Χριστουγεννιάτικα έθιμα στη Σάμου

Transcript

1 ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΕΠΑΛ ΒΑΘΕΟΣ ΣΑΜΟΥ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: Τα ξεχωριστά έθιμα του νησιού μας - της Σάμου ΜΑΘΗΤΕΣ: ΚΟΥΤΣΟΥΚΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΛΑΣΤΑΡΙΑ ΑΓΛΑΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΘΕΟΧΑΡΑΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΑΜΟΣ 2012

2 Χριστουγεννιάτικα έθιμα στη Σάμου Αν και τα έθιμα στη Σάμο αυτές τις μέρες δεν διαφέρουν από τα έθιμα στην υπόλοιπη Ελλάδα ωστόσο πολλά είναι αυτά που τα κρατούν ακόμη οι κάτοικοι, κυρίως στα χωριά. Τις μέρες των Χριστουγέννων φτιάχνουν τα γλυκά για να γλυκάνουν τον νεογέννητο Χριστό ενώ σφάζουν τα χοιρινά για να φτιάξουν την λεγόμενη "πηχτή", δηλαδή βρασμένο χοιρινό κρέας με λεμόνι που το αφήνουν να πήξει για να το φάνε ανήμερα τα Χριστούγεννα. Το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων τα παιδιά λένε τα κάλαντα για να πάρουν χρήματα και γλυκίσματα. Την παραμονή της πρωτοχρονιάς φτιάχνουν τις βασιλόπιττες και ανήμερα βάζουν το ρόδι πίσω από την πόρτα για να το σπάσουν με το ποδαρικό ώστε να είναι γεμάτο ευτυχία το σπίτι όλο το χρόνο όπως είναι γεμάτο και το ρόδι. Την παραμονή από νωρίς το πρωί τα παιδιά λένε τα κάλαντα ενώ ανήμερα το μεσημέρι πηγαίνουν την "Προβέντα" ένα πιάτο με βασιλόπιτα και γλυκά στους γονείς θέλοντας να τους δείξουν την αγάπη τους και την φροντίδα τους ενώ εκείνοι θα τους

3 δώσουν την λεγόμενη "Μπουπιστρίνα" δηλαδή χρήματα και γλυκά. Την παραμονή των Φώτων τα παιδιά βγαίνουν να πουν τα κάλαντα ενώ ανήμερα πάνε όλοι μαζί σε μια Εκκλησία, τον Μητροπολιτικό Ναό (Μονοκκλησιά) και μετά το τέλος της λειτουργίας σχηματίζεται πομπή που φτάνει στο λιμάνι όπου τελείται ο αγιασμός των υδάτων. Αποκριάτικα Έθιμα ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΚΑΔΗ Το έθιμο του Καδή προέρχεται από την εποχή της Τουρκοκρατίας και καθιερώθηκε ως λαϊκό δρώμενο τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, ως σάτιρα στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κατ'επέκταση σε κάθε είδους εξουσία. Τα πρώτα χρόνια γινόταν κάθε Καθαρή Δευτέρα ενώ αργότερα καθιερώθηκε να γίνεται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Σύμφωνα με την αναπαράσταση του εθίμου, ο Καδής, ο Τούρκος δικαστής και εισπράκτορας των προστίμων και των φόρων, έμπαινε στο χωριό καβάλα σε έναν γάιδαρο ανάποδα, κρατώντας την ουρά του σαν το μαρκούτσι του ναργιλέ, συνοδευόμενος από άλλους μασκαρεμένους. Οι κάτοικοι τον υποδέχονταν πετώντας του διάφορα άχρηστα αντικείμενα και λαχανικά.όταν έφτανε σε ένα κεντρικό πλάτωμα του χωριού, άρχιζε να δικάζει διάφορες παρανομίες και παρασπονδίες των κατοίκων αποδίδοντάς τους διάφορες κατηγορίες, που αποτελούσαν ένα είδος πειράγματος ανάμεσα στους συγχωριανούς. Αυτό ήταν συχνά αφορμή να βγουν στην επιφάνεια διάφορες κρυφές πτυχές της ζωής, πάντα με σατιρική διάθεση, βάζοντας στο τέλος και χρηματικά πρόστιμα. Σήμερα το λαϊκό αυτό δρώμενο το αναβιώνουν μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου «Ο Καπετάν Λαχανάς» και τα «χρηματικά πρόστιμα» που επιδικάζονται από τον Καδή έχουν ως προορισμό τους την οικονομική ενίσχυση του Συλλόγου.Τις απόκριες, στα χωριά Κουμέικα και Σπαθαραίοι αναβιώνει το έθιμο του Καδή. Η παράδοση ξεκίνησε από την εποχή της Τουρκοκρατίας και σατιρίζει τους Τούρκους δικαστές, οι οποίοι απαιτούσαν από τους Σαμιώτες δυσβάσταχτους φόρους. Στις μέρες μας, ο Καδής με τη συνοδεία στρατιωτικών εισέρχεται στην πλατεία του χωριού καβάλα σε ένα γαϊδουράκι. Το δικαστήριο ξεκινά και ο χωρικός που αναπαριστά τον Τούρκο Καδή (συνήθως ο γηραιότερος του οικισμού) δικάζει τους παρευρισκόμενους βρίσκοντας αστείες δικαιολογίες. Το γλέντι κορυφώνεται το βράδυ όπου οι κάτοικοι μαζεύονται και διασκεδάζουν με παραδοσιακή μουσική, χορό και άφθονο κρασί.

