Κυριάκου Παπακυριάκου ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΟΥ TO

Transcript

1

2

3 Κυριάκου Παπακυριάκου ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΟΥ TO Θεσσαλονίκη 2013

4 Το βιβλίο εκδόθηκε για την επέτειο συμπλήρωσης των 100 χρόνων από την απελευθέρωση των Σερρών Κυριάκος Παπακυριάκου 2013 Καθηγητής Θεολόγος Αναστασίου Χρυσάφη 6 Τ.Κ , Σέρρες τηλ: , papakiriakou.kiriakos@gmail.com Τεχνική επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Κ. Μαντά Επιμέλεια εξωφύλλου: Νίκος Α. Κολόμβος (ζωγράφος) Εκτύπωση- βιβλιοδεσία: ΧΡΩΜΟΤΥΠ Α.Ε Φωτογραφία εξωφύλλου: O ποταμός Στρυμώνας και ο λόφος της Αμφίπολης στο κέντρο (Μόνκς-Γιούλεν, 1931) ISBN Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά το Ν. 2387/ 1920 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/ 1993 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/ 1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

5 Αφιερώνεται με πολλή αγάπη στη σύζυγο, στα παιδιά και στα εγγόνια μου

6

7

8

9 ΕΙΣ ΕΥΛΟΓΙΑΝ Ἐν Σέρραις τῇ 7ῃ Ἰουνίου 2013 Μέ ἰδιαίτερη χαρά προλογίζουμε εὐλογητικῶς τήν νέα, ὡς πρός τό περιεχόμενο, ἔκδοση γιά τήν εὑρύτερη τοπική μας ἱστορία μέ τίτλο «Ἡ Ἱστορία τοῦ Νομοῦ Σερρῶν ἀπό Ἀρχαιοτάτων Χρόνων μέχρι τῆς ἀπελευθερώσεώς του τό 1913». Μέσα ἀπό τίς σελίδες τοῦ παρόντος περιεκτικοτάτου βιβλίου προβάλλονται μέ γλαφυρό ἀλλά καί ἐπιστημονικῶς τεκμηριωμένο τρόπο τά ἰδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεῖα τοῦ Νομοῦ Σερρῶν, δίδεται μία παραστατική καί σφαιρική εἰκόνα τῆς πολυκύμαντης καί ἔνδοξης ἱστορίας τοῦ μαρτυρικοῦ αὐτοῦ τόπου καί ἰχνηλατεῖται ἡ ἀνά τούς αἰῶνες δημιουργική διαδρομή τῶν κατοίκων του. Ἰδιαιτέρως ἀξιοπρόσεκτη εἶναι ἡ ἀναφορά τοῦ συγγραφέως στήν παρουσία καί προσφορά τῆς Ἐκκλησίας μας στόν ἁγιασμένο αὐτό τόπο. Μέ τό ἀνά χεῖρας βιβλίο του, ὁ ἐκλεκτός συμπολίτης μας καί ὀτρηρός σκαπανεύς τῆς τοπικῆς ἱστορίας, θεολόγος καθηγητής, κ. Κυρ. Παπακυριάκου, μετά ἀπό ἔμπονες ἔρευνες πολλῶν ἐτῶν στίς σχετικές πηγές γιά τήν συλλογή τοῦ ὑλικοῦ, ἀφ ἑνός μέν συμβάλλει γόνιμα στήν μελέτη τοῦ ἱστορικοῦ παρελθόντος τοῦ Νομοῦ Σερρῶν, προσφέροντας τήν δυνατότητα στούς σύγχρονους μελετητές νά γνωρίσουν πληρέστερα τήν τοπική ἱστορία, ἀφοῦ ὡς γνωστόν «τά γραπτά μένουν» ὡς πολύτιμη παρακαταθήκη γιά τίς ἑπόμενες γενεές, ἀφ ἑτέρου δέ ἐκπληρώνει ἱερό χρέος πρός τήν γενέθλια γῆ, προβάλλοντας τήν θερμουργό χριστιανική πίστη, τόν ὑψηλό πολιτισμό, τούς διαχρονικούς ἀγῶνες καί τίς θυσίες τῶν Σερραίων πού πότισαν μέ τό αἷμα τους τά χώματα τῆς ἑλληνικωτάτης Μακεδονικῆς γῆς. Συγχαίρουμε ἀπό καρδίας τόν ἐκλεκτό συγγραφέα, τόν λαμπρό δάσκαλο, τόν ἀφοσιωμένο ὑπηρέτη τῆς πίστεως καί τῶν γραμμάτων, κ. Κυρ. Παπακυριάκου, τόν μεγάλως κοπιάσαντα διά τήν παροῦσα πνευματική, ἱστορική καί πολιτιστική καταγραφή καί ἐπικαλούμεθα εἰς αὐτόν καί εἰς τούς φιλίστορες ἀναγνῶστες, πλουσίαν τήν χάριν καί τήν εὐλογίαν τοῦ Ἁγίου Θεοῦ. Μετ εὐχῶν ἐγκαρδίων

10

11 ΠΡΟΛΟΓΟ Γεννικθκα και μεγάλωςα ςτο νομό Σερρϊν. Αυτι ιταν θ πρϊτθ περιοχι που γνϊριςα ωσ μικρό παιδί. Σε αυτιν περπάτθςα, ζπαιξα, ζνοιωςα χαρζσ και λφπεσ και απζκτθςα τισ πρϊτεσ εντυπϊςεισ τθσ ηωισ. Αυτι ιταν θ ιδιαίτερθ πατρίδα μου, όπου διαδραματίςτθκαν τα περιςςότερα γεγονότα τθσ ηωισ μου. Εξ αιτίασ αυτοφ του ςυναιςκθματικοφ δεςμοφ αςχολικθκα ιδιαίτερα από νζοσ με τθν τοπικι ιςτορία του νομοφ. Με ενδιζφερε να γνωρίςω πρϊτα τθν ιςτορία τθσ ιδιαίτερθσ πατρίδα μου και μετά να γνωρίςω τθν ιςτορία των άλλων νομϊν και λαϊν. Θ εναςχόλθςι μου με τθν τοπικι ιςτορία εντάκθκε όταν διορίςτθκα από το Υπουργείο Ρροεδρίασ τθσ Κυβερνιςεωσ ωσ ζκτακτοσ επιμελθτισ αρχαιοτιτων του νομοφ Σερρϊν. Ζκτοτε άρχιςα να μελετϊ περιςςότερο τθν ιςτορία του νομοφ για να κατανοϊ κατά το δυνατόν καλφτερα το κάκε αρχαιολογικό εφρθμα ςτθν περιοχι. Ο νομόσ Σερρϊν, μαηί με όλθ τθν Ανατολικι Μακεδονία και τθ Δυτικι Θράκθ, υπάγονταν τότε ςτισ αρχαιολογικζσ εφορείεσ Καβάλασ. Λόγω τθσ μεγάλθσ αρχαιολογικισ περιφζρειασ δεν ιταν δυνατό να αναδειχκεί αρχαιολογικά ο νομόσ. Ωσ εντόπιοσ, ζκτακτοσ επιμελθτισ αρχαιοτιτων Σερρϊν προςπάκθςα να προβάλλω αρχαιολογικά και ιςτορικά το νομό με όποιο μζςο διζκετα. Μελζτθςα κατά το δυνατόν όλεσ τισ πρωτογενείσ ιςτορικζσ πθγζσ και τουσ ςυγγραφείσ τθσ τοπικισ ιςτορίασ και αρχαιολογίασ και πραγματοποίθςα πολλζσ ιςτορικζσ διαλζξεισ και ομιλίεσ ςτισ αίκουςεσ τθσ Λζςχθσ Αξιωματικϊν, τθσ Σ.Ρ.Ε., των γυμναςίων τθσ πόλεωσ των Σερρϊν, κακϊσ και των κωμοπόλεων και των χωριϊν του νομοφ. Για τθν αρχαιολογικι και ιςτορικι προβολι τθσ ελλθνικισ ιςτορικισ ταυτότθτασ του νομοφ χρθςιμοποίθςα, μεταξφ άλλων, και τον ραδιοφωνικό ςτακμό των Ενόπλων Δυνάμεων Σερρϊν, ςτον οποίο παριγαγα ςχετικι εκπομπι για τρία χρόνια, κάκε Ρζμπτθ απόγευμα. Κατόπιν διεξοδικισ ιςτορικισ και αρχαιολογικισ ζρευνασ και επίπονθσ προετοιμαςίασ ζγραφα τισ ομιλίεσ μου εισ διπλοφν και παρζδιδα πριν τθν εκφϊνθςθ ζνα αντίγραφο ςτο αρχείο τθσ Χ Μεραρχίασ Στρατοφ. Τα γραπτά αυτά κείμενα των ραδιοφωνικϊν μου ομιλιϊν, των διαλζξεων και των ειςθγιςεϊν μου ςε ιςτορικά επιςτθμονικά ςυνζδρια εμπλουτίηονταν διαρκϊσ επί τριάντα ζτθ με βάςθ τα νεότερα κάκε φορά ευριματα τθσ αρχαιολογικισ και ιςτορικισ ζρευνασ και αποτζλεςαν το βαςικό υλικό για τθ ςυγγραφι του παρόντοσ βιβλίου.

12 II Στθν εναςχόλθςι μου με τθν τοπικι ιςτορία με παρϊκθςαν και οι διεκδικιςεισ των Σλάβων, Βουλγάρων και Σκοπιανϊν, ςτθ Μακεδονία. Οι πρϊτοι κατά τα ζτθ και οι δεφτεροι από το 1944 και εφεξισ προςπάκθςαν και προςπακοφν να πείςουν τουσ λαοφσ ότι θ Μακεδονία ανικει ς αυτοφσ. Τον αλλόφρονα χαρακτιρα των διεκδικιςεων των γειτόνων μασ ζχω τεκμθριϊςει ςε προθγοφμενα βιβλία μου (Ο Μακεδονικόσ αγϊνασ ςτο νομό Σερρϊν, Η ιςτορική ταυτότητα τησ Μακεδονίασ και το ψευδεπίγραφο κράτοσ των Σκοπίων). Κατά τθ ςυγγραφι του παρόντοσ βιβλίου προςπάκθςα να εντάξω τα ιςτορικά γεγονότα του νομοφ Σερρϊν μζςα ςτα γενικότερα γεγονότα τθσ κάκε εποχισ για να γνωρίςει ο αναγνϊςτθσ πότε και υπό ποιεσ ςυνκικεσ πραγματοποιικθκαν. Θα γνωρίςει ζτςι και ζνα μεγάλο μζροσ τθσ γενικότερθσ ιςτορίασ, ςτο βακμό που αυτι ςυνδζεται με ςυγκεκριμζνα γεγονότα του νομοφ Σερρϊν. Η καταγραφι τθσ ιςτορίασ ενόσ νομοφ τεςςάρων και πλζον χιλιάδων ετϊν, μζςα ςτο πλαίςιο τθσ γενικότερθσ αρχαίασ, ρωμαϊκισ και βυηαντινισ ιςτορίασ, κακϊσ και τθσ ιςτορίασ των χρόνων τθσ Τουρκοκρατίασ μζχρι και τθν απελευκζρωςθ τθσ πόλεωσ το ζτοσ 1913, αποτελεί εγχείρθμα δφςκολο. Γι αυτό και ηθτϊ τθν επιείκεια του αναγνϊςτθ για τυχόν ςφάλματα ι παραλείψεισ μου. Ευχαριςτϊ ιδιαίτερα τα παιδιά μου, τθ ςυμβολαιογράφο Θεςςαλονίκθσ Μαριάννα Παπακυριάκου- Χαραλαμπίδου και το δικθγόρο Θεςςαλονίκθσ και Λζκτορα Νομικισ του Α.Π.Θ. Θεόδωρο Παπακυριάκου, για τθ ςυμπαράςταςθ τουσ ςτθν ζκδοςθ του βιβλίου αυτοφ. Ιοφνιοσ Ιούνιος Ο συγγραφέας Κυριάκος Παπακυριάκου Παπακυριάκου Κυριάκοσ

13 III ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ 1. Η γεωγραφία του νομού Σερρών κατά την αρχαιότητα Η θέση της περιοχής του νομού Σερρών Η πεδιάδα των Σερρών Συγκοινωνία Η Εγνατία οδός Βουνά του νομού Σερρών Μπέλες (Κερκίνη) Άγγιστρο Λαϊλιάς Μενοίκιο Παγγαίο Κερδύλιο όρος Δύσωρον Ποτάμια του νομού Σερρών Στρυμόνας Η μυθολογία του Στρυμόνα Η θεοποίηση του Στρυμόνα Η πρόκληση ελονοσίας από τα έντομα του Στρυμόνα Γέφυρες του Στρυμόνα Παραπόταμοι του Στρυμόνα Αγγίτης Πόντος (Στρούμνιτσας) Bισάλτης Λίμνες Πρασιάδα λίμνη Κόλποι Προϊστορικοί οικισμοί Λόφος του Αγίου Κωνσταντίνου (Άγιο Πνεύμα) Λόφος Αγριάνιστα (Νέο Σούλι) Φακίστρα Τούμπας Σερρών Φωτολίβος (ΒΑ του Παγγαίου) Ύψωμα Κιλίκ τεπέ (βόρεια της Αμφιπόλεως) Παρόχθιος ιστορικός οικισμός Πεθελινός Άλλοι οικισμοί... 28

14 IV 2. Η μυθολογία του νομού Σερρών Εισαγωγή Ο μύθος της Περσεφόνης και του Πλούτωνα Ο μύθος του Λυκούργου Ο Διόνυσος και η ακολουθία του Οι Ώρες Οι Σάτυροι Οι Σειληνοί Οι Βάκχες ή Μαινάδες Οι μούσες του Παγγαίου Το μαντείο του Διονύσου Η θεά Πάλλες Ο θεός Πάνας Ο θεός Απόλλωνας Ο ημίθεος Ηρακλής Ο βασιλιάς Ρήσος Ο βασιλιάς Βισάλτης Η βασίλισσα Φυλλίδα Ο ανώνυμος Θρακιώτης καβαλάρης Ο Παίονας Οι φυλές στο νομό Σερρών Πελασγοί Θράκες Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η γλώσσα των Θρακών Έθιμα των Θρακών Παίονες Σιροπαίονες Παiοπλοι Δόβηρες Αγριάνες Λιαίοι Οδόμαντες Δέρρωνες Ζαιελέοι Ορέσκιοι Βισάλτες Κρηστωναίοι Ηδωνοί Μύγδονες Σάτρες Βύσσοι... 70

15 3.19. Παναίοι Δρώοι Δαρσαίοι Πιέρες Σιντοί Μαίδοι Ωδόνες Συμπέρασμα από τη διαμονή των φυλών και την αφομοίωση αυτών Αρχαίες πόλεις στο νομό Σερρών Επαρχία Ηδωνίδας Εισαγωγικές παρατηρήσεις Αμφίπολη Τα πλεονεκτήματα της Αμφιπόλεως Το κλίμα της Αμφιπόλεως Παραγωγή της περιοχής Αμφιπόλεως Ο προϊστορικός οικισμός των Εννέα Οδών Η Αμφίπολη, το μήλον της έριδος λαών και πόλεων Αγώνες για την κατάληψη της περιοχής Αμφιπόλεως Το όνομα της νέας αποικίας Ο πληθυσμός της Αμφιπόλεως Τα τείχη της Αμφιπόλεως Οι γέφυρες του Στρυμόνα στην Αμφίπολη Το οδικό δίκτυο και οι συγκοινωνίες της Αμφιπόλεως Ύδρευση Κατάληψη της Αμφιπόλεως από τους Σπαρτιάτες Η μάχη Σπαρτιατών και Αθηναίων στην Αμφίπολη Βρασίδας και Κλέων Οι σχέσεις της Αμφιπόλεως με άλλα κράτη και πόλεις Η Αμφίπολη ως κέντρο του μακεδονικού κράτους Η Αμφίπολη στη ρωμαϊκή εποχή Οι διοικητές της Αμφιπόλεως Οι αρχαίοι συγγραφείς της Αμφιπόλεως Τα μεταλλεία του Παγγαίου Τα νομισματοκοπεία της Αμφιπόλεως Οικοδομές της Αμφιπόλεως Το γυμνάσιο της Αμφιπόλεως Η Αγορά της Αμφιπόλεως Έργα τέχνης της Αμφιπόλεως Το Λιοντάρι της Αμφιπόλεως Ποιοι θεοί λατρεύονταν από τους Αμφιπολίτες Ο Χριστιανισμός στην Αμφίπολη V

16 VI Τα νεκροταφεία της Αμφιπόλεως Επιδρομές και καταστροφές των βαρβάρων στην Αμφίπολη Αρχαιολογικές ανασκαφές Ηιόνα Μύρκινος Δραβήσκος Ηδωνίδα Επαρχία Βισαλτίας Εισαγωγικές παρατηρήσεις Βισαλτία Ευπορία Γκαίρον Καλλίτεραι Τίντος Όσσα Βρέα Άργιλος Ίδρυση της πόλεως Ανασκαφές στην Άργιλο Κερδύλιο Άρρωλος Άρασον Τράιλον ή Τράγιλος Ιμέραιο Βενδύνδια Ορέσκεια Επαρχία Σιντικής Ηράκλεια Σιντία Παρθικόπολη Τρίστολος Γαρησκός ή Γαρρέσκος Επαρχία Οδομαντικής Σκοτούσσα Βέργη Γάζωρος Ίχναι Ζέλεια Σίρις η Παιονική Οδομαντική (Σέρρες) Ιστορικές πηγές για τις Σέρρες Πότε και πού κτίστηκε αρχικά η πόλη των Σερρών; Οι πρώτες περιπέτειες των Σιροπαιόνων Σιραίων

17 Η Ακρόπολη των Σερρών Ο πύργος της βασίλισσας Ελένης Οι επιγραφές του πύργου Τα τείχη της πόλεως Οι πύλες της πόλεως Το όνομα της πόλεως Αρχαιότητες των Σερρών Η διάδοση του Χριστιανισμού στις Σέρρες Τα αρχαία νεκροταφεία της πόλεως των Σερρών Γιατί αγνοούμε τη θέση του αρχαίου νεκροταφείου; Το ρωμαϊκό νεκροταφείο Ιστορία της περιοχής των Σερρών κατά τους περσικούς και τους μετέπειτα πολέμους Η εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα Η οπισθοχώρηση του στρατού του Ξέρξη Η περιφέρεια του Στρυμόνα μετά τους Περσικούς πολέμους Διαμάχη Αθηναίων Σπαρτιατών για την περιοχή των Σερρών Ανταγωνισμός Αθηναίων, Σπαρτιατών και Μακεδόνων στην περιοχή Σερρών Μακεδονικοί και ελληνιστικοί χρόνοι Η εγκατάσταση των Μακεδόνων στον ελληνικό χώρο Ο Φίλιππος Β Χαρακτηρισμός του Φιλίππου Β Η προσφορά της περιοχής Σερρών στα χρόνια του Φιλίππου Β O Μέγας Αλέξανδρος Η προσφορά της περιοχής των Σερρών στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου Οι Μακεδόνες ως αιώνιοι φρουροί των βορείων συνόρων της Ελλάδας Οι Μακεδόνες ως παράγοντας ενοποίησης των Ελλήνων Οι Μακεδόνες ως φορείς καλλιέργειας του ελληνικού πολιτισμού Οι Μακεδόνες ως φορείς διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού σε όλο τον κόσμο Απολογισμός της ανδρείας και του έργου των Μακεδόνων Ιστορικά γεγονότα της περιοχής των Σερρών μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ο Φίλιππος Ε Ο Περσέας VII

18 VIII ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 1. Η ρωμαϊκή κυριαρχία στην περιοχή των Σερρών Επαναστάσεις και αγώνες στην περιοχή Σερρών Επανάσταση του Ανδρίσκου (Ψευδοφιλίππου) Επανάσταση του Ψευδοαλεξάνδρου Πληροφορίες για το σύστημα διοικήσεως των Μακεδόνων μέσα από τις ενεπίγραφες πλάκες Εισβολή των Γότθων στη Μακεδονία ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ 1. Βυζαντινή εποχή Μετατροπή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Βυζαντινή Η διοίκηση του βυζαντινού κράτους Διαίρεση και οργάνωση του ανατολικού κράτους του Βυζαντίου Η νομοθεσία στη βυζαντινή εποχή Οι Σέρρες και η περιφέρειά τους στη βυζαντινή εποχή Η Εκκλησία των Σερρών Η θέση της μητροπόλεως Σερρών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Η οχύρωση των Σερρών Οι επιθέσεις και οι λεηλασίες των Βουλγάρων στη Μακεδονία Εισβολές και λεηλασίες των Βουλγάρων στη Μακεδονία Η πολιορκία των Σερρών από τον Μωυσή Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Σαμουήλ κατά του Βυζαντίου Η δράση των διαδόχων του Σαμουήλ κατά του Βυζαντίου Οι διάδοχοι του Βασιλείου Β Βουλγαροκτόνου Νορμανδοί Η προέλαση των Νορμανδών Κατάληψη της Μακεδονίας από τους Νορμανδούς Η πολιορκία και η κατάληψη της Θεσσαλονίκης Η μάχη Νορμανδών-Βυζαντινών στο Δημητρίτσι Οπισθοχώρηση των Νορμανδών Φραγκοκρατία Η κατάσταση του Βυζαντίου στις παραμονές της Φραγκοκρατίας Κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους σταυροφόρους Φράγκους Διανομή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Φράγκους Ο Λατίνος επίσκοπος Αρνούλφος στις Σέρρες Συμμαχία Θρακών και Ιωαννίτση

19 4.6. Η καταστροφή της Θράκης από τον Ιωαννίτση Προέλαση του στρατού του Ιωαννίτση μέχρι τις Σέρρες Κατάληψη και καταστροφή των Σερρών από τον Ιωαννίτση Η άλωση της Ακροπόλεως των Σερρών από τον Ιωαννίτση, 1206 μ.χ Ανακατάληψη των Σερρών από τους Φράγκους Πόλεμοι του Δεσποτάτου της Ηπείρου με τους Βουλγάρους Κατάληψη των Σερρών από το δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Κατάληψη της Θεσσαλονίκης από το δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Η ήττα του Θεοδώρου από τον Ασάν της Βουλγαρίας Η ανακατάληψη των Σερρών από τους Βουλγάρους Το κράτος της Νίκαιας απελευθερώνει τις βυζαντινές περιοχές Το κράτος της Νικαίας απελευθερώνει τις Σέρρες Απελευθέρωση του Μελενίκου Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης Η απελευθέρωση της Κωνσταντινουπόλεως από την κατοχή των Φράγκων Η επιδρομή των Καταλανών στις Σέρρες Οι εμφύλιοι πόλεμοι στο Βυζάντιο Τα αίτια του δυναστικού εμφυλίου πολέμου Οι σύμβουλοι του Ανδρονίκου Β Οχύρωση της πόλεως Σερρών και της περιφερείας της Οι Σέρβοι επιδιώκουν να καταλάβουν βυζαντινά εδάφη Η συμμετοχή του Καντακουζηνού στον εμφύλιο πόλεμο Συμμαχία Καντακουζηνού και Στεφάνου Δουσάν Οι διαπραγματεύσεις προ της πολιορκίας των Σερρών Προσπάθειες του Καντακουζηνού να καταλάβει τις Σέρρες Συμμαχίες του Καντακουζηνού με τους Τούρκους Μακροχρόνια πολιορκία και κατάληψη των Σερρών από τους Σέρβους Σερβοκρατία Η Σερβοκρατία στις Σέρρες, μ.χ Αρπαγές και δωρεές κτημάτων από τον Στέφανο Δουσάν Το σερβικό κράτος των Σερρών Ο Μανουήλ Β Παλαιολόγος απελευθερώνει τις Σέρρες Γράμματα και τέχνες στη βυζαντινή εποχή Μητροπολίτης Σερρών Νικήτας ( μ.χ.) Ιάκωβος ( ) Θεόδωρος Πεδιάσιμος Διοικητική οργάνωση της πόλεως των Σερρών Η διοίκηση των Σερρών IX

20 X Διατελέσαντες ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι της διοικήσεως των Σερρών Βασίλειος Κλαύδος Ιωάννης Μιχαήλ Παλαιολόγος Μιχαήλ Θεολογίτης Αλέξιος Τζαμπλάκων Συργής Ντελενουζιάς Ανδρόνικος Καντακουζηνός Παλαιολόγος Δημήτριος Άγγελος ο Μετοχίτης Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Θεόδωρος Στρατηγός Παλαιολόγος Συργιάννης Παλαιολόγος ο Φιλανθρώπινος Ιωάννης Τραχανειώτης (δομέστικος) Κωνσταντίνος Μακρηνός Μανουήλ Λιβερός (δούκας εφοριακός) Γεώργιος Στρατηγός (εφοριακός) Στέφανος Στρατηγός (δομέστικος) Λέων Αζανίτης Μιχαήλ Αβραμπάκης Ορέστης (καθολικός κριτής) Νικήτας Πεδιάσιμος (καθολικός κριτής) Κομνηνός Ευδαιμονοϊωάννης (καθολικός κριτής) Ίσαρης (πριμικήριος) Ράικος, κεφαλή Ραδοσλάβ, Τορνίκιο κεφαλή Ιόσκουλης Μιχαήλ, καθολικός κριτής Στρατιωτικοί προνοιάριοι στις Σέρρες Γεωργία, γαιοκτήμονες και γαιοκτησίες μονών στις Σέρρες Γεωργία Γαιοκτήμονες της περιφερείας Σερρών Κωνσταντίνος Αχιραΐτης Βατάτζης Φωκόπουλος Αλέξιος Διπλοβατάτζης Κωνσταντίνος Δούκας Ιάκωβος μοναχός Καλίδης Ιωάννης Καντακουζηνός Λασκαραίοι Λυζικοί Γεώργιος Λογοθέτης Μανουήλ Άγγελος

21 Μαργαρίτης Θεόδωρος Μετοχίτης Μονομάχος Μιχαήλ Νικηφόρος Μαρτίνος Πακουριανοί αδελφοί Απάσιος, Γεώργιος και Σαμβάτιος Αλέξιος Παλαιολόγος Ιωάννης Πανάρετος, απογραφέας Πρεακόντζελος Αλέξιος Ραούλ Σαρακινοί Συναδηνός πρωτοστάτωρ Τζαμπλάκωνες Γεώργιος Τρουλινός Γεώργιος Φωκόπουλος Χαρίτων Χούμνοι Κτήματα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου του Μενοικίου Σερρών Συνοπτική ιστορία Η φήμη της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου παγκοσμίως Μετατροπή της ανδρώας μονής σε γυναικεία Κτίσματα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Ο κεντρικός ναός Παρεκκλήσια εντός της μονής Εξωκλήσια Άλλα κτίσματα Η βιβλιοθήκη Βρύσες Κτίσματα της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου στις Σέρρες Απολεσθέντα μετόχια, μονύδρια, κτήματα της ιεράς μονής Μονή Ιωάννου του Προδρόμου στην Ακρόπολη των Σερρών Μονή του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου Μονή της Θεοτόκου Βοριτζίου στις Σέρρες Η Μονή της Πέτρας Μονή Ταξιαρχών Μονή των Αγίων Αναργύρων Κεράνιτσας στο Χιονοχώρι Μετόχι της Θεοτόκου του Δοχήνος, πλησίον της Μονής του Τιμίου Προδρόμου Μετόχι Μονόσπιτο, πλησίον της Μονής Τιμίου Προδρόμου Λάκκος, Κεράνιτσα, Τοπόλσκον Έπαυλη Δερβέσιανης στην Οινούσα Μονύδρια των Αγίου Δημητρίου και Προφήτη Ηλία στο Ζιλί Μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας στη Ζίχνη XI

22 XII Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Οστρινής στη Ζίχνη Μονή των Ασωμάτων στη Ζίχνη Μονύδριο του Αγίου Αχιλλείου στη Ζίχνη Μονύδριο Σωτήρος Χριστού του Γαστιλέγκου στο χωριό Χριστός Σερρών Μετόχι του Σωτήρος Χριστού στον Θολό Μετόχι του Αγίου Μοδέστου Τουμβίτσας στο Νέο Σκοπό Μετόχι Αγίας Βαρβάρας Έπαυλη Εσφαγμένου στο Παραλίμνιο Μονή του Αγίου Δημητρίου Κερδυλίων Μετόχι Χωροβίστας Απωλεσθέντα μετόχια-μονύδρια των ιερών μονών του Αγίου Όρους στο νομό Σερρών Μετόχια Μονής Χιλανδαρίου Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Καμενίκαιας στις Σέρρες Άλλα μετόχια Μονή Βατοπεδίου Μονή Εσφιγμένου Μονή Ζωγράφου Μονή Ιβήρων Μονή Καρακάλλου Μονή Κασταμονίτου Μονή Κουτλουμουσίου Η Θεοτόκος η Ελεούσα ή Αγία Λεχούσα Άλλα μετόχια Μονή Μεγίστης Λαύρας Μονή Ξενοφώντος Μονή Παντοκράτορος Μονή Φιλοθέου Τα βυζαντινά νεκροταφεία των Σερρών Το νεκροταφείο του Αγίου Παντελεήμονος Βυζαντινά και μεταβυζαντινά νεκροταφεία στα προαύλια των ναών της πόλεως Βυζαντινοί χριστιανικοί τάφοι Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών Αγάλματα Ενεπίγραφα Τιμητικά ψηφίσματα Επιτύμβιες στήλες και πλάκες Βυζαντινά ανάγλυφα Αρχαιολογικές ανασκαφές στο νομό Σερρών

23 14. Οι Οσμανίδες Τούρκοι Η προέλαση των Οσμανίδων Τούρκων στην Ασία μέχρι τη Θράκη Προσπάθειες ενώσεως των χριστιανών κατά των Τούρκων Πολιορκία και κατάληψη της Προβίστας (Ελευθερουπόλεως) Η πολιτική κατάσταση πριν την πολιορκία των Σερρών ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤOY ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ 1. Τουρκοκρατία στις Σέρρες Πολιορκία των Σερρών από τους Τούρκους Αιχμαλωσία του μητροπολίτη Ματθαίου Φακράση ( ) Η πολιορκία της Θεσσαλονίκης Οι Σέρρες κέντρο εκστρατειών και διαμονής των σουλτάνων Συγκέντρωση των υποτελών του σουλτάνου στις Σέρρες Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Βαγιαζήτ Η επανάσταση του Μπεντρεντίν με πανευρωπαϊκό και ασιατικό χαρακτήρα καταλήγει στις Σέρρες ( ) Ο σουλτάνος Μουράτ ο Β Η μητριά του κατακτητή, η κυρα-μάρω Καταγωγή και προσωπικότητα της Μάρως Η επίδραση της Μάρως στον Μωάμεθ τον Κατακτητή Πρόταση γάμου της Μάρως με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο Συμπαράσταση της Μάρως στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και διάσωση των ιερών κειμηλίων Η εγκατάσταση της Μάρως στην Έζοβα της Βισαλτίας Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Πόντου στις Σέρρες Ο Γεννάδιος Σχολάριος Η διαμονή του Γενναδίου στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου Σερρών Ο θάνατος και η ταφή του Γενναδίου Σχολαρίου στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου Η επανάσταση του Η ήττα του τουρκικού στόλου από τον συμμαχικό στόλο στη Ναύπακτο Οι καταστροφές στις Σέρρες κατά την επανάσταση του Οι βιαιότητες των Τούρκων Βιαιότητες και φυλακίσεις Ελλήνων Το γενιτσαροπαιδομάζωμα στις Σέρρες Οι καταπιέσεις των χριστιανών και οι βίαιες εξισλαμίσεις από τους Τούρκους Εξισλαμισμοί στις Σέρρες XIII

24 XIV 6.5. Κρυπτοχριστιανοί Νεομάρτυρες των Σερρών Πάτρουλας, Μανόλης Μποσταντζόγλου, Αδάμης του Καράπαπα Ο νεομάρτυς Νικήτας των Σερρών Τα πριν το μαρτύριο συμβάντα Το μαρτύριο του Αγίου Νικήτα Τα ιερά λείψανα του Αγίου Νικήτα Η δικαιοσύνη του κατακτητή Τα δικαστήρια στην Τουρκοκρατία Η αναρχία και οι καταπιέσεις των Τούρκων στο σαντζάκι Σερρών Εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ διοικητών αγάδων του σαντζακίου Σερρών Η δραματική κατάσταση των υποδούλων του σαντζακίου Σερρών Η καταστολή της αναρχίας από τον Καπουδάν πασά Επέμβαση του σουλτάνου για τον περιορισμό των αδικιών Διοίκηση της κοινότητας Σερρών στην Τουρκοκρατία Εκλογή της διοικητικής επιτροπής της κοινότητας Σερρών Τα καθήκοντα της διοικητικής επιτροπής των Σερρών Οι αποφάσεις των συνελεύσεων της κοινότητας Σερρών είχαν ισχύ νομοθεσίας Η συμμετοχή του κλήρου στη διατήρηση της κοινότητας των Σερρών Αγώνες για την ακριβή εφαρμογή του κανονισμού της κοινότητας Σερρών Το εκκλησιαστικό δικαστήριο των Σερρών Συντεχνίες των Σερρών στα χρόνια της Τουρκοκρατίας Η οργάνωση των συντεχνιών των Σερρών Το έργο των συντεχνιών Ωφέλειες των Ελλήνων από τις συντεχνίες Οι ηθικές αρχές των συντεχνιών στα ατυχήματα Συμπαράσταση των συντεχνιών στα δεινά των μελών τους Συμμετοχή των συντεχνιών στα κοινά ιδρύματα της κοινότητας των Σερρών Γιορτές των συντεχνιών Ο πληθυσμός των Σερρών Ο Ισμαήλ μπέης Ο Ισμαήλ μπέης αναδεικνύεται τοπάρχης πολλών περιοχών Αντιδικίες Ισμαήλ μπέη και Αλή πασά Νέα οχύρωση των Σερρών από τον Ισμαήλ μπέη Κρίσεις για τον Ισμαήλ μπέη Η πλεονεξία του Ισμαήλ μπέη Το εμπόριο των Σερρών κατά την Τουρκοκρατία

25 14. Ο Γιουσούφ πασάς Ο Γιουσούφ πασάς διοικητής των Σερρών Ο χαρακτήρας και η δράση του Γιουσούφ μπέη Το ανάκτορο του Γιουσούφ μπέη στις Σέρρες Τα τουρκικά και εβραϊκά νεκροταφεία της πόλης των Σερρών Τα τουρκικά νεκροταφεία Τα εβραϊκά νεκροταφεία Αρματολοί και κλέφτες Η δράση των κλεφτών και αρματολών Οι αρματολοί και οι κλέφτες ως φύλακες των διαφόρων στενών Οι αρματολοί και οι κλέφτες ήταν οι πρόδρομοι της Ελληνικής Επανάστασης Οι αγώνες του Νίκου Τσάρα Η πολεμική δράση της οικογενείας Τσάρα Οι αγώνες του Νίκου Τσάρα κατά των Τούρκων Οι μάχες στις Σέρρες κατά την εκστρατεία του σώματος Νικοτσάρα προς τη Βλαχία Αναμνήσεις από το έργο του Νικοτσάρα Η Επανάσταση του Τα ιδανικά των επαναστατών Ελλήνων του Ο Εμμανουήλ Παπάς Το αρχείο του Εμμανουήλ Παπά και η Επανάσταση του 1821 στις Σέρρες Απολογισμός της προσφοράς της οικογενείας του Εμμανουήλ Παπά στον αγώνα της Επανάστασης του Οι πρωτοστάτες στην επανάσταση της Μακεδονίας του 1821 στις Σέρρες Η διάσωση των Ελλήνων Σερραίων από την προγραμματισμένη υπό των Τούρκων σφαγή του Ο μητροπολίτης Σερρών Χρύσανθος Η παιδεία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας Η παρακμή της παιδείας στα πρώτα χρόνια Τα αίτια της παρακμής της παιδείας των Ελλήνων Οι συνθήκες του κρυφού σχολείου Επίσημη οργάνωση της παιδείας στο υπόδουλο γένος Η πρώτη επίσημη σχολή των Σερρών στην Τουρκοκρατία Εξεύρεση πόρων για τη λειτουργία της Σχολής των Σερρών Οι δωρεές των ευεργετών και τα διδακτήρια των σχολείων των Σερρών Ο Μακεδονικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος των Σερρών Οι υπηρετήσαντες καθηγητές και δάσκαλοι στα σχολεία των Σερρών XV

26 XVI Νικόλαος Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος Αναστάσιος Πώπας Κωνσταντίνος Οικονόμου εξ Οικονόμου Νικόλαος Σχολάριος Ιεροδιάκονος Χρύσανθος Ιγνάτιος Σκαλιώρας Μηνάς Μινωίδης Ιωάννης από τα Άγραφα Κωνσταντίνος Μηνιάτης, Κωταίος Αδάμος Ζαμπέκος ( ) Αργύριος Παπαρίζος Ο κουτλουμουσιανός μοναχός Νεόφυτος Καλούδης Μιχαήλ Παπάς Ευάγγελος Μέξης ή Μεξικός Εμμανουήλ Φωτιάδης Αντώνιος Φωτιάδης ( ) Νικόλαος Αργυριάδης Ιγνάτιος ιερομόναχος, διδάσκαλος Ιωάννης Πανταζίδης Η Άννα Μοναχός Βαρθολομαίος Δημήτριος Μαρούλης Η ζωή του Κρίσεις για την προσωπικότητα και το παιδαγωγικό έργο του Ν. Χαλκιόπουλος Χριστόφορος Σαμαρτζίδης Ιωάννης Καλοστύπης ( ) Ιωάννης Δέλλιος Αθανάσιος Φυλακτός Πέτρος Ν. Παπαγεωργίου Λεωνίδας Παπαπαύλος Ιωάννης Τσικόπουλος Ευάγγελος Στράτης Άλλοι δάσκαλοι και καθηγητές Η Σχολή της Μονής του Τιμίου Προδρόμου Σερρών Ξένα σχολεία στις Σέρρες Τουρκικά σχολεία Άλλα ξένα σχολεία Γενικά συμπεράσματα για την παιδεία Βυζαντινές αρχαιότητες και αρχαιότητες της εποχής της Τουρκοκρατίας στο νομό Σερρών

27 XVII Βυζαντινές αρχαιότητες Αρχαιότητες της εποχής της Τουρκοκρατίας Το Μπεζεστένι Το Σιντζιρλί τζαμί Το τζαμί του Αχμέτ πασά ή της Αγίας Σοφίας Ο πληθυσμός των Σερρών στα χρόνια της Τουρκοκρατίας Ο Μακεδονικός Αγώνας στο νομό Σερρών Τα βαθύτερα τα αίτια του Μακεδονικού Αγώνα Η συμπεριφορά των βουλγαροκομιτατζήδων Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των αντιμαχομένων Οι ύπουλες ενέργειες των Βουλγάρων Η στάση των Τούρκων και των Μεγάλων Δυνάμεων στον Μακεδονικό Αγώνα Η αναγκαιότητα της άμυνας από τους Έλληνες Η οργάνωση του αγώνα Η συμμετοχή του ελληνικού λαού στον αγώνα Η συμμετοχή της τοπικής Εκκλησίας στον αγώνα Ανέκδοτα απομνημονεύματα Σερραίων μακεδονομάχων Αναστάσιος Χρυσάφης από τις Σέρρες Στέφανος Αναστασίου, παντοπώλης Η μύησή του στον Μακεδονικό Αγώνα Η συνεισφορά του στον οικονομικό πόλεμο Η σύμπραξή του στην εκταφή του Χατζηπανταζή Η συνεισφορά του στη μεταφορά και τη διανομή των όπλων Η δράση του ως αγγελιοφόρου Διωγμοί και μαρτύρια Κωνσταντίνος Σταμούλης Τάκης Εφέντης Άγγελος Καλαϊτζής Γεώργιος Μπασλής από το Αηδονοχώρι Γεώργιος Μπαμπαλίδης από το Σιδηρόκαστρο Δημήτριος Αδαμούσης από τις Σέρρες Αθανάσιος Στόγιας από το Αγιοχώρι Δημήτριος Παπαϊωάννου του Ιωάννου Μιλτιάδης Μηνάς από τις Σέρρες Δημήτριος Μαρκάδας του Σωτηρίου ( ) από το Άγιο Πνεύμα Γιάννης Ράμναλης Τα αποτελέσματα του Μακεδονικού Αγώνα Οι Νεότουρκοι Η στάση των Βουλγάρων μετά τον Μακεδονικό Αγώνα

28 XVIII Η συνέχιση του Μακεδονικού Αγώνα Βαλκανικοί πόλεμοι και απελευθέρωση των Σερρών ( ) Συμμαχία των βαλκανικών κρατών Προετοιμασίες των Τούρκων στις Σέρρες για τον Α Βαλκανικό Πόλεμο Η παράδοση των Σερρών από τους Τούρκους στους Βουλγάρους Οι Βούλγαροι στη Θεσσαλονίκη Η οκτάμηνη βουλγαρική κατοχή στις Σέρρες Η στάση των Βουλγάρων απέναντι στους συμμάχους Η μάχη του Λαχανά Η άμυνα των Σερραίων κατά των Βουλγάρων από 21 μέχρι 27 Ιουνίου Η λεηλασία και η πυρπόληση των Σερρών από τους Βουλγάρους Η απελευθέρωση των Σερρών Συνοπτικές πληροφορίες για τη συμμετοχή της Εκκλησίας στην απελευθέρωση των Σερρών από το ημερολόγιο του μητροπολίτη Αποστόλου Βυζαντινοί ναοί και ναοί από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στην πόλη των Σερρών Ναοί που καταστράφηκαν και δεν ανοικοδομήθηκαν Τα αίτια της καταστροφής των ναών Ναός των Αγίων Αθανασίου και Κυρίλλου Αλεξανδρείας (Μετόχι Ιεράς Μονής Αγίας Λαύρας Αγίου Όρους) Ναός Αγίου Νικολάου (πλησίον της παλαιάς μητροπόλεως) Ναός Αγίου Νικολάου των Μποσταντζήδων Ναός Αγίου Νικολάου του Σιναΐτη (στο παλαιό νοσοκομείο) Ναός Αγίου Νικολάου του Ορφανοτρόφου Ναός του Αγίου Βασιλείου Ναός του Αγίου Βλασίου Ο Επάνω Άγιος Γεώργιος ή Ακαταμάχητος ή των Τριών Παίδων Ναός του Αγίου Γεωργίου των Γουναράδων Ναός του Αγίου Δημητρίου (ο Τσιανακτσίτικος) Παναγία η Αρμενοκρατούσα, Άνω Ταξιάρχης, Ταξιαρχούδη Η Παναγία Ακαταμάχητος ή Καμένος Ταξιάρχης ο Σκυψοδιάβης Ναός της Παναγίας Βλαχέρνας Ναός της Παναγίας Δοχειανής και Αγίας Βαρβάρας Ναός της Παναγίας Οδηγητρίας και της Παναγίας Επισκέψεως Ναός της Παναγίας Οδηγητρίας ή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ναός «Ο Χριστός πλησίον της Φυλακής» ή Άγιος Αθάνατος Ναός του Αγίου Συμεών του Πρεσβύτου Μικρός Ναός των Αγίων Θεοδώρων έξω από τα τείχη της πόλεως

29 Ναός του Αγίου Μανδηλίου Ναοί που καταστράφηκαν και ανοικοδομήθηκαν Ο παλαιός μητροπολιτικός Ναός των Αγίων Θεοδώρων Σερρών Εισαγωγή Πηγές της ιστορίας του ναού Περιγραφή της αρχιτεκτονικής και της διακόσμησης του ναού Πότε κτίστηκε για πρώτη φορά ο ναός Αναστηλώσεις και επισκευές του ναού Ο παλαιός μητροπολιτικός Ναός των Αγίων Θεοδώρων προ της καταστροφής του Καταστροφή και αναστήλωση του ναού Η ανακαίνιση και ανακήρυξη του ναού σε προσκυνηματικό Ναός των Μεγάλων Ταξιαρχών (Νέος μητροπολιτικός ναός) Το ιστορικό του ναού στην Τουρκοκρατία Ανοικοδόμηση ως μητροπολιτικού ναού Η αγιογράφηση του ναού Ναός του Αγίου Παντελεήμονος Σερρών Κοιμητηριακός βυζαντινός ναός άλλοτε, σήμερον ενοριακός Ιστορικές πληροφορίες Ανοικοδόμηση του ναού Ενοριακός ναός Ναός της Αγίας Παρασκευής Ιστορικές πληροφορίες για την αρχαιότητά του Η προηγούμενη αρχιτεκτονική μορφή του Η ανοικοδόμηση του ναού Άγιος Νικόλας της Ακροπόλεως Σερρών Εισαγωγή Τα ερείπια του ναού προ της ανοικοδομήσεώς του Πότε κτίστηκε ο ναός Η αναστήλωση του ναού Ναός της Αγίας Φωτεινής Ο παλαιός ναός Το σύγχρονο παρεκκλήσι Ναός της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Μηνά Ο παλαιός Ναός της Αγίας Κυριακής Ο σύγχρονος ναός της Αγίων Μηνά και Κυριακής Το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας Ναός των Δώδεκα Αποστόλων Σερρών Ναός της Παναγίας Ηλιόκαλης ή Λιόκαλης (Μετόχι της Μονής Εικοσιφοινίσσης) Εισαγωγή Το όνομα της μονής XIX

30 XX Ανακαινίςεισ του ναοφ τησ Ηλιόκαλησ Ιςτορικά γεγονότα των ερρών ςτην Ηλιόκαλη Κειμήλια και κτήματα του ναοφ Πανηγφρεισ του ναοφ Ναοί διαςωθζντεσ από την πυρκαγιά του Ναόσ των Αγίων Αναργφρων Οι ενεπίγραφεσ πλάκεσ του ναοφ Περιγραφή του ναοφ Αγιογραφίεσ του ναοφ Ιερόσ Ναόσ τησ Ευαγγελιςτρίασ Καμενικίασ ερρών Ειςαγωγή Σο ιςτορικό του Ιεροφ Ναοφ τησ Ευαγγελιςτρίασ Ανακαινίςεισ του ναοφ Περιγραφή του ιεροφ ναοφ Η εικονογραφία του ναοφ Σα άλλα κτίςματα του ναοφ Ναόσ των Αγίων Μαρίνησ και Αντωνίου Η αφιζρωςη και η αρχαιότητα του ναοφ Περιγραφή του ναοφ Κειμήλια του ναοφ Ναόσ του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Σα αίτια ανεγζρςεωσ του ναοφ Περιγραφή του ναοφ Ναοί του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου του Κρυονερίτη ερρών (μετόχι τησ Ιεράσ Μονήσ Σιμίου Προδρόμου του Μενοικζωσ) Ιςτορικζσ πληροφορίεσ Ο Ναόσ του Αγίου Δημητρίου Ο Ναόσ του Αγίου Γεωργίου Ναόσ Ιωάννου του Προδρόμου (Προδρομοφδι) Μετόχι τησ Ιεράσ Μονήσ Σιμίου Προδρόμου ερρών Περιγραφή και ανακαίνιςη του ναοφ Ναόσ του Προφήτη Ηλία ερρών Κοιμητηριακόσ Ναόσ Αγίων Κωνςταντίνου και Ελζνησ ερρών Ανζγερςη του ναοφ Περιγραφή του ναοφ Η αγιογραφία του ναοφ ΕΠΙΛΟΓΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΕ ΤΝΣΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΟΤ ΤΓΓΡΑΦΕΑ