Μοροπούλου Αντωνία, Κωνσταντή Αγορίτσα

Transcript

1 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ: ΝΕΟΙ ΡΟΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΩΝ Μοροπούλου Αντωνία, Κωνσταντή Αγορίτσα Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Εργαστήριο Επιστήµης και Τεχνικής των Υλικών, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15780, Αθήνα Περίληψη Η αναγκαιότητα της παγκόσµιας περιβαλλοντικής διαχείρισης διαµορφώνει ένα νέο πλαίσιο άσκησης της πολιτικής, αυτό όπου η πολιτική βούληση διαµορφώνεται από την κοινωνική πρωτοβουλία, συµµετοχή και συναίνεση, ενώ υποστηρίζεται από την επιστηµονική και την τεχνική κοινότητα και συγκεκριµενοποιείται από τα κριτήρια και την µεθοδολογία της. Η αναγκαία αυτή σύζευξη υποκειµενικού και αντικειµενικού παράγοντα στον προσδιορισµό της παγκόσµιας περιβαλλοντικής διαχείρισης δίνει αφορµές και ερείσµατα στην λειτουργία µιας κοινωνικής δηµοκρατίας µε οργανωµένη εσωτερική «πειθαρχία» και «αξιοκρατία» επιστηµονικού χαρακτήρα. Τα ανταγωνιστικά αυτά χαρακτηριστικά µπορούν να καταστούν συµβατά µόνο σε µία δυναµική ενηµέρωσης της κοινωνίας και κατάκτησης της συναίνεσής της σε πρακτικές εφαρµογές κριτηρίων, µεθοδολογίας και καινοτοµιών, που µπορούν να ενισχύσουν την αειφορία της ανάπτυξης. Ο επιστηµονικός, τεχνικός και πολιτικός ρόλος των µηχανικών και των φορέων τους στη διαδικασία αυτή αποδεικνύεται µια πρόκληση που αναθέτει νέες ευθύνες, αλλά και δυνατότητες παρέµβασης στους µηχανικούς για το µέλλον του πλανήτη µας. Η απαραίτητη διεθνής συνεργασία για τη δηµιουργία ενός παρατηρητηρίου στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο για την αειφόρο ανάπτυξη µε έµφαση στην ανάπτυξη και διατήρηση των κατασκευών και του δοµηµένου περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς θα δηµιουργούσε ένα «υποδειγµατικό» βήµα προς αυτή την κατεύθυνση που θα αξιοποιούσε τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και του ΤΕΕ ως φορέα των µηχανικών και συµβούλου της πολιτείας. Το πλαίσιο της παγκόσµιας περιβαλλοντικής διαχείρισης Ιστορική αναδροµή των ετών Το πλαίσιο της περιβαλλοντικής διαχείρισης ορίζεται τις τελευταίες δεκαετίες βάσει της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τοµέα του περιβάλλοντος. Κάνοντας µία σύντοµη ιστορική αναδροµή στους σηµαντικότερους σταθµούς δράσης της ΕΕ, το 1967 θεσπίζεται η πρώτη οδηγία στον τοµέα του περιβάλλοντος, που αφορά στην ταξινόµηση, τη συσκευασία και την επισήµανση των επικίνδυνων ουσιών (67/548). Το 1973 τίθεται σε εφαρµογή το Πρώτο Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον ( ), µε το οποίο αρχίζει να διαµορφώνεται η πολιτική της Κοινότητας για το περιβάλλον. Το 1981 τίθεται για πρώτη φορά το θέµα της αειφόρου ανάπτυξης και του πολιτιστικού τουρισµού στην UNESCO µε πρωτοβουλίες της νεολαίας και των οικολογικών οργανώσεων, µε αποτέλεσµα το 1983 να γίνει ανάλογη πρόταση στον 1

2 ΟΗΕ. Αξιοσηµείωτο είναι ότι υπήρξαν καταλυτικές οι πρωτοβουλίες της νεολαίας, τόσο των ριζοσπαστικών διανοουµένων στην Ευρώπη όσο και του αντιπολεµικού κινήµατος στην Αµερική για την αναγνώριση των καινοτόµων αυτών εννοιών. Σηµαντικός σταθµός υπήρξε το 1982 το πρόγραµµα ILE (Programme for Local Employment Initiatives) που δηµιουργήθηκε µε πρωταρχικό στόχο την ενίσχυση της απασχόλησης και της επιχειρηµατικότητας. Στη συνέχεια µετονοµάστηκε σε πρόγραµµα LEED (Local Economic and Employment Development Programme), παίζοντας σηµαντικό ρόλο στην προώθηση της πολιτικής για την ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης και στην υποστήριξη της τοπικής δράσης µε σκοπό την αειφόρο ανάπτυξη. Το πρόγραµµα έδωσε θετικά αποτελέσµατα όσον αφορά στην απασχόληση, την τοπική ανάπτυξη, την επιχειρηµατικότητα και για το λόγο αυτό το 1985 ο Οργανισµός για την Οικονοµική Συνεργασία και Ανάπτυξη (OECD) εισηγήθηκε προς την ΕΕ την εισαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης ως τοµέα πρότυπης ανάπτυξης απασχόλησης και τη χρηµατοδότησή του από το Κοινοτικό Ταµείο. Παράλληλα, από το 1982 αρχίζει η θέσπιση τεσσάρων διαδοχικά Προγραµµάτων ράσης για το Περιβάλλον, τα οποία υιοθέτησαν κάθετη και τοµεακή προσέγγιση απέναντι στα οικολογικά προβλήµατα. Θεσπίστηκαν νοµοθετικές πράξεις, χωρίς όµως να ανασταλεί ουσιαστικά η υποβάθµιση του περιβάλλοντος. Σε επίπεδο πλέον καταστατικών κειµένων, το 1986 θεσπίζεται η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία αποτέλεσε την τυπική, νοµική βάση της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. Οι στόχοι που τέθηκαν ήταν η προστασία του περιβάλλοντος, η προστασία της υγείας του ανθρώπου και η συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Το 1987 η Παγκόσµια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη του ΟΗΕ δηµοσιεύει τα πορίσµατά της στην Έκθεση «Το κοινό µας µέλλον» (Έκθεση Brundtland), αποτυπώνοντας τις µέχρι τότε διάχυτες περιβαλλοντικές ανησυχίες και αναδεικνύοντας την αναποτελεσµατικότητα των προσεγγίσεων αντιµετώπισης των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Στην Έκθεση εισάγεται ο όρος «Αειφόρος Ανάπτυξη» ως µέτρο αξιολόγησης και στόχος πολιτικής για τις σηµερινές κοινωνίες, προβάλλοντας τις συνέπειες που θα έχουν οι κυρίαρχες σήµερα πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης στους µελλοντικούς κατοίκους του πλανήτη. Το 1991 στο άρθρο 6 της Συνθήκης του Μάαστριχτ ορίζεται ότι οι απαιτήσεις της προστασίας του περιβάλλοντος πρέπει να ενταχθούν σε όλες τις κοινοτικές πολιτικές και δραστηριότητες. Η συνθήκη του Μάαστριχτ εισήγαγε τυπικά την έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1992: Η Σύνοδος του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη Το 1992 πραγµατοποιείται η Σύνοδος του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, ως άµεσο αποτέλεσµα της Έκθεσης Brundtland. Στο πλαίσιο της Συνόδου: - ορίστηκε η Αειφόρος Ανάπτυξη ως στόχος προς επίτευξη σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ο όρος αειφόρος ανάπτυξη δηλώνει την προσπάθεια να εξασφαλιστεί διαρκής οικονοµική ανάπτυξη χωρίς εξάντληση των φυσικών πόρων ούτε δυσµενή επίδραση σε οποιαδήποτε κοινωνική οµάδα. - τέθηκε ο διπλός στόχος να αλλάξουν τα καταναλωτικά πρότυπα των βιοµηχανικών χωρών που οδηγούν σε σπατάλη πόρων και να καταπολεµηθεί η φτώχεια - αναγνωρίστηκε η αναγκαιότητα της κοινωνικής συµµετοχής και της αποτελεσµατικής συνεργασίας µεταξύ όλων των εµπλεκόµενων µερών µε στόχο τη δηµιουργία αειφόρων τοπικών κοινοτήτων 2