4 ΚΑΔΗΣ - ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΑ ΚΟΥΜΕΪΚΑ Το έθιμο του "Καδή" ( Οθωμανός δικαστής επί ηγεμονίας Σάμου ) ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της αποκριάς στο χωριό. Ο καδής ήταν ένας και μοναδικός στα Κουμέικα (Ι. Αντωνίου). Μάλιστα όσοι ήθελαν στην καθημερινότητα του χωριού να αναφερθούν σ' αυτόν, δεν χρησιμοποιούσαν το όνομά του, παρά το "Καδής". Η φρουρά του ήταν τα "γκιζάνια". Στην αρχή του δρώμενου τον περιέφεραν στους δρόμους και τις γειτονιές του χωριού, καθισμένο ανάποδα πάνω σε έναν γάιδαρο. Στην πλατεία που κατέληγαν, έστηναν πρόχειρο "δικαστήριο". Επινοούσε κατηγορητήρια της στιγμής και "δίκαζε" τους χωριανούς επιβάλλοντας ποινές, μέσα σε γέλια τρανταχτά. Όταν τελείωνε το δικαστήριο, επαναστατούσαν τα "γκιζάνια" και ο κόσμος από τα "βαριά" χρηματικά πρόστιμα που τους είχε επιβάλει, τον "κρέμαγαν" με σχοινί από ένα ψηλό - χοντρό κλαδί στον πλάτανο της πλατείας και τον κάπνιζαν βάζοντας από κάτω φωτιά, σε άχυρα και κοπριές.τότε άρχιζε το γλέντι συνοδεία της τσαμπούνας, που κράταγε ώρες πολλές.

5 Ο ΚΑΔΗΣ ΣΤΟΥΣ ΣΠΑΘΑΡΑΙΟΥΣ Οι Σπαθαραίοι, ένα χωριό 300 περίπου κατοίκων βρίσκεται στις πλαγιές του Μπουρνιά, σε υψόμετρο 580 μέτρων, στο δρόμο που συνδέει τον Πύργο με τον Παγώνδα. Έχει εξαιρετική θέα προς τη Σαμιοπούλα, τα Δωδεκάνησα, τους Φούρνους, την Ικαρία, τον Κέρκη και τα παράλια του Μαραθοκάμπου. Δυστυχώς έχει πληγεί την τελευταία εικοσαετία από τρεις μεγάλες φωτιές, που κατέστρεψαν τις καλλιέργειες, από τις οποίες ζούσαν οι κάτοικοί του και συνετέλεσαν στην εγκατάλειψή του. Ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού διοργάνωσε κάθε χρόνο το αποκριάτικο έθιμο του "Καδή" με μεγάλη επιτυχία. Στη προσπάθεια συμμετέχουν πάρα πολλά άτομα και απαιτούνται πολλές μέρες προετοιμασίας. Καδής ήταν ο Οθωμανός δικαστής που μια φορά το χρόνο, επί ηγεμονίας ερχόταν στη Σάμο να δικάσει, να λύσει διαφορές και κυρίως να εισπράξει πρόστιμα για το Σουλτάνο (πρόστιμο=τζερεμές). Το γεγονός αυτό έμεινε στη συλλογική μνήμη και στα νεότερα χρόνια κάποιοι γέροντες στους Σπαθαραίους το αναβίωσαν, αφενός για να κάνουν το κέφι τους την τελευταία Κυριακή της αποκριάς, αφετέρου για να μαζέψουν χρήματα. Το 1981 συστάθηκε ο πολιτιστικός σύλλογος Σπαθαραίων και από το 1983 ξεκίνησε την αναβίωση του εθίμου χρησιμοποιώντας ως Καδή, αυτόν το Σπαθαριώτη (Κωνσταντίνο Σινάνη) που με τη παρέα του το διασκέδαζαν τα προηγούμενα χρόνια. Κατόπιν η σκυτάλη παραδόθηκε στο σημερινό Καδή Μανώλη Καραδημητρίου - ο Σινάνης πέθανε αλλά πριν είχε παραδώσει με τελετή!- και πλέον τα χρήματα που εισπράττονται από τα πρόστιμα βοηθούν στην οικονομική ενίσχυση του συλλόγου και στη διοργάνωση των εκδηλώσεων.

