ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ"

Transcript

1 Originalveröffentlichung in: Acts of the 9th Cretological Congress [Πεπραγμένα Θ Διεθνο.ς Κρητολογικο. Συνεδρίου], Herakleion 2006, S Αγγελος Χανιώτης ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ /. Συνύπαρξη και επικάλυψη ταυτοτήτων Από τα χρόνια του Ηροδότου και εξής τα σημαντικότερα συστατικά της ταυτότητας κοινοτήτων ανιχνεύονται σε πολιτισμικά δεδομένα: στην κοινή καταγωγή, την κοινή γλώσσα, τη λατρεία και κυρίως την κοινή συλλογική μνήμη. 1 Όταν ρωτούν έναν ομηρικό ήρωα ποιος είναι, απαντά αραδιάζοντας τα ονόματα των προγόνων του (π.χ. Ιλκ'ώα Ζ 123 κ.εξ.) και αντίστοιχα, στις κοινότητες των ελληνικών πόλεων οι τοπικοί μύθοι και η τοπική ιστορία αποτελούν τη βάση του αυτοπροσδιορισμού και της αυτοπαρουσίασης. 2 Το «εμείς» των Αθηναίων του 4ου αιώνα περιλαμβάνει τόσο τον Θησέα όσο και τους Μαραθωνομάχους, κατά τον ίδιο τρόπο που το «εμείς» του Κνωσίου της ελληνιστικής εποχής φέρνει τον 1 2 Χρησιμοποιούνται οι παραπατώ συντομογραφίες: Οΐιαηίοΐίδ. νετίτ'άξε = Α. 1ΐίΐηίοΐί$. Οίε ΫεΗϊάξε ζκίαεηεη &εΐί5θηεη 5ίαάιεη ίη άετ Ηε11εηί$ίί5εΗεη Ζείί (Στουτγάρδη 1996) ΡΟτΙίίίΐ = Ρ..Ιηοοου, Οίε ΐτα%τηεηΐε άετ κτίεειύχεηεη ΗΜοτ&ετ (Βερολίνο-ΓείαΙεη ) ΙΟτεί. - Μ. Οίι&πίιιοα, Ιη&ήριίαηει Οτεύεαέ (Ρώμη )- 10 = ΙπχεηρΙίοηει ύτεΐίεαε" 5Ε0 = $ιφριβηιεηΐι<ιη ΕρίξταρΗίειαη βταεααη. Πρβ. Ηρόδοτος Θ' 144, 2: τό Έλληνικον έον δμαιμόν τε και όμόγλωσσον και θεών ίδρνματά τε κοινά και θνοίαι ηθεά τε όμότροπα. Βλ. π.χ. Α. Οΐίυιίοίίδ, Ηί$ΐοτίε ιιηά ΗίχΙοτ&ετ ίη άεη ξήεεηαεηεη Ιηαάπψεη (Στουτγάρδη 1988) με παλαιότερη βιβλιογραφία Τ.5. δςΐιεει. ΜγίΗίιεΗε Ϋοι-ναιετ. Ζιιτ ΒεάέιιΙιιηξ ^ήεεηίίεηέτ ΙΙετοεηιηγίΗεη αη 8εΙΙ}Μνετ$Ιάηάηί5 ΙίΙείηααίαΙίίνηετ 3ίαώε (Μόναχο 1993) Κ. ΓίηάηεΓ, Μγΐηοχ ιιηά ΙάεηΙίΙάι: 3ί»άίεη ζιιτ $ε16ίίάαηίε11αηξ Μεϊηα3ίαιί5εΗετ 5ιϋώε ίη άετ τόιηίχεηεη ΚαίςετζείΙ (Στουτγάρδη 1994) Ο. ΟιιΠχ, Εε$ ρατεηίέχ Ιέ^εηάαϊη'χ εηίτε οίίέχ ξτεαξαβδ. ΟαιαΙοβίιε ταίχοηηέ άε$ ίηχεηρίίοηχ εοηΐεηαηϊ 1ε Ιετιηε συγγένεια ει αηα/νχε ετίΐίφιε (Γενεύη 1995).

2 10 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓ1ΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ σύγχρονο πολεμιστή και άρχοντα στο πλάι του Ιδομενέα (πρβ. Ι.ϋτεί. I νίϋ 33). Στις αρχαιογνωστικές επιστήμες ζητήματα ταυτότητας και συνείδησης ερευνούνται κυρίως σε περιόδους και χώρους για τους οποίους διαθέτουμε επαρκείς και αντιπροσωπευτικές σε περιεχόμενο πηγές, κυρίως κείμενα που αντανακλούν τις απόψεις όχι μεμονωμένων διανοητών, αλλά ευρύτερων κύκλων, όπως είναι π.χ. η αττική κωμωδία, οι δικανικοί λόγοι ή το εικονογραφικό υλικό των νομισμάτων και των δημόσιων μνημείων. Στην Κρήτη τέτοιες πηγές σπανίζουν. Ενώ εύκολα θα μπορούσε κανείς να παρουσιάσει εκτενέστατο κατάλογο βιβλίων και άρθρων που ασχολούνται με θέματα ταυτότητας στην Αθήνα, τη Ρώμη ή τις μικρασιατικές πόλεις των αυτοκρατορικών χρόνων, 3 στην περίπτωση της Κρήτης σχετικές μελέτες λείπουν κι αυτό δεν θα πρέπει να μας ξενίζει. Οι πηγές για την κοινωνική ιδεολογία, την πολιτική ή κοινωνική ταυτότητα και γενικότερα τη συνείδηση ή τις αντιλήψεις των Κρητών είναι και περιορισμένες και προβληματικές. Πρόκειται είτε για κείμενα γραμμένα από εξωτερικούς παρατηρητές (όπως ο Πλάτων, ο Έφορος, ο Αριστοτέλης ή πολλοί ελληνιστικοί επιγραμματογράφοι) είτε για νομικά κείμενα που παρέχουν πληροφορίες μόνο για πολύ συγκεκριμένες πτυχές του θέματος. Ελάχιστα μη νομικά κείμενα γραμμένα από Κρήτες σώζονται, κυρίως επιτύμβια επιγράμματα που εκφράζουν κάποιες από τις αξίες τους. 4 Στα στοιχεία αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και το αρ- Παραθέτω ενδεικτικά ορισμένες σχετικά πρόσφατες μελέτες (βλ. και την προηγούμενη σημείωση): Ε.5. Οπιεπ, ϋιιΐίιιτε αηά ΝαΙίοηά! Ιάεηίϊίγ ίη Κέριώΐίεαη Κοιηε (11η<κ:3 1992)- Α.ε. Βοε^εηοΐα 1 - Α.Ο. 8οηΓ3γο (εκδ.), Αίηεηϊαη Ιάεηίϊίγ αηά Ονίε ΙάεοΙοξγ (Β3ΐιίηιοι ε-ί.οηάοη 1994) Υυη ίεε Τοο. ΤΗε ΚΗείοηε ο/ Ιάεηίϊίγ ίη Ιδοεκαίει. Τεχί, Ροήετ, Ρεάα%ο%γ ((Γϋΐηοπά^ε 1995)-,Ι.Μ. Ηαΐΐ, Είήηίε Ιάεηίϊίγ ίη Οπ'βΙί Αηίίφύίχ (ΟιιτιΗ πά ε 1997)- Κ. ίίΐιίγεηεε -.1. Βειτν (εκδ.), ΟιιΙίηταΙ Ιάεηίϊίγ ίη ίηε Κοιηαη Ειηρίιε (1.οηαοη-Νε\ν Υοιϊ< 1998)- Κ. Μί1ε$, ϋοηχίηιαίηξ Ιάεηΐίίϊεπ ίη Εαίε Αηΐίφύίγ (Εοηαοη- Νε\ν Υογκ 1999) ί. Ηυίκίηδοη (εκδ.), Εχρεήεηεϊηξ Κοιηε. Οάίιιτε. Ιάεηίϊίγ αηά Ρο\\εΓ ίη ΙΗε Βοτηαη Ειηρίιε (ί,οηάοη 2000). Βλ. τώρα τη χρήσιμη συλλογή του Β. Βερτουδάκη, Ερίξταηυηαΐα ϋτεΐίεα. Αογοτεχΐ'ΐκο'ι τόποι και μύθοι της Κρήτης ατό αρχαίο ελληνικό επίγραμμα (Ηράκλειο 2000) πρβ. για τους αυτοκρατορικούς χρόνους Α. ΜΗΠίηεζ Ρεΐϊΐ<ίηα.εζ, 'ΝοΙίΐδ 5θΙ)Γε ει νοεαοιιΐίίπο άε Ιεδ ερϊβγμΐ35 ετείειυεδ άε έροεα ίηιρεπαγ, ΡοΗαηαίαε 3 (1992), σ Για τα λιγοστά αποσπάσματα της κρητικής ιστοριογραφίας βλ. Α. Στραταριδάκη, Τηε ΗϊδΙοπ&ηδ ογ ΑηείεηΙ θείε: Α δίικίγ ίη Κε ίοη;ι1 Ηί8ΐοπθ(ΣΓ3ρην\ Κρητικά Χρονικά 28/29 (1988/1989), σ

3 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ 11 χαιολογικό υλικό, κυρίως τις παραστάσεις σε νομίσματα κρητικών πόλεων - αποτέλεσμα επιλογής των ηγετικών ομάδων των κρητικών πόλεων. Συνήθως προβάλλουν τοπικές θεότητες, σημαντικά στοιχεία τοπικών μύθων (όπως ο Μινώταυρος και ο λαβύρινθος στην Κνωσό) ή ακόμη και στοιχεία που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής και τις οικονομικές δραστηριότητες μιας περιοχής (όπως π.χ. ο κάπρος στα νομίσματα της Λύττου, που παραπέμπει στο κυνήγι, την προσφιλή ασχολία του πολίτη με την ανώτερη κοινωνική θέση). 5 Κάτω από αυτές τις συνθήκες, αυτό που έχει μελετηθεί μέχρι σήμερα είναι κυρίως ο τρόπος που οι υπόλοιποι Έλληνες έβλεπαν τους Κρήτες και την ταυτότητά τους - δηλαδή όλα εκείνα τα στερεότυπα που εκφράζουν τα επιγράμματα και οι παροιμίες (ό Κρής τον Κρήτα, τρία κάππα κάκιστα, Κρήτη, Καππαδοκία, Κιλικία, συγκρητισμός): οι Κρήτες εμφανίζονται ως ποιμένες, πειρατές, κυνηγοί, τοξότες και χορευταράδες. 6 Στο κείμενο αυτό προτίμησα να μην ασχοληθώ με τους μύθους και τις αξίες που συναπαρτίζουν την εικόνα του Κρητικού στην Κρήτη και τον έξω κόσμο, αλλά να αναλύσω ένα πολύ συγκεκριμένο πρόβλημα: τη συνύπαρξη και επικάλυψη διαφορετικών μορφών ταυτότητας. 2. Η ταυτότητα του πολίτη Η στοιχειώδης και εμφανής ταυτότητα των μελών μιας αρχαίας πολιτικής κοινότητας (και αυτό ισχύει βέβαια και για την Κρήτη) είναι η ταυτότητα του πολίτη μιας πόλης, 7 λόγου χάριν η ταυτότητα του Κνωσίου αυτή συνυπάρχει όμως με άλλες μορφές ταυτότητας που ορίζονται με πληθώρα κριτηρίων, π.χ. με την ταυτότητα του Κρητός, του αριστοκρά- Βλ. τις παραστάσεις στην ακόμα αξεπέραστη συλλογή υλικού: λν. 5νοΓοηο5, Νναηΐίτηαύαηε άε Ια ΟτέΙε αηεϊεηηε (Μίΐοοη 1890). Για τη σημασία του νομισματικού υλικού στη διερεύνηση της ταυτότητας κοινοτήτων βλ. π.χ. 1 ίηάηει\ ό.π., και Ό.Ο.\. ΚΙοδε, 'Μϋηζρηί ΐιη υικί ^ιϋοΐίίεΐιε ΜεηΙϊΙϊΙ: 5ιηγπκι ίη αεγ Κδιηΐ3οΙιεη ΚίίδβΓζβίΓ. στο XV. ΓεδοΗτιοπι - Α.ν.Β. Μϊγοπ - Α. Μίτοη (εκδ.), ΗεΠα! ιαιάάετ ηεεηίιεηε Οαίεη. 8ίιιάίεη γη/ ΟεεεηίεΗίε αηά Νιχιηί$ηιαιίΙί άετ ξήεεηίίεηεη ΨεΙί. ΡειΙχΗτίβ /ϋι- Ρειει- ΚοοεΠ Ρΐαηίαε ζιιηι 70. Οεί>ιιηια& (δηίίγοιαεκεη 1996) Για τις παροιμίες βλ. Τ. Νικολαίδης. «Οι Κρήτες στην αρχαία ελληνική και νεότερη ελληνική παροιμιογραφία». στο Αφιέρωμα στον Στ. Αλεξίου (Αριάδνη 5' Ρέθυμνο 1989), σ Για τα επιγράμματα βλ. Βερτουδάκης. ό.π. Βλ. π.χ. για την Αθήνα Ε. 53 αη, ΌίΐίζεηδΗίρ αδ ά Ρογιτι ογρ$γε1ιο-5οεί;ιι ΜεηΙίΙν', στο ΓΑ. Κουηιοαίίύεδ (εκδ.), ΤΗε ΟοοιΙ Ιιίεα: Ώεηχοεταεγ ίη Αηαεηι Οτεεεε (Νε\ν ΚοοΗεΙΙε- Νέα Υόρκη-Αθήνα-Μόσχα 1995), σ

4 12 ΠΕΠΡΑΓΝ4ΕΝΑ Θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΠΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ τη, του μέλους μιας εταιρείας, μιας κλάσσης ηλικίας ή μιας περιοχής. Ποια συγκεκριμένη μορφή ταυτότητας επικαλύπτει τις άλλες και ποιες συνθήκες αναδύουν στην επιφάνεια λανθάνουσες μορφές αυτοπροσδιορισμού εξαρτάται από ειδικές συνθήκες, συνήθιος από κάποια μορφή ήπιας ή βίαιης αντιπαράθεσης με τα μέλη μιας άλλης ομάδας. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τη Λύττο. Ένας Λύττιος είναι κατ' αρχήν πολίτης της Λύττου. Η ιδιαίτερη αυτή ταυτότητα δεν εκφράζεται βέβαια στη συμπεριφορά του μέσα στην πόλη του, αλλά κυρίως στις σχέσεις του με τον εκτός της Λύττου κόσμο η ταυτότητα του Λυττίου εκδηλώνεται όταν έρχεται αντιμέτωπος με τους «άλλους» (και βέβαια εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο αν οι «άλλοι» είναι άλλοι Κρήτες, άλλοι Έλληνες ή βάρβαροι). Όταν επισκέπτεται ένα κρητικό ιερό, όταν υπηρετεί ως μισθοφόρος στο στρατό κάποιου ελληνιστικού μονάρχη, όταν χαράσσει το όνομά του ή κάνει αφιέρωση σε κάποιο αιγυπτιακό ιερό ή όταν ανεγείρεται το επιτύμβιο μνημείο του, το εθνικό Λύττιος, που δεν χρησιμοποιείται ποτέ στη Λύττο, συμπληρώνει το όνομά του και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικής του ταυτότητας. 8 Ένα παράδειγμα είναι το αναθηματικό επίγραμμα ενός Λυττίου στο Σαραπείο της Αλεξάνδρειας, έργο του Καλλιμάχου (περ π.χ.): 9 Ο Μενίτας ο Λύκτιος ανέθηκε αυτά τα τόξα λέγοντας με καμάρι σε σέ προσφέρω, Σάραπι, το τόξο το κεράτινο και τη φαρέτρα όσο για τα βέλη, αυτά τάχουν οι Εσπερίτες. Στην ιδιωτική αυτή αφιέρωση το όνομα μόνο του δεν αρκούσε ο Μενίτας προσδιορίζεται ως Λύττιος, αλλά με την αναφορά στις εξαίρετες τοξευτικές ικανότητές του επικαλείται και ένα στοιχείο μιας ευρύτερης ταυτότητας, εκείνης του τυπικού κρητικού πολεμιστή. 10 * Βλ. π.χ. τα επιτύμβια μνημεία των Λυττίων σε άλλες περιοχές: ΙΟ ΙΧ.2, 365 (Δημητριάδα) ΙΟ XII.9, 812 (Ερέτρια) πρβ. προξενικό ψήφισμα για Λύττιο στην Ανάφη: ΙΟ ΧΙΙ στ Καλλίμαχος. Επίγραμμα 37 έκδ. ΡΓείΓίετ. Σχετικά βλ. Βερτουδάκης, ό.π., σ Α. Χανιώτης, «Ονειροκρίτες, αρετολόγοι και προσκυνητές. Θρησκευτικές δραστηριότητες Κρητών στην ελληνιστική Αίγυπτο», στο Α. Καρέτσου (εκδ.), Κρήτη - Αίγυπτος. Πολιτισμικοί δεσμοί τριών χιλιετιών (Αθήνα 2000). σ Βερτουδάκης. ό.π., σ

5 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ 13 Η στοιχειώδης προϋπόθεση αυτής της χωριστής (ας πούμε «πολιτικής») ταυτότητας του Λυττίου είναι καθαρά νομική: είναι τα πολιτικά δικαιώματα, η πολιτεία. Ας αφήσουμε τους ίδιους τους Κρήτες να μας εξηγήσουν τη σημασία της. Η χαρακτηριστική έκφραση που χρησιμοποιούν όταν χορηγούν σε ξένους την πολιτεία είναι: μετέχειν θίνων και ανθρωπίνων." Ο πολίτης δεν εντάσσεται απλώς σε μια κοινότητα σε σχέση με πολιτικά δικαιώματα και εγκόσμιες υποχρεώσεις (μετέχει ανθρωπίνων) είναι επίσης μέλος μιας κοινότητας λάτρεων (μετέχει θίνων, δηλ. θείων). Η ξεχωριστή ταυτότητα του Λυττίου διαμορφώνεται από νεαρότατη ηλικία. Στα συσσίτια ακούει να μιλούν για τα κατορθώματα των προγόνων και των συγχρόνων και εισάγεται στον κόσμο των αξιών της πόλης του. 1 - Στις γιορτές αναμετριέται με τους συνομήλικους στο τρέξιμο, το χορό και την άσκηση των όπλων. 1-1 Τα χορικά άσματα των τοπικών ποιητών αναφέρονται στους μύθους και οι ύμνοι, οι προσευχές και οι όρκοι τον εξοικειώνουν με τις τοπικές θεότητες. 14 Στη διαμόρφωση της τοπικής ταυτότητας συμβάλλουν ιδιαίτερα οι γιορτές. Στα Περιβλημαϊα ο νέος γίνεται δεκτός στο σώμα των πολιτών 15 και οι ιστορικές επέτειοι της Λύττου προβάλλουν τελετουργικά τη συλλογική μνήμη μια αδημο- 11 (ΓηαηίοΙίδ, ν&μξε,ν Βλ. Δωσιάδας, ΡΓ3 ΓηεηΙε υετ βπεείιίϊεΐιεη ΗίϊΙοιϊκει- 458 Ρ 2 (=Αθηναίος, Δειπνοσοφισταί Δ' 22, 143 Α-Ό): είτα μετά ταϋτα μέμνηνται των κατά πόλεμου πράξεων και τους γενομένους άνδρας αγαθούς έπαινοϋαι, προτρεπόμενοι τους νεωτέρους εις άνόραγαθίαν. " Για την εκπαίδευση των νέων Κρητών και τη σημασία των αγώνων βλ. πιο πρόσφατα Η.-Ι. ΟεΙίΓκε, ΌενΛΐΚ ιιησ! ΟεΒεΙζ. Οίε δοζίαίε ιιηά ροΐίΐί^εΐιε Οταπυηο: ΚτεΙίΐδ ίη αετ Αι-εηίΐίδεηεη υηο Κΐ35Μ5ε1ιεη ΖείΓ, ΚΗο 79 (1997). σ Ι.Ζ. Τζίίοροιιΐοδ, "Ηειηε- ΓοαίΌπΊοΓ 8ηα ΟεΙαη ΌΐΌΐηείδ': ΑΐτιΙεΙεί ογ ΜίΙίΙίΐΓν Ρετίοηηεί'.' Τηε Οαδε οί Ιΐιε 0Γεΐ2η ΡΚίΙοηίίΙεβ', ΝΛερΗβτοί 11 (1998), σ πρβ. (Γηίΐηίοΐίδ, ΥΐτίΓαξβ, σ Για τη σημασία του μυθολογικού υλικού στην κρητική ποίηση έχουμε έμεσες μαρτυρίες- βλ. π.χ. Ι.Οτεί. I χχίν 1 πρβ. Α. Οπαηίοΐίϊ, Άΐδ άίε ϋίρίοηΐίΐΐεη ηοεη ΙαηζΙεη υηο 1 53η εη. Ζιι ζ\νεί ΟεκιεΙεη ΙίΓείίδεηεΓ $ΙϋαΊε ίη ΜγΐΗ5α', ΖείΙίεΗπ/ί βίτ ΡαργτοΙοξϊε ιιηά Ερί^ταρΗΟί 71 (1988), σ Από τους κρητικούς ύμνους σώζεται μόνον ο ύμνος στον Δία από το Παλαίκαστρο (ΙΧτεΙ. III π 2) βλ. τώρα \ν.ϋ. Ρυτίεν -,Ι.Μ. ΒΓειτιετ. ΟιχίΊ< Ηνηιη.ι. νοίιιηκ 1. Τηε Τεχί$ ίη ΤταηαΙαΙίοη. ΥοΙηνηεΙΙ. ΟτεεΚ ΤεχΙ3 αηά ϋοτηηιεηίατγ (Τϋ&ίηιιειι 2001). τ. 1. σ τ. 2, σ Για τους κρητικούς όρκους και τις θεότητες που επικαλούνται βλ. ΟΗιΐηίοιίδ, νεητα%ε, σ Οι&ηίοΙίδ, νετο-οεε, σ αρ. 11. στ. 21 (ΙΧ'ηΊ. I χίχ 1) και σ. 125.

6 14 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΠΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ σίευτη επιγραφή κάνει γνωστές δύο τέτοιες ιστορικές επετείους της Λύττου, την επέτειο της ανοικοδόμησης της πόλης και την επέτειο της καταστροφής της Δρήρου. 16 Η ταυτότητα του Λυττίου προσδιορίζεται επομένως και θετικά -με την αξίωση ότι η πόλη του είναι η αρχαιότερη πόλη της Κρήτης και αποικία της Σπάρτης 17 και με την υπενθύμιση της επανίδρυσης-, αλλά και επιθετικά (με την υπενθύμιση της νίκης και της κατάκτησης). Και στις δύο περιπτώσεις ταυτότητα σημαίνει συνείδηση μιας υπεροχής απέναντι στους άλλους. Η ταυτότητα του Λυττίου είναι αποτέλεσμα του συγκερασμού πολιτικών δικαιωμάτων και πολιτισμικής μνήμης."* Η σημασία της δεύτερης φαίνεται αν εξετάσουμε τους όχι εκ γενετής Λυττίους, εκείνους που απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα αργότερα. Μέχρι ποιο σημείο εξομοιώνουν τα πολιτικά δικαιώματα τον πρώην ξένο με τον γεννημένο Λύττιο; Το γέννημα-θρέμμα της Ολούντας που εγκαθίσταται μόνιμα στη Λύττο και βάσει συνθήκης γίνεται πολίτης της, 19 άραγε είναι φορέας της ίδιας ταυτότητας και συνείδησης; Άραγε θα αποβάλει τα στοιχεία τής μέχρι τότε ταυτότητάς του με μια νομική πράξη (τη χορήγηση της πολιτείας) και μια θρησκευτική τελετουργία (την ορκομωσία του); Και ο γηγενής Λύττιος θα τον αποδεχθεί ανεπιφύλακτα και απεριόριστα ως μέλος της ίδιας κοινότητας; Μπορεί με τη χορήγηση της πολιτείας ο τέως Ολούντιος να μετέχει θίνων και ανθρωπίνων, να συμμετέχει στη λατρεία και τους θεσμούς. Αλλά σε ποιο βαθμό μετέχει στην κοινή, τοπι- Ευχαριστώ και από τη θέση αυτή τον συνάδελφο Χ. Κριτζά, που μου έθεσε υπόψη το κείμενο της αδημοσίευτης επιγραφής την οποία παρουσίασε στο συνέδριο αυτό. Γενικά για τη σημασία των ιστορικών επετείων στη διαμόρφωση ταυτότητας στην αρχαιότητα βλ. Α. Οΐϋηίοΐί5,"ΟεαεηκΐΕΐί:ε άεγ Οπεείιεη: Ιτιτε Βεάειιΐιιη^ Κίτ ααδ Οε5ετιίο1ι(5οε\νιιβί$είη πες1ιί5ς1ιεγ Ροΐείδ'. στο.1. Α$8πΐ3ηη (εκδ.), Βα.ι ΡβΜ ιιηά άα.ι ΗϋίΗ^β. Λ?%/ό«' ΚοηιηφιιηΙαί' ζιιτ ΑΙ/ΐα^ηαΙι (ΟϋιεΓδΙοΙι 1991), σ Αριστοτέλης. Πολιτικών Β' 7, 1' Πολύβιος Δ' 54, 6. Για την έννοια της πολιτισμικής μνήμης, βλ. 3. ΑδδΠΜηη, Οβ» ί(υιΐατβ11ΐ ΟβίΙάΐΗΐηίί. 8εΗή/ί, Ετίηηεηιηξ υηάροιμ$&β ΙάεηίίίάΙ ίηβίώαη ΗοεΗ/αιΙίιιτεη (Μόναχο 1992). Η δυνατότητα αυτή περιλαμβάνεται στις λεγόμενες συνθήκες ισοπολιτείας- βλ. Οιααϊο1ί$, νβητ&ξβ, σ πρβ. Ο. Οιροενϊΐΐε, ΊδοροΙίΙείΗ α 5γπφο1ίΙείίΐ πείΐ' ίΐπ(ίε3 Οεΐ3', στο Γ. Αί ηεγ ΓοΓεδΙί κ.ά. (εκδ.), Γίάετυζίυηί β{ΐάεταΐκιηο ηεΐΐ Ενιτορα αηίίοα (Μίίπηο 1994), σ και "Ι_ε ατοίΐ ϊηΐεπίίΐΐίοηϊΐ &άη$ ΙβΌτέιε πηΐίςυε (νΐΐενΐε-πε/ιε 5. βυ. ί.-0.)', οτηριβί Άνηάα$ Λ ΓΛααάεηιϊε (Ιί'.ι Ιηαα-'φιίοιη ει ΒιΊΙΰχ ΐΜίηχ (1997), σ Σώζεται συνθήκη ισοπολιτείας μεταξύ Λύττου και Ολούντας: ΟιιιηίοΙίδ, ΥεΠταξβ, σ , αρ. 60.

7 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ 15 κή πολιτισμική μνήμη; Θεωρεί τον εαυτό του μέλος της αρχαιότερης κρητικής πόλης και συγγενή των Σπαρτιατών; Άραγε θα υιοθετήσει την τοπική" διάλεκτο της Λύττου; Θα δώσει στα παιδιά του τα πατρογονικά ονόματα ή θα υιοθετήσει χαρακτηριστικά ονόματα της νέας του πατρίδας; Κι όταν ορκίζεται, προσεύχεται ή καταριέται, είναι άραγε η Αθηνά Πολιάδα της Λύττου η θεότητα που επικαλείται ή ο Δίας ο Ταλλαίος της Ολούντας; Μάταια θα περιμένουμε απάντηση στα ερωτήματα αυτά από τις επιγραφές της Λύττου. Υπάρχουν ωστόσο σχετικές μαρτυρίες από αλλού που δείχνουν ότι η σύνδεση με τον αρχικό τόπο καταγωγής (η εκ γενετής ταυτότητα) ήταν συχνά ισχυρότερη από τα πολιτικά δικαιώματα (την επίκτητη πολιτική ταυτότητα). Ο Κνώσιος δολιχοδρόμος Εργοτέλης νίκησε το 472 στους Ολυμπιακούς αγώνες ως πολίτης της σικελικής Ιμέρας, έχοντας εγκαταλείψει την πατρίδα του μετά από εμφύλιο πόλεμο όμως ακριβώς αυτής της χαμένης πατρίδας την επώδυνη μνήμη τονίζει ο Πίνδαρος στο επινίκιο προς τιμήν του (Ολυμπ. ΙΒ'): στάσις άντίάνειρα Κνωσίας σ' άμερσε πάτρας. Ακόμα διδακτικότερη είναι η περίπτωση των υπερχιλίων Κρητών από διάφορες πόλεις που μετανάστευσαν στη Μίλητο με γυναίκες και παιδιά σε δύο κύματα στα τέλη του 3ου αιώνα. 20 Στη Μίλητο απέκτησαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα και εγκαταστάθηκαν σε εδάφη που η Μίλητος είχε πρόσφατα κατακτήσει και προσπαθούσε να προστατεύσει από τη Μαγνησία του Μαιάνδρου. Οι κρητογενείς νέοι Μιλήσιοι ορκίσθηκαν να υπερασπισθούν τη νέα τους πόλη και τα φρούριά της όμως η διαφορά ανάμεσα στους γηγενείς Μιλήσιους και τους μετανάστες φαίνεται σε μια λεπτομέρεια. Σε κανένα Κρητικό δεν επιτρέπεται να καταλάβει το αξίωμα του φρουράρχου, αν δεν περάσουν πρώτα 20 χρόνια από την πολιτογράφησή του στη Μίλητο. Οι μετανάστες δεν εξομοιώνονται απόλυτα με τους πολίτες θεωρούνται ξένο σώμα και αναξιόπιστο. Πόσο ισχυρός ήταν ο δεσμός το)ν Κρητών με τις πατρίδες τους φάνηκε όντως σύντομα. Μετά από δέκα χρόνια σύμφωνα με μια χρονολόγηση, μετά από 40 χρόνια σύμφοονα με μιαν άλ- Σχετικά βλ. τώρα Ρ. ΗεπΎηαηη, ΙπίοΜ/Ιβη νοη ΜίΙει. ΤίΗΙ I (ΒεΓίίη 1997). σ πρβ. Α. ΡείΓοροιιΙοιι, Βΐϊηΰ^ΐ' ζιιγ (νίηχηαβχ- ιιηά ΟιχΜΐ( Ιιαβ.ιι>ΐ'χι ΙικΗΐν ΚηΊα.ι ίη ΗεΙΙέηΚΙίΒίΗετ Ζείί (Φραγκφούρτη 1985), σ Ρ. Βπιΐέ, Έηςιιέΐε άίπ\θ ΧΆρίιίςυε ϊιιγ Ια Γίΐηιίΐΐε Γεοςιιε αηίίςιιε. Είικίε άε Ιίίίΐεί άΐ ροΐίΐο^πίρΐιιε (ΤΑχίε ηιίηευτε (Γέροςαε ΗεΙΙέηίδΙίςυε (ΜίΙει εΐ IΙίοη)', Κεννε ί&ί Είιιάε.ι Ληείεηηει 92 (1990), σ ' ΟΐίΐηίοΙίδ, ΥεΠταξε, σ. 14.

8 16 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΠΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ λη, οι μετανάστες προσπάθησαν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους. 21 Αυτό δεν είναι από μόνο του εντυπωσιακό. Ενδιαφέρον είναι ότι εμποδίστηκαν βίαια στην επιστροφή τους από τους πρώην συμπολίτες τους, τους Κρήτες. Αυτό το επεισόδιο της κρητικής ιστορίας δείχνει τις διάφορες όψεις του φαινομένου: Βλέπουμε τη δυσπιστία των Μιλησίων απέναντι στους νέους πολίτες βλέπουμε την επιβίωση της αρχικής πολιτικής ταυτότητας στους μετανάστες, που επιδιώκουν την επιστροφή στην πατρίδα τους βλέπουμε και την αντίδραση των τέως συμπολιτών τους που τους έχουν διαγράψει από την κοινότητα. Πριν βιαστούμε σε γενικεύσεις, καλό θα είναι να δούμε τις ιδιαίτερες συνθήκες που υπαγόρευσαν αυτές τις αντιδράσεις. Πρόκειται για συνθήκες κρίσης: η Μίλητος είχε χάσει τα εδάφη στα οποία είχαν εγκατασταθεί οι Κρήτες μετανάστες, και οι παλιές τους πατρίδες ήταν αδύναμες να αναλάβουν το βάρος των επανοστούντων (που επιπλέον ενδέχεται να ανήκαν και σε συγκεκριμένες πολιτικές μερίδες) τα υλικά προβλήματα αποδεικνύονται εδώ ισχυρότερα από την αλληλεγγύη της κοινής ταυτότητας. Η ίδια ανησυχία για την ισχύ της αρχικής πολιτικής ταυτότητας φαίνεται και στις κρητικές συμβάσεις ισοπολιτείας που ρυθμίζουν την αμοιβαία παροχή πολιτικών δικαιωμάτων. Συχνά επιβάλλουν στον ξένο που θέλει να αποκτήσει πολιτικά δικαιώματα στην άλλη πόλη να κόψει όλους του τους δεσμούς -κοινωνικούς, οικονομικούς και νομικούς- με την παλιά του πατρίδα, ώστε να είναι ευκολότερη η αφομοίωσή του στη νέα κοινότητα. 22 Παρατηρούμε επίσης ότι πολλά ονόματα προσώπων στην Κρήτη είναι παραλλαγμένα εθνικά (π.χ. Φαίστος, Συβρίτας, Υρτακίνας, Έλυρος, Κνοκτος κ.λπ.) 21 μας δείχνουν ότι πολλοί μετανάστες της εσωτερικής κρητικής μετανάστευσης ήταν γνωστοί στη νέα τους πατρίδα με το εθνικό της παλιάς τους. 21 Η επιστροφή αυτών των Κρητών έγινε αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ Μαγνησίας, Κνωσού και Γόρτυνας (/.Οίίί. I νίίί 9; IV 176)- δυστυχώς η χρονολογία των σχετικών επιγραφών δεν είναι βέβαιη βλ. ΟΗαηίοΙίκ. ν&τίτύ%ΐ, σ. 284 (περ. 184 π.χ.)' 8Χ. Α ει\ Ιηίαπίαιν ΑΛΗταύοη νη ιΐιε ΟκβΙί ΨοΗά, (Γ. (ΒεΗίεΙεγ-1,08 Αη- ε1ε$-λονδίνο 1996). σ (περ. 167 π.χ.) Α. Μα ηειιο, ΟΙϊ αλϋταύ ίηΐεηίαίάΐί βΐβοϊ. Ιηΐτοάιιζϊοηε, ίβ5ίο εηΐΐοο, Ιηιάιιζίοηβ, οοηηηινηΐο ΐ' ίηάκΐ. νοϊιιιικ' Π. Βα1337 ιΐΐ 196 α.σ. (Ρί ), σ (περ. 218 π.χ.). 22 Οιαηϊοιίδ, ΥαΠτάξΐ!, σ Βλ. Ο. Οιράενίΐΐε, 'ίε Γηί Γίΐζίοηί ίηΐεπιε ηεΐΐ'ίδοΐβ ά\ ΟτεΙζ. ΑδρεΙΙί ίυιϊαία, εεοηο- Γηίεί ε αειηο Γ3Γιεί', στο Μ. δογάί (εκδ.). Εηίί^ταζίοηε ΐ' ϊηαηϊ^αζίοηΐ ηεΐ ιηοηάο αηίίοο (Μιλάνο 1994). σ και πολλές προσθήκες στο 5Ε0 ΧΙ.ΙΥ 714.

9 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ 17 Η πολιτική ταυτότητα ενίοτε υποσκελίζεται από άλλους τρόπους αυτοπροσδιορισμού και αλληλεγγύης. Αυτό μας δείχνει η πληθώρα των μαρτυριών για το διαρκή και έκδηλο φόβο του εμφυλίου πολέμου, με χαρακτηριστικότερη μαρτυρία τον όρκο των Ιτανίων, που ορκίζονται το αυτονόητο: να μην προδώσουν την πόλη τους, τα εδάφη τους, τα νησιά τους, τα πλοία τους, τους συμπολίτες τους και την περιουσία τους να μην καλέσουν εχθρούς να μην κάνουν κάτι για να ζημιώσουν την ίδια τους την πόλη (Ι.ϋτεί. III ίν 8). Ο όρκος αυτός είναι τόσο παράδοξος όσο ένας όρκος αρχιτεκτόνων να μην κατασκευάσουν σπίτια που θα πέσουν στο κεφάλι τους. Είναι όρκος παράδοξος, αλλά όχι παράλογος, γιατί ο υπαρκτός κίνδυνος της στάσης διαφαίνεται από την παρακάτω διάταξη: «δεν θα πραγματοποιήσω αναδασμό γης, οικιών ή οικοπέδων ούτε αποκοπή χρεών». Ο όρκος αυτός, που τελειώνει με τρομερές κατάρες για τους παραβάτες, μας παρουσιάζει μια τρομερή απειλή προδοσίας με υπόβαθρο οικονομικό και κοινωνικό και οι πληροφορίες που έχουμε για εμφυλίους πολέμους στην Κρήτη δείχνει ότι η απειλή αυτή ήταν υπαρκτή και άμεση. 24 Ποιοι είναι λοιπόν εκείνοι οι παράγοντες που κάνουν ένα άτομο να αγνοήσει την ταυτότητά του ως μέλος της κοινότητας των πολιτών και να στραφεί εναντίον της - με άλλα λόγια, ποιες είναι άλλες μορφές ταυτότητας που κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες αναδύονται στην επιφάνεια; Ας επιστρέψουμε στην αφετηρία αυτής της έρευνας, στην ταυτότητα του πολίτη της Λύττου. 3. Φυλετική ταυτότητα Όπως είδαμε, η ταυτότητα του Λυττίου είναι ορατή στις σχέσεις του με τους μη Λυττίους. Μέσα στην κοινότητα του προβάλλει μιαν άλλη ιδιαίτερη ταυτότητα: εκείνη του μέλους μιας φυλής. Στην Κρήτη μέχρι την ελληνιστική εποχή οι φυλές έχουν ουσιαστικό θεσμικό ρόλο, που φαίνεται κυρίως από το γεγονός ότι οι φυλές εναλλάσσονται εκ περιτροπής στην εκτελεστική εξουσία. 25 Κάθε χρόνο οι αξιωματούχοι (κόσμοι) Η. ν;ιη Είϊεηιειτε, Ιμ Οί/ρ ει Ιβ ιηοηάβ τβο άε ΡΙαίοη ά Ροίγΰβ 172 ΡείΓοροιιΙοιι. ό.π., σ Οΐ3ηίοΙίδ, νεπηι^ί-, σ Ε. ΚίΓδΙεη, Βαχ άοήίΐηα Κτβία. 1. ΰίι ΙηχιΊ Κτβία ϊτη βίη/ίεη ιιηά (\νϋγζουγ 1942), σ Κ.Ρ. ΜίΙεΗί, ΑηΜοιηιίίΐ 5οα?Ιγ ίη Αηαβηΐ Ο δίνο 1955), σ Ν. Ρ..Ιοηεδ, ΡιώΙά Οτξαηϊζαϋοη ίη Αηάεηί Οπεοβ 5ηφ (Φιλαδέλφεια 1987), σ

10 18 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ Κ.ΡΗΤΟΛΟΓ1ΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ εκλέγονται αποκλειστικά από τα μέλη μιας φυλής. Ανάλογα με τον αριθμό των φυλών, μια φυλή μπορούσε να περιμένει από τρία ως έξι χρόνια μέχρι να έρθει η σειρά της να εκλέξει τους κόσμους (και συνεπώς να έχει ενεργότερο πολιτικό ρόλο από την απλή συμμετοχή στην εκκλησία). Στη Λύττο γνωρίζουμε τις ευρύτατα γνωστές δωρικές φυλές των Δυμάνων και των Διφύλων, αλλά και τις φυλές της Άρχείας και των Λασυνθίων 26 αν το όνομα της φυλής Άρχείας σχετίζεται με το ρήμα άρχειν, ίσως να υποδηλώνει μιαν ιδιαίτερη κοινωνική θέση. 27 Το όνομα Λασύνθιοι είναι λιγότερο προβληματικό. Όπως έδειξε ο Χαρ. Κριτζάς 28 παράγεται από το τοπωνύμιο Λάσυνθος, το αρχαίο όνομα του οροπεδίου του Λασιθίου, που μάλλον από τα τέλη της αρχαϊκής εποχής ανήκε, τουλάχιστον κατά το μέγιστο μέρος του, στα εδάφη των Λυττίων. Οι Λασύνθιοι ως φυλή είχαν επομένως μια συγκεκριμένη γεωγραφική σύνδεση, αποτελούσαν μέσα στο σώμα των Λυττίων πολιτών μια ιδιαίτερη τοπική υποομάδα με ιδιαίτερη τοπική ταυτότητα. Ένα από τα μελλοντικά ζητούμενα της επιγραφικής και αρχαιολογικής έρευνας είναι να διερευνηθεί, κυρίως με βάση το ονομαστικό υλικό σε συστηματικώς ανεσκαμμένα νεκροταφεία, μήπως και σε άλλες πόλεις της Κρήτης υπάρχει σύνδεση φυλών με συγκεκριμένους χώρους (αυτή είναι μια υπόθεση εργασίας της Βίλλης Αποστολάκου). Οι σχέσεις του Λυττίου, λοιπόν, με τους συμπολίτες του επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τη φυλετική του ένταξη. Η φυλετική αυτή ταυτότητα ενδέχεται σε συνθήκες κρίσης να υπερκαλύψει την πολιτική από τον Στυλ. Σπυριδάκη έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι η χωριστή νομισματοκοπία των Αιναώνων, στα τέλη του 3ου αιώνα, οφείλεται στην απόσχιση της ομώνυμης γορτυνιακής φυλής από τη Γόρτυνα κατά τη διάρκεια εμφυλίου πολέμου και στη δημιουργία ιδιαίτερης πόλης Ιοηε5, ό.π., σ. 227' η φυλή των Ύαχινθίων (Ι.Οτεί. 1 χνϊϊί 13) θα πρέπει να διορθωθεί σε φυλή των Λασυνθίων βλ. Χ. Κριτζάς, «Επιγραφικά στοιχεία για την ετυμολογία του Λασυθίου», στο Πεπραγμένα Η' Διεθνούς Κρητολογικοό Συνώρίυου Α2 (Ηράκλειο 2000), σ Α. 0Ίΐ3ηίοΐΐ5, 'Ζυ <1εη ΙπδοΙίΓίΓίεη νοη ΑιηηίδΟί', ΖείϋεΗηβ /»/ ΡαργτοΙο ίε ιιηά Ερίρ-αρΗίΚ 71 (1988), σ Κριτζάς, ό.π., σ " 8. 5ργπα"3Κΐ5, Αίναών[ων]?, ΗεΙΙεηίΙία 30 (1977/78), σ = Οτεΐκα: 8ίαίΰει οη Αη&εηΐ Ο^ίε (Νβ\ν ΚοΛεΙΙε-Ν έα Υόρκη 1992), σ

11 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ Κοινωνική ταυτότητα. Βλέπουμε ότι η πολιτική ταυτότητα κάποτε δεν αντέχει τα ρήγματα που προκαλούν η οικονομική και κοινωνική ανισότητα. Κατά περίπτωση ο Κρης αυτοπροσδιοριζόταν ως πολίτης της πόλης του, μέλος της φυλής του, αλλά και ως μέλος της κοινωνικής του ομάδας - και φυσικά αυτός ο αυτοπροσδιορισμός είναι ορατός στις πηγές μας μόνο σε σχέση με την ανώτερη τάξη, τους ελεύθερους γαιοκτήμονες με την πολεμική εκπαίδευση. Αυτή η κοινωνική ταυτότητα εκφράζει με ενάργεια το αλλαζονικό και γεμάτο αυτοπεποίθηση άσμα του Υβρίου του Κρητός, 30 που παραθέτω στη γλαφυρή μετάφραση του Στέφανου Ξανθουδίδη: «Μεγάλο πλούτος το σπαθί έχω και το κοντάρι και του κορμιού το σκέπασμα, το όμορφο σκουτάρι. Μ' αυτά μ' οργώνουνε τη γης οι δούλοι και θερίζουν και το γλυκό κρασί πατούν κι Αφέντη με γνωρίζουν. Όποιοι δεν έχουνε σπαθί κι ένα γερό κοντάρι, και του κορμιού των φύλαγμα ένα καλό σκουτάρι, πέφτουνε και με προσκυνούν κι Αφέντη με φωνάζουν και Μέγα Βασιλέα τους γονατιστοί με κράζουν.» Βλέπουμε και εδώ τη σύνδεση της ταυτότητας με την αίσθηση της υπεροχής απέναντι σε άλλους. Ο αυτοπροσδιορισμός με βάση την κοινωνική θέση εκδηλώνεται και σε έναν από τους σημαντικότερους κοινωνικούς θεσμούς των κρητικών πόλεων: τις εφηβικές μυητικές τελετές (πίεδ α.ε ρίΐ85η ε) που περιγράφει ο Έφορος (ΡΟιΉίχί 70 Ρ 149) και επιβεβαιώνουν αρχαιολογικά ευρήματα κυρίως από τη Σύμη Βιάννου. 31 Ένα από τα στοιχεία αυτού του θε- Σχετικά με το κείμενο αυτό, βλ. Θ. Δετοράκης, «Τό ποίημα Ύβρίου τοϋ Κρητός και τά έν Κρήτη ένόπλια παίγνια». Κρητικά Χρονικά 24 (1972). σ Ο. Τε<3ε5ε1ιί. Ί1 οηπιο άί Ηγοπ25 ίΐ ΟεΙεδε: 1_Ιη εδεπιρίο άί ροε$ΐ2 εοηνίνώΐε'. ζ)ι<α(1?γηί <ΗβΙοΙο$ΐα ί/ίκηώ* 5 (1986), σ Για μυητικές τελετές των εφήβων στην Κρήτη βλ. πιο πρόσφατα Μ. ΒΝε. 'ίεδ Ιειτηεδ Γείίΐΐίίδ ά ΓίηίΐίαΙίοη αίΐηδ 1ε$ ϊηδεπρίίοηδ οτείοίδεί (\ΊΙε-ΙεΓ δίέείεδ αν. στο Α. ΜθΓε;ιιι (εκδ.). υΐπίιϊαηοη. ΑεΙει άη εοποαυα ίηιετηαίΐοηαΐ άβ ΜοηίρεΙΙίετ, ανηί 1991 (ΜοηΙρεΙΙίεΓ 1992), σ Α. Οΐ3ηϊοΙί$. Ύοη ΗίΓίεη. ΚπίυΙεΓδίίπιιηΙει-η, Ερίιεοεη ιιηά Ρϋ^ετη: ίεβεη 3υΓαεη Βεηιεη ίιη ίΐηΐίκεη ΚγεΙε', Κίετηα 16 (1991) [1995]. σ = στο Ο. δίεοεπ (εκδ.), Ναιυπ' <?ι ραγεαξβ άαηα Ια ρεηίέε αί Ι'εηνϊτοηηετηεηΙ άε$ εμιϊιαίίοηι αηϋφιβί. Ααε$ άα ΟοΙΙοημε άε 8ΐταώοντ%, 1992 (Ριιπϊ 1996).σ

12 20 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΠΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ σμού είναι η τελετουργική απαγωγή του εφήβου από έναν ωριμότερο άνδρα, με συνδρομή των εταίρων του η επιλογή του εφήβου που θα απαχθεί δεν γίνεται μόνο με βάση την ομορφιά και την αξία του, αλλά και με βάση την κοινωνική του θέση. 32 Αν μάλιστα οι εταίροι του απαγωγέα διαπιστώσουν ότι δεν υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στην κοινωνική θέση του εφήβου και του απαγωγέα, είναι υποχρεωμένοι να εμποδίσουν την απαγωγή. 5. Η ταυτότητα του ανδρείου και της κλάσσης ηλικίας Η κοινωνική ιεραρχία και η οικονομική διαστρωμάτωση δημιουργούν γενικά κοινωνικές ταυτότητες. Ειδικά στην Κρήτη υπάρχουν δύο πρόσθετες παράμετροι, η σημασία των οποίων δεν θα πρέπει καθόλου να υποτιμάται. Η πρώτη παράμετρος είναι η συμμετοχή κάθε πολίτη σε ιδιαίτερη ομάδα ανδρών, το άνδρεΐον ή την εταιρεία, όπου είναι ισχυρό όχι μόνο το στοιχείο της συμβίωσης, του κοινού γεύματος και φυσικά της κοινής κρασοκατάνυξης, αλλά και το στοιχείο της κοινής μνήμης, των κοινών αξιών και της άμιλλας - σημαντικών συστατικών μιας κοινής ταυτότητας. 33 Η κοινή ταυτότητα ξεκινά από την από κοινού χρημα Ν. Ουειιζζ3, ΤεΙο ε ίΐ εοδίααεκο Τειτιρϊο (1ί Κ.1ιε3 ά\ Ρεδίοδ', ζ)ιιαάιιηϊ ώ'ιιίχιίιμο άί ΑτεΗεοΙοι>ία άειια ΡαεοΙίά άί Ι^εΙΙετε ε ΡίΙο.ιοβα. 1]ηίνετ.ιίΐά άί Μεχχίηα 8 (1993), σ " Ο. (Γίΐρόενίΐΐε, ΥοΙεαηιΐδ. Κεε/ιειε/ιεί εοηιραταΐίαιε.ι αητ ίει οϊίξίηεί άιι ειιΐιε άε ΥηΙεαίη (Ρώμη 1995), σ Ό.Ό. Γεί(30, 'ΤΗε Ρεπίδ ογ ίεακίρροδ. ΙπίΙί^ΙΟΓγ Τγ3Π3- νεδίίδΐώ 3πά Μίΐΐε ΟεπάεΓ Ιάεοΐο^γ ίπ Ιπε Εκαα5Ϊ3 ογ Ρ1ΐ3ΐ5ΐθ5', ΟαίΒϊοαΙ Αηίίαιιίΐγ 14 (1995), σ ΟεΙίΓκε, ό.π. (σημ. 13), σ Κ. νβιΐιιοηε, Έγο8 ετείεδε (αα ΕρΙιοΓ. ΐΟτΗίχΐ 70 Ρ 149)', Κίνώία 5ίοτκα άειι'αηίίεηίιά 28 (1998), σ Για τα ευρήματα από τη Σύμη και την ερμηνεία τους βλ. Α. Λεμπέση. Το ιερό τον Ερμή και της Αφροδίτης στη Σύμη Βιαννον Χάλκινα κρητικά τορεύματα (Αθήνα 1985), κυρίως σ 'Ρΐ3 ε1ΐ3ΐίοη ου 3υΐοίΐ3 ε1ΐ3ΐϊοη. ϋοηηέεβ ίεοηο Γ3ρ1ιϊςυε5 ρουτ ιιηε Ιεηϊίΐΐϊνε ά'ίηιεφγεοιίοη', ΒιΜείίπ άε οη-εαροηάεηεε ΗεΙΙέηίφιε 115 (1991), σ Ο θεσμός της εφηβείας, και πιθανόν και οι μυητικές τελετές, διατηρήθηκαν στην Κρήτη ως την ελληνιστική εποχή βλ. 01ΐ3ηίοΙί5, νεηιάξε, σ και 129. Βλ. κυρίως ΟεΙίΓκε, ό.π.. σ Για τα ανδρεία και τις εταιρείες στην αρχαία Κρήτη βλ. πιο πρόσφατα Ο. ΤαΙαιπο, Ί Ζ10 3 Ογε13', ΜίαεεΙΙαηεα Οι-αεεα α Κοηιαηα 12 (1987), σ Μ. ΓβνΓεηοίε, ΆπαΓείοπ', ΤγεΙιε 3 (1988), σ ' Ρ. δείιπιίΐΐ Ρ3π1ε1, 2: ί,α είίέ αιι όαηαυεί. ΗίίίοίΓε άε$ τεραχ ριιοΐίεα άαηχ Ιεα είιέ.ι ^τεείμιε. ; (Παρίσι 1992), σ Μ. Γιούνη, «Εταιρεία!,. Ή ενσωμάτωση των νέων πολιτών στήν αρχαϊκή Κρήτη», Οίβε.ιία 3 (2000), σ Για τη διατήρησή τους μέχρι την ελληνιστική εποχή βλ. ΟΗβηίοώ, νεηια%ε, σ Για τη χρηματοδότηση των συσσιτίων βλ. Α. Ιΐίΐη>οιί$, 'ΡγόοΙεπκ ογ'ρηϊιο-

13 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ 21 τοδότηση των συσσιτίων και ενισχύεται με συμβολικές πράξεις, όπως ο προφορικός έπαινος του άξιου άνδρα και η διήγηση κατορθωμάτων και παλιών πράξεων ανδρείας (βλ. Δωσιάδας, ΡΟΓΗίίί 458 Ρ 2). Καθώς και τα αγόρια συμμετέχουν από μικρά στα κοινά γεύματα των μελών, εντάσσονται πρώτα και πρώτιστα στην κοινότητα του ανδρείου και ύστερα στην κοινότητα της φυλής και της πόλης. Η δεύτερη ειδική μορφή ταυτότητας είναι η κλάσση ηλικίας. Στην Κρήτη διατηρήθηκε μέχρι την ελληνιστική εποχή η κοινή εκπαίδευση συνομήλικων νέων, η κοινή υπηρεσία στα φρούρια της εσχατιάς, η κοινή ορκομωσία και η από κοινού ένταξη στο σώμα των πολιτών. 34 Αυτός ο θεσμός έφερνε κοντά άτομα διαφορετικής καταγωγής, υποσκελίζοντας ενίοτε σε σημασία την ταυτότητα της πόλης, της φυλής, της εταιρείας ή της κοινωνικής θέσης. Η σημασία αυτής της μορφής ταυτότητας φάνηκε με τον βιαιότερο τρόπο στη Γόρτυνα, όταν γύρω στο 220 π.χ. ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους νεώτερους και τους πρεσβύτερους.^ Και στα τελευταία χρόνια πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση οι πηγές μας μιλούν για πολιτικές διαφορές μεταξύ νεωτέρων (ίανβηβι) και πρεσβυτέρων που αντανακλούν τη σημασία της κλάσσης ηλικίας για τον αυτοπροσδιορισμό και την ταυτότητα του ατόμου Ταυτότητα και διακρατικές σχέσεις Το θέμα της ταυτότητας και της συνείδησης στην κλασσική και ελληνιστική Κρήτη δεν τίθεται όμως μόνο μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας των πολιτών. Υπάρχουν εξίσου σημαντικές μορφές ταυτότητας που δημιουργούνται με διακρατικές συνεργασίες. Δύο ή περισσότερες πόλεις μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα ταυτότητα θεμελιωμένη στη συμπολιτεία, δηλαδή στην υπέρβαση των πολιτικών ταυτοτήτων δύο ή περισ- Γαΐίβιη' Άηά ΤΓΗΠϊΙιυπίΗηςε' ϊη Οΐ355ίοϋ1 Άηά Ηε11εηϊ$ιίο Οειε', Οιύί.ι Τβηαηοη 1 (1995), σ με την παλαιότερη βιβλιογραφία. 34 Για την ορκομωσία και την ένταξη στο σώμα των πολιτών βλ. ΟΗίΐηϊοΙίϊ, νβηήί β, σ για την από κοινού υπηρεσία σε συνοριακά οχυρά βλ. Η. ναη ΕίϊεηΙειτε. 'ΡοΓίίη» ογειοίδ', στο ΜέΙαηξα: ά'ατάιέοΐοξκ εΐ ά'ηίζιοίτΐ ο[{επα ϋ {ΛατΙα Ρίοατά ά Γυί-αιαϊοη άβ $οη 65ε αηηίνβγχανσ (Παρίσι 1949), σ πρβ. /. Οΐί. ίχ 1 στ. 52 και Πολύβιος Δ' 54, 6. Σχετικά βλ. ναη ΕίϊεηΙειτε, ό.π. (σημ. 24), σ ΡείΓοροιιΙοιι, 16 ό.π. (σημ. 20), σ Οΐ3ηίο1ί5, νετίτα^ε, σ. 15. Α. ΟιαηίοΙίδ, Όίε ΙηδοΗπΓίεη νοη ΑιηηίδΟδ', στο.1. δειιϋγει- (εκδ.), Αηιηί.νοχ (Βερολίνο 1992), σ

14 22 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ σότερων πόλεων και τη δημιουργία μιας νέας - συνήθως πρόσκαιρης. 37 Η Γόρτυνα και η Φαιστός, η Λύττος και η Χερσόνησος αποτελούν τέτοια παραδείγματα διακρατικής συνεργασίας που στην πρώτη περίπτωση κατέληξαν σε πολεμικές αναμετρήσεις και στην κατάκτηση και καταστροφή της Φαιστού από τη Γόρτυνα, αλλά στη δεύτερη στη δημιουργία δύο κοινοτήτων Λυττίων, εκείνων της άνω πόλεως (Λύττου) και εκείνων της επί θαλάσση πόλεως (Χερσονήσου). 38 Μάλλον εφήμερη ήταν και η συμπολιτεία των πόλεων της δυτικής Κρήτης, που πολύ προγραμματικά προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια νέα ταυτότητα προβάλλοντας το κοινό στοιχείο του ορεσίβιου και ονομάζοντας το νέο κράτος "Ορειοι, οι «Βουνίσιοι». 39 Για κάποιο διάστημα η νέα αυτή ταυτότητα ήταν τόσο ισχυρή, που η συμπολιτεία των Ορείων να μπορεί να θεωρηθεί κοινή πατρίδα: «πατρίδα μου είναι οι Όρειοι» αναφέρει χαρακτηριστικά το επιτύμβιο ενός μισθοφόρου στη Λακωνία (ΙΟ ν.1 723) προβάλλοντας αυτή τη νέα ταυτότητα που μεσολαβεί ανάμεσα στη στενότερη ταυτότητα της πόλης και την ευρύτερη ταυτότητα του νησιού. Μήπως άλλωστε και το όνομα των Ετεοκρήτων δεν είναι ένα τεχνητό δημιούργημα που αντιδιαστέλλει τους μη ελληνικής καταγωγής κατοίκους της ανατολικής Κρήτης από την καθ' όλα ανομοιογενή ομάδα των υπολοίπων Κρητών, δημιουργώντας ένα είδος εθνικής συνείδησης που επιβιώνει μέχρι τον 3ο αιώνα; 7. Η πρωτεακή ταυτότητα των Κρητών Παρ' όλες τις εθνικές, κοινοτικές, κοινωνικές και άλλες διαφορές στο εσωτερικό της Κρήτης, στις σχέσεις τους με την υπόλοιπη Ελλάδα οι Κρήτες εκφράζουν προς τα έξω μια κοινή, σε μεγάλο βαθμό επίπλαστη ταυτότητα, εκείνη των Κρητών. Ουσιαστικό της συστατικό είναι ο μύθος, ιδίως οι θεογονικοί μύθοι που καθιστούν την Κρήτη κοιτίδα των Ολυμπίων. 40 Επίπλαστη είναι σε κάποιο βαθμό και η κοινή κρητική διά- " Για τις κρητικές συμπολιτείες βλ. Οΐ3ηίο1ί5, νβπτά^ΐ', σ , (με τη σχετική βιβλιογραφία). 38 Για τη συμπολιτεία Γόρτυνας-Φαιστού βλ. <Γ1ΐ3ηίοΙί$, νεπτάξε, σ για τη συμπολιτεία Λύττου-Χερσονήσου, σ ' Από την εκτενή βιβλιογραφία για τους Ορείους βλ. κυρίως ν3η ΕίΤεηΙειτε, ό.π. (σημ. 24). σ Οαράεν'ύΙβ, ΙχοροΙίΐβία (βλ. σημ. 19), σ ΟΗαηίοΐίδ, νεητάξβ, σ ,1 Βλ. π.χ. Διόδωρος Ε' πρβ. Ϊ.ΟτεΙ. I χχίν 1 στ : /τ/ών έν [Κρή]ται γεγονότων θεών τε και ηρώων.

15 ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - Α. ΧΑΝΙΩΤΗΣ 23 λεκτος 41 και οι τυπικοί κρητικοί θεσμοί, σχετικά ύστερο δημιούργημα εξομοίωσης των ιδιαιτεροτήτων. 42 Έναν κοινό κρητικό βίο αντικατοπτρίζουν οι κοινοτυπίες των ελληνιστικών ποιητών με το τρίπτυχο κυνήγι, χορός και έρωτας. 43 Σε πολλές επιγραφές που έχουν βρεθεί εκτός Κρήτης οι Κρήτες είναι πρώτιστα Κρήτες και δευτερευόντως πολίτες μια πόλης (πολλές φορές δεν αναγράφεται καν το όνομα της πόλης τους). 44 Η υπηρεσία Κρητών διαφορετικής καταγωγής ως μισθοφόρων στον ίδιο στρατό ίσως να ενδυνάμωσε αυτό το αίσθημα της κρητικής ταυτότητας Κρήτες που έμειναν στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο οργανώθηκαν μάλιστα σε χωριστή κοινότητα, το Κρητών πολίτευμα.* 5 Μάλιστα ένας κρητικός ονειροκρίτης στη Μέμφιδα, στη διαφημιστική του πινακίδα δεν γράφει καν το όνομά του, απλώς: Κρής εστίν δ κρίνων τάδε, «αυτός που ερμηνεύει τα όνειρα είναι Κρητικός» 46 Η κοινή ταυτότητα εκφράζεται με τον χαρακτηριστικότερο τρόπο στο επίπλαστο κοινό όνομα Κρηταιεϊς, που δημιουργήθηκε στις αρχές του 3ου αιώνα για να εκφράσει, σε αντιδιαστολή προς το όνομα Κρήτες, όχι την καταγωγή από το ίδιο νησί, αλλά τη συμμετοχή σε μια κοινή συμμαχία. 47 " Βλ. τη θεμελιώδη μελέτη της Μ. Βίΐε, Εε άίαΐεείε ετέίοίβ αηείεη. Εΐιιάε άε Ια Ιαηχιιε άεχ ίηίοϊρίίοη.ι. ΚεειιείΙ άε! ϊη3θτίριϊοη$ ρομέήειίγεί αιιχ ΙΟ (Παρίσι 1988) πρβ. Ε. Κίεείίεπί, Οίε ΙοΗαΙεη νετζεηίεάεηηεηεη υπ ϋϊαιε&ιε Κτεία8 (Μίτους 1908) Υ. ϋιΐγίουχ, '1.ε5 είειτιεηΐδ Γ605 ηοη αοπεηδ αιι ετείοίϊ ει Ιίΐ $ίιιΐίΐιϊοη αίίΐΐεείίΐΐε βγεεαιιε 11ε ΓπΜβηΜΓβ', Οείαη Άιιάίεί 1 (1988), σ Μ. Βϋε. -Οίίΐ1εεΙο1ο ίε ει είΐέδ εγέιοίδεδ', Οΐίαη 5ίαάίει 3 (1992), σ ,: Ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε ένα ενιαίο κρητικό πολίτευμα, αλλά η Ρ. ΡεΗιηηη, Όηε ΗιιηάΓεα-αΐίεά θείε 3ηά ΐΗε "&εΐ2η Ρο1ίιεΐ3"', ΟαίχΐοαΙ ΡΗίΙαΙοςγ 87 (1992), σ , έχει αμφισβητήσει την ιστορικότητα της ενιαίας πολιτειακής οργάνωσης των Κρητών. Χωρίς να μπορώ να επεκταθώ εδώ στο θέμα αυτό, οι επιγραφές δείχνουν μάλλον μια προοδευτική εξομοίωση των θεσμών των κρητικών πόλεων. Β Βλ. Βερτουδάκης, ό.π. (σημ. 3). 4 Βλ. π.χ. Μ Ι Β,ιίΙΙεΙ. Ιηίεηρίίοηί ξγεεαιιεχ ε! ΙαΙίηεί άεα ίυηώεαιιχ άεχ τοί$ οιι χνΐίπβεχ (Κάιρο 1926). αρ. 392,610, 829,858, ,4414 Μ$ Α. Βει-ηαηα. ΕΙΡαηβίοηά'ΕΙ- Καηαπ. αααϊριϊοπβ ξτεεφιεχ (Αόιντεν 1972), αρ. 1. Ρ. Ηεϊεηείΐιείηι. ϋίε ιιυ8\ν3πί ε ΒενόΙκεηιηΕ: ίιτι ΡίοΙειηίίεΓτείεη (Λειψία 1925), κυρίως σ Ο. Κιιοειίδοήη, Όίΐδ Αιι$η;ίη ε8εηίια ειπεί ΤπιιίΓηαειιΙειΥ. στο ΡεζίεητψΙ Χ ΥαΙεη (Βερολίνο 1900), σ Χανιώτης, ό.π. (σημ. 8), σ ΟμιηοΙμ, Υεηταζε, σ

16 24 ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ θ' ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΠΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Η αναγκαστικά ελλιπής σκιαγράφηση των διαφόρων μορφών ταυτότητας στην κλασσική και ελληνιστική Κρήτη δεν νομίζω να επιτρέπει γενικεύσεις, σίγουρα όμως επιβάλλει διαφοροποιήσεις. Ένας κοινός παρονομαστής που διαφαίνεται από τα προαναφερθέντα είναι ότι η ταυτότητα, περισσότερο από το να είναι συνάρτηση παραγόντων, είναι κυρίως αντίδραση στον περίγυρο μιας ομάδας και στα ερεθίσματα που δέχεται. Αυτό εξηγεί την πρωτεακή της μορφή, συνεχώς μεταβαλλόμενη και προσαρμοζόμενη στα εκάστοτε δεδομένα, τον εκάστοτε αντίπαλο, γείτονα ή ανταγωνιστή.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης

Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Κάθε Σάββατο και διαφορετική εμπειρία στο Μουσείο Ακρόπολης Εναλλασσόμενες θεματικές παρουσιάσεις Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

Προϊστορική περίοδος

Προϊστορική περίοδος ΕΦΕΣΟΣ Ιστορικό πλαίσιο Θέση Η Έφεσος βρίσκεται σε απόσταση 70 χλμ. νότια της Σμύρνης, κοντά στις εκβολές του ποταμού Καΰστρου. Κατοικήθηκε αδιάλειπτα έως τις ημέρες μας, αν και παρήκμασε μετά την αραβική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος - onlearn.gr - ελπ - εαπ .Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού.

ΕΛΠ 11 - Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος - onlearn.gr - ελπ - εαπ .Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού. Κεφάλαιο δύο: Η Πόλη- Κράτος Σε τέσσερις ενότητες η γέννηση κι η εξέλιξη της πόλης κράτους, στην οποία βασίστηκε η οργάνωση ολόκληρου του ελληνικού πολιτισμού. Α Ενότητα: -- > Φυλετική οργάνωση των Ελλήνων

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ Αρχαϊκή εποχή 1 Πότε; 750 480 Π.Χ Τι εποχή είναι; 2 Εποχή προετοιμασίας και απαρχών : Οικονομικής Πολιτικής Πολιτιστικής εξέλιξης Πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση του ομηρικού κόσμου στα μέσα του 8 ου αι π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2

Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2 Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2 1) Συγκριτική δραστηριότητα (Σπάρτη - Αθήνα): Κατάρτιση πίνακα στον οποίο να καταγράφονται ομοιότητες και διαφορές του αθηναϊκού και του σπαρτιατικού πολιτεύματος. Συγκριτικός

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Συνεργάζομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Συνεργάζομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Συνεργάζομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Τι είναι Συνεργασία 2. Γιατί χρειάζεται

Διαβάστε περισσότερα

Ας μελετήσουμε. Ιστορία Γ τάξης. Ιωάννης Ε. Βρεττός Επιμέλεια: Ερμιόνη Δελή

Ας μελετήσουμε. Ιστορία Γ τάξης. Ιωάννης Ε. Βρεττός Επιμέλεια: Ερμιόνη Δελή Ας μελετήσουμε Ιστορία Γ τάξης Ιωάννης Ε. Βρεττός Επιμέλεια: Ερμιόνη Δελή ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ http://www.pi-schools.gr/programs/depps/ 1. Σκοπός της διδασκαλίας του

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6336 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (I). Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της Στήλης Α περισσεύει. Οι σωστές απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3 Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3 Η Σπάρτη ήταν πόλη- κράτος στην Αρχαία Ελλάδα, χτισμένη στις όχθες

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα στρατιωτική. τα παιδιά μάθαιναν να αντέχουν όχι μόνο στον πόνο αλλά και σε δύσκολες συνθήκες επιβίωσης από ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

«Αρχαίες ιέρειες έφεραν την ισότητα των φύλων»

«Αρχαίες ιέρειες έφεραν την ισότητα των φύλων» ΤΑ ΝΕΑ, 24/01/2007 ΤΖΟΑΝ ΜΠΡΕΤΟΝ ΚΟΝΕΛΙ «Αρχαίες ιέρειες έφεραν την ισότητα των φύλων» Πρόδροµοι της ισότητας των φύλων ήσαν οι ιέρειες στην αρχαία Ελλάδα, αποδεικνύει η καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ( ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-750 π.χ.).) Ή ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Δ. ΠΕΤΡΟΥΓΑΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΣΕ ΑΥΤΌ ΟΦΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΜΗΡΙΚΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΟΡΟΙ ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΑΙΩΝΕΣ Ή ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εξέλιξη της πόλης- κράτους. 2. Να

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας; Ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούν τα μαθήματά του. Οι αντιρρήσεις του Σωκράτη. «Το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

TAK TAK ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ! Σ ΕΦΑΓΑ, ΠΑΛΙΟΒΑΡΒΑΡΕ! Σ ΕΜΕΝΑ ΜΙΛΑΣ, ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΑΘΗΝΑΙΕ;

TAK TAK ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ! Σ ΕΦΑΓΑ, ΠΑΛΙΟΒΑΡΒΑΡΕ! Σ ΕΜΕΝΑ ΜΙΛΑΣ, ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΑΘΗΝΑΙΕ; ΕΝΑ ΗΛΙΟΛΟΥΣΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟ ΠΡΩΙΝΟ ΤΟΥ 490 Π.Χ., ΣΕ ΚΑΠΟΙΟ ΡΟΜΑΚΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ. TAK TAK Σ ΕΦΑΓΑ, ΠΑΛΙΟΒΑΡΒΑΡΕ! Σ ΕΜΕΝΑ ΜΙΛΑΣ, ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΑΘΗΝΑΙΕ; ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ! ΛΕΝΕ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΠΕΛΩΡΙΟΙ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΩΠΕΣ.

Διαβάστε περισσότερα

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα.

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η τροφή της Αρχαϊκής οικογένειας ήταν αποτελούνταν από λαχανικά, ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η ενδυμασία των Αρχαίων Ελλήνων ήταν κομψή, αλλά όχι εξεζητημένη. Το βασικό

Διαβάστε περισσότερα

Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου

Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου Τα φύλα στη λογοτεχνία Τάξη: Α Λυκείου Είδος διδακτικής πρακτικής: project, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία Προτεινόμενη διάρκεια: 20 ώρες Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η διδακτική ενότητα «Τα φύλα στη λογοτεχνία»

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

Φωτορεπορτάζ και βίντεο, στο τέλος του κειμένου. Πρόεδρος Σερβίας προς Έλληνες: Διαφυλάξτε τη χώρα σας! (VIDEO)

Φωτορεπορτάζ και βίντεο, στο τέλος του κειμένου. Πρόεδρος Σερβίας προς Έλληνες: Διαφυλάξτε τη χώρα σας! (VIDEO) Να διαφυλάξουν τη χώρα τους εν μέσω της οικονομικής κρίσης κάλεσε τους Έλληνες ο Σέρβος πρόεδρος Τόμισλαβ Νίκολιτς, όπως υποστηρίζουν τους Σέρβους να διαφυλάξουν τη δική τους. Φωτορεπορτάζ και βίντεο,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ÑÏÌÂÏÓ

ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ÑÏÌÂÏÓ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ - 2000 ΟΜΑ Α Α ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1. Να προσδιορίσετε µε συντοµία το περιεχόµενο των ακόλουθων όρων: α. εγγύη β. θίασοι

Διαβάστε περισσότερα

Σχέδιο διδασκαλίας με χρήση ΝΤ. Θέμα: Ελληνιστική περίοδος Πολιτική, Οικονομική, Κοινωνική ζωή, Πολιτισμός.

Σχέδιο διδασκαλίας με χρήση ΝΤ. Θέμα: Ελληνιστική περίοδος Πολιτική, Οικονομική, Κοινωνική ζωή, Πολιτισμός. Σχέδιο διδασκαλίας με χρήση ΝΤ Θέμα: Ελληνιστική περίοδος Πολιτική, Οικονομική, Κοινωνική ζωή, Πολιτισμός. Εισαγωγή: Για μια ενδιαφέρουσα ιστορική προσέγγιση κάθε εποχής απαραίτητο είναι βέβαια το έγκυρο

Διαβάστε περισσότερα

ψ Ρ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ -N^ ->5^ **' ΑΣΗΜΙΝΑ ΛΕΟΝΤΗ

ψ Ρ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ -N^ ->5^ **' ΑΣΗΜΙΝΑ ΛΕΟΝΤΗ ψ Ρ ' '.'."» *?' Ρ -N^ ->5^ ι"*** **' "HSf % ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΣΗΜΙΝΑ ΛΕΟΝΤΗ Το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΦΟΚΛΈΟΥΣ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ. Μετάφραση ΔΉΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ 2017

ΣΟΦΟΚΛΈΟΥΣ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ. Μετάφραση ΔΉΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ 2017 ΣΟΦΟΚΛΈΟΥΣ ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ Μετάφραση ΔΉΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ 2017 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ ΑΘΗΝΑ 2017 ΝΕΦΕΛΗ / ΘΕΑΤΡΟ / ΑΠΑΝΤΑ Δ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ Σοφοκλέους, Οιδίπους επί Κολωνώ, μετάφραση Δημήτρης Δημητριάδης Σχεδιασμός βιβλίου:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 30 π.χ. Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου Έλλειψη διαδόχου (νόμιμου και ικανού) διασπαστικές τάσεις: 1. Εξεγέρσεις (Αθηναίων και Αιτωλών) εναντίον των Μακεδόνων υποταγή των Αθηναίων 2. Εξεγέρσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 31/05/2017 ΧΡΟΝΟΣ: ΔΥΟ (2) ΩΡΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: Το εξεταστικό

Διαβάστε περισσότερα

Από τις «Άγριες θάλασσες» στην αθανασία, χάρη στο νέο βιβλίο της Τέσυ Μπάιλα

Από τις «Άγριες θάλασσες» στην αθανασία, χάρη στο νέο βιβλίο της Τέσυ Μπάιλα Από τις «Άγριες θάλασσες» στην αθανασία, χάρη στο νέο βιβλίο της Τέσυ Μπάιλα Απόψεις &Σχόλια Γράφει η Κώστια Κοντολέων 08/05/2017 11:06 Ελλάδα, μια χώρα που διεκδικεί την πρώτη θέση στο Πάνθεον των ηρώων

Διαβάστε περισσότερα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Ανάβρυτα 2015 2016 Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Γεωργική Οικονομία Τα πρώτα βήματα στην γεωργική οικονομία γίνονται κατά την Μυκηναϊκήεποχή. Τηνεποχήαυτή:

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ 1. Από τη Γραμμική Β στην εισαγωγή του αλφαβήτου - Στον ελληνικό χώρο, υπήρχε ένα σύστημα γραφής μέχρι το 1200 π.χ. περίπου, η

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Όμορφος κόσμος

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Όμορφος κόσμος ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Όμορφος κόσμος Φροντίζουμε όλα τα πλάσματα Η Αγία Μελανγκέλ: η προστάτιδα του περιβάλλοντος Εξακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Χριστού, γεννήθηκε στα καταπράσινα δάση της Ιρλανδίας μια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ A : ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ KATA ΘΕΜΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ A : ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ KATA ΘΕΜΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ A : ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ KATA ΘΕΜΑ ΘΕΟΙ - ΛΑΤΡΕΙΑ: Αφροδίτη: Πεζογραφία, Β3, σ. 100. Πεζογραφία, Β16, σ. 116. Λατρεία Αφροδίτη : Κύπρια έπη, σ. 37. Κινύρα, Α12, σ. 42. ΔΙΑΤΡΟΦΗ: Αλάτι: Διατροφή

Διαβάστε περισσότερα

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία.

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Η Νίκη σε νομίσματα Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (55ΑΥ2) Διδάσκων: Α. Farrington (email: eduserv@otenet.gr. Έλεγχος προόδου (Ενότητες 4 5)

Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (55ΑΥ2) Διδάσκων: Α. Farrington (email: eduserv@otenet.gr. Έλεγχος προόδου (Ενότητες 4 5) Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (55ΑΥ2) Διδάσκων: Α. Farrington (email: eduserv@otenet.gr 1. Ποια από τις ακόλουθες μάχες δεν έχει σχέση με τους Μηδικούς Πολέμους; α. η μάχη της Μυκάλης β. η μάχη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κεφάλαιο 1 ο 1.1 ΆΝΘΡΩΠΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ 1/6 Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 3 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 2016 2017 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α ΤΑΞΗΣ 1. πίστη και αγάπη, έννοια και περιεχόμενο της χριστιανικής. 2.Συνολική θεώρηση της διδασκαλίας του Αγίου Κοσμά για την

Διαβάστε περισσότερα

ήέώήίςές ύό ά όόίςόςύς ές

ήέώήίςές ύό ά όόίςόςύς ές ήέώήίςές ήέώή ίςές έςάς ός όή όίίς ήή ός άίί ήά ήήςές ήή ήύ ήή ώή ίίςύς όόίςόςύς ές ήέώήίςές ύό ά όόίςόςύς ές ήέώήίςές ή όώήύς ά έέςής άέάά όόίςόςύς ές ήέώήίςές ός ήώή έέό όςύςό ύςύςόές όόίςόςύς ές ήέώήίςές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ - ΑΡΧΑΙΑ ΡΗΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ.. 3 ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ.. 7 ΠΑΤΑΞΟΝ ΜΕΝ, ΑΚΟΥΣΟΝ ΔΕ 10 3 ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ Η αρχαία ελληνική ρηματική φράση

Διαβάστε περισσότερα

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό.

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ Κας ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ ΕΥΑΝΘΙΑΣ 1 Τι ονομάζουμε έπος και ποιο είναι το περιεχόμενο του; Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό,

Διαβάστε περισσότερα

Ο εθελοντισμός εκφράζεται με ένα πλήθος τρόπων, ο καθένας από τους οποίους έχει το δικό του κοινωνικό χαρακτήρα και μέθοδο δράσης.

Ο εθελοντισμός εκφράζεται με ένα πλήθος τρόπων, ο καθένας από τους οποίους έχει το δικό του κοινωνικό χαρακτήρα και μέθοδο δράσης. Ο εθελοντισμός εκφράζεται με ένα πλήθος τρόπων, ο καθένας από τους οποίους έχει το δικό του κοινωνικό χαρακτήρα και μέθοδο δράσης. Κοινό χαρακτηριστικό όμως όλων είναι η συμμετοχή τους στην υπεράσπιση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Κεφάλαια: 2,3,6,7,8,9,10,11,13,14,15,16,18,19,21,22,23,24,25,26,31,32,37 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛ. ΓΛΩΣΣΑ & ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Α) Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι: 1. Εισαγωγή α) Κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

A Λυκείου Εξεταστέα ύλη περιόδου Μαΐου-Ιουνίου 2015 Θρησκευτικά Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

A Λυκείου Εξεταστέα ύλη περιόδου Μαΐου-Ιουνίου 2015 Θρησκευτικά Αρχαία Ελληνική Γλώσσα A Λυκείου Εξεταστέα ύλη περιόδου Μαΐου-Ιουνίου 2015 Θρησκευτικά ΚΕΦ 2 Το νόημα και η εξέλιξη της χριστιανικής λατρείας σελ 13 ΚΕΦ 3 Ο χριστός εγκαινιάζει την αληθινή λατρεία σελ 16 ΚΕΦ 6 «Ποιήσωμεν άνθρωπον»

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Η πρώτη λέξη του

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος

ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης. Δημήτρης Πλάντζος ΙΑ119 Θεωρητικές και μεθοδολογικές αρχές στη μελέτη της κλασικής τέχνης Δημήτρης Πλάντζος κλασική αρχαιολογία και τοπίο: ο αρχαιοελληνικός κόσμος ως ενεργό μέλος διαδραστικών και πολυεστιακών μεσογειακών

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΛ ΑΛΙΑΡΤΟΥ Σχ. Έτος ΟΜΑΔΑ: Κατερίνα Αραπίτσα Κατερίνα Βίτση Ειρήνη Γκραμόζι Σοφία Ντασιώτη

ΓΕΛ ΑΛΙΑΡΤΟΥ Σχ. Έτος ΟΜΑΔΑ: Κατερίνα Αραπίτσα Κατερίνα Βίτση Ειρήνη Γκραμόζι Σοφία Ντασιώτη ΓΕΛ ΑΛΙΑΡΤΟΥ Σχ. Έτος 2015-2016 ΟΜΑΔΑ: Κατερίνα Αραπίτσα Κατερίνα Βίτση Ειρήνη Γκραμόζι Σοφία Ντασιώτη Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: 1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΤΑΞΗ: Β ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ: 23 ΑΓΟΡΙΑ: 13 ΚΟΡΙΤΣΙΑ: 10 ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΛΙΑΠΗ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ:

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

ποδράσηη Διονυσία Διονυσίου Σιδώνια Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Γυμνάσιο Αγιάς Λάρισας

ποδράσηη Διονυσία Διονυσίου Σιδώνια Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Γυμνάσιο Αγιάς Λάρισας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 9 ποδράσηη 5 Σχέδια εργασίας σχολείων-μουσείων σχολικού έτους 2011-2012 «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου Γυμνάσιο Αγιάς Λάρισας Διονυσία Διονυσίου Σιδώνια ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο

Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου Ενότητα 1 : Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο 1 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διαφάνειες Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα 3-4 Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου 5-7 Οι διάλεκτοι της Αρχαίας

Διαβάστε περισσότερα

Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.

Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις. Ερωτήσεις Πόσο καλά γνωρίζεις και Απαντήσεις τους Μινωίτες; Πόσο καλά γνωρίζεις τους Μινωίτες; 1. Τα πιο γνωστά ανάκτορα είναι της Κνωσού και της Φαιστού. 2. Οι τρίτωνες ήταν μεγάλα κοχύλια που ίσως χρησιμοποιούνταν

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

(Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού)

(Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού) Α τάξη Γενικού Λυκείου και Α τάξη Εσπερινού Γενικού Λυκείου ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού) Ι. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Υπάρχει ο μαγικός κόσμος των μνημείων του Αρχαίου Ελληνικού κόσμου Οι σιωπηλοί αυτοί μάρτυρες του παρελθόντος

Υπάρχει ο μαγικός κόσμος των μνημείων του Αρχαίου Ελληνικού κόσμου Οι σιωπηλοί αυτοί μάρτυρες του παρελθόντος Υπάρχει ο μαγικός κόσμος των μνημείων του Αρχαίου Ελληνικού κόσμου Οι σιωπηλοί αυτοί μάρτυρες του παρελθόντος ΑΠΛΟΤΗΤΑ και ΜΕΓΑΛΕΙΟ... Στο θέατρο τα δύο αυτά χαρακτηριστικά συνδυάζονται με τον καλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

Μυκηναϊκή θρησκεία. 3. Από την ανασκαφή θρησκευτικών κτηρίων στα ανάκτορα και ιερών σε οικίες

Μυκηναϊκή θρησκεία. 3. Από την ανασκαφή θρησκευτικών κτηρίων στα ανάκτορα και ιερών σε οικίες Μυκηναϊκή θρησκεία Τα στοιχεία που διαθέτουμε για αυτήν προέρχονται: 1.Από την εικονογραφία σφραγιστικών δακτυλιδιών, σφραγίδων, τοιχογραφιών και αντικειμένων μικροτεχνίας (ελεφαντουργίας κλπ). Κεντρική

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό. Ομηρική εποχή Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ (από το 1100 ως το 323 π.χ.) ΕΙΣΑΓΩΓΗ: 1600-1100π.Χ.:Πρωτοϊστορική περίοδος που οδηγεί στο μυκηναϊκό πολιτισμό. 1100 π.χ.: Εναρξη της ελληνικής ιστορίας. 11 ος 9 ος αιώνας:οι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΓΕΒΡΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ

ΑΛΓΕΒΡΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ ΤΑΞΗ Α α/α ΜΑΘΗΜΑ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ Κεφ. 2 2.2 Σελ.57-58, 2.3 Απόλυτη Τιμή (εκτός σελ. 64-66)2.4 (Χωρίς αποδείξεις ιδιοτήτων σελ.71). Κεφ. 3 3.1, 3.2, 3.3 (χωρίς αποδείξεις σελ.88-89). 1 Κεφ. 4 4.1, 4.2 (χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού:

1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: 3000 1100 π. Χ. 1100-800 πχ 800-500 πχ 500-323 πχ 323-146 πχ 146πΧ-330 μχ 2. Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που

Διαβάστε περισσότερα

μακέτα δημοτικό τραγουδι.qxp_layout 1 5/12/16 11:22 π.μ. Page 3 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

μακέτα δημοτικό τραγουδι.qxp_layout 1 5/12/16 11:22 π.μ. Page 3 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΙΟΡΔΑΝΗΣ Λ. ΚΟΥΖHΝΟΠΟΥΛΟΣ Δημοτικό Τραγούδι O AΠΟΗΧΟΣ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Εκδόσεις Κολοκοτρώνη 49, Αθήνα 105 60 Τηλ.: 210 3226343 - Fax: 210 3221238 e-mail: info@enploeditions.gr www.enploeditions.gr

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Νεανική ηλικία (5539)

Κείμενο Νεανική ηλικία (5539) Κείμενο Νεανική ηλικία (5539) Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η απομόνωση των μεγαλύτερων παιδιών και η προετοιμασία τους για τον ρόλο του ενήλικου έξω από την οικογένεια. Επειδή είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.1 Το δουλοκτητικό σύστημα 2.1 ΤΟ ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 6.1 Κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση 6.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 1/13 Ένταξη και ενσωμάτωση στο κοινωνικό σύνολο Οριοθέτηση ορθών συμπεριφορών

Διαβάστε περισσότερα

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Φυτολόγιο ΜΑΙΟΣ 2013

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Φυτολόγιο ΜΑΙΟΣ 2013 Φυτολόγιο ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: «Ξεφυλλίζοντας το φυτολόγιο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων» ΚΟΙΝΟ: Νηπιαγωγείο ΧΩΡΟΣ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ: Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων ΙΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: 60 λεπτά ΑΡΙΘΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΓΥΠΤΟΣ:Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΞΕΙΣ Α 1,Α 2

ΑΙΓΥΠΤΟΣ:Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΞΕΙΣ Α 1,Α 2 ΑΙΓΥΠΤΟΣ:Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΞΕΙΣ Α 1,Α 2 Η αρχή του Αιγυπτιακού πολιτισμού Αρχαία Περίοδος Με βάση τα τελευταία συμπεράσματα των επιστημονικών ερευνών, η χρονολόγηση των διαφόρων εποχών της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. )

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. ) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( 750 480 π.χ. ) Ονομάζεται έτσι συμβατικά η περίοδος από τα μέσα περίπου του 8 ου αιώνα ως την πρώτη εικοσαετία του 5 ου αιώνα π.χ. γιατί αυτή ήταν η εποχή της προετοιμασίας

Διαβάστε περισσότερα

Mικροί - Mεγάλοι σε δράση

Mικροί - Mεγάλοι σε δράση Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. (479: τέλος Περσικών πολέμων)

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. (479: τέλος Περσικών πολέμων) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 750 479 (479: τέλος Περσικών πολέμων) Γιατί ονομάστηκε «αρχαϊκή» Σε αυτή την εποχή σημειώνεται η αρχή (οι απαρχές) της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης του ελληνικού κόσμου

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 3: Βυζαντινή Επιστολογραφία: είδη - χαρακτηριστικά. Συνέσιος ο Κυρηναίος: Βίος και Έργο Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα έρθουν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης

ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν το πολιτικό σύστημα που αναπτύχθηκε στην πόλη-κράτος της

Διαβάστε περισσότερα

1. ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ

1. ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ 1. ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Ξενοφώντας: Η ζωή του. Το έργο του. Ενδιαφέροντα και ιδέες (σ. 29-33). 2. Θουκυδίδης: Το έργο του. Ενδιαφέροντα και ιδέες (σ. 19-22) [εκτός από: Τα προβλήµατα

Διαβάστε περισσότερα

Τοσίτσα 13, 106 83 Αθήνα, Τηλ.:210 3303942 210 3302523, Fax: 210 3301956, e-m a i l : b o o k s @ s e k b. gr, www. s e k b.

Τοσίτσα 13, 106 83 Αθήνα, Τηλ.:210 3303942 210 3302523, Fax: 210 3301956, e-m a i l : b o o k s @ s e k b. gr, www. s e k b. Τοσίτσα 13, 106 83 Αθήνα, Τηλ.:210 3303942 210 3302523, Fax: 210 3301956, e-m a i l : b o o k s @ s e k b. gr, www. s e k b. gr ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα, 29 Σεπτεμβρίου 2015 ΤΕΛΕΣΗ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΕΓΚΑΙΝΙΩΝ 44 ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη γνώση. Απηχεί τις

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία

Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία Αύγουστος Ο όγδοος μήνας του χρόνου τίτλος αυτοκρατόρων στη ρωμαϊκή και βυζαντινή αυτοκρατορία Η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας Ποιος; Οκταβιανός

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Μελέτη Ελληνισμού

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Μελέτη Ελληνισμού ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΖ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2013-2014 Μελέτη Ελληνισμού Ιδέα 5ης Χωρολογικής Εκδρομής: Ολυμπία

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ. Οδυσσέας Περαντζάκης

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ. Οδυσσέας Περαντζάκης ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ Οδυσσέας Περαντζάκης Α 2 Η Σπάρτη ήταν πόλη-κράτος στην Αρχαία Ελλάδα. Ήταν χτισμένη στις όχθες του ποταμού Ευρώτα στη Λακωνία. Η Σπάρτη έχει μείνει γνωστή στην παγκόσμια ιστορία για τη στρατιωτική

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι»

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι» Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «παιδιά, έφηβοι, νέοι» Υλικό για προαιρετική ενασχόληση των μαθητών πριν και μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Ακρόπολης. Κατά την επίσκεψη της σχολικής σας ομάδας στο Μουσείο Ακρόπολης,

Διαβάστε περισσότερα

Company LOGO ΕΝΟΤΗΤΑ: ΓΛΩΣΣΑ

Company LOGO ΕΝΟΤΗΤΑ: ΓΛΩΣΣΑ Company LOGO ΕΝΟΤΗΤΑ: ΓΛΩΣΣΑ Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, στις αμμουδιές του Ομήρου. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα Δόξα σοι. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών προγραμμάτων

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών προγραμμάτων ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών προγραμμάτων Το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας διαθέτει με δανεισμό σειρά εκπαιδευτικών φακέλων και εντύπων σε σχολεία όλης

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική και η ευρωπαϊκή ταυτότητα

Η ελληνική και η ευρωπαϊκή ταυτότητα ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΝΔΟΦΡ/ΚΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Η ελληνική

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Μύθοι Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Ορισμός : Προσπαθώντας να δώσουμε έναν ορισμό στο µζύθο µπορθούμε να πούμε ότι είναι µια φανταστική, πλαστή διήγηση µε στοιχεία συχνά

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η Κρήτη έχει μια από τις αρχαιότερες και πιο εύγευστες γαστριμαργικές παραδόσεις στον κόσμο, μια παράδοση γεύσεων, αρωμάτων, υλικών και τεχνοτροπιών που ξεκινά

Διαβάστε περισσότερα

Mικροί - Mεγάλοι σε δράση

Mικροί - Mεγάλοι σε δράση Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Διεύθυνση Μουσείων Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών

Διαβάστε περισσότερα

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις.

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα. σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Να λες στη γυναίκα σου ότι την αγαπάς και να της το δείχνεις. Επιμέλεια: Βασιλική Σωτηριάδη Θεού πλάσμα είναι η γυναίκα. Με την αποστροφή σου δεν προσβάλλεις εκείνην, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Πυραμίδες στην Ελλάδα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Πυραμίδες στην Ελλάδα ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Πυραμίδες στην Ελλάδα Oι πυραμίδες που έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα, αποτελούν μοναδικά δείγματα πυραμιδικής αρχιτεκτονικής στον ευρωπαϊκό χώρο. Η μορφή τους, η αρχιτεκτονική τους, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Μυκηναϊκός Πολιτισμός ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΛΛΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΘΕΜΑ: «Η καθημερινή ζωή στον Μυκηναϊκό Κόσμο» Οι μαθητές

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016-2017 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος. ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, ως προς την ορθότητά τους, με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος. 1. Βασιλεύς ονομαζόταν ο ανώτατος άρχοντας των μυκηναϊκών ανακτόρων. 2.Οι

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Online Έρευνας για τα Χριστούγεννα

Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Online Έρευνας για τα Χριστούγεννα M A R K E T I N G R E S E A R C H S E R V I C E S Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Online Έρευνας για τα Χριστούγεννα Δεκέμβριος 2010 Εισαγωγή Φέτος, είπαμε να γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα με μια έρευνα που αφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες σχετικά με το άθλημα της αρεσκείας τους (ποδόσφαιρο, τένις, βόλεϋ, κολύμβηση,

Διαβάστε περισσότερα

Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ

Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Στο ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας στη Κρήτη, έχουν εντοπιστεί από τους αρχαιολόγους τέσσερις θεατρικοί χώροι διαφορετικών εποχών.

Διαβάστε περισσότερα

χώρας μας, όπως ο κ. Κοντογιώργης, έχουν μία παρόμοια δυστυχώς άποψη, η οποία είναι η εξής!

χώρας μας, όπως ο κ. Κοντογιώργης, έχουν μία παρόμοια δυστυχώς άποψη, η οποία είναι η εξής! Ντροπή Αργείοι! Δεν είναι δικτατορία, όταν η πλειοψηφία των Πολιτών έχει ακριβώς την αντίθετη άποψη από τα περισσότερα κόμματα στη Βουλή, όσον αφορά τα μνημόνια, το Μακεδονικό και τόσα άλλα; Όταν κυβέρνηση

Διαβάστε περισσότερα