πανεπιστηµιακά Έκδοση του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας, Οικονοµικών και Κοινωνικών Επιστηµών 1ος

Transcript

1 πανεπιστηµιακά Έκδοση του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας, Οικονοµικών και Κοινωνικών Επιστηµών 1ος τόµος Εαρινό Εξάµηνο ακαδηµαϊκού έτους

2 Υπεύθυνος Έκδοσης Αναπληρωτής Καθηγητής Ηλίας Κουσκουβέλης, Αντιπρύτανης Ακαδηµαϊκών Υποθέσεων & Προσωπικού Πανεπιστηµίου Μακεδονίας Συντακτική Επιτροπή Καθηγητής Βάιος Λάζος, Τµήµα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παρούλα Νάσκου-Περράκη, Τµήµα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Οικονοµικών & Πολιτικών Σπουδών Επίκουρος Καθηγητής Γιάννης Χατζηδηµητρίου, Τµήµα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Υπεύθυνη Ύλης Μαρίνα Κοκκινίδου Τυπογραφική Επιµέλεια Παραγωγή Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Μακεδονίας Ηλεκτρονική Έκδοση Θοδωρής Γούτας Διεύθυνση Επικοινωνίας Μαρίνα Κοκκινίδου, Υπεύθυνη Τµήµατος Δηµοσίων & Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Εγνατία 156, Τ.Θ. 1591, Θεσσαλονίκη GR Τηλ.: Fax: Επιτρέπεται η αναδηµοσίευση κειµένου ή κειµένων του εντύπου µε τον όρο να αναφέρεται η πηγή, δηλαδή το έντυπο «ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ».

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σηµείωµα του Πρύτανη 4 Σηµείωµα του Υπευθύνου Έκδοσης 5 Πανεπιστήµιο Μακεδονίας και Κύπρου 6 Επέτειος Αποσπάσµατα του πανηγυρικού λόγου για την 184η Επέτειο Της Επανάστασης του Διεθνείς οργανισµοί 22 Ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράµµατα 24 Δραστηριότητες ΔΕΟΠΣ 27 Τµήµατος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών 29 Τµήµατος Μουσικής Επιστήµης & Τέχνης 31 Γραφείο Πρακτικής Άσκησης Φοιτητών 38 Φοιτητικά 40 Περιβάλλον 41 Κέντρο Συµβουλευτικής και Στήριξης Φοιτητών (ΚΣΣΦ) 48 Ερευνητικό Πανεπιστηµιακό Ινστιτούτο 51 Εκδηλώσεις 54 Πειραµατικό Σχολείο 56 Το Βήµα 68

4 Σηµείωµα του Πρύτανη Αγαπητά µέλη της Πανεπιστηµιακής µας Κοινότητας, Όταν πριν από λίγα χρόνια το Ίδρυµά µας ξεκινούσε την έκδοση «Τα Νέα του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας», είχαµε την ελπίδα ότι θα κατορθώναµε να παρουσιάσουµε µέσα από τις σελίδες του τις πολυσχιδείς δραστηριότητες ενός Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύµατος που βρισκόταν σε διαρκή ανάπτυξη. Με συστηµατικές προσπάθειες και κόπους, ξεπερνώντας τις όποιες αντιξοότητες, ο στόχος στέφθηκε µε απόλυτη επιτυχία. Μέσα από τις σελίδες των έξι συνολικά τευχών που κυκλοφόρησαν, είχαµε κατορθώσει να παρουσιάσου- µε µια αξιοπρεπέστατη έκδοση, πλούσια σε υλικό, που σε µεγάλο βαθµό αντιστοιχούσε στο σηµαντικό έργο που έχει να επιδείξει το Πανεπιστήµιό µας. Με τους ίδιους στόχους αλλά και έχοντας την εµπειρία της προηγούµενης έκδοσης, τα «Πανεπιστηµιακά», τα οποία θα κυκλοφορούν ανά εξάµηνο, αποτελούν το φυσικό διάδοχο, µε αναµορφωµένη και πλουσιότερη ύλη. Η κυκλοφορία του πρώτου τεύχους των «Πανεπιστηµιακών» συµπίπτει µε την επιτυχηµένη ολοκλήρωση και της πρώτης ακαδηµαϊκής χρονιάς για τα νέα Τµήµατα του Πανεπιστη- µίου Μακεδονίας: του Τµήµατος Μάρκετινγκ και Διοίκησης Λειτουργιών στην Έδεσσα και του Τµήµατος Διοίκησης Τεχνολογίας στη Νάουσα. Όπως είχαµε επισηµάνει κατά το παρελθόν, τα πρώτα βήµατα του Πανεπιστηµίου εκτός της έδρας του στη Θεσσαλονίκη, θα ήταν καθοριστικής σηµασίας για το Ίδρυµά µας, αφού θα προσδιόριζαν τις δυνατότητές του να αναπτυχθεί τόσο σε ακαδηµαϊκό όσο και σε οργανωτικό επίπεδο. Για το λόγο αυτόν δόθηκε µεγάλη έµφαση στην όσο το δυνατό καλύτερη λειτουργία τους, από την πρώτη στιγµή, ώστε οι νέοι µας φοιτητές να µείνουν ικανοποιηµένοι από το αποτέλεσµα. Η επιτυχηµένη πρώτη ακαδηµαϊκή χρονιά δε σηµαίνει ότι θα επαναπαυθούµε. Ίσα-ίσα, είµαστε αποφασισµένοι να καταβάλουµε ακόµη µεγαλύτερες προσπάθειες ώστε τα νέα Τµήµατα να φτάσουν, αλλά και να ξεπεράσουν ακόµη, το επίπεδο λειτουργίας των παλαιότερων Τµηµάτων του Ιδρύµατός µας. Ανεβάζοντας τον πήχη ακόµη ψηλότερα, τόσο για τα παλιά όσο και για τα νέα Τµήµατα, διασφαλίζουµε τη συνέχιση της δυναµικής ανάπτυξης για το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, η οποία είναι το καλύτερο εχέγγυο για το µέλλον του. Καθηγητής Κωνσταντίνος Βελέντζας Πρύτανης Πανεπιστηµίου Μακεδονίας

5 Σηµείωµα του Υπευθύνου Έκδοσης Φίλες και φίλοι, Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η ενηµέρωση έχει καταστεί αναγκαίο και κρίσιµο πλέον αγαθό της σύγχρονης κοινωνίας. Καθίσταται δε ακόµη σηµαντικότερη στο πλαίσιο λειτουργίας ενός πανεπιστηµιακού ιδρύµατος, αφού διευκολύνει την διάχυση στα µέλη της πανεπιστηµιακής κοινότητας χρήσιµων πληροφοριών για τη λειτουργία της. Για τη δηµιουργία πολλαπλών διαύλων επικοινωνίας µεταξύ των µελών της κοινότητάς του, το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας προχώρησε τα τελευταία χρόνια στην έκδοση περιοδικού για την καταγραφή των δραστηριοτήτων του συνολικά ως Ιδρύµατος, παρουσιάζοντας τους στόχους, τις επιδιώξεις και τις προοπτικές του, αλλά και τις επιµέρους δράσεις των τµηµάτων και των υπηρεσιών του. Το τεύχος «Πανεπιστηµιακά» του εαρινού εξαµήνου του ακαδηµαϊκού έτους που κρατάτε στα χέρια σας είναι απτή απόδειξη των προσπαθειών που καταβάλλονται ώστε να παρουσιαστεί µε τον καλύτερο τρόπο η δουλειά που συντελείται µέσα στο Ίδρυµά µας. Αυτό που αποτελεί κοινή προσπάθεια και για την οποία όλοι µας είµαστε υπερήφανοι. Την προσπάθεια αυτή θέλουµε να αναδείξουµε ακόµη περισσότερο στα επό- µενα τεύχη και για το λόγο αυτό θεωρούµε ότι η ενεργός συµµετοχή της ακαδηµαϊκής κοινότητας, θα προσέφερε σηµαντικά στον εµπλουτισµό της ύλης του. Η ενεργός συµµετοχή µπορεί να πάρει τη µορφή επίκαιρων άρθρων, σχολίων, ειδικών επισηµάνσεων για τη βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας του Ιδρύµατος µε την εµπέδωση της αντίληψης ότι το περιοδικό είναι ένα πεδίο όσµωσης για όλα τα µέλη της πανεπιστηµιακής κοινότητας. Πιστεύω ότι η ανταπόκριση που βρήκε η προηγούµενη προσπάθεια, µε τη έκδοση των «Νέων του Πανεπιστηµίου», θα έχει και µια ανταποδοτική µορφή µε την επιζητούµενη αυτή συνεργασία στην καινούργια έκδοση. Θα ήθελα να επισηµάνω, πάντως, ότι δεν επιδιώκουµε να καταστήσουµε τα «Πανεπιστηµιακά» επιστηµονικό περιοδικό, αλλά να διατηρήσουµε µια µορφή πιο εύληπτη για τους αναγνώστες του, οι οποίοι δεν περιορίζονται σε καθαρά ακαδηµαϊκούς κύκλους. Τους προηγούµενους µήνες, στους χώρους του Πανεπιστηµίου διοργανώθηκαν σηµαντικές εκδηλώσεις, οι οποίες παρουσιάζονται µέσα από τις σελίδες αυτού του τεύχους των «Πανεπιστηµιακών». Ενδεικτικά θα αναφέρω την τελετή αναγόρευσης του Δηµήτρη Χριστόφια σε επίτιµο διδάκτορα του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας καθώς και την ηµερίδα για το µέλλον της Ευρώπης, η οποία ύστερα από τις πρόσφατες εξελίξεις στο ευρωπαϊκό τοπίο αποδεικνύεται εξαιρετικής σηµασίας. Παράλληλα παρουσιάζονται αξιόλογες δραστηριότητες των Τµη- µάτων και των υπηρεσιών του Ιδρύµατος, ενώ υπάρχει και εκτενής αναφορά στις δραστηριότητες του Πειραµατικού Σχολείου του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας, το οποίο αναπτύσσεται, διευρύνει τον κύκλο της προσφοράς του και συνεισφέρει στο κύρος του Ιδρύµατός µας. Είµαι πεπεισµένος ότι η διαρκής ανοδική πορεία του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας θα συνεχίσει να καταγράφεται µέσα από τις σελίδες της έκδοσης αυτής και η συµµετοχή σας µε την παρουσίαση των δράσεων που συντελούνται στους κόλπους του Ιδρύµατος θα είναι ολοένα και εντονότερη. Για τη συντακτική επιτροπή Αναπληρωτής Καθηγητής Ηλίας Κουσκουβέλης Αντιπρύτανης Ακαδηµαϊκών Υποθέσεων Πανεπιστηµίου Μακεδονίας

