Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΜΥΝΑΣ

Transcript

1 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΜΥΝΑΣ ΡΕΜΠΕΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ι. ΤΣΑΚΩΝΑΣ ΠΜΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η θέση των ΗΠΑ και της Ε.Ε. στο νέο διεθνές περιβάλλον. Η Προεδρία George H. W. Bush και η προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η Προεδρία Clinton, ο πόλεμος σε Γιουγκοσλαβία και Κόσοβο και ο νέος ρόλος του ΝΑΤΟ. Οικονομική ανάκαμψη και ανάγκη ευρωπαϊκής στρατηγικής ασφάλειας. Η νεοσυντηρητική Προεδρία George W. Bush, η μονομέρεια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, η 11/9/2001 και η όξυνση των διατλαντικών σχέσεων. Διάσταση ΗΠΑ - Ε.Ε. και νέες προσπάθειες εξεύρεσης ευρωπαϊκής στρατηγικής.

3 Η ΘΕΣΗ ΗΠΑ - Ε.Ε. ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Οι ΗΠΑ αποτελούν τη μοναδική υπερδύναμη στο μονοπολικό πλέον διεθνές σύστημα και αναλαμβάνουν το ρόλο της διατήρησης του νέου status quo. Υπογραφή της Συμφωνίας Strategic Arms Reduction Treaty (START I) με την Ρωσία (1991): Μείωση των αμερικανικών στρατηγικών πυρηνικών όπλων κατά 35% και των ρωσικών διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων (ICBM) κατά 50% σε μια περίοδο 7 ετών. Πόλεμος του Κόλπου (1991): Αμερικανική στρατιωτική εμπλοκή στο Κουβέιτ ύστερα από την εισβολή του Ιράκ υπό τον Saddam Hussein. Διατήρηση των ισορροπιών και εξασφάλιση των ζωτικών συμφερόντων των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.

4 Η ΘΕΣΗ ΗΠΑ - Ε.Ε. ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Ε.Ε. προωθεί την ευρωπαϊκή ενοποίηση μέσα από ένα οικονομικό πλαίσιο αναφοράς. Ήδη από το 1985 έχει επιτευχθεί η Κοινή Αγορά με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ). Η μεταψυχροπολεμική περίοδος οδηγεί στην ενοποίηση της Γερμανίας και την εμφάνιση των κρατών του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού, τα οποία επιθυμούν την μελλοντική συμμετοχή τους στην Ε.Ε. (Διεύρυνση του 2004). Η Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992): Η ενοποιητική διαδικασία προωθείται μέσα από την υιοθέτηση των κριτηρίων οικονομικής σύγκλισης για τη νομισματική ένωση και τη δημιουργία των 3 πυλώνων πολιτικής, με κυριότερο τον 2 ο της CFSP.

5 ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΝΑΤΟ Η ενοποιημένη Γερμανία εντάσσεται πλήρως στη Συμμαχία (1990) έχοντας τη σύμφωνη γνώμη της Ρωσίας υπό την προϋπόθεση της απομάκρυνσης των στρατευμάτων και του οπλισμού από την περιοχή της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Οι μεταρρυθμίσεις που ακολουθούν αφορούν τη μείωση και την αναδιάρθρωση της στρατιωτικής δομής του ΝΑΤΟ και οφείλονται στην οριστική διάλυση της ΕΣΣΔ, ενώ παράλληλα δημιουργούνται νέες δομές, όπως το Συμμαχικό Σώμα Ταχείας Αντίδρασης (Allied Rapid Reaction Corps, ARRC).

6 ΠΡΟΕΔΡΙΑ CLINTON ΚΑΙ ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Πρώτη δοκιμασία των διατλαντικών σχέσεων υπό τη νέα αμερικανική προεδρία αποτελεί η διαχείριση του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας ( ) μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Η αμερικανική εμπλοκή μέσω του ΝΑΤΟ σε μια περιοχή ήσσονος σημασίας για τους σχεδιασμούς της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ καταδεικνύει την έλλειψη ευρωπαϊκής αμυντικής στρατηγικής και την αδυναμία στρατιωτικής συμμετοχής της Ε.Ε. στη διαχείριση του ζητήματος. Οι ΗΠΑ εγγυόνται μέσω του ΝΑΤΟ την ευρωπαϊκή ασφάλεια, παράλληλα όμως ξεκινούν οι συζητήσεις για αυτόνομη διαχείριση των ευρωπαϊκών υποθέσεων.

7 ΠΡΟΕΔΡΙΑ CLINTON ΚΑΙ ΔΙΑΤΛΑΝΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Η ευρωπαϊκή ενοποίηση στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ασφάλειας τίθεται πλέον επιτακτικά. Διερευνώνται σενάρια δημιουργίας διπλών δομών παράλληλων των αντίστοιχων του ΝΑΤΟ, όμως απορρίπτονται ως οικονομικά ασύμφορα. Η δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής στρατηγικής έρχεται στο προσκήνιο ύστερα από την αδυναμία αντίδρασης της Ε.Ε. στη Γιουγκοσλαβία. Η Προεδρία Clinton συστήνει μια σταδιακή προσέγγιση των κρατών-μελών της Ε.Ε. ως προς την ευρωπαϊκή στρατηγική, απορρίπτοντας όμως οποιαδήποτε περίπτωση δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού πυρήνα εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ.

8 Η ΝΕΑ ΦΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Οι σχέσεις ΗΠΑ - Ε.Ε. μεταβάλλονται ως προς το πολιτικό και στρατιωτικό τομέα, με σαφή υπεροχή των ΗΠΑ και προσπάθεια αυτόνομης ρύθμισης των υποθέσεων της Ε.Ε. μέσω της πολιτικής της εξισορρόπησης δυνάμεων και την διαμορφούμενη ευρωπαϊκή στρατηγική. Στον τομέα των διατλαντικών εμπορικών και οικονομικών σχέσεων παρατηρείται στενή συνεργασία, καθώς κατά την περίοδο καταγράφονται ιδιαίτερα αυξημένοι ρυθμοί ανάπτυξης των οικονομιών των δύο εταίρων. Δρομολογούνται στρατηγικές επενδύσεις και μεταφορά κεφαλαίων από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ενώ το διηπειρωτικό εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών ακμάζει.

9 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΟΒΟΥ ΚΑΙ Η Ε.Ε. H ανάγκη εξεύρεσης ενός κοινού ευρωπαϊκού στρατηγικού πλαισίου αναφοράς τίθεται ουσιαστικά στην agenda των κρατών-μελών της Ε.Ε. Μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας αποτελεί για την Ε.Ε. η σύγκλιση της Μ. Βρετανίας και της Γαλλίας στο Saint-Malo το Η δεύτερη αμερικανική εμπλοκή μέσω του ΝΑΤΟ στην περιοχή των Βαλκανίων το 1999 αποτελεί την αιτία μιας πρώτης προσπάθειας ανάληψης αμιγούς ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας σχετικά με τη στρατιωτική διαχείριση του ζητήματος (Ανάληψη πολιτικής και αργότερα στρατιωτικής δράσης).

10 ΝΑΤΟ: ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Μεταξύ 1994 και 1997 δημιουργήθηκαν ευρύτερα φόρα συνομιλιών μεταξύ των μελών της Συμμαχίας (Partnership for Peace, Mediterranean Dialogue initiative, Euro-Atlantic Partnership Council). Παράλληλα, χώρες του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού όπως η Ουγγαρία, η Τσεχία και η Πολωνία γίνονται μέλη του ΝΑΤΟ το Ακολουθούν και άλλες χώρες αργότερα στις συνομιλίες του 2002 με έτος ένταξης το Οργανωτικά, το ΝΑΤΟ προχωρά σε μείωση των υπαρχόντων δομών και δημιουργία νέων, περισσότερο αποτελεσματικών (όπως το ευρωπαϊκό στρατηγείο Supreme Headquarters Allied Powers Europe - SHAPE).

11 ΠΡΟΕΔΡΙΑ GEORGE W. BUSH ΚΑΙ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ Η άνοδος των Ρεπουμπλικανών στην Προεδρία σηματοδοτεί μια νέα εποχή μονομέρειας για την εξωτερική πολιτική και τη διπλωματία των ΗΠΑ (Unilateralism). Κυριαρχία μιας νεοσυντηρητικής προσέγγισης από συνεργάτες του Bush, προκρίνοντας τη χρήση της Hard Power ως μέσο επίτευξης των στόχων και προώθησης των ζωτικών αμερικανικών συμφερόντων εκτός των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ οφείλουν να συνεχίσουν να διαδραματίζουν ρόλο εγγυήτριας δύναμης μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον του 21ου αιώνα ακόμα και με τη χρήση στρατιωτικών μέσων, μια άποψη με κύριους εκφραστές τους D. Cheney και D. Rumsfeld, η οποία συνδέθηκε άρρηκτα με την Προεδρία George W. Bush.

12 ΠΡΟΕΔΡΙΑ GEORGE W. BUSH ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ 11/09/2001: Τρομοκρατικό χτύπημα εναντίον των ΗΠΑ και χρήση στρατιωτικής δύναμης επιβολής εναντίων των απειλών που υπονομεύουν την ασφάλεια της χώρας, αμφισβητώντας το κύρος και τη θέση των ΗΠΑ στο διεθνές περιβάλλον. Μονομερείς αποφάσεις για διεξαγωγή πολέμων σε Αφγανιστάν και (κυρίως) Ιράκ με στόχο την πάταξη της τρομοκρατίας, δίχως όμως τα αναμενόμενα αποτελέσματα μακροπρόθεσμα. You are either with us or with the terrorists. George W. Bush

13 ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΗΠΑ - Ε.Ε. Οι μονομερείς αποφάσεις της Προεδρίας George W. Bush οδήγησαν σε διάσταση απόψεων την Ε.Ε. και οι διατλαντικές σχέσεις βρέθηκαν υπό σοβαρή κρίση. Η ευρωπαϊκή πολιτική ελίτ στράφηκε προς μια διαφορετική στάση απέναντι στη διαχείριση του ζητήματος του Αφγανιστάν και του Ιράκ, προκρίνοντας τη σύγκλιση προς ένα κοινό ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο. Οι πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν για τη σύγκλιση αυτή (με πιο χαρακτηριστική την Πρωτοβουλία των Τεσσάρων Γαλλίας, Γερμανίας, Βελγίου και Λουξεμβούργου), προώθησαν την συζήτηση για την ευρωπαϊκή στρατηγική, όμως δημιούργησαν έντονη κρίση εντός του ΝΑΤΟ και στις ήδη οξυμένες σχέσεις ΗΠΑ-Ε.Ε.

14 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Εντατικοποίηση των ευρωπαϊκών προσπαθειών για κοινή στρατηγική ως απάντηση στις διατλαντικές σχέσεις που φθείρονταν ταχύτατα ενώ παράλληλα κατατίθεται το πρώτο σχετικό ευρωπαϊκό κείμενο στρατηγικής (European Security Strategy) στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης-Χαλκιδικής το Με γνώμονα το κείμενο αυτό προωθείται, μέχρι και σήμερα, η προσπάθεια μιας περαιτέρω ευρωπαϊκής ενοποίησης στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας και της ασφάλειας, ενσωματώνοντας πλέον και στοιχεία της Ήπιας Ισχύος στις δυνατότητες της Ε.Ε.

15 ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Η υιοθέτηση πολιτικής εξισορρόπησης από μέρους της Ε.Ε. έχει περιεχόμενο μόνον στα πλαίσια αποκατάστασης της συστημικής ανισορροπίας που έχει επέλθει λόγω της ηγεμονικής συμπεριφοράς ενός συγκεκριμένου εθνικού δρώντα που δεν διστάζει να κάνει χρήση της σκληρής ισχύος την οποία κατέχει προκειμένου να επιτύχει πολιτικά αποτελέσματα. Παναγιώτης Ι. Τσάκωνας

16 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Joseph Nye, Recovering American Leadership, Survival, Vol. 50, No. 1, 2008 Σ. Ντάλης, Διατλαντικές Σχέσεις: Συνεργασία ή Ανταγωνισμός; (Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2004) Robert Kagan, Power and Weakness, Policy Review, June 2002 Asle Toje, The First Casualty in the War against Terror: The Fall of NATO and Europe s Reluctant Coming of Age, European Security (Vol. 12, No. 2, Summer 2003)

17 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σ. Ντάλης - Π. Τσάκωνας, Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας σε Σταυροδρόμι (Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2004) Jiri Sedivy and Marcin Zaborowski, Old Europe, New Europe and Transatlantic Relations, European Security (Vol. 13, No. 3, 2004) Kaplan, L.S. (2004), NATO Divided, NATO United: The Evolution of an Alliance, Washington: Praeger Paperback. Webbera, M. (2011), NATO: Within and Between European International Society, Journal of European Integration, 33 (2).