Σχεδιάγραμμα/ Περιεχόμενα.

Transcript

1 Σχεδιάγραμμα/ Περιεχόμενα. Εισαγωγή. Ιστορική Αναδρομή. Το Σύνταγμα του Οι νομοθετικές ρυθμίσεις έως το Η περίπτωση της ΕΡΤ. Επικρίσεις ως προς το κρατικό ραδιοτηλεοπτικό μονοπώλιο. Τα δυνατά συστήματα οργάνωσης των ραδιοτηλεοπτικών μέσων Η χρονιά της ιδιωτικής τηλεόρασης σε πανελλήνια εμβέλεια. Εξελίξεις σε κοινοτικό επίπεδο. Εξελίξεις στην ελληνική νομοθεσία σχετικά με τη ραδιοτηλεόραση. Η ραδιοτηλεοπτική αρρυθμία. Τρεις δυνατές πηγές ρύθμισης. Α) Η κρατική ετερρορύθμιση. Β) Η αναγκαία ρύθμιση. Γ) Η δεοντολογική ρύθμιση/ αυτορρύθμιση. Η νεοφιλελεύθερη ιδέα της αυτορύθμσης των ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. Είναι ανέφικτη ή πραγματοποιήσιμη ; Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης και ο ρόλος του. Το άρθρο 15 του Σ ύστερα από την αναθεώρηση του Συμπεράσματα. Το νομοσχέδιο για τον βασικό μέτοχο. Καταληκτικά. Περίληψη για τη σχετική με την ιδιωτική τηλεόραση ελληνική νομοθεσία

2 Περίληψη στα αγγλικά. Βιβλιογραφία. Νομολογία. Νομολογιακά Δεδομένα που παρατίθενται. Εισαγωγή. Η τηλεόραση έχει αναδειχθεί πλέον στο κυριότερο μέσο πληροφόρησης και ψυχαγωγίας του κοινού. Μάλιστα θεωρείται βέβαιο και αναμενόμενο το ιδιαίτερο βάρος της και η επιρροή, που αυτή ασκεί, να αυξάνει ολοένα και περισσότερο, καθώς πλέον ζούμε στην εποχή του πολιτισμού της εικόνας. Η εξέλιξη αυτή της τηλεόρασης δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί από την αρχή. Για το λόγο αυτό φαίνεται συχνά, προσπαθώντας ο νομοθέτης να ακολουθήσει τις εξελίξεις, να γίνεται προσπάθεια ρύθμισης εκ των υστέρων, ενώ παρατηρούνται και αλλαγές στην όλη αντιμετώπιση του ζητήματος. Ενδεικτικό είναι το πώς η ερμηνεία του άρθρου 15 του ισχύοντος Συντάγματος έχει αλλάξει, ώστε να μην αφορά μόνο την κρατική τηλεόραση, τη μορφή της τηλεόρασης, δηλαδή, που είναι άμεσα ελεγχόμενη από το κράτος, αλλά να περιλαμβάνει και την ιδιωτική τηλεόραση. Ιστορική αναδρομή. Το Σύνταγμα του 1952 στο άρθρο 14 παρ.8 (1) προβλέπει για πρώτη φορά για ελληνικό συνταγματικό κείμενο ρύθμιση, που αφορά τη ραδιοφωνία και κάθε άλλο μέσο μεταδόσεως λόγου και παραστάσεως, στα οποία σαφώς εμπίπτει και η τηλεόραση, με την οποία εξαιρούσε τα μέσα αυτά από την προστασία που προσέφερε το Σύνταγμα του 1952 για τον τύπο. Υπήγαγε, με άλλα λόγια, τα μέσα αυτά στην κρατική εξουσία. Ερμηνευτικά θεωρήθηκε ότι «αποτελούσε εν λευκώ εξουσιοδότηση προς τον κοινό νομοθέτη να καθορίσει ελεύθερα το περιεχόμενο, την ένταση και την έκταση του κρατικού ελέγχου πάνω στη ραδιοφωνία και στην τηλεόραση.» (2) Παρόλο που η ρύθμιση αυτή του προισχύσαντος Συντάγματος είχε κριθεί ως περιθωριακή, είχε όμως επηρεάσει το άρθρο 15 του Συντάγματος σε σημείο τέτοιο που το Σύνταγμα 1975/86 σχεδόν αντέγραφε το άρθρο 14 παρ. 8 του Συντάγματος του 1952, υπογραμμίζοντας κατά τον τρόπο αυτόν τη συνέχεια της νομοθετικής

3 αντιλήψεως ως προς τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα (3), που με αλλαγές, κυρίως στην ερμηνεία του, αλλά και στη διατύπωση, ιδίως στην παρ. 2 συνεχίζει να ισχύει έως σήμερα. 1. Το άρθρο 14 παρ.8 του Συντάγματος του 1952 ανέφερε «Αι προστατευτικαί του τύπου διατάξεις δεν εφαρμόζονται επί κινηματογράφων, δημοσίων θεαμάτων, φωτογραφίας, ραδιοφωνίας και άλλων παρεμφερών μέσων μετάδοσης λόγου και παραστάσεως.» 2. Ν. Αλιβιζάτου, σελ. 20 και Π. Δαγτόγλου σελ Δ. Ι. Αναγνώστου, Το ΝοΒ. 1987, τ.35 Α, σελ. 630 επ. Το Σύνταγμα του Στο άρθρο 15 παρ. 1 του Συντάγματος του 1975 ορίζεται ότι η τηλεόραση και άλλα παρεμφερή μέσα μετάδοσης λόγου ή παράστασης εξαιρούνται από τις προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις του άρθρου 14 του Συντάγματος του Η ερμηνεία που ίσχυε πάγια, τουλάχιστον ως προς τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του ισχύοντος Συντάγματος, ήταν πως το άρθρο 15 δεν παρείχε προστασία της «ελευθερίας της τηλεόρασης» ούτε υπό τη μορφή του υποκειμενικού δικαιώματος (4), ούτε και υπό τη θεσμική μορφή της. (4) Κατά μία άποψη η διάταξη του άρθρου 15 εθεωρείτο πως κατατάσσεται στις θεσμικές εγγυήσεις που παρείχε το Σύνταγμα του 1975 «αφού η θέληση του συντακτικού νομοθέτη ήταν να αναχθεί η ραδιοτηλεοπτική εκπομπή σε περιεχόμενο δημόσιας υπηρεσίας, προκειμένου να εξασφαλισθεί η τήρηση των αρχών της αντικειμενικότητας, της ισοτιμίας και της ποιότητας, τις οποίες έθεσε ως σκοπούς της ραδιοτηλεόρασης.» (5) Η τηλεόραση ετίθετο υπό τον άμεσο έλεγχο, πολιτικό και κυβερνητικό, του κράτους και ο έλεγχος αυτός θεωρήθηκε ότι σήμαινε πως το κράτος είχε δυνατότητα επιδράσεως εντονότερη από την εποπτεία επί των αυτοδιοικούμενων οργανισμών. Η άποψη αυτή στηριζόταν στο ότι κατά το Σύνταγμα η ραδιοτηλεόραση δεν οφείλει να οργανωθεί με τη μορφή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, όπως για παράδειγμα ρητά αναφέρει το Σύνταγμα τις ανώτατες σχολές. Πάντως ακόμα και τότε μια πιθανή οργάνωση με τη μορφή ΝΠΔΔ δεν εθεωρείτο πως αποκλείεται, υπό τον όρο όμως ότι θα επιφυλάσσεται στο κράτος, όχι μόνο δικαίωμα εποπτείας, αλλά άμεσου ελέγχου.

4 Επίσης, υποστηριζόταν πως μέσω του κρατικού ελέγχου περιορίζεται η ελεύθερη δράση των οργανισμών αυτών, ενώ η πλήρη αυτοδιοίκηση τους εθεωρείτο ασυμβίβαστη προς το άρθρο 15. Σύμφωνα με την τότε ευρέως αποδεκτή ερμηνεία του προαναφερθέντος άρθρου το κράτος είχε τη δυνατότητα να διαμορφώνει το περιεχόμενο των εκπομπών. 4. Π. Δαγτόγλου, Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγμα, σελ 41 και Ν. Αλιβιζάτου, σελ. 46 και Α. Ράικο, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου, τ. Β, σελ. 71 επ. contra Α. Μάνεση, Συνταγματικά Δικαιώματα και Ατομικές Ελευθερίες, 1981, σχετικά με το χαρακτηρισμό ως θεσμική εγγύηση. Η αμεσότητα του κρατικού ελέγχου δε σήμαινε, και πολύ δε περισσότερο ούτε σήμερα σημαίνει, πως η τηλεόραση πρέπει να διευθύνεται από το κράτος, άλλωστε ακριβώς επειδή στην πράξη η ΕΡΤ-2 είχε τεθεί υπό κρατική διεύθυνση, και όχι μόνο υπό άμεσο κρατικό έλεγχο, είχε κριθεί ως αντισυνταγματική. Η τηλεόραση δεν μπορεί να είναι απλή δημόσια υπηρεσία, ενταγμένη στη διοικητική ιεραρχία ενός υπουργείου. Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1975 το κρατικό μονοπώλιο επί της ραδιοτηλεόρασης ούτε επιτάσσεται, ούτε, όμως, απαγορεύεται. Φορέας μπορεί να είναι όχι μόνο το κράτος αλλά και ιδιώτες, με την προυποθεση να παραμένει δυνατή η άσκηση άμεσου κρατικού ελέγχου. (6) Εκτός όμως από την αποθετική ρύθμιση της ραδιοτηλεόρασης στο άρ. 15 παρ. 1, υπάρχει στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου η θετική ρύθμιση της. Σκοπός της ραδιοτηλεόρασης κατά το Σύνταγμα είναι η μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων καθώς και προιόντων του λόγου ή της τέχνης. Κατά εύλογη ερμηνεία, στη συνταγματική προστασία συμπεριλαμβάνονται και ο σχολιασμός των πληροφοριών και ειδήσεων καθώς και η κριτική επί προιόντων της τέχνης και του λόγου. Βέβαια, δεν αποκλείονται και εκπομπές με περιεχόμενο διαφορετικό από τα ως άνω αναφερόμενα. Ο σκοπός του κρατικού ελέγχου είναι να εξασφαλίζει ότι τα αναφερόμενα στην παρ. 2 αντικείμενα των εκπομπών βρίσκουν ανάλογη κάλυψη στο πρόγραμμα και στον προυπολογισμό της τηλεόρασης. Σκοπός και κριτήριο του κρατικού ελέγχου είναι η ποιοτική στάθμη της τηλεόρασης. Η σχετική κρατική απόφαση είναι δικαστικώς ανέλεγκτη, με εξαίρεση τις περιπτώσεις υπέρβασης της διακριτικής ευχέρειας ή της κατάχρησης της σχετικής εξουσίας του ελέγχοντος οργάνου. * Οι νομοθετικές ρυθμίσεις έως το Η περίπτωση της ΕΡΤ.