6 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΚΥΠΡΟΣ ΤΕΛΕΤΗ ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΤΟΥ Γ.Γ. ΤΟΥ ΑΚΕΛ, ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΦΙΑ ΣΕ ΔΙΔΑΚΤΟΡΑ ΤΟΥ ΤΜΗ- ΜΑΤΟΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕ- ΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2004, π.µ. ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΤΕΛΕΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΡΥΤΑΝΗ ΑΚΑ- ΔΗΜΑΪΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙ- ΚΟΥ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΗΛΙΑ ΚΟΥ- ΣΚΟΥΒΕΛΗ Ο νόµος προβλέπει τη δυνατότητα αναγόρευσης επιτίµου διδάκτορα σε δύο κατηγορίες προσωπικοτήτων: σε εκείνους που συνεισέφεραν στην επιστήµη και σε εκείνους που παρείχαν πολύτιµες υπηρεσίες στο Έθνος. Αναµφισβήτητα ο Δηµήτρης Χριστόφιας, διδάκτωρ Ιστορίας, Γενικός Γραµµατέας από το 1988 της Κεντρικής Επιτροπής του Ανορθωτικού Κόµµατος Εργαζόµενου Λαού (ΑΚΕΛ), βουλευτής Κερύνειας από το 1991, Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δηµοκρατίας από το 2001 και µέλος του Εθνικού Συµβουλίου εντάσσεται στη δεύτερη περίπτωση. Με την αναγόρευση αυτή το Τµήµα Διεθνών και Ευρωπαϊκών, Οικονοµικών και Πολιτικών Σπουδών και το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ευοδώνουν τον ρόλο τους πέρα από το Ελληνικό κράτος, στην Κυπριακή Δη- µοκρατία, όπου ανθεί σήµερα ένα µεγάλο κοµµάτι του Ελληνισµού, και τιµούν στο πρόσωπο του Δηµήτρη Χριστόφια την Κυπριακή Δηµοκρατία, την Κυπριακή Αριστερά και φυσικά τον ίδιο. Ο Ελληνισµός της Κύπρου µετά από πολλούς αιώνες σκλαβιάς κατόρθωσε να αποτινάξει τον αποικιοκρατικό ζυγό και, αφού δεν του επετράπη να ενωθεί µε την Ελλάδα, να ολοκληρωθεί σε κράτος, σε µία Δηµοκρατία. Για τη Δηµοκρατία αυτήν προκαθορίστηκαν από τη διεθνή πολιτική πολλές και ταυτόχρονες πορείες προς την τραγωδία: η εµφυτευ- µένη στο σύστηµά της πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε», ο σωβινισµός, η εγγύτητα ενός ιµπεριαλιστικού γείτονα, η απόσταση, η αδυναµία και, κάποια στιγµή, η ίδια η προδοσία των αδελφών, η πόλωση του διεθνούς συστήµατος. Το αποτέλεσµα δεν άργησε στις 20 Ιουλίου Τριάντα χρόνια µετά η Δηµοκρατία έχει να επιδείξει πολλά: απορρόφησε και αποκατέ- 6

7 στησε δεκάδες χιλιάδες προσφύγων, ανύψωσε το βιωτικό επίπεδο των πολιτών της στα υψηλότερα διεθνώς, και όχι µόνο διατήρησε αλλά και τελειοποίησε κατά την λειτουργία του ένα πολιτικό σύστηµα στο οποίο δεσπόζοντα ρόλο διαδραµατίζει ένα κόµµα που εκφράζει τα συµφέροντα των εργαζοµένων, το ΑΚΕΛ, του οποίου ηγείσθε κύριε Πρόεδρε. Το ΑΚΕΛ εξέλιξη από το 1941 του Κοµ- µουνιστικού Κόµµατος Κύπρου πιστώνεται, κυρίες και κύριοι, µε τη συµµετοχή του στον αγώνα κατά του φασισµού και του ναζισµού, µε τη συµµετοχή στον αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατία, µε τη στήριξη του νεοσύστατου κράτους, µε τις προσπάθειές του για τη δικαιότερη κατανοµή του εισοδήµατος, µε την επιτυχηµένη του συµµετοχή στις δοµές του κράτους. Πιστώνεται ακόµη µε τους αγώνες του για τη διεθνοποίηση του Κυπριακού και την ανατροπή των αποτελεσµάτων της εισβολής και της συνεχιζόµενης κατοχής, µε την προσέγγιση των Τουρκοκυπρίων, µε τη δηµιουργική του, κατά την άποψή µου, στάση στην πορεία της Δηµοκρατίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και µε την στάση του απέναντι στο περίφηµο Σχέδιο Ανάν, προσφέροντας η Αριστερά πολύτιµες υπηρεσίες στο έθνος. Και έρχοµαι σε εσάς κύριε Πρόεδρε. Εδώ µε τα δικά σας λόγια είµαστε άνθρωποι «δικοί». Επιτρέψτε µου, στο βαθµό που ανέχεται η προσωπική και ιδεολογική σας ηθική, µε τη δύναµη του µυαλού και της ψυχής, µε το κύρος και την αυτοπεποίθηση της γνώσης, να σας επαινέσω. Ο Δηµήτρης Χριστόφιας έγινε Γενικός Γραµµατέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΑΚΕΛ σε µία κρίσιµη στιγµή, τη στιγµή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης και ανάδυσης ιδεών περί τέλους των ιδεολογιών αλλά και της Ιστορίας. Συνέβαλε στη σταθεροποίηση, στην ανανέωσης και στην εµβάθυνση της δηµοκρατίας του κόµµατός του. Στα πλαίσια µίας συλλογικής προσπάθειας το ΑΚΕΛ βρέθηκε σε ανοδική πορεία και κατεγράφη στις εκλογές του 2001 ως η πρώτη πολιτική δύναµη της Δηµοκρατίας µε 35%. Επίσης, για πολλά χρόνια βρίσκεται πρώτος και µε διαφορά σε όλες τις επιστηµονικές έρευνες καταγραφής της δηµοτικότητας των πολιτικών αρχηγών. Τούτο δεν είναι τυχαίο. Σύµφωνα µε τους συντρόφους σας χαρακτηρίζεστε από ειλικρίνεια, αµεσότητα µε τον κόσµο, ανθρωπιά και ανιδιοτέλεια. Και σύµφωνα µε άλλους είσθε ο χαρισµατικός ηγέτης των Κυπρίων εργαζοµένων. Στην Ελλάδα η αναγνωρισιµότητά σας αλλά και η δηµοτικότητά σας ανέβηκαν κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια όταν τα φώτα της δηµοσιότητας εστιάσθηκαν δυστυχώς συγκυριακά στο Κυπριακό. Είχατε να αντιµετωπίσετε την πρόταση «λύσης» µίας εισβολής και κατοχής που βαφτίσθηκε «πρόβληµα». Μία «λύση» που παρουσιάσθηκε ως «δίκαιη», «βιώσιµη» και «λειτουργική» και ακόµη περισσότερο ως «ιστορική», «µοναδική» και «τελευταία». Όλοι γνωρίζαµε ότι η όποια «λύση» δεν θα µπορούσε να είναι δίκαιη. Είχαµε ήδη υποχωρήσει στη διζωνική, δικοινοτική οµοσπονδία. Και η λύση Ανάν πρόσφερε ένα παγκοσµίως καινοφανές µόρφωµα και δεν µπορούσε να είναι βιώσιµη γιατί απλά δεν ήταν λειτουργική και δεν παρείχε συνθήκες ασφαλείας. Αλήθεια, σε ποιο Σύνταγµα του κόσµου γίνεται ανεκτή η παραµονή ξένων στρατευµάτων στη χώρα και χωρίς καµία αξιόπιστη εγγύηση; Πού αλλού διατηρούνται οι εσχάτως, δια της βίας και πέραν κάθε ανθρωπιστικής λογικής µετακινηθέντες έποικοι; Όσοι γνωρίζουν Ιστορία όπως και να την αντιλαµβάνονται, γραµµική, κυκλική ή σπειροειδή γνωρίζουν ότι αυτό το σχέδιο δεν ήταν ιστορικό. Δεν ήταν µοναδικό, όπως µαρτυρούσαν τα σχέδια που φέρουν τα ονό- µατα διαφορετικών Γενικών Γραµµατέων του ΟΗΕ ή ο αριθµός 5 που έφερε το συγκεκριµένο. Και φυσικά, όπως και εσείς δηλώσατε, δεν θα είναι ούτε και τελευταίο. Η στάση σας, κύριε Πρόεδρε όπως εγώ την εισέπραξα και την αποκωδικοποίησα ήταν υπεύθυνη, ψύχραιµη, διορατική και αριστοτεχνικής πολιτικής τακτικής. Ανάλογη ενός ανθρώπου που αντιλαµβάνεται την πολιτική και που γνωρίζει την 33 τουλάχιστον αιώνων Ιστορία του λαού του, αλλά και την Ιστορία των Λαών. Και ανάλογη ενός πολίτη που την κατάλληλη στιγµή αντιστέκεται στις όποιες, όποιων πιέσεις, επιβεβαιώνοντας το στίχο του Γιάννη Ρίτσου πως «σε τούτα εδώ τα µάρµαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει, µήτ αλυσίδα στου Ρωµηού και στ αγεριού το πόδι». 7

8 Μετά την έκφραση του λαού της Δηµοκρατίας δεν υπήρξαν καταστροφές, όπως προέβλεπαν οι Κασσάνδρες. Ούτε σεισµοί, ούτε λοιµοί, ούτε καταποντισµοί µόνο κάποιες δυσκολίες. Αντιθέτως η στάση σας, η στάση του κόµµατός σας έδωσε την ευκαιρία στην Κυπριακή Δηµοκρατία, αφού εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ως κράτος µέλος, µε αυξηµένα πλέον τα επίπεδα της ασφαλείας, να ατενίζει πιο αισιόδοξα το µέλλον. Ένα µέλλον δηµιουργικό, ειρηνικό, ένα µέλλον στο οποίο θα επέλθει η ανατροπή των συνεπειών της εισβολής και κατοχής, µε µία λύση πραγµατικά βιώσιµη και λειτουργική. Με µία λύση πιθανώς οδυνηρή αλλά υποφερτή, που θα είναι δίκαιη για τις επόµενες γενιές Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Για όλους αυτούς τους λόγους, εµείς που προτείναµε την αναγόρευση του Δηµήτρη Χριστόφια σε επίτιµο διδάκτορα, και όλοι οι συνάδελφοι του Τµήµατος Διεθνών και Ευρωπαϊκών, Οικονοµικών και Πολιτικών Σπουδών που το αποδεχτήκαµε, πιστεύουµε ότι ο τιµώµενος προσέφερε πολύτιµες υπηρεσίες στο έθνος και ευχόµαστε να συνεχίσει ακούραστα να τις προσφέρει. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΜΙΛΙΑΣ του κ. ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΦΙΑ µετά την αναγόρευσή του σε Επίτιµο Διδάκτορα Με τη σηµερινή σεµνή τελετή γίνεται µια µεγάλη τιµή στο πρόσωπό µου, για την οποία θερµά ευχαριστώ το Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, τις Πρυτανικές Αρχές, το διδακτικό προσωπικό και τους φοιτητές του Πανεπιστηµίου. Θεωρώ ότι η πραγµατική τιµή ανήκει στο µαχητή κυπριακό λαό από τον οποίο προέρχοµαι και είµαι υπερήφανος για τούτο. Ανήκει στη Βουλή των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δηµοκρατίας της οποίας έχω την τιµή να είµαι Πρόεδρος στην παρούσα θητεία ως αποτέλεσµα της εµπιστοσύνης που έδειξαν στο πρόσωπό µου οι συνάδελφοι βουλευτές. Ανήκει στο Ανορθωτικό Κόµµα του Εργαζό- µενου Λαού του οποίου έχω την τιµή να προΐσταµαι ως πρώτος µεταξύ ίσων. Κάθε ξεχωριστή προσωπικότητα έχει την ευκαιρία να προσφέρει στα κοινά. Πιστεύω όµως ότι αυτή η προσφορά πολλαπλασιάζεται σε ποσότητα αλλά και σε ποιότητα, όταν γίνεται µέσα από ένα οργανωµένο σύνολο κατόπιν συνειδητής επιλογής. Ο άνθρωπος Δηµήτρης Χριστόφιας, ο πολιτικός Δηµήτρης Χριστόφιας µε την όποια προσφορά, οφείλει τα πάντα στο Κίνηµα της Αριστεράς στην Κύπρο στο οποίο εντάχθηκε από τα εφηβικά του χρόνια. Στις γραµµές του Κινήµατος της Αριστεράς διαµορφώθηκαν ο χαρακτήρας και η προσωπικότητά µου. Γαλουχήθηκα µε υψηλά ιδανικά και πανανθρώπινες αξίες. Απέκτησα πολύτιµες εµπειρίες και ακαδηµαϊκή µόρφωση. Είχα µοναδικές ευκαιρίες προσφοράς και ανέλιξης. Ας µου επιτραπεί, λοιπόν, µαζί µε τις θερµές µου ευχαριστίες να αφιερώσω την τιµή που µου γίνεται σήµερα στο Κόµµα των εργαζοµένων της Κύπρου, το ΑΚΕΛ. Στη µετά το 1974 περίοδο η Αριστερά, συνεπής στη δική της κοινωνικοπολιτική θεώρηση των φαινοµένων εισήγαγε στο Κυπριακό την πολιτική της επαναπροσέγγισης ως συστατικό στοιχείο του αντικατοχικού αγώνα. Επαναπροσέγγιση σηµαίνει για µας ανειρήνευτος αγώνας ενάντια στον εθνικισµόσοβινισµό και ανάδειξη του αντικατοχικού περιεχοµένου του κοινού µας αγώνα. Σηµαίνει αναζήτηση και εφαρµογή κοινωνικο-ταξικών κριτηρίων στις σχέσεις των πολιτών και των κοινοτήτων, ανεξάρτητα από την εθνική τους προέλευση. Επαναπροσέγγιση σηµαίνει ανεπιφύλακτη υποστήριξη της οµοσπονδιακής λύσης. Σηµαίνει αµοιβαίος σεβασµός των ιδιαιτεροτήτων ανάµεσα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους και προσπάθεια κατανόησης των εκατέρωθεν ανησυχιών. Σηµαίνει υπογράµµιση και προώθηση των κοινών χαρακτηριστικών τους. Η αρχή ήταν δύσκολη και η Αριστερά δέχτηκε επιθέσεις και προπηλακισµούς για την πολιτική της επαναπροσέγγισης που εφάρ- µοζε. Σήµερα όλοι αποδέχονται την αναγκαιότητα αυτής της πολιτικής. Ορισµένοι µάλιστα εµφανίζονται βασιλικότεροι του βα- 8