3 - προέκυψε η Ατζέντα 21, ένα εκτενές κείµενο κατευθύνσεων για την κοινωνική, οικονοµική και περιβαλλοντική αειφορία της ανάπτυξης στον 21 ο αιώνα - δροµολογήθηκε µία σειρά διεθνών συµφωνιών και δεσµευτικών συµβάσεων για την αντιστροφή της πορείας κατάρρευσης του φυσικού περιβάλλοντος. Το περιβάλλον αναδεικνύεται πλέον σε προϋπόθεση για την επιβίωση των ανθρώπινων κοινωνιών και κρίσιµη παράµετρος για την ανάπτυξη, ενώ εντοπίζεται η αλληλεξάρτηση µεταξύ περιβαλλοντικής υποβάθµισης, κοινωνικής ευηµερίας και οικονοµικής αποδοτικότητας : Η πορεία από τη Σύνοδο του Ρίο προς τη ιάσκεψη του Γιοχάνεσµπουργκ Μετά τη Σύνοδο του Ρίο συντάσσεται το 5 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον «Προς τη Βιώσιµη Ανάπτυξη» ( ), αντικείµενο του οποίου δεν είναι µόνο η προστασία του περιβάλλοντος αλλά η βιώσιµη ανάπτυξη. Το Πρόγραµµα καταρτίστηκε παράλληλα µε την Agenda 21 και χάραξε νέο ορίζοντα µέσω της οριζόντιας κοινοτικής δράσης που εισήγαγε. Απαρτίστηκε από ένα ευρύτερο σύνολο µέσων δράσεων: - νοµοθετικά µέσα: καθορισµός ελαχίστων επιπέδων προστασίας, εφαρµογή διεθνών συµφωνιών, καθορισµός κανόνων και προτύπων στην προοπτική της εσωτερικής αγοράς - οικονοµικά µέσα: παροχή κινήτρων προς τους παραγωγούς και τους καταναλωτές για την προστασία του περιβάλλοντος και την υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων (οικονοµικά και φορολογικά µέτρα, αστική ευθύνη) και θέσπιση στόχου «διόρθωσης των τιµών» έτσι, ώστε τα φιλο-περιβαλλοντικά προϊόντα και υπηρεσίες να µην επιβαρύνονται από πλευράς κόστους. - οριζόντια µέσα στήριξης: βελτίωση των περιβαλλοντικών πληροφοριών και στατιστικών, προαγωγή της επιστηµονικής έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης, βελτίωση της χωροταξίας, της ενηµέρωσης του κοινού και της επαγγελµατικής κατάρτισης - µηχανισµοί χρηµατοδοτικής στήριξης: πρόγραµµα LIFE, ιαρθρωτικά Ταµεία, Ταµείο Συνοχής. Το 1994 πραγµατοποιείται η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Περιβάλλοντος. Το 1997 συντάσσεται η Συνθήκη του Άµστερνταµ, στην οποία η αρχή της αειφόρου ανάπτυξης αναγορεύεται σε θεµελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι διατάξεις που ενσωµατώθηκαν διαδοχικά στις καταστατικές Συνθήκες (άρθρα ) συνθέτουν ένα συνεκτικό σύστηµα για την ανάπτυξη της πολιτικής και των δράσεων της Ένωσης στο περιβάλλον και για την αντιµετώπιση των συναφών προβληµάτων. Η καθιέρωση της αρχής της αειφόρου ανάπτυξης συνδυάσθηκε άρρηκτα µε την αρχή της ενσωµάτωσης, ώστε η περιβαλλοντική πολιτική να διαχυθεί σε όλες τις τοµεακές πολιτικές της Ένωσης και να προσδιορίζει το περιεχόµενό τους. Το 1997 επίσης θεσπίστηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο για τις Κλιµατικές Μεταβολές. Στόχος του Πρωτοκόλλου είναι η επίτευξη της πρόληψης των επικίνδυνων ανθρωπογενών παραγόντων που επηρεάζουν το κλίµα. Όλες οι αναπτυγµένες χώρες δεσµεύονται για τη µείωση κατά ποσοστό τουλάχιστον 5% των εκποµπών των αερίων (διοξείδιο του άνθρακα, µεθάνιο, πρωτοξείδιο του αζώτου, υδροφθοράνθρακες, υπερφθοριωµένοι υδρογονάνθρακες, εξαφθοριούχο θείο), τα οποία συµβάλλουν σε σηµαντικό βαθµό στο φαινόµενο του θερµοκηπίου εντός της περιόδου Τόσο οι ανεπτυγµένες όσο και οι αναπτυσσόµενες χώρες 3

4 συµφώνησαν να λάβουν µέτρα για τον περιορισµό των εκποµπών και να προωθήσουν την επιστηµονική και τεχνολογική έρευνα, την υπεύθυνη ενηµέρωση του κοινού, καθώς και την εκπαίδευση. Από το 2002 όλες οι διατάξεις του πρωτοκόλλου αποτελούν πλέον κοινοτικό δίκαιο, δεσµεύοντας τις χώρες να προστατέψουν το κλιµατικό σύστηµα προς όφελος των σηµερινών και µελλοντικών γενεών, αναγνωρίζοντας τις συνέπειες των εκποµπών των αερίων στα οικοσυστήµατα, στην ανθρώπινη υγεία και συµβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας της ατµόσφαιρας, στην αλλαγή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, στη στροφή προς τη βιώσιµη ανάπτυξη. Για την επίτευξη των στόχων του Πρωτοκόλλου προτείνονται η ενίσχυση ή η θέσπιση εθνικών πολιτικών µείωσης των εκποµπών (αύξηση της ενεργειακής αποτελεσµατικότητας, προώθηση των αειφόρων µορφών γεωργίας, ανάπτυξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας) καθώς και η συνεργασία µε τα άλλα συµβαλλόµενα µέρη (ανταλλαγή πείρας ή πληροφοριών, συντονισµός των εθνικών πολιτικών µε στόχο την αποτελεσµατικότητα µέσω µηχανισµών συνεργασίας, όπως άδειες εκποµπής, από κοινού εφαρµογή και κατάλληλος µηχανισµός ανάπτυξης). Το 1998 στο Κάρντιφ αναγνωρίστηκε η ενσωµάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις τοµεακές πολιτικές ως προϋπόθεση για την επίτευξη της ανάπτυξης. Το 1999 καθιερώνεται η Πράσινη Εβδοµάδα, σειρά διασκέψεων για το περιβάλλον που διοργανώνεται κάθε χρόνο από την ΕΕ Το 2000 στη Νίκαια υιοθετήθηκε η Κοινωνική Πολιτική Ατζέντα που προσδιόριζε µέτρα για τη δηµιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας καθώς και για τον περιορισµό φαινοµένων κοινωνικού αποκλεισµού. Το 2001 καταρτίζεται το Έκτο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον ( ) µε τίτλο: «Περιβάλλον 2010 Το µέλλον µας, η επιλογή µας». Το Πρόγραµµα προσδιόρισε ως βασικά πεδία δράσης την κλιµατική αλλαγή, τη φύση και τη βιοποικιλότητα, το περιβάλλον και την υγεία, τη βιώσιµη χρήση των φυσικών πόρων και διαχείριση αποβλήτων. Το Πρόγραµµα προβλέπει επίσης δράση στους τοµείς της προστασίας του εδάφους, του θαλασσίου περιβάλλοντος, της χρήσης γεωργικών φαρµάκων, της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, του αστικού περιβάλλοντος, της διαχείρισης των πόρων, της ανακύκλωσης των αποβλήτων. Προτεραιότητα του Προγράµµατος είναι η διασφάλιση της εφαρµογής της νοµοθεσίας από τα κράτη µέλη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή µπορεί να παραπέµπει στο δικαστήριο τις χώρες που παραβαίνουν τις νοµοθετικές διατάξεις. Το Πρόγραµµα δεν επικεντρώνεται απλώς στην νοµοθεσία. Η ΕΕ διαπιστώνει ολοένα και περισσότερο ότι δεν καθορίζει εσωτερική ηµερήσια διάταξη για το περιβάλλον, αλλά ανταποκρίνεται στον προβληµατισµό των πολιτών, των οποίων η ενηµέρωση για τα ζητήµατα συνεχώς βελτιώνεται. ίνεται πλέον προτεραιότητα στη σύµπραξη και στην κοινή δράση µε διάφορες οµάδες ενδιαφεροµένων. Τα µέσα άσκησης πολιτικής για τη βελτίωση του περιβάλλοντος θα περιλαµβάνουν στο µέλλον προσεγγίσεις πλαίσια, που θα επικεντρώνονται στην επίτευξη ρεαλιστικών στόχων, π.χ. µε τη διάδοση των καλύτερων πρακτικών. Στη Σύνοδο του Ρίο καλλιεργήθηκαν σηµαντικές προσδοκίες σχετικά µε την υιοθέτηση στρατηγικής για την ανταπόκριση στα περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά προβλήµατα. Για την υλοποίηση των προσδοκιών αυτών προέκυψε η ανάγκη για τη σύγκλιση της Παγκόσµιας ιάσκεψης στο Γιοχάνεσµπουργκ για την Αειφόρο Ανάπτυξη, προκειµένου να αναζωογονηθεί το πνεύµα του Ρίο και να διαµορφωθεί ανανεωµένη πολιτική δέσµευσης από όλες τις χώρες για την επίτευξη της βιώσιµης ανάπτυξης. 4