6 ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΣΤΟ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ Διάσημο είναι το καρναβάλι που γίνεται στις Απόκριες στο Καρλόβασι. Κατά τη διάρκεια των Αποκριών πραγματοποιείται και το μεγάλο καρναβάλι στο Καρλόβασι. Οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και ξεχύνονται στους δρόμους έτοιμοι για το τρελό ξεφάντωμα. ΤΑ «ΦΡΑΝΤΖΟΛΙΑ» ΤΗΣ ΑΠΟΚΡΙΑΣ Στον Δήμο Μαραθοκάμπου οι μασκαράδες ονομάζονται «Φρατζόλια». Η ονομασία πιθανότατα προήλθε από τη λέξη φράντζα, που σημαίνει στόλισμα, επειδή οι συγκεκριμένοι καρναβαλιστές δεν υπακούουν σε καμία από τις σχετικές φόρμες και δεν έχουν συγκεκριμένη εμφάνιση. Αντίθετα στολίζονται με ό,τι βρουν φορώντας παράταιρα, υπερβολικά, κακάσχημα πράγματα το ένα πάνω στο άλλο, έχοντας το πρόσωπό τους πάντοτε καλυμμένο. Τα φρατζόλια κυκλοφορούν τα βράδια παρέες παρέες ή κατά μόνας, αλλά η δραστηριότητά τους κορυφώνεται την Κυριακή της τελευταίας Αποκριάς. Μαζεύονται τότε στην αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου και επιδίδονται στη σάτιρα χορεύοντας και τραγουδώντας.

7 Η συνήθεια φαίνεται πως είναι πολύ παλιά και τα δρώμενα κατά την εκτέλεσή της παραπέμπουν στα Ανθεστήρια των αρχαίων Ελλήνων, κατά τη διάρκεια των οποίων εορτάζονταν η είσοδος στην περίοδο της Άνοιξης, αλλά ταυτόχρονα η γιορτή ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς και τις ψυχές. Οι αρχαίοι πίστευαν πως κατά τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων, άνοιγαν οι πύλες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Απάνω Κόσμο όπου παρέμεναν για τρεις μέρες. Σ αυτό το διάστημα πολλοί θέλοντας να παραστήσουν τους πεθαμένους που κυκλοφορούσαν κρυφά ανάμεσα στους ζωντανούς, μεταμφιέζονταν και συμπεριφέρονταν αλλόκοτα χορεύοντας και πηδώντας. Οι άνθρωποι τους έκαναν μεγάλες τιμές και τους τάιζαν «πανσπερμία», ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και όσπρια που θυμίζει τα κόλλυβα των μνημόσυνων και του Ψυχοσάββατου. Την Καθαρή Δευτέρα διοργανώνονται τα Κούλουμα στον Όρμο Μαραθοκάμπου από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο, στα πλαίσια των οποίων προσφέρονται στους επισκέπτες δωρεάν παραδοσιακά νηστήσιμα φαγητά, ενώ η μουσική και το κρασί συμβάλλουν ώστε να δημιουργηθεί το κέφι και η διασκέδαση που διαρκούν ως αργά τη νύχτα.