5 Σε αρμονία πάντα προς το άρ. 15 του Συντάγματος του 1975 μέχρι και το 1987 εκδόθηκαν τρεις νόμοι σχετικά με την «Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ).» Κατά χρονική σειρά πρώτα υπήρξε ο ν. 230/1975, έπειτα ο ν. 1288/1982 και ακολούθησε ο ν. 1730/1987. Ο ραδιοτηλεοπτικός οργανισμός είναι ανώνυμη εταιρεία με μία μοναδική μετοχή που ανήκει στο ελληνικό δημόσιο. Αποτελεί δημόσια επιχείρηση και δεν επιδιώκει το κέρδος. Σκοπός της είναι η οργάνωση, εκμετάλλευση και ανάπτυξη της τηλεόρασης, 6.Π. Δαγτόγλου, Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγμα, σελ. 41. καθώς και η συμβολή της μέσω της τηλεόρασης στην ενημέρωση, μόρφωση και ψυχαγωγία του ελληνικού λαού. (8). Εν ολίγοις η εκπομπή τηλεοπτικών προγραμμάτων παρέμενε κρατικό μονοπώλιο, το οποίο ο νόμος 1730/87 επιθυμούσε να διατηρήσει, όπως άλλωστε φαίνεται από το ότι ενώ επετράπη να δίνεται άδεια υπό προυποθέσεις για την ίδρυση και λειτουργία ραδιοφωνικών σταθμών, δεν προβλεπόταν το ίδιο για τους τηλεοπτικούς σταθμούς. Σχολιάζει σχετικά ο Π. Δαγτόγλου, (9). «Ο νομοθέτης θέλει να αποκλείσει την ιδιωτική τηλεόραση από τη χώρα μας, κλείνοντας τα μάτια στο γεγονός ότι αυτή θα έρθει έτσι ή αλλιώς μέσω δορυφόρου.» Ο εν λόγω νόμος προέβλεπε επίσης στο άρ.3 παρ.11 την έκδοση δεοντολογικών κωδίκων, καθώς και ότι οι τηλεοπτικές εκπομπές θα έπρεπε να διέπονται από έξι αρχές: α) της αντικειμενικότητας, πληρότητας και επικαιρότητας της πληροφορήσεως, β) της πολυφωνίας, γ) της καλής ποιότητας, δ) της διαφύλαξης της ποιότητας της ελληνικής γλώσσας, ε) του σεβασμού και της διαδόσεως του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής παράδοσης. οι γενικές αυτές αρχές, όπως και οι κώδικες δεοντολογίας δεν ίσχυαν μόνο για την ΕΡΤ, αλλά και για τους μη κρατικούς τοπικούς ραδιοσταθμούς. Επίσης, ορίζονταν κανόνες για την απαγόρευση της «δίκης» δια της τηλεόρασης (trial by television), καθώς και ότι ο χρόνος παρουσίασης της δραστηριότητας της Βουλής έπρεπε να κατανέμεται μεταξύ των κομμάτων κατά αναλογία προς την κοινοβουλευτική τους εκπροσώπηση. Ενώ σειρά διατάξεων αναφέρεται στην εκπομπή των διαφημίσεων. Η ΕΡΤ-ΑΕ υπόκειται σε τετραπλό κρατικό έλεγχο, καθώς και σε δύο άλλους μη κρατικούς ελέγχους. Ένας εξ αυτών είναι ο έλεγχος που ασκείται από το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Ως κριτική θεώρηση του ν.1730/87 μπορεί να λεχθεί πως αυτός περιείχε θετικά στοιχεία, όπως το δικαίωμα επανόρθωσης, τις σχετικές με τη διαφήμιση διατάξεις και τη διακήρυξη των αρχών. Από την άλλη όμως, το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο δεν έχει τη

6 δυνατότητα να επιβάλλει νομικές κυρώσεις, περιορίζοντας έτσι τον «έλεγχο» που αυτό ασκεί σε απλές συστάσεις και γνωμοδοτήσεις. Μάλιστα δε το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο είναι όργανο κυριαρχούμενο από το κυβερνών κόμμα, το ίδιο και η ΕΡΤ, οπότε παρατηρείτο ταυτότητα ελέγχοντος και ελεγχόμενου. 8. Σύμφωνα με τα άρ.1, παρ.3, άρ.2 παρ. 1 και άρ.13 παρ.1 του ν. 1730/ Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγμα, σελ. 71. Επικρίσεις ως προς το κρατικό ραδιοτηλεοπτικό μονοπώλιο. Στην πράξη όμως, όπως διαμορφώθηκε το κρατικό μονοπώλιο δεν αποσκοπούσε στην εκπλήρωση των συνταγματικών επιταγών για αντικειμενικότητα, ισότητα και ποιότητα στην τηλεόραση. Αντίθετα, χρησιμοποιήθηκε ως μέθοδος αποκλειστικού πολιτικού επηρεασμού από το εκάστοτε κυβερνών κόμμα, γεγονός το οποίο δε συνάδει προς το Σύνταγμα. Για το λόγο αυτό το κρατικό ραδιοτηλεοπτικό μονοπώλιο δέχτηκε πολλές επικρίσεις. Οι επικριτές του έχοντας ως νομιμοποιητική βάση το άρ.5 παρ.1 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο προστατεύεται το δικαίωμα της ελεύθερης αναπτύξεως της προσωπικότητας και κατ επέκταση αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία του πληροφορείσθαι, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η λήψη τηλεοπτικών εκπομπών είναι κατά το Σύνταγμα απόλυτα ελεύθερη. Επίσης, η ελευθερία του πληροφορείσθαι προστατεύεται ρητά στο αρ.10 παρ.1 της ΕΣΔΑ κι εφόσον το Σύνταγμα και η ΕΣΔΑ υπερισχύουν έναντι οποιασδήποτε αντίθετης διάταξης κοινού νόμου, οδηγούμαστε στο ότι ο ν.1730/87 και ειδικότερα οι κυρώσεις που αυτός προβλέπει είναι ανίσχυρες. Το δικαίωμα της ελεύθερης εκφράσεως «περιλαμβάνει το δικαίωμα γνώμης και λήψεως και μεταδόσεως πληροφοριών και ιδεών χωρίς ανάμειξη των δημόσιων αρχών και ανεξαρτήτως συνόρων.» H ελληνική θεωρία ομόφωνα μέχρι το 1987, όπως παρατηρεί η Γ. Π. Κική,(10). δέχεται και αναγνωρίζει την ελευθερία λήψης, ως έκφανση της ελευθερίας του πληροφορείσθαι και της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας της πνευματικής κίνησης και ανάπτυξης της προσωπικότητας (αρ.14 παρ.1 και 5 παρ.1 του Σ., αντίστοιχα). Όμως δε δέχεται το δικαίωμα της τηλεόρασης υπό την ενεργητική του όψη, δηλαδή το δικαίωμα εκπομπής εικόνων. Στο σημείο αυτό ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται να γίνει στην απόφαση του ΣτΕ, αριθ. 989/1987 (Τμ. Δ) (11). Με την απόφαση της αυτή

7 η Ολομέλεια απέρριψε την Αίτηση Ακυρώσεως της απόρριψης παροχής άδειας λειτουργίας ιδιωτικού ραδιοτηλεοπτικού σταθμού με το δικαιολογητικό ότι το Σύνταγμα επαφίει τη ρύθμιση του καθεστώτος των 10. Εφημερίς Ελλήνων Νομικών, 1987, σελ ΕΕΝ, 1987, σελ. 302 επ. Βρίσκεται, επίσης, στο τέλος αυτού του πονήματος υπό Νομολογιακά Δεδομένα. ραδιοτηλεοπτικών φορέων στη διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη και δε θεσπίζει δικαίωμα ίδρυσης ραδιοτηλεοπτικών σταθμών. Όρια της νομοθετικής αυτής ευχέρειας αποτελούν οι περιορισμοί που θέτει το άρ.15 παρ.2. Με την απόφαση του αυτή το ΣτΕ έκρινε ότι το μονοπώλιο της κρατικής τηλεόρασης δεν επιτάσσεται, ούτε όμως αποκλείεται, απλά κατοχυρώνεται από το Σύνταγμα και επαφίεται στην εκάστοτε πολιτική βούληση για τη θέσπιση ή μη της ιδιωτικής τηλεόρασης, υπό όρους. «Ό άμεσος έλεγχος του κράτους» της παρ.2 δεν ταυτίζεται εννοιολογικά με το μονοπώλιο. Το κρατικό, όμως, μονοπώλιο ήταν συνταγματικά ανεκτό γιατί δεν περιλαμβάνεται στους συνταγματικούς περιορισμούς για την τηλεόραση. Έτσι, ο κοινός νομοθέτης μπορεί εξίσου να θεσπίσει κρατικό μονοπώλιο ή να επιτρέψει την ίδρυση, κατόπιν σχετικής άδειας, τηλεοπτικών σταθμών και από φυσικά ή νομικά πρόσωπα, ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου, τα οποία όμως υπόκεινται στον άμεσο έλεγχο του κράτους. Η άποψη της μειοψηφίας, από την άλλη, σχετικά με την παρούσα υπόθεση εισάγει μια νέα θεώρηση στο Δίκαιο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, καθώς αποδέχεται το ατομικό δικαίωμα της εκπομπής εικόνας και περαιτέρω επικεντρώνεται στην αντισυνταγματικότητα του κρατικού μονοπωλίου των φορέων της ραδιοτηλεόρασης. Άλλωστε την ίδια εποχή η νομοθετική και πολιτική βούληση σε πολλά κράτη της Δυτικής Ευρώπης (12).τείνει προς την αναγνώριση του δικαιώματος της εκπομπής ως ατομικού και περαιτέρω προς την ιδιωτικοποίηση των τηλεοπτικών δικτύων. Τα δυνατά συστήματα οργάνωσης των ραδιοτηλεοπτικών μέσων. Α) Τα συστήματα του κρατικού μονοπωλίου.