5 2002: Η ιάσκεψη του Γιοχάνεσµπουργκ για την Αειφόρο Ανάπτυξη Στην Παγκόσµια ιάσκεψη του Γιοχάνεσµπουργκ για την Αειφόρο Ανάπτυξη το 2002 τέθηκε το ζήτηµα της βιώσιµης ανάπτυξης στο σύνολό της και όχι µόνο ως προς την περιβαλλοντική της διάσταση. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεδοµένου ότι η έννοια της Αειφόρου Ανάπτυξης εµπεριέχει το Περιβάλλον µαζί τις έννοιες της Κοινωνίας και της Οικονοµίας η λέξη «Περιβάλλον» παραλείπεται πλέον από τον τίτλο της ιάσκεψης. Κατά τη ιάσκεψη υιοθετήθηκε µία πολιτική διακήρυξη και ένα σχέδιο εφαρµογής για την αειφόρο ανάπτυξη, σύµφωνα µε τα οποία αναγνωρίζεται η κοινή ευθύνη όλων για την ενδυνάµωση των τριών αλληλοεξαρτώµενων συνιστωσών της αειφόρου ανάπτυξης, της οικονοµικής ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής και της περιβαλλοντικής προστασίας σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσµιο επίπεδο. Οι πρωταρχικοί στόχοι που τέθηκαν για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης είναι: - η εξάλειψη της φτώχειας - η επίτευξη αειφόρων µοντέλων παραγωγής και κατανάλωσης - η προστασία των φυσικών πόρων στους οποίους θα βασιστεί η οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη των µελλοντικών γενεών. Οι χώρες ανέλαβαν δεσµεύσεις σχετικά µε τη µεταφορά τεχνολογίας, τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης προς τις αναπτυσσόµενες χώρες, µέσω υλοποίησης της Αναπτυξιακής Βοήθειας µε προγράµµατα διµερούς συνεργασίας και εισφορές σε ταµεία πολυµερούς συνεργασίας. Νέες τάσεις στην περιβαλλοντική διαχείριση για την ενίσχυση της βιώσιµης ανάπτυξης Το πολιτικό πλαίσιο που διέπει την περιβαλλοντική διαχείριση σήµερα στοχεύει στην αειφόρο ανάπτυξη, στην επίτευξη δηλαδή ισορροπίας µεταξύ της προστασίας του περιβάλλοντος και της οικονοµικής προόδου και κοινωνικής ανάπτυξης. Στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής και ταυτόχρονα η προστασία του περιβάλλοντος ώστε οι επόµενες γενεές να είναι σε θέση να αναπτυχθούν και να ευηµερούν. Η ολοκλήρωση του πολιτικού πλαισίου πραγµατοποιείται µε βάση την αρχή της επικουρικότητας. Οι εθνικές και τοπικές αρχές καθορίζουν στο βαθµό που αυτό είναι εφικτό τις προτεραιότητές τους και διαχειρίζονται τις παρεµβάσεις τους. Επικουρικά η ΕΕ στηρίζει, συντονίζει τις προσπάθειες των κρατών µελών και ελέγχει την εφαρµογή και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων. Η προστασία της κοινής φυσικής κληρονοµιάς απαιτεί συνεργασία σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο µεταξύ των δηµοσίων αρχών, των επιχειρήσεων, των οµάδων πίεσης (λόµπι) και των µη κυβερνητικών οργανώσεων, καθώς και µεταξύ των ίδιων των πολιτών. Πολύ σηµαντική κρίνεται η αρχή της συµµετοχής του πολίτη στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. H αειφόρος ανάπτυξη εξαρτάται από την ανάληψη προσωπικής δέσµευσης, εποµένως η συµµετοχή του πολίτη στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων είναι απαραίτητη. Τα τελευταία χρόνια η ΕΕ έχει βελτιώσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων αναφορικά µε τη διαφάνεια και τη συµµετοχή των πολιτών. Στη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή ιακυβέρνηση, που εξέδωσε το 2001, επισηµαίνονται οι αρχές της ελεύθερης πρόσβασης, της συµµετοχής, της αποτελεσµατικότητας, της συνέπειας για τη βελτίωση στη διαδικασία της συµµετοχής των πολιτών. 5

6 Η εκπαίδευση αποτελεί αναγκαιότητα έτσι, ώστε η κοινωνία να είναι ενηµερωµένη και η έρευνα αποτελεί σηµαντικό εργαλείο για τον καθορισµό νέων προσεγγίσεων και αποτελεσµατικών, καινοτοµικών και συµβατών επεµβάσεων και λύσεων. Η τοπική συµµετοχή και η συµµετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων πρέπει να στηρίζεται στην επιστηµονική υποστήριξη. Η επιστηµονική υποστήριξη, η οποία συντελεί στην ενίσχυση της αντικειµενικότητας και της διαφάνειας, εντάσσεται στο πλαίσιο της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής. Εκφράζεται σε όλα τα επίπεδα του στρατηγικού σχεδιασµού, της λήψης αποφάσεων, της εφαρµογής, της παρακολούθησης και του ελέγχου µέσω διεπιστηµονικής προσέγγισης. Χαρακτηριστικό πεδίο εφαρµογής της επιστηµονικής υποστήριξης (Scientific Support to Policies) αποτελεί η προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Βασικός στόχος είναι η σύνθεση πολλών διαφορετικών επιστηµονικών υποβάθρων, αναφορικά µε: - τη χρήση προηγµένων συστηµάτων παρουσίασης και διαχείρισης των δεδοµένων που εισάγονται ως πληροφορίες προς εξέταση (δεδοµένα υλικών, περιβαλλοντικά, δοµοστατικά, αρχιτεκτονικά, πολιτιστικά, ιστορικά, οικονοµικά, κοινωνικά) σε επίπεδο κτηρίου, µνηµείου, πόλης, συνόλου (AutoCAD Map, GIS) και που διαχειρίζονται µε τη βοήθεια κατάλληλων συναρτήσεων ή µοντέλων (Fuzzy Logic, Μέθοδος Πεπερασµένων Στοιχείων) - τεχνικές και µεθόδους παρακολούθησης και ελέγχου µε σκοπό την παρακολούθηση και επίβλεψη των έργων πολιτιστικής κληρονοµιάς στο χρόνο (παρακολούθηση, αποτίµηση και έλεγχο περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε πραγµατική κλίµακα και πραγµατικό χρόνο) και δηµιουργία κατάλληλων αρχείων και δεικτών που λαµβάνονται ως σηµεία αναφοράς. Η τεχνογνωσία που προαναφέρθηκε χρησιµοποιείται για την επιστηµονική υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων αναφορικά µε: - το χαρακτηρισµό των υλικών και τη µελέτη των µηχανισµών φθοράς για τη διάγνωση, που αποτελεί το αρχικό στάδιο πριν την εφαρµογή των αναγκαίων επεµβάσεων συντήρησης / προστασίας / αποκατάστασης / ανάδειξης κατά περίπτωση - τον εντοπισµό και την αποτίµηση των περιβαλλοντικών φορτίων µε σκοπό τη διαχείριση και αντιµετώπιση των φυσικών κινδύνων (π.χ. σεισµών, πυρκαγιών, πληµµύρων κ.λ.π.) - την αποτίµηση των υλικών και τεχνικών των εφαρµοζόµενων επεµβάσεων και τη συµβατότητά τους, λαµβάνοντας υπ όψιν την προσοµοίωση των ιδιοτήτων µε τα αυθεντικά υλικά - την εφαρµογή µη καταστρεπτικών τεχνικών στην κλίµακα του µνηµείου καθώς και «έξυπνων» συστηµάτων διαχείρισης δεδοµένων. Τίθεται λοιπόν το ερώτηµα µε ποιες προϋποθέσεις µπορεί να επιτευχθεί η περιβαλλοντική διακυβέρνηση, διασφαλίζοντας την εφαρµογή της γνώσης και τη συµµετοχή των πολιτών κατά τη λήψη των αποφάσεων. Για το λόγο αυτό γίνεται εξέταση στη συνέχεια της Ευρωπαϊκής και ειδικότερα της Ελληνικής στρατηγικής, η οποία θέτει το σηµερινό πλαίσιο της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Στρατηγική και Προτεραιότητες της ΕΕ και της Ελλάδας για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη για τα έτη Για τη δεκαετία έχει εγκριθεί η Στρατηγική της ΕΕ για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη, θέτοντας τις ακόλουθες προτεραιότητες: - την αναγκαιότητα καλύτερης εφαρµογής της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας 6