9 σιλέως στην προσέγγισή τους προς την Τουρκοκυπριακή κοινότητα και κάνουν το λάθος να αντιµετωπίζουν την επαναπροσέγγιση ως διαδικασία ψυχολογικής προσέγγισης των δύο κοινοτήτων χωρίς πολιτικό περιεχόµενο, όπως ξένα κέντρα υποβάλλουν. Η πορεία ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η παράλληλη επιθυµία της Τουρκίας να ακολουθήσει τον ίδιο δρό- µο, δηµιούργησαν µια ιδιόµορφη συγκυρία που άνοιξε ένα παράθυρο ευκαιρίας για τη λύση του Κυπριακού. Την ίδια ώρα όµως, η διαµόρφωση της λεγόµενης νέας παγκόσµιας τάξης πραγµάτων είχε τις αρνητικές της επιπτώσεις και στην υπόθεση της Κύπρου. Από τα µέσα του 1999 διαπιστώσαµε µε ανησυχία µια σταδιακή διολίσθηση θέσεων της διεθνούς κοινότητας και του ίδιου του ΟΗΕ από το γράµµα και το πνεύµα των δικών του ψηφισµάτων για την Κύπρο. Εισήχθησαν µια σειρά νεοφανείς και αδόκιµες έννοιες στο Κυπριακό, µεταξύ των οποίων και η περιβόητη διατύπωση «όλα στο τραπέζι», που επέτρεπε στον κ. Ντενκτάς να θέτει στο τραπέζι των διαπραγµατεύσεων την απαράδεκτη απαίτησή του για συνοµοσπονδία. Προειδοποιήσαµε για τους κινδύνους που εγκυµονούσε αυτή η διολίσθηση. Υποδείξαµε ότι, αν αφεθεί να εδραιωθεί, θα θέσει τη σφραγίδα της στις όποιες µετέπειτα πρωτοβουλίες για λύση του Κυπριακού και στην ίδια της λύση. Δεν εισακουστήκαµε. Οι τότε κυβερνώντες στην Κύπρο θεώρησαν υπερβολικούς και αντιπολιτευτικούς τους φόβους µας. Χαιρέτησαν το «όλα στο τραπέζι» ως ένδειξη τάχα διεθνούς ενδιαφέροντος. Εν αγνοία του Εθνικού Συµβουλίου προχώρησαν σε παραχωρήσεις πάνω στις οποίες έκτισαν οι ξένοι. Βρεθήκαµε µπροστά στο σχέδιο Ανάν, που ενώ είναι η πιο ολοκληρωµένη πρόταση για το Κυπριακό που έχει υποβληθεί ποτέ, απέχει από του να προνοεί µια δίκαιη και ισορροπη- µένη λύση, όπως διατείνονται οι συντάκτες του. Αναµφίβολα το σχέδιο φέρει τη σφραγίδα της νέας τάξης πραγµάτων, αντικατοπτρίζει τη διολίσθηση από τα ψηφίσµατα του ΟΗΕ, στην οποία αναφερθήκαµε πιο πάνω, και εµπεριέχει πρόνοιες που αντανακλούν παραχωρήσεις στις οποίες η πλευρά µας φαίνεται να προέβη κατά τη διάρκεια της εκπόνησης του Σχεδίου. Είναι η άποψή µας πως το σύνδροµο της ανησυχίας µήπως δεν προχωρήσει η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαδραµάτισε το δικό του ρόλο στην συµπεριφορά της κυπριακής κυβέρνησης εκείνη την περίοδο. Κανένας στην ελληνοκυπριακή πλευρά δεν αισθάνθηκε ευτυχής από το περιεχόµενο του σχεδίου Ανάν. Εµείς τουλάχιστον ποτέ δεν το ωραιοποιήσαµε και ποτέ δεν το θεωρήσαµε ως την καλύτερη ευκαιρία που παρουσιάστηκε ποτέ. Παρόλα αυτά δεν αρνηθήκαµε να συζητήσουµε το Σχέδιο. Αναζητήσαµε ακόµα και εντός αυτού του συγκεκριµένου σχεδίου µε τα πολλά αρνητικά στοιχεία τη δυνατότητα συµβιβασµού, γιατί επιθυµούµε να βρεθεί λύση του προβλήµατος µας όσο το δυνατό πιο γρήγορα. Γιατί αγωνιούµε επειδή το Κυπριακό παραµένει άλυτο και ο χρόνος παγιώνει τα τετελεσµένα όχι µόνο επί του εδάφους, αλλά και στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Γιατί είµαστε καλοί δέκτες της αγωνιώδους φωνής των συµπατριωτών µας Τουρκοκυπρίων, που αισθάνονται τον κίνδυνο να χαθεί η κοινότητά τους. Για δύο χρόνια προσπαθήσαµε να πετύχουµε αλλαγές στο σχέδιο Ανάν για να καταστεί η λύση του Κυπριακού λειτουργική και βιώσιµη. Προσπαθήσαµε να πείσουµε τη διεθνή κοινότητα, και ιδιαίτερα τον αµερικανοβρετανικό παράγοντα, ότι πρέπει να συναντήσει και τις ανησυχίες των Ελληνοκυπρίων αν επιθυµεί να εγκριθεί το Σχέδιο. Εγώ ο ίδιος προσωπικά ζήτησα επανειληµµένα από τους συνοµιλητές µου εκπροσώπους των Ηνωµένων Εθνών, των Ηνωµένων Πολιτειών, της Βρετανίάς, της Ευρωπαϊκής ένωσης να βοηθήσουν να πούµε το µεγάλο «ναι» ικανοποιώντας τις ανησυχίες και των Ελληνοκυπρίων. Αυτό το νόηµα είχε η απόφαση της Παγκύπριας Συνδιάσκεψης του ΑΚΕΛ, δέκα µόλις µέρες πριν το δηµοψήφισµα, µε την οποία ζητήσαµε αναβολή του δηµοψηφίσµατος, για µερικούς µήνες προκειµένου να ξανασυζητηθούν ορισµένες πτυχές του σχεδίου. Δυστυχώς δεν βρήκαµε ανταπόκριση. Ακριβώς αντίθετης προσέγγισης έτυχε η Τουρκία, της οποίας ικανοποιήθηκαν όλες οι απαιτήσεις που ήγειρε. Επαινείται σήµερα η Τουρκία για τη στάση της και για το γεγονός ότι αποδέχτηκε το σχέδιο Ανάν. Και εµείς ρωτούµε: Γιατί να µην το αποδεχόταν, αφού ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήµατά της; Η πεισµατική άρνηση να ικανοποιηθούν λογικές θέσεις που πρότεινε η Ελληνοκυπριακή πλευρά γεννά ένα µεγάλο ερώτηµα. 9

10 Άραγε οι πραγµατικοί συντάκτες του σχεδίου δεν ενδιαφέρονταν και τόσο να λυθεί το Κυπριακό, όσο να βρεθεί τρόπος αποενοχοποίησης της Τουρκίας ώστε να ανοίξει ο δρόµος της για την Ευρωπαϊκή Ένωση; Γιατί τελικά αυτό έγινε! Με την αποδοχή του Σχεδίου από µέρους της κυβέρνησης Ερντογάν και µε το «ναι» των Τουρκοκυπρίων παρουσιάζουν την Τουρκία αθώα. Πολλοί είναι αυτοί που δέχονται τον ισχυρισµό της, ότι δήθεν, έκανε ότι µπορούσε στο Κυπριακό και κατά συνέπεια νοµιµοποιείται να απαιτεί καθαρή ηµεροµηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγµατεύσεων. Ως και αν τριάντα χρόνια συνεχιζόµενης κατοχής διαγράφονται µε την αποδοχή ενός σχεδίου. Δεν τολµώ να πιστέψω ότι ζήσαµε ένα σενάριο αποενοχοποίησης της Τουρκίας. Θέλω να πιστεύω ότι η διεθνής κοινότητα επιθυµεί πραγµατικά τη λύση του Κυπριακού και ότι συµπεριφέρθηκε µε τον τρόπο που συµπεριφέρθηκε από λάθος εκτιµήσεις. Ως συνέπεια όλων των πιο πάνω, θεωρών ότι η στάση των Ελληνοκυπρίων κατά το δη- µοψήφισµα δεν ήταν ούτε µωρή, ούτε αποτέλεσµα παραπλάνησης, ούτε αποτέλεσµα πείσµατος. Ούτε και οφείλεται στον εφησυχασµό από την είσοδο της Κύπρου στην ΕΕ. Ο απλός άνθρωπος ζυγίζοντας όλα τα δεδο- µένα αισθάνθηκε ότι θα ξεπερνούσε τα όρια ασφαλείας του αν τοποθετούνταν διαφορετικά από τον τρόπο που τελικά τοποθετήθηκε. Η απόφαση δεν ήταν εύκολη για κανένα. Ούτε για τους απλούς ανθρώπους, ούτε για τις ηγεσίες. Τουλάχιστον εµείς στο ΑΚΕΛ βασανιστήκαµε πολύ για να καταλήξουµε στην τελική µας θέση. Από την µια βλέπαµε την ανάγκη να λυθεί το πρόβληµα, να ανταποκριθούµε στο κάλεσµα των συµπατριωτών µας Τουρκοκυπρίων. Από την άλλη, βλέπαµε τους κινδύνους από µια λύση µε πολλά αρνητικά στοιχεία που πιθανό να οδηγούσε σε νέες περιπέτειες. Τολµώ να πω ότι οι ηγεσίες έθεσαν το λαό µπροστά σε διλήµµατα και ευθύνες τα οποία δεν θα έπρεπε να αντιµετωπίσει. Δεν υπήρξε αντίσταση τη στιγµή που έπρεπε να υπάρξει, τη στιγµή που αλλοιώνονταν τα ψηφίσµατα των Ηνωµένων Εθνών και ετοιµαζόταν το σχέδιο. Δεν υπήρξε αντίσταση τη στιγµή που µία-µία περνούσαν στα έγγραφα των Ηνωµένων Εθνών θέσεις της τουρκικής πλευράς µε τη δική µας ανοχή ή και αποδοχή. Για τούτο και είναι άδικο να κατηγορείται σήµερα ο λαός για τη στάση του από εκείνους µάλιστα που καθηκόντως έπρεπε να υπερασπιστούν τις σωστές παραµέτρους λύσης του Κυπριακού. Ασφαλώς, το αποτέλεσµα του δηµοψηφίσµατος τον περασµένο Απρίλη δεν ήταν και δεν µπορεί να είναι το τέλος του δρόµου. Μοναδικά αποδεκτό τέλος του δρόµου για µας είναι η επίλυση του Κυπριακού προβλήµατος και η επανένωση της Κύπρου και του λαού µας στα πλαίσια µιας δικοινοτικής, διζωνικής οµοσπονδίας. Υπάρχουν ελπίδες για να λυθεί το Κυπριακό; Όσο ο κυπριακός λαός, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δεν συµβιβάζονται µε την κατοχή και τη διαίρεση και µάχονται για λύση, οι ελπίδες και οι προοπτικές είναι πάντα υπαρκτές. Το παράθυρο ευκαιρίας για λύση του Κυπριακού σε σχέση µε την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την επιθυµία της Τουρκίας επίσης να ενταχθεί, δεν έκλεισε µε το δηµοψήφισµα, ούτε και πιστεύω ότι θα κλείσει στις 17 Δεκεµβρίου. Θα παραµείνει ανοικτό και καθήκον µας είναι να αξιοποιήσουµε αυτή την ευκαιρία και αυτή τη συγκυρία, για να προωθήσουµε λύση του Κυπριακού επιτυγχάνοντας την επανέναρξη διαπραγµατεύσεων το συντοµότερο δυνατό. Δεν χωρεί κανένας εφησυχασµός και καµιά αναβλητικότητα στο όνοµα της αναµονής για καλύτερες συγκυρίες, ή στο όνοµα µιας αόριστης και νεφελώδους ευρωπαϊκής λύσης, που προβάλλουν ορισµένοι. 10

