπτυσσόμενες χώρες για τον περιορισμό της εκπομπής ρύπων και την σταθεροποίηση του κλίματος του πλανήτη;

16 16 Πηγές EU, A post 2012 global climate regime: the EUʹs contribution (available at Houghton J., Global Warming, Rep. Prog. Phys. 68: IPCC, Climate Change 2007: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment, Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, Pachauri, R.K and Reisinger, A.(eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 104 pp. UN, 2009a. United Nations Climate Change Conference, Dec 7 Dec 18, 2009 (available at UN, 2009b. United Nations Framework Convention on Climate Change (available at

17 17 Ουδείς βιάσαν την φύση ατιμωρητί Αριστοτέλης ΧΙΟΣ ΩΡΑ ΔΩΔΕΚΑ ΚΑΙ ΠΕΝΤΕ Τσατσαρώνης Αντώνης Μηχανολόγος Μηχανικός Χίος Η κατάσταση στο Νησί της μαστίχας όσο αφορά το περιβάλλον, μάλλον ως δραματική μπορεί να περιγραφεί Από το 1981, χρονολογία σταθμός ( αφού τότε το μεγαλύτερο κομμάτι του δάσους κάηκε σε μια πυρκαγιά που επί έξι ημέρες κατέκαιγε τα πάντα) μέχρι και σήμερα το νησί : Έχει χάσει το 90% του δάσους που μέχρι τότε είχε. ( Μέχρι και σήμερα δεν έχει καταρτιστεί δασολόγιο για το Νομό). Μαζί πλήγηκε ανεπιστρεπτί και η χλωρίδα ( και η πανίδα) αφού μετά τις φωτιές οι αιρετοί μας αντί να προχωρήσουν σε αναδασώσεις και δασοφυλάξεις, εγκατέστησαν τα κατσίκια ( Δάσος Γιαννάκη, Ρετσινάδικα, Ψηλές, Ελίντα, Σιδηρούντα, Παχύ, Πραστιά, Μαλαγκιώτης, περιοχές Καρδαμύλων, Αμάδες και πρόσφατα σε Βίκι και Καμπιά κτλ ). Η μη συνετή διαχείριση του νερού έφερε την καταστροφή και τη μετατροπή του υπέρτατου αυτού αγαθού σε αλατόνερο ή σε

18 18 τοξικότατο δηλητήριο αφού πλέον περιέχει υδράργυρο ή αρσενικό Και όλα αυτά γιατί οι αιρετοί μας δεν άκουσαν έγκαιρα τους επιστήμονες ή τους οικολόγους για συνετή διαχείριση των αποθεμάτων του.( Οκτώ χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι απολάμβαναν καθαρό και υγιεινό νερό για να το καταστρέψουμε εμείς μέσα σε είκοσι χρόνια). Υπ όψη, ο καρκίνος στο νησί θερίζει ( όπως και οι βλάβες στον θυρεοειδή). Τα μεγαλύτερα ποτάμια έχουν καταστραφεί, μετατραπεί σε σκουπιδότοπους, χαβούζες, σε δρόμους ή νταμάρια ( Μαλαγκιώτης, Παρθένης, Κοκκαλάς, ποτάμι Αγίας Μαρκέλλας, Αγίας Ειρήνης, Ελίντας, Αγιασμάτων, Γυάλι κτλ ) Οι αρχαιολογικοί χώροι βρίσκονται στο έλεος του χρόνου ή επί χρόνια αναστηλώνονται ή πλήρως καταστρέφονται. ( Ανάβατος, Νέα Μονή, Ναγός, Κάμπος, Κάστρο, Φώκι, Παναγία Κρίνα, Άγιοι Απόστολοι Βικίου, Αρχαίο Νεκροταφείο 3 ου αιώνα π.χ στο Ριζάρι κλπ). Κανένας βιότοπος ή υδροβιότοπος δεν έχει κηρυχτεί ή προστατευτεί ( Ελίντα, Χωρή, Καμπιά, Δελφίνι, Μαύρα Βόλια, Κλειδού κτλ). Τουναντίον πολλοί έχουν για πάντα καταστραφεί. ( Λήμνος Καρδαμύλων, Πάρπαντα, Κοντάρι κλπ ). Η κυνηγετική πίεση έχει πλέον υπέρ αυξηθεί κύρια και μετά την ανεξέλεγκτη χρήση εκατοντάδων μηχανημάτων αναπαραγωγής ήχων πουλιών, αφού ο κρατικός ελεγκτικός μηχανισμός (δασαρχείο) έχει πλήρως απαξιωθεί. Η μορφή, το τοπίο, το φυσικό κάλλος, το ανάγλυφο, η ιστορικότητα των περιοχών βρίσκονται στο έλεος οποιασδήποτε άναρχης οικιστικής πίεσης, εκσκαφής ή διάνοιξης δρόμου.( Φώκι, Λιβάδια,

19 19 Ναγός, Λημνιά, Μαλαγκιώτης, Γιόσωνας κτλ). Η τσιμεντοποίηση προχωράει παντού εκτρωματοποιώντας ακόμα και παρθένες περιοχές ανεκτίμητης αξίας ( Λιβάδια, Κλειδού, Γιόσωνας, Ναγός κτλ) Η ανεκτίμητη πολύτιμη λιγοστή αγροτική Γη του νησιού εγκληματικά καταστρέφεται, οικοπεδοποιείται, τσιμεντώνεται ( Κοντάρι, Φάρκαινα, Κάμπος κτλ ). Η έλλειψη προοπτικής για βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη μαζί με την έλλειψη πολεοδομικού σχεδιασμού, κτηματολογίου και χωροταξικής οργάνωσης και οριοθέτησης υπερμεγεθύνουν το πρόβλημα της όλης κατάστασης του νησιού. Το περιβάλλον βρίσκεται πάντα στο τελευταίο σκαλί στις επιλογές των αιρετών (αεροδρόμια, λύματα, λιμάνια, γκάζια, ΔΕΗ, σχολές, βιοτεχνίες, σπίτια, ξενοδοχεία, κολυμβητήρια, ένα φρικιαστικό αγκάλιασμα στις νεοαναπτυσόμενες περιοχές βλ Κοντάρι). Μετά την άναρχη καταστροφή των παραλιών της ανατολικής παράκτιας ζώνης ( από Λαγκάδα, Βροντάδο χώρα μέχρι και Κώμη ) η τσιμεντοποίηση προχωράει και στις υπόλοιπες του νησιού ( Γιόσωνας, Λήμνος, Λημνιά, Αποθήκα, Μερικούντα, Ναγός κτλ ), πάντα με τον ίδιο άναρχο τρόπο. Το κυκλοφοριακό πρόβλημα άλυτο, υποβαθμίζει ή και σκοτώνει τη ζωή στις αστικές περιοχές. Τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας ελάχιστα εξυπηρετούν ή ανακουφίζουν Η νεοελληνική αρχιτεκτονική ελάχιστα ή καθόλου ακολουθεί τη νησιωτική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αποτέλεσμα: Η πόλη της Χίου θυμίζει Αιγάλεω. Ο Βροντάδος αργά και σταθερά χάνει για πάντα το χρώμα του ακόμα και στη βιτρίνα του την παράκτια