7 - την αναγκαιότητα συνεργασίας µε τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές για την επίτευξη περιβαλλοντικά φιλικών προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης - την αναγκαιότητα ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στις τοµεακές πολιτικές µέσω της χρήσης συγκεκριµένων δεικτών και χρονοδιαγραµµάτων - την αναγκαιότητα εµβάθυνσης του διαλόγου µε τις υπό ένταξη χώρες µε σκοπό τη διερεύνηση και εφαρµογή του κοινοτικού δικαίου στις χώρες αυτές - την αναγκαιότητα ενίσχυσης και υποστήριξης της περιβαλλοντικής πολιτικής στα ιεθνή Fora. Κύριοι τοµείς προτεραιότητας είναι: - η ενδυνάµωση των προσπαθειών για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής - η αναδιάρθρωση του συστήµατος µεταφορών στην κατεύθυνση της αειφορίας - η προστασία της δηµόσιας υγείας από τους κινδύνους που εγκυµονεί η υποβάθµιση του περιβάλλοντος, καθώς και οι πρακτικές που εφαρµόζονται σε όλο τον κύκλο της διατροφικής αλυσίδας - η βελτίωση της αποδοτικότητας στη διαχείριση των φυσικών πόρων. Μεγάλη βαρύτητα έχουν συνοπτικά: - η εφαρµογή στην πράξη των υφισταµένων περιβαλλοντικών νόµων - η συνεκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ (γεωργία, ανάπτυξη, ενέργεια, αλιεία, βιοµηχανία, εσωτερική αγορά, µεταφορές) - η ενεργός συµµετοχή των επιχειρήσεων και των καταναλωτών στην εξεύρεση λύσεων για τα οικολογικά προβλήµατα - η παροχή στους πολίτες των απαραίτητων πληροφοριών ώστε να κάνουν φιλικές προς το περιβάλλον επιλογές - η αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά µε τη σηµασία που έχει η ορθολογική χρησιµοποίηση των γαιών για την προστασία των φυσικών ενδιαιτηµάτων και τοπίων για την ελαχιστοποίηση της αστικής ρύπανσης Στο εαρινό Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του 2003 ενισχύθηκε η Στρατηγική της Αειφόρου Ανάπτυξης της ΕΕ µε καθορισµό προτεραιοτήτων αναφορικά µε τις δράσεις της ΕΕ, µεταξύ των οποίων: - εξασφάλιση ουσιαστικών επακόλουθων ενεργειών αναφορικά µε την ύδρευση και την αποχέτευση, την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, τα εξαντλούµενα αποθέµατα ιχθύων, τις χηµικές ουσίες, τους φυσικούς πόρους - εξασφάλιση αποτελεσµατικής παρακολούθησης της δέσµευσης για επίτευξη του 0.7% για τη δηµόσια αναπτυξιακή βοήθεια - διεύρυνση της εταιρικής κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης σε επίπεδο ΕΕ και διεθνώς - τόνωση του αισθήµατος κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης των εταιρειών µε την ανάπτυξη κινήτρων για το εµπόριο αγαθών που έχουν παραχθεί µε αειφόρες µεθόδους και την ενθάρρυνση εξαγωγικών πιστώσεων που να µην αντίκεινται στην αειφόρο ανάπτυξη - περαιτέρω ανάπτυξη και υλοποίηση των πρωτοβουλιών της ΕΕ «Νερό για τη ζωή» και «Ενέργεια για την εξάλειψη της ένδειας και την αειφόρο ανάπτυξη» - συµβολή στην ανάπτυξη περιφερειακών στρατηγικών αειφόρου ανάπτυξης - έγκαιρη εκπόνηση σε διεθνές πλαίσιο και στο πλαίσιο της ΕΕ του δεκαετούς πλαισίου προγραµµάτων για την αειφόρο παραγωγή και κατανάλωση, στα οποία η Ένωση θα πρέπει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο 7

8 - ενίσχυση της διεθνούς περιβαλλοντικής διακυβέρνησης, η οποία θα µπορούσε να οδηγήσει σε αναβάθµιση του UNEP (United Nations Environment Programme) σε ειδικευµένο οργανισµό των Ηνωµένων Εθνών µε εντολή ευρείας βάσεως σε θέµατα περιβάλλοντος. Οι στόχοι της Εθνικής Στρατηγικής Αειφόρου Ανάπτυξης απορρέουν από την ανάλυση των Ελληνικών ιδιαιτεροτήτων στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων που θέτει η Ευρωπαϊκή Στρατηγική: - Αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής - Μείωση αερίων ρύπων - Μείωση και ορθολογική διαχείριση στερεών αποβλήτων - Ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων - Πρόληψη της ερηµοποίησης - Προστασία βιοποικιλότητας και οικοσυστηµάτων Επιπρόσθετα, για την Ελλάδα έχει θεσπιστεί το Σχέδιο Ανάπτυξης , το οποίο περιλαµβάνει ένα πλαίσιο δράσης για τον τοµέα του περιβάλλοντος στο σύνολο της χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο δράσης αντικατοπτρίζεται η ανάγκη αλληλοσυσχέτισης της πολιτικής για το περιβάλλον µε τις άλλες τοµεακές αναπτυξιακές πολιτικές, καθώς και η ανάγκη ολοκληρωµένης θεώρησης και αντιµετώπισης των περιβαλλοντικών ζητηµάτων. Βασικοί στόχοι για το περιβάλλον είναι: - η προστασία, διαχείριση, αναβάθµιση και ανάδειξη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος - η εναρµόνιση µε την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική και τις διεθνείς κατευθύνσεις και δεσµεύσεις και η τήρηση και εφαρµογή των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές. Χρηµατοδότηση στον τοµέα του Περιβάλλοντος Οι σηµαντικότερες πηγές χρηµατοδότησης των περιβαλλοντικών δράσεων κατά τη διάρκεια είναι: - Το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (Επιχειρησιακά Προγράµµατα και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες) Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιβάλλον , µε τους ακόλουθους άξονες προτεραιότητας: o Υδατικό Περιβάλλον o Στερεά Απόβλητα o Πολιτική Προστασία, Προστασία Τοπίων και Θαλασσίου Περιβάλλοντος o Ατµοσφαιρικό Περιβάλλον, Θόρυβος o Θεσµοί Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση o Άλλες περιβαλλοντικές δράσεις o Χωροταξία πολεοδοµία αναπλάσεις o ιαχείριση προστατευόµενων περιοχών βιότοποι o Έργα περιβάλλοντος µε τη συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα o Τεχνική βοήθεια Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) Χρηµατοδοτούνται δράσεις και έργα στον τοµέα του περιβάλλοντος, περιφερειακής και τοπικής σηµασίας, που αφορούν κυρίως σε έργα ύδρευσης, αποχέτευσης, επεξεργασίας υγρών αποβλήτων και διαχείρισης απορριµµάτων 8