8 Πασχαλινά Έθιμα ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΩΝ ΟΒΙΔΩΝ Πολυσύνθετο το μήνυμα της Ανάστασης και πώς να το διαλαλήσεις. Οι ύμνοι των παθών, Θεών και ανθρώπων, ο ανοιξιάτικος λυρισμός, τα λατρευτικά δρώμενα και κάθε λογής τελετουργία, είναι τα συνηθισμένα στοιχεία του πανηγυρισμού. Στο Μαραθόκαμπο της Σάμου ωστόσο φαίνεται πως οι άνθρωποι έχουν βρει από τα πολύ παλιά χρόνια έναν πιο πρωτότυπο τρόπο έκφρασης. Με εκρήξεις και ομοβροντίες συστηματικά μεθοδευμένες, από τη στιγμή που από τα χείλη του ιερέα ξεπηδά το «Χριστός Ανέστη», ένα ολόκληρο χωριό, δια μέσου των όπλων διατυμπανίζει ειρηνικά το μεγαλείο της θυσίας και την ελπίδα για την αιώνια ζωή, την αγάπη και την ομόνοια. Κι έτσι, το μπαρούτι κάθε Λαμπρή κυλάει, ρυάκι σταχτόμαυρο, γεμίζει τα σκοτεινά στόματα πέντε χιλιάδων βλημάτων κι εκτοξεύει την κατάλληλη στιγμή χαρμόσυνα μηνύματα δεξιά κι αριστερά και πάνω ψηλά στους αιθέρες. Το παμπάλαιο τούτο έθιμο δεν έχει ανάγκη την αναβίωση, αλλά ούτε και καμιά εκστρατεία διάσωσης. Στο πέρασμα των χρόνων επιβίωσε παλικαρίσια κι εξακολουθεί να εκτελείται με συνέπεια, αμείωτη ένταση και διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς. Η πρωτοφανής προσέλευση, η μύηση και η αβίαστη συμμετοχή της νεολαίας, είναι στοιχεία που επικυρώνουν και αποδεικνύουν την ισχύ των ιδεών που ανάστησαν γενεές γενεών με τα συνθήματα της ελευθερίας και της επανάστασης εναντίον του οποιουδήποτε δεσμώτη. Η συνήθεια έλκει την καταγωγή της από τους επαναστατικούς χρόνους, επειδή ο Μαραθόκαμπος πρωτοστάτησε στην εξέγερση του Ο θρύλος μάλιστα αναφέρει πως κάποια στιγμή, ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης, τάπωσε το κανονάκι του

9 ακόμα και με κερήθρες κι έκανε τέτοιο θόρυβο που κατατρόμαξε τους Τούρκους. Οι προετοιμασίες για την τήρηση του εθίμου αρχίζουν από πολύ νωρίς ή για ν ακριβολογούμε διαρκούν έναν ολόκληρο χρόνο. Πρέπει να μαζευτούν χρήματα για το μπαρούτι, να κατασκευασθούν καινούργια βλήματα, να οργανωθούν και να συντονισθούν τα συνεργεία. Πολλές από τις οβίδες προέρχονται από τον πόλεμο του 1940 και φυλάσσονται σαν κόρη οφθαλμού όλα αυτά τα χρόνια. Εκστρατείες ανίχνευσης όλμων πραγματοποιούνται ακόμα στο βουνό, όπως επίσης και άλλες παρόμοιες που στοχεύουν στη σύναξη των άσκαστων βλημάτων που ξεμένουν σε διάφορα σημεία από τις βολές που πραγματοποιεί ο στρατός στις πλαγιές του Κέρκη.. Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα για το έθιμο με τις τουφεκιές, χρησιμοποιούσαν το τρουμπούν(τρομπόνι) και το σουλτάς (σουλτάδο) που ήταν παμπάλαια όπλα της επανάστασης του 1821, το τρομπόνι μάλιστα ήταν βραχύκαννο, κατ' εξοχή ναυτικό όπλο, με πλατιά κάνη που έβαζαν πολλά βλήματα, με αυτά οι Μαραθοκαμπίτες ναυτικοί αντιμετώπιζαν τους πειρατές. Η χρήση των όπλων αυτών απαιτούσε χειρισμούς από δυνατούς άντρες, λεβέντες. Η κάθε ενορία είχε τους δικούς της τουφεκάδες, τους δικούς της λεβέντες και υπήρχε συναγωνισμός ποιοι θα έριχναν τις περισσότερες, ποιοι θα ήταν οι πιο συστηματικοί και οι συζητήσεις για τον καλύτερο της χρονιάς έδιναν και έπαιρναν για καιρό. Οι μικρότεροι έριχναν φελλούς, τρακατρούκες, αυτοσχέδια βαρελότα και κυρίως κλειδιά, ποιος μπορούσε τότε να ξεχάσει γύφτικο κλειδί στην πόρτα του, χάνονταν αμέσως ήταν περιζήτητα. Ένα κλειδί, μια πρόκα και μερικά κουτιά σπίρτα εξόπλιζε τον κάθε πιτσιρικά για το Πάσχα. Όλα αυτά τα «όπλα» χάθηκαν με το χρόνο και όσα απέμειναν τα μάζεψαν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί κατά την περίοδο της Κατοχής.