20 20 ζώνη ( Δασκαλόπετρα, Ράκτης, Βελονάς, Γούβι, Μούτσαινα, Τρεις Μύλοι). Το ίδιο και η Λαγκάδα Όσο για τις τουριστικές μας περιοχές ( Καρφάς, Αγία Ερμιόνη ) ή τις υπό ανάπτυξη ( Κοντάρι, Φάρκαινα κτλ) εύκολα κανείς αναγνωρίζει το αλαλούμ που επικρατεί στη νεοχιώτικη αρχιτεκτονική μας. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε: το σχεδιασμό των έργων με γνώμονα την απορρόφηση κονδυλίων, την άθλια άναρχη χωροθέτηση και δόμηση σε νέες περιοχές ( Κοντάρι, Φάρκαινα, Κάμμενος Πύργος κτλ), τη γιγαντοποίηση των έργων ( highway, ανισόπεδες, κόμβοι, super λιμάνι και αεροδρόμιο κτλ, ασύμβατη προς το μέγεθος και το ύφος του μικρού νησιού, την έλλειψη συστηματικής ανακύκλωσης οικοδομικών υλικών, συσκευών και σκουπιδιών, τις ανεξέλεγκτες μικρές ή μεγάλες χωματερές, τα τριάντα και πλέον λατομεία που από το 1960 λειτούργησαν στο νησί και που στη θέση τους άφησαν μονάχα τρομακτικές πληγές, το ημιτελές έργο του βιολογικού και την κακή συντήρηση και λειτουργία του, την ηχορύπανση, την άσκοπη και καθημερινή σπατάλη ενέργειας πχ για φωτισμό βουνών, την επικείμενη καταστροφή της Κλειδούς από το highway και του Αίπους από τα λατομεία και τις 200 ανεμογεννήτριες που θα δεσμεύσουν το 10% της συνολικής έκτασης του νησιού,

21 21 την ισχνή παρουσία βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας ( σε αντίθεση με την παρουσία της συμβατικής με εντομοκτόνα και παρασιτοκτόνα και ποιος ξέρει τι άλλα δηλητήρια,ορμόνες, χημικά λιπάσματα και ζωοτροφές), τη μείωση των αλιευμάτων, την έλλειψη σεβασμού κάποιων εκ των πολιτών και των αιρετών στη φύση, στο τοπίο, στο περιβάλλον. Όλα αυτά συνθέτουν μια εικόνα ζοφερή και τραγική που ελάχιστα μας κολακεύει και που κάθε άλλο παρά βασίζεται στις αρχές της βιώσιμης και αειφόρου διαχείρισης και ανάπτυξης του νησιού της Μαστίχας. Το μέλλον του υποθηκεύεται από τις σημερινές επιλογές μας Που είναι κάκιστες.

22 22 Και κοιτώντας έξω Καταχιονισμένα τα δέντρα των κοιλάδων Αδελφοί μου είπα Ως κι αυτά μια μέρα Κι αυτά θα τα ατιμάσουν Ο. Ελύτης «Άξιον Εστί» ΔΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ Βαγγέλης Μεννής Διδάκτωρ Αξιοπιστίας Ναυτιλιακών Συστημάτων Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Πανεπιστήμιο Αιγαίου Χίος Σε εποχές όπου η εμβάθυνση στην αντίληψη των εννοιών ή των συμβάντων αποτελεί προνόμιο των λίγων, ίσως βοηθάει ο προβληματισμός για σύμβολα που διαμόρφωσαν τη ζωή του ανθρώπου. Το περιβάλλον έρχεται σε απόλυτη προτεραιότητα λόγω της πρόσφατης συμπεριφοράς του ανθρώπου, το δέντρο, μια από τις κύριες οντότητες του φυσικού περιβάλλοντος, διαθέτει ή τουλάχιστον διέθετε στο παρελθόν, χαρακτηριστικά γνωρίσματα παράξενα για τον σημερινό μέσο νου.

23 23 Έτσι προκύπτουν κάποιες καίριες ερωτήσεις. Αξίζουν τα δέντρα τον ανθρώπινο σεβασμό και μέχρι ποιο σημείο; Μήπως ο κώδικας επικοινωνίας τους, είναι πλέον άγνωστος; Είναι υγιές ο άνθρωπος ανεξέλεγκτα να καταστρέφει δέντρα ή δάση για να επεκτείνει πόλεις ή δραστηριότητες στο όνομα του κέρδους; Σύμφωνα με τον συγγραφέα Ν. Ψιλάκη στο άρθρο του «Δενδρολατρεία και Θεοφάνεια»: Η ιερότητα του δέντρου φάνηκε από πολύ νωρίς στην ανθρώπινη ιστορία και στα κλασικά αλλά και στα ελληνιστικά χρόνια. Πολύ συχνά η Θεά Αθηνά εμφανίζεται δίπλα στην ιερή ελιά της Ακρόπολης. Ενώ γνωστές είναι οι περιπτώσεις που αφορούν: τη δρυ της Δωδώνης, την αγριελιά της Ολυμπίας και την Δάφνη των Δελφών. Στις μυθικές παραδόσεις των σιβηριανών ο σαμάνος ταξιδεύει πάνω στο Δέντρο του Κόσμου αναζητώντας τις ψυχές των παιδιών που μέλλεται να γεννηθούν και που, μέχρι να γίνει αυτό, φωλιάζουν στα κλαδιά του. Ένα μοτίβο κοινό στα μαγικά παραμύθια πολλών λαών είναι αυτό όπου στους άτεκνους γονείς, για να αποκτήσουν το ποθούμενο παιδί, δίνεται να φάνε ένα μαγικό μήλο. Όμως και στην Αρχαία Αθήνα είναι γνωστό ότι ο Άρειος Πάγος επέβαλλε την ποινή του θανάτου σε όποιον πείραζε έστω και ένα κλαδί ελιάς. Έχουμε επίσης αναφορές ότι οι πολίτες της Αθήνας απαγορευόταν να πειράξουν τις δρυς, διότι απελευθερώνονταν οι αμαδρυάδες, οι οποίες κυνηγούσαν ισοβίως τον παραβάτη. Η Μ. Παπαθανασίου, Επικ. Καθηγήτρια του Παν/μίου Αθηνών, γράφει: «Στο υπερκόσμιο ιερό δένδρο της ζωής αναγνωρίζονται αναγεννητικές δυνάμεις, που επιμερίζονται στα κατά κόσμον δέντρα. Έτσι, οι αρχαίοι πάνω στους τάφους φύτευαν (ή άφηναν να φυτρώσουν μόνα τους) δένδρα, έθιμο που διατηρείται ακόμα. H ελιά ως αειθαλής και αιωνόβια έχαιρε προτίμησης: στο μνήμα της Yπερόχης και της Λαοδίκης, στο ιερό της Αρτέμιδος στη Δήλο, φύτρωνε, μας πληροφορεί ο Hρόδοτος (Iστ. Δ, ),

24 24 μια ελιά, και ο Παυσανίας μας λέει για τις ελιές στον περίβολο του μνήματος του Αιακού στην Αίγινα (Kορινθ. 29,8) και στον τάφο της Iνώς στα Mέγαρα (aττ. 42,7). Αλλά δεν είναι μόνο η ελιά: «πτελέας» (φτελιές) φυτεύουν οι νύμφες Oρεστιάδες πάνω στον τάφο του Hετίωνα (Iλιάδα Z 419) και οι Αργοναύτες κάτω από μια ψηλόκορμη λεύκα θάβουν τον Kάνθο (Απολλ. Αργ. Δ, 1467).» Εκπληκτική επιπλέον είναι η διδασκαλία του δέντρου για την αναζήτηση γνώσης που αφορά την ανθρώπινη ψυχή. Στο πλαίσιο της ψυχανάλυσης η Κάρεν Χόρνεϋ άφησε παρακαταθήκη συγκλονιστικές εργασίες, για τον παραλληλισμό δέντρου ανθρώπου. Ενώ σύμφωνα με τον παιδοψυχίατρο και ψυχαναλυτή Θ. Χατζόπουλο «πολυάριθμες είναι οι περιπτώσεις όπου το δέντρο εμφανίζεται να παίζει έναν κεντρικό ρόλο στην ανθρώπινη σκέψη, ως αναπαράσταση με πολλαπλές σημάνσεις για τον ανθρώπινο ψυχισμό». Δεν είναι τυχαίο ότι το δέντρο δημιουργείται την τελευταία ημέρα της δημιουργίας του κόσμου. Στο Μύθο του Παραδείσου γύρω από την έννοια και τη σημασία του δέντρου θα διαδραματιστούν γεγονότα κρίσιμα για την πορεία των ανθρώπων. Σημείο κλειδί για τους έκπτωτους του Παραδείσου είναι η σχέση του ανθρώπου με τη Γνώση, την οποία το δέντρο διαθέτει με τη μορφή καρπού. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντισταθεί τελικά στην επιθυμία του, με συνέπειες τη γνωστή πτώση, αλλά και την αποκάλυψη νέας γνώσης. Στο ίδιο άρθρο ο Θ. Χατζόπουλος γράφει: «Ως δέντρο της ζωής αναφέρεται κυριολεκτικά (σε Ζωή μάλιστα μετονομάζει, λίγο πριν από την έξοδο, την Εύα ο Αδάμ αποτελεί άραγε αυτό μια υπόμνηση για τη σχέση της γυναίκας με το δέντρο και τη σημασία του όσο και με τη ζωή την ίδια;)» [ ] «Ακριβώς επειδή γύρω από το δέντρο δένονται τα ερωτήματα για τον νόμο, τον θάνατο, τη σεξουαλικότητα, τη γνώση, την αλήθεια, τη δημιουργία βεβαίως, και εντέλει τη ζωή.»

25 25 Αυτές είναι λίγες συνοπτικές αναφορές για τη σχέση του Δέντρου με τη Γνώση και την Ψυχή. Θα μπορούσαν να γραφούν πολλά, δεν πρέπει να παραληφθεί ο σιωπηρός διάλογος μεταξύ ουρανού, μαγνητικών πεδίων, ανέμων, δέντρων ο οποίος διέπει τις συνθήκες του κόσμου. Τα δέντρα μετράνε την ένταση του ανέμου, συγκρατούν τη θερμότητα του, εκτονώνουν τα ηλεκτρικά πεδία που δημιουργούν οι καταιγίδες. Δεν ξεχνιέται η όψη των ανθρώπων όταν καθρεφτίζεται σε ένα δέντρο, είτε είναι αδιάφορη, είτε φορτισμένη. Ακόμη κι αν βρίσκομαι πίσω από ένα παράθυρο κοιτάζοντας το δέντρο μπορώ να καταλάβω αν φυσάει λίγο ή πολύ, αν μπορεί να βγει έξω ένα παιδί για να παίξει, αν μπορεί το παιδί να θαυμάσει τα πουλιά που κατοικούν στα δέντρα. Κλείνοντας αυτές τις σκέψεις, ας αναλογιστούμε σε πόσες αναπαραστάσεις έργων τέχνης, είτε πρόκειται για ζωγραφική, γλυπτική ή νομισματοκοπία, τα δέντρα δηλώνουν παρουσία δίπλα στον άνθρωπο. Οι συμβολισμοί, οι συνειρμοί, οι δοξασίες, οι μύθοι για τα δέντρα είναι αμέτρητοι σε όλους τους πολιτισμούς, σε όλα τα μήκη και πλάτη του χρόνου. Η Αικατερίνη Πολύμερου, Διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών σημειώνει: «H ιδέα ότι το δέντρο ανήκει στην αμφίβολη και υποβλητική σφαίρα ύπαρξης ανάμεσα στον κόσμο των εμψύχων και στο φυτικό κόσμο, είναι παλαιότατη». Ίσως ακούγονται ωραία όλα τα παραπάνω το θέμα είναι τι κάνει ο συνειδητοποιημένος άνθρωπος στην πράξη, όταν καθημερινά βρίσκεται αντιμέτωπος με καταστροφές μεμονωμένων δέντρων ή δασών. Σε γενικές γραμμές υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπων. Οι κτηνώδεις, οι οποίοι σφαγιάζουν δέντρα χωρίς ενδοιασμούς για την ικανοποίηση προσωπικών επιθυμιών ή ενστίκτων. Οι παθητικοί οι οποίοι παρακολουθούν τις καταστροφές χωρίς καμία πρόθεση για πραγματική αντίδραση. Οι λίγοι ενεργητικοί οι οποίοι προσπαθούν να υπερασπιστούν το δέντρο με ό,τι

26 26 μέσο έχουν. Το βέβαιο είναι ότι ο άνθρωπος δείχνει (εκ του αποτελέσματος) να έχει πλήρη άγνοια για την αναφορικότητα του δέντρου. Φυσικά το κόστος της άγνοιας θα πληρωθεί στο ακέραιο όπως συμβαίνει πάντοτε στην ιστορία κι απ ότι φαίνεται θα χουμε την «ευχαρίστηση» να το ζήσουμε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Παπαθανασίου Μάρω, Επικ. Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών «Το Δέντρο στην ελληνική μυθολογία» Χατζόπουλος Αθανάσιος, «Το κατ εξοχήν δέντρο» Ψιλάκης Νίκος, «Δενδρολατεία και Θεοφάνεια» Αικατερίνη Πολύμερου Καμηλάκη, «Δέντρα Ιερά»

27 27 ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΣΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ Τὸ ἐπεῖγον τοῦ οἰκολογικοῦ προβλήματος, ἡ πρόσληψή του ἀπὸ τὸ ἑλλαδικὸ πολιτικὸ σύστημα καὶ τὸ περιβάλλον ὡς πατριωτισμός. Σωτήρης Μητραλέξης Φοιτητής Τμήματος Φιλολογίας Φιλοσοφικής Σχολής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Στὴν εὐρύτερη προεκλογικὴ περίοδο συζητήθηκε ἐκτενέστατα (ἂν καὶ ἐπιφανειακώτατα) τὸ περιβαλλοντικὸ/οἰκολογικὸ ζήτημα. Ὅλα ἀνεξαιρέτως τὰ κοινοβουλευτικὰ κόμματα τοποθετήθηκαν ἐπὶ τῶν σχετικῶν θεμάτων. Παράγοντες τῆς πολιτικῆς ζωῆς τοῦ τόπου ποὺ μέχρι πρὶν ἀπὸ μερικοὺς μῆνες δὲν διανοοῦντο νὰ συμπεριλάβουν στὸν λόγο τους τὴ λέξη «περιβάλλον» ἄρχισαν νὰ ὑπόσχονται «πράσινη ἀνάπτυξη», «ἀποτελεσματικὴ προστασία τῶν δασῶν», «ἀνανεώσιμες πηγὲς ἐνέργειας», «πράσινες θέσεις ἐργασίας» κλπ. Δεχόμενοι ἀξιωματικὰ ὅτι οἱ πολιτικοὶ ἐνδιαφέρονται μόνον γιὰ τὴν ἐπανεκλογή τους, ὁδηγούμαστε στὸ συμπέρασμα ὅτι ὑποσχέθηκαν τὰ προεναφερθέντα διότι κρίσιμη μάζα πολιτῶν/ψηφοφόρων ἔχει ἀρχίσει νὰ ἀντιλαμβάνεται τὸ ἐπεῖγον τοῦ περιβαλλοντικοῦ ζητήματος ὄχι ὅμως ἀρκετοί, καὶ ὄχι ἀρκετά.

28 28 α. Τὸ ἐπεῖγον τοῦ οἰκολογικοῦ προβλήματος Στὴν Ἑλλάδα ἄρχισε μιὰ μαζικὴ εὐαισθητοποίηση μόνον μετὰ τὶς μεγάλες πυρκαϊὲς τοῦ 2007 καὶ τοῦ 2009, οἱ ὁποῖες στοίχισαν τὴν κατ οὐσίαν μὴ ἀναστρέψιμη ἀπανθράκωση ζειδώρων δασικῶν ἐκτάσεων ἀλλὰ καὶ χωριῶν: δηλαδή, γίνεται ἀντιληπτὴ μόνο μιὰ «μεγάλη καταστροφὴ» καὶ ὄχι ἡ καθημερινὴ συνεχὴς καταστροφὴ ποὺ συντελεῖται, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ ρεαλιστικώτατα στὴν μόλυνση/ρύπανση, λειψυδρία, αὔξηση τῆς θερμοκρασίας, ἐρημοποίηση, ἄνοδο τῆς στάθμης τῆς θάλασσας μὲ ἄλλα λόγια, στὴν μετατροπὴ τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου καὶ τοῦ πλανήτη ἐν γένει σὲ μὴ βιώσιμο τόπο. Μὲ συντελεσμένη τὴν μὴ ἀναστρέψιμη καταστροφὴ ἀλλὰ καὶ κάπως νωρίτερα, οἱ Ἕλληνες ἄρχισαν νὰ ἔχουν «δεύτερες σκέψεις» γιὰ τὸ κατὰ πόσον ἡ οἰκολογία ἀποτελεῖ χόμπυ κάποιων ἀργόσχολων ἢ γραφικῶν, ἄποψη ἡ ὁποία ἐπικρατοῦσε κατὰ τὴ δεκαετία τοῦ 90. Παρὰ τὸ τραγικὸ τῆς καταστροφῆς, ἡ εὐαισθητοποίηση αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι μιὰ καλὴ ἀρχὴ γιὰ τὴν «μεταφύτευση προτεραιοτήτων» ποὺ πρέπει νὰ συντελεστεῖ. Ἡ Ἑλλάδα ὡς πολιτικὴ ὀντότητα δὲν διαθέτει, ὡς γνωστόν, ἐπιτελικὸ σχεδιασμὸ ἱεράρχησης προτεραιοτήτων. Ἂν καὶ ὅταν ἀποκτήσει, λογικὸ θὰ ἦταν νὰ ἀντιμετωπίσει τὰ προβλήματα μὲ βάση τὸ κατὰ πόσον εἶναι (ἢ κινδυνεύουν νὰ γίνουν) μὴ ἀναστρέψιμα καὶ ἀπειλητικὰ γιὰ τὴν ἴδια της τὴν ὑπόσταση ὡς ἔθνους κράτους. Ἄρα, σὲ ἐμπερίστατη κατάσταση ὅπως ἡ σημερινή, οἰ προτεραιότητες θὰ εἶχαν ὡς ἑξῆς: (α) ἀντιμετώπιση προβλημάτων ἄμεσης αὐριανῆς ἐπιβίωσης τοῦ ἔθνουςκράτους (δημογραφικὸ περιβαλλοντικό) 2, 2 Γιὰ τὸ πόθεν εἶναι αὐτὰ τὰ προβλήματα ἄμεσης ἐπιβίωσης τοῦ ἑλλαδικοῦ κράτους, πρβλ. τὸ ἄρθρο τοῦ Νίκου Ράπτη «Δυὸ σκοτεινὲς τάσεις τρεῖς ἀναδιανομὲς» στὸ διαδικτυακὸ περιοδικὸ ΠΠΟΛ:

29 29 (β) ἀντιμετώπιση ζητημάτων τῆς βαθύτερής του ὑπόστασης (αὐτοσυνειδησία/ ταυτότητα/ ἱστορικὴ μνήμη Ἀνατολή, Δύση ἢ κάτι ἄλλο Ἔθνος, Γένος ἢ κάτι ἄλλο χαρακτήρας τῆς παιδείας κλπ.) (γ) ἀντιμετώπιση λειτουργικῶν ζητημάτων (οἰκονομία/παραγωγικότητα/ἀσφαλιστικὸ δημόσιο χρέος γραφειοκρατία/ δημόσιες ὑπηρεσίες ἀποκέντρωση ἐκτέλεση τοῦ σχεδίου γιὰ τὴν παιδεία κλπ.) Μᾶλλον συμφωνοῦμε στὸ ὅτι ἡ σειρὰ τῶν προτεραιοτήτων δὲν μπορεῖ νὰ ἀλλάξει. Ὅταν κινδυνεύει ἡ αὐριανὴ κρατική σου ὑπόσταση ἀντιμετωπίζεις πρωτίστως τὸ φλέγον πρόβλημα καὶ ὄχι τὸ ἴσως ἀξιολογικὰ σημαντικώτερο ζήτημα τῆς παιδείας, ὅταν βρίσκεσαι σὲ ἐμπόλεμη κατάσταση δὲν εἰσάγεις λιτότητα γιὰ νὰ ξεχρεώσεις τὸ δημόσιο χρέος, δὲν ἔχει (σχεδὸν) κανένα νόημα νὰ προσπαθεῖς νὰ ἐκσυγχρονίσεις ἕνα κράτος ποὺ δὲν ἔχει λύσει τὰ «ὑπαρξιακά» του (διότι τότε οἱ πολῖτες δὲν ἔχουν πραγματικὸ κίνητρο νὰ νοιάζονται γιὰ τὴ μοίρα του πέραν τῆς καθημερινῆς τους βολῆς) καὶ πάει λέγοντας. Οἱ κίνδυνοι γιὰ τὴν ἄμεση ἐπιβίωση τοῦ ἑλλαδικοῦ ἔθνους κράτους σήμερα μοιάζει νὰ εἶναι κυρίως δύο: τὸ δημογραφικὸ καὶ τὸ περιβαλλοντικὸ πρόβλημα. Σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεία ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸ πρῶτο, τὸ 2100 οἱ ἀπόγονοι τῶν σημερινῶν ἑλλήνων θὰ εἶναι περίπου 2,3 ἐκατομμύρια καὶ προφανῶς δὲν θὰ εἶναι δυνατὸν νὰ συντηρήσουν ἐδαφικὰ καὶ πολιτισμικὰ τὸ ἑλλαδικὸ κράτος ὅπως τὸ γνωρίζουμε σήμερα. 3 Σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεία ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸ δεύτερο, ὁδεύουμε «ντουγροὺ» πρὸς τὴν καταστροφὴ τοῦ φυσικοῦ τοπίου καὶ τῶν φυσικῶν πόρων τῆς χώρας μας, τῆς χλωρίδας, τῆς πανίδας, τῶν ὑδάτων, πρὸς τὴν αὔξηση τῆς θερμοκρασίας, τὴν ἄνοδο τῆς στάθμης τῆς θάλασσας κλπ., 3 Τοῦ ἰδίου, «Τὸ ἑλληνικὸ δημογραφικὸ πρόβλημα»:

30 30 καθιστώντας την σταδιακὰ ἁπλῶς μὴ βιώσιμη γιὰ τὶς ἑπόμενες γενιὲς καὶ ἀνίκανη νὰ ἀνακάμψει σὲ εὔλογο χρονικὸ διάστημα. 4 Ὅλα αὐτὰ μοιάζουν ἀπαισιόδοξα, ἴσως γιὰ κάποιους καὶ πρωτάκουστα. Ὁ λόγος δὲν ἔγκειται στὸ ὅτι δὲν ἀντικατοπτρίζουν τὴν πραγματικότητα, ἀλλὰ στὸ ὅτι δὲν ἀντικατοπτρίζουν τὴν εἰκονικὴ πραγματικότητα τῶν Μέσων Μαζικῆς Ἐξημέρωσης καὶ τῶν αὐτοχριζόμενων (ἤ διὰ τοῦ ἀποτελέσματος δικαίως χριζόμενων) opinion makers. Οἱ προτεραιότητες γιὰ τὴν λεγόμενη «κοινὴ γνώμη» εἶναι οἱ ἀκριβῶς ἀντίστροφες ἀπὸ τὶς ἐπείγουσες: κυρίως ἀσχολούμαστε (ἀναποτελεσματικὰ) μὲ τὰ θέματα ποὺ ἅπτονται τοῦ (γ), σπανίως καὶ δευτερευόντως μὲ τὰ θέματα τοῦ (β) καὶ σχεδὸν ποτὲ μὲ τὰ θέματα τοῦ (α). Ἡ εἴσοδος τοῦ περιβαλλοντικοῦ προβλήματος στὸν ἑλλαδικὸ δημόσιο λόγο κατὰ τὴν τελευταία προεκλογικὴ περίοδο θὰ μποροῦσε νὰ ἀνατρέπει αὐτὰ τὰ δεδομένα πρὸς τὸ οὐσιωδέστερον. Ὅμως κάτι τέτοιο δὲν συνέβη. β. Ἡ πρόσληψη τοῦ οἰκολογικοῦ ζητήματος ἀπὸ τὸ ἑλλαδικὸ πολιτικὸ σύστημα Ἂν δεχθοῦμε ὅτι τὸ δημογραφικὸ καὶ τὸ περιβαλλοντικὸ πρόβλημα εἶναι τὰ πλέον ἐπείγοντα καὶ ὅτι ἀμφότερα πρέπει νὰ ἀντιμετωπισθοῦν ὅσο τὸ δυνατὸν γρηγορώτερα καὶ ἀποτελεσματικώτερα, δὲν ξέρουμε ἂν πρέπει νὰ γελάσουμε ἢ νὰ κλάψουμε ἀντικρύζοντας τὸ ἑλλαδικὸ πολιτικὸ σκηνικό, ἀφοῦ τὸ ἕνα ἀπὸ αὐτὰ τὰ ζητήματα τοποθετεῖται αὐτομάτως στὸν «δεξιὸ συντηρητικὸ» πόλο καὶ τὸ ἄλλο στὸν «ἀριστερὸ προοδευτικό». Δηλαδή, δύο ἀπολύτως πραγματικὰ προβλήματα ποὺ ὀφείλουν νὰ ἀντιμετωπισθοῦν μαζὶ καὶ ταυτοχρόνως δὲν λογαριάζονται ποτὲ μαζί, καθ ὅτι οἱ ἐπ αὐτῶν πολιτικὰ προβληματιζόμενοι βρίσκονται στὰ 4 Τοῦ ἰδίου, «Περιβάλλον: ἡ δεύτερη ἀναδιανομή»:

31 31 ἀντίθετα στρατόπεδα, τὰ ὁποία ὅμως σήμερα τυγχάνουν ἀπολύτως εἰκονικά 5. Ὅταν εἰκονικὲς διαφορὲς ἐμποδίζουν τὴν ἐπίλυση τῶν πραγματικῶν προβλημάτων τὰ ὁποῖα πιέζουν ὅσο ποτὲ ἄλλοτε, τί νόημα ἔχει τὸ νὰ συζητάει κανείς; Ἀλλὰ ἂς ἐπικεντρωθοῦμε στὸ θέμα. Στὴν Ἑλλάδα ἔχουμε τὴν τάση νὰ εἰσάγουμε ἰδεολογίες καὶ νὰ μὴν τὶς παράγουμε μὲ τὸν ἴδιο περίπου τρόπο ποὺ εἰσάγουμε κᾶλτσες, ἠλεκτρικὲς συσκευές, αὐτοκίνητα καὶ παντελόνια ἀλλὰ δὲν τὰ παράγουμε. Ἀπὸ τὸ ὅραμα τοῦ Κοραῆ γιὰ «μεταφορὰ» λίγο πολὺ τῆς γαλλικῆς ἐπανάστασης στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, τὸν κομμουνισμό/σοσιαλισμὸ 6 καὶ τὸν ναζισμό/φασισμὸ μέχρι τὶς τρέχουσες ἰδεολογίες (ἀκόμα καὶ νεανικῆς ὑποκουλτούρας: emo kids καὶ τὸ κακὸ συναπάντημα), ὅλα μεταφυτεύονται/ἀντιγράφονται ἄκριτα, ἀδιάκριτα, ἀνεπεξέργαστα. Ἡ τελευταία φορὰ ποὺ εἴδαμε σκέψη καὶ τέχνη μὲ στῖγμα ἑλληνικῆς ἰδιαιτερότητας ὡς ρεῦμα στὴν κοινωνία (δηλαδή, ὄχι μεμονωμένες φωτεινὲς ἐξαιρέσεις) ἦταν στὴ λεγόμενη «γενιὰ τοῦ 30» καὶ ἡ τελευταία φορὰ ποὺ εἴδαμε «δική μας» ὑποκουλτούρα ἦταν στὸ ρεμπέτικο! Παρὰ τὴν κρισιμότητα τοῦ ζητήματος, τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὴν οἰκολογία. Ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος δὲν στοχοθετεῖται μὲ μιὰ ὑδαρῆ τοποθέτηση «ὑπὲρ τοῦ περιβάλλοντος»: ὑπάρχουν συγκεκριμένες ἰδεολογίες 7 μὲ πολλὰ συμπαρομαρτοῦντα γιὰ ἄλλα ζητήματα καὶ συγκεκριμένες, στὴν ἀλλοδαπὴ διαμορφωθεῖσες θέσεις σχεδὸν ἐπὶ παντὸς τοῦ ἐπιστητοῦ (αὐτὸ δὲν εἶναι ἀπαραίτητα κακό). Προϋποθέτουν οἱ ἰδεολογίες αὐτὲς μιὰ ἐκδοχὴ τῆς Ἑλλάδος, ἡ ὁποία δὲν διαφέρει σὲ 5 Εἶπε φῖλος ἄνθρωπος, ἀποφθεγματικῷ τῷ τρόπῳ: «Ἀριστερὰ καὶ Δεξιὰ σήμερα εἶναι τὸ τελευταῖο καταφύγιο ἑνὸς καριερίστα ποὺ δὲν ἔχει νὰ πεῖ τίποτε καινούργιο». 6 ἡ προσπάθεια «ἑλληνικῆς» ἐκδοχῆς τοῦ ὅποίου, δηλαδὴ οἱ φερόμενοι ἀπὸ τὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐξημέρωσης ὡς «νεο ὀρθόδοξοι», σπιλώθηκε μέχρις ἐσχάτων μόνο φυλακίσεις δὲν εἴδαμε! 7 καὶ τὰ «πράσινα» κόμματα Die Grünen, Οἰκολόγοι Πράσινοι/Ecogreens κλπ. ἔχουν ἀκόμα πιὸ συγκεκριμένη ἰδεολογία, ἡ ὁποία ἀντικατοπτρίζει ἕνα μόνο κομμάτι τοῦ φάσματος τῆς πολιτικῆς οἰκολογίας.

32 32 τίποτε ἀπὸ τὶς κρατικὲς δομὲς τῶν χωρῶν τοῦ δυτικοεὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ στὴν ἀντίληψη περὶ κοινωνίας societas, στὴν ἀνθρωπολογία, στὶς κοινωνικὲς σχέσεις, στὸν τρόπο σεβασμοῦ τοῦ ἱεροῦ, στὴν σχέση πολιτείας πολίτη, κράτους πολίτη, κόμματος πολίτη, στὴν ἁπλῆ καθημερινότητα. Γιὰ νὰ μεταφυτευθοῦν αὐτὲς οἱ ἰδεολογίες ὀφείλουν νὰ παρακάμψουν καὶ τὰ στοιχειωδέστερα, τὴν ἰδιότυπη δηλαδὴ θέση τῆς Ἑλλάδας ἀνάμεσα στὴν Ἀνατολὴ καὶ στὴν Δύση, τὴν ἰδιαιτερότητα τῆς «καθ ἡμᾶς Ἀνατολῆς» καὶ τοῦ γεγονότος ὅτι «ἐδῶ εἶναι Βαλκάνια, δὲν εἶναι παῖξε γέλασε» (ἀλήθειες/σταθερὲς τὶς ὁποῖες ἀγνοεῖ ἢ ἀρνεῖται μόνον ὅποιος δὲν ἔχει ἔστω καὶ τουριστικὰ ταξιδέψει σὲ ἀνατολικὲς καὶ δυτικὲς χῶρες). Δὲν διανοηθήκαμε οἱ ἐδῶ οἰκολογοῦντες νὰ σκεφθοῦμε, μήπως ἡ ἀπ εὐθείας μεταφύτευση ὁδηγήσει σὲ τερατογέννηση ἢ ἁπλῶς σὲ ἀναποτελεσματικότητα. Τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἀδυναμίας συνεννόησης φάνηκαν στὴν προεκλογικὴ περίοδο τῶν εὐρωεκλογῶν, ὅταν τὸ «πράσινο» ἐν Ἑλλάδι κόμμα οἰκολόγων ἀπασχολεῖτο (καὶ ἀπασχολοῦσε) μὲ ζητήματα ριζικὰ ἄσχετα μὲ τὸ κυριολεκτικὰ φλέγον οἰκολογικὸ πρόβλημα (μακεδονικό, μεταναστευτικό, μειονοτήτων). Σὲ αὐτὸ ἕπαιξαν φυσικὰ μεγάλο ρόλο τὰ Μέσα Μαζικῆς Ἐξημέρωσης, ὅμως οἱ Οἰκολόγοι Πράσινοι σαφῶς δὲν εἶναι ἄμοιροι εὐθυνῶν γι αὐτὴν τὴν ἐξέλιξη ἡ ὁποία εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νὰ βλέπει ὁ μέσος πολίτης τοὺς ΟΠ μὲ μιὰ καχυποψία, νὰ τοὺς λογαριάζει ὡς ξένο σῶμα. Τὸ νὰ εἶσαι κοσμοπολίτης καὶ οἰκουμενικὰ δρῶν δὲν συνεπάγεται κατ ἀνάγκην νὰ ξενίζεις τοὺς ἐντόπιους! Παρ ὅλα ταῦτα, ἔχουμε δεῖ πὼς οἱ προτεινόμενες ἀπὸ τὶς δάνειες πράσινες ἰδεολογίες λύσεις «πιάνουν τόπο»: ἂν πάρει κανεὶς ὡς παράδειγμα τὴ Γερμανία, ἔχουν γίνει πάρα πολλὰ σημαντικὰ βήματα ποὺ ἔχουν σαφῶς βελτιώσει τὴν ἐκεῖ κατάσταση. Ἴσως, λόγῳ τοῦ ἐπείγοντος τῆς καταστάσεως, νὰ πρέπει νὰ ἀφήσουμε τὴν φιλοσοφικὴ ἰδεολογικὴ

33 33 συζήτηση γι ἀργότερα καὶ νὰ ἀρχίσουμε νὰ ἐφαρμόζουμε δοκιμασμένες λύσεις σὲ μιὰ κατάσταση ποὺ τείνει νὰ γίνει μὴ ἀναστρέψιμη. Ἴσως. Ἡ ἀντιμετώπιση (καὶ οἰκείωση) τοῦ θέματος ἀπὸ τὰ κόμματα ἐξουσίας θυμίζει τὸ παλιὸ ἀνέκδοτο μὲ τὸν πολιτευτὴ στὴν ἐπαρχία: «Θὰ σᾶς φτιάξουμε γέφυρες!» «Μὰ δὲν ἔχουμε ποτάμια!» «Θὰ σᾶς φέρουμε καὶ ποτάμια!» «Θὰ σᾶς χτίσουμε σχολεῖα!» «Μὰ δὲν ἔχουμε παιδιά!» «...θὰ σᾶς κάνουμε καὶ παιδιά!». Ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ περιβαλλοντικοῦ προβλήματος ἐξ ὁρισμοῦ ἀντίκειται σὲ τρέχοντα συμφέροντα καὶ τὰ ἀκυρώνει, ὅμως οὔτε κουβέντα δὲν ἀκούστηκε γιὰ τὸ πῶς θὰ γίνει ἡ ἐν λόγῳ ἐξισσορόπηση συμφερόντων. Τὸ ΚΚΕ ΠΠΗ (Παλαιὸ Πολιτικὸ Ἡμερολόγιο) μᾶς προειδοποίησε γιὰ τοὺς «πράσινους ἐπιχειρηματίες» ποὺ καραδοκοῦν γιὰ νὰ πιοῦν τὸ αἷμα τοῦ Λαοῦ μὲ τὸ μπουρὶ τῆς σόμπας, ὁ κ. Καρατζαφέρης ἀναφέρθηκε σὲ «πρασινάδα» (ἀλλὰ ἐγκόλπωσε τὸν οἰκολογικὸ Δελαπατρίδη Παπανικόλα) καὶ τέλος τὸ συνασπισμένο «ἄ, εἴμαστε παλαιόθεν καὶ οἰκολόγοι» θυμίζει πλέον σὲ ὅλους τὸ «πιστεύομεν καὶ εἰς τὴν Λαοκρατίαν» τοῦ Γεωργίου Παπανδρέου τοῦ Α. Ὅσοι δὲν τοποθετήθηκαν ἦταν ἀπασχολημένοι μὲ ζητήματα ποὺ ἀπειλοῦν σὲ σαφῶς μικρότερο βαθμὸ τὴν συνέχεια τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ὅπως τὸ γνωρίζουμε. Ὅμως ὅλα τὰ παραπάνω ἀποτυγχάνουν νὰ δοῦν τὸ «δυσδιάκριτο παράλογο τῆς οἰκολογίας» 8 : τὸ γεγονὸς δηλαδὴ ὅτι προσπαθοῦμε νὰ προστατεύσουμε τὸ περιβάλλον ἀκριβῶς μὲ τὰ ἴδια κίνητρα ποὺ εἴχαμε ὅταν τὸ καταστρέφαμε δίχως τέλος. «Ἂν ἡ καταστροφὴ τοῦ περιβάλλοντος εἶναι τὸ ὀργανικὸ ἐπακόλουθο μίας ἀλόγιστης χρησιμοθηρίας, ἀκόρεστης δίψας τοῦ ἀνθρώπου γιὰ ἀτομοκεντρικὲς ἐξασφαλίσεις, ἀνέσεις, ἡδονικὲς διευκολύνσεις καὶ ἀπαλλαγὲς ἀπὸ κόπο, 8 Χρήστου Γιανναρᾶ, «Τὸ δυσδιάκριτο παράλογο τῆς οἰκολογίας», ἄρθρο στὴν «Καθημερινή», 16/12/07:

34 34 προσπάθεια, ἀναμονή, δὲν εἶναι παράλογο νὰ πιστεύουμε ὅτι μὲ τὰ ἴδια χρησιμοθηρικὰ κριτήρια θὰ δαμάσουμε τὴ χρησιμοθηρία; Εἶναι παράλογο, γιατὶ τὴν προτεραιότητα τοῦ χρήσιμου, τοῦ ἀτομοκεντρικοῦ ὠφελιμισμοῦ, τὴ συντηρεῖ καὶ τὴν προάγει ἡ ἐνστικτώδης ἀνάγκη, ἡ ὁρμὴ τῆς αὐτοσυντήρησης αὐτασφάλισης, τῆς κυριαρχίας, τῆς ἡδονῆς. Δὲν εἶναι δυνατὸν ἡ ὁρμὴ νὰ χαλιναγωγήσει τὴν ὁρμὴ γιὰ χάρη τῆς ὁρμῆς». 9 Ἡ μετὰ τὸν Διαφωτισμὸ λογικὴ τοῦ «ὁ ἄνθρωπος (καὶ δὴ ὡς φυσικὸ ἄτομο) εἶναι κύριος τῆς φύσης καὶ τοῦ ἑαυτοῦ του» μαζὶ μὲ τὴν καταναλωτικὴ μανία ποὺ ὁ μετὰ τὸν Διαφωτισμὸ ἄνθρωπος ἀναγκαστικὰ ἀνέπτυξε ὥστε νὰ καλύψει τὸ ὀντολογικὸ κενό του (μὲ κάτι πρέπει νὰ «γεμίσει»: ἀγαθὰ καὶ ἐξουσία! Θαυμάσια ἰδέα!) ὁδήγησαν στὴν ἄλογη ἅλωση καὶ κατανάλωση τῶν φυσικῶν πόρων τοῦ πλανήτη. Συντόμως (σὲ ἱστορικὸ χρόνο) ἀναπτύξαμε τὶς τεχνολογίες γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ ἱκανοποιήσουμε πληρέστερα τὴν χρησιμοθηρία μας. Τώρα διαπιστώνουμε ἔκπληκτοι ὅτι σὲ λίγο δὲν θὰ μᾶς μείνει ἄλλη φύση γιὰ νὰ ἁλώσουμε καὶ νὰ καταναλώσουμε, καὶ κάτι τέτοιο δὲν μποροῦμε φυσικὰ νὰ τὸ ἀνεχθοῦμε. Ὁπότε προσπαθοῦμε νὰ συνεχίσουμε τὴ δράση μας μὲ «ρέγουλα», ὤστε νὰ μὴν βρεθοῦμε στὴν δυσάρεστη θέση νὰ μὴν.εχουμε κάτι νὰ καταναλώσουμε. Προσοχή: τὸ πρόβλημά μας δὲν εἶναι ὅτι ἔχουμε καταλάβει τὸ λάθος μας καὶ προσπαθοῦμε νὰ ἐπανορθώσουμε συνολικά. Τὸ πρόβλημά μας εἶναι ὅτι δὲν ἔχουμε πλέον ἄλλη φύση γιὰ νὰ συνεχίσουμε τὸ φαγοπότι μας. Καὶ αὐτή μας ἡ στάση δὲν σχετίζεται μὲ ἐπικαιρικὲς ἐπιλογές, ἀλλὰ μὲ τὴ δομὴ καὶ τὶς ἀξίες τοῦ σημερινοῦ παγκοσμιοποιημένου πολιτισμοῦ μας στὸ σύνολό του. Σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο, ὁποιαδήποτε οἰκολογικὴ δράση χωρὶς τὸ αἴτημα ἀλλαγῆς τοῦ πολιτισμοῦ μας (ποὺ μπορεῖ νὰ προκύψει μόνο ἀπὸ τὴν αὐτοθέλητη ἀλλαγὴ τῶν ἀναγκῶν μας καὶ τῆς ἱεράρχισής τους) δὲν 9 ὄ.π.

35 35 μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι προϊὸν συμβιβασμοῦ ἀνἀμεσα στὴν ἀκόρεστη βουλιμία μας γιὰ ἄλωση καὶ κατανάλωση καὶ στὴν σώφρονα πρόνοια γιὰ νὰ μπορεῖ αὐτὴ ἡ βουλιμία νὰ ἐνεργεῖται καὶ στὸ μέλλον. Τὰ οἰκολογικὰ σχήματα διατείνονται συλλήβδην πὼς πρεσβεύουν τὴν ἀντίθεση στὸν ἀτομοκεντρισμὸ καὶ τὴν ἐπιστροφὴ σὲ μιὰν ἄλλη σχέση μὲ τὴ φύση, ὅμως ὅσο ὅλα αὐτὰ δὲν πιάνουν ρῖζες σὲ ἕνα πραγματικὸ ὑπαρξιακὸ αἴτημα γιὰ δυναμικὴ ἔξοδο ἀπὸ τὸν πολιτισμὸ τῆς νεωτερικότητας, εἶναι καταδικασμένα νὰ παραμείνουν «κενὸ γράμμα» καὶ προϊὸν συλλογικοῦ συμβιβασμοῦ. Ἀκόμα καὶ ἂν μὲ τὸν ἀτομοκεντρισμὸ ἐννοοῦμε τὸν εὐρύτερο ἀτομοκεντρισμὸ τῆς συσπείρωσης ἀνθρώπων γιὰ τὸ κοινὸ (τοῦ καθενὸς) συμφέρον, τάχα μου καὶ κοινωνίας (ὅπου ἡ πραγματικὴ κοινωνία, μὲ τὸ πλῆρες νόημα τῆς λέξης, ἀποτελεῖ ὕλη ἀδίδακτη). Τὸ ἱλαροτραγικὸν τοῦ πράγματος εἶναι ὅτι κατὰ καιροὺς (ὄχι πάντα, ὄχι παντοῦ) τὰ οἰκολογικὰ σχήματα καὶ κόμματα θεωροῦν ἑαυτοὺς ὡς συνεπέστερους συνεχιστὲς τοῦ πνεύματος τοῦ Διαφωτισμοῦ, τῆς νεωτερικῶν προδιαγραφῶν προόδου, καὶ ὡς φορεῖς τῆς τρόπον τινὰ συνέχειάς του! Δηλαδή, ὑποστηρίζουν τὴν τελειοποίηση τοῦ χρησιμοθηρικοῦ συστήματος ποὺ καταλήγει νομοτελειακὰ στὴν μὴ βιωσιμότητα τοῦ πλανήτη! Δὲν ὑποψιάζονται κἂν τὸ ἀσύμβατο, τὸ ἄτοπο τῆς ὅλης ὑπόθεσης. Κατ ἀπόλυτη ἀναντιστοιχία στὰ παραπάνω, «μιὰ φωνὴ ἔρχεται ἀπὸ τὴν Ἀνατολή». Ἡ πρόταση μὲ τὸ ἀπαιτούμενο ὀντολογικὸ βάθος γιὰ τὴν οἰκολογικὴ κρίση ἔρχεται ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ κανεὶς δὲν τὸ περίμενε, ἀπὸ μιὰ «θρησκεία» (οὔυυυ σκοταδισμός! μεσαίωνας!...ἐκκλησιαστικὴ περιουσία!). Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἔχει προσφέρει πάρα πολλὰ 10 στὴν εὐαισθητοποίηση τῶν κατοίκων τοῦ πλανήτη γιὰ τὸ οἰκολογικὸ πρόβλημα, μὲ τὴ διοργάνωση συνεδρίων, τὴν ἔκδοση ἀνακοινωθέντων, μὲ 10

36 36 συνεχῆ ταξίδια καὶ φυσικὴ παρουσία στὰ περιβαλλοντικὰ δρώμενα, σὲ βαθμὸ νὰ τὸν ὀνομάσει ὁ Al Gore καὶ τὸ BBC 11 «Πράσινο Πατριάρχη» (Green Patriarch) 12 καὶ νὰ ἀνακηρυχθεῖ ἕνας ἀπὸ τοὺς 100 ἀνθρώπους μὲ τὴ μεγαλύτερη παγκόσμια ἐπιρροὴ ἀπὸ τὸ περιοδικὸ Time 13. Γιὰ ὅσους σκεφθοῦν «ὅπου γᾶμος καὶ χαρά...», νὰ ὑπενθυμίσουμε ὅτι ἡ περιβαλλοντικὴ δράση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου ξεκινᾶ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 90, ὅταν στὴν Ἑλλάδα ὁ «οἰκολόγος» ἦταν ἀκόμα ὑποκείμενο ἀνεκδότων, μαζὶ μὲ τὸν «Τοτὸ» καὶ τὸν «Μπόμπο», καὶ ὅταν πολλοὶ σημερινοὶ ἀκτιβιστὲς τῆς οἰκολογίας διένυαν τὸ (κατὰ τὸν Φρόιντ) πρωκτικὸ στάδιο τῆς παιδικῆς τους ἀνάπτυξης. Ἔχει ἐκ τῶν πραγμάτων ἐξαναγκάσει ὅλους σχεδὸν τοὺς θρησκευτικοὺς ἡγέτες νὰ «μποῦν στὸν χορό», μὲ ἀποτέλεσμα νὰ διαμορφώνεται ἕνα ἐντελῶς νέο σκηνικὸ στὸ παγκόσμιο οἰκολογικὸ κίνημα. Ὅμως δὲν ἔγκειται ἐκεῖ ἡ ἔκπληξη. Ἡ ἔκπληξη ἔγκειται στὸ βάθος τῆς θεώρησης τοῦ Πατριάρχου καὶ τῶν σὺν ἀυτῷ 14. Ἂς σημειωθεῖ ὅτι κατὰ τὰ τελευταῖα χρόνια ἡ ἐκκλησία μαρτυρεῖ πὼς ὁ ἄνθρωπος καλεῖται ὄχι μόνον νὰ σωθεῖ, ἀλλὰ νὰ σώσει καὶ τὴν κτιστὴ Δημιουργία. Εἶναι «ἱερέας» καὶ «μεσίτης» τῆς κτίσεως: ὁ Μάλιστα, στὴν Ἀμερικὴ ἔχει δημιουργηθεῖ καὶ ντοκυμαντὲρ γιὰ τὸν «Πράσινο Πατριάρχη» Βαρθολομαῖο: d=12 patriarch ἐλάχιστο δεῖγμα, μιὰ πρόσφατη ὁμιλία του (22/9/09) στὸ Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, ὅπου μόνο «ἐν παρόδῳ» ἀναφέρεται στὸ περιβάλλον. «Ἡ ἐπικαιρότης τοῦ ἀνθρωπολογικοῦ στοχασμοῦ»: Θρησκειολογία/Ομιλίες Διαλέξεις/1424 Βαρθολομαίος e1bc90πικαιρότης e1bc80νθρωπολογικοe1bfa6 στοχασμοe1bfa6.