8 Κατά το σύστημα αυτό τα τηλεοπτικά μέσα ανήκουν εξ ολοκλήρου στο νομικό πρόσωπο του κράτους, όπως όταν η ΕΡΤ-2 ήταν οργανωμένη ως αποκεντρωμένη δημόσια υπηρεσία, σύμφωνα με το ν. 1288/82 ή όπως ήταν η ΕΡΤ-1, σύμφωνα με το ν. 230/1975. Το σύστημα αυτό αποκλείει 12. Οι αποφάσεις 225/74, 202/76 και 148/81 έκαμψαν το κρατικό μονοπώλιο της RAI, της κρατικής ιταλικής τηλεόρασης. Παρατίθενται, επίσης, αποφάσεις του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου στο τέλος, υπό Νομολογιακά Δεδομένα. την παραχώρηση σε ιδιώτη του δικαιώματος λειτουργίας και εκμεταλλεύσεως τηλεοπτικού σταθμού, δηλαδή αποκλείει την ιδιωτική τηλεόραση. Β)Το σύστημα των ελεύθερων ραδιοτηλεοπτικών μέσων. Στον αντίποδα του προαναφερθέντος συστήματος βρίσκεται το σύστημα των ελεύθερων τηλεοπτικών μέσων, το οποίο και αρμόζει σε φιλελεύθερα κράτη. Κατ αυτό τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα εξομοιώνονται και απολαμβάνουν τις ίδιες ελευθερίες που παρέχει το Σύνταγμα στον Τύπο. Το κράτος δεν κωλύεται να ασκεί και πάλι κρατικό έλεγχο με τη μορφή παραχώρησης άδειας λειτουργίας του τηλεοπτικού σταθμού σε ιδιώτη, ο οποίος διαθέτει μεγάλες επιχειρήσεις. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται κυρίως στις ΗΠΑ. Γ) Το σύστημα του κρατικού ελέγχου. Κατ αυτό είναι αδιάφορο το νομικό σχήμα της οργάνωσης την τηλεοπτικών μέσων, μπορεί να είναι είτε ΝΠΔΔ, είτε να ανήκουν σε τρίτο, ιδιώτη, απαραίτητο όμως είναι να τελούν αυτά πάντα υπό τον έλεγχο του κράτους. Ούτως ώστε να δημιουργούνται δύο πρόσωπα : ένα που ασκεί τον έλεγχο, δηλαδή το κράτος κι ένα δεύτερο που ελέγχεται. Το περιεχόμενο του κρατικού ελέγχου κατά το άρ.15 παρ.2 του Σ. είναι η διασφάλιση της ισότητας και της αντικειμενικότητας της πληροφόρησης και της ποιότητας των προγραμμάτων. Το σύστημα αυτό αποτελεί τη μέση οδό μεταξύ των δύο προαναφερθέντων. Αυτό το σύστημα επέλεξε ο έλληνας συντακτικός νομοθέτης και εν συνεχεία καταλείπει στη διάκριση του κοινού νομοθέτη το αν και κατά πόσο θα παραχωρήσει το δικαίωμα λειτουργίας τηλεοπτικών σταθμών σε ιδιώτη. Επιφυλάσσει, όμως, σε κάθε περίπτωση τον άμεσο έλεγχο αυτών για το κράτος.

9 Ό όρος «άμεσος έλεγχος» δεν είναι αρκετά ασαφής. Προκειμένου αυτός να ερμηνευθεί επιστρατεύεται η αρχή in dubio pro libertate, σύμφωνα με την οποία εν αμφιβολία προκρίνεται η λύση που παρέχει μεγαλύτερα περιθώρια ελευθερίας. Καθώς το άρ.15 του Σ. ερμηνεύεται πως ορίζει ένα ατομικό δικαίωμα ελευθερίας περί της ιδιοκτησίας τηλεοπτικού σταθμού, τότε ο νομοθέτης νομιμοποιείται να θέσει περιορισμούς και όρια για λόγους που ανάγονται στο δημόσιο συμφέρον ή αποσκοπώντας στο να ευοδωθούν ευρύτερες κοινωνικές επιδιώξεις του. Πιο συγκεκριμένα η κρατική ελεγκτική παρέμβαση επιτρέπεται όταν, ιδίως, η ελεύθερη οικονομική παρέμβαση του μεγάλου οικονομικού κεφαλαίου κινδυνεύει να αναιρέσει την ελευθερία της πνευματικής κίνησης. Στα πλαίσια αυτά για την ελληνική πραγματικότητα ο «άμεσος έλεγχος» του κράτους φαίνεται να είναι δυνητικός και περιορισμένος. Το Σ. δεν υποχρεώνει το νομοθέτη να δημιουργήσει καθεστώς άμεσου κρατικού ελέγχου, ρητά όμως το επιτρέπει. Κατά συνέπεια μπορεί ο έλεγχος να είναι και χαλαρότερος από «άμεσος», εφόσον- θεωρητικά πάντα- αυτός μπορεί να εκλείψει και τελείως. Ως άμεσος έλεγχος μπορεί να νοείται η δυνατότητα του κράτους να θεσπίζει βάσει αντικειμενικών κριτηρίων τη χορήγηση προηγούμενης άδειας λειτουργίας τηλεοπτικών σταθμών (αφού άλλωστε τα προληπτικά μέσα επιτρέπονται, αλλά επουδενί δεν επιβάλλονται από το Σύνταγμα). Τα κριτήρια πάνω στα οποία ο νόμος θα βασίζεται για να προχωρήσει στη χορήγηση ή όχι προηγούμενης άδειας είναι και εκείνα του 2 ου εδαφίου του άρ.15 Σ. Δηλαδή θα ελέγχεται αν πραγματοποιούνται οι κοινωνικοί στόχοι της ραδιοτηλεόρασης. Ως μέσα κρατικού ελέγχου, εκτός από τη χορήγηση προηγούμενης άδειας, μπορεί να τεθούν απαγορεύσεις για διάφορες κατηγορίες προγραμμάτων εφόσον κρίνονται ως επικίνδυνες π.χ. για τη νεότητα, να τεθούν χρονικά όρια εκπομπής, να ρυθμιστεί το καθεστώς των διαφημίσεων κ.α. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σχετικά με την εφαρμογή του συστήματος αυτού στην Ελλάδα, παρουσιάζει η απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ 5040/87,(13). σύμφωνα με την οποία καθορίζονται τα συνταγματικά όρια της κρατικής επεμβάσεως στην τηλεόραση. Η πλειοψηφήσασα άποψη δέχθηκε ότι η διάταξη του άρ.15 Σ. αφήνει τη διαμόρφωση του καθεστώτος των σχετικών εκπομπών στη διακριτική ευχέρεια του κοινού νομοθέτη. Το αν τίθεται από το Σύνταγμα κρατικό ή όχι ραδιοτηλεοπτικό μονοπώλιο αντιμετωπίζεται σύμφωνα με την αρνητική παραδοχή ότι «το Σύνταγμα δεν θεσπίζει ατομικό δικαίωμα ιδρύσεως τηλεοπτικού σταθμού, αλλά αφήνει τη διαμόρφωση του στον κοινό νομοθέτη (14).