9 Κοινοτική πρωτοβουλία URBAN II Αφορά σε ολοκληρωµένες αστικές παρεµβάσεις, σε έργα βελτίωσης τεχνικής και κοινωνικής υποδοµής και αναβάθµισης του περιβάλλοντος Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ανταγωνιστικότητα ΕΠΑΝ Ο άξονας προτεραιότητας 7 αναφέρεται στην Ενέργεια και Αειφόρο Ανάπτυξη. - Το Ταµείο Συνοχής Στον τοµέα του Περιβάλλοντος το Ταµείο Συνοχής συγκεντρώνει τη χρηµατοδοτική του στήριξη στους τοµείς: o ύδρευση µε πόσιµο νερό o αποχέτευση και καθαρισµός λυµάτων o διαχείριση στερεών αποβλήτων - Χρηµατοδοτικό Μέσο για το Περιβάλλον (LIFE) Το χρηµατοδοτικό µέσο LIFE απαρτίζεται από τις ακόλουθες δράσεις: o LIFE Φύση, µε στόχο τη συµβολή στην εφαρµογή των κοινοτικών οδηγιών για την άγρια ορνιθοπανίδα και την προστασία των οικοτόπων o LIFE Περιβάλλον, µε στόχο τη συµβολή στην ανάπτυξη καινοτόµων και ολοκληρωµένων τεχνικών και µεθόδων προς περαιτέρω ανάπτυξη και εξέλιξη της κοινοτικής περιβαλλοντικής πολιτικής o LIFE Τρίτες Χώρες, µε στόχο τη συµβολή στη δηµιουργία αναγκαίου δυναµικού και διοικητικών δοµών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη περιβαλλοντικής πολιτικής και προγραµµάτων δράσης σε τρίτες χώρες της Μεσογείου και της Βαλτικής Θάλασσας. Η έννοια του περιβάλλοντος διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στα προγράµµατα ευρωπαϊκής χρηµατοδότησης. Ειδικότερα, στο 5 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο ( ) η έννοια του περιβάλλοντος εµπεριέχεται στις ράσεις: - Ποιότητα ζωής και διαχείριση των έµβιων πόρων, µε έµφαση στις δράσεις Περιβάλλον και υγεία και Αειφόρος γεωργία, αλιεία και δασοκοµία και ολοκληρωµένη ανάπτυξη της υπαίθρου, συµπεριλαµβανοµένων των ορεινών περιοχών - Ενέργεια, περιβάλλον και βιώσιµη ανάπτυξη, µε έµφαση στις δράσεις Βιώσιµη διαχείριση και ποιότητα του ύδατος, Πλανητικές µεταβολές, κλίµα και βιοποικιλότητα, Βιώσιµη διαχείριση των θαλασσίων οικοσυστηµάτων. Αντίστοιχα, στο 6 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο ( ) η έννοια του περιβάλλοντος εµπεριέχεται στη θεµατική ενότητα: - Βιώσιµη ανάπτυξη, παγκόσµια µεταβολή και οικοσυστήµατα, µε έµφαση στις δράσεις: Αειφόρα ενεργειακά συστήµατα Αειφόρες επίγειες µεταφορές Πλανητική µεταβολή και οικοσυστήµατα Εξετάζοντας τις θεµατικές προτεραιότητες και την κατανοµή του Ευρωπαϊκού προϋπολογισµού στο 6 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο σε σχέση µε το 5 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο παρατηρείται ότι ενώ η έρευνα και τεχνολογία για την ποιότητα ζωής, την αειφόρο ανάπτυξη, την ενέργεια και το περιβάλλον απορροφούσε ποσοστό ~70% των Ευρωπαϊκών πόρων στο 5 ο ΠΠ, η χρηµατοδότηση των τοµέων αυτών υποβαθµίζεται στο 6 ο ΠΠ σε ποσοστό ~ 15 20% (1,5 Χ 10 6 επί συνόλου 11,285 Χ 10 6 για όλες τις θεµατικές προτεραιότητες), ενώ η Αεροναυπηγική και το ιάστηµα καθώς και η ανάπτυξη της παραγωγής βάσει νανο-τεχνολογιών νεοεµφανιζόµενοι τοµείς 9

10 απορροφούν περισσότερο από το 20% του συνολικού προϋπολογισµού, και στην ενότητα ΕURATOM στον τοµέα της τεχνολογιών της Πυρηνικής Ενέργειας, η ελεγχόµενη θερµοπυρηνική σύντηξη κατέχει τα ¾ του συνολικού προϋπολογισµού µε υποβαθµισµένη την χρηµατοδότηση των τεχνολογιών διαχείρισης πυρηνικών αποβλήτων ή πυρηνικής ασφάλειας. Το φαινόµενο δηλαδή που αναδεικνύεται είναι φαινόµενο αντιγραφής τοµέων προτεραιότητας υψηλής ανταγωνιστικότητας για τις ΗΠΑ, ενώ η Ευρώπη εγκαταλείπει ή υποβαθµίζει δραστικά τοµείς τεχνολογικής προτεραιότητας, όπου η ίδια κατέχει την πλέον ανταγωνιστική θέση, εξάγει τεχνογνωσία και ελέγχει την πρωτοβουλία στο παγκόσµιο περιβάλλον, για παράδειγµα όσον αφορά: - στην αειφόρο κατασκευή - στην αντιµετώπιση των φυσικών καταστροφών - στη Θαλάσσια και παράκτια έρευνα και τεχνολογία - στις τεχνολογίες τροφίµων και γεωργικής παραγωγής - στην ανάπτυξη των πόλεων και στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς - στην προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. Οι προτεραιότητες αυτές εντάχθηκαν βέβαια - έστω και µε ελάχιστη χρηµατοδότηση - χάρη στις πρωτοβουλίας του Έλληνα ιευθυντή της ιεύθυνσης Έρευνας Τεχνολογίας, Αχιλλέα Μητσού, αλλά και στο συντεταγµένο αγώνα κυβερνήσεων, ερευνητικών κέντρων, διεθνών προσωπικοτήτων και ευρωβουλευτών από το σύνολο της Ευρώπης. Έτσι γεννήθηκε και ο οριζόντιος τοµέας δράσης της επιστηµονικής υποστήριξης των πολιτικών, όπου για παράδειγµα η τεχνολογική καινοτοµία που αφορά στην προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς χρηµατοδοτείται µε το 1/10 των πόρων που τους αναλογούσε στο 5 ο ΠΠ. Τίθεται λοιπόν το ερώτηµα εάν η Ευρωπαϊκή αυτή πολιτική και προοπτική για την τεχνολογική έρευνα και ανάπτυξη αποστερεί την Ευρώπη από τα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα και την επιφορτίζει µε τον εφικτό (;) στόχο, τρέχοντας πίσω από τις ΗΠΑ να τις ξεπεράσει στα πεδία που εκείνες πλεονεκτούν, χωρίς να διασφαλίζει την Ευρωπαϊκή οικονοµική διακυβέρνηση από τον κίνδυνο της άσκησης εσωτερικών πιέσεων προς τις οικονοµίες των Εθνικών Κρατών και των Περιφερειών. Ο ρόλος των µη κυβερνητικών περιβαλλοντικών οργανώσεων Στην Ελλάδα δραστηριοποιείται µεγάλος αριθµός περιβαλλοντικών µη κυβερνητικών οργανώσεων γύρω από τους ακόλουθους βασικούς θεµατικούς άξονες: - αειφόρος ανάπτυξη - ανάδειξη, προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς - διασφάλιση δηµόσιας υγείας - διάδοση φυσικού τρόπου ζωής - διατήρηση φυσιογνωµίας τοπίου - πολιτική δράση - προστασία οικοσυστηµάτων - προστασία πουλιών και βιοτόπων τους - βιώσιµη διαχείριση φυσικών πόρων - ποιότητα ζωής - ενηµέρωση ευαισθητοποίηση κοινού - βιο πολιτική / βιο περιβάλλον - οικολογική γεωργία 10