10 Πριν από μερικά χρόνια μάλιστα ο Μαραθόκαμπος έχασε ένα παλικάρι εξ αιτίας αυτής της συνήθειας. Κατά τη διάρκεια της Επταετίας το έθιμο απαγορεύτηκε ρητά, αλλά ούτε η απαγόρευση, ούτε η καταδίωξη των μπουρλοτιέρηδων μπόρεσαν να σταματήσουν την εκτέλεσή του. Η παράδοση συνεχίστηκε ανελλιπώς από άντρες που σε πολλές περιπτώσεις ντυνόντουσαν με γυναικεία ρούχα για να παραπλανούν τους αστυνομικούς και κινιόντουσαν μυστικά εργαζόμενοι τις νυχτερινές ώρες μέσα στα κατώγια των σπιτιών ή σε απόμερα σημεία του χωριού, επειδή η όλη διαδικασία του ταπώματος των βλημάτων, είναι αρκετά θορυβώδης. Στις μέρες μας που δεν λείπει βεβαίως η απαγόρευση και η αστυνόμευση, επειδή έχουν σημειωθεί αρκετοί τραυματισμοί και ένας θάνατος, η προετοιμασία γίνεται με την αυστηρή επιτήρηση των παλιότερων έμπειρων ανδρών και μοιάζει με πανηγύρι. Η συμμετοχή του αρσενικού πληθυσμού είναι σύσσωμη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ελλείπει παντελώς και η γυναικεία παρουσία. Είναι δε τέτοια η ένταση και η φούρια των μετεχόντων, που μόνο με τη λέξη φανατισμό, περιγράφεται. Κι έτσι ανήμερα το Πάσχα, περιμετρικά του Μαραθοκάμπου, στα βουνά, ανάμεσα στους ανθισμένους θάμνους, ανεμίζουν τα μπαϊράκια των πέντε ενοριών του χωριού. Η κάθε μια έχει και το δικό της χρώμα, συγκεκριμένα όρια, πολυάριθμο συνεργείο και καθορισμένη μέθοδο εκπυρσοκρότησης. Το σύνολο της εκδήλωσης ωστόσο δεν αφορά μόνο βροντερές εκρήξεις. Μεγάλη σημασία δίνεται και στο θέαμα, αφού η συγκεκριμένη τοποθέτηση των βλημάτων συμβάλει στο να εκτινάσσονται οι καπνοί με ορισμένο σχήμα. Οι οβίδες για παράδειγμα που πυροδοτούνται όρθιες (ολορτίνια), στέλνουν στον αέρα εντυπωσιακά κατάλευκα στεφάνια, ενώ αυτές που μαζί με το μπαρούτι έχουν ταπωθεί και με ώχρα, γεμίζουν την ατμόσφαιρα με χρώματα. Το κάθε ταμπούρι ρίχνει από πέντε μπαταριές (ομοβροντίες) σταδιακά, μια για την κάθε ενορία που το αναστάσιμο λάβαρό της περνά από συγκεκριμένο σημείο, κατά τη διάρκεια της Ύψωσης που πραγματοποιείται στις 11 η ώρα το πρωί. Η διάρκεια της ομοβροντίας είναι ανάλογη με το άχτι που υπάρχει λόγω αντιπαλότητας ή ανταγωνισμού, ακόμα κι εξ αιτίας τάχατες του ιερέα ο οποίος μπορεί να είναι ή πολύ νέος και να ικανοποιείται με τα πειράγματα ή πολύ γέρος και να ενοχλείται από την πολλή φασαρία. Το ταμπούρι βομβαρδίζει πάντοτε πολύ διακριτικά το λάβαρο της δικής του ενορίας, ίσα ίσα για την τιμή των όπλων.

11 Η επίδειξη των πυρών δεν σταματάει όμως τη μέρα της Λαμπρής. Οι οβίδες που για οποιονδήποτε λόγο δεν έσκασαν συγκεντρώνονται και μεθοδεύεται από την αρχή η πυροδότησή τους. Σποραδικές μπαταριές από τέτοια βλήματα, πέφτουν την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου, επειδή προφανώς το Χριστός Ανέστη, είναι πρόσφατο, αλλά και επειδή γιορτάζουν αρκετά ξωκλήσια της περιοχής, που λόγω της άνοιξης και της υπέροχης φύσης συγκεντρώνουν μεγάλο πλήθος προσκυνητών. Μετά απ όλα αυτά ακολουθεί η συγκέντρωση και η φύλαξη των όλμων στις αποθήκες, ο απολογισμός και η σύγκριση της εκρηκτικής παρουσίας της κάθε ενορίας, αφού σε τούτη τη συνήθεια μεγάλη σημασία φαίνεται πως έχει η πρωτιά που ενισχύει το θρύλο της αντροσύνης, της ικανότητας και της παλικαριάς που συνεχίζει ν αποτελεί το οχυρό της κοινωνίας. Σήμερα στο έθιμο αυτό ανταγωνίζονται οι 6 ενορίες του χωριού για το ποια θα παρουσιάσει το εντυπωσιακότερο θέαμα. Στην προετοιμασία του θεάματος συμμετέχουν εκατοντάδες εθελοντές κάθε ηλικίας ενώ στηρίζεται οικονομικά και από δεκάδες ομογενείς του εξωτερικού που θέλουν τη διατήρηση των τοπικών εθίμων στο πέρασμα του χρόνου...

12 ΟΙ ΚΟΥΝΙΕΣ Το Πάσχα μετά το φαγητό αρχίζει το γλέντι ως αργά το βράδυ, χοροί τραγούδια και κούνιες. Η κούνια για μεγάλους αρχίζει από την λαμπρή και τελειώνει της αναλήψεως. Γίνεται μέσα στο χωριό, όπου υπάρχουν δέντρα μεγάλα και ψηλά, συνήθως πλατάνια. Στη μέση της σανίδας κάθονται ένα ή δυο κορίτσια και άλλα δυο όρθια στις άκρες. Καθώς κουνιούνται τραγουδάν με ένα μακρόσυρτο σκοπό διάφορα δίστιχα ερωτικά.

13 Καλοκαιρινά Έθιμα ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ «ΓΙΟΡΤΗΣ» Το έθιμο της «γιορτής» είναι μια από τις παλιότερες συνήθειες που αναβιώνουν στο ΔΔ Σκουρείκων και έχει Μικρασιατική καταγωγή. Τελείται στα εννιάμερα της Παναγίας, στις Αυγούστου, στο χώρο του εξωκλησιού που είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο, λίγο έξω από το χωριό. Η «γιορτή», είναι ένα παρασκεύασμα από γιδίσιο κρέας, κρεμμύδια και σιτάρι, το οποίο μαγειρεύεται σε τεράστια καζάνια που βράζουν στον αύλειο χώρο της εκκλησίας όλη τη νύχτα της 22 Αυγούστου, υπό την επιτήρηση έμπειρων στην παρασκευή, ανδρών κυρίως. Αυτοί οι τελευταίοι ξενυχτούν δίπλα στη φωτιά προσέχοντας το φαγητό το οποίο μοιράζεται στους πιστούς την επόμενη μέρα, 23 Αυγούστου και καταναλώνεται επιτόπου, κάτω από τη σκιά των ελαιόδεντρων. ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΑΗ ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ Στις 23 Ιουνίου, την παραμονή της γιορτής της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα, με θεατρικά δρώμενα και αναπαράσταση των εθίμων της κάθε περιοχής. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, διοργανώνονται μια σειρά από λαϊκά δρώμενα όπως το άναμμα των Αφανών, οι φωτιές δηλαδή που άναβαν στους δρόμους του χωριού, όπου καίγονταν παλιά ξύλα, αντικείμενα και τα Μαγιάτικα στεφάνια, ενώ ο κόσμος χόρευε και πήδαγε πάνω από αυτές. Από τις γυναίκες και τα παιδιά αναβιώνουν με μορφή δρώμενων παραδοσιακές δραστηριότητες και εργασίες του τόπου, όπως το ζύμωμα του ψωμιού, η υφαντική κ.ά., ενώ απαγγέλλονται και διάφορα δίστιχα, πολλά από τα οποία έχουν σατιρικό και σκωπτικό περιεχόμενο.

14 Πρόκειται για ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και του οποίου η πρώτη γραπτή περιγραφή ανέρχεται στους Βυζαντινούς χρόνους. Ο "Κλήδονας" είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος και κατ' επέκταση το άκουσμα προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία. Την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς συνήθως σε μια «Μαρία» (στη Θράκη ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη «Καλλινίτσα»), της οποίας και οι δύο γονείς είναι εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό», δηλαδή εκείνη και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή! Επιστρέφοντας εκεί όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζετε σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο. Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο. «Κλειδώνουμε τον Κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη, κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».

15 Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί». Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, οι κάτοικοι του χωριού ανάβουν μια μεγάλη φωτιά στην πλατεία του χωριού ή σ' ένα μέρος ανοιχτό, ώστε να φαίνεται από παντού. Θρυλείται πως με τριπλό πέρασμα πάνω από τη φωτιά, έφευγαν οι ψύλλοι και οι κοριοί! Ανήμερα του Αη Γιαννιού συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες, αυτή τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. «Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη, και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει». Ανασύρονται ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας και απαγγέλλονται σε μορφή δίστιχου. Όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό, πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί...

16 ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΡΑΣΙΟΥ Λίγα λόγια για το Σαμιώτικο κρασί... Η πρώτη αναφορά που γίνεται για Σαμιώτικο κρασί, είναι απ τον Θεόδωρο τον Πτωχοπρόδρομο ( ) που σε ποίημά του, κατά των ηγουμένων, γράφει «Κρασίν γλυκύν Γανίτικον και Κρητικόν και εκ' Σάμου, ίνα χυμούς εκβάλωσιν τους της ξηροφαγίας» δεν αναφέρει όμως αν το κρασί ήταν μοσχάτο, αφού γλυκά κρασιά γίνονται και από άλλες ποικιλίες σταφυλιών. Για πρώτη φορά το Σαμιώτικο μοσχάτο κρασί αναφέρεται σε ένα κάνονα απο τον Καισάριο Δαπόντε ( ) που ψέλνεται σε ήχο τέταρτο και γράφει. "Κρασί σκοπελίτικο, κουμανταριά κυπριώτικη, μοσχάτο σαμιώτικο και μερικά της Φραγκιάς, δαντζκας, βούτκαις δε και βλαχομπογδανίας, ροσόλια κορφιάτικα, εκλεκτά πράγματα". O Καισάριος Δαπόντες ήταν λόγιος ιερωμένος απ' την Σκόπελο και επισκέφθηκε την Σάμο το Στο ποίημα του Λόρδου Βύρωνα "Τα ελληνικά νησιά" υπάρχει σχετική αναφορά στον στίχο "γεμίστε ξέχειλη την κούπα σαμιώτικο κρασί!" (Fill high the bowl with Samian wine!). Η εμφάνιση του μοσχάτο στη Σάμο (16ος αιώνας) Όπως αναφέρεται από διάφορους συγγραφείς, η ποικιλία μοσχάτο Σάμου, έχει Μικρασιατική προέλευση και είναι προϊόν μεταλλαγής. Εμφανίστηκε στη Σάμο κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, όπου λόγω περιβάλλοντος απέδωσε πλήρως τα χαρακτηριστικά της. Είναι ταυτόσημη ποικιλία με την Muscat de frontignan που καλλιεργείται στη μεσημβρινή Γαλλία και δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι οι Γάλλοι, κατά την εποχή της φυλλοξήρας, πήραν μοσχεύματα απ' την Σάμο και τα φύτεψαν στη Γαλλία δημιουργώντας αυτή την ποικιλία (muscat de frontignan). Οι Ευρωπαίοι τότε έπαιρναν απ' την Ελλάδα, δεν έφερναν.

17 Η εξάπλωση του Σαμιώτικου κρασιού Το κρασί της Σάμου άρχισε να γίνεται γνωστό στην Ευρώπη και από εκεί σε όλο τον κόσμο, από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν η φυλλοξήρα κατέστρεφε τα αμπέλια Οι Ευρωπαίοι και κυρίως Γάλλοι και Ιταλοί για να εξασφαλίσουν κρασί και άλλα αμπελοκομικά προϊόντα,, όπως την σταφίδα, (από την οποία κατασκεύαζαν και κρασί), στράφηκαν προς τις ανατολικές χώρες που ήταν αμόλυντες, μεταξύ των οποίων ήταν και η Σάμος. Η μεγάλη ζήτηση τέτοιων προϊόντων έφερε την αύξηση των τιμών και αυτές ήταν το κίνητρο για την επέκταση των αμπελιών, έτσι η Σάμος έγινε ένας τεράστιος αμπελώνας, αναβαθμιδώθηκαν και φυτεύτηκαν με αμπέλια και οι πιο άγονες περιοχές. Η έκταση τους έφτασε τα στρέμματα, όπως αναφέρουν πηγές της εποχής εκείνης. Τ Την εποχή αυτή, ήρθαν στη Σάμο Γάλλοι οινολόγοι φέρνοντας τα πιο σύγχρονα για την εποχή μηχανήματα. Ίδρυσαν οινοποιία και κατασκεύαζαν γλυκά κρασιά, από σταφύλια που αγόραζαν από τους αμπελουργούς, τα όποια έστελναν στη Γαλλία. Αυτοί είναι οι πρώτοι που εφάρμοσαν την μέθοδο "κοφτά κρασιά" ή "μιστέλια", δηλαδή να κόβουν την ζύμωση του μούστου, με προσθήκη οινοπνεύματος. Την ίδια μέθοδο εφαρμόζει και σήμερα η Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου ( Ε.Ο.Σ.Σ. ) για κατασκευή μερικών τύπων κρασιών της. Έτσι το μοσχάτο κρασί της Σάμου έγινε παγκόσμια γνωστό και πήρε πολλά τιμητικά μετάλλια σε διάφορες εκθέσεις από πολύ παλιά, όπως του Λονδίνου το 1862 του Παρισιού το 1867 και πολλά άλλα ακόμα που κοσμούν τις προθήκες των γραφείων της Ένωσης.

18 Οι Γιορτές Σαμιώτικου Κρασιού άρχισαν να διοργανώνονται από το 1995, ως συνέχεια του Φεστιβάλ Σαμιώτικου Κρασιού, που γινόταν παλιότερα υπό την αιγίδα του Ε.Ο.Τ. Το 1995 ιδρύθηκε νομικό πρόσωπο στον Δήμο, που έχει την ευθύνη της διοργάνωσης και άλλων εκδηλώσεων. Από το 1999 οι Γιορτές επεκτάθηκαν και στα Δημοτικά Διαμερίσματα που περιέλαβε ο νέος Δήμος Βαθέος και διοργανώνεται μία εορταστική βραδιά σε κάθε Δημοτικό Διαμέρισμα. Τόσο στα Δημοτικά Διαμερίσματα όσο και στην Πόλη της Σάμου, κατά τη διάρκεια ενός επταημέρου, εμφανίζονται χορευτικά συγκροτήματα όλων των συλλόγων του νησιού, που παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς, καθώς και χορευτικά από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Μία βραδιά είναι πάντα αφιερωμένη στους νέους με ανάλογο πρόγραμμα, μία είναι ψαράδικη βραδιά με δωρεάν διανομή ψαριών ενώ η τελευταία περιλαμβάνει πάντα συναυλία από γνωστούς καλλιτέχνες από την Αθήνα. Στις Γιορτές το κρασί είναι δωρεάν, στο χώρο υπάρχουν περίπτερα με διάφορα θέματα και διοργανώνονται κάθε χρόνο διάφορα happenings. Λόγω της ελεύθερης εισόδου και του ανοιχτού χαρακτήρα των Γιορτών, η προσέλευση είναι μεγάλη και θεωρούνται ως η κορυφαία ψυχαγωγική εκδήλωση του καλοκαιριού στο νησί.