10 Σε γενικές γραμμές η ελληνική νομολογία έχει κρίνει ως συνταγματικό το κρατικό μονοπώλιο επί της τηλεόρασης, όπως ίσχυσε στην Ελλάδα μέχρι το Συγκεκριμένα, το ΣτΕ έκρινε ότι ο νομοθέτης έχει από το Σύνταγμα, τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει όποιο οργανωτικό σχήμα θεωρεί σκόπιμο για τη λειτουργία των τηλεοπτικών μέσων. Υποκείμενο του μονοπωλίου ήταν η ΕΡΤ, που συνιστούσε, στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της λειτουργίας της, δημόσια εταιρία. 13. Η απόφαση του ΣτΕ 5040/87 παρατίθεται στο τέλος αυτής της εργασίας υπό Στοιχεία Νομολογίας. 14. πρβλ. Σχολιασμό Δ.Ι. Αναγνώστου, το ΝοΒ. 1987, σελ. 720 επ. 15.Π. Ζέρη, ΝοΒ. 1989, τόμος 37 Α, σελ. 695 επ Η χρονιά της ιδιωτικής τηλεόρασης σε πανελλήνια εμβέλεια. Στην Ελλάδα, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, το κρατικό μονοπώλιο της ερτζιανής τηλεόρασης είδε αρθεί de facto πριν αρθεί νομοθετικά. Εξελίξεις σε κοινοτικό επίπεδο. Ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας του ογδόντα σε Ευρωπαικό επίπεδο γίνονταν προσπάθειες για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς για την τηλεόραση, με την ελευθέρωση των ελέγχων, την κατάργηση των εθνικών περιορισμών και τη ριζική αλλαγή των εθνικών ραδιοτηλεοπτικών δομών. (15). Προς τούτο διατυπώθηκαν συγκεκριμένες κατευθύνσεις προς τον εθνικό νομοθέτη, που αφορούν τόσο την οργάνωση της τηλεόρασης σε εθνικό επίπεδο, όσο και κατευθυντήριες αρχές για το περιεχόμενο του τηλεοπτικού προγράμματος. Το Πράσινο Βιβλίο των τότε ΕΕΚ για την τηλεόραση χωρίς σύνορα και η Οδηγία 89/552/ΕΟΚ (16). βάζουν τα θεμέλια για την αναδιάταξη των τηλεοπτικών συστημάτων, όπου πια η αγορά καθιερώνεται ως ρυθμιστής για την τηλεόραση. Έχουμε, λοιπόν, την καθιέρωση της ιδιωτικοοικονομικής οργάνωσης της τηλεόρασης. Δημιουργούνται νέες αγορές που προσφέρουν ευκαιρίες για νέες επενδύσεις και μεγάλα κέρδη. Στο χώρο αυτό δραστηριοποιούνται, δε, μεγάλες ιδιωτικές-εμπορικές επιχειρήσεις καθώς και διεθνή διαφημιστικά πρακτορεία ή διαφημιστικές εταιρείες, τα οποία συναποτελούν το πολιτικοοικονομικό πλέγμα στο οποίο εδράζεται η νέα, για την εποχή εκείνη, τηλεοπτική πολιτική. Επειδή όμως η τηλεόραση επηρεάζει κατά πολύ, ειδικά τον σχηματισμό πολιτικής βούλησης, δεν είναι δυνατόν να αφήνεται αυτό να καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από οικονομικούς όρους. Προκειμένου κάτι τέτοιο να αποτραπεί στο Πράσινο Βιβλίο της ΕΟΚ και

11 στην Οδηγία 89/552 τέθηκε ως πολύ σημαντικός όρος, η εξασφάλιση της πολυφωνίας. Ορίστηκε πως η τηλεόραση υποβάλλεται σε ρυθμίσεις και προγραμματικές δεσμεύσεις, ακόμη και μετά την καθιέρωση ενός μικτού συστήματος δημόσιας και ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης. Eξάλλου, η Ευρωπαική Επιτροπή των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει επανειλημμένα αποφανθεί πως εγκρίνει τους περιορισμούς στην αναμετάδοση τηλεοπτικών προγραμμάτων και ειδικότερα εγκρίνει τη ρήτρα χορήγησης αδειών, σύμφωνα με το άρ. 10 παρ.1 της ΕΣΔΑ. Έτσι, αναγνωρίζει στα κράτη μέλη την αρμοδιότητα να εξαρτούν την ίδρυση τηλεοπτικών οργανισμών από την προηγούμενη χορήγηση σχετικής άδειας. Μέσω της 16. Το κείμενο της Οδηγίας 89/552/ΕΟΚ παρατίθεται στο τέλος αυτής της εργασίας. νομοθετικής επιφύλαξης (δηλ. τη διαδικασία έγκρισής και χορήγησης αδειών) θεωρείται ότι κατοχυρώνεται οργανωτικά και διαδικασιακά η πολιτισμική πολλαπλότητα. Οι ρυθμιστικοί αυτοί κανόνες διασφάλισης της πολυφωνίας στο τηλεοπτικό σύστημα συμπίπτουν με τα μέτρα διαμόρφωσης της τηλεοπτικής τάξης, που θέτει το άρ. 15 παρ.2 του Συντάγματος του Επίσης, οι εθνικοί νομοθέτες διατηρούν το δικαίωμα στους τομείς της διαφήμισης και της προστασίας των νέων να εφαρμόσουν περισσότερο αυστηρές και λεπτομερείς διατάξεις για τα προγράμματα εντός της επικράτειας τους. Πάντως ήδη η τότε Ε-ΕΚ υποστήριζε ρητά τη διαδικασία φιλελευθεροποίησης των τηλεοπτικών συστημάτων των κρατών μελών μέσω του κοινού συντονισμού αυτού. Οι δημόσιοι τηλεοπτικοί φορείς αναγκάζονται και αυτοί με τη σειρά τους να προσαρμοστούν στις συνθήκες εμπορευματοποίησης. Το πρόγραμμα αναπόφευκτα πλέον διαμορφώνεται στα πλαίσια του οικονομικούδημοσιογραφικού ανταγωνισμού για μεγαλύτερη ακροαματικότητα και περισσότερα διαφημιστικά έσοδα. * Εξελίξεις στην ελληνική νομοθεσία σχετικά με τη ραδιοτηλεόραση. Τον κορμό της ελληνικής ραδιοτηλεοπτικής νομοθεσίας αποτελούν οι νόμοι 1730/87, 1866/89 και το κάπως πιο πρόσφατο προεδρικό διάταγμα 236/1992. Χαρακτηριστικά στον Ν. 1866/1989 αναφέρεται ότι με υπουργική απόφαση ύστερα από απλή γνώμη του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης είναι δυνατή η χορήγηση, υπό προυποθέσεις, σε ΑΕ ή ΟΤΑ αδειών ίδρυσης και λειτουργίας «τηλεοπτικών σταθμών τοπικής εμβέλειας». Μόνο πλέον με τη διάταξη του άρ. 85 παρ. 4 του ν.δ. 1943/1991 επιτρέπεται, ύστερα από ειδική άδεια η τεχνική δικτύωση των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, με δυνατότητα απόκτησης εθνικής

12 εμβέλειας. Με τον τρόπο αυτό θεσμοθετείται η δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών τηλεοπτικών σταθμών. Η αρχή είχε γίνει με την ιδιωτική τηλεόραση τοπικής εμβέλειας. Ακόμη και τότε που η σχετική νομοθετική πρόβλεψη απέκλειε την εκπομπή τηλεοπτικών προγραμμάτων από μη κρατικούς φορείς, σκοπός του φορέα ραδιοτηλεόρασης ήταν η γεωγραφική κάλυψη όλης της χώρας. Ο σκοπός αυτός αποτελούσε εξειδίκευση της συνταγματικής επιταγής του άρ. 15 παρ. 2 για την κοινωνική αποστολή της ραδιοτηλεόρασης. Για το λόγο αυτό προβλεπόταν κάμψη του κρατικού μονοπωλίου και δυνατότητα ενεργοποίησης της ιδιωτικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, ώστε να αναμεταδίδονται προγράμματα σε περιοχές για την κάλυψη των οποίων δεν επαρκούσε η κρατική υλικοτεχνική υποδομή. Η δυνατότητα για ιδιωτική τηλεόραση ήταν αρχικά τοπικής μόνο εμβέλειας. (17) Ratio της σχετικής ρύθμισης ήταν φαίνεται η αποφυγή της συγκέντρωσης μεγάλων ποσών κεφαλαίων σε μικρό αριθμό προσώπων και την αποφυγή του οικονομικού ελέγχου επί των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε περιορισμένο αριθμό κέντρων εξουσίας. Η πρόθεση αυτή του νομοθέτη φαίνεται ιδιαίτερα στην πρόβλεψη για κατάτμηση των μετοχών των επιχειρήσεων της ιδιωτικής τηλεόρασης σε ισομεγέθη μερίδια, ώστε κανένας μέτοχος να μην κατέχει την απόλυτη πλειοψηφία των μετοχών (18). και στην απαγόρευση της εγκατάστασης σταθμού και εκπομπής από ιδιώτη, φυσικό πρόσωπο. (19). Για τον έλεγχο επί του μη κρατικού τηλεοπτικού σταθμού ήταν το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Το ΕΣΡ έχει τη νομική φύση ανεξάρτητης διοικητικής αρχής, η οποία έχει κανονιστική αρμοδιότητα. Εξαιτίας του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου το καταστατικό των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών στα μόνα σημεία που διαφοροποιείται από το αντίστοιχο μιας κοινής ΑΕ είναι, εκτός του σκοπού, η υποχρεωτική εκ του νόμου ονομαστικοποίηση των μετοχών. Επίσης, για τη συμμετοχή στη διαδικασία αδειοδοτήσεως προβλέπεται ελάχιστο ύψος μετοχικού κεφαλαίου. (20). Η ιδιωτική τηλεόραση δεν προστατεύεται ρητά από το γράμμα του Συντάγματος. Συγκεκριμένα, το άρ. 15 αναφέρεται γενικά στην τηλεόραση, θέτοντας ένα minimum οργανωτικών εγγυήσεων για τη λειτουργία της, γενικά ως θεσμού. Γίνεται δεκτό ότι η τηλεοπτική λήψη αποτελεί αντικείμενο προστασίας ενός ατομικού, αμυντικού δικαιώματος, (21). που προστατεύεται από το δημόσιο δίκαιο και ανήκει στο status negativus, σύμφωνα με την τριμερή διάκριση των δικαιωμάτων κατά τον Jellinek. Το κράτος έχει αρνητική υποχρέωση να μην παρεμποδίζει το ατομικό αυτό δικαίωμα. Με λίγα λόγια, η θεωρία τεκμηρίωσε το ατομικό αυτό δικαίωμα απ ευθείας σε συνταγματικές

13 διατάξεις, όπως από το άρ. 5 παρ 1 του Σ., το οποίο κατοχυρώνει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η αναγνώριση, δε, ενός ατομικού δικαιώματος οπλίζει το υποκείμενο με ευθεία αξίωση κατά της όποιας περιοριστικής πράξης, χωρίς να απαιτείται περαιτέρω νομική τεκμηρίωση. Πάντως, παράλληλα προς τις νομοθετικές εξελίξεις σε εγχώριο και κοινοτικό επίπεδο κι ενώ το γράμμα του άρ. 15 του Συντάγματος του 1975 παραμένει ως είχε, ήδη από τον Νοέμβριο του 1989 δημιουργήθηκε 17. Βλ. Ν. 1866/89 άρ. 4, παρ.1 και Ν. 1941/91, ΦΕΚ Α 50, άρ. 85, παρ Ν. 1866/89 άρ. 4, παρ. 2, εδ.1: «Οι μετοχές της εταιρείας είναι υποχρεωτικώς ονομαστικές» 19. Ν. 1866/89, άρ. 4, παρ. 2, εδ.2 : «Κανένας μέτοχος δεν μπορεί να ελέγχει περισσότερο από το 25% του μετοχικού κεφαλαίου.» 20. Πρβλ. το καταστατικό του MEGA CHANNEL που παρατίθεται στο τέλος της εργασίας και ειδικότερα τα άρ. 5 και 6 αυτού. 21. Γ. Π. Κική, Η καλωδιακή τηλεόραση, σελ. 221, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, 1993 de facto το πρώτο ιδιωτικό τηλεοπτικό κανάλι εθνικής εμβέλειας και μετά από αυτό ακολούθησαν αρκετά άλλα, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχει πληθώρα κρατικών, ιδιωτικών, έως και συνδρομητικών καναλιών. (22). Η ραδιοτηλεοπτική αρρυθμία. Μετά την de facto εγκατάσταση την ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών εθνικής εμβέλειας το 1989 στα επόμενα δέκα χρόνια δεν είχε επιβληθεί ακόμα πλήρως η νομιμότητα σ αυτόν τον τομέα, αφού η διαδικασία χορήγησης των αδειών, όπως προβλέπεται από τη νομοθεσία, δεν είχε ολοκληρωθεί. Παρά τη θέση σε ισχύ του Ν. 2328/1995, βάσει του οποίου απαιτείται σχετική άδεια για την ίδρυση ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού, οι τηλεοπτικοί σταθμοί τοπικής και εθνικής εμβέλειας εξακολουθούσαν να λειτουργούν, χωρίς την προβλεπόμενη από το νόμο άδεια. Επομένως, χωρίς να είναι γνωστό αν οι προυποθέσεις που θέτει η νομοθεσία πληρούνται ή αν η συχνότητα που χρησιμοποιείται είναι η επιτρεπόμενη. Έτσι, δικαίως ο Α. Μανιτάκης (23).το 1999 αναρωτιέται «αν θα ολοκληρωθεί η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας και θα χορηγηθούν οι άδειες, που έχουν προκυρηχθεί ή θα παραμείνει ανολοκλήρωτη η όλη διαδικασία, που κινείται μεταξύ νομιμότητας, ανομίας και πειρατείας». Το ερώτημα αυτό είναι κρίσιμο γιατί εκτός των άλλων από την απάντηση του εξαρτώνται οι σχέσεις πολιτικής εξουσίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και το κατά πόσο εφαρμόζονται στην Ελλάδα οι νόμοι ή τηρούνται οι διεθνείς συνθήκες. Η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα της Ευρωπαικής Ενωσης, που δεν έχει επιβάλλει καθολικά το καθεστώς των αδειών. Λόγω του ότι στην πράξη είχε επιβληθεί η ιδιωτική τηλεόραση, χωρίς όμως να υπάρχει το απαιτούμενο νομικό υπόβαθρο προτάθηκε

14 ιδιαίτερα έντονα την εποχή εκείνη η αυτορρύθμιση ως τρόπος ρύθμισης του τηλεοπτικού χώρου. Τρεις δυνατές πηγές ρύθμισης. Α) Η κρατική ετερορρύθμιση. Η ρύθμιση αυτή επιτυγχάνεται κατά τρόπο τυπικό και συγκεντρωτικό με νόμους, διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις και κανονισμούς, που εκδίδονται μονομερώς από τα αρμόδια πολιτειακά όργανα. 22. Άλλωστε η καλωδιακή και συνδρομητική τηλεόραση στην ελληνική νομοθεσία ρυθμίζεται κατ ουσίαν όπως η ερτζιανή ιδιωτική τηλεόραση. Πρβλ. Γ. Π. Κική, Η καλωδιακή τηλεόραση, σελ 90 επ. εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, Πρβλ. Γνώμη, Α. Μανιτάκη. ΤοΣ 1999, τ.25, σελ. 401 επ. Β) Η αναγκαία ρύθμιση. Δηλαδή αυτή που ορίζεται με βάση τους νόμους της αγοράς. Κατευθύνεται από τον υγιή ή και τον αθέμιτο ανταγωνισμό, χωρίς την οποιαδήποτε παρέμβαση εκ μέρους της Πολιτείας. Γ) Η δεοντολογική ρύθμιση ή αυτορρύθμιση. Η ρύθμιση αυτή πραγματοποιείται με βάση τους γραπτούς ή άγραφους κανόνες της ηθικής δεοντολογίας, οι οποίοι επιβάλλονται με τρόπο αυτοδεσμευτικό. Έτσι, οι κανόνες που διέπουν την τηλεόραση, τυπικοί ή άτυποι, δεν παύουν να είναι δεσμευτικοί, δηλαδή έχουν κανονιστικό χαρακτήρα. Ως νομιμοποιητική βάση της αυτορρύθμισης έχουν οριστεί από το ΣτΕ τα άρ. 26 και 43 του Συντάγματος. Όμως, χρειάζεται επικουρική προσφυγή στο άρ. 15 Σ για τη θεμελίωση και τον έλεγχο του ιδιόρρυθμου αυτού συστήματος (24)., καθώς και προσφυγή στην αρχή της διακρισής των εξουσιών. Η σημασία της αυτορρύθμισης για την εγκατάσταση κάποιας ευρυθμίας και ευταξίας στις ραδιοτηλεοπτικές δραστηριότητες είναι τεράστια και απολύτως αναγκαία. Η νεοφιλελεύθερη ιδέα της αυτορρύθμισης των ηλεκτρονικών ΜΜΕ. Είναι ανέφικτη ή πραγματοποιήσιμη; Κάθε απελευθερούμενη αγορά προσελκύει αρχικά πολλούς επιχειρηματικούς παίκτες. Έτσι εξηγείται άλλωστε και η αφθονία των καναλιών που υπάρχουν σήμερα μέσα στο φάσμα συχνοτήτων που παλιότερα χωρούσε το σήμα ενός μόνο διαύλου. Τα κανάλια προέκυψαν σα γνήσια ελληνικά αυθαίρετα (25) εν μέσω νομικού κενού

15 και παρανομίας. Ο αριθμός των καναλιών που προέκυψαν αυθαίρετα αυξήθηκε στη συνέχεια δυσανάλογα με το διαθέσιμο στους διαφημιστές τηλεοπτικό κοινό, με αποτέλεσμα να εκταχηλυνθεί ο μεταξύ τους ανταγωνισμός εις βάρος της ποιότητας των προβαλλόμενων εκπομπών και της προσωπικότητας των τηλεθεατών. Τα κανάλια εφόσον ήταν ανεξέλεγκτα επέλεξαν να αυτορυθμιστούν με μόνη πυξίδα το κέρδος και με αποτέλεσμα την ανομία. Η αυτορρύθμιση προυποθέτει αλλά και συνεπάγεται ότι οι συναφείς θεσμοί του κράτους δικαίου δεν είναι μόνο περιττοί, αλλά και 24. βλ. σχετικά Π. Ζέρη, Θεσμοι Εποπτείας στο Ραδιοτηλεοπτικό Σύστημα, 1996, σελ.29 επ. και 53 επ. και Ιφ. Καμτσίδου, Η αναζήτηση θεμελίου της ρυθμιστικής εξουσίας του ΕΣΡ, ΤοΣ 1996, σελ Σ. Καιτατζή-Γοιτλοκ, Δικαίωμα απάντησης και αυτορρύθμιση στην τηλεόραση, ΤοΣ 1999, τ.25, σελ. 469 επ. επιζήμιοι για το κεφάλαιο του ιδιωτικού σταθμού και κατ επέκταση για τις επιλογές των τηλεθεατών. Όμως στην πράξη και παρά τις υποσχέσεις για αυτορρύθμιση, τα κανάλια παρασύρονται σε οξύτατο ανταγωνισμό μεταξύ τους για την απόκτηση της υψηλότερης δυνατής τηλεθέασης, που θα εξασφαλίσει και την περαιτέρω βιωσιμότητα τους. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προβάλλονται ολοένα και περισσότερο εξεζητημένα θέματα ή θέματα από το λεγόμενο αστυνομικό ρεπορτάζ, όπως αιματηρά γεγονότα, δολοφονίες, ατυχήματα κτλ, κατά καταπάτηση θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων ή και του κανόνα δεοντολογίας. Λόγω του άκρατου ανταγωνισμού μεταξύ των ιδιωτικών καναλιών και την ανεπάρκεια που τελικά φάνηκε να έχει το σύστημα της αυτορρύθμισης, την εποχή που αυτό εφαρμόστηκε παρατηρήθηκε καταιγισμός από ψευδογεγονότα, προκειμένου να κορεσθούν τα αυξανόμενα ΜΜΕ και που αποσκοπούσαν αποκλειστικά και μόνο στον εντυπωσιασμό του κοινού. Τα γεγονότα αυτά παρουσιάζονταν ως ειδήσεις, ενώ δεν πληρούσαν καν τα θεμελιώδη κριτήρια ειδησεογραφικής αξίας και δεοντολογίας. Χαρακτηριστικό ήταν πως τότε ο χρόνος μετάδοσης των κεντρικών δελτίων ειδήσεων είχε αυξηθεί υπερβολ ικά. Επομένως η μονομερής αυτορρύθμιση φαίνεται να οδήγησε σε καταχρήσεις και σε ανομία εις βάρος πάντα του τηλεοπτικού κοινού. Για το λόγο αυτό, ήδη με το Ν. 2328/95 (26)που εναρμονίζεται με την κοινοτική νομοθεσία ορίζεται δικαίωμα απάντησης του θιγόμενου και υποχρέωση επανόρθωσης από τον προσβάλλοντα τηλεοπτικό σταθμό. Επίσης, φάνηκε πως χρειαζόταν να ενισχυθεί ο ρόλος του ΕΣΡ και να δοθεί στους απλούς πολίτες, είτε ατομικά, είτε μεμονωμένα το αμυντικό δικαίωμα της απάντησης. Εξάλλου η κοινωνική αποστολή της τηλεόρασης δηλώνεται ρητά στο άρ. 15 του Σ. Τα ΜΜΕ επηρεάζουν κατά κύριο λόγο το κοινωνικό

16 σύνολο, κατακυρώνεται έτσι από το Σ. ο κοινωνικός τους ρόλος, αδιακρίτως ιδιοκτησιακού καθεστώτος και η ανάγκη για κρατική εποπτεία. «Το τέλος του κρατικού μονοπωλίου δε σημαίνει και το τέλος της κρατικής εποπτείας. Αντιθέτως η υπάρχουσα αυξανόμενη εξουσία της ραδιοτηλεόρασης χρειάζεται ένα διαιτητή, που μάλλον πρέπει να θεωρείται ως εγγυητής». (27) 26. Άρθρο 3, παρ. 12 του Ν.2328/95 για τη ρύθμιση της ιδιωτικής τηλεόρασης. 27. Π.Δ. Δαγτόγλου, 1996, Ραδιοτηλεόραση και κρατικός έλεγχος-μία επανεκτίμηση. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης και ο ρόλος του. Ήδη πριν την αναθεώρηση του Συντάγματος είχε επικρατήσει η άποψη πως χρειαζόταν να αποσαφηνιστεί και συνταγματικά ότι η ελευθερία της τηλεόρασης υπόκειται σε ρύθμιση υπό την ευθύνη μίας Ανεξάρτητης Ρυθμιστικής Αρχής, που εγγυάται την ελευθερία, τον πλουραλισμό, την ποιότητα των εκπομπών, καθώς και το δικαίωμα αντικειμενικής πληροφόρησης και ψυχαγωγίας του κοινού. Ακόμη, πως χρειάζεται να γίνει σαφές ότι το δικαίωμα ίδρυσης και λειτουργίας ραδιοτηλεοπτικού σταθμού εξαρτάται από τη χορήγηση προηγούμενης άδειας. Το ρόλο αυτό έχει αναλάβει το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), η χρονικά πρώτη εγχώρια ανεξάρτητη διοικητική αρχή (α.δ.α.). Το ΕΣΡ συγκροτήθηκε για πρώτη φορά το Νοέμβριο του 1989 υπό την προεδρία του καθηγητού της Νομικής κ. Π. Δαγτόγλου. Έχει τη μορφή ανεξάρτητης διοικητικής αρχής, δηλαδή πρόκειται για δημόσια αρχή χωρίς νομική προσωπικότητα. Είναι όμως εξοπλισμένη με σημαντικές ρυθμιστικές (αποφασιστικές και ελεγκτικές) αρμοδιότητες. Η νομική φύση και μορφολογικά χαρακτηριστικά των α.δ.α. διαφέρουν από εκείνα των υπόλοιπων διοικητικών αρχών. Η νομική φύση του ΕΣΡ είχε κατ επανάληψη απασχολήσει το ΣτΕ, έτσι έχει δημιουργηθεί μια αρκετά πλούσια νομολογία για την ηλεκτρονική επικοινωνία. Μέχρι να αναγνωριστεί ρητά η ιδιαιτερότητα του ΕΣΡ ως α.δ.α., καθώς και η συνταγματικότητα της, είχαν μεσολαβήσει αποφάσεις, όπως η ΣτΕ 944/1999, στην οποία το ΕΣΡ οριζόταν ως «προδήλως διοικητική αρχή». Κατατάσσει το ΕΣΡ στα συλλογικά όργανα της Διοίκησης. Ωστόσο δύο χρόνια αργότερα κρίθηκε ότι οι διατάξεις του άρ. 15 παρ.2 Σ αποτελούν «το δικαιολογητικό έρεισμα για την από μέρους του νομοθέτου αναγωγήν του οργάνου εις διοικητικήν αρχήν ανεξάρτητον».

17 Σύμφωνα, άλλωστε, με πάγια δικαστική διατύπωση, ο θεσμοθετημένος έλεγχος του κράτους επί της τηλεόρασης γίνεται «προς χάριν της αντικειμενικής πληροφορήσεως του κοινού και της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων». Το κρατικό όργανο που είναι επιφορτισμένο με τον έλεγχο της τήρησης των σκοπών αυτών θα πρέπει να έχει την προσήκουσα δομή. Ως α.δ.α. το ΕΣΡ (28.)έχει αρμοδιότητες ρυθμιστικές που προσομοιάζουν, αλλά δεν ταυτίζονται ούτε με την κανονιστική δράση της διοίκησης, ούτε με την κυρωτική των δικαστηρίων. Οι αρχές αυτές έχουν συνήθως τη δυνατότητα να υιοθετούν μέτρα ουσιαστικά ή διαδικαστικά, όπως οδηγίες, συστάσεις, κώδικες δεοντολογίας για τη 28.άρ.2 Ν.1866/89, όπως αντικαταστάθηκε από το άρ. 1 του Ν. 2173/93. στάθμιση των επιμέρους ελευθεριών, αλλά και να στιγματίζουν τις παραβάσεις που παρατηρούνται. Έχουν αρμοδιότητες κανονιστικές, αποφασιστικές, γνωμοδοτικές και οιονεί δικαστικές (διενέργεια ελέγχων, κρίση επί αμφισβητούμενων θεμάτων κ.α.). Συγκεκριμένα για την κατάρτιση των κωδίκων δεοντολογίασ την αποκλειστική ευθύνη γι αυτό φέρει το ΕΣΡ και ο αρμόδιος Υπουργός, στη συνέχεια, προβαίνει στην κύρωση τους με Προεδρικό Διάταγμα. Εν ολίγοις το ΕΣΡ ανήκει στην καινοφανή κατηγορία των ρυθμιστικών αρχών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κρατικά όργανα στα οποία ανατίθεται η διαχείριση ενός συγκεκριμένου τομέα του δημόσιου χώρου, αναλαμβάνουν την άσκηση της κυριαρχίας στο πεδίο αρμοδιότητας τους, που έχει χαρακτήρα τεχνικό ή λεπτομερειακό. Η άσκηση κυριαρχίας ανατίθεται σε πρόσωπα αρμόδια, δηλαδή σε πρόσωπα που λόγω είτε των ειδικών γνώσεων, είτε προηγούμενης εμπειρίας τους δύνανται να επιλέξουν τα καταλληλότερα μέτρα για τη ρύθμιση του χώρου. Η διαδικασία ανάδειξης των μελών του ΕΣΡ πρέπει να γίνεται ανάμεσα σε όσους έχουν την ικανότητα να υπηρετήσουν αποτελεσματικότερα τους στόχος του άρ. 15 Σ. Επειδή η προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των μελών αποτελεί ή χρειάζεται να αποτελεί καθοριστικό στοιχείο στις α.δ.α., το ισχύον νομοθετικό καθεστώς, ως αντιστάθμισμα στην κυβερνητική επιρροή, προκρίνει τη συμμετοχή των πολιτικών κομμάτων κατά τη συγκρότηση του ΕΣΡ, βάσει του σκεπτικού ότι η πλουραλιστική σύνθεση της αρχής ενισχύει την ανεξαρτησία του ΕΣΡ από τον κυβερνητικό μηχανισμό. Περιορίζεται λοιπόν το «εκλεκτορικό σώμα» του ΕΣΡ στα πολιτικά κόμματα που έχουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Η πλειοψηφία των μελών, με εξαίρεση τον Πρόεδρο και τον Αναπληρωτή του, εκλέγονται απ ευθείας από τα πολιτικά κόμματα, των οποίων η παρέμβαση αρχίζει και τελειώνει στη διαδικασία υπόδειξης των μελών, βάσει πάντα αυστηρών προδιαγραφών, που θέτει ο νόμος.

18 Η νομιμοποίηση του ΕΣΡ εκπορεύεται από τα αυστηρά προσόντα που θέτει ο νόμος ως προυπόθεση για το διορισμό των μελών, από την ύπαρξη τακτικού και έκτακτου κοινοβουλευτικού ελέγχου στο έργο τους, την τακτική δημοσιοποίηση της δραστηριότητας τους και τη δυνατότητα δικαστικού ελέγχου των αποφάσεων τους. Η γενική εποπτεία του χώρου που επιτηρεί το ΕΣΡ (με εξέταση παραπόνων από πολίτες, διενέργεια ελέγχων, επιβολή κυρώσεων μέσω έκδοσης κανονιστικών ή ατομικών διοικητικών πράξεων) και οι σημαντικές αποφασιστικές του αρμοδιότητες συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός ισόρροπου τοπίου, όπου δραστηριοποιούνται πολλοί οικονομικοί παράγοντες. Σ ένα τομέα όπου χρειάζεται να εξασφαλιστεί η πολυφωνία, η ποιότητα και η ελευθερία της έκφρασης, ενώ παράλληλα παρατηρείται η τάση για δημιουργία ισχυρών επιχειρήσεων, ύστερα από συγχωνεύσεις μικρότερων μονάδων και όπου επικρατεί ανταγωνισμός, απαιτείται η ρύθμιση των ζητημάτων κατά περίπτωση, με χρονικούς περιορισμούς και με δυνατότητα επανεξέτασης (29.). Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα μέτρα, όπως ο διαρκή έλεγχος για την εφαρμογή της νομοθεσίας, η επιβολή ανάλογων κυρώσεων, οι διμερείς επαφές με τους εμπλεκόμενους επιχειρηματικούς φορείς, που καταλήγουν στη διατύπωση δεσμευτικών κανόνων (π.χ. κώδικες δεοντολογίας) ή και παρακολούθηση της τεχνολογίας. Σύμφωνα με το άρ. 3 παρ. 2 του Ν. 1866/89 το ΕΣΡ εξουσιοδοτείται να εκδίδει «οδηγίες και συστάσεις προς τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για την τήρηση των αρχών» που περιέχονται στους κώδικες δεοντολογίας ή στο άρ. 15 παρ.2 Σ. Επίσης, στο ρυθμιστικό ρόλο του ΕΣΡ ανήκει η προκήρυξη και έκδοση αδειών λειτουργίας(30), ο έλεγχος τήρησης της νομοθεσίας για τους τηλεοπτικούς σταθμούς και να επιλαμβάνεται αυτεπάγγελτα για την επιβολή διοικητικών κυρώσεων στους παρανομούντες σταθμούς. Ωστόσο το ΕΣΡ φαίνεται να περιορίζεται ακόμα και σήμερα σ ένα δευτερεύοντα ρόλο, ενώ ο Υπουργός φαίνεται να έχει αυξημένη ελεγκτική εξουσία, καθώς πραγματοποιεί έλεγχο νομιμότητας στις αποφάσεις του ΕΣΡ. Το άρθρο 15 του Σ ύστερα από την αναθεώρηση του Από την Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος είχαν προταθεί δύο πιθανές μορφές της νέας διατύπωσης του άρ. 15 του Σ. Τελικά η πρόταση να επεκταθούν και στην τηλεόραση οι συνταγματικές εγγυήσεις που αναφέρονται στο άρ. 14 για τον Τύπο δεν ευδοκίμησε. Οπότε στο άρ. 15 με τη νέα του μορφή η ελεύθερη μαζική ηλεκτρονική επικοινωνία αναγνωρίζεται ρητά ως ειδικό ατομικό

19 δικαίωμα,διαφορετικό από την ελευθερία του λόγου και του τύπου. Αποκτά αυτοτελή κανονιστική υπόσταση, υπάγεται η τηλεόραση πια σε καθεστώς ειδικής ρύθμισης και ελέγχου και απομακρύνεται από το υπερπροστατευτικό καθεστώς της ελευθερίας του λόγου. Ως ατομικό δικαίωμα μπορεί να ασκείται και από ιδιωτικούς φορείς, η ελευθερία αυτή κατοχυρώνεται από το Σ., ώστε να εμποδίζονται αυθαίρετες κρατικές παρεμβάσεις. Η άσκηση αυτής της ελευθερίας τελεί υπό την επιφύλαξη του νόμου και υπό ειδικό καθεστώς ρύθμισης, επειδή ακριβώς χρειάζεται να συνταιριαστεί η ανάγκη προστασίας της αντικειμενικότητας και της 29. ΕΣΡ-Δέκα χρόνια θεσμικής ακροβασίας, Α. Οικονόμου, ΤοΣ 1999 σελ άρ. 2 παρ. 4 Ν. 2328/95 και άρ.5 Ν.2644/99. ανεξαρτησίας των ηλεκτρονικών μέσων με την ανάγκη προστασίας άλλων συνταγματικών αγαθών, όπως αυτά του πλουραλισμού, του υγιούς ανταγωνισμού, της προστασίας της προσωπικότητας, της ψυχικής υγείας, της παιδικής ηλικίας, της ίσης κι ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφορία. Ουσιαστικά πρόκειται για τους σκοπούς που απαριθμεί ενδεικτικά το ίδιο το Σ. στην παρ. 2 του άρ. 15. Το ειδικό καθεστώς ρύθμισης στο οποίο υπόκειται η τηλεόραση μορφοποιείται με μέτρα νομοθετικού, κανονιστικού, διοικητικού ή δεοντολογικού χαρακτήρα, μέσω μονομερούς ετερορρρύθμισης ή και αυτορρύθμισης, από τους ίδιους τους φορείς. Αναγνωρίζεται έτσι το ΕΣΡ από το ίδιο το άρ. 15 Σ. και αναγνωρίζεται σ αυτό η δυνατότητα να θεσπίζει κανόνες δεοντολογίας και αυτοδέσμευσης και οδηγίες για την εφαρμογή και εξειδίκευση των νομοθετικών κανόνων και των αρχών του Σ. Η ρυθμιστική αυτή αρμοδιότητα του ΕΣΡ δικαιολογείται μόνο όταν υπηρετεί τους σκοπούς που τάσσει το άρ. 15 παρ. 2. Επίσης, προβλέπεται συνταγματικά η υποχρέωση κατοχής προηγούμενης άδειας για την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού. Η δικαιολογία της προηγούμενης άδειας είναι ο έλεγχος που χρειάζεται να γίνεται από το κράτος, και μέσω αυτού από το κοινωνικό σύνολο, σε δραστηριότητες που από τη φύση τους αποτελούν κοινωνικές λειτουργίες, όπως οι ενημερωτικές, ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και εκπαιδευτικές εκπομπές της τηλεόρασης. Οι σκοποί της παρ. 2 του άρ. 15 αποτελούν το θεμέλιο και τη δικαιολογία αλλά και το όριο της ρυθμιστικής και εποπτικής παρέμβασης του κράτους στην τηλεοπτική επικοινωνία. Τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνία φέρουν εξαιτίας του ρόλου τους κοινωνική ευθύνη. Έχουν οικειοποιηθεί, ακόμα, μεγάλη οικονομική και κοινωνική ισχύ, καθώς και συμβολική εξουσία, που τους επιτρέπει να επηρεάζουν την κοινή γνώμη και να διαμορφώνουν κοινωνική και πολιτική συνείδηση. Για το λόγο αυτό χρειάζεται και να δεσμεύονται.

20 Στη 2. παρ. του άρ. 15 γίνεται αναφορά στον «άμεσο έλεγχο του κράτους». Οι προυποθέσεις του ελέγχου αυτού ορίζονται λεπτομερειακά ήδη στο Ν. 2328/1995 και συγκεκριμένα αναφέρεται ότι χρειάζεται προηγούμενη άδεια προκειμένου να ιδρυθεί νόμιμα ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός. Όμως παρόλο που προβλέπεται, αυτό δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα στη χώρα μας. Όλοι έχουν δικαίωμα ισότιμής πρόσβασης στην ηλεκτρονική ενημέρωση ή ψυχαγωγία που προσφέρει η τηλεόραση. Η προσφορά υπηρεσιών, όμως, προς το κοινό από ιδιωτικούς σταθμούς υπόκειται σε δεσμεύσεις και υποχρεώσει δημόσιου χαρακτήρα, που καθορίζονται από το κράτος. Το δικαίωμα στην τηλεοπτική επικοινωνία είναι ένα ιδιάζον ατομικό δικαίωμα, συμμετοχικού χαρακτήρα,(31.) εφόσον έχει έντονα χαρακτηριστικά συμμετοχής στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Έχει, όμως, υποστηριχθεί και η άποψη ότι η ελευθερία της πληροφόρησης, που περιέχει δύο πλευρές, μία παθητική και μία ενεργητική, όπως κατοχυρώνεται στην παρ. 2 του άρ. 15 αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός δικαιώματος status mixtus, με τη νομική φύση του κοινωνικού δικαιώματος. Υπό την εκδοχή αυτή το κράτος οφείλει να παρέχει το minimum της ενημέρωσης, κυρίως μέσω των δημόσιων τηλεοπτικών σταθμών και επίσης έχει την υποχρέωση να μην παρεμποδίζει γενικά την ελεύθερη ροή των πληροφοριών (32.). Η ελευθερία της πληροφόρησης εμπεριέχει αγώγιμες αξιώσεις που ασκούνται υπό όρους και στοιχειοθετούν αντίστοιχα δικαιώματα. Συμπεράσματα. Η ελευθερία της ηλεκτρονικής ενημέρωσης διακηρύσσεται στην παρ. 1 του άρ. 15 σα να πρόκειται για ανεπιφύλακτο δικαίωμα, που δεν υπόκειται σε κανόνες και ειδικούς νόμους, ούτε στη ρυθμιστική εξουσία ανεξάρτητης διοικητικής αρχής. Αι προστατευτικαί για τον Τύπο διατάξεις του άρ.14 δεν εφαρμόζονται επί της τηλεόρασης. Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ελευθερία που υπόκειται μόνο στους νόμους της αγοράς και στους γενικούς νόμους του κράτους. Όμως στη δεύτερη παράγραφο του άρ. 15 Σ ορίζεται συνταγματική πρόβλεψη περί «άμεσου ελέγχου του κράτους». Ο έλεγχος αυτός είναι καταρχήν κατασταλτικός και ως τέτοιος να εξαντλείται στην επιβολή κυρώσεων. Ο έλεγχος και η κυρωτική αρμοδιότητα του ΕΣΡ είναι όμως το ύστατο μέσο και ίσως όχι το πιο αποτελεσματικό. Προβέπεται και ένα είδος προληπτικού ελέγχου με τη μορφή της χορήγησης αδειών για τη

21 νόμιμη ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού. Έτσι ώστε να μπορεί να χαραχθεί μία ενιαία και ουσιαστική ρυθμιστική πολιτική στα Μέσα Ηλεκτρονικής Επικοινωνίας. Χωρίς την αδειοδότηση κάθε έλεγχος είναι ανεδαφικός και μάταιος, το ίδιο και οι τυχόν κυρώσεις, γεγονός που οδηγεί περαιτέρω σε αποτυχία της κυρωτικής αρμοδιότητας του ΕΣΡ. Προκειμένου να επιτευχθεί ευταξία κι ευνομία στις επικοινωνιακές δραστηριότητες, χρειάζεται το ΕΣΡ να μη θεωρείται ως αποκλειστικά εποπτική αρχή, με κυρωτικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες μόνο, αλλά ως ρυθμιστική αρχή. 31. Α. Μανιτάκης, Κριτική θεώρηση της πρότασης αναθεώρησης του άρθρου 15 Σ, ΤοΣ 2000, τ.26, σελ Γ. Κική, Η καλωδιακή τηλεόραση, σελ Η ερμηνεία αυτή εδράζεται στο Σύνταγμα και ειδικότερα στο άρ. 15, όμως χρειάζεται και να εφαρμοστεί στην πράξη, ώστε ο έλεγχος να μην περιορίζεται μόνο στο περιεχόμενο των εκπομπών, αλλά και να εκτείνεται κατά το στάδιο της ίδρυσης του σταθμού σε έλεγχο των τεχνολογικών, οικονομικών, εργασιακών, ιδιοκτησιακών, αντιμονοπωλιακών, φορολογικών, δημοσιογραφικής δεοντολογίας διαφάνειας και άλλων τυπικών και ουσιαστικών προυποθέσεων. Το νομοσχέδιο για τον βασικό μέτοχο. Ίσως ένα βήμα προς τη ρύθμιση του τηλεοπτικού χάους και των «σταθμών-αυθαιρέτων» που εδώ και τόσα χρόνια υπάρχουν στην Ελλάδα να είναι το νομοσχέδιο περί του βασικού μετόχου, που πρόσφατα κατατέθηκε στη Βουλή και που ως τη στιγμή που γραφόταν αυτή η εργασία ακόμα δεν είχε ψηφιστεί. Βάσει αυτού προβλέπεται ότι : * το πρόσωπο που θα κατέχει ποσοστό μέχρι και το 1% του συνολικού αριθμού των μετοχών σε ΜΜΕ, εφεξής θα νοείται ως ο βασικός μέτοχος. Οι ίδιοι ή οι συγγενείς τους έως τον τρίτο βαθμό δε θα δύνανται να αναλάβουν δημόσια έργα. Προβλέπεται σειρά ασυμβιβάστων, ώστε να εξασφαλισθεί διαφάνεια στο δημόσιο βίο. Το ΕΣΡ δήλωσε ικανοποιημένο από το νομοσχέδιο. Ωστόσο επικριτές αυτού σχολίασαν πως βρίσκεται στο συνταγματικό όριο και πως αυτό θα συνεπάγεται ακόμα μεγαλύτερο κόστος σε κάθε διαγωνισμό για την ανάληψη κάποιου δημόσιου έργου. Συγκεκριμένα ο

22 Έλληνας διαπραγματευτής για το Ευρωπαικό Σύνταγμα επεσήμανε πως το συγκεκριμένο νομοσχέδιο δε συνάδει με το Ελληνικό Σύνταγμα και ως εκ τούτου δε θα εφαρμοστεί από τα ελληνικά δικαστήρια. Καταληκτικά. Παλιότερα και ειδικότερα πριν από το 1989 στο άρθρο 15 Σ. στηριζόταν το κρατικό μονοπώλιο επί της μετάδοσης τηλεοπτικού σήματος. Με την παρέλευση του χρόνου και την αλλαγή των αντιλήψεων η νομική επιστήμη ως ζωντανός οργανισμός, που είναι, κλήθηκε να νομιμοποιήσει και να ρυθμίσει τη νέα τάξη πραγμάτων. Αυτό έγινε με την υιοθέτηση διαφορετικής ερμηνείας σχετικά με τον «άμεσο έλεγχο του κράτους» που επιτάσσει το άρ. 15 Σ. Ο έλεγχος αυτός πλέον δεν αντιτάσσεται στην ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, αλλά αναφέρεται σε έλεγχο κατασταλτικό επί των προβαλλόμενων εκπομπών, εάν τυχόν αυτές δεν συμμορφώνονται προς τους σκοπούς που θέτει η παρ. 2 του άρ. 15 Σ. ή εάν κατ επέκταση δε συμμορφώνονται ούτε στην εγχώρια, ούτε στην κοινοτική νομοθεσία. Επίσης, ο έλεγχος νοείται και ως προληπτικός, καθώς χρειάζεται άδεια από το ΕΣΡ και τον αρμόδιο Υπουργό για την ίδρυση και λειτουργία ιδιωτικού σταθμού, η οποία και ανανεώνεται κάθε τέσσερα χρόνια. Με άλλα λόγια το άρ. 15 του Σ., όπως ερμηνευόταν μετά το 1989 και όπως ρητά αναφέρει σήμερα μετά την αναθεώρηση του 2001, ορίζει ότι η ραδιοτηλεοπτική ελευθερία υπόκειται σε ρύθμιση υπό την ευθύνη μίας Ανεξάρτητης Ρυθμιστικής Αρχής, εν προκειμένω το ΕΣΡ, που εγγυάται την ελευθερία, τον πλουραλισμό, την ποιότητα των εκπομπών καθώς και το δικαίωμα αντικειμενικής πληροφόρησης και ψυχαγωγίας του κοινού. Ακολουθείται δηλαδή το σύστημα της αναγκαίας ρύθμισης. Διεξοδικότερα, με την πρώτη παράγραφο του άρ. 15 εξαιρείται η τηλεόραση από τη εφαρμογή των περί Τύπου διατάξεων (άρ. 14 Σ.). Στη δεύτερη παράγραφο του άρ. 15 ορίζεται ότι η τηλεόραση είτε κρατική, είτε ιδιωτική υπάγεται στον άμεσο έλεγχο του κράτους. Τα κρατικός αυτός έλεγχος ασκείται αποκλειστικά πλέον από το ΕΣΡ, το οποίο δεν ασκεί απλή εποπτεία. Ως ρυθμιστική αρχή καλείται επιπλέον να χορηγεί άδειες για τη νόμιμη ίδρυση και λειτουργία τηλεοπτικών σταθμών, εθνικής, περιφερειακής και τοπικής εμβέλειας. Το κριτήριο σύμφωνα με το οποίο χορηγείται άδεια είναι η εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος και κατά συνέπεια οι σταθμοί υποχρεούνται να μεριμνούν για την ποιότητα των προγραμμάτων, την αντικειμενική ενημέρωση, τη διασφάλιση της πολυφωνίας και την προαγωγή του πολιτισμού.

23 Το Σύνταγμα στο άρθρο 15 ορίζει ουσιαστικά το σκοπό της τηλεόρασης, τον οποίο βασίζει σε δύο αρχές, στην αρχή της αντικειμενικότητας και στην αρχή της ποιότητας. Βάσει της πρώτης η τηλεόραση υποχρεούται να μεταδίδει αντικειμενικά και επί ίσοις όροις τις πληροφορίες και τις ειδήσεις και να τηρεί αντικειμενική στάση έναντι των πολιτικών κομμάτων. Βάσει, δε, της αρχής της ποιότητας οι τηλεοπτικές εκπομπές οφείλουν να τηρούν μία ελάχιστη ποιοτική στάθμη, να προωθούν την πολιτισμική ανάπτυξη της χώρας, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τη μεγάλη επίδραση που ασκούν στο κοινωνικό σύνολο. Η σημασία του άμεσου ελέγχου είναι να πιστοποιεί αν όντως τηρούνται οι αρχές της αντικειμενικότητας και της ποιότητας, δηλαδή αν η τηλεόραση ανταποκρίνεται ανά πάσα στιγμή στην κοινωνική της αποστολή. Επίσης, αν με κάθε συγκεκριμένη εκπομπή σέβεται την αξία και την προσωπικότητα του ανθρώπου και την παιδική, νεανική ηλικία. Επιπλέον, η τηλεόραση θεωρείται ως κατ εξοχήν παράγοντας δημοκρατίας. Μέσω της τηλεόρασης μεταφέρεται εικόνα από τις συζητήσεις του κοινοβουλίου στο ευρύ κοινό, ώστε να δίνεται η δυνατότητα σ αυτό να ενημερώνεται σχετικά και να σχηματίζει, τουλάχιστον μία πρώτη άποψη για τα τεκταινόμενα. Ιδιαίτερα μεγάλη σημασία έχει, δε, η τηλεόραση κατά την προεκλογική περίοδο, οπότε και τα τηλεοπτικά μέσα είναι στη διάθεση των πολιτικών κομμάτων, ώστε να μπορούν αυτά παρουσιάσουν τις πολιτικές τους τοποθετήσεις στο εκλογικό σώμα. Για τους λόγους αυτούς, άλλωστε, αναφέρει ρητά το Σ. ότι ειδικότερος «νόμος ορίζει τα σχετικά με την υποχρεωτική και δωρεάν μετάδοση των εργασιών της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων» από τα τηλεοπτικά μέσα. Το άρ. 15 καθιερώνει τις αντικειμενικές αρχές απ όπου απορρέουν τα υποκειμενικά δικαιώματα των τηλεθεατών για αντικειμενική και με ίσους όρους ενημέρωση και ποιότητα στις εκπομπές. Τα δικαιώματα αυτά των τηλεθεατών στρέφονται κατά των τηλεοπτικών φορέων, ανεξάρτητα αν αυτοί είναι κρατικοί ή ιδιωτικοί, επειδή ακριβώς το άρ. 15 αφορά και την κρατική και την ιδιωτική τηλεόραση. Πάντως από το άρ. 15 δε δημιουργείται ατομικό δικαίωμα ίδρυσης τηλεοπτικού σταθμού (33.). Βάσει του συγκεκριμένου άρθρου καθιερώνεται ως νόμιμη η ιδιωτική τηλεόραση υπό τον άμεσο έλεγχο του κράτους, όπως αυτός ασκείται από το ΕΣΡ, το οποίο εποπτεύει εάν και κατά πόσο τηρείται η αντικειμενικότητα και το ελάχιστο επίπεδο ποιότητας των εκπομπών, ρυθμίζει, ακόμα, τον τηλεοπτικό χώρο δίνοντας ή ανανεώνοντας άδεια για τη λειτουργία τηλεοπτικού σταθμού. Στην πράξη, όμως, το ΕΣΡ περιορίζεται μόνο στην άσκηση εποπτείας, με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστό ποιοι σταθμοί πληρούν τις προυποθέσεις νομιμότητας και ποιοι