11 - διαχείριση απορριµµάτων - προστασία άγριας πανίδας - προστασία περιβάλλοντος - αστικό περιβάλλον - κοινωνική δράση Ο ρόλος των ΜΚΟ ουσιαστικά ενδυναµώνεται µε την ένταξη της Ελλάδας στην Επιτροπή Αναπτυξιακής Βοήθειας (DAC) το Οι Οργανώσεις αυτές έχουν πανελλήνια, τοπική ή ακόµα και διεθνή εµβέλεια και δράση, συµβάλλοντας στην καλύτερη διαχείριση του περιβάλλοντος. Αυτό επιτυγχάνεται καθώς οι ΜΚΟ δε συντελούν απλά στη διάχυση πληροφοριών, αλλά στη διαµόρφωση πολιτικής µέσω του δηµιουργικού διαλόγου και της συνεργασίας µε τους αντίστοιχους κυβερνητικούς φορείς, καθώς και µέσω της ευαισθητοποίησης των πολιτών για την ενεργό συµµετοχή τους. Κατ εφαρµογή της απόφασης 466/2002/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι προσκλήσεις υποβολής προτάσεων στο πλαίσιο δράσης για την προαγωγή των µη κυβερνητικών οργανώσεων που αναπτύσσουν δραστηριότητα κυρίως στον τοµέα της προστασίας του περιβάλλοντος (µε πιο πρόσφατη την 2004/C 193/06) φανερώνουν την αναγκαιότητα θεσµικής και οικονοµικής ενίσχυσης των ΜΚΟ. Προϋπόθεση για τη λήψη χρηµατοδότησης είναι ο προσανατολισµός των δραστηριοτήτων των ΜΚΟ στη στήριξη της ανάπτυξης και της εφαρµογής της Κοινοτικής περιβαλλοντικής πολιτικής και νοµοθεσίας σε περιοχές της Ευρώπης. Τοµείς προτεραιότητας αποτελούν ο περιορισµός της αλλαγής του κλίµατος, η προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας, η υγεία και το περιβάλλον, η βιώσιµη διαχείριση των φυσικών πόρων και των αποβλήτων, που αποτελούν τοµείς προτεραιότητας και για το 6 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον. Επιπρόσθετα, στις προτεραιότητες συµπεριλαµβάνονται η περιβαλλοντική εκπαίδευση και η επιβολή της κοινοτικής περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. Ο ρόλος του ΤΕΕ ως Μη Κυβερνητικού Οργανισµού και ως Συµβούλου της Πολιτείας Η πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία αποτελεί βασική προϋπόθεση έτσι, ώστε οι πολίτες να είναι σε θέση να ασκήσουν ενεργό ρόλο στον εντοπισµό και τη διαχείριση των περιβαλλοντικών ζητηµάτων σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η περιβαλλοντική πληροφόρηση καλύπτει τόσο το δικαίωµα των πολιτών να ζητήσουν πρόσβαση στα περιβαλλοντικά δεδοµένα που διαθέτουν οι αρµόδιες αρχές όσο και την υποχρέωση των αρχών αυτών να συλλέγουν, να ενηµερώνουν και να διαθέτουν τα δεδοµένα αυτά. Ο τρόπος διαµόρφωσης της πληθώρας των περιβαλλοντικών πληροφοριών καθώς και ο τρόπος αντιµετώπισης των περιβαλλοντικών προβληµάτων στη σηµερινή εποχή απαιτούν ειδικό χειρισµό, καθώς στην πλειοψηφία των περιπτώσεων µόνο εξειδικευµένοι επιστήµονες µπορούν να αποκωδικοποιήσουν και να συνθέσουν εικόνα κατανοητή στο ευρύ κοινό. Κατάλληλοι να διαδραµατίσουν το ρόλο αυτό είναι οι µηχανικοί, απόφοιτοι των Πολυτεχνείων και των Πολυτεχνικών Σχολών της χώρας. Οι µηχανικοί σήµερα λαµβάνουν ισχυρή περιβαλλοντική παιδεία, η οποία εξυπηρετεί τις ανάγκες του περιβαλλοντικού σχεδιασµού της ανάπτυξης ανταποκρινόµενοι στα προφίλ περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που έχουν διαµορφωθεί διεθνώς: 11

12 - Κάθετο προφίλ: Προγράµµατα εξειδίκευσης των σπουδών στο περιβάλλον στους διάφορους κλάδους της µηχανικής (µεταπτυχιακά προγράµµατα σπουδών ή εξειδικευµένες κατευθύνσεις προπτυχιακών µαθηµάτων). - Οριζόντιο προφίλ: Περιβαλλοντολόγοι µηχανικοί µη λήψη διπλώµατος στην περιβαλλοντική µηχανική. - Εγκάρσιο προφίλ: Περιβαλλοντική εκπαίδευση µε συγκεκριµένα άµεσα ή έµµεσα περιβαλλοντικά µαθήµατα στους παραδοσιακούς κλάδους της µηχανικής (Πολιτικοί Μηχανικοί, Χηµικοί Μηχανικοί, Αγρονόµοι Τοπογράφοι Μηχανικοί κ.ά). Το επάγγελµα του µηχανικού εντάσσεται στην οµάδα επαγγελµάτων µε άµεση σχέση µε το περιβάλλον, καθώς οι αποφάσεις και η δράση του κατά την άσκηση του επαγγέλµατός του επηρεάζουν το περιβάλλον και τα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης. Οι µηχανικοί είναι σε θέση να εφαρµόσουν τις περιβαλλοντικές πολιτικές και να προωθήσουν την αειφορία και γενικότερα τις προτεραιότητες της ΕΕ στον τοµέα του περιβάλλοντος. Ο ρόλος τους είναι ιδιαίτερα σηµαντικός λόγω των διαφόρων ειδικοτήτων εξειδικεύσεων που λαµβάνουν, µε αποτέλεσµα την πολυσύνθετη παρουσία τους στα περιβαλλοντικά ζητήµατα. Ο περιβαλλοντικός χαρακτήρας της έρευνας και της τεχνολογίας στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό είναι δυνατό να αποδώσει τα αποτελέσµατά του για την αειφόρο ανάπτυξη της χώρας µόνο µε κινητοποίηση ερευνητικού δυναµικού µηχανικών από όλους τους φορείς έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης και διαµόρφωση νέων σχέσεων µε τους φορείς ανάπτυξης. Η θεσµική και πολιτική αυτή προϋπόθεση δηµιουργεί νέες ευθύνες και ρόλους για το ΤΕΕ ως φορέα των Ελλήνων µηχανικών και συµβούλου της πολιτείας. Το ΤΕΕ διαδραµατίζει τόσο επιστηµονικό όσο και κοινωνικό ρόλο στα θέµατα του περιβάλλοντος, προτείνοντας λύσεις στους αρµόδιους κυβερνητικούς φορείς. Σύµφωνα µε τη διάταξη του Νόµου 1650/85 µπορεί να παρεµβαίνει ως πολιτικός ενάγων σε περιπτώσεις παραβίασης της νοµοθεσίας περί προστασίας του περιβάλλοντος. Προτεραιότητα αποτελούν η ενηµέρωση των Ελλήνων µηχανικών και η δηµιουργία κλίµατος και δοµών αλληλοενηµέρωσης και συνεργασίας µε τους φορείς της ανάπτυξης στην κατεύθυνση του αειφόρου σχεδιασµού. Μετά τη ιάσκεψη του Γιοχάνεσµπουργκ οι µηχανικοί καλούνται να διαδραµατίσουν νέους, ιδιαίτερα σηµαντικούς ρόλους στην κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης. Ειδικότερα, καλούνται να ανταποκριθούν στο σχεδιασµό, στη µελέτη, στην υλοποίηση, στην κατασκευή, στην αποτίµηση, στην παρακολούθηση και στον έλεγχο των έργων και των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη τόσο ολοκληρωµένα τοπικά, όσο και ειδικά σε επιµέρους δράσεις περιβαλλοντικής προστασίας στους τοµείς της βιοµηχανίας, της ενέργειας, της διαχείρισης και επεξεργασίας αποβλήτων κ.ά. Στην Ελλάδα υπάρχουν θεσµικές προϋποθέσεις για την εφαρµογή περιβαλλοντικού σχεδιασµού, την υλοποίηση µε συγκεκριµένα έργα της αειφόρου τεχνικής ανάπτυξης της χώρας, την εφαρµογή µέτρων παρακολούθησης, ελέγχου και αποτίµησης της περιβαλλοντικής ποιότητας των σχεδίων και των έργων της αειφόρου ανάπτυξης. Η περιβαλλοντική προστασία συνδέεται άµεσα µε τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η απασχόληση και ο δυναµισµός των µηχανικών στο χώρο της περιβαλλοντικής προστασίας αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά ενός οριζόντιου εργασιακού χώρου και προβάλλει ως βέλτιστη στρατηγική επιλογή για τις ελληνικές επιχειρήσεις την ενίσχυσή τους µε νέες θέσεις εργασίας µε απασχόληση σε 12

13 σηµαντικό βαθµό µηχανικών, καθώς και την εισαγωγή καινοτοµίας που αφορά στην περιβαλλοντική προσέγγιση της ανάπτυξης. Η έρευνα και η εκπαίδευση πρέπει να στηρίζει νέες τεχνικές και τεχνολογίες για καθαρή παραγωγή, για αποτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων και δεικτών αειφορίας µε σκοπό τον ολοκληρωµένο σχεδιασµό. Οι µηχανικοί είναι σε θέση να ενισχύσουν την εισαγωγή καινοτοµιών και τη µεταφορά τεχνογνωσίας, τεχνολογίας καθώς και προϊόντων σε φορείς, επιχειρήσεις και εταιρείες αναπτυσσόµενων χωρών. Οι Έλληνες µηχανικοί, οι µελετητές και οι κατασκευαστές, θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν προκειµένου να καταθέσουν δηµιουργικές προτάσεις για την αξιοποίηση των πόρων που διατίθενται σήµερα στον τοµέα του περιβάλλοντος. Τα παραπάνω συνδέονται και µε την ενίσχυση των πιέσεων από το χώρο των επιχειρήσεων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο για ισχυρότερο προσανατολισµό των προγραµµάτων έρευνας και τεχνολογίας στον τοµέα του περιβάλλοντος (7 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο, ΕΠΕΤ ΙV κ.ά.). Αναδεικνύεται επίσης ως βέλτιστη στρατηγική επιλογή για τους επαγγελµατικούς φορείς η διαµόρφωση και διεκδίκηση ενός νέου πλαισίου πιστοποίησης επαγγελµατικών προσόντων για την άσκηση των «περιβαλλοντικών» επαγγελµάτων µε διαβάθµιση των τεχνικών ευθυνών άσκησης του επαγγέλµατος ανάλογα µε τα «περιβαλλοντικά» προσόντα που δηµιουργεί η παιδεία των απασχολούµενων. Στα πλαίσια αυτά το ΤΕΕ διεκδικεί το ρόλο του ως φορέα πιστοποίησης των επαγγελµατικών προσόντων των διπλωµατούχων µηχανικών και πιθανόν ευρύτερα των τεχνικών επαγγελµάτων, υποστηρίζοντας ότι η άσκηση του επαγγέλµατος προϋποθέτει τις πενταετείς σπουδές και την ενίσχυση του περιβαλλοντικού χαρακτήρα των διπλωµατούχων µηχανικών όπως συµβαίνει στην Ελλάδα. Γίνεται φανερό ως εκ τούτου ότι δηµιουργούνται νέες προκλήσεις, ευθύνες και ρόλοι για όλους τους κλάδους των µηχανικών. Το ΤΕΕ στο πλαίσιο αυτό καλείται να αναλάβει πρωτοβουλίες σε συνεργασία µε τους ενδιαφερόµενους φορείς και την πολιτεία για την υποστήριξη του νέου προφίλ µηχανικών, µε έµφαση στη συµβολή τους (τεχνική, κοινωνική, πολιτική) στην αειφόρο ανάπτυξη της χώρας και στη δηµιουργία νέας συνείδησης για το νέο τεχνικό πολιτισµό. Οι δράσεις του ΤΕΕ προσανατολίζονται σε: - γενικές περιβαλλοντικές πολιτικές, που αφορούν σε προσέγγιση περιβαλλοντικών ζητηµάτων ευρέως χαρακτήρα και απαιτούν γενική πολιτική αντιµετώπισης - τοµεακές περιβαλλοντικές πολιτικές που αφορούν σε τοµείς όπως οι µεταφορές, ο τουρισµός, η γεωργία, η ενέργεια, τα έργα υποδοµής κ.ά. Περιβαλλοντικά θέµατα αιχµής αποτελούν σήµερα: - το θεσµικό πλαίσιο για το περιβάλλον (ευρωπαϊκό και διαδικασία εναρµόνισης) - τα παγκόσµια προβλήµατα στον τοµέα του περιβάλλοντος (κλιµατική αλλαγή, στρώµα όζοντος, ερηµοποίηση κ.ά.) - η διαχείριση στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων - η διαχείριση υγρών αποβλήτων - η διαχείριση υδατικών πόρων - το φυσικό περιβάλλον (προστατευόµενες περιοχές, βιότοποι, τοπία, χλωρίδα πανίδα, δάση, έδαφος) - το αστικό περιβάλλον - η ατµοσφαιρική ρύπανση - η ρύπανση του εδάφους - η περιβαλλοντική παιδεία εκπαίδευση 13

14 - η περιβαλλοντική διαχείριση - η οικολογική δόµηση. Πρόκληση τέλος αποτελεί η δηµιουργία ενός παρατηρητηρίου στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο ευρύτερα για την αειφόρο ανάπτυξη µε έµφαση στην ανάπτυξη και διατήρηση των κατασκευών, του δοµηµένου περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, αξιοποιώντας τις ιδιαιτερότητες της περιοχής αλλά και την εµπειρία του ΤΕΕ. Η επίτευξη του στόχου της αειφορίας οδηγεί στην εναρµόνιση και στην προσαρµογή της διαδικασίας σχεδιασµού των έργων, της παραγωγής και της χρήσης των δοµικών υλικών και προϊόντων κατασκευής κτιριακών έργων σε απαιτήσεις όπως της µείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, της αύξησης του χρόνου ζωής των υλικών και των κατασκευών στις συνθήκες του φυσικού και δοµηµένου περιβάλλοντος, καθώς και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής και της εργασίας των πολιτών. Συµπεράσµατα Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι για την Ευρωπαϊκή προοδευτική σκέψη και πρακτική που ενδιαφέρεται για την Ευρώπη των λαών, την απασχόληση, το περιβάλλον, την παιδεία και την ποιότητα της ζωής τους, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης στον παγκοσµιοποιηµένο οικονοµικό χώρο αλλά και έναντι των ΗΠΑ µε µια σωστή ευρωπαϊκή πολιτική για την περιβαλλοντική ανάπτυξη πρέπει να αποτελεί µια θέση αιχµής, µια θέση αντιπαράθεσης για τις τρέχουσες ευρωπαϊκές πολιτικές και πρακτικές. Μια θέση που διασφαλίζοντας την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης απέναντι στις ΗΠΑ θα διασφαλίζει την µη αντιπαλότητά της και θα εµπεδώνει τους όρους ειρηνικής συνύπαρξης στην Ευρώπη και στον Κόσµο. Άλλωστε, η κριτική της τεχνολογίας, η ανάδειξη της αντίληψης ότι η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη, αλλά υλοποιεί τις κοινωνικές και οικονοµικές σκοπιµότητες της ανάπτυξης αποτελεί µία «Ευρωπαϊκή» αντίληψη όπως ευρωπαϊκή και προοδευτική είναι και η αντίληψη της ειρήνης σαν προϋπόθεση για µια ανάπτυξη µε επίκεντρο τον άνθρωπο. Σηµαντικός είναι ο ρόλος που καλείται να διαδραµατίσει το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας ως µη κυβερνητικός οργανισµός και σύµβουλος της πολιτείας στον τοµέα του περιβάλλοντος µε ανάληψη πρωτοβουλιών για την υποστήριξη του νέου προφίλ µηχανικών για την ανταπόκριση στα περιβαλλοντικά θέµατα αιχµής. Βιβλιογραφία Μοροπούλου, A., Η διεπιστηµονικότητα ως απαραίτητη µεθοδολογία αντιµετώπισης των προβληµάτων του περιβάλλοντος, Σεµινάριο διεπιστηµονικότητας ΥΕΤ Περιβάλλον, Αθήνα (1982) Μοροπούλου, A., Πρόταση για ειδικό χρηµατοδοτικό και θεσµικό πλαίσιο για τις επενδυτικές πρωτοβουλίες της νεολαίας, ιεθνής Συνδιάσκεψη Τοπικές παραγωγικές πρωτοβουλίες, ΟΟΣΑ, Αθήνα, 1-4 εκεµβρίου (1983) Μοροπούλου, A., Θεσµοί και κατευθύνσεις ενίσχυση των πρωτοβουλιών της νεολαίας, Συνέδριο Οικολογικές και Αναπτυξιακές Πρωτοβουλίες Νέων, UNESCO, UNEP, OHE, OOΣΑ, ΥΓΝΑ, Αθήνα, 5-7 Απριλίου (1984) 14

15 Moropoulou, A., Multi criteria decision making on islands development, Colloque International sur Environement et Developement de les Petites Iles Mediterraneennes, MAB-UNESCO,University of Barcelona, Ibiza -Formentera, 8-12 Οctober (1985) Moropoulou, A., Finance, Technology, Institutions for viable regional development and new jobs creation, Conference of Peripheral Maritime Regions Regional development towards emloyment creation, EEC, Killarney, Οctober (1986) First international workshop Technological innovation and financing, OECD-Banca Toscana, Τokio Bank, Boston Bank, Deutsche Bank, Firenze December (1986). (κύρια εισηγήτρια ως ΟΕCD expert) Μοροπούλου, A., Πολλαπλά κριτήρια και διεπιστηµονικές µέθοδοι περιφερειακού σχεδιασµού της ανάπτυξης, ιεθνής συνάντηση Περιβάλλον και Περιφερειακή Ανάπτυξη, Κέντρο ελφών, ΥΠΕΧΩ Ε, ΕΟΚ, ΟΟΣΑ, ελφοί, Απρίλιος (1988) Μοροπούλου, A., Περιβαλλοντικός σχεδιασµός της ανάπτυξης, Συνέδριο Σοσιαλιστικών Κοµµάτων του Ευρωκοινοβουλίου Eυρωπαϊκή Πολιτική και Περιβάλλον, Σκιάθος, Μάιος (1988) Μοροπούλου, A., Νέοι απαιτούµενοι προσανατολισµοί για µια δηµιουργική ανάπτυξη του τουρισµού σε σχέση µε το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, 1o ιεθνές Συνέδριο Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, ΟΟΣΑ, Ρόδος, Οκτώβριος (1989) Mοροπούλου, A., Η πόλη ως ρυθµιστής, Παγκόσµιο Συνέδριο για την Ποιότητα του αέρα στις αστικές περιοχές, ήµος Αθηναίων, ΟΟΣΑ, ΥΠΕΧΩ Ε, Αθήνα, Σεπτέµβριος (1990) Moropoulou, A., Environment and Employment, International Congress on Environment, OECD, Naples, (1992) (κύρια εισηγήτρια) Moropoulou, A., Pilot programme: employment in tourism development by the valorisation and preservation of cultural heritage, Convegno Progetto Magna Grecia, GSEE, CGIL-CISL-UIL, Brindisi July (1996) Μοροπούλου, Α., «Ο πολλαπλός ρόλος των Μηχανικών στην Ανάπτυξη», Παγκόσµιο Συνέδριο Μηχανολόγων, Κόρινθος (1998) Moropoulou, A., Conservation, rehabilitation and management directions regarding cultural heritage of the islands towards sustainable development, ιεθνές Συνέδριο Prelude UNESCO «Αειφόρος ανάπτυξη στα νησιά : Ο ρόλος της έρευνας και της εκπαίδευσης» - Workshop «Conservation, rehabilitation and management of the cultural and architectural heritage towards islands sustainable development, Ρόδος 30 Απριλίου 4 Μαΐου (1998) Μoropoulou, A., Employment and training in conservation and rehabilitation of cultural heritage towards sustainable development. Open archaeological park Magna grecia - Grecia, ιεθνές Συνέδριο E.E., EMΠ, Πανεπιστήµιο του Lecce, ΤΕΕ, ΓΣΕΕ, Ευρωπαϊκά Εργατικά Συνδικάτα, Συντήρηση και αξιοποίηση της 15

16 Πολιτιστικής Κληρονοµιάς : Εκπαίδευση - Απασχόληση, Αθήνα, ΕΜΠ, Μαΐου (1998) Moropoulou, A., New job profiles and skills in the protection of Cultural Heritage: The need for recognition and institutionalization Suggested actions, supporting measures and policies, OECD Forum of Cities and Regions: The role of Culture in Local Development and Job Creation, Paris, 25 September (2000) Πορίσµατα της Ηµερίδας Συζήτησης των ΕΚΠΑ και ΥΠΕΧΩ Ε µε θέµα: Το 6 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον, «Το 6 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον και η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αειφορία», Αθήνα, 23 Μαΐου (2001) Κούρτελη Χ., «Χρηµατοδοτικοί πόροι για την υλοποίηση της περιβαλλοντικής πολιτικής στην Ελλάδα, ιαχειριστική Αρχή ΕΠΠΕΡ / ΥΠΕΧΩ Ε», Συνάντηση Εργασίας του ΕΚΠΑΑ µε θέµα «Βιώσιµη Ελλάδα και το Μεσογειακό Σχέδιο ράσης», 3 Σεπτεµβρίου (2001) Φυλλάδιο Ευρωπαϊκής Επιτροπής - Γενική ιεύθυνση Τύπου και Επικοινωνίας, «Επιλέγουµε ένα πιο οικολογικό µέλλον. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το περιβάλλον», Βρυξέλλες (2002) Πορίσµατα της Ηµερίδας «Ο δρόµος για το Γιοχάνεσµπουργκ - Καταγραφή της επιτευχθείσης προόδου κατά τη δεκαετία µετά τη ιάσκεψη του Ρίο», Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης, Αθήνα, Μάρτιος (2002) Ενηµερωτικό ελτίο ΤΕΕ, «Ο κόσµος µετά το Γιοχάνεσµπουργκ: Προβλήµατα προοπτικές ο ρόλος των µηχανικών», Τεύχος 2225, 2 εκεµβρίου (2002) Μοροπούλου Α., Κωνσταντή Α., «Ο ρόλος της παιδείας των Μηχανικών, της έρευνας και της τεχνολογίας στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό για την αειφόρο ανάπτυξη της χώρας», HELECO, Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδος, Αθήνα, 31 Ιανουαρίου (2003) Παπαδηµητρίου Γ., «Αειφόρος ανάπτυξη και Ευρωπαϊκό Σύνταγµα», Νόµος και Φύση, Ιούνιος (2003) Καριψιάδης Γ., «Περιβαλλοντική ηµοκρατία», Νόµος και Φύση, Αύγουστος (2003) Scientific Congress - Scientific Committee of the 7 th International Symposium of the Organisation of World Heritage Cities, Final Conclusions: Recommendations to the local authorities and stakeholders of World Heritage Cities, 7 th International Symposium of the OWHC, Rhodes, September (2003) Moropoulou, A. Konstanti A., European strategies for preservation and management of Historic Cities: Knowledge based decision making approach, Workshop on Air Pollution and Cultural Heritage, Seville, Spain, 1 3 December (2003)