11 Τα ψηφίσµατα των Ηνωµένων Εθνών και οι Συµφωνίες Κορυφής καθορίζουν τις παραµέτρους της λύσης. Το Εθνικό Συµβούλιο επαναβεβαίωσε πρόσφατα, µε µεγάλη πλειοψηφία, ότι η λύση θα είναι λύση διζωνικής, δικοινοτικής οµοσπονδίας και ότι αυτή θα επιδιωχθεί στα πλαίσια του σχεδίου Ανάν, νοουµένου ότι θα επέλθουν αλλαγές τις οποίες ζητεί η Ελληνοκυπριακή πλευρά. Διακηρύξαµε άπειρες φορές ότι επιδιώκοντας διαπραγµάτευση και αλλαγές επί του σχεδίου Ανάν δεν στοχεύουµε στην αλλοίωση της φιλοσοφίας και της ουσίας του, ούτε και σε αφαίρεση δικαιωµάτων της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στοχεύουµε σε λύση βιώσι- µη και λειτουργική, σε λύση που θα εξυπηρετεί περισσότερο τους Κυπρίους και όχι τους οποιουσδήποτε ξένους. Πόσο κοντά ή πόσο µακριά είµαστε από µια τέτοια λύση; Η προσοχή όλων µας εστιάζεται φυσιολογικά στη 17 η του Δεκέµβρη. Καµιά πολιτική δύνα- µη στην Κύπρο δεν τάσσεται ενάντια στον ευρωπαϊκό προσανατολισµό της Τουρκίας. Αντίθετα, όλοι θεωρούµε πως µια Τουρκία προσαρµοσµένη στα δεδοµένα, τις αξίες και τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα είναι προς το συµφέρον του ίδιου του τουρκικού λαού, της ειρήνης στην περιοχή και του κυπριακού λαού στο σύνολό του, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Η 17 η Δεκεµβρίου είναι µια ευκαιρία να περάσει το µήνυµα ότι το Κυπριακό δεν πρέπει να αγνοείται πριν και κατά την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση εργαζόµαστε. Για πολλούς λόγους, που έχουν σχέση µε τις προοπτικές επίλυσης του Κυπριακού, θέτουµε σε προτεραιότητα το θέµα της αναγνώρισης της Κυπριακής Δηµοκρατίας από την Τουρκία. Θέτουµε, επίσης, το θέµα της σύναψης της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας µε την Κύπρο. Η Τουρκία πρέπει να ξεκαθαρίσει τις προθέσεις της που σχετίζονται µε την απόσυρση τω κατοχικών στρατευµάτων και την επίλυση του Κυπριακού, όπως άλλωστε αναφέρεται και στο πρόσφατο ψήφισµα του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η µέχρι τώρα αρνητική στάση της Άγκυρας συνιστά πρόκληση προς την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία καθηκόντως πρέπει να υποδείξει στην Τουρκία τις υποχρεώσεις της. Αρκετές φορές έχει λεχθεί ότι η αναγνώριση της Κυπριακής Δηµοκρατίας από την Τουρκία είναι αυτονόητη υποχρέωση της Άγκυρας. Επειδή όµως ζούµε σε ένα κόσµο συµφερόντων και σκοπιµοτήτων χρειάζεται ακόµα και για τα αυτονόητα να δίνουµε µάχες. Έχουµε χρέος να δώσουµε αυτή τη µάχη και φυσικά θα τη δώσουµε µαζί και σε συνεργασία µε την Ελλάδα. Σ αυτό το σηµείο θα ήθελα να υπογραµµίσω ότι ο κυπριακός λαός αισθάνεται µεγάλη ευγνωµοσύνη για τη βοήθεια και συµπαράσταση της Ελλάδας, που ήταν και είναι ο πιο πολύτιµος µας σύµµαχος στον αγώνα για δικαίωση της Κύπρου. Κυρίες και Κύριοι, Στην οµιλία µου, που ελπίζω να µην σας έχει κουράσει, αρκετές φορές αναφέρθηκα στην ετοιµότητά µας για ένα ιστορικό συµβιβασµό µε τους συµπατριώτες µας Τουρκοκυπρίους, που θα µας επιτρέψει να γυρίσουµε σελίδα, να αφήσουµε στο παρελθόν τον παλιό κακό εαυτό µας και να ατενίσουµε το µέλλον µε αισιοδοξία. Έχουµε χρέος απέναντι στο λαό µας να παλέψουµε µε όλες µας τις δυνάµεις ώστε αυτός ο συµβιβασµός να γίνει πραγµατικότητα. Έχουµε χρέος απέναντι στη νεότερη γενιά, αλλά και τις µέλλουσες γενιές να τους παραδώσουµε µια Κύπρο ενωµένη και ασφαλή στα πλαίσια της οποίας θα συνεχίσουν τη δική τους πάλη στο µέτωπο της ευηµερίας και της προόδου. Αλλά έχουµε χρέος και απέναντι στην παρούσα γενιά και τις γενιές που έφυγαν να επανορθώσουµε σήµερα τα λάθη του παρελθόντος. Αν ως Ελληνοκύπριοι, που είµαστε η µεγαλύτερη και η πλέον ευηµερούσα κοινότητα, δεν συµπεριφερόµασταν στους Τουρκοκύπριους συµπατριώτες µας πολλές φορές ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αν τους χειριζόµασταν πιο σωστά, αν καταπολεµούσαµε πιο αποτελεσµατικά τον εθνικισµό-σοβινισµό, τότε σίγουρα θα τους είχαµε στο ίδιο αγωνιστικό χαράκωµα για την ανεξαρτησία της Κύπρου και δεν θα τους σπρώχναµε στις αγκάλες της Άγκυρας. Κάνουµε λοιπόν την αυτοκριτική µας για να γίνουµε καλύτεροι και αναµένουµε πως και οι Τουρκοκύπριοι συµπατριώτες µας θα κάνουν την αυτοκριτική τους για συµπεριφορές της δικής τους ηγεσίας. Η Τουρκία δεν µπορεί να µένει στο απυ- 11

12 ρόβλητο της κριτικής, γιατί το επιχείρηµα της προστασίας των Τουρκοκυπρίων µετά το πραξικόπηµα της χούντας και της ΕΟΚΑ Β, δεν µπορεί µε κανένα τρόπο να καταγραφεί ως άλλοθι για την εισβολή, τα εγκλήµατα, την καταστροφή και την κατοχή τριάντα χρόνων για τα οποία έχει απόλυτη ευθύνη. Έχει καθήκον η τουρκική ηγεσία να αρθρώσει τη δική της συγνώµη προς ολόκληρο τον κυπριακό λαό, ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, για τη συµφορά που του προκάλεσε. Εµείς έχουµε τη θέληση για ένα ιστορικό συµβιβασµό. Ο βαθµός βέβαια και το περιεχόµενο του συµβιβασµού πάντα είναι προς συζήτηση. Οι συµβιβασµοί όταν δεν αφορούν θέµατα αρχής είναι θεµιτοί και πολλές φορές είναι και αναγκαίοι. Από την άλλη οι συµβιβασµοί δεν αποκλείουν τα οράµατα. Δεν διαγράφουν την πάλη των λαών και την αντίστασή τους στην αδικία. Είναι µέρος αυτής της πάλης. Δεν µπορούν να οδηγούν στη µοιρολατρία, που στις µέρες µας ταυτίζεται µε την αδιαµαρτύρητη αποδοχή της λεγόµενης νέας τάξης πραγµάτων. Συµβιβάζοµαι δεν σηµαίνει ότι δέχοµαι οτιδήποτε µου προτείνουν ή προσπαθούν να µου επιβάλουν. Είµαστε έτοιµοι για τον µεγάλο συµβιβασµό, αλλά θα αγωνιστούµε µέχρι τέλους και µε όλες µας τις δυνάµεις για το όραµα µιας ενωµένης, ελεύθερης Κύπρου και αυτό ας το βάλουν καλά στο µυαλό τους όσοι σήµερα κακή τη µοίρα χειρίζονται τις τύχες της ανθρωπότητας. Οι συµβιβασµοί είναι η µεγάλη τέχνη στην πολιτική της συνεννόησης και της συνύπαρξης και δεν έχουµε άλλη επιλογή στην Κύπρο από τη συνεννόηση και τη συνύπαρξη. Εύχοµαι και ελπίζω πως οι ιδέες για µια Κύπρο δεύτερο ελληνικό κράτος ή για µια Κύπρο προέκταση της Ανατολίας να τοποθετηθούν οριστικά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, για να θριαµβεύσει η ιδέα της κοινής πατρίδας, του ενός κράτους που θα συνδιαχειριζόµαστε σε συνθήκες σεβασµού και ισότητας Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Αρµένιοι, Μαρωνίτες και Λατίνοι. Οι Ελληνοκύπριοι δεν θα πάψουν ποτέ να είναι Έλληνες της Κύπρου ούτε και Τουρκοκύπριοι, Τούρκοι της Κύπρου. Με σεβασµό στην εθνική καταγωγή της κάθε κοινότητας πρέπει να µάθουµε να προβάλλουµε, να ενισχύουµε και να στηρίζουµε όλα εκείνα τα στοιχεία που µας καθορίζουν ως Κύπριους. Στη δική µας συνείδηση η έννοια «Κύπριος» ποτέ δεν βρισκόταν και δεν µπορεί να βρίσκεται σε αντιπαράθεση µε την έννοια «Ελληνοκύπριος» ή «Τουρκοκύπριος». Στη δική µας αντίληψη η έννοια «πολίτης της Κύπρου» δεν συγκρούεται σε καµιά περίπτωση µε την ιδιαίτερη εθνική συνείδηση του κάθε κυπρίου. Κυρίες και κύριοι, Ολοκληρώνοντας την τοποθέτηση µου θα ήθελα να στείλω ένα αισιόδοξο µήνυµα. Το µήνυµα ότι ο κυπριακός λαός, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, θα καταφέρουµε τελικά να περάσουµε τις συµπληγάδες και να οδηγήσουµε το σκάφος της Κύπρου σε απάνεµο λιµάνι. Δεν θα υψώσουµε τα χέρια µπροστά στις δυσκολίες. Οι πικρές εµπειρίες τόσων χρόνων µας έχουν κάνει, πιστεύω, σοφότερους και αυτή τη σοφία πρέπει να αξιοποιήσουµε για καλό της πατρίδας και των παιδιών µας. Ευχαριστώ και πάλι για τη µεγάλη τιµή. Ως Γενικός Γραµµατέας της Κ. Ε. του ΑΚΕΛ, ως Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων και ως ενεργός και µάχιµος πολίτης, θα καταβάλω κάθε δυνατή προσπάθεια για να φανώ αντάξιος της τιµής που µου έχετε κάνει. 12

13 ΕΠΕΤΕΙΟΣ Αποσπάσµατα του πανηγυρικού λόγου για την 184η ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821 του Επίκουρου Καθηγητή του Τµήµατος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονοµικών και Πολιτικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας, κ. Σκουλά Γεώργιου, Με Θέµα: «Η Ανολοκλήρωτη Επανάσταση του Ελληνικού Έθνους» ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 24 ΜΑΡΤΙΟΥ 2005 Κύριε Πρύτανη κύριε Αντιπρύτανη, Κύριοι Βουλευτές, Εκλεκτοί Προσκεκληµένοι, Αντιπρόσωποι των Ενόπλων Δυνάµεων Αγαπητοί Συνάδελφοι, Αγαπητοί φοιτητές και φοιτήτριες Κυρίες και κύριοι: Σήµερα είναι µια µέρα γιορτής. Γιορτάζει ο ελληνισµός το κορυφαίο γεγονός της επανάστασής του ενάντια στον τουρκικό ζυγό για την ανεξαρτησία του. Πανηγυρίζει το λυτρωµό του από µια πολύχρονη σκλαβιά που είχε διάρκεια τέσσερις αιώνες. Γιορτάζουµε σήµερα, την επέτειο των 184 χρόνων του εθνικού ξεσηκωµού, αποδίδοντας φόρο τιµής σε εκείνους που έγιναν σπόροι της ελευθερίας µας. Σ όλους αυτούς που αγωνίστηκαν µε αυτοθυσία, επώνυµους και ανώνυµους για τέτοια ιδανικά, και που πολλοί δεν πρόλαβαν καν να ιδούν το επίτευγ- µα των προσπαθειών τους. Σε όλους που ξεδίπλωσαν το ανάστηµά τους µπροστά στο κατακτητή, βάζοντας τη µεγάλη αρχή της σύνθεσης ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους που πρακτικά θεωρούνταν πεθαµένη υπόθεση µετά από τόσους αιώνες υποδούλωσης. Σε όλους που µε τον ηρωισµό τους ξαναζωντάνεψαν τις πανάρχαιες ιδέες και παραδόσεις της δηµοκρατίας του λαού µας. Το τίµηµα όµως ήταν βαρύ. Χρειάστηκε αρκετό αίµα, θυσίες και γενναίες ενέργειες για την κατάκτηση αυτής της επιδίωξης, αυτού του λαµπρού ανθρώπινου ιδανικού που λέγεται ελευθερία. Γι αυτό και είµαστε υπερήφανοι για τους προγόνους µας. Είναι ένα προσκλητήριο τιµής, συνείδησης, µέρα υπερηφάνειας και µνήµης για τις πράξεις που αποκαλούνται ιστορία. Είναι µέρα περισυλλογής που αξιολογεί ο καθένας µας τόσο τη γενιά του όσο και τις άλλες τι έκαναν στο πέρασµά τους; Επιτρέψετέ µου αρχικά να µοιραστώ µερικές σκέψεις µαζί σας, βασικά τρεις προβλη- µατισµούς µου. 1. Πρώτον, εάν ο αιώνας που µόλις πέρασε (ο 20 ος ) ονοµάστηκε αιώνας διατάραξης των παγκόσµιων ισορροπιών, ο προηγούµενος δηλ. ο 19 ος ήταν αιώνας των Εθνικό-απελευθερωτικών Κινηµάτων. Εάν ο πρώτος δεν µπόρεσε να διατηρήσει ισορροπίες λόγω αδυναµίας στην τήρηση των διεθνών κανόνων, οι όροι του δεύτερου ήταν ενάντια σε κάθε απελευθερωτική κίνηση. 2. Δεύτερον, εάν η Γαλλική Επανάσταση του 1789 µετατρέπεται από διαρκή επανάσταση σε διαρκή πόλεµο δέκα χρόνια αργότερα, για µια συνεχόµενη δεκαπενταετία έως το 1815 αναδεικνύεται στο τέλος της ένα αρνητικό αποτέλεσµα διεθνώς. Η πτώση του Ναπολέοντα το 1815 οδηγεί στην Παλινόρθωση της δυναστείας των Βουρβόνων και αµέσως στην ίδρυση µιας µεγάλης συµµαχίας Φεουδαρχικών κρατών Πρωσίας, Αυστρίας, Ρωσίας, Γαλλίας και Μ. Βρετανίας που ονοµάστηκε «Ιερή Συµµαχία». Μια τέτοια Συµµαχία ήταν ενάντια σε κάθε εθνικό απελευθερωτικό κίνηµα εποµένως και στον αγώνα των ελλήνων για την ανεξαρτησία τους. Μονάχα η Ρωσία θα διατηρήσει φιλελληνικές σχέσεις έστω και περιορισµένες. 3. Τρίτον, εάν όλοι οι έλληνες επαναστάτησαν ή βοήθησαν την ιδέα της Επανάστασης γιατί χρειάζεται να γνωρίζουµε τις λεπτοµέρειες; Αυτό που µας µένει είναι να γιορτάζουµε χωρίς να ανιχνεύουµε ποιοι ήταν οι πραγµατικοί επαναστάτες και τι στόχους είχαν εκτός από αυτόν της ελευθερίας. Αυτός ο προβληµατισµός παραλληλίζεται µε την ιδέα ορισµένων στοχαστών της πολιτικής επιστήµης που θεωρούν ότι στην πολιτική γενικά υπάρχουν δύο βασικές αντιλήψεις: 1) Εκείνοι που βλέπουν την πολιτική ως µία πάλη κατάκτησης εξουσίας όπου στην τελική ανάλυση θα ωφεληθούν από αυτήν. 2) Και οι άλλοι που βλέπουν την πολιτική ως ένα αγώνα κατάκτησης εξουσίας όπου θα ωφεληθούν όλοι και προσφέροντας τις υπηρεσίες τους υπηρετείται το κοινό αγαθό. Εδώ απαιτείται και γνώση και κρίση από το λαό ώστε να διακρίνει ορθά. Όταν πρόκει- 13

14 ται όµως για τις πράξεις του παρελθόντος που αποκαλούνται ιστορία, απαιτείται εξιστόρηση των πραγµατικών γεγονότων και περιφρούρηση της αλήθειας έτσι που να γίνεται κτήµα του καθενός η λειτουργία και η εξελικτική πορεία της χώρας του ώστε να αντλεί διδάγµατα για το παρόν. Γιατί ο µεγάλος αγώνας αυτός γίνεται από συγκεκριµένα άτοµα και µε άνισους όρους. Φίλοι και Φίλες: Για να επιζήσει ένας λαός χρειάζεται ιστορία. Ιστορία όµως που ο ίδιος δηµιουργεί και διατηρεί έχοντας πλήρη επίγνωση των συµβάντων του παρελθόντος. Γιατί ιστορία χωρίς µνήµη γίνεται ένα απλό θέαµα που τον µετατρέπει σε παθητικό δέκτη του ίδιου του έργου του. Ενώ ιστορία µε µνήµη γίνεται υποθήκη του. Η ιστορική µνήµη εποµένως είναι αναµφισβήτητα αναγκαία γιατί διδάσκει και εµπνέει τις νέες γενιές κι έτσι γίνεται οδηγός στις κατοπινές πράξεις τους. Ας δούµε όµως σε µια σύντοµη επισκόπηση αν διατηρούµε τις ιστορικές µνήµες της φυλής µας ως υποθήκη µας και τι µας διδάσκει ακριβώς η Επανάσταση του 21. Εξετάζοντας τους στόχους που αρχικά µπαίνουν στην επανάσταση κι αν αυτοί ολοκληρώθηκαν µέχρι σήµερα, διασταυρώνουµε τις απόψεις διακεκριµένων ιστορικών, όπως Ν. Σβορώνου, Τ. Βουρνά, Ν. Μουζέλη, Ι. Κορδάτου και Παπαρηγόπουλου. Καταλήγουµε στο συµπέρασµα: ότι η λαϊκή εξέγερση του 1821 έγινε εναντίον της τυραννίας και αποσκοπούσε να πραγµατοποιήσει ταυτόχρονα και αδιαίρετα την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία, ξαναζωντανεύοντας παράλληλα και υλοποιώντας τις δηµοκρατικές παραδόσεις του λαού µας από το µακρινό ιστορικό στάδιο της αρχαιότητας του οποίου είχε τα σκήπτρα ηγεσίας παγκόσµια. Η εξέγερση όµως αυτή µε τον περίπλοκο εκείνο χαρακτήρα που τη διακρίνει, που ήταν στην ουσία αποτέλεσµα µιας µακρόχρονης οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτισµικής εξέλιξης του ίδιου του λαού που εξεγείρεται, φανέρωσε στο ίδιο το έθνος όλα τα ουσιαστικά προβλήµατα που είχε να αντιµετωπίσει και που ορισµένα περιµένουν ακόµα και σήµερα τη λύση τους. Γι αυτό άλλωστε τιτλοφορείται και το θέµα της οµιλίας µας ως η ανολοκλήρωτη επανάσταση του ελληνικού έθνους δίνοντας σηµασία στους βασικούς στόχους της. Επισηµαίνοντας έτσι τα οράµατα και τους κύριους στόχους που έβαλαν οι επαναστάτες της Φιλικής Εταιρίας. Οι στόχοι αυτοί συνοψίζονται σε τέσσερις: Πρώτος στόχος, να δοθεί λύση στο εθνικό θέµα, 2. δεύτερος, στο κοινωνικό, 3. τρίτος στο πολιτικό και 4. τέταρτος, στο γλωσσικό. Το πρώτο ζήτηµα αφορά στη λύτρωση όλων των ελληνικών εδαφών. Το δεύτερο στη δίκαιη κατανοµή των εθνικών γαιών στους αγρότες ακτήµονες. Το τρίτο στην επίτευξη 14

15 ενός κράτους δικαίου µε δηµοκρατική λειτουργία και εκπροσώπηση όλων των κοινωνικών στρωµάτων σε αντίθεση µε οποιαδήποτε άλλη µορφή ολιγαρχικής ή µοναρχικής εξουσίας. Το τέταρτο, στην ενότητα του λόγου γραπτού και προφορικού και στην τελική καθιέρωση της λαϊκής ελληνικής γλώσσας ώστε να πάψει να αιµορραγεί η µεγάλη αυτή πληγή στο κορµί της φυλής µας. Μια σύντοµη εξέταση της ιστορίας της νεότερης Ελλάδας δείχνει πως από την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ίσως και πιο πριν και σ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας µέχρι τον 19 ο αιώνα και ως σε ένα σηµείο µέχρι και σήµερα, το καίριο πρόβληµα µας παραµένει το εθνικό. Ζήτηµα τέτοιο έχει διπλή σηµασία: Την απελευθέρωση όλων των ελληνικών εδαφών ώστε να δηµιουργηθεί ένα κράτος ελεύθερο και κυρίαρχο από τη µια και από την άλλη την εδραίωση ενός ανεξάρτητου κοινωνικού βίου απερίσπαστου δίχως ξένες επεµβάσεις ή συνταγές. Τα κοινωνικο-πολιτικά προβλήµατα εποµένως είναι στενά δεµένα στο σηµαντικό εθνικό πρόβληµα που σηµάδεψε για πολύ καιρό την ελληνική ιδεολογία. Σε όλη όµως τη διάρκεια αυτής της δουλείας η µαχητικότητα του λαού µας ενάντια στην τυραννία χαρακτηρίζεται από µια ενεργητική αλλά και παθητική αντίσταση. Τέτοια αντίσταση παίρνει ποικίλες µορφές που προσδιορίζονται από τις ιδιαίτερες συνθήκες διαβίωσης των κοινωνικών οµάδων που την εκφράζουν ή που την ενσαρκώνουν. Η κοινωνία µας σ αυτή την περίοδο παρέµεινε αγροτική, παρατείνοντας τις µεσαιωνικές κοινωνικές δοµές της ως τα µέσα του 18 ου αιώνα. Οι κατακτητές καρπώνονται ένα µεγάλο τµήµα της γης είτε ως τιµάρια τα ονοµαζόµενα ζιαµέτια που ήταν ένα είδος στρατιωτικών φέουδων, είτε ως τσιφλίκια που ήταν γεωργική εκµετάλλευση µεγάλης έκτασης γης καλλιεργούµενη από δουλοπάροικους. Εκτός όµως από τους τούρκους, οι άρχουσες οµάδες των ελλήνων που ξεχωρίζουν ήταν από τη µια ο ανώτερος κλήρος στον οποίο οι κατακτητές είχαν παραχωρήσει αρκετά προνόµια και από την άλλη τα απο- µεινάρια της βυζαντινής αριστοκρατίας συγκεντρωµένα γύρω από το πατριαρχείο που ασκούσαν διάφορα αξιώµατα όσα προορίζονταν δηλαδή για τους λαϊκούς. Αυτή η τελευταία οµάδα είχε τη δυνατότητα µιας καλής παιδείας και την εκµάθηση ξένων γλωσσών και απ αυτήν στρατολογούσε η Τουρκική Διοίκηση τους υπαλλήλους που της ήταν απαραίτητοι για τις εξωτερικές υποθέσεις. Αυτή η οµάδα εξελίχθηκε σε κλειστή κάστα τους ονοµαζόµενους Φαναριώτες. Ωστόσο, χάρη στην κοινοτική αυτοδιοίκηση που εφάρµοζαν οι τούρκοι για τους υπηκόους µωαµεθανούς, σχηµατίστηκε στις επαρχίες µε τον καιρό ένα σώµα προκρίτων. Αυτοί ήταν οι δηµογέροντες των Ελληνικών Κοινοτήτων οι ονοµαζόµενοι κοτζαµπάσηδες. Διορισµένοι ή εκλεγµένοι µε περιορισµένο δηµοκρατικό σύστηµα αυτοί οι άρχοντες, κατέληξαν να σχηµατίσουν µια άλλη µερίδα τάξης ως κληρονοµική κάστα. Έτσι, βλέπουµε να δηµιουργείται µια ετερογενής κοινωνική τάξη που έχει ωστόσο κοινά ση- µεία και είναι αποτέλεσµα των παραπάνω αυτών κυρίαρχων οµάδων. Έχουν κοινό τον οργανικό δεσµό µε τη διοικητική µηχανή των κατακτητών αφενός και αφετέρου την λίγο-πολύ κοινή οικονοµική βάση. Αυτή η οικονοµική βάση ήταν η κυριότητα της γης. Ιδιαίτερα η εκκλησία ήταν ο σπουδαιότερος ιδιοκτήτης γης στην Οθω- µανική Αυτοκρατορία πετυχαίνοντας να διατηρήσει το µεγαλύτερο µέρος των αγαθών που κατείχε στην βυζαντινή εποχή. Ενώ τον κύριο όγκο του πληθυσµού τον αποτελούσαν οι αγρότες που ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία ακτήµονες, δουλοπάροικοι και κολίγοι. Εδώ πρέπει να αναφερθεί η εµφάνιση µιας άλλης κοινωνικής τάξης από τα µέσα του 18 ου αιώνα, αυτής της εµπορικής αστικής τάξης. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους: Πρώτον στην ορµητική επέκταση του δυτικού εµπορίου και στην άµεση αντανάκλαση του στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεύτερον στις διάφορες εξεγέρσεις των πασάδων που διοικούσαν τις νότιες περιφέρειες αναγκάζοντας έτσι τους Ευρωπαίους να εγκαταστήσουν τα εµπορικά τους κέντρα βορειότερα. Μ αυτόν τον τρόπο, αφού ο νέος εµπορικός άξονας περνάει από τις ελληνικές περιοχές, κι όπως είναι φυσικό οι έλληνες ως λαός ναυτικός και εµπορικός εκµεταλλεύεται τη συγκυρία αυτή. Έτσι µέσα από αυτές τις συ- 15

16 γκυρίες εξελίσσονται από υπάλληλοι στην αρχή και µεσάζοντες των ξένων εµπόρων, καθώς διακινούν τα αγαθά στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας, σε ανεξάρτητους εµπόρους αργότερα. Στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19 ου αιώνα, αυτοί οι έµποροι είχαν φτάσει στο σηµείο να ανταγωνίζονται επαρκώς πια τους ξένους εµπόρους. Έτσι δηµιουργήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ελλάδα µια αστική τάξη. Μια νέα κοινωνική τάξη µε ιδιαίτερο χαρακτήρα που βάζει τη σφραγίδα της ιδιορρυθµίας στην κατοπινή καπιταλιστική οικονοµική ανάπτυξη του τόπου. Για το ποια στάση όµως κράτησε κάθε µια από τις οµάδες αυτές απέναντι στο καίριο πρόβληµα που έθετε η τυραννία είναι ερώτηµα µεγάλης σηµασίας. Σε όλους τους προηγούµενους αιώνες µέχρι και το τέλος του 18 ου αιώνα, η ιδιαίτερη φροντίδα της εκκλησίας ήταν να διαφυλάξει την ορθοδοξία που συγχεόταν µε το έθνος, προσφέροντας µε την έννοια αυτή τις υπηρεσίες της στη λύση του εθνικού προβλήµατος. Εποµένως, σ όλη αυτή την περίοδο, η εκκλησία και ιδιαίτερα ο µεγάλος κλήρος βρίσκεται επικεφαλής µιας παθητικής αντίστασης που παίρνει συχνά µια κάποια ενεργητική µορφή στο να περιορίζει τον εξισλαµισµό δηµιουργώντας παντού σχολεία. Αναµφίβολα, σύµφωνα µε τους ιστορικούς, η εκκλησία διατηρεί σ αυτές τις περιόδους µεγάλη δύναµη και αποτελεί το ηθικό συνεκτικό στοιχείο όλου του έθνους. Η πραγµατική όµως πολιτική δύναµη, κατά τον Βουρνά και Σβορώνο, περνάει στους Φαναριώτες και στους Πρόκριτους που δηµιουργούν στα πλαίσια της κατοχής ένα είδος κατεστηµένου. Η νέα αστική εµπορική τάξη ορθώνεται τώρα ενάντια τους για να διεκδικήσει και αυτή την θέση της στη καθοδήγηση του έθνους. Οι διάφοροι ανταγωνισµοί µεταξύ τους καταλήγουν σε πραγµατικές πολιτικές διαµάχες ακόµη και κοινωνικές που παίρνουν ενεργό µέρος οι διάφορες συντεχνίες των βιοτεχνών των εµπόρων των ναυτικών και ένα κάποιο πλαισίωµα από αγρότες χωρικούς. Αυτές οι διαµάχες είχαν σαν αποτέλεσµα σε διάφορες περιοχές µερικές εξεγέρσεις ενάντια στις Ελληνικές Αρχές που βρήκαν κάποιες αποδεκτές λύσεις. Οι µεταλλαγές συνδέονται στις αρχές του 19 ου αιώνα µε µια πνευµατική ανανέωση και κάποιο ξεκαθάρισµα της ιδεολογίας, αποτέλεσµα µιας πνευµατικής µάχης µεταξύ προοδευτικών και αντιδραστικών ιδεών, αυτό που ονοµάζουµε «νεοελληνική αναγέννηση». Από την άλλη πλευρά, η αυθόρµητη αντίσταση των αγροτών χωρικών από την αρχή κιόλας της τουρκικής κατοχής, εξελίσσεται σε ένα κίνηµα όλο ένα και πιο ισχυρό έξω από την ελληνική και τουρκική διοίκηση. Πρόκειται για το αντάρτικο κίνηµα των κλεφτών που παρά τις επανειληµµένες προσπάθειες των κατοχικών αρχών δεν µπόρεσαν ποτέ να το υποτάξουν. Γι αυτό το λόγο, ενσωµάτωσαν ορισµένες οµάδες ανταρτών σε ειδικό στρατιωτικό αστυνοµικό σώµα, τους ονοµαζόµενους αρµατολούς, όπου υπηρετούσαν µόνο χριστιανοί επιφορτισµένοι µε την ευθύνη για την τήρηση της τάξης στην ύπαιθρο. Το πέρασµα από την µια οµάδα στην άλλη ή και αντίστροφα αποτελούσε συνηθισµένο φαινόµενο. Το γνωστό πάντως είναι ότι το κίνηµα των κλεφτών ήταν εκείνο που ενσάρκωνε την ένοπλη αντίσταση του έθνους και συγχρόνως τις κοινωνικές διεκδικήσεις του υπόδουλου λαού. Αλλά χωρίς να έχει κάποια οργάνωση σε εθνικό επίπεδο και χωρίς ξεκάθαρη ιδεολογία δεν µπορούσε να απειλήσει σοβαρά τη διοίκηση του κατακτητή. Αυτό που έκανε ήταν ότι βοήθησε περισσότερο από κάθε άλλο κίνηµα για να διατηρηθεί η εθνική συνείδηση και το πνεύµα της εξέγερσης. Παράλληλα µε αυτές τις άτακτες επιχειρήσεις, µε τις δραστηριότητες των κλεφτών, ενάντια στον τουρκικό ζυγό οι έλληνες διανοούµενοι και έµποροι που ήταν εγκατεστηµένοι στα διάφορα µέρη της Ευρώπης, διαποτίζονται από τις επαναστατικές και φιλελεύθερες ιδέες που διαδόθηκαν από τη Γαλλική Επανάσταση. Το πνεύµα του ευρωπαϊκού διαφωτισµού περνά και από την υπόδουλη Ελλάδα µέσω του απόδηµου ελληνισµού. Η εθνική ιδεολογία συνεπώς, εµπλουτίζεται κατά αυτό τον τρόπο µε νέο πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόµενο. Οι αντικειµενικοί σκοποί αυτής της ιδεολογίας δεν είναι άλλοι από την ανάκτηση της ελευθερίας και δηµιουργία κυρίαρχου κράτους. Η στρατηγική για την επίτευξη αυτού του στόχου συγκεκριµενοποιείται στο ότι: οι έλληνες µόνοι τους πρέπει να πάρουν την πρωτοβουλία 16

17 του απελευθερωτικού αγώνα. Ο δρόµος που οδηγεί στην ελευθερία χωρίς περιστροφές είναι επαναστατικός. Ορισµένες οµάδες ελλήνων ακολουθώντας το παράδειγµα των µυστικών οργανώσεων και εταιριών της Δυτικής Ευρώπης, άρχισαν να σχηµατίζουν παρόµοια κινήµατα µε προοπτική την προετοιµασία της εξέγερσης. Ο Ρήγας Φεραίος είχε ανοίξει το δρόµο προς αυτή την κατεύθυνση. Καταστρώνει το µεγάλο σχέδιο της δηµοκρατίας των ονείρων του και επεξεργάζεται την πολιτική του διοίκηση εµπνευσµένη από το γαλλικό σύνταγµα του Παρά την εκτέλεσή του από τους τούρκους στο Βελιγράδι το κίνηµα συνεχίζεται. Άλλες οργανώσεις προεκτείνουν το έργο του. Άλλωστε, µια απόδειξη αυτής της συνέχειας είναι το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» που ιδρύθηκε το 1809 στο Παρίσι και η «Εταιρία Φιλόµουσων» που ιδρύθηκε το 1812 στην Αθήνα. Μετά έρχεται να προστεθεί η πιο σηµαντική µυστική οργάνωση που ιδρύθηκε στην Οδησσό το 1814 και έµελλε να οργανώσει γύρω της όλες τις δυνάµεις του έθνους αυτή της «Φιλικής Εταιρίας» και να αρχίσει την Επανάσταση. Εκείνοι που παίρνουν την πρωτοβουλία για την ίδρυση αυτών των µυστικών οργανώσεων είναι έµποροι και οι προοδευτικοί διανοούµενοι. Τα ιδανικά της εθνικής ανεξαρτησίας και της κοινωνικής ελευθερίας είναι δεµένα και αδιαίρετα για όλες αυτές τις οργανώσεις. Δεν πρόκειται λοιπόν εδώ ούτε για την επίσηµη ιδεολογία του µεγάλου κλήρου ούτε των Φαναριωτών ως κοινωνικής οµάδας, αλλά ούτε και της ιδεολογίας των προκρίτων ή κοτσαµπάσιδων στις επαρχίες. Απεναντίας εκδηλώνουν εχθρική στάση απέναντι σε κάθε κίνηµα που είναι ενάντια στις τουρκικές αρχές. Σε πολλές περιπτώσεις οι πρόκριτοι των επαρχιών συµµετέχουν στην καταδίωξη των κλεφτών κυρίως µετά την εξέγερση της Πελοποννήσου στα 1770 που καταστέλλεται µε αγριότητα. Παρ όλα αυτά η επαναστατική λύση του εθνικού προβλήµατος κερδίζει έδαφος συνεχώς και αγκαλιάζεται ολοένα και από πλατύτερα στρώµατα του πληθυσµού στις αρχές του 19 ου αιώνα. Η µετά Σκουφά εποχή, δηλ µετά το 1818, διευρύνει το άνοιγ- µα της Φιλικής Εταιρίας σε όλες τις κοινωνικές οµάδες. Αυτό σηµαίνει ότι τα ρεύµατα που αποτελούσαν την οργάνωση στις παρα- µονές της Επανάστασης ήταν βασικά τρία. Πρώτον, το δηµοκρατικό-αστικό που αποτελεί συνέχεια του κηρύγµατος του Ρήγα, στηριζόµενο στις λαϊκές µάζες, στους διανοούµενους απόδηµους και στην προοδευτική µερίδα της αστικής τάξης κυρίως στους έµπορους. Εκπρόσωποι αυτού του ρεύµατος ήταν οι Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Αναγνωστόπουλος, Αναγνωσταράς, Παπαφλέσσας Αντρούτσος και Δ. Υψηλάντης. Δεύτερον, το συντηρητικό-συµβιβαστικό που ανήκει η συντηρητική µερίδα της αστικής τάξης και στην πορεία συνάπτει συµµαχίες µε τους πρόκριτους και τους Άγγλους. Σε αυτό ανήκουν οι Μαυροκορδάτος, Ιγνάτιος, Καρατζάς και οι Κουντουριώτες. Τρίτον, το αντιδραστικό που αποτελείται από τα φεουδαρχικά στοιχεία όπου υπονοµεύουν την επανάσταση εκ των έσω παραµερίζοντας τα λαϊκά στρώµατα 17

18 ώστε η εξέγερση εάν στεφθεί µε επιτυχία να µην έχει δηµοκρατικές µεταρρυθµίσεις µετά. Σε αυτό ανήκουν οι µεγαλοκοτζαµπάσηδες: Λόντος, Χαραλάµπης, Νοταράς, Π. Πατρών Γερµανός, Ζαΐµης κ.ά. που µε την πολιτική τους οδήγησαν στις εµφύλιες διαµάχες στη διάρκεια της Επανάστασης ( ). Έτσι, παρά τους αλληλοσυγκρουόµενους προσανατολισµούς που διακρίνονται στην Φιλική Εταιρία όπως: αστικός φιλελευθερισµός, δηµοκρατικό ή επαναστατικό πνεύµα ιδιαίτερα ανάµεσα στους διανοούµενους, ολιγαρχικές τάσεις ή όχι κυρίως στην ένοπλη δράση, ο πυρήνας των Φιλικών κατόρθωσε να βρει την σύνθεση να υπερνικήσει κάθε δισταγµό και να κηρύξει την επανάσταση στις 25 Μαρτίου του Δεν θα αναφερθώ εδώ σε γεγονότα που είναι ήδη γνωστά σε όλους, στα ανδραγαθήµατα, στον ηρωισµό και στις θυσίες των επαναστατών, Κολοκοτρώνη, Διάκου, Καραϊσκάκη, Μπότσαρη, Κανάρη, Μακρυγιάννη, Παπαφλέσσα, ή Δηµήτρη Υψηλάντη και τόσους άλλους, θα αρκεστώ στο να επισηµάνω συνοψίζοντας µερικά βασικά. Στις 22 του Φλεβάρη 1821 ο υποστράτηγος του ρώσικου στρατού και υπασπιστής του τσάρου Αλέξανδρος Υψηλάντης αποδεχόµενος την αρχηγία της Φιλικής Εταιρίας µπαίνει στο Ιάσιο ανακηρύττοντας την έναρξη της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία. Αυτό το κίνηµα που απέτυχε να προσεταιριστεί τον ντόπιο πληθυσµό καταπνίχτηκε γρήγορα και δεν χρησίµευσε παρά ως ένας αντιπερισπασµός για την επανάσταση που ξέσπασε ένα µήνα αργότερα στην Ελλάδα. Παντού οι Επαναστάτες Φιλικοί έπρεπε πρώτα από όλα να υπερνικήσουν τους δισταγµούς ή τις αντιθέσεις των προεστών και κοτζαµπάσηδων. Σε ορισµένα νησιά µάλιστα οι εξεγέρσεις εναντίον των τελευταίων, δηλ. των προκρίτων, προηγήθηκαν από τον ξεσηκωµό ενάντια στους τούρκους. Από το 1821 έως 1824 οι επαναστατικές δυνάµεις αποτελού- µενες από κλέφτες και παλιούς αρµατολούς στη ξηρά, όπως και από εµπορικά νησιώτικα καλά εξοπλισµένα πλοία στη θάλασσα, πέτυχαν αρκετές σπουδαίες νίκες. Ο αγώνας όµως που στην αρχή απλώθηκε από την Μακεδονία έως τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη περιορίστηκε πολύ σύντοµα µόνο στην Πελοπόννησο στη Στερεά Ελλάδα και τα κοντινά νησιά του Αιγαίου, περνώντας µια κρίσιµη καµπή. Επανάσταση στην Κύπρο δεν ξέσπασε αλλά πλήρωσε ακριβά µε αίµα το πολύπαθο νησί. Η Επανάσταση στην Κρήτη και στην Κάσσο καταπνίχτηκε. Η Πελοπόννησος στα δύο χρόνια µεταξύ περνά τις πιο δύσκολες στιγµές. Με την πτώση του Μεσολογγίου στα 1826 και της Αθήνας παράλληλα, οι τούρκοι έγιναν κύριοι της Στερεάς Ελλάδας. Παρόλα αυτά, οι επαναστάτες δεν πτοούνται συνεχίζουν ακούραστα το µεγάλο έργο αυτού του αγώνα. Ο Κολοκοτρώνης µε τον Υψηλάντη στην Πελοπόννησο ξεκινούν τη µέθοδο νέας στρατολόγησης και αφύπνισης ώστε να καµφθούν οι προσκυνηµένοι στον εχθρό αλλά και να σταµατήσει η διαρροή προς τις εχθρικές γραµµές. Ο Καραϊσκάκης στη Στερεά, ο Μιαούλης και ο Σαχτούρης στην θάλασσα εµψυχώνουν την αντίσταση. Επειδή όµως µια µελλοντική στρατιωτική λύση δεν φαινόταν σίγουρη, η Αγγλία, Γαλλία, και η Ρωσία, οι δυνάµεις δηλαδή που είχαν άµεσο ενδιαφέρον επίλυσης του Ανατολικού Ζητήµατος, αναγκάστηκαν να παρέµβουν για να βρεθεί µία πολιτική λύση σ αυτή την σύγκρουση που απειλούσε άµεσα τα οικονοµικά τους συµφέροντα και την πολιτική ισορροπία. Πράγµα που φαινόταν αρκετά δύσκολη η αποκατάσταση αυτής της ισορροπίας στην περιοχή της Μεσογείου. Γι αυτόν το λόγο, έκαναν το 1827 την «Τριπλή Συµµαχία», που ανέλαβε να µεσολαβήσει ανάµεσα στους επαναστατηµένους και στην Τουρκική Διοίκηση µε σκοπό την αυτονοµία της Ελλάδας υπό την υποτέλεια του Σουλτάνου όπως και την άµεση ανακωχή του πολέµου. Η Τουρκική Διοίκηση όµως, απορρίπτοντας µια τέτοια πρόταση προκάλεσε την άµεση ένοπλη επέµβαση των συµµαχικών πλοίων στο Ναβαρίνο στις 20 Οκτωβρίου 1827 και την εξουδετέρωση του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου. Η ελληνική υπόθεση γινόταν πλέον ένα διπλωµατικό ζήτηµα. Τα γεγονότα που ακολουθούν το αποδεικνύουν. Την παραπάνω ήττα του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο το 1827 τη διαδέχεται η µεγάλη ήττα των Τούρκων από τους Ρώσους στον πόλεµο του 1828, που επέβαλλε τη Συνθήκη της Ανδριανούπολης 18

19 το 1829 µε την οποία η Τουρκία πια αναγνώριζε την αυτονοµία της Ελλάδας. Η διορατικότητα όµως του έλληνα δηµοκράτη διανοούµενου επαναστάτη που ήταν η ψυχή της Ελλάδας των λαϊκών µαζών, διαβλέπει την επερχόµενη αυτή ήττα των τούρκων από τη Ρωσία και ζητά λίγο πριν από τον Καποδίστρια να χρησιµοποιήσει τη µέθοδο του Κολοκοτρώνη της νέας στρατολόγησης και να συνεχίσει την Επανάσταση στην υπόλοιπη Ελλάδα µιας κι ο εχθρός µε τις δυνάµεις του είχε στραφεί αλλού. Στην άρνηση αυτή λοιπόν του Καποδίστρια ο µεγάλος αυτός ήρωας των νεωτέρων χρόνων αναλαµβάνει το έργο της εκκαθάρισης της Στερεάς µε απανωτές νίκες όπου ολοκληρώνεται µε τη µάχη στην Πέτρα της Βοιωτίας στις Σεπτεµβρίου του 1829, τερµατίζοντας έτσι τον ένοπλο αγώνα που είχε ξεκινήσει ο αδερφός του Αλέξανδρος οκτώ χρόνια νωρίτερα. Κοντά στο πεδίο της µάχης εκείνης υπάρχει σήµερα χωριό που φέρει το όνοµα Δηµήτρης Υψηλάντης από τον απλό λαό που ξέρει να αγαπά και να τιµά. Ήταν µια ένδειξη τιµής στον δηµοκράτη εκείνο ηγέτη που τον περνούν σε δύο αράδες µονάχα τα σχολικά βιβλία της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Αµέσως µετά από την ρώσικη νίκη απαντά η αγγλική διπλωµατία µε το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, προτείνοντας τη δηµιουργία ενός ελεύθερου ελληνικού κράτους, µε κληρονοµική µοναρχία, πράγµα που δεν ήταν στους στόχους των Φιλικών, και προστατευόµενο από αυτές τις τρεις δυνάµεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία. Με τη συνθήκη του Μάη του 1832, η Τουρκία αναγνώριζε κι αυτή µε τον ίδιο τρόπο την ανεξαρτησία του Ελληνικού Κράτους που τα όριά του θα καθοριζόταν από αυτές τις προστατευτικές δυνάµεις και που θα είχε µονάρχη έναν χριστιανό πρίγκιπα της εκλογής τους. Συνεπώς, η µεγάλη Ελληνική Επανάσταση κατέληξε στην απελευθέρωση ενός ελάχιστου τµήµατος των ελληνικών εδαφών. Στην πλήρη απώθηση των Φιλικών από τις µετριοπαθείς και συντηρητικές οµάδες, αυτές των Φαναριωτών και των Προκρίτων. Στην εδραίωση µιας απόλυτης µοναρχίας και στη συνέχεια, στην φυλάκιση των γενναίων και των σηµαντικότερων του αγώνα. Αυτή δεν ήταν, οπωσδήποτε, η λύση που είχαν ονειρευτεί οι πρωτεργάτες Φιλικοί του Εθνικού Ξεσηκωµού. Οι πολιτικές τους προοπτικές είναι αρκετά έκδηλες στις θέσεις τους, στις Εθνοσυνελεύσεις και στα γραπτά τους που ήταν όλα διαποτισµένα από γνήσιο δηµοκρατικό πνεύµα. Η κεντρική ση- µασία των κειµένων αυτών που ουδέποτε άλλωστε εφαρµόστηκαν, είναι ότι εκφράζουν αναντίρρητα το ιδανικό της τεράστιας πλειοψηφίας του ελληνικού λαού ο οποίος ονειρευόταν, έστω και ακαθόριστα, να εδραιώσει ένα πολίτευµα που θα εξασφάλιζε τα δικαιώµατα του πολίτη, χωρίς µοναρχίες ή ολιγαρχίες. Δηλαδή, ένα κράτος δικαίου, που επιβεβαιώνεται άλλωστε από τις πολυάριθµες µαρτυρίες των απλών αρχηγών των Κλεφτών, Κολοκοτρώνη, Μακρυγιάννη και άλλων, καθώς και των διανοούµενων ηγετών όπως Δηµήτρη Υψηλάντη και Αδαµάντιου Κοραή. Η λαϊκή δυναµική που σηµάδεψε την Επανάσταση εκδηλώθηκε στο πολιτικό πεδίο µε τη θέσπιση δηµοκρατικών θεσµών. Η µορφή αυτή σφραγίζεται ως η πρώτη Ελληνική Δηµοκρατία που εµφανίζεται και στα τρία συντάγµατα 1822, 1823 και 1827 ενώ η δηµοκρατία αυτή απουσίαζε από την Ευρώπη. Τη δυναµική όµως αυτή την έθεσαν υπό τον έλεγχό τους οι άρχουσες τάξεις µε τη βοήθεια των Μεγάλων Δυνάµεων της εποχής. Έτσι βλέπουµε καθαρά, πως αυτή η Επανάσταση που έβαλε τα πρώτα θεµέλια ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αποτελεί ακόµη και σήµερα µια από τις αρκετά ση- µαντικές στιγµές της ιστορίας του ελληνικού λαού. Πρώτον, γιατί η σηµασία της ξεπερνά τα ελληνικά πλαίσια εφόσον στάθηκε το πρώτο κεφαλαιώδες πλήγµα στις οπισθοδροµικές δυνάµεις οι οποίες κρατούσαν τη χώρα µας και ένα µεγάλο µέρος των Βαλκανίων µακριά από πρόοδο, πετυχαίνοντας έτσι την πρώτη νίκη της εθνικής µας ιδέας αν όχι και άλλων ιδανικών. Και δεύτερον, γιατί για τους έλληνες έθεσε όλα τα ουσιαστικά τους προβλήµατα που θα προσδιορίσουν στη συνέχεια το µέλλον τους. Το ένα από αυτά τα προβλήµατα είναι του λυτρωµού των εδαφών του έθνους που χρειάστηκε ένας ολόκληρος αιώνας αγώνων και θυσιών για να πετύχει η χώρα µας τα σηµερινά εθνικά της σύνορα, ενώ ακόµη βασανίζεται από το πρόβληµα της Κύπρου. 19

20 Το άλλο είναι στο κοινωνικό επίπεδο. Γιατί το ουσιαστικότερο πρόβληµα που έθεσε η Επανάσταση ήταν το πρόβληµα των αγροτών κυρίως των ακτηµόνων, βρίσκοντας µια µερική και αµφισβητούµενη λύση µονάχα στον εικοστό αιώνα. Το τρίτο, είναι στο πολιτικό επίπεδο που η Επανάσταση έθεσε το πρόβληµα της δη- µοκρατίας για την ουσιαστική δηµοκρατικοποίηση και ενεργοποίηση όλου του λαού και όχι τον παραγκωνισµό και την απώθησή του όπως πριν. Εάν αυτός ο παραγκωνισµός του λαού γινόταν και εχθρικά µάλιστα, από τις κυρίαρχες οµάδες των φαναριωτών και προκρίτων στον 19 ο αιώνα, σε αυτόν που µόλις πέρασε γινόταν η απώθησή του ποικιλοτρόπως από το ξένο και ντόπιο κεφάλαιο και από τις διάφορες πολιτικές ολιγαρχίες είτε κοινοβουλευτικά είτε µε τη λύση του στρατού δικτατορικά. Για τη λύση αυτή ευθύνεται κυρίως η άρχουσα τάξη που ήταν δύσπιστη στη δηµοκρατία. Είχε µεγάλο φόβο απέναντι στις λαϊκές µάζες, για την κοινωνικό-πολιτική τους ενεργοποίηση και συµµετοχή τους στα κέντρα λήψεων αποφάσεων που θα οδηγούσαν σε αποτελεσµατική και ορθή διαµόρφωση της νέο-ελληνικής κοινωνίας. Έτσι άλλωστε βλέπουµε, ότι η αστική τάξη µάχεται να εδραιώσει ένα κεφαλαιοκρατικό σύστηµα στα πρότυπα του φιλελευθερισµού ακόµη από την επανάσταση του Οι εξεγέρσεις του 1843 και του 1862 έγιναν για να επιβάλλουν το σύνταγµα και το κοινοβουλευτικό σύστηµα. Το δε κίνηµα του 1909 αποτελεί τη νίκη του φιλελευθερισµού στην Ελλάδα, που όλα αυτά όµως τα κινήµατα έγιναν για να επιβληθεί η Ελληνική αστική τάξη και πραγµατοποιήθηκαν από το στρατό. Ο λαός ωστόσο στη µεγάλη του πλειοψηφία κι οι προοδευτικές λαϊκές δυνάµεις του παραµερίστηκαν. Έτσι, ο ελληνικός πολιτικός κόσµος χρησιµοποιούσε το στρατό σαν δύναµη για να επιβάλλει τις ιδέες του. Από µια οπτική όµως, αυτός ο στρατός αποτελούσε ακόµη µια εθνική δύναµη και παρέµενε ενσωµατωµένος στο έθνος. Αλλά, από τη δικτατορία του Μεταξά το 1936 µε την αποµάκρυνση των δηµοκρατικών αξιωµατικών, µια διαδικασία που έγινε πιο έντονη στη γερµανική κατοχή και στον Εµφύλιο αλληλοσπαραγµό, η οµάδα που διεύθυνε το στρατό άλλαξε χωρίς δεσµούς πλέον µε το έθνος µέχρι την περίοδο της µεταπολίτευσης. Για µια ακόµη φορά το 1967 αυτές οι φιλελεύθερες πολιτικές δυνάµεις, µε τους δισταγµούς τους επέτρεψαν αυτού του στρατού να δράσει για λογαριασµό τους και µε την ξένη βοήθεια να επιβάλλει την δική του δικτατορία. Περνώντας έτσι η Ελλάδα σε ένα εφτάχρονο παραλογισµό και µαρασµό, που επιβάλλει ο αµερικανικός ιµπεριαλισµός στη ζώνη της Μεσογείου. Οι δυνάµεις που εισέρχονται στην πολιτική σκηνή κατά την περίοδο της µεταπολίτευσης για τη διακυβέρνηση του τόπου, έχουν κατορθώσει ένα βήµα θετικό που είναι η πολιτική σταθερότητα και η λειτουργική διασύνδεση της χώρας µε το διεθνές περιβάλλον. Δροµολόγησαν τις συνθήκες έτσι ώστε να εδραιωθεί η Τρίτη Ελληνική Δηµοκρατία µε το σύνταγµα του 1975 και να υπάρξει µια σταθερότητα στο πολιτικό-κοινωνικό σύστηµα. Η ευρεία συγκατάθεση του λαού εδώ επιβεβαιώνει τη νοµιµοποιητική της εξουσίας λειτουργία της νοµιµότητας και των αντιπροσωπευτικών θεσµών. Παρόλο που πολλές από τις πολιτικές αυτές δυνάµεις δεν έχουν απαγκιστρωθεί εντελώς από τις παλιές πρακτικές των προκρίτων στην πολιτική οι οποίες υπονοµεύουν τον αντίπαλο µονάχα χωρίς να παράγουν δική τους πολιτική, κατάφεραν αυτό ως αποτέλεσµα της οµαλής λειτουργίας των πολιτικών θεσµών. Αυτή η πολιτική σταθερότητα και η ενότητα του λόγου µε την καθιέρωση της δηµοτικής γλώσσας σε αυτή την περίοδο είναι µια εξέλιξη θετική για τον τόπο, όπου εκπληρώνεται ένας ακόµη στόχος των Φιλικών. Εάν λοιπόν µας οδηγούν οι στόχοι της Φιλικής Εταιρίας στις πράξεις µας σήµερα, µπορούµε να διεκδικήσουµε µια θέση στο σύγχρονο πολιτισµό για τη χώρα µας διευρύνοντας την δηµοκρατία σε όλους τους το- µείς ώστε να καρπίσουν οι ιδέες µας για ένα καλύτερο αύριο, για ένα καλύτερο κόσµο, για µια καλύτερη Ελλάδα µέσα στην Ευρωπαϊκή Οικογένεια. Ευχαριστώ! Γιώργος Σκουλάς 20