Α θηναϊκό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έ ρευνας 2007

Transcript

1 Α θηναϊκό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έ ρευνας 2007 Τουριστικ ά Θέματα Γ ρηγόρης Θ. Π απαν ίκος (Ε πιμέλεια) 1

2 2

3 Τουρι στι κ ά Θέματα Γ ρ ηγόρ ης Θ. Π απαν ίκ ος (Ε πιμέλε ια) 3

4 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΘΗΝΑΙΚ Ο ΙΝ ΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΕ ΥΝΑΣ Βαλαωρίτου 8, Koλωνάκι, Αθήνα, Ε λλάδα Τηλ Fax URL: Copyright 2007 από Αθηναϊκό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας Πρώτη Έκδοση 2007 ISBN: Εκτύπωση και Βιβλιοδεσία. Θ ήτα Εκτυπωτική 4

5 Γ ια το «Τουριστικ ά Θέματα» συνεργάστηκαν: ΑΝΥΦΑΝΤΗ ΑΝΝΑ ΒΕΛΟΥΤΣΟΥ ΚΛΕ ΟΠΑΤΡΑ ΓΕ ΩΡΓΙΟΥ ΚΩΣΤΑΣ ΙΑΚΩΒΙΔΟΥ ΟΛΓΑ ΚΑΤΕΡΙΝ ΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΗ Σ ΚΑΛΛΙΔΟΠΟΥΛΟΥ ΒΙΡΓΙΝ ΙΑ ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗΣ ΑΧΙΛΛΕ ΑΣ ΛΑΛΟΥΜΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗ Σ ΛΙΓΓΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΙΧ ΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΟΙΡΑ ΠΟΛΥΞΕΝΗ Διευθύντρια ΗΑΤΤΑ Λέκτορας Μάρκετινγκ, Πανεπιστήμιο Γλασκόβης, Σ κοτία & Ε πικεφαλής Ερευνητικό τμήμα Μ άρκετινγκ & Μ άνατζμεντ, Αθηναϊκό Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας MBA, Διευθυντής Οικονομικών Υπηρεσιών Ομίλου Εταιριών Καθηγήτρια Α.Π.Θ. & Πρόεδρος της Μεσογειακής Εταιρείας για την Κοινωνιολογία του Τουρισμού Υπουργείο Απασχόλησης Ευρωπαϊκό Κοινω νικό Ταμείο & Εργαστηριακός Συνεργάτης ΤΕΙ Αθήνας Δικηγόρος Θεσσαλονίκης, D.E.A. Paris π. Γενικός Διευθυντής, Ε ΟΤ Καθηγητής Νομικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Δικηγόρος Αθηνών στον Άρειο Πάγο Πρόεδρος ΔΡΑΤΤΕ, Ε πίκουρος Καθηγητής ΤΕΙ, Πρώη ν Διευθυντής Ξενοδοχείων Δικηγόρος Αθηνών, D.E.A. Strasbourg Δικηγόρος Σάμου, Ν ομικός Σύμβουλος Δήμου Βαθεώς- Σάμου, Υποψήφιος Διδάκτωρ Α.Π.Θ. Καθηγήτρια, ΤΕΙ Πειραιά 5

6 ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΣ ΠΑΝΤΕΛΗ Σ ΜΥΛΩ ΝΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗ Σ ΠΑΠΑΔΟΓΟΥΛΑΣ ΓΙΩ ΡΓΟΣ Μαθηματικός-Πληροφορικός, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΙ Πειραιά Msc, Διευθυντής Επισιτιστικών Μονάδων, Ε ργαστηριακός Συνεργάτης ΤΕΙ Αθήνας ΣΤΟΙΚ ΟΥ ΣΤΕΛΛΑ Δικηγόρος Κομοτηνής, Υποψήφιος Διδάκτω ρ Α.Π.Θ. ΦΙΛΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕ ΙΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Λογιστικής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ ΑΛΕ ΞΗΣ Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Οισυγγραφείς τουτόμου v 1. Πρόλογος 1 ΜΕΡΟΣ Π ΡΩΤΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ & ΔΙΚΑΙΟ 2. Τουρισμός & Δίκαιο : Εισαγωγικές Επισημάνσεις Κουτσουράδης Αχιλλέας Γ. 3. Νομικό Ενέχυρο του Ξενοδόχου επί των Εισκομισθέντων Πραγμάτωντου Π ελάτη τουδιοργανωτή Ταξιδιών Καλλιδοπούλου Βιργινία 4. Ειδικά Ζητήματα Πολεοδομικού Ελέγχου τωνξενοδοχειακών Εγκαταστάσεων Λίγγρη Δήμητρα 5. Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλούκαι Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες Μιχαλόπουλος Σταύρος 6. ΕυθύνηΤουριστικούΓραφείουαπό Π ταίσμα Ξενοδόχου Στόικου Στέλλα ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤ ΕΡΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓ Κ & Τ ΟΥΡ ΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠ ΤΥΞΗ 7. Η Ελλάδα ως Τουριστικό Π ροϊόν: Επώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικ όνακαιεπώνυμη Φήμη Βελούτσου Κλεοπάτρα 8. Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής καιτηλεοπτικής Εικόνας για τηνδημιουργία Τουριστικής Ροής Μοίρα Πολυξένη & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης 9. ΟιΠόλοιΈλξης Επισκεπτώνως Συντελεστές της Τουριστικής Ανάπτυξης Χ ατζηδάκης Αλέξης

8 ΜΕΡΟΣ Τ ΡΙΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ & ΟΡ ΓΑΝΩ ΤΙΚΑ Θ ΕΜΑΤ Α 10. Η Λ ογιστική στηνυπηρεσία τωνξενοδοχείων Φίλιος Βασίλειος Η Εκμετάλλευση της Ξενοδοχειακής Μ ονάδας Γεωργίου Κώστας Διοίκηση Ανεξάρτητων ΞενοδοχειακώνΜ ονάδων Λαλούμης Δημήτρης. 13. Ολοκληρωμένα Πληροφοριακά Σ υστήματα Διοίκησης στοντουρισμό κα ιο ιδυνα τότ ητ ες Επιδο τήσεω ν Μουτσάτσος Παντελής 14. F&B: Π ολιτική Π οιότητας Παπαδογούλας Γιώργος Η Ποιότητα στοντουρισμό και η Προστασία τουτουρίστα - Κα ταναλω τή Ανυφαντή Άννα 129 ΜΕΡΟΣ Τ ΕΤΑΡΤΟ ΓΕΝΙΚΑ Θ ΕΜΑΤ Α 16. Η Εξέλιξη τουτουρισμούτης Αθήνας Κατσιγιάννης Κώστας Εμπειρίες από τηνανάπτυξη τουαγροτικούτουρισμούστηνελλάδα Ιακωβίδου Όλγα Η Ευρωπαϊκή Διεύρυνση καιοιεπιπτώσεις της στις Μ ικρομεσαίες Τουριστικές Επιχειρήσεις Κατερινόπουλος Άρης 151 8

9 ΠΡΟΛΟΓ ΟΣ Οι εργασίες του παρόντος τόμου αποτελούν μέρος των ανακοινώσεων του 1 ου Συνεδρίου του Τουρισμού που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2006 από την Ακαδημία Τουριστικών Ερευνών & Μελετών (ΑΤΕΜ) και την Ερευνητική Μονάδα του Τουρισμού του Αθηναϊκού Ινστιτούτου Εκπαίδευσης & Έρευνας (ΑΘΙΝ ΕΕ) στο Ξενοδοχείο Άγιος Γεώργιος Λυκαβηττού. Ο πρόεδρος της κάθε ενότητας είχε και την επιστημονική ευθύνη των εργασιών που παρουσιάστηκαν στην ενότητά του. Φιλοδοξία των οργανωτών του Συνεδρίου δεν ήταν τόσο η επιστημονική επάρκεια των ανακοινώσεων όσο το να τεθούν τα σημαντικότερα τουριστικά θέματα που απασχολούν, κατά κύριο λόγο, τον ελληνικό τουρισμό. Πάνω σε αυτή τη βάση θα μπορέσουν να κτισθούν οι ανακοινώσεις των μελλοντικών συνεδρίων του Τουρισμού, στηριζόμενες πλέον σε πιο επιστημονικά κριτήρια και ακολουθώντας τις κατευθυντήριες αρχές της οργάνωσης ενός επιστημονικού συνεδρίου, όπως η πρόσκληση για υποβολή επιστημονικών ανακοινώσεων, η κρίση τους από μία επιστημονική ομάδα διεθνούς κύρους και τέλος η αξιολόγηση των επιστημονικών εργασιών από τουλάχιστον δύο κριτές. Το επόμενο συνέδριο θα πραγματοποιηθείμε αυτό τον τρόποτον Μάρτιο του Το παρόν βιβλίο οργανώνεται σε τέσσερις θεματικές ενότητες. Η πρώτη ενότητα εισάγει το επιστημονικό πεδίο του τουριστικού δικαίου με το να αναδεικνύει συγκεκριμένες περιπτώσεις που έγιναν σύμφωνα με τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των επιστημόνων που τα παρουσίασαν. Τιμή για το 1 ο αυτό συνέδριο απετέλεσε η συμμετοχή του καθηγητή του ΑΠΘ Αχιλλέα Κουτσουράδη που είχε και την ευθύνη αυτής της ενότητας στην οποία προέδρευσε και προλόγισε. Στη δεύτερη ενότητα γίνεται αναφορά στο μάρκετινγκ του τουριστικού κλάδου, στη δύναμη της εικόνας και της διαφήμισης για την αναάπτυξη του, με μια ειδική αναφορά στην Ελλάδα και στον τρόπο που αυτή προβάλλεται ως τουριστικός προορισμός, που παρουσιάστηκε από την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, Κλεοπάτρα Βελούτσου. Στην τρίτη ενότητα περιλαμβάνονται άρθρα που αφορούν την Ξενοδοχειακή Βιομηχανία και τις προοπτικές που αυτή έχει και την οργανωτική δομή των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων με την εφαρμογή της οικονομικής επιστήμης και της επιστήμης της πληροφορικής στη διοίκηση τους. Στην ενότητα αυτή σημαντική ήταν η παρουσία του κ. Λαλούμη Δημήτρη, Ε πίκουρου Καθηγητή ΤΕΙ. Τέλος στο τέταρτο μέρος γίνεται μια αναδρομή στην εξέλιξη του τουρισμού της Αθήνας από τον π. Γενικό Διευθυντή του ΕΟΤ, κ. Κώστα Κατσιγιάννη. Επιπλέον παρουσιάζονται, η πορεία, οι προδιαγραφές και η ανάπτυξη του Αγροτικού Τουρισμού στην Ελλάδα. Το τελευταίο άρθρπο του μέρους αυτού ερευνά την επιρροή που άσκησε η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την εισαγωγή νέων κρατών μελών στις Μικρομεσαίες Τουριστικές Ε πιχειρήσεις. Γρηγόρης Παπανίκος & Μ άριος Β ασιλόπουλος 1

10 2

11 ΜΕΡΟΣ Π ΡΩΤΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ & ΔΙΚΑΙΟ 3

12 4

13 Τουρισμός & Δίκαιο : ΕισαγωγικέςΕπισημάνσεις ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ & ΔΙΚΑΙΟ : ΕΙΣΑΓ ΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΑΧΙΛΛΕ ΑΣ Γ. ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗΣ Ι Η σχέση της επιστήμης μας με το τουριστικό φαινόμενο δεν είναι ούτε ευκαιριακή ούτε πρόσφατη ούτε όμως και πρόσκαιρη, αν και για αιώνες η κανονιστική επένδυση της επιχειρηματικής τουριστικής δραστηριότητας και η σχετική συνοδευτική νομική επιστημονική καλλιέργεια, αναγνωρίζονταν ως μια μοναδική, άκρως εξειδικευμένη πτυχή της νομικής επιστήμης 1. Ουδέποτε ο τουρισμός, α νεξάρτητα από το μέγεθος των τουριστικών ροών αναπτύχθηκε σε "νομικό κενό". Σχετικά με αυτό είναι τα δύο παραδείγματα που ακολουθούν: Ο ΠΛΑΤ ΩΝ έκανε συγκεκριμένες προτάσεις, νομοθετικής πολιτικής, θα λέγαμε, προς την αθηναϊκή Δημοκρατία, για το επάγγελμα του Πανδοχέα, που δεν έχαιρε τότε μεγάλης εκτίμησης και για τον εισερχόμενο και εξερχόμενο τουρισμό 2. Οι επισημάνσεις και προτάσεις του μάλιστα έχουν ακόμη και σήμερα ιδιαίτερη αξία. Ο ρωμαίος νομοδιδάσκαλος ΟΥΛΠΙΑΝΟΣ, μερικούς αιώνες αργότερα, διατύπωσε κανόνες για την αστική ευθύνη των πανδοχέων, για την περίπτωση κλοπής πραγμάτων των πελατών τους 3, που επιβιώνουν μέχρι σήμερα και ισχύουν (με σύγχρονο νομικό ένδυμα 4 ). Είναι κοινός τόπος πως ο Τουρισμός αποτελεί τον σημαντικότερο παραγωγικό τομέα της διεθνούς βιομηχανίας του κλάδου των υπηρεσιών, ενώ από πλευράς κύκλου εργασιών, εκτιμάται ότι στο όχι απομακρυσμένο μέλλον, θα υπερβεί αυτόν της βιομηχανίας των πετρελαιοειδών και γενικότερα της ενέργειας, που όπως είναι γνωστό αποτελεί τον μεγαλύτερο και ισχυρότερο γενικότερα βιομηχανικό-εμπορικό κλάδο της παγκόσμιας οικονομίας σήμερα. Ο δυναμισμός της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας έχει τον αντίκτυπο της τόσο στη εντεινόμενη νομική της πλαισίωση όσο και στη ραγδαία αύξηση των δικαστικών διαφορών ανάμεσα σε παραγωγούς (μεταξύ τους) και καταναλωτές του τουριστικού προϊόντος. 1 GOODWIN/GASTON,Hotel,Hospitality and Tourism Law.5 th.edition.gorsuch/arizona. 1977,3. 2 Βλ.ΠΛΑΤΩΝ,ΝΟΜΟΙ,Βιβλ.IA στοιχ ,ιγ,στοιχ Βλ.D 47,5, Βλ.αρθρ του Αστικού μας Κώδικα.Πρβλ. επίσης το κείμενο της συνθήκης των Παρισίων της 17/12/1962 του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ευθύνη των ξενοδόχων,όσον αφορά εις εισκομισθέντα περιουσιακά αντικείμενα των πελατών τους, που δεν έχει ακόμη κυρωθεί από την χώρα μας, σε ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗ, Βασική Τουριστική Νομοθεσία.Αθήνα /θεσσαλονίκη 2000,87επ. 5

14 Κουτσουράδης Αχιλλέας Γ. Όπως ορθά καταγράφηκε στη αμερικανική νομική φιλολογία 1,ο τουρισμός (travel and lodging business) έχει καταστείπαγκοσμίως, από νομικής σκοπιάς, μια legal target industry. Αυτό δηλαδή που ίσχυε στην αρχή του 20 ου αιώνα για την αυτοκινητοβιομηχανία, που προκάλεσε την ανάπτυξη ειδικού νομικού κλάδου για τα αυτοκινητικά ατυχήματα και αποζημιώσεις, ή την μεταπολεμική βιομηχανία και εμπορική διάθεση καταναλωτικών αγαθών, που κατέστησε αναγκαία τη νομική θωράκιση του τελικού αποδέκτη τους (προστασία καταναλωτή από ελαττωματικά προϊόντα ), ή το δίκαιο της ιατρικής ευθύνης, ως συνέπεια της αλματώδους ανάπτυξης, τις τελευταίες δεκαετίες της Ιατρικής, βλέπει κανείς τώρα να γίνεται από την ανάπτυξη του παγκόσμιου τουρισμού, με το δίκαιο του Τουρισμούς αναγκαίο συμπλήρωμα της άνθισης του κλάδου αυτού του εμπορίου των υπηρεσιών. Ο ρόλος των νομικών στο τουριστικό κύκλωμα παραμένει βαρύνων. Οι επαγγελματίες Νομικοί ως Δικηγόροι, ΝομικοίΣύμβουλοι, ΔιοικητικοίΥπάλληλοι αλλά και ως Δικαστές, παρεμβαίνουν ευεργετικά μεταξύ του απρόσωπου νομοθέτη και του αποδέκτη των νομικών επιταγών, δηλαδή επί του προκειμένου, των παραγωγών τμημάτων του τουριστικού προϊόντος και των καταναλωτών-αποδεκτών τουριστικών υπη ρεσιών. Οι νομικές υπηρεσίες τίθενται στη υπηρεσία της βιομηχανίας των υπηρεσιών! Δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά. Χωρίς την νομική στήριξη η βιομηχανία του Τουρισμού θα κινείται χωρίς σαφή προσανατολισμό και κανόνες. Ο αποσυντονισμός και τελικά η πτώση τη ς είναι περίπου τότε προδιαγεγραμμένος. Η τουριστική βιομηχανία δεν λειτουργεί χωρίς νομικά δεσμευτικούς κανόνες, που, εφόσον τίθενται από την πολιτεία, πρέπει να κινούνται σε μερικούς βασικούς άξονες, που αντικατοπτρίζουν τις βασικές κατευθύνσεις (Guidelines) άσκησης τουριστικής πολιτικής 2. Τους άξονες αυτούς, που (πρέπει να ) καθοδηγούν την άσκηση της τουριστικής νομοθετικής πολιτικής κάθε χώρας, προδιαγράφει με χαρακτηριστική λιτότητα, ο Ισλανδόςνομοθέτης στο άρθρο 1 του Tourism Administration Act no. 73 της 24/5/2005. «The purpose of this Act is to promote the development of tourism as an economic sector and an important facet of Icelandic economic and societal activity. The guiding principles shall be economic efficiency, Icelandic culture, environmental protection, professionalism, and the safeguarding of consumer interests». Οι πέντε κατευθύνσεις αυτές που αναφέρει τόσο απλά ο νομοθέτης μιας χώρας, που δεν διεκδικεί τις «τουριστικές δάφνες» της πατρίδας μας, δεν παύουν να είναι συγκλονιστικά επίκα ιρες για κάθε χώρα που θέλει να 1 GOODWIN/GASTON,Hotel,Hospitality and Tourism Law.5 th.edition.gorsuch/arizona. 1977,6. 2 Βλ.ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗ /ΧΡΗ ΣΤΙΔΟΥ (Επιμέλεια ),Δ iκαιο και Τουριστική Πολιτική. Αθήνα / Κομοτηνή

15 Τουρισμός & Δίκαιο : Ε ισαγωγικέςεπισημάνσεις προικοδοτήσει τον τουρισμό της με τα αναγκαία νομικά βοηθήματα προκειμένου αυτός να αποβεί παράγων θεμελιώδης της οικονομικής της ανάπτυξης. Στο πλαίσιο της άσκησης μιας μακρόπνοης τουριστικής πολιτικής, πρέπει να συμπεριληφθεί και η νομοθετική αναδιοργάνωση, που θα κινείται σε δύο παράλληλους άξονες, αυτόν της κωδικοποίησης και αποκάθαρσης της ισχύουσας τουριστικής νομοθεσίας και αυτόν του εκσυγχρονισμού της. Χωρίς νομοθετικό πλαίσιο, σαφές, πάγιο και σύγχρονο, η κανονιστική αναρχία θα ανατρέψ ει με βεβαιότητα όσα η υγιής επιχειρηματική δραστηριότητα και τα τουριστικά μας θέλγητρα επιτυγχάνουν. Η δικαιολογημένη προσπάθεια του νομοθέτη να ρυθμίσει θέματα τουριστικού ενδιαφέροντος, έχει να παρουσιάσει, ειδικά για την Ελλάδα, σοβαρές παρενέργειες, που προκύπτουν από άναρχη, ασυντόνιστη και αποσπασματική,πολλές φορές νομοθετική παρέμβαση. Καθήκον της Νομικής Επιστήμης είναι να συστηματοποιήσει, να ερμηνεύσεις και να καταστήσει λειτουργική για τους εφαρμοστές την τουριστική νομοθετική «πρώτη ύλη». Καθήκον πρωτίστως όμως του νομοθέτη είναι τουλάχιστον να κωδικοποιήσει την συναφή νομοθεσία, αφού η νομοθετική παραγωγή στο πεδίο του τουρισμού έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Αντί για μια συγκροτημένη, λιτή και μακράς πνοής νομ οθετική πολιτική βλέπει κανείς ότι το νομικό περιβάλλον (legal environment), στο οποίο κινείται η εγχώρια τουριστική βιομηχανία, είναι, εν πολλής απαρχαιωμένο, και διασπασμένο σε διάφορα νομοθετήματα, απροσδιόριστου αριθμού, που αρχίζουν από την Δεκαετία του 1920 και, θεωρητικά, εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι σήμερα. Αν προσθέσει κανείς στη διαπίστωση αυτή και το γεγονός, ότι η ΕΕ έχει αρχίσει να διεκδικείσοβαρά ένα μέρος ρυθμιστικής αρμοδιότητας σε θέματα, που άμεσα ή έμμεσα ενδιαφέρουν τον τουρισμό, τότε, η εικόνα του νομικού πλαισίου γίνεται ακόμη πιο σκυθρωπή. 7

16 Κουτσουράδης Αχιλλέας Γ. 8

17 Νόμιμο Ενέχυρο του Ξενοδόχου επί των Εισκομισθέντων Πραγμάτων του Πελάτη του Διοργανωτή Ταξιδιών ΝΟΜΙΜΟ ΕΝΕΧΥΡ Ο ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΟΥ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΙΣΚΟΜΙΣΘ ΕΝΤ ΩΝ ΠΡΑΓ ΜΑΤ ΩΝ ΤΟΥ ΠΕΛΑΤ Η ΤΟΥ ΔΙΟΡ ΓΑΝΩΤΗ ΤΑΞΙΔΙΩΝ ΒΙΡΓΙΝ ΙΑ Κ Α ΛΛΙΔΟΠ ΟΥ ΛΟΥ Τα κρούσματα αφερεγγυότητας που παρατηρήθηκαν από την πλευρά των διοργανωτών ταξιδιών στο πλαίσιο της λειτουργίας της ξενοδοχειακής σύμβασης 1 έφεραν στο προσκήνιο το ζήτημα του προσδιορισμού της νομικής θέσης του τουρίστα καταναλωτή αφενός μεν απέναντι στο διοργανωτή ταξιδιών αφετέρου απέναντι στον ξενοδόχο. Η επιγενόμενη αφερεγγυότητα των Διοργανωτών ταξιδιών, όταν συμβαίνει εκθέτει σε σοβαρούς κινδύνους και τους ξενοδόχους και τους τουρίστες-καταναλωτές. Οι ξενοδόχοι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να μην ικανοποιηθούν απότον αντισυμβαλλόμενό τους διοργανωτή για ληξιπρόθεσμες απαιτήσεις τους, ιδίως όταν η δικαστική επιδίωξή τους πρέπει να λάβει χώρα στο εξωτερικό 2. Οι τουρίστες καταναλωτές οι οποίοι δεν μπορούν να προβλέψ ουν την ανώμαλη εξέλιξη της σχέσης ξενοδόχου -διοργανωτή και οι οποίοι έχουν πληρώσει προκαταβολικά στον διοργανωτή τα έξοδα διαμονής τους στο ξενοδοχείο, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να καταβάλλουν τα ίδια έξοδα για δεύτερη φορά στον ξενοδόχο γιατί διαφορετικά είτε μπορεί να εμποδιστεί από τον ξενοδόχο ο επαναπατρισμός τους, είτε μπορεί να αποβληθούν από την νομ ή τους επί των εισκομισθέντων πραγμάτων τους στο ξενοδοχείο. Μια από αυτές τις περιπτώσεις αφερεγγυότητας απασχόλησε παλαιότερα το ΔΕΚ 3 Η περίπτωση αυτή αφορούσε ένα ζεύγος Αυστριακών το οποίο είχε αγοράσει από κάποιον διοργανωτή ένα ταξίδι για την Κρήτη, έχοντας εξοφλήσει εξ ' ολοκλήρου την τιμή του ταξιδιού πριν από την αναχώρηση. Κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στο ξενοδοχείο και ενώ ακόμα αυτοί αποδέχονταν τις υπηρεσίες του ξενοδόχου πτώχευσε ο διοργανωτής. Ο ξενοδόχος μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός, αξίωσε από αυτούς να πληρώσουν εκ νέου όλα τα έξοδα διανυκτερεύσεώς τους στο ξενοδοχείο του και προσπάθησε να ματαιώσει την αναχώρηση τους. Το ζεύγος των Αυστριακών προκειμένου να μη χάσει την πτήση κατέβαλλε τα έξοδα διανυκτερεύσεως. Το Δ.Ε.Κ κλήθηκε να α παντήσει στο ερώτημα αν η παραπάνω περίπτωση εμπίπτει στο άρθρο 7 της οδηγίας 90/314/Ε ΟΚ το οποίο 1 Βλ. Σχετ. Κουτσουράδη, Η ξενοδοχειακή σύμβαση - χαρακτηριστικά νομικά προβλήματα. Εις: Τουρισμός και Δίκαιο - Προβλήματα και προοπτικές. Πρακτικά Συνεδρίου/ Μάλια Κρήτης, 30 Σεπτεμβρίου - 1 Οκτωβρίου 2000, Αθήνα /Θεσσαλονίκη 2002, 25 επ. του ιδίου Ξενοδοχειακή σύμβαση (Hotel Contract). Εφαρμοστέοι κανόνες και ζητήματα κύρους, Ιον. Επιθ Δ. 2001, 12 επ.: ΚριτΕ 2001, 201 επ. Σπύρο Ψυχομάνη, Τουριστικό Δίκαιο, 2003, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ. 103 επ. 2 Βλ. Κουτσουράδη, Νόμιμο ενέχυρο του ξενοδόχου επί των εισκομισθέντων πραγμάτων του πελάτη του Διοργανωτή Ταξιδίων; (Μερικές συνοδευτικές σκέψ εις στην υπ' αριθμ. 398/2003 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (Α ' Τμήμα ) εις ΕπισκΕΔ 2004, 851 επ. 3 Υπόθεση C-364/96 Σ υλλογή της Νομολογίας του Δικαστηρίου 1998 σελίδα Ι

18 Καλλιδοπούλου Βιργινία αφορά τις οργανωμένες εκδρομές και περιηγήσεις και το οποίο ορίζει ότι «Ο διοργανωτής ή και ο πωλητής που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, αποδεικνύουν ότι διαθέτουν επαρκείς εγγυήσεις κατάλληλες να εξασφαλίσουν, σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης την επιστροφή των καταβληθέντων και τον επαναπατρισμό του καταναλωτή». Η απόφαση παρόλο που έκρινε τελικά προς όφελος του καταναλωτή εν τούτοις δεν τοποθετήθηκε στο ζήτημα της νομικής θέσης του τουρίστα καταναλωτή ούτε πήρε θέση στο παραπάνω ερώτημα. Μια άλλη περίπτωση αφερεγγυότητας 1 απασχόλησε την ελληνική πολιτεία. Αυτή τη φορά αφορούσε πάλι μια ομάδα τουριστών που εξαιτίας της επιγενόμενης αφερεγγυότητας του Διοργανωτή ταξιδιών αποβλήθηκαν από τη νομής τους επί των εισκομισθέντων πραγμάτων τους στο ξενοδοχείο. Η παραπάνω περίπτωση ήταν η αφορμή για το Υπουργείο ανάπτυξης που ήταν τότε αρμόδιο για θέματα τουρισμού να θέσει στο Ν.Σ.Κ. το ερώτημα ποιος θεωρείται σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 19 της απόφασης /1976 του γενικού γραμματέα του Ε.Ο.Τ. «Περίκανονισμού σχέσεων ξενοδόχων και πελατών αυτών» πελάτης, έναντι του ξενοδόχου, ο τουριστικός οργανισμός ή τα άτομα που διαμένουν στο τουριστικό κατάλυμα κατόπιν εντολής του τουριστικού οργανισμού και αν ο ξενοδόχος έχει νόμιμο ενέχυρο στα εισκομισθέντα στο ξενοδοχείο πράγματα ατόμων που διέμεναν σε αυτό κατ' εντολή τουριστικού οργανισμού με σύμβαση allotment λόγω οφειλών του προς τον ξενοδόχο απότη διαμονή των ατόμων αυτών». Το ΝΣΚ 2 αξιοποίησε τις διάφορες απόψεις που υποστηρίζονται στη νομική φιλολογία σχετικά με τη νομική φύση της ξενοδοχιακής σύμβασης, τις προσάρμοσε στην ισχύουσα νομοθεσία και σταθμίζοντας τα συμφέροντα των εμπλεκομένων μερών έδωσε τις ακόλουθες λύσεις: Το πρώτο ζήτημα που προσεγγίστηκε από το Ν.Σ.Κ είναι κάτω από ποιες προϋποθέσεις έχει ο ξενοδόχος ενέχυρο στα εισκομισθέντα πράγματα ενοίκου του ξενοδοχείου. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στη σύμβαση ξενίας και στη ξενοδοχειακή σύμβαση. Έτσι από τη ρητή διατύπωση και τον συνδυασμό του άρθρου 19 της /1976 απόφασης του γενικού γραμματέα του EOT «Περίκανονισμού ξενοδόχων και Πελατών αυτών» και τω ν άρθρων 5 του ν.δ5205/1931 και 838 ΑΚ προκύπτει σαφώς ότι για να έχει ο ξενοδόχος ενέχυρο στα εισκομισθέντα πράγματα ενοίκου του ξενοδοχείου πρέπει αυτός ο ένοικος να είναι πελάτης του. Πελάτης δε του ξενοδόχου θεωρείται κατά το ελληνικό δίκαιο στο οποίο η έννοια του πελάτη ξενοδόχου είναι στενότερα οριοθετημένη 3 από ότι σε άλλα δίκαια, το άτομο που έχει καταρτίσει με τον ξενοδόχο σύμβαση ξενίας» που είναι η ξενοδοχειακή σύμβαση που καταρτίζεται ανάμεσα σε ξενοδόχο και σε μεμονωμένο πελάτη του ξενοδοχείου και όχι αυτός που απλά διαμένει στο ξενοδοχείο του. Το δεύτερο ζήτημα που προσεγγίσθηκε είναι αν ο τουρίστας καταναλωτής ο οποίος διαμένει στο ξενοδοχείο δυνάμει μιας ξενοδοχειακής σύμβασης 1. Υπ αριθ. 398/2003 γνμδ.νσκ Α τμήμα, Ε πισκεδ2004,σελ Γνωμδ. Ν.Σ.Κ. 398/2003 Ε πισκεδ 2004, σελ επ. 3. Βλ. αναλυτικά για αντίστοιχους όρους στην αλλοδαπή Κουτσουρόδη, Τουρισμός και Ιδιωτικό Δίκαιο, ο.π., σ. 610, σημ. 89, τον ίδιο, Η ξενοδοχειακή σύμβαση, ο.π., σ

19 Νόμιμο Ενέχυρο του Ξενοδόχου επί των Εισκομισθέντων Πραγμάτων του Πελάτη του Διοργανωτή Ταξιδιών allotment ή εγγυημένης κράτησης εκτός απόπελάτης του διοργανωτή είναι και πελάτης του ξενοδόχου, έτσι ώστε ο τελευταίος να μπορεί να έχει νόμιμο ενέχυρο στα εισκομισθέντα στο ξενοδοχείο του πράγματα ατόμων που διέμεναν σ' αυτό. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στο διοργανωτή - πράκτορα, στον τουρίστα καταναλωτή και στον ξενοδόχο φαίνεται ότι είναι γωνιακής μορφής 1. Τούτο σημα ίνει ότι υπάρχει μια συμβα τική σχέση που συνδέει το διοργα νωτή - πράκτορα με τον τουρίστα καταναλωτή και αυτή είναι η ταξιδιωτική σύμβαση. Υπάρχει επίσης μια συμβατική σχέση που συνδέει τον διοργανω τή - πράκτορα με τον ξενοδόχο και αυτή είναι η ξενοδοχειακή σύμβαση. Ανάμεσα όμως στον ξενοδόχο και στον τουρίστα καταναλωτή δε φαίνεται να υπάρχει ενοχικός συμβατικός δεσμός. Αυτό προκύπτει από την ίδια την έννοια της ξενοδοχειακής σύμβασης. Πράγματι από τις διατάξεις 11,12 και 13 του κανονισμού οι οποίες αναφέρονται στη ξενοδοχειακή σύμβαση προκύπτει ότι ξενοδοχειακή είναι η σύμβαση που καταρτίζεται μεταξύ ξενοδόχου και διοργανωτή ταξιδιών είτε με τη μορφή της εγγυημένης κράτησης είτε με τη μορφή allotment. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό γνώρισμα των ξενοδοχειακών συμβάσεων και ειδικότερα της σύμβασης allotment, η οποία αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή ξενοδοχειακής σύμβασης, είναι ακριβώς το γεγονός ότι αυτές καταρτίζονται μεταξύ του τουριστικού γραφείου που λειτουργεί ως διοργανωτής ταξιδιών και του ξενοδόχου χωρίς τη συμμετοχή του τουρίστα - πελάτη. Η μίσθωση δηλ., των δωματίων δε γίνεται στο όνομα συγκεκριμένου πελάτη, αλλά στο όνομα του ίδιου του ταξιδιωτικού γραφείου. Συνεπώς Πελάτης του ξενοδόχου είναι ο τουριστικός πράκτορας με τον οποίο κατάρτισε τη ξενοδοχειακή σύμβαση και όχι ο τρίτος τουρίστας, ο οποίος θα χρησιμοποιήσει το δωμάτιο του ξενοδοχείου κατ' εντολή του τουριστικού πράκτορα το οποίου είναι πελάτης. Επειδή στις διαφορές που προκύπτουν από τη ξενοδοχ ειακή σύμβασης καθοριστικής σημασίας είναι ο νομικός χαρακτηρισμός της, θα πρέπει να ειπωθεί ότι σχετικά με τη νομική φύση της ξενοδοχειακής σύμβασης υποστηρίχθηκαν στη θεωρία διάφορες απόψεις, όπως ότι είναι σύμβαση ξενίας υπέρ τρίτου 2 ότι είναι μικτή προέχοντος μισθωτικού χαρακτήρα, ότι είναι σύμβαση μίσθωσης,όπου η παραχώρηση της χρήσης είναι εκχώρηση. Οποιαδήποτε όμως ταυτότητα και να δώσουμε στη νομική φύση της ξενοδοχειακής σύμβασης πάντοτε καταλήγουμε στο ίδιο αποτέλεσμα. Ότι δηλ. ο τουρίστας δε γίνεται πελάτης του ξενοδόχου και ο τελευταίος δεν έχει ενέχυρο επί των εισκομισθέντων στον ξενοδόχο πράγματα του τουρίστα. Βάσει των όσων λέχθηκαν παραπάνω το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ομόφωνα το Ν.Σ.Κ είναι επί λέξει το ακόλουθο: «Κ ατόπιν των ανωτέρω, κατά την ομόφωνη γνώμη του Τμήματος, πελάτης του ξενοδόχου, σε περίπτωση κατάρτισης ξενοδοχειακής σύμβασης με 1 Βλ. σχετ. Κ ουτσουράκη, Ν όμιμο ενέχυρο του ξενοδόχου επί των εισκομισθέντων πραγμάτων του πελάτη του διοργανωτή ταξιδίων; Μερικές συνοδευτικές σκέψ εις στην υπ' αριθμ. 398/2003 Γνωμοδ. του ΝΣΚ Α' τμήμα, 1ον Επιθ.Δ επ, και τις ιδίως σημ. 10, 11 και Κλαβανιδου, ό.π. τουρισμός και δίκαιο σελ.370 επ. 11

20 Καλλιδοπούλου Βιργινία την οποία συμφωνείται, μεταξύ ξενοδόχου και τουριστικού πρακτορείου, ταξιδιωτικού οργανισμού ή και ομάδας ακόμη πελατών, η διάθεση από τον πρώτο, για ορισμένη περίοδο, ορισμένου αριθμού κλινών -κατ' ανώτατο και κατώτατο όριο- καθορισμένου, προς χρήση απόεναλλασσόμενους πελάτες του δεύτερου (allotment), με ή χωρίς πρωινό ή ημιδιατροφή ή πλήρη διατροφή, αντί ορισμένου, κατά διανυκτέρευση και κλίνη, χρηματικού ποσού, είναι ο τουριστικός πράκτορας/ τουριστικός οργανισμός/ διοργανωτής ταξιδιών με τον οποίο κατάρτισε τη σύμβαση και όχι τα άτομα που διαμένουν στο τουριστικό κατάλυμα (ξενοδοχείο) κατόπιν εντολής του τουριστικού πράκτορα / τουριστικού οργανισμού και, συνεπώς, ο ξενοδόχος δεν έχει νόμιμο ενέχυρο στα εισκομισθέντα στο ξενοδοχείο πράγματα (αποσκευές) των ατόμων που διαμένουν στο ξενοδοχείο κατεντολή τουριστικού πράκτορα / τουριστικού οργανισμού κλπ. (με σύμβαση allotment), λόγω οφειλών αυτού (τουριστικού πράκτορα /τουριστικού οργανισμού) προς τον ξενοδόχο από τη διαμονή των ατόμων αυτών." Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε το Ν.Σ.Κ μας οδηγεί να προβληματιστούμε σχετικά με ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα που σχετίζεται με την αφερεγγυότητα ή την πτώχευση του διοργανωτή. Το ζήτημα της προστασίας του τουρίστα καταναλωτή καθώς και του ξενοδόχου-δανειστή. Σχετικά με τον τουρίστα καταναλωτή προβλέπεται ειδική προστασία απέναντι στον κίνδυνο αφερεγγυότητας ή πτώχευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο με το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314 στο δε ελληνικό δίκαιο με το άρθρο 7 του ΠΔ 339/1996. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για τον ξενοδόχο δανειστή. Αυτός, δεν απολαμβάνει καμίας προστασίας σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης του διοργανωτή παρόλο, που περιέρχεται σε δεινή θέση, ειδικά στην περίπτωση που αδυνατεί να επιδιώξει δικαστικά την ικανοποίηση των απαιτήσεών του. 12

21 Ειδικά Ζητήματα Πολεοδομικού Ελέγχου των Ξενοδοχειακών Ε γκαταστάσεων ΕΙΔΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤ Α ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Τ ΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩ Ν ΕΓΚΑΤ ΑΣΤΑΣΕΩΝ ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΙΓΓΡΗ Στην ανάλυση που ακολουθεί με θέμα «Ε ιδικά ζητήματα πολεοδομικού ελέγχου των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων» θα πρέπει να γίνουν δύο παρατηρήσεις: Ότι το ξενοδοχείο θα μας απασχολήσει ως δομικό έργο, δηλαδή εξ απόψεως κτιριακής και όχι ως ενεργή επιχείρηση. Και ότι λόγω των χρονικών ορίων και της ευρύτητας του θέματος, που έγκειτα ι στο γεγονός ότι ο εν γένει πολεοδομικός έλεγχος αφορά την κρατική εποπτεία κατά την ανέγερση και με οιονδήποτε τρόπο επέκταση κάθε οικοδομικής κατασκευής, θα επιχειρηθεί μία αναφορά σε δύο ειδικά ζητήματα πολεοδομικού ελέγχου που αφορούν ιδιαιτέρως την εν γένει διαδικασία πολεοδομικού ελέγχου επί των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων. Ο ορισμός από πολεοδομικής απόψεως της έννοιας του ξενοδοχείου δίδεται από τον νόμο, δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση τον Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας. Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 346 του Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας (ΠΔ , ΦΕ Κ Δ, αρ. 580/ ), ως ξενοδοχείο, από πολεοδομικής απόψεως, νοείται το κτίριο που χρησιμοποιείται για να παρέχει στους ενοίκους τους κατάλληλους χώρους για ύπνο, σωματική υγιεινή και καθαριότητα εφόσον δεν περιλαμβάνεται στις κατηγορίες κατοικίας, κοινωνικής πρόνοιας και σωφρονιστικής (άρθρο 346 ΚΒΠΝ ). Το ξενοδοχείο, κατά συνέπεια, συνιστά ειδικό κτίριο, το οποίο είναι δυνατόν να ανεγερθεί επί εντός ή εκτός σχεδίου ακινήτων. Στην περίπτωση της οικοδόμησης σε εντός σχεδίου πολεοδομική ενότητα, τα ξενοδοχεία διακρίνεται σε τρεις κατηγορίας : 1η Κ ατηγορία : Ξ ενώνες μικρού δυναμικού (έως 20 κλίνες), τα οποία δύνανται να ανεγερθούν σε οικόπεδα, οι οποίοι χαρακτηρίζονται σύμφωνα μ ε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ ) ως χώροι αμιγούς κατοικίας 2η Κατηγορία : Ξ ενοδοχεία δυναμικού έως 100 κλινών και ξενώνες, τα οποία δύνανται να ανεγερθούν σε περιοχές στις οποίες προβλέπεται απότο ΓΠΣ χρήση γενικής κατοικίας. 3η Κατηγορία : Λοιπές ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις οι οποίες δύνανται να αναγερθούν σε περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως πολεοδομικό κέντρο της πόλης σε περιοχές, που έχουν χαρακτηρισθείως χώροι τουρισμού-αναψυχής. 13

22 Λίγγρη Δήμητρα Έχει δε νομολογιακώς κριθεί ότι ο καθορισμός των χρήσεων γης στην πόλη αποτελεί βασικό αντικείμενο του πολεοδομικού σχεδιασμού και όχι της περίτουρισμού νομοθεσίας.(σ τε 2900/2003) Μετά τον έλεγχο της τήρησης των πολεοδομικών διατάξεων που αφορούν τις χρήσεις γης ξεκινά ο κυρίως πολεοδομικός έλεγχος του ξενοδοχείου, ο οποίος σε γενικές γραμμές διακρίνεται σε δύο τμήματα, δηλαδή α ) στον δομικό έλεγχο και β) στον Αρχιτεκτονικό Έλεγχο: I Ο Δομικός έλεγχος έκαστης κτιριακής εγκατάστασης, διακρίνεται σε δύο τμήματα : α ) τον τεχνικό έλεγχο του φακέλου της μελέτης, στα πλαίσια το οποίου ελέγχονται οι υποβληθείσες μελέτες σχετικά με την τήρηση η μη των γενικών ή ειδικών διατάξεων και προδιαγραφών και β) την διοικητική έρευνα των όρων δομήσεως που ισχύουν στην περιοχή, που βρίσκεται το ακίνητο επί του οποίου επιχειρείται η ανέγερση της εν λόγω οικοδομής. II Ο Αρχιτεκτονικός έλεγχος που διενεργείται από τις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες, διακρίνεται στον εν στενή έννοια αρχιτεκτονικό έλεγχο, ο οποίος έχει ως αντικείμενο τον έλεγχο της υποβληθείσας Αρχιτεκτονικής Μελέτης και στον εν ευρεία έννοια αρχιτεκτονικό έλεγχο, ήτοι στον Περιβαλλοντικό Έλεγχο, αντικείμενο του οποίου είναι η εξέταση της εναρμόνισης της εξωτερικής εμφάνισης του κτιρίου με το περιβάλλον. Στα πλαίσια της σημερινής παρουσίασης θα γίνει αναφορά σε δύο ιδιαίτερα ζητήματα που έχουν προκύψει κατά τη διαδικασία του πολεοδομικού ελέγχου των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια του πολεοδομικού ελέγχου θα αναφερθούμε στην δια υπουργικής αποφάσεως διεύρυνσης της έννοιας των υπόγειων βοηθητικών χώρω ν των ξενοδοχείων (παράγραφος 3.1) και στα πλαίσια του αρχιτεκτονικού ελέγχου στο ζήτημα του ελέγχου από αρχιτεκτονικής απόψεως των πινακίδων των ξενοδοχείων της περιοχής των Αθηνών (παράγραφος 3.2). III Σύμφωνα με τα άρθρα 248 και 351 του ισχύοντος ΚΒΠΝ για τον υπολογισμό του συντελεστή δομήσεως, ήτοι του αριθμητικού συντελεστή ο οποίος καθορίζει τη συνολική δομήσιμη επιφάνεια του εκάστοτε κτιρίου που πρόκειται να ανεγερθεί δεν συμπεριλαμβάνεται ένας υπόγειος όροφος επιφάνειας ίσης με εκείνης που καταλαμβάνει το κτίριο, εν προκειμένου το υπό ανέγερση ξενοδοχείο, ο οποίος προορίζεται αποκλειστικά για βοηθητικές χρήσεις. Η έννοια των χώρων βοηθητικής χρήσης δίδεται εμμέσως στο άρθρο 345 παρ. 3 του ΚΒΠΝ το οποίο ορίζει ότι οι χώροι που δεν συνιστούν χώρους κυρίας χρήσεως, ήτοι χώρους προοριζόμενους για την παραμονή σε κανονικές 14

23 Ειδικά Ζητήματα Πολεοδομικού Ελέγχου των Ξενοδοχειακών Ε γκαταστάσεων συνθήκες λειτουργίας ατόμων, επί δύο τουλάχιστον ώρες το εικοσιτετράωρο, υπάγονται στον εννοιολογικό προσδιορισμό των χώρων βοηθητικής χρήσης. Οι ανωτέρω χώροι βοηθητικής χρήσης όταν αναγείρονται στο υπόγειο δεν προσμετρούνται στον συντελεστή δομήσεως. Οι χώροι βοηθητικής χρήσης αναφέρονται ενδεικτικά στο άρθρα 345 παρ. 3 του ΚΒΠΝ και είναι: οι χώροι κυκλοφορίας (διάδρομοι προθάλαμοι, κλιμακοστάσια ), οι χώροι υγιεινής, τα μηχανοστάσια, οι αποθήκες, οι χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων και τα κτίρια παραμονής ζώων. Μετά την έκδοση του ΠΔ , με το οποίο κωδικοποιήθηκε ο Κ. Β.Π.Ν. εξεδόθη η υπ αριθμ / απόφαση της Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., η οποία διεύρυνε την έννοια των βοηθητικών χώρων. Η διεύρυνση αυτή έγινε με τον χαρακτηρισμό ως βοηθητικών χώρων, των εγκαταστάσεων άθλησης και των αιθουσών πολλαπλών χρήσεων που κατασκευάζονται στα ξενοδοχεία. Η απόφαση αυτή εξεδόθη προκειμένου να καταστείδυνατή η ποιοτική αναβάθμιση της τουριστικής εξυπηρέτηση με την κατασκευή των απαραίτητων εγκαταστάσεων, εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Κατά συνέπεια η εν λόγω διεύρυνση της έννοιας των χώρων βοηθητικής χρήσης, οι οποίοι είναι δυνατόν να εξαιρεθούν από το συντελεστή δομήσεως, πραγματοποιήθηκε μ ε την έκδοση υπουργικής απόφασης, δηλαδή κανονιστικής πράξης η οποία εκδίδεται δυνάμει του άρθρου 43 παρ. 2 εδ. β του Συντάγματος και όχι προεδρικού διατάγματος, το οποίο ελέγχεται προληπτικά και από το Συμβούλιο της Επικρατείας με τη διαδικασία της επεξ εργασίας. Η διοικητική αυτή πρακτική έρχεται σε αντίθεση με την πρόσφατη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, με πλέον πρόσφατη απόφαση την υπ αριθμ. 3665/2005 απόφαση της Ολομέλειας του Δικαστηρίου. Οι θέσεις της νομολογίας του Ανώτατου Ακυρωτικού Δ ικαστηρίου της Χώρας μπορούν να συνοψιστούν στα κάτωθι σημεία : Κατά την έννοια του άρθρου 24 του Συντάγματος, ο πολεοδομικός σχεδιασμός, δηλαδή η πολεοδομική οργάνωση των πόλεων και των οικισμών της Χώρας οποιουδήποτε μεγέθους κατά τρόπο που να εξυπηρετεί τη λειτουργικότητα και την ανάπτυξή τους και να επιτυγχάνει την εξασφάλιση των καλύτερων δυνατών όρων διαβιώσεως σ` αυτούς, έχει ευρύτερες συνέπειες, που δεν περιορίζονται στα όρια του συγκεκριμένου οικισμού αλλ` εκτείνονται σε ολόκληρη την επικράτεια. Η μέγιστη σημασία του πολεοδομικού σχεδιασμού οφείλεται στην αλληλεπίδραση του τρόπου οργανώσεως κάθε οικισμού με τους υπολοίπους και των επεμβάσεων στο φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον, τις οποίες άφευκτος συνεπάγεται η πολεοδομική οργάνωση μιας περιοχ ής. Κατά συνέπεια η μορφή κάθε οικισμού της Χώρας, ο τρόπος δομήσεως των κτιρίων του, η σχέση μεταξύ των κοινοχρήστων και των οικοδομήσιμων χώρων και τα λοιπά ουσιώδη πολεοδομικά του 15

24 Λίγγρη Δήμητρα χαρακτηριστικά είναι πρόδηλο ότι δεν αφορούν μόνον τους κατοίκους του και τις τοπικές αρχές, και μάλιστα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό σημείο, που ενδέχεται, εν τούτοις, να καθορίσει κατά τρόπο μη αντιστρεπτό όλη την περαιτέρω εξέλιξή του, αλλ` αποτελείζήτημα γενικού ενδιαφέροντος, στο οποίο πρέπει να έχουν λόγο, κατά συνταγματική επιταγή, και κεντρικά κρατικά όργανα. Επομένως, η έγκριση και τροποποίηση των πολεοδομικών σχεδίων οποιασδήποτε κλίμακας, και η θέσπιση με ρυθμίσεις κανονιστικού χαρακτήρα πάσης φύσεως όρων δομήσεως, δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ειδικότερο θέμα, κατά την έννοια του άρθρου 43 παρ. 2 του Συντ., αλλ` ούτε και θέμα τοπικού ενδιαφέροντος ή τεχνικού ή λεπτομερειακού χαρακτήρα. Σ υνεπώς, οι ρυθμίσεις αυτές μπορεί να γίνονται μόνον με την έκδοση προεδρικού διατάγματος. (Σ τε Ολ 3661/2005 Σ τε 397/2003, 2626/2001, 2446/ 2000, 2412, 3709/1999, 359/1998, 5935/1996). Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι η θέσπιση πάσης φύσεως όρων δόμησης γίνεται με την αποκλειστικώς έκδοση Προεδρικού Διατάγματος. Κατά συνεπεία η διεύρυνση της έννοιας τω ν βοηθητικών χώρων, η οποία συνεπάγεται με την εξαίρεση οικοδομήσιμων χώρων από τον συντελεστή δομήσεως, την διεύρυνση του όγκου του κτιρίου και την αύξηση του συντελεστή οικιστικής πυκνότητας της περιοχής, πρέπει να γίνεται με την έκδοση προεδρικού διατάγματος. Κατά συνέπεια, προκύπτει από τα ανωτέρω ότι ζητήματα που αφορούν τον τρόπο δομήσεως των κτιρίων, μεταξύ των οποίων υπάγεται και η θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να ρυθμίζονται με την έκδοση σχετικού Προεδρικού Διατάγματος και όχι με υπουργική απόφαση, διότι δεν έχουν λεπτομερειακό ή τοπικό χαρακτήρα. IV Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 2 του Ν. 2833/2000, η ανάρτηση διαφημιστικών επιγραφών στο καθοριζόμενο από την αυτή νομοθετική διάταξη τμήμα της πόλεως των Αθηνών υπόκειται σε αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις, αυστηρότερους από αυτούς που ισχύουν στις περιπτώσεις ανάρτησης επιγραφών δηλωτικών της επιχειρηματικής δραστηριότητας που πραγματοποιείται εντός συγκεκριμένου οικοδομικού χώρου. Η δε παράβαση των προβλεπόμενων όρων σχετικά με τις διαφημιστικές επιγραφές συνεπάγεται με τον χαρακτηρισμό της κατασκευής ως αυθαίρετης και την συνακόλουθη επιβολή διοικητικών κυρώσεων, κυρίως χρηματικών. Αρμόδια διοικητική αρχή για την τήρηση των ρυθμίσεων για την ανάρτηση των διαφημιστικών επιγραφών ορίστηκε η Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας ΑΕ (Ε ΑΧΑ) σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ. Το γεγονός αυτό, οδήγησε σε μία σύγχυση της έννοιας της υπαίθριας διαφημιστικής πινακίδας με αυτή της επιγραφής των κτιρίων με ενιαία χρήση. 16

25 Ειδικά Ζητήματα Πολεοδομικού Ελέγχου των Ξενοδοχειακών Ε γκαταστάσεων Αποτέλεσμα ήταν η επιβολή μεγάλων διοικητικών προστίμων σε ξενοδοχεία των Αθηνών και επιπροσθέτως η κοινοποίηση σε ξενοδοχεία πράξεων εντελλόμενης αφαίρεσης των ξενοδοχειακών τους επιγραφών, παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με την παρ.9 (εδ. ε ) του άρθρου 2 του Ν. 2833/2000, όπως τροποποιήθηκε απότο άρθρο 83 παρ. 4 του Ν. 3057/2002 ορίζεται ρητώς ότι " Επιτρέπεται η σήμανση φαρμακείων με κάθετη πινακίδαστο ισόγειο του κτιρίου και η τοποθέτηση επιγραφών στην πρόσοψη ή τις προσόψεις (μία σε κάθε όψη) κτιρίου που χρησιμοποιείται στο σύνολό του ως ξενοδοχε ίο, τράπεζα ή δημόσια υπηρεσία, υπό την προϋπόθεση ότι αποτελούνται από μεμονωμένα διακριτά στοιχεία και δεν καλύπτουν αρχιτεκτονικά μέλη του κτιρίου." Κατ αρχήν, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι, όπως προκύπτει από τις προαναφερθείσες νομοθετικές διατάξεις, ο Νομοθέτης προβαίνει σε μία διάκριση μεταξύ των υπαιθρίων διαφημίσεων και των επιγραφών. Ω ς επιγραφή σύμφωνα με το άρθρο 6 του Ν. 2946/2001 νοείται η πινακίδα που αναρτάται επί συγκεκριμένου κτιρίου με την οποία προσδιορίζεται η ακριβής θέση, η διεύθυνση, η ιδιότητα ή η επαγγελματική δραστηριότητα φυσικού προσώπου, ή η επωνυμία και το αντικείμενο δραστηριότητας, ενώσεως φυσικών προσώπων ή νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, υπό την προϋπόθεση ότι η προσδιοριζόμενη επαγγελματική δραστηριότητα ασκείται εντός του κτιρίου επί του οποίου αναρτάται η επιγραφή. Η ανωτέρω νομοθετική διαφοροποίηση βρίσκει έρεισμα στο άρθρο 5 1 του Συντάγματος, υπόκειται δε σε όρους και προϋποθέσεις με σκοπό την εξασφάλιση της προστασίας του οικιστικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος 2. Ο ανωτέρω διαχωρισμός εκφράσθηκε νομοθετικώς με τη ρητή εξαίρεση της υπαγωγής των επιγραφών συγκεκριμένων κτιρίων στο ευρύτερο ρυθμιστικό πεδίο των διαφημιστικών επιγραφών, που εισάγεται από το άρθρο 2 παρ. 9 του Ν. 2833/2000, στο οποίο απαριθμούνται με τρόπο αποκλειστικό τα κτίρια που αντιμετωπίζονται διαφορετικά από το νομοθέτη. Πρόκειται για τα φαρμακεία, τα νοσοκομεία, τις τράπεζες τα δημόσια κτίρια και τα ξενοδοχεία. Με δεδομένο, το χρονικό διάστημα θέσης σε ισχύ της εν λόγω διατάξεως και του σκοπού που αυτή εξυπηρετούσε, προκύπτει ότι ο Νομοθέτης, επιθυμώντας να προφυλάξει το οικιστικό περιβάλλον της πόλεως των Αθηνών από το πλήθος των διαφημιστικών πινακίδων εν όψει της τελέσεως των Ολυμπιακών Αγώνων αλλά και της ευρύτερης τουριστικής προβολής της χώρας, καθιέρωσε ένα σύστημα προληπτικού και κατασταλτικού 1 Το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος ορίζει ότι : «1. Κ αθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.» 2 Το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος ορίζει ότι : «2. Η χωροταξική αναδιάρθρωση της Χώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών υπάγεται στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους, με σκοπό να εξ υπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης. "Οι σχετικές τεχνικές επιλογές και σταθμίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήμης. Η σύνταξη εθνικού κτηματολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους".» 17

26 Λίγγρη Δήμητρα διοικητικού ελέγχου της ανάρτησης των διαφημιστικών πινακίδων, από το οποίο εξαίρεσε συγκεκριμένα κτίρια, τα οποία λόγω του σκοπού που εξυπηρετούσαν θα έπρεπε να είναι εμφανή στους πολίτες και δη στους επισκέπτες της πόλης. Κατά συνέπεια, ο νομοθέτης προσβλέποντας στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, ήτοι στην διευκόλυνση της παραμονής των περιηγητών στην πόλη, επέτρεψε σε δημόσια κτίρια και σε ξενοδοχεία την ανάρτηση επιγραφών. Άλλωστε, όπως μπορείκατά κοινή πείρα να γίνει αντιληπτό, ουδείς δέχεται να διαμένει σε κτίριο το οποίο στερείται επιγραφής εκ της οποίας να συνάγεται ότι είναι ξενοδοχείο, η ύπαρξη δε τέτοιων ξενοδοχείων θα δυσφημούσε τα μέγιστα τον ελληνικό τουρισμό. V Οι ρύθμιση των σημαντικών πολεοδομικών ζητημάτων, όπως η διεύρυνση της έννοιας των βοηθητικών χώρων, που αφορούν κτίρια ξενοδοχείων, δηλαδή επιχειρηματικές μονάδες σημαντικού οικονομικού μεγέθους θα πρέπει να πραγματοποιείται με την έκδοση προεδρικού διατάγματος και όχι με αποσπασματικές υπουργικές αποφάσεις, ώστε να αποφεύγεται η για τυπικούς λόγους ακύρωση κανονιστικών πολεοδομικών διατάξεων, η οποία έχει άμεσο και δυσμενές αντίκτυποστις επί μέρους οικοδομικές άδειες των ξενοδοχείων. Ειδικά όσον αφορά το θέμα των επιγραφών των ξενοδοχείων, προκύπτει με σαφήνεια το ζήτημα της έλλειψης διυπουργικής αρμοδιότητας αλλά και ευρύτερου διοικητικού συντονισμού σε ζητήματα εν γένει πολεοδομικού ενδιαφέροντος. 18

27 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ Ο.Τ.Α. ΑΙΓΙΑΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΙΑΣ ΣΕ ΟΜΟΡ ΟΥΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤ ΙΕΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΙΧ ΑΛΟΠΟΥΛΟΣ Δεν νομίζω ότι θα αποτελούσε υπερβολή, αν ισχυρίζονταν κανείς, ότι η έλευση της καλοκαιρινής περιόδου σε Δήμους νησιών τουριστικού ενδιαφέροντος, αλλά και σε ευρύτερους παράκτιους Δήμους της ηπειρωτικής Ελλάδας, βρίσκει τα Δημοτικά Συμβούλια αντιμέτωπα με το οξύτατο πρόβλημα της απευθείας παραχώρησης αιγιαλού και παραλίας σε όμορους επιχειρηματίες. Δηλαδή, της νόμιμης εκμίσθωσης αιγιαλού και παραλίας σε όμορους προς τους ασκούντες συγκεκριμένη οικονομική δραστηριότητα, χωρίς την προηγούμενη δημοπράτηση του χώρου αυτού. Βρίσκει, ιδίως, τους αρμόδιους για τις σχετικές παραχωρήσεις αντιδημάρχους και τις σχετικές αρμόδιες επιτροπές εποπτείας και οριοθέτησης κοινοχρήστων χώρων των Δήμων της χώρας μας, ανά πάσα ώρα και στιγμή με την δαμόκλειο σπάθη της καταγγελίας κάποιου ιδιώτη για παράβαση καθήκοντος, πάνω από τα κεφάλια τους, επειδή κατά την άποψη του καταγγέλοντος ιδιώτη, ο εν λόγω αντιδήμαρχος, ή η εν λόγω επιτροπή, εισηγούμενοι την απευθείας σχετική παραχώρηση σε κάποιον επιχειρηματία καθώς επίσης και την σχετική έκταση συγκεκριμένων τετραγωνικών μέτρων σε κάποια γειτονική επιχείρηση, έπραξαν με δόλο και με σκοπό να προσπορίσει συγκεκριμένο κέρδος στο παραχωρησιούχο πρόσωπο, κατά την επικείμενη καλοκαιρινή περίοδο, η οποία πάντοτε εμφανίζει ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον. Σ ύμφωνα πάντοτε με την καταγγελία αυτή, ο εισηγούμενος αντιδήμαρχος ή η σχετική επιτροπή, γνώριζαν ότι, δήθεν, ο εν λόγω επιχειρηματίας δεν πληρούσε τις νόμιμες προϋ ποθέσεις και εντούτοις αυτοί και τελικά και το αρμόδιο Δημοτικό Συμβούλιο προέβησαν στην εν λόγω απευθείας παραχώρηση. Έτσι, συνηθισμένη είναι η εικόνα των Δημοτικών Συμβουλίων αυτών, των μηνών Απριλίου και πολλές φορές Μαΐου ή και Ιουνίου, της κρίσιμης δη λαδή περιόδου για την λήψη των σχετικών αποφάσεων από αυτά, να έχουν περιβληθεί με τη μορφή των αιθουσών δικαστηρίων, με τους συνηγόρους δικηγόρους των αντιμαχομένων και αντιδικούντων για το κέρδος γειτόνων να έχουν λάβει την θέση τους μάχης, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι με τις πρωτολογίες τους, τις δευτερολογίες τους ή πολλές και τις τριτολογίες τους να προσπαθούν να πείσουν για ποιους λόγους δικαιούνται μόνον αυτοίκαι όχι ο γείτονάς τους να εκμισθώσουν απευθείας τον έμπροσθεν αυτού χώρο του αιγιαλού και της παραλίας, ενώ οι δημοτικοί σύμβουλοι, οι οποίοι τελικά καλούνται να αποφασίσουν, πολλές φορές στηρίζοντας την σχετική εισήγηση του αντιδημάρχου και της σχετικής επιτροπής, αισθάνονται αμήχανα και αβέβαια, ακόμη και μετά τη λήψη της σχετικής τους αποφάσεως, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, της απευθείας παραχώρησης ή όχι του αιγιαλού και της παραλίας προς τον ενδιαφερόμενο ασκούντα γειτονική οικονομική δραστηριότητα, και τούτο εξ αιτίας του νεφελώδους καθεστώτος το οποίο διέπει τις προϋποθέσεις για την σχετική απ ευθείας παραχώρηση του αιγιαλού και της παραλίας σε όμορους επιχειρηματίες. Οι σχετικές αποφάσεις οι οποίες 19

28 Μιχαλόπουλος Σταύρος θα ληφθούν από τα Δημοτικά Συμβούλια, σπάνια θα αποφύγουν την βάσανο της προσφυγής ενώπιον της κατά τόπον αρμοδίας επιτροπής του άρθρου 18 του Ν.2218/1994 (άρθρο 177 του Π.Δ. 410/1995 «ΔΗΜΟΤΙΚ ΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝ ΟΤΙΚ ΟΣ ΚΩΔΙΚ ΑΣ») και όλο και συχνότερα πλέον θα περάσουν την πύλη του Ε τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, και σε αντιδικίες οι οποίες γνωρίζουν ένταση, διάρκεια και στις οποίες οι συμμετέχοντες προκειμένου να αποδείξουν το νόμο και ουσία βάσιμο των απόψεών τους δεν φείδονται χρημάτων και κόπου. Παράλληλα βέβαια προς την εξέλιξη της εν λόγω μάχης στον χώρο της διοικητικής δικαιοδοσίας, μπορείσε πάρα πολλές περιπτώσεις να κινηθείκαι η επίλυση της σχετικής διαφοράς και στην ποινική της διάσταση, επ ευκαιρία της ασκήσεως κάποιας εγκλήσεως ή μηνυτήριας αναφοράς από το αισθανόμενο ότι θίγεται πρόσωπο κατά του αρμοδίου διοικητικού οργάνου το οποίο προέβηστην εν λόγω απ ευθείας παραχώρηση στον αντίδικο, με βασική κατηγορία, όπως ήδη προαναφέραμε, την παράβαση καθήκοντος. Μάλιστα, επειδή και οι δύο αυτές διαδικασίες ενώπιον των διοικητικών και ποινικών δικαστηρίων κινούνται χρονικά παράλληλα, τα ποινικά δικαστήρια συνήθως αναβάλλουν την συζήτη ση της εν λόγω ένδικης διαφοράς ενώπιόν τους, μέχρι το Συμβούλιο της Επικρατείας να αποφανθεί σχετικά επί της ουσίας της εν λόγω διαφοράς και με σκοπό, φυσικά, την αποφυγή της έκδοσης αντικρουόμενων και αντιφατικών αποφάσεων. Σ ε πάρα πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, έχουμε και προσφυγές πολιτών ενώπιον του Συνηγόρου του Πολίτη 1, πριν, από την άσκηση οποιουδήποτε σχετικού ενδίκου βοηθήματος, ή ενδίκου μέσου, ενώπιον των καθ ύλη και κατά τόπο αρμοδίων δικαστηρίων. Πολλή σημαντική για την ερμηνεία του εν λόγω νομ οθετικού καθεστώτος, υπήρξε η συμβολή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, διά των προαναφερθεισών τεσσάρων υπ αριθμ. 489/2002, 187/2003, 52/2005, 61/2005 γνωμοδοτήσεών του, καθώς επίσης και της σχετικής προς την τελευταία υπ αριθμ.61/2005 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, υπ αριθμ. 335/2005 γνωμοδότηση της Ολομέλειας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, τις οποίες και θα προσεγγίσουμε, ως ακολούθως. I Τα οικοσυστήματα των ακτών έχουν πρόδηλη και μέγιστη σημασία για κράτη όπως η Ελλάδα μ ε έντονο οριζόντιο διαμελισμό, κράτη δηλαδή με εκτεταμένο σύστημα ακτογραμμής και μεγάλο αριθμό νησιών και μάλιστα μικρών. Τα οικοσυστήματα των ακτών, τα οποία αποτελούν στοιχεία του φυσικού κεφαλαίου, συνιστούν για την Ελλάδα έναν πολύτιμο φυσικό πόρο και χρήζουν ιδιαίτερης και έντονης προστασίας (ΠΕ 253/96 ). Η νομική διάσταση της προστασίας τους αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ερμηνευόμενη και εφαρμοζόμενη υπό το πρίσμα του άρθρου 24 του Συντάγματος, το οποίο 1 Βλ. σχετικά και Συνήγορο του Πολίτη και την: «Ετήσια έκθεση 2005-Περίληψη του Συνηγόρου του Πολίτη», εκδόσεις Εθνικού Τυπογραφείου, ιδίως σελ , και στην ειδική θεματική ενότητα αυτής, με τον τίτλο: «Κ ΥΚΛΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ-ΕΙΔΙΚ Η ΘΕΜΑΤΙΚ Η ΕΝΟΤΗΤΑ II-Η Διαχείριση των κοινοχρήστων χώρων απότους ΟΤΑ». 20

29 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες αναγορεύει την προστασία του περιβάλλοντος σε υποχρέωση του κράτους, το οποίο οφείλει να λαμβάνει για το σκοπό αυτό προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα 2. Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 967, 968 Α.Κ. και 1 του Ν. 2971/2001 «περί αιγιαλού και παραλίας» προκύπτει ότι ο αιγιαλός είναι η ζώνη της ξηράς, που βρέχεται απότη θάλασσα απότις μεγαλύτερες και συνήθεις αναβάσεις των κυμάτων της. Αποτελείφυσική δημόσια κτήση, αφού δεν δημιουργείται με πράξη της Πολιτείας, αλλά προκύπτει από φυσικά και μόνο φαινόμενα (ΣτΕ 491/1973, 3814/1977, ΑΠ 546/1978 ΝοΒ 27,389) και είναι πράγμα κοινόχρηστο ανήκον στο Δημόσιο, εφόσον δεν ανήκει σε Δήμο ή Κοινότητα ή ο νόμος δεν ορίζει άλλως, με κύριο δεδομένο προορισμό την εξυπηρέτηση της επικοινωνίας από και προς τη θάλασσα. Υπό το ισχύον δίκαιο ουδέποτε χωρείεκποίηση ή κατ` άλλον τρόποαπόκτηση κυριότητας επί του αιγιαλού. Πρωτοπόρα είναι και η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ ) για την προστασία των ακτών. Κ ατά κανόνα, οι παράκτιες χώρες θεσπίζουν ειδικό καθεστώς ήπιας διαχειρίσεως των ακτών τους και προστατεύουν την αισθητική αυτών 3.Ελλείψει σχετικού νόμου, η ευθύνη μετατίθεται στη νομολογία, κατ ευθεία εφαρμογή του άρθρου 24 του Συντάγματος: Έτσι το Ε Τμήμα του ΣτΕ εδέχθη ότι οι οικιστικές ρυθμίσεις στις ακτές είναι κρατικό θέμα εθνικής σημασίας που α νήκει στον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας και ότι τεχνικά έργα στις ακτές επιτρέπονται μόνο για λόγους δημοσίου συμφέροντος και πάντοτε εντός ευρύτερου σχεδιασμού. Έκρινε, επίσης, προστατευτέο το αισθητικό κάλλος των ακτών (ΣτΕ 3818/1995, Ε Α 523, 621/1992) 4. Μ όνο παραχώρηση της χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας δύναται να λάβει χώρα υπό τους περιορισμούς των συνδυαζόμενων άρθρων 970 του Α.Κ και 13 Ν. 2971/2001, κατά τα οποία, όπως θα δούμε διεξοδικά, αμέσως κατωτέρω, είναι δυνατή η παραχώρηση ιδιαιτέρω ν δικαιωμάτων επί κοινοχρήστων πραγμάτων, κατά τους όρους του νόμου, μόνον εάν και εφόσον και μετά την παραχώρηση εξακολουθεί να εξυπηρετείται ή τουλάχιστον να μην αναιρείται η κατά τον προορισμό του πράγματος κοινή του χρήση (ΣτΕ 1377/1971, 2799/1972 Ε.Δ.Δ.Δ. 16, 380, Στ.Ε. 61/1974 Ε.Δ.Δ.Δ. 18, 248). Ε ιδικότερα για τον αιγιαλό, η παραχώρηση ιδιαιτέρων δικαιωμάτων γίνεται με ατομικές, μονομερείς και προσωποπαγείς πράξεις της αρμόδιας αρχής (βλ. αποφάσεις των Δημοτικών Σ υμβουλίων) κατ` ενάσκηση δημόσιας εξουσίας (ΑΠ 1331/1980 ΝοΒ 29,668), υπό τον περιορισμό να μη βλάπτεται το φυσικό περιβάλλον, να μην περιορίζεται η έκταση της θαλάσσιας λωρίδας, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους λουόμενους και να μην παρεμποδίζεται η από το ευρύ κοινό απόλαυση της θάλασσα ς, που αποτελεί αγαθό κοινό σε όλους. Ε πιπλέον, η ιδιοκτησία και η προστασία του αιγιαλού και της παραλίας ανήκει στο κράτος, γι αυτό και ακόμη και στις περιπτώσεις τις οποίες έχουμε σχετική νόμιμη εκμίσθωση αιγιαλού και παραλίας από τους Δήμους της Χώρας μας, η εκμίσθωση αυτή 2 Βλ. Σ ιούτη, Γλυκερία, Π.: Ε γχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος, Ε κδόσεις Αντ. Ν. Σ άκκουλα, Αθήνα -Κομοτηνή 2003, σελ και ιδίως σελ Βλ. λ.χ. τις περιπτώσεις Πορτογαλίας, Η.Π.Α., Αυστραλίας κ.ά. 4 Βλ. Δεκλερής, Μιχαήλ, Ηλ.: «Το Δίκαιο της Βιωσίμου Αναπτύξεως-Γενικές Αρχές» - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΤ. Ν. Σ ΑΚΚΟΥΛΑ 2000, σελ και ιδίως σελ

30 Μιχαλόπουλος Σταύρος λαμβάνει πάντοτε υπό την υψηλή εποπτεία των κατά τόπους παραρτημάτων της Κτηματικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Δημοσίου. Ε ξάλλου, η ιδιότητα του αιγιαλού ως κοινοχρήστου πράγματος, παρέχει σε κάθε δημότη, που εμποδίζεται στη χρήση και την απόλαυσή του ενόψει του δεδομένου του προορισμού του το ιδιόρρυθμο δικαίωμα που απορρέει από την προσωπικότητα του ανθρώπου και στηρίζεται στη διάταξη του άρθρου 57 Α.Κ., να αξιώσει την ικανοποίηση και μη διατάραξη τούτου 5. Ε ιδικότερα : Σύμφωνα με το άρθρο 1του Νόμου 2971/2001(Φ.Ε.Κ. 285 Α / ), προβλέπονται μεταξύ άλλων τα εξής: 1. «Αιγιαλός» είναι η ζώνη της ξηράς, που βρέχεται από τη θάλασσα από τις μεγαλύτερες και συνήθεις αναβάσεις των κυμάτων της. 2. «Παραλία» είναι η ζώνη ξηράς που προστίθεται στον αιγιαλό, καθορίζεται δε σε πλάτος μέχρι και πενήντα (50) μέτρα από την οριογραμμή του αιγιαλού, προς εξυπηρέτηση της επικοινωνίας της ξηράς με τη θάλασσα και αντίστροφα». Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 2 του Νόμου 2971/2001(Φ.Ε.Κ. 285 Α / ), προβλέπονται τα εξής: «1. Ο αιγιαλός, η παραλία, η όχθη και η παρόχθια ζώνη είναι πράγματα κοινόχρηστα και ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο, το οποίο τα προστατεύει και τα διαχειρίζεται 2. Η προστασία του οικοσυστήματος των ζωνών αυτών είναι ευθύνη του Κράτους. 3. Ο κύριος προορισμός των ζωνών αυτών είναι η ελεύθερη και ακώλυτη πρόσβαση προς αυτές. Κατ' εξαίρεση ο αιγιαλός, η παραλία, η όχθη και η παρόχθια ζώνη μπορούν να χρησιμεύσουν για κοινωφελείς περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς σκοπούς και για απλή χρήση της παραγράφου 1 του άρθρου 13, καθώς επίσης και για την εξυπηρέτηση υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος. 4. Στον αιγιαλό, την παραλία, την όχθη και την παρόχθια ζώνη δεν επιτρέπεται η κατασκευή κτισμάτων και εν γένει κατασκευασμάτων, παρά μόνο για την επιδίωξη των σκοπών, που αναφέρονται στην προηγούμενη παράγραφο.5. Ο παλαιός αιγιαλός και η παλαιά όχθη ανήκουν στην ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου και καταγράφονται ως δημόσια κτήματα». Σ ύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 4 του Νόμου 2971/2001 προβλέπονται τα εξής: «Είναι δυνατή η παραχώρηση με τη διαδικασία και τους όρους που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 1, χωρίς δημοπρασία, της απλής χρήσης αιγιαλού για 5 Βλ. Μ παλής, Γεν. Αρχ. παρ. 204, 206, ιδίου Εμπρ.Δικ. παρ. 10, Τούσης, Ε μπρ. Δικ. παρ. 61, Δωρής: «Τα Δημόσια κτήματα Αιγιαλός και παραλία», τόμ. Β, τεύχ. Α ` έκδ σελ. 33, Σιούτη, Γλυκερία, Π.: Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος, ό.π. υποσημ..2, σελ και ιδίως σελ Ε πίσης, για περισσότερη βιβλιογραφία αναφορικά με τον αιγιαλό και την παραλία, βλ. ενδεικτικά μεταξύ άλλων και: Λεκέας, Σωκράτης, Γ.: «Κ ΟΙΝ ΟΧΡΗ ΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΥ -Ο.Τ.Α. Οδοί, πλατείες, άλση, πάρκα, πεζοδρόμια, αιγιαλός, παραλία, ρέοντα ύδατα, δάση, βοσκή, Ιεροίναοί κ.α.», Ν ΟΜΙΚ Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΕΚΔΟΣΗ 2004, σελ , Ξ υλουράς, Κ ωνσταντίνος: «Ε κμετάλλευση ομπρελών σε παραλίες», βιβλιοθήκη ΣΕΤΕ, 2004, Ευθυμιάτου-Πουλάκου, Αντωνία : «ΤΟΥΡΙΣ ΤΙΚ Ο ΔΙΚ ΑΙΟ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΤ.Ν.ΣΑΚΚΟΥΛΑ, γ έκδοση 2005, σελ

31 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες ένα χρόνο σε αυτούς που έχουν όμορες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, κάμπινγκ ή κέντρα αναψυχής, για τους σκοπούς που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο της προηγουμένης παραγράφου προς εξυπηρέτηση του κοινού.». Η διατύπωση, εν προκειμένω «Ε ίναι δυνατή», υποδηλώνει διακριτική ευχέρεια της διοίκησης για τις σχετικές παραχωρήσεις, η οποία σε περίπτωση αρνήσεώς της θα πρέπει να συνοδεύει την άρνησή της αυτή και με επαρκή αιτιολογία. Η έκταση την οποία δικαιούται να λάβει ως μισθωτής το εν λόγω πρόσωπο, είναι αυτή που σχηματίζεται από τη νοητή έκταση των γραμμών της εν λόγω ιδιοκτησίας επί του αιγιαλού και της παραλίας. Τυχούσα παρεμβολή δρόμου μεταξύ της εν λόγω ιδιοκτησίας και του ομόρου υπό κρίση αιγιαλού ή της ομόρου υπό κρίση παραλίας δεν αναιρεί το στοιχείο της ομορότητας αυτής. Εάν ο νομοθέτης επιθυμούσε μία τέτοια διαφοροποίηση της έννοιας του ομόρου, θα το ανέφερε ρητά. Όμως δεν προβαίνει ρητά σε μία τέτοια διαφοροποίηση και συνεπώς ισχύει το προαναφερθέν συμπέρασμά μας με αποτέλεσμα και ο εν λόγω όμορος ιδιοκτήτης να δικαιούται να επικαλεστείτα ευεργετήματα του προαναφερθέντος άρθρου 13 παρ. 4 του Νόμου 2971/2001. Επίσης, διευκρινίζεται, ότι η ratio legis της εν λόγω διατάξεως είναι η διευκόλυνση των προαναφερθεισών επιχειρήσεων να ασκούν τις σχετικές τους δραστηριότητες επωφελούμενες του γειτονικού-ομόρου προς αυτές αιγιαλού και παραλίας. Για το λόγο αυτό και προβλέπει ο νομοθέτης στην περίπτωση αυτή και στις προαναφερθείσες επιχειρήσεις την εκμίσθωση χωρίς την προηγούμενη δημοπράτηση. Μ ε τον τρόπο αυτό, ο νομοθέτης, εμμέσως, πλην σαφώς, αναγνωρίζει την λειτουργική συνέχεια και αξία του εν λόγω αιγιαλού και της παραλίας προς τις εν λόγω όμορες επιχειρήσεις, και αναγνωρίζει μόνο σε αυτές την δυνατότητα απευθείας εκμίσθωσης από τα αρμόδια διοικητικά όργανα τα οποία θα δούμε ως ακολούθως, και χωρίς προηγούμενη δημοπρασία. Εκ του λόγου αυτού, συνάγεται ότι δεν επιτρέπεται στην διοίκηση να προβαίνει στην σχετική εκμίσθωση διά δημοπρασίας ή χωρίς, του εν λόγω αιγιαλού και παραλίας σε άλλα πρόσωπα και σχετικές επιχειρήσεις τα οποία δεν είναι όμορα προς τον εν λόγω αιγιαλό και παραλία και σε βάρος των προαναφερθεισών ομόρων προσώπων-επιχειρήσεων. Σ κοπός του νομοθέτη, εν προκειμένω, είναι να μην καταργείται η λειτουργική συνέχεια και αξία του εν λόγω αιγιαλού και της παραλίας προς τις εν λόγω όμορες επιχειρήσεις και τελικά να αποφεύγονται εντάσεις οι οποίες σαφώς κα ι θα επέρχονταν στην αντίθετη περίπτωση. Ακόλουθα, σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 1 του προαναφερθέντος νόμου «Απλή χρήση του αιγιαλού και της παραλίας είναι κάθε χρήση, εφόσον από αυτή δεν παραβιάζεται ο προορισμός τους ως κοινόχρηστων πραγμάτων και δεν επέρχεται αλλοίωση στη φυσική μορφολογία τους και τα βιοτικά στοιχεία τους». Ε πίσης, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 13 παρ.3 του ν. 2971/2001 περί αιγιαλού και παραλίας ορίζει επακριβώς τα εξής: «Είναι δυνατή η παραχώρηση, με τη διαδικασία και τους όρους του πρώτου εδαφίου της προηγουμένης παραγράφου, της απλής χρήσης αιγιαλού για την άσκηση δραστηριοτήτων, που εξυπηρετούν τους λουόμενους ή την αναψυχή του κοινού (όπως εκμίσθωση θαλάσσιων μέσων αναψυχής, καθισμάτων, ομπρελών, λειτουργία τροχηλάτου αναψυκτη ρίου κ.λπ. ). Αν παραχωρηθεί η χρήση αιγιαλού για την εκμίσθωση καθισμάτων και ομπρελών, η έκταση 23

32 Μιχαλόπουλος Σταύρος αιγιαλού κάθε παραχώρησης δεν δύναται να υπερβαίνει τα πεντακόσια ( 500 ) τετραγωνικά μέτρα. Εάν στον ίδιο αιγιαλό υπάρχουν περισσότερες παραχωρήσεις για την εκμίσθωση ομπρελών και καθισμάτων, πρέπει μεταξύ των διαφόρων χώρων του αιγιαλού που έχουν παραχωρηθεί να υφίσταται ενδιάμεση απόσταση ελεύθερης ζώνης τουλάχιστον εκατό ( 100 ) μέτρων. Οι διατάξεις του προηγουμένου εδαφίου δεν εφαρμόζονται εάν πρόκειται να παραχωρηθεί αιγιαλός για να εκμισθωθούν καθίσματα και ομπρέλες από εκείνους που έχουν γειτονικά καταστήματα και μόνο για το χώρο εμπρός από τα καταστήματά τους.». Ακολούθως, το πρώτο εδάφιο του άρθρου 13 παρ. 2 του προαναφερθέντος Nόμου 2971/2001 στο οποίο παραπέμπει η προαναφερθείσα διάταξη, όπως αυτό τροποποιήθηκε δυνάμει της παρ.2 του άρθρου 10 του Ν. 3207/2003 (Φ.Ε.Κ. Α 302/ ) αναφέρει τα εξής: «Η παραχώρηση της απλής χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας γίνεται με απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών έναντι ανταλλάγματος, κατά τις διατάξεις για την εκμίσθωση δημόσιων κτημάτων. (Ακολουθείται, δηλαδή, σε γενικές γραμμές η διαδικασία της δημοπρασίας). Σε ό,τι αφορά αιγιαλό και παραλία που περιβάλλει ή εντός του οποίου βρίσκονται αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία και ιστορικοί τόποι, απαραίτητη προϋπόθεση για την παραχώρηση της απλής χρήσης του αποτελεί η σύμφωνη γνώμη του Υπουργού Πολιτισμού». Επίσης σύμφωνα με άρθρο 13 παρ.5 του προαναφερθέντος Νόμου 2971/2001, ορίζεται ότι: «5. Μ ε κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομικών επιτρέπεται η απευθείας παραχώρηση με ή χωρίς αντάλλαγμα της απλής χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας σε δήμους και κοινότητες για την άσκηση των δραστηριοτήτων της παρα γράφου 2. Μ ε την ίδια απόφαση καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια». Η εν λόγω κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομικών του προαναφερθέντος άρθρου 13 παρ. 5 του Ν. 2971/2001, είναι κανονιστικού περιεχομένου και συνεπώς για την υπόστασή της απαιτείται και η δημοσίευσή της, κάθε φορά, στο Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ.) 6. Η εν λόγω Κοινή Υπουργική Απόφαση, θα καθορίζει κάθε φορά, τους όρους και τις προϋποθέσεις της εκμίσθωσης του αιγιαλού και της παραλίας απότα Δημοτικά Συμβούλια των Δήμων της χώρας μας, (τα οποία είναι αρμόδια για τη λήψη των σχετικών αποφάσεων σύμφωνα με το άρθρο 24 του Π.Δ. 410/1995 «ΔΗΜΟΤΙΚ ΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝ ΟΤΙΚ ΟΣ ΚΩΔΙΚ ΑΣ»), είτε πρόκειται για εκμίσθωσή τους με δημοπρασία, είτε πρόκειται για εκμίσθωση σε όμορους προς αυτούς ιδιοκτήτες εκτάσεων και επιχειρήσεων, απευθείας και χωρίς την προηγούμενη δημοπρασία τους. Ε πίσης, απότην διάταξη αυτή άρθρο 13 παρ.5 του προαναφερθέντος Νόμου 2971/2001,προκύπτει, σαφώς, ότι η ιδιοκτησία του αιγιαλού και της παραλίας, ως κοινοχρήστων χώρων και συνεπώς και η προστασία τους, ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο, ενώ με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομικών επιτρέπεται, απλά και μόνο η απευθείας παραχώρηση με ή χωρίς 6 Σύντομα, αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σχετική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας ( Ε Τμήμα ). 24

33 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες αντάλλαγμα της απλής χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας σε δήμους και κοινότητες για την άσκηση των δραστηριοτήτων του άρθρου 13 παρ. 2 του Ν. 2971/2001 και υπό τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις. Επίσης, οι σχετικές αποφάσεις των Δημοτικών Σ υμβουλίων με τις οποίες εκμισθώνεται ο αιγιαλός και η παραλία σε κάθε έναν από τους δικαιούχους-παραχωρησιούχους είναι, όπως ήδη προαναφέραμε (υπό 2-I), ατομικές, μονομερείς και προσωποπαγείς πράξεις της αρμόδιας αρχής και εν προκειμένω των Δημοτικών Συμβουλίων κατ` ενάσκηση δημόσιας εξουσίας (ΑΠ 1331/1980 Ν οβ 29,668) οι οποίες θα πρέπει να φέρουν νόμιμη αιτιολογία, σε αυτές θα πρέπει να καθορίζεται, επακριβώς, η έκταση του αιγιαλού και της παραλίας που εκμισθώνετα ι και ακολούθως υπογράφονται και σχετικά ιδιωτικά συμφωνητικά, εντός των οποίων αναφέρονται μεταξύ άλλων, τα στοιχεία του Δημάρχου ο οποίος εκπροσωπεί των Δήμο ως εκμισθωτή, τα στοιχεία του προσώπου στο οποίο έγινε η σχετική εκμίσθωση, ως μισθωτή, η υπό εκμίσθωση έκταση του αιγιαλού και της παραλίας σε τετραγωνικά μέτρα, όπως αυτή περιγράφεται και σε σχετικό τοπογραφικό διάγραμμα το οποίο οφείλει να προσκομίσει ο εν λόγω μισθωτής ενώπιον των αρμοδίων υπηρεσιών, πριν απότη λήψη σχετικών αποφάσεων εκμίσθωση ς του αιγιαλού και της παραλίας, η διάρκεια της εν λόγω μισθώσεως, η οποία όπως προαναφέραμε σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ.4 του Ν.2971/2001, δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το ένα (1) έτος, τα στοιχεία του μισθωτού Κατά των αποφάσεων αυτών υπάρχει σε κάθε πρόσωπο το οποίο έχει έννομο συμφέρον, η δυνατότητα της νομίμου και εμπροθέσμου ασκήσεως προσφυγής ενώπιον της κατά τόπον αρμοδίας Επιτροπής του άρθρου 18 του Ν.2218/1994 (άρθρο 177 του Π.Δ. 410/1995 «ΔΗΜΟΤΙΚ ΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝ ΟΤΙΚ ΟΣ ΚΩΔΙΚ ΑΣ») και ακόλουθα στον ηττηθέντα από τους αντιδίκους, υπάρχει και η δυνατότητα της νομίμου και εμπροθέσμου ασκήσεως αιτήσεως ακυρώσεως ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ ) και στο Ε Τμήμα αυτού. II Υπ αριθμ. 489/2002 γνωμοδότηση του Νομικ ού Σ υμβουλίου του Κράτους Ήδη, από το έτος 2002, το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών (Γεν. Διεύθυνση Δημόσιας Περιουσίας και Εθνικών Κληροδοτημάτων, Διεύθυνση Δημόσιας Περιουσίας Τμήμα β ), προς το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, διά του υπ αριθμ /5014/Β 0010/19/06/2002 εγγράφου του, υπέβαλλε προς το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, το εξής ερώτημα : «Ε άν είναι δυνατή η κατ αρ.13 παρ. 4 Ν.2971/2001 απ ευθείας παραχώρηση της απλής χρήσης αιγιαλού στους έχοντες παρακείμενο οικόπεδο χωρίς κτιριακή υποδομή και για χρονικό διάστημα μικρότερο του έτους». Το υπουργείο οικονομίας και οικονομικών, διά του εν λόγω ερωτήματός του, θέλησε να καλύψει ένα κενό νόμου του οποίο υπήρχε πράγματι στην διάταξη του άρθρου 13 του Ν.2971/2001, αναφορικά με την αναγκαιότητα της ύπαρξης κτιριακής υποδομής σε όμορο οικόπεδο επιχειρηματία, προκειμένου να παραχωρηθείσε αυτόν, απ ευθείας, όμορος αιγιαλός και παραλία, και για το λόγο αυτό ζήτησε την σχετική συνδρομή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. (Προς επίρρωση, μάλιστα των προαναφερθέντων, θυμίζουμε ότι η σχετική διάταξη 25

34 Μιχαλόπουλος Σταύρος του άρθρου 13 παρ. 4 Ν.2971/2001 προβλέπει ότι: «Είναι δυνατή η παραχώρηση με τη διαδικασία και τους όρους που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 1, χωρίς δημοπρασία, της απλής χρήσης αιγιαλού για ένα χρόνο σε αυτούς που έχουν ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, κάμπινγκ ή κέντρα αναψυχής, για τους σκοπούς που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο της προηγουμένης παραγράφου προς εξυπηρέτηση του κοινού.». Η εν λόγω διάταξη, δεν αναφέρει ρητά κυρίως αναφερόμενο σε κάμπινγκ ή κέντρα αναψυχής, την αναγκαιότητα της ύπαρξης κτιριακής υποδομής, για την σχετική απ ευθείας παραχώρηση αιγιαλού και παραλίας σε όμορους προς αυτούς, ιδιοκτήτες). Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, μετά από σχετική γραμματική και τελεολογική ερμηνεία των διατάξεων των παρ. 3 και 4 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001 θεωρουμένων σε συνδυασμό προς τις λοιπές διατάξεις του ίδιου νόμου και ιδιαίτερα προς αυτές του άρθρου 2 και του άρθρου 15, το οποίο τελευταίο επιγράφεται «Γενικές ρυθμίσεις για τις παραχωρήσεις» και υπό το πρίσμα πάντοτε του άρθρου 24 του Συντάγματος και των άρθρων 967 και 970 Α.Κ. διά της υπ αριθμ. 489/2002 και με αριθμ. πρωτ. 5432/2002 γνωμοδοτήσεώς του -Β Τμήμα διακοπών-σ υνεδρίαση της 28 ης Αυγούστου 2002, η οποία ενεκρίθη από τον αρμόδιο Υπουργό, και σύμφωνα με την πα ράγραφο IV αυτής, απεφάνθη τα εξής: «.κατ εφαρμογή της διατάξεως της παρ.4 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001, δυνατότητα παραχώρησης δικαιώματος χρήσεως αιγιαλού σε ιδιώτες άνευ δημοπρασίας, προς εξυπηρέτηση του κοινού, δεν αναιρείται σε περίπτωση μη υπάρξεως κτιριακής υποδομής στο όμορο του αιγιαλού ακίνητο μόνον εφόσον η αρμόδια για την παραχώρηση αρχή διαπιστώσει προυφιστάμενη κατά την υποβολή της αιτήσεως παραχωρήσεως άσκηση από τον παραχωρησιούχο προσωπικώς επί του ομόρου ακινήτου νόμιμης οικονομικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας που μπορεί να ενταχθεί στην έννοια του κέντρου αναψυχής. Η απ ευθείας παραχώρηση γίνεται κατά νόμο για ένα έτος και δεν μπορεί να ισχύσει για μικρότερο χρονικό διάστημα». Πράγματι, δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι εν μέρει, η προαναφερθείσα γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, μπόρεσε κατ αρχήν να προσφέρει μία σαφή και ξεκάθαρη απάντηση επί τους προαναφερθέντος ζητήματος, δεχόμενο ρητώς ότι δυνατότητα παραχώρησης δικαιώματος χρήσεως αιγιαλού σε ιδιώτες άνευ δημοπρασίας, προς εξυπηρέτηση του κοινού, δεν αναιρείται σε περίπτωση μη υπάρξεως κτιριακής υποδομής στο όμορο του αιγιαλού ακίνητο μόνον εφόσον η αρμόδια για την παραχώρηση αρχή διαπιστώσει προυφιστάμενη κατά την υποβολή της αιτήσεως παραχωρήσεως άσκηση απότον πα ραχωρησιούχο προσωπικώς επί του ομόρου ακινήτου νόμιμης οικονομικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας που μπορεί να ενταχθείστην έννοια του κέντρου αναψυχής. Ωστόσο, πολύ μεγαλύτερη θα ήταν εν προκειμένω η συνεισφορά τόσο της εν λόγω διατάξεως του άρθρου 13 του Ν.2971/2001 όσο και της προαναφερθείσης υπ αριθμ. 489/2002 γνωμοδοτήσεώς του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, εάν προέβαιναν σε ένα ακόμη ερμηνευτικό βήμα, σε αυτό του εννοιολογικού προσδιορισμού του όρου «κέντρο αναψυχής». Πράγματι, το ερμηνευτικό α υτό κενό, οδήγησε σε σχετικό ερώτημα προς το Νομικό Σύμβουλο του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, ο οποίος σύμφωνα με το με αρ. πρωτ.: 7164/ έγγραφό 26

35 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες του απεφάνθη συμπερασματικά τα εξής: «Η δε κατά τη διάταξη της παρ.4 του άρθρου 13 έννοια του κέντρου αναψυχής είναι η τρέχουσα στην κοινωνική ελληνική πραγματικότητα και δεν είναι δυνατό να απαριθμηθούν εξαντλητικά όλες οι μορφές οικονομικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας που μπορούν να υπαχθούν στην έννοια αυτή, σαν τέτοιες όμως μπορούν να αναφερθούν ενδεικτικά επιχειρήσεις καφεζαχαροπλαστείου, εστιατορίου κ.λπ. όχι όμως και επιχειρήσεις εκμισθώσεως ομπρελών, καθισμάτων ή σκαφών αναψυχής, διότι αυτές παρότι εξυπηρετούν τους λουόμενους ή την αναψυχή του κοινού, δεν συνιστούν «κέντρα αναψυχής» κατά την έννοια της διατάξεως της παρ.4 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001». Σχετικό είναι και το με Αριθμ. Πρωτ.443/7 Μαΐου 2004 έγγραφο της Κτηματικής Υπηρεσίας Σάμου. Από τις προαναφερθείσες σκέψ εις, αλλά και από την εξέταση του ευρύτερου νομοθετικού πλαισίου σχετικά με τον αιγιαλό και την παραλία, αβίαστα κανείς θα μπορούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αοριστία τόσο των εννοιολογικών προσδιορισμών όσο και των ευρύτερων νομοθετικών ρυθμίσεων που προβλέπονται σε αυτό, περισσότερο δημιουργεί νέα προβλήματα παρά προσπαθεί με συνέπεια να επιλύσει τα ήδη υφιστάμενα. Αυτό συμβαίνει κυρίως, εξαιτίας του γεγονότος ότι τις βασικές νομοθετικές ρυθμίσεις, έρχονται να εξειδικεύσουν και να προσδιορίσουν γνωμοδοτήσεις άλλων οργάνων του Ελληνικού Δημοσίου όπως οι γνωμοδοτήσεις του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους ή ακόμη και νομικών συμβούλων δημοσίων υπηρεσιών, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζονται να είναι μεταξύ τους αντικρουόμενες και αντιφατικές και οι οποίες όμως αν και δεν αποτελούν νόμους του Κράτους ούτε κα ι έχουν την ισχύ μίας δικαστικής απόφασης, ωστόσο αποτελούν τεκμήρια για τους Δήμους, τα οποία θα πρέπει αυτοίνα τα λαμβάνουν υπ όψη, δεδομένου ότι οι αιγιαλοίκαι οι παραλίες της χώρας μας είναι κοινόχρηστοι χώροι και η προστασία τους επαφίεται αποκλειστικά στο Ελληνικό Δημόσιο, όπως, ήδη, προαναφέραμε. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η δημιουργία ενός καθεστώτος αβεβαιότητας και προβλημάτων τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν κυρίως οι Ο.Τ.Α. Α βαθμού, οι παραθαλάσσιοι δήμοι της χώρας μας, στους οποίους έχει εκχωρηθεί από το Ελληνικό Δημόσιο το δικαίωμα εκμίσθωσης της απλής χρήσης του αιγιαλού έναντι φυσικά συγκεκριμένου μηνιαίου μισθώματος. Η αβεβαιότητα αυτή και τα προβλήματα αυτά, εντοπίζονται αφενός μεν στις σχέσεις των Δήμων με τους πολίτες και λοιπά πρόσωπα όταν αυτοί έρχονται να αιτηθούν την απευθείας παραχώρηση με εκμίσθωση από τους Δήμους, αιγιαλού, με τα προσόντα και τις προϋποθέσεις του ομόρου επιχειρηματία - ασκούντος οικονομική δραστηριότητα, αφετέρου δε στην προσπάθεια των Δήμων να μην παρανομήσουν, μέσα σε ένα ούτως ή άλλως νεφελώδες νομοθετικό καθεστώς, το οποίο φαίνεται ότι δεν παρέχει κάποια ουσιαστική δικλείδα ασφαλείας. Κλασσική περίπτωση τέτοιας αντίφασης, και χαρακτηριστική απεικόνιση αυτού του νεφελώδους νομοθετικού καθεστώτος αποτελεί η περίπτωση των γνωμοδοτήσεων: α ).489/2002 του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους-Β Τμήμα διακοπών-σ υνεδρίαση της 28 ης Αυγούστου 2002, η οποία ενεκρίθη από τον αρμόδιο Υπουργό και β).της γνωμοδοτήσεως του με αρ. πρωτ.: 7164/ έγγραφου του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών-Γραφείο Νομικού Συμβούλου. Η αντίφαση που προκαλεί εν προκειμένω η κεντρική 27

36 Μιχαλόπουλος Σταύρος διοίκηση εντοπίζεται στο εξής σημείο: ενώ δηλαδή το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους αποφαίνεται ρητά ότι: «.η δυνατότητα παραχώρησης δικαιώματος χρή σεως αιγιαλού σε ιδιώτες άνευ δημοπρασίας, προς εξυπηρέτηση του κοινού, δεν αναιρείται σε περίπτωση μη υπάρξεως κτιριακής υποδομής στο όμορο του αιγιαλού ακίνητο μόνον εφόσον η αρμόδια για την παραχώρηση αρχή διαπιστώσει προυφιστάμενη κατά την υποβολή της αιτήσεως παραχωρήσεως άσκηση απότον παραχωρησιούχο προσωπικώς επί του ομόρου ακινήτου νόμιμης οικονομικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας που μπορεί να ενταχθεί στην έννοια του κέντρου αναψυχής», έρχεται εν έτει 2003 η γνωμοδότηση που περιέχεται στο με αρ. πρωτ.: 7164/ έγγραφο του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών-Γραφείο Νομικού Συμβούλου, και ενώ αποφεύγει να προσδιορίσει εννοιολογικά το κέντρο αναψυχής, ακόλουθα και εντελώς αναιτιολόγητα, αποκλείει απότην έννοια του «κέντρου αναψυχής» τις επιχειρήσεις εκμισθώσεως ομπρελών, καθισμάτων ή σκαφών αναψυχής από τον εννοιολογικό προσδιορισμό του «κέντρου αναψυχής». Αποκλείει, δηλαδή, η γνωμοδότηση αυτή, εντελώς αναιτιολόγητα και ανεξήγητα, από την έννοια του «Κέντρου Αναψυχής», την σημαντικότερη ίσως ελληνική πα ρα θα λ άσσια επιχειρημα τική δρα στηριότητα η οποία μπορεί να α σκηθεί χωρίς να απαιτείται προηγούμενη κτιριακή υποδομή, και περιορίζει με τον τρόπο αυτό, σημαντικά και αναιτιολόγητα, την έννοια του «Κ έντρου Αναψυχής» με συνέπειες δυσμενέστατες, προς την οικονομική δραστηριότητα του διοικουμένου - ασκούντος οικονομική δραστηριότητα. Έτσι, με τον τρόπο αυτό, όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, τα οποία παρέχει προς τον διοικούμενο η προαναφερθείσα υπ αριθμ. 489/2002 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, τα ψαλιδίζει η γνωμοδότηση του με αρ. πρωτ.: 7164/ εγγράφου του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών-Γραφείο Νομικού Συμβούλου, χωρίς την απαιτούμενη εκ του νόμου ειδικότερη αιτιολογία, περιορίζοντας έτσι σημαντικά την οικονομική δραστηριότητα των ενδιαφερομένων πολιτών. Δημιουργείται έτσι μετά και από όλες αυτές τις προαναφερθείσες σκέψ εις, εύλογα το επιπλέον ερώτημα αναφορικά με τον εννοιολογικό προσδιορισμό, ακόμη και αυτού του προυφισταμένου της οικονομικής δραστηριότητας ως προς τα «κέντρα αναψυχής», το οποίο και πρέπει να διαπιστώσει το εκάστοτε Δημοτικό Συμβούλιο, προκειμένου να προβείστην σχετική απ ευθείας παραχώρηση του αιγιαλού και της παραλίας σε όμορους ιδιοκτήτες-ασκούντες οικονομική δραστηριότητα. Ε π αυτού του ζητήμα τος, δύο απόψεις ερίζουν: η πρώτη άποψη θεωρεί ότι για το σχετικό «προυφιστάμενο», τα αρμόδια Δημοτικά Συμβούλια, θα πρέπει να εξετάζουν μόνο το έγγραφο της έναρξης επαγγέλματος της αρμόδια Δ.Ο.Υ. και το είδος του επαγγέλματος αυτού, και να μην παρεισφρύουν και στο ζήτημα της πραγματικής ασκήσεως της επιχειρηματικής δραστηριότητας όπως αυτή αποδεικνύεται παραδείγματος χάρη από την προσκόμιση των περισσοτέρων της μιας αποδείξεων παροχής υπηρεσιών, ή των σχετικών φορολογικών δηλώσεων σε χρόνο προγενέστερο της υποβολής αιτήσεως προς τα αρμόδια για την παραχώρηση Δημοτικά Συμβούλια. Η δεύτερη άποψη, θεωρεί, ότι δεν αρκεί, για την σχετική, απ ευθείας παραχώρηση του αιγιαλού και της παραλίας σε πρόσωπα, ασκούντα όμορη επιχειρηματική δραστηριότητα, μόνο το έγγραφο της σχετικής ενάρξεως επαγγέλματος προς την αρμόδια Δ.Ο.Υ. 28

37 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες των συμβολαίων ιδιοκτησίας ή των μισθωτηρίων συμβολαίων και των σχετικών τοπογραφικών διαγραμμάτων, τα οποία απεικονίζουν τον υπό παραχώρηση χώρο, αλλά ότι επιπλέον απαιτείται η διαπίστωση και τη ς πραγματικής ασκήσεως επαγγέλματος διά της προσκομίσεως από τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα, π.χ. σχετικών και πολλών δελτίων αποδείξεων παροχής υπηρεσιών. Καθίσταται συνεπώς σαφές από τις προαναφερθείσες σκέψ εις ότι υπάρχει σαφές κενό στις εν λόγω διατάξεις νόμ ων, σχετικά με το πώς προσδιορίζει ο νομοθέτης τις έννοιες του «κέντρου αναψυχής» και του «προυφισταμένου» των επιχειρήσεων ως προϋποθέσεις για την απ ευθείας παραχώρησης αιγιαλού και παραλίας σε όμορους ασκούντες οικονομική δραστηριότητα, με βάση το Ν.2971/2001 και τη σχετική επεξεργασία που επέφεραν σε αυτόν, τόσο η προαναφερθείσα υπ αριθμ. 482/2001 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, όσο και το προαναφερθέν υπ αριθμ. πρωτ.: 7164/ έγγραφο του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών-Γραφείο Νομικού Συμβούλου, με δεδομένο ότι, όπως ήδη προαναφέραμε, από τις προαναφερθείσες διατάξεις προκύπτει ότι, για την απ ευθείας εκμίσθωση - παραχώρηση αιγιαλού και παραλίας αντί συγκεκριμένου μισθώματος σε όμορες αυτών επιχειρήσεις αναψυχής δεν απαιτείται η ύπαρξη κτιριακής εγκαταστάσεως. Επί του παρόντος, εντός πάντοτε του προαναφερθέντος νεφελώδους νομοθετικού καθεστώτος και μέχρι να καλυφθεί το εν λόγω κενό του εννοιολογικού προσδιορισμού των όρων αυτών, προκειμένου, κατά τη γνώμη μου, τα Δημοτικά Συμβούλια να κινούνται με ασφάλεια προς τη λήψη αποφάσεως στο υπό κρίση ζήτημα, εντός πάντα του νεφελώδους νομοθετικού καθεστώτος που ήδη σκιαγραφήσαμε προηγουμένως, θα πρέπει να εξετάζουν αυτά, τα δημόσια έγγραφα των ενάρξεων δηλώσεως επιτηδεύματος της Αρμόδιας Δ.Ο.Υ. και εφόσον φυσικά αποδεικνύουν ότι έχουν είτε την κυριότητα (με την σχετική προσκόμιση στους αρμοδίους Δήμους των συμβολαίων) ή την κατοχή (με την με την σχετική προσκόμιση στους αρμοδίους Δήμους των σχετικών ιδιωτικών συμφωνητικών μίσθωσης) κα ι των σχετικών τοπογραφικών διαγραμμάτων, οικοπέδου, γειτονικού προς τον προς παραχώρηση αιγιαλό και παραλία να προβαίνουν στην παραχώρηση ομόρου αιγιαλού σε ενδιαφερόμενα πρόσωπα, τα οποία εντός του χώρου, που παρουσιάζουν ότι έχουν την ιδιοκτησία ή την κατοχή, ασκούν ευρύτερες οικονομικές-επιχειρηματικές δραστηριότητες αναψυχής, όμορες του αιγιαλού του οποίου την παραχώρηση αιτούνται από το Δημοτικό Συμβούλιο, και οι οποίες είναι άλλες από την εκμίσθωση ομπρελών, καθισμάτων και σκαφών αναψυχής. Τονίζεται στο σημείο αυτό, ότι το μόνο, επί του παρόντος ασφαλές κριτήριο για να εξετάσουν τα Δημοτικά Συμβούλια, το προυφιστάμενο της ομόρου επιχείρησης είναι το δημόσιο έγγραφο της ενάρξεως δηλώσεως επιτηδεύματος της Αρμόδιας Δ.Ο.Υ. το οποίο ως δημόσιο έγγραφο δεσμεύει τα Δημοτικά Συμβούλια. Αν για οποιοδήποτε νόμιμο λόγο το έγγραφο αυτό ανακληθεί από την υπηρεσία που το εξέδωσε, ή παύσει για οποιονδήποτε νόμιμο λόγο τις δραστηριότητές του το ενδιαφερόμενος πρόσωπο, τότε και μόνο τότε ο Δήμος μπορεί να αρνηθεί σε όμορο επιχειρηματία την παραχώρηση της χρήσης του αιγιαλού, ή να την ανακαλέσει. Προς αυτή την 29

38 Μιχαλόπουλος Σταύρος κατεύθυνση κινήθηκε και η σχετική υπ αριθμ.67/2005 απόφαση της Επιτροπής του άρθρου 18 του Ν.2218/1994 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Υπ αριθμ. 187/2003 γνω μοδότηση του Νομικ ού Σ υμβουλίου του Κράτους Ακόλουθα, το έτος 2003, η Διεύθυνση Νομοθετικού Έργου του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, με το υπ αριθμ. 608/ έγγραφό της, προς το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, υπέβαλλε προς το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, το εξής ερώτημα : «Ε άν είναι δυνατή ή όχι η παραχώρηση της απλής χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας περιοχών που τελούν υπό καθεστώς ειδικής προστασίας και διαχείρισης, μη υπαγομένων στην αρμοδιότητα του Υπουργού Οικονομικών) και από ποία εκάστοτε Αρχή». Επί του ερωτήματος αυτού, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους-Τμήμα Α, εξέδωσε την υπ αριθμ. 187/2003 γνωμοδότησή του, της συνεδρίασης της 14 ης Μαΐου 2003, η οποία ακόμη δεν έχει λάβει τη σχετική έγκριση του αρμοδίου υπουργού. Προκειμένου να γνωμοδοτήσει επί του ως άνω ερωτήματος, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, ακολούθησε τον εξής νομικό συλλογισμό: α ). Με τις διατάξεις των νόμων 1650/1986, 2831/2000, 3028/2002, καθιερώνεται, ύστερα από σχετική πράξη χαρακτηρισμού, ειδικό κα ι αυστηρό νομικό καθεστώς προστασίας, ανάδειξης, διαχείρισης κ.λπ. χώρων, περιοχών, τοπίων, ζωνών και συνόλων, που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον από απόψεως φυσικού ή πολιτιστικού περιβάλλοντος, οι οποίοι τελούν, κατ αρχήν, υπότην ευθύνη και την εποπτεία των υπηρεσιών των κατά περίπτωση αρμοδίων Υπουργείων. Για τις περιοχές αυτές απαιτείται σε κάθε περίπτωση, η επιβολή γενικών περιορισμών ή ειδικών μέτρων προς αποφυγή οποιασδήποτε βλάβης, αλλοιώσεως ή υποβαθμίσεώς τους (ΣτΕ 2881/2000 κ.α.), β). Ο αιγιαλός και η παραλία που τυχόν καταλαμβάνεται από τις άνω περιοχές ως αναπόσπαστο στοιχείο του εκάστοτε προστατευτέου αντικειμένου, χώρου, τοπίου ή συνόλου, υπόκειται στο οικείο νομικό καθεστώς προστασίας και διαχείρισης, το οποίο μάλιστα κατισχύει, ως ειδικό, οιασδήποτε άλλης σχετικής ρύθμισης, κάθε δε παρέμβαση επ αυτών πρέπει να είναι συμβατή με τον προορισμό, τη φυσιογνωμία, το χαρακτήρα κ.λπ. του οικείου προστατευτικού καθεστώτος (βλ. ενδεικτικά επί παραλιακών παραδοσιακών οικισμών και επεμβάσεων επί του ευπαθούς οικοσυστήματος της ακτογραμμής αυτών ΣτΕ 3476/2001, 637/1998 κ.α. ως προς τον καθορισμό και τη συναφή απαλλοτρίωση παραλίας προς δημιουργία κοινοχρήστου χώρου σε περιοχή πέριξ μνημείου Γνωμ. Ν.Σ.Κ.(Δ μ.) 273/1999, ως προς τις επιτρεπτές επεμβάσεις σε περιοχές προστασίας της φύσης ΣτΕ /2001 κ.α.), γ). Μετά την έναρξη ισχύος του Ν.1650/1986 οι διατάξεις των παραγράφων 1 α και 2 του άρθρου 1 του Ν.1469/1950 πρέπει να θεωρούνται σιωπηρά καταργημένες, τόποι, όπως «ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» που έχουν υπαχθεί στην προστασία του Υπουργείου Πολιτισμού με ειδικές κανονιστικές ρυθμίσεις όπως οι περιοχές των δήμων Ύδρας και Μυκόνου, εξακολουθούν να διέπονται από το ειδικό αυτό καθεστώς (γνμδ. έγγραφο Νομικού Συμβούλου του ΥΠΠΟ 2213/2002) μέχρις ότου τυχόν εκδοθούν νεότερες πράξεις, όπως οι προβλεπόμενες από τις παραγράφους 9 και 10 του άρθρου 31 του Ν. 1650/1986, δ). Το Π.Δ. 161/1984, 30

39 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες που εκδόθηκε κατ εξουσιοδότηση του άρθρου 12 του Ν. 400/1976 «περί Υπουργικού Συμβουλίου και Υπουργείων» περιέχει διατάξεις περίκατανομής αρμοδιοτήτων, οι οποίες καταργούνται μόνο στο βαθμό που οι αρμοδιότητες αυτές με διατάξεις μεταγενεστέρων νόμων αναθέτει ρητά σε άλλα διοικητικά όργανα. Όπως δέχτηκε, εν προκειμένω, και η πλειοψηφία του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, στην υπό κρίση περίπτωση, η αληθής έννοια της παρ.2 του άρθρου 13 του Ν.2971/2002, είναι ότι η παραχώρηση της απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας, όπως αυτής προσδιορίζεται κατά το περιεχόμενό της στην διάταξη της παρ.1 του αυτού άρθρου και όπως αντιδιαστέλλεται απότην κύρια χρήση τους και τη χρήση τους για κοινωφελείς περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς σκοπούς, καθώς επίσης και για την εξυπηρέτηση υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος, είναι αρμοδιότητα του Υπουργείου Οικονομικών και δεν ασκείται αυτή επί αιγια λού ή (και) παραλίας χώρων ή περιοχών που έχουν νόμιμα υπαχθεί σε ειδικό καθεστώς ειδικής προστασίας η διαχείριση μπορείνα ανήκει και σε άλλους φορείς. Η ερμηνεία αυτή εξειδικεύεται και στο άρθρο 2 της ΚΥΑ /4612/2002 των Υπουργών Εσωτερικών Δημόσια ς Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομικών. Στην διάταξη αυτή αναφέρονται τα εξής: «εξαιρείται η παραχώρηση του δικαιώματος της απλής χρήσης του αιγιαλού και παραλίας κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων προστατευομένων περιοχών, ευπαθών οικοσυστημάτων και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και πολιτιστικού ενδιαφέροντος τη διαχείριση των οποίων έχει η αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού ή κηρυγμένων Τουριστικών Δημοσίων Κτημάτων (Τ.Δ.Κ.) ή γενικά χώρων των οποίων η διαχείριση ασκείται από άλλους, πλην του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, φορείς. Εξαιρείται επίσης η παραχώρηση του δικαιώματος της απλής χρήσης παραλιακών περιοχών στις οποίες ο κοινόχρηστος χαρακτήρας τους έχει ανασταλεί για λόγους εθνικής άμυνας και ασφάλειας και παραλιακών περιοχών για τις οποίες έχει παραχωρηθείαποκλειστική χρήση για λόγους εθνικής άμυνας, δημόσιας τάξης ή προστασίας αρχαίων». Εν προκειμένω, και κατά συνέπεια των προαναφερθεισών σκέψ εων, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, κατέληξε στην τελική του γνώμη, ότι στις εν λόγω περιπτώσεις δεν νοείται παραχώρηση απλής χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας σύμφωνα με την έννοια του άρθρου 13 του Ν.2971/2001 και κατ εφαρμογή του νόμου αυτού. Υπ αριθμ. 52/2005 γνωμοδότηση του Νομικ ού Σ υμβουλίου του Κράτους Ακόλουθα, το έτος 2005, η Διεύθυνση Τουριστικής Πολιτικής/Τμήμα Εποπτείας Ν.Π.Δ.Δ. και Α.Ε. της Ειδικής Γραμματείας Διοίκησης και Εποπτείας του Υπουργείου Τουρισμού, διά του υπ αριθμ. 7863/ εγγράφου της υπέβαλλε προς το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, την εξής σειρά ερωτημάτων: «α ). αν για την παραχώρηση της απλής χρήσης αιγιαλού σε όμορες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, κατά την παρ. 4 του άρθρου 13 του Ν. 2971/2001 ισχύει ο περιορισμός των 500 τετραγωνικών μέτρων της παρ. 2 του ίδιου άρθρου, β). αν το αντάλλαγμα για την παραχώρηση της απλής χρήσης αιγιαλού σε όμορες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις καθορίζεται, σύμφωνα με την παράγραφο 4 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001 επί της κατώτατης τιμής του 31

40 Μιχαλόπουλος Σταύρος δίκλινου δωματίου, όπως αυτή καθορίζεται απότον Ε.Ο.Τ. ή επί της ανώτερης τιμής τέτοιων δωματίων που καθορίζεται από τον Ε.Ο.Τ. ή επί της ανώτερης τιμής τέτοιων δωματίων που καθορίζεται ύστερα από δήλωση του επιχειρηματία και έγκριση του Ε.Ο.Τ. για το συγκεκριμένο ξενοδοχείο και γ). με ποιο τρόπο θα υπολογισθεί το αντάλλαγμα σε περίπτωση διαφορετικής κατώτατης τιμής αναλόγως της λειτουργίας της επιχείρησης κατά τη χαμηλή, μέση και υψηλή περίοδο ή όταν η επιχείρηση δεν λειτουργείόλο το έτος». Ε πί του ερωτήματος αυτού, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους-Τμήμα Α, εξέδωσε την υπ αριθμ. 52/2005 γνωμοδότησή του, της συνεδρίασης της 26 ης Ιανουαρίου 2005, η οποία έχει λάβει την έγκριση του αρμοδίου υπουργού. Σ τα πλαίσια της παρούσης εισηγήσεως θα ασχοληθούμε με το πρώτο (υπό α )μόνο ερώτημα και την σχετική επ αυτού γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους ακριβώς επειδή, αυτό μόνο από όλα τα άλλα ερωτήματα (υπό β, γ) σχετίζεται με ζήτημα προϋποθέσεων παραχώρησης απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας που άμεσα αφορούν την παρούσα εισήγηση. Τα λοιπά ερωτήματα τα οποία αναφέρονται σε ζητήματα ανταλλάγματος της σχετικής απ ευθείας παραχώρησης, αποτελούν αντικείμενο σχετικής παρέμβασης συναδέλφου, η οποία επακολουθεί. Στην εν λόγω γνωμοδότησή του λοιπόν και επί του πρώτου υπό κρίση ερωτήματος, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, αφού προέβηστην σχετική παράθεση της διάταξης του άρθρου 13 του Ν.2971/2001, αναφερόμενο ειδικότερα στην υπόκρίση παρ. 4 αυτού, θεωρείότι αυτή προβλέπει ειδικά για την παραχώρηση της απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας στις όμορες ξενοδοχειακές εν γένει επιχειρήσεις, κάμπινγκ ή κέντρα αναψυχής. Η διάταξη της παραγράφου αυτής αναφέρει ότι η παραχώρηση αυτή είναι δυνατή με τη διαδικασία και τους όρους που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 1. Όμως, σύμφωνα με το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, είναι προφανές ότι η παραπομπή γίνεται από παραδρομή στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 1 αντί του ορθού του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 2 και όχι η παράγραφος 1 η οποία δεν έχει περισσότερα εδάφια και απλώς καθορίζει την έννοια της απλής χρήσης του αιγιαλού και της παραλίας. Περαιτέρω κατά τη διάταξη αυτή της παραγράφου 4 η παραχώρηση στις όμορες ξενοδοχειακές κ.λπ. επιχειρήσεις γίνεται χωρίς δημοπρασία για ένα χρόνο και μόνο για τους σκοπούς της προηγούμενης παραγράφου προς εξυπηρέτηση του κοινού (δηλαδή θαλάσσια μέσα αναψυχής, καθίσμ ατα ομπρέλες κ.λπ.). Η διάταξη αυτή ενώ παραπέμπει στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 2 και στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 3 ουδόλως παραπέμπει στο δεύτερο και τρίτο εδάφιο της παραγράφου 3 που αφορούν το ανώτατο όριο των 500 μέτρων που μπορεί να γίνει η παραχώρηση και την ελεύθερη ενδιάμεση λωρίδα των 100 μέτρων. Είναι προφανές ότι η παράλειψη της παραπομπής αυτής είναι ηθελημένη από το νομοθέτη, ο οποίος δεν θέλει στις περιπτώσεις παραχώρησης της απλής χρήσης του αιγιαλού και παραλίας στις όμορες ξενοδοχεια κές επιχειρήσεις κ.λπ., να ισχύουν οι περιορισμοίαυτοί. Άλλωστε ο περιορισμός της ελεύθερης ζώνης των 100 μέτρων δεν ισχύει, σύμφωνα με το τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 2, και στις περιπτώσεις παραχώρησης αιγιαλού για εκμίσθωση καθισμάτων και ομπρελών α πό εκείνους που έχουν παρακείμενα καταστήματα και μόνο για το χώρο μπροστά απότα καταστήματά τους. Αυτό προκύπτει από 32

41 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες την τελολογική ερμηνεία της διάταξης αυτής. Είναι προφανές ότι η διάταξη της παραγράφου 4, θεσπίστηκε προκειμένου να εξυπηρετούνται οι όμ ορες στον αιγιαλό ξενοδοχειακές επιχειρήσεις στην εκπλήρωση των πρόσθετων υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει έναντι των πελατών τους (καθίσματα, ομπρέλες, κανό, σέρφινγκ κ.λπ.), χωρίς να εισπράττουν από τους πελάτες τους ανάλογο αντίτιμο από την εκμίσθωση σε α υτούς των άνω μέσων (ομπρελών κ.λπ.) και τούτο γιατί οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις έχουν προβεί σε σοβαρότατες επενδύσεις και αποτελούν τον βασικότερο παράγοντα της τουριστικής πολιτικής και ανάπτυξης της χώρας, και για το λόγο αυτό η Πολιτεία ανέκαθεν με σειρά νομοθετημάτων, αρχής γενομένης με το διάταγμα 11/12 Νοεμβρίου 1929 προστάτευε τη χρήση του αιγιαλού μπροστά από ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ευρύτερου τουριστικού σκοπού. Μ ετά λοιπόν από όλες τις σκέψ εις αυτές, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, εν προκειμένω γνωμοδότησε, ότι δεν ισχύει ο περιορισμός των 500 τ.μ., που προβλέπει στην παρ. 3 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001, στις παραχωρήσεις της απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας στις όμορες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις κατά την παρ. 4 του ίδιου άρθρου, ενώ όπω ς δέχεται και στο σκεπτικό, ότι ο περιορισμός της ελεύθερης ζώνης των 100 μέτρων δεν ισχύει, σύμφωνα με το τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 2, ούτε στην περίπτωση των ομόρων προς των αιγιαλό και την παραλία ξενοδοχειακών συγκροτημάτων ούτε και στις περιπτώσεις παραχώρησης αιγιαλού για εκμίσθωση καθισμάτων και ομπρελών από εκείνους που έχουν παρακείμενα καταστήματα και μόνο για το χώρο μπροστά απότα καταστήματά τους. Υπ αριθμ. 61/2005 γνωμοδότηση του Νομικ ού Σ υμβουλίου του Κράτους και η υπ αριθμ. 335/2005 γνωμοδότηση τηςολομέλειαςτου Νομικ ού Συμβουλίου του Κράτους Κατά το έτος 2005 και πάλι, το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Διεύθυνση Δημ. Περιουσίας, Τμ. Β υπέβαλλε διά του υπ αριθμ /5695/Β 0010/ εγγράφου του, υπέβαλλε προς το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, το εξής ερώτημα : «Αν οι κατασκευές (προσωρινές λυόμενες κατασκευές ειδικών προδιαγραφών), που περιγράφονται στο υπ αριθμ. 4009/ έγγραφο των Ελληνικών Τουριστικών Ακινήτων (ΕΤΑ) και την συνημμένη σ αυτό μελέτη εμπίπτουν στην έννοια και συνιστούν εκτέλεση έργου, κατά το άρθρο 14 Ν. 2971/2001, ή εμπίπτουν στις διατάξεις του άρθρου 13 Ν.2971/2001 και συγκεκριμένα στην παράγραφο 3 αυτού δεδομένου ότι η συγκεκριμένη διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 13 αναφέρεται σε λειτουργία τροχήλατου αναψυκτηρίου, ως κατασκευή που μπορείνα τοποθετηθείστον χώρο του αιγιαλού, χωρίς να αναφέρεται σε άλλου είδους κατασκευές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την εξυπηρέτηση αναγκών των λουομένων». Ε πί του ερωτήματος αυτού, εξεδόθη κατ αρχήν η υπ αριθμ.61/2005 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Της γνωμοδοτήσεως αυτής, ζητήθηκε η παραπομπή στην Ολομέλεια με το υπ αρ. πρωτ /855/Β 0010, /2452/Β 0010/ έγγραφο του Γ.Γ. Δημοσιονομικής Πολιτικής του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών και 33

42 Μιχαλόπουλος Σταύρος σχετικά εξεδόθη η υπ αριθμ. 335/2005 γνωμοδότηση της Ολομέλειας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Αναφορικ ά με την υπ αριθμ.61/2005 γνωμοδότηση του Νομικ ού Συμβουλίου του Κράτους Η ανώνυμη εταιρεία «Ε λληνικά Τουριστικά Ακίνητα (ΕΤΑ)», συστάθηκε με το Νόμο 2636/1998 (Φ.Ε.Κ. 198/Α ), όπως τροποποιήθηκε με το Νόμο 2837/2000 (Φ.Ε.Κ. 178/Α ) και ισχύει σήμερα και λειτουργεί, σύμφωνα με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας χάριν του δημοσίου συμφέροντος με σκοπό την αξιοποίηση τη ς περιουσίας και των επιχειρηματικών μονάδων του Ε.Ο.Τ., των οποίων έχει αυτοδικαίως τη διοίκηση, διαχείριση και εκμετάλλευση δικαιούμενη να ενεργεί κάθε πράξη διαχειρίσεως και διαθέσεως, για δικό της λογαριασμό και στο όνομά της. Στην περιουσία που διαχειρίζεται η Ε.Τ.Α. περιλαμβάνονται και τμήματα αιγιαλού, τα οποία έχουν κηρυχθεί Τουριστικά Δημόσια Κτήματα ή τουριστικοί χώροι για την εκπλήρωση τουριστικών σκοπών αλλά παραμένουν είτε αναξιοποίητα είτε λειτουργούν με χαμηλό επίπεδο υπηρεσιών που παρέχονται κατά το πλείστον από πρόχειρες κακόγουστες κατασκευές που δυσφημίζουν την τουριστική εικόνα της χώρας. Πρόθεση της Ε.Τ.Α. είναι η αξιοποίηση των αιγιαλών αυτών με στόχο την ανάπτυξη, αναβάθμιση, προβολή και ανάδειξή τους και την παροχή υπηρεσιών υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών στους λουόμενους επισκέπτες. Λόγω δε του ιδιαίτερου τουριστικού χαρακτήρα τους η Ε. Τ.Α. αποσκοπείστην ικανοποίηση των τουριστών εν γένει και την εξύψωση του επιπέδου του Ελληνικού Τουρισμού. Στα πλαίσια αυτά η Ε.Τ.Α. προκήρυξε διαγωνισμό κατόπιν προεπιλογής, σύμφωνα με τον Κανονισμό Μισθώσεων-Εκμισθώσεων ακινήτων της εταιρείας, για την υλοποίηση του προγράμματος «Σ τολίδια στην άμμο», σε τμήμα αιγιαλού και παραλίας που τελούν υπό την διαχείρισή της, στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, στην Κεφαλονιά και στην Αίγινα. Το πρόγραμμα «Σ τολίδια στην άμμο», αποσκοπείστην τυποποίηση και αισθητική αναβάθμιση των αιγιαλών με προσωρινές λυόμενες και μεταφερόμενες κατασκευές που τοποθετούνται στους αιγιαλούς που διαχειρίζεται η εταιρεία. Στα πλαίσια αυτά, ανατέθηκε σε εξειδικευμένο αρχιτεκτονικό γραφείο η μελέτη για την κατασκευή πρότυπης προσωρινής, λυόμενης και μεταφερόμενης κατασκευής (καντίνας) στο ύφος της αρχιτεκτονικής της ακμής του Ε.Ο.Τ., έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η υψηλή αισθητική σε συνδυασμό με την τουριστική πρόοδο της χώρας. Η καντίνα αυτή που κατασκευάζεται από υλικά που αντέχουν στις παραθαλάσσιες χρήσεις, επικάθεται με ειδικά ανοξείδωτα πέλματα απευθείας στην άμμο, συνεπώς χωρίς καμία πάκτωση σε υπόβαθρο από μπετόν ή άλλου είδους μόνιμο υπόβαθρο, όπως προκύπτει από και από τα τεύχη της σχετικής μελέτης. Η προσωρινή αυτή κατασκευή μετά το τέλος της θερινής περιόδου απομακρύνεται αποσυναρμολογούμενη και μεταφέρεται για αποθήκευση. Οι ως άνω σχεδιασθείσες καλαίσθητες και λειτουργικές λυόμενες κατασκευές που εξυπηρετούν χρήσεις καντίνας, θαλασσίων σπορ κ.λπ. διατίθενται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του παραχωρούμενου αιγιαλού σε τρεις διαφορετικούς τύπους μεγέθους, καθένας από τους οποίους, εκτός από τη βασική μονάδα καντίνας (πλήρως 34

43 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες εξοπλισμένη ) περιλαