Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, ο Θρύλος

Transcript

1 Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, ο Θρύλος Με βαθιά ευγνωμοσύνη και τιμή επανέρχομαι από τον Ελληνικό Βορρά ταπεινός προσκυνητής στον Ελληνικό Νότο και ανάβω ευλαβικά εδώ στη Λεμεσό ένα κερί στον Άξιο της Πατρίδος. Πριν σαράντα χρόνια ο Διγενής εξήλθε από εδώ στα Μαρμαρένια Αλώνια. «Και η γη τονε τρομάσει». Θα σε «τρομάσει» εις τον αιώνα, παλικάρι. Άγιο καντηλέρι η μνήμη σου αιώνια στο εικονοστάσι των Ελλήνων. Τι να πεις για έναν Διγενή; Φτωχά τα λόγια και, άμα τα πεις μετά σαράντα χρόνια, είναι πολύ αργά. Ακούγονται φτιαχτά. Όσα, λοιπόν, θα πω εδώ σήμερα, τα έγραψα εδώ ενόσω ζούσες και προ πάντων δρούσες. Τα διάβαζες ένα-ένα τότε και χαμογελούσες. Τα ακροτελεύτια σε νανούρισαν ευθύς μόλις εκοιμήθης. Εις μνήμην σου, γενναίε στρατηγέ, διαβάζω αυτολεξεί όσα, στον καιρό τους, δημοσίευσα στην εφημερίδα «Ελληνικός Βορράς» συ ξέρεις, Διγενή, τι εφημερίδα ήταν. Πάει και αυτή. Ο Μακεδών Ακρίτας έγραφε τότε, Διγενή Ακρίτα: Κυριακή 11 Φεβρουαρίου 1973: Άλλοτε συναγωνιστής του Μακαρίου και άλλοτε αμείλικτος αντίπαλός του, ο Γρίβας αποτελεί την άλλη όψη της Κύπρου. Ενσαρκώνει την ισχύ των όπλων και την δύναμη της ελληνικής ψυχής μέσα στις θυελλώδεις φάσεις του Κυπριακού, ενώ ο Μακάριος αποτελεί την κοφτερή λεπίδα της πολιτικής και της διπλωματίας. Κανείς δεν θα ημπορούσε να φαντασθή ιδεωδέστερο συνδυασμό για τα πεπρωμένα της Μεγαλονήσου αν ο συνδυασμός αυτός ήταν δυνατόν ποτέ να επιτευχθή. Αλλά στην πραγματικότητα ποτέ δεν επετεύχθη. Και, κατά τα φαινόμενα, ποτέ δεν πρόκειται να επιτευχθή, αλλοίμονον. Η αντίθεση των δύο αυτών σιδηρών προσωπικοτήτων της ελληνικής Ιστορίας, αρκεί για να γράψει μια τραγωδία. Και από κάθε άλλη φορά η Κύπρος, συνηθισμένη στα δράματα και στο αίμα, βρίσκεται εγγύτερα στην ουσία της γενικότερης ελληνικής τραγωδίας. Η Κύπρος, διχασμένη βαθύτατα σε δύο στρατόπεδα υπό την ηγεσία των δύο ανδρών, οδηγείται προς την Μοίρα της. Ποιά θα ναι αυτή; Αν τα διδάγματα της Ιστορίας εξακολουθούν να ισχύουν, τότε η Κύπρος άγεται προς το πεπρωμένον της. Είναι γεγονός ότι σήμερα ο στρατηγός Γρίβας έχει τα όπλα και τους άνδρες. Μια δύναμη δέκα χιλιάδων ανδρών περίπου μπορεί να δράση ακαριαία με την πρώτη διαταγή του αοράτου στρατηγού. Και ο Μακάριος στην πραγματικότητα δεν έχει τίποτα και τα έχει όλα: την προσωπικότητά του και τα μεγάλα λαϊκά πλήθη που γνωρίζει να κινητοποιή. Έχει και ένα τρίτο όπλο, αόριστο μα εξ ίσου φοβερό. Το ερώτημα: «Τι θα κάνετε στρατηγέ, αν καταλάβετε την εξουσία;» Ο Μακάριος υπενθυμίζει σιωπηλά στον παλαιό συναγωνιστή του το χάος που πρόκειται να τυλίξη τις λόγχες, ευθύς μετά την νίκη του. Γιατί οι λόγχες νικούν, μα δεν κυβερνούν. Η απάντηση μένει στον Γρίβα. Και αυτός δεν απαντά. 13 Φεβρουαρίου 1973: Στον χείμαρρο των λόγων, των συνεντεύξεων, των λαϊκών συγκεντρώσεων και των εξαιρετικών πράγματι επιχειρημάτων του Μακαρίου, ο Γρίβας αντιτάσσει την σιωπήν του. Μια σιωπή που, ο στρατηγός έχει αναγάγει σε φοβερό όπλο. Αμίλητος αλλά ταχύς και αμείλικτος στον επικό αγώνα της ΕΟΚΑ. Με την σιωπή του και με τις πράξεις του έγινε θρύλος στην Κύπρο. Και θα παραμείνη μια δόξα της Ελλάδος είτε το θέλουμε είτε όχι. 1

2 Ο Πρόεδρος Μακάριος στέκεται σε αυτό το κενό του Στρατηγού και το γεμίζει ο ίδιος με την δική του λογική. Λέει: «Όλοι οι Έλληνες είναι Ενωτικοί. Όλοι θέλουμε την Ένωση. Υπό τις σημερινές όμως περιστάσεις η Ένωση δεν είναι δυνατή. Έτσι, λοιπόν, οι Έλληνες της Κύπρου έχουν καθήκον να διατηρήσουν το νησί ελληνικό, έστω και ανεξάρτητο από την Μητέρα-Πατρίδα, και να περιμένουν έως ότου καλύτεροι οιωνοί επιτρέψουν το καλύτερο». Αυτή περίπου μπορεί να θεωρηθή ότι είναι και η θέση της ελληνικής κυβερνήσεως που συνιστά την συνέχιση του ελληνοτουρκικού διαλόγου για την ανεύρεση μια λύσεως, η οποία θα επιτρέψη στην ελληνική Κυπριακή Δημοκρατία να συνεχίση ειρηνικά την ζωή της με πλήρη σεβασμό των τουρκοκυπριακών δικαιωμάτων. Πράγματι, κάτω από τις σημερινές συνθήκες και με την λογική που καθορίζεται από τα σημερινά πράγματα περιστατικά, η θέση αυτή φαίνεται η μόνη δυνατή. Μια ένοπλη αναμέτρηση στο κυπριακό φαίνεται πως μπορεί να οδηγήση σε μια μεγάλη περιπέτεια το λιγότερο. Σ αυτά τα επιχειρήματα ο Γρίβας, μέσω των οπαδών του, αντιτάσσει μία μόνον λέξη: «Ένωσις». Τίποτε περισσότερο. Οι οπαδοί του, που είναι χιλιάδες και που, το κυριώτερο, είναι αποφασισμένοι να οδηγηθούν στον θάνατο με ένα νεύμα του Αρχηγού τους, δεν ρωτούν πώς και τι. Επαναλαμβάνουν αυτό που, σε παλαιότερους ένδοξους καιρούς, εκραύγαζε με τη βαθειά φωνή του ο τότε Εθνάρχης Μακάριος: «Ένωσις και μόνον Ένωσις». 14 Φεβρουαρίου 1973: Οι άνθρωποι του Γρίβα δεν είναι παράλογοι, όπως παράλογοι δεν ήσαν οι πολέμαρχοι του Εικοσιένα και του Σαράντα. Έχουν απλώς μια δική τους λογική. Και αυτό είναι ένα κορυφαίο δραματικό στοιχείο στην κυπριακή τραγωδία. Η αντίθεση μας κοινής, τετριμμένης λογικής, που την έχουμε όλοι μας, σε μιαν άλλην υπερφυσική, αν θέλετε, λογική που έχουν οι πιστοί του Γρίβα. Και δεν είναι λίγοι. Μπορεί να μη συμφωνής μαζί τους. Μπορεί και να αντιτίθεσαι σ αυτούς. Αλλά δεν μπορείς να μη τους σέβεσαι. Μοιάζουν με τα φαντάσματα παλαιών μυθικών χρόνων που ήλθαν στους καιρούς μας να ταράξουν την επιφάνεια των πραγμάτων και να φέρουν αντιμέτωπους με τα μεγάλα, τα αιώνια μυστικά της ζωής. Γιατί τι είναι η ζωή; Και τι αξίζει; Στην Κύπρο αξίζει πολλά. Και τίποτε. 15 Φεβρουαρίου 1973: Ο ίδιος ο Πρόεδρος Μακάριος έχει δηλώσει παλαιότερα επανειλημμένως και χθες ακόμη στην νορβηγική ραδιοτηλεόραση πως ο Γρίβας είναι πρόσωπο απαραβίαστο. Δεν σκέφτεται ποτέ να τον συλλάβη. Νοιώθει πως δεν μπορεί. Όχι πως δεν είναι δυνατόν να του στήση μια παγίδα, ίσως. Είναι πως ο Μακάριος διαισθάνεται το νόημα της Ιστορίας την οποία και ο ίδιος γράφει άλλωστε. Και ξεύρει πως τίποτε δεν πρόκειται να δικαιώση μια βιαιοπραγία εναντίον του θρυλικού στρατηγού. Ο Διγενής πρέπει να ζήσει απαραβίαστος. Ανέγγιχτος. Γιατί ενσαρκώνει, πέρα από τον θρύλο της ΕΟΚΑ, την λογική των Ελλήνων. Την απόφαση για την θυσία. Και εδώ είναι ένα δράμα. Κανείς δεν αμφισβητεί τον πατριωτισμό του Γρίβα και των ανθρώπων του. Κανείς στα κατάβαθα της ελληνικής ψυχής του δεν μπορεί να μη τους θαυμάζη. Οι οπαδοί συλλαμβάνονται, φυλακίζονται, δικάζονται. Αλλά εκείνος, που τους εκπροσωπεί και που τους συμβολίζει, ποτέ. Είναι το ιερόν τέρας τα ελληνικής παραδόσεως. Η άλλη όψη της ζωής. Τρίτη 29 Ιανουαρίου 1974: Ο ΔΙΓΕΝΗΣ ΑΘΑΝΑΤΟΣ ΝΕΚΡΟΣ Ο θρυλικός αρχηγός της ΕΟΚΑ, ο θεοσεβής στρατηγός Γρίβας-Διγενής δεν υπάρχει πλέον. Απεβίωσε την 2αν απογευματινήν της Κυριακής εις ηλικίαν 75 ετών, συνεπεία οξείας καρδιακής προσβολής, ενώ ευρίσκετο εις την εν Λεμεσώ οικίαν του 2

3 στενού φίλου και συνεργάτου του Μαρίου Χριστοδουλίδη. Εις την αυτήν οικίαν ο Διγενής διετήρει το κρησφύγετόν του, διαρκούντος του αγώνος της ΕΟΚΑ Βαθυτάτη συγκίνησις συνέχει ολόκληρον το ελληνικόν Εθνος διά τον αιφνίδιον θάνατον του στρατηγού Γρίβα-Διγενή. Οι απανταχού ευρισκόμενοι Έλληνες, χαρακτηρίζουν την απώλειαν του στρατηγού ως οδυνηρόν πλήγμα δια την όλην κυπριακήν υπόθεσιν. Την θλίψιν της εξέφρασεν και η ελληνική κυβέρνησις διά της κάτωθι ανακοινώσεως της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών: «Το Ελληνικόν Έθνος πενθεί βαθύτατα δια την απώλειαν του εθνικού ήρωος στρατηγού Γρίβα-Διγενή και απέτισε φόρον τιμής εις την μνήμην του μεγάλου αυτού εθνικού αγωνιστού. Η ελληνική κυβέρνησις, διερμηνεύουσα την θλίψιν σύμπαντος του ελληνικού έθνους, συμμετέχει ολοψύχως εις το πένθος και εκφράζει τα εγκάρδια συλλυπητήρια της προς την οικογένειά του μεταστάντος». Εν τω μεταξύ, αι εκδηλώσεις οδύνης του κυπριακού λαού επί τω θανάτω του στρατηγού Γεωργίου Γρίβα συνεχίζονται εις την Κύπρον. Ήδη το Υπουργικόν Συμβούλιον, κατόπιν εισηγήσεως του Προέδρου της Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, απεφάσισεν όπως τηρηθή τριήμερον επίσημον πένθος καθ άπασαν την νήσον, όπως μεταφερθή η σορός του Γρίβα εις τον εν Λευκωσία καθεδρικόν ναόν της Φανερωμένης και εκτεθή εις λαϊκόν προσκύνημα επί τριήμερον, και όπως χορηγηθή αμνηστία εις άπαντας τους κρατουμένους και τους καταζητουμένους διά πολιτικά αδικήματα. Ο Αρχιεπίσκοπιος Μακάριος προέβη εις την ακόλουθον δήλωσιν: «Ο θάνατος του στρατηγού Γρίβα-Διγενή συνεκίνησε βαθύτατα τον κυπριακόν ελληνισμόν. Ο στρατηγός προσέφερε πολυτίμους υπηρεσίας εις την Κύπρον και εις ολόκληρον το Έθνος. Πολλάκις διεφώνησα προς τον στρατηγόν, ως προς την μέθοδον και τον χειρισμόν του εθνικού κυπριακού θέματος. Πολύ δε λυπούμαι διότι από διετίας ευρισκόμην εν συνεχεί διαφωνία προς τον στρατηγόν δια πράξεις και ενεργείας εις τας οποίας παρεσύρθη. Ουδόλως, όμως, παραγνωρίζω την τεραστίαν προσφοράν του εις τον απελευθερωτικόν αγώνα του κυπριακού ελληνισμού η οποία έδωκεν εις αυτόν εξέχουσαν θέσιν εις την Ιστορίαν. Ο ελληνισμός της Κύπρου θα τιμά πάντοτε την μνήμην του στρατηγού Γεωργίου-Γρίβα Διγενή». Ο αδόκητος θάνατος του στρατηγού Γρίβα έχει βυθίσει εις άφατον θλίψιν ολόκληρον τον κυπριακόν λαόν. Εις τα πρόσωπα όλων ήτο έκδηλος η κατάθλιψις και ο πόνος από την μεγάλην απώλειαν. Εις εκδήλωσιν τιμής προς τον αθάνατον αρχηγόν της ΕΟΚΑ, πλείστα καταστήματα, γραφεία, εργαστήρια κλπ. έκλεισαν σήμερον εις την Λευκωσίαν και άλλας πόλεις, αι δε ελληνικαί σημαίαι εκυμάτιζαν μεσίστιοι επί των δημοσίων καταστημάτων. Μεσίστιοι εκυμάτιζον αι σημαίαι και εις την αρχιεπισκοπήν, το προεδρικόν μέγαρον, την ελληνικήν πρεσβείαν, την ΕΛΔΥΚ και το αρχηγείον της Εθνικής Φρουράς, τα σχολεία και άλλα ιδρύματα. Τα κέντρα διασκεδάσεως εις Λευκωσίαν και εις άλλας πόλεις ήσαν άλλωστε κλειστά, είτε κενά από πελάτες. Το Ραδιοφωνικόν Ίδρυμα Κύπρου μετέδιδε σήμερον συνεχώς κλασικήν μουσικήν εις έκτακτα δε προγράμματα του έπλεξε το εγκώμιον του Αρχηγού της ΕΟΚΑ. Ο Γεώργιος Γρίβας εγεννήθη την 23ην Μαΐου του 1898 εις το χωρίον Τρίκωμον. Το 1954 κατήλθε εις την Κύπρον και ανέλαβε την αρχηγίαν του ενόπλου αγώνος, ο οποίος έληξε τον Φεβρουάριον του Τον Μάρτιον του 1959 μετέβη εις Αθήνας, όπου η Πατρίς τον ανεκήρυξεν άξιον της πατρίδος και του απένειμε τον τίτλον του αντιστράτηγου. Τον Ιούνιον του 1964 ο στρατηγός επανήλθεν εις την Κύπρον και ανέλαβε την γενικήν διοίκησιν των ενόπλων δυνάμεων του εδώ ελληνισμού. Ανεκλήθη από την Κύπρον τον Νοέμβριον του 1967, μετά τα δραματικά 3

4 γεγονότα τα οποία ωδήγησαν εις την αποχώρησιν εκ Κύπρου του Ελληνικού Στρατού. Εις την Κύπρον κατήλθε και πάλιν κρυφίως, τον Σεπτέμβριον του 1971 ότε συνέχισε την οργάνωσιν της ΕΟΚΑ Β. Τρίτη 29 Ιανουαρίου 1974: Και συ, γενναίε Γέροντα, μας άφησες και έφυγες για πάντα από κοντά μας. Ετήρησες τον όρκον σου. Απέθανες στο αγαπημένο σου Νησί. Τώρα η σιωπή εσφράγισε τα χείλη μας καθώς ταιριάζει στους σεμνούς νεκρούς αλλά τα μάτια έχουν κάπως υγρανθεί. Οι ονειροπόλοι των ύστατων οραματισμών εσιώπησαν. Και τα γαλάζια όνειρα αρμενίζουν πια ορφανά, βαθειά στον ουρανόν. Θα εγκύψουν οι λεπτολόγοι επάνω σου και θα αναξέουν με μεγάλην προσοχήν μίαν προς μίαν τις πράξεις σου. Είναι η ώρα της νεκροτομής. Θα εντοπίσουν, στους τοίχους των γραφείων, ένα προς ένα τα λάθη σου. Και θα βυθίσουν, με μιαν μικρή χαράν, την πέννα σε όξος και σε χολήν με άμεμπτη αντικειμενικότητα. Διότι, αλλοίμονον, επήλθεν η μικροσκοπική εποχή. Και, τώρα, το Μικροσκόπιον έχει αντικαταστήσει την Καρδιά. Ενώ εσύ αγάπησες πολύ και τίποτε ολιγώτερο. Αγάπησες την Πατρίδα μ εκείνο το πάθος που δεν γνωρίζει όρια. Και δεν ημπόρεσες ποτέ να οροθετήσης το Όνειρο στα κείμενα των Συνθηκών, στο ζύγι της καθημερινότητος, στην διελκυστίνδα των μικρών αναγκών. Για σένα το Γένος απλώνονταν, με τα μεγάλα του φτερά, πάνω από πέλαγα, από νησιά και κύματα. Ήταν μοιραίο το λάθος σου γιατί δεν έσκυψες ποτέ επάνω στο Μικροσκόπιον. Είπες απλώς «θα πάω να πεθάνω για την Πατρίδα στο Νησί». Εφρικίασαν οι Ώρες καθώς εσύ, μες στην Καρδιά, μετρούσες τους Αιώνες. Υπήρξε το αμάρτημά σου πολύ μεγάλο, Γέροντα. Διότι υπερέβης την Λογικήν. Και τώρα που θα απαντηθής, στους Ασφοδελούς Λειμώνες, με τον Διάκο, τον Παπαφλέσα, τους Νιαουσαίους και τους υπερασπιστάς των Μακεδονικών Οχυρών να πας να τους το ειπής. «Ξομολογούμαι πως είδα την Ελλάδα μεγάλην σε πείσμα των καιρών». Και αυτοί, σεπτές σκιές των Ονείρων πια, θα εννοήσουν το σφάλμα σου που ήταν δικό τους σφάλμα. Και θα σε πάρουν, Γέροντα, στο τραπέζι του Κάτω Κόσμου να σε φιλέψουν Όνειρα, αγάπες και τραγούδια της λεβεντιάς. Γεώργιε Γρίβα Διγενή, πήγαινε στο καλό. Εδώ, στον κόσμο που ζούμε εμείς, δεν έχεις πλέον θέση. Στο ζύγι, στην μεζούρα, στο μικροσκόπιο δεν ήσουνα διόλου καλός. Δεν γνώρισες τον συμβιβασμόν, δεν έμαθες να τραγανίζης την σύνταξη, να κοιμάσαι στις δάφνες του Στρατηγού και να χτυπούν στο διάβα σου, ταρατατάμ, οι μουσικές. Ποιος σού φταιξε; Δεν ήξευρες να παίρνης, παρά μονάχα να δίδης. Τώρα, γενναίε Γέροντα, τα σήμαντρα στο Νησί θα μετρούν με τον χάλκινόν τους ήχον τον κτύπον της καρδιάς μας. Γιατί, έτσι Τρελός που στάθηκες, αψήφιστα που πάλεψες, μεγάλα που τα είδες, ξανάφερες το Όνειρο στη γη. Και έχεις αφήσει πίσω σου με ένδακρυ το βλέμμα, παιδόπουλα της Πίστης μας. Εσύ το Χρέος το τελείωσες, τα σήμαντρα τα κτύπησες. Στην πύλην του Κάτω Κόσμου, Διγενή, σε περιμένει αυτοπροσώπως ο Χάροντας. Θα του κάμης την τιμήν να καλπάσης, πλάι-πλάι στα Μαρμαρένια Αλώνια. Εμείς εδώ, οι μικροί, θα ακούσωμεν εν σιωπή τον μεγάλον καλπασμόν και θα κρατήσουμε στην θύμηση την ηχώ του. Γειά σου, χαρά σου, Γέροντα. Εκεί που πας θυμήσου να μη πιής απ το Νερό της Λησμονιάς. Επίστρεφε καμιά φορά, τις νύχτες, στα όνειρά μας. 4

5 31 Ιανουαρίου 1974: Δημοψήφισμα του Ελληνισμού της Κύπρου υπέρ της Ενώσεως, υπήρξε η χθεσινή κηδεία του Κυπρίου Εθνάρχου Γεωργίου Γρίβα-Διγενή. Το «Αθηναϊκόν Πρακτορείον» υπολογίζει εις και πλέον τους συγκεντρωθέντας εις Λεμεσόν Κυπρίους. Ο ανταποκριτής του «Ελληνικού Βορρά» μεταδίδει ότι αυτό που έγινε χθες εις την Λεμεσόν ήτο κάτι το πρωτοφανές, κάτι το αφάνταστον δια την Κύπρον. Ακόμη και το «Ασσ. Πρες» και το «Ρώυτερ» έχουν εντυπωσιασθή βαθιά από τας εκδηλώσεις και την κοσμοσυρροήν. Μεταδίδουν περί δεκάδων χιλιάδων λαού και περί σκηνών αι οποίαι έχουν βιβλικόν μεγαλείον. Αναφέρουν τα διεθνή πρακτορεία: «Άνδρες, γυναίκες και νεαρά κορίτσια, που εκράτουν πορτραίτα του μυστακοφόρου ηγέτου των, ανελύθησαν εις λυγμούς, την στιγμήν που το φέρετρον του στρατηγού κατεβιβάζετο εις τον τάφον». «Το πλήθος εκραύγαζε ρυθμικώς «Ένωσις, Ενωσις». Πολλοί είχον αναρριχηθή στις στέγες των πέριξ οικιών και εκραύγαζον διαρκώς «Ένωσις, Ενωσις». «Το φέρετρον σου ακολουθεί ολόκληρον το Έθνος» είπεν ο Μητροπολίτης Κυπριανός, ο οποίος υπέμνησε τας αναλογίας μεταξύ του Μακεδονικού Αγώνος και του Κυπριακού Αγώνος. Η σύγκρισις ευρίσκει, ως είναι φυσικόν, βαθειάν απήχησιν εις τους Έλληνας του Βορρά, οι οποίοι αισθάνονται πλήρη ψυχικήν ταύτισιν με τους Έλληνας του ακραίου Νότου και τους σφίγγουν την στιγμήν αυτήν δυνατά το χέρι. 31 Ιανουαρίου 1974: Η ΚΑΜΠΑΝΑ Και, ξαφνικά, η Κύπρος ηγέρθη αγνώριστη στα μάτια του έξω κόσμου. Πνιγμένο στο κλάμα, βουτηγμένο στα γαλανόλευκα χρώματα το μακρινό Νησί κατευόδωσε χθες τον Γέροντα και κάτι απ το λαμπρότερο παρελθόν. Τι άλλο δώρο περιμένουμε, λοιπόν, πέρα από τούτον τον θάνατον για να επιστρέψουμε, σύψυχοι, στην εθνικήν αυτογνωσίαν; Δεν έρχονται συχνά τέτοιες μοναδικές στιγμές, που τις χαλκεύει ο Χρόνος αργός, που τις ποτίζει το αίμα και τις ταΐζει το όνειρο. Είκοσι χρόνια αγώνες, αγωνία, ελπίδες, διαψεύσεις και πάντα μια παρουσία ακλόνητη στον κύκλο των ωρών: ο Διγενής. Μια φλόγα στο καντήλι μας. Τι άλλο περισσότερο μπορούσαμε, σαν Έθνος, να είχαμε ευχηθή παρά να υπάρχουν οι Λέοντες; Και τώρα επήλθε, συμπυκνωμένη, η Στιγμή. Ο θάνατος τα παίρνει όλα με μιας και τα ανυψώνει σε σύμβολον πριν να τα καταπιή. Όλο το παρελθόν. Τα νιάτα μας, τους πόθους μας, τον καλύτερον εαυτόν μας μπορούμε να τον ανταμώσουμε, πάλι, στην μια Στιγμή, εκεί στο χείλος ενός Τάφου. Δεν σκέφτομαι τους πιστούς. Οι ολιγάριθμοι είναι πάντα εκεί και θα είναι διά παντός. Ούτε τις μυριάδες συλλογίζομαι. Αρκούσε ένας σπινθήρας για να ανάψη ξανά, με εξαίσια φεγγοβολή, το εθνικό ηφαίστειο στο Νησί και να σαρώση η λάβα του κάθε άλλη λεπτομέρεια ψηφοφορίες, συμφέροντα, αξιώματα, αρθρογραφίες και βολέματα. Οι Κύπριοι φλέγονται πάντοτε. Αρκεί να πέση ο δαυλός του Πυρπολητή. Οι Άλλοι ξανάρχονται στην μνήμην, τώρα που ο Διγενής κατεβαίνει στην πατρώα γη. Εκείνοι που τον αρνήθηκαν. Δεν προσήλθαν στην ταφήν οι Αντίθετοι. Μα η καρδιά τους θα χε σκύψει εκεί, επάνω απ το κρησφύγετο του Διγενή και οι ημέρες του παρελθόντος θα συνάχθηκαν τριγύρω τους. Ήσαν ημέρες ενότητος και θυσίας τότε. Όλοι μες στην φωτιά. Και ο Διγενής εγγύηση και οδηγός. Δεν υπήρχαν αξιώματα και όλοι παλεύανε για μια θέση στο ικρίωμα του κατακτητή. Ίσοι εμπρός στον θάνατον, αμιλλώμενοι στον δρόμον της Πατρίδας. 5

6 Θα ξανάρχονταν στην μνήμην των Αντιθέτων χθες εκείνες οι ημέρες, καθώς ο Διγενής απέπλεε, και κάποιο δάκρυ θα θάμπωνε το βλέμμα. Θα έκλαιγαν οι Αντίθετοι τον Διγενή μα πιο πολύ θα έκλαιγαν τις ημέρες που έχουνε χαθή. Την ενότητα, την προσμονήν, τον αγώνα προς την θυσία. Την αγνότητα των ωρών. Έχουν ειπεί πως τούτες οι γραμμές περιπίπτουν υπερβαλλόντως, κάμπια φορά, στην σαγήνην του λυρισμού. Πιθανόν. Μα ίσως η καμπάνα του Γένους να χτυπάη μία φορά κάθε δέκα ή είκοσι χρόνια για να ανακαλή, σε έναν και μόνον χτύπο, τα καρδιοκτύπια μιας γενεάς την φωνήν των Κεκοιμημένων. Και, αλλοίμονον, σε εκείνον που δεν την ακούει. Νικόλαος Ι. Μέρτζος * * Πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, δημοσιογράφος και συγγραφέας Φιλολογικό μνημόσυνο Γεωργίου Γρίβα-Διγενή Ιερά Μητρόπολις Λεμεσού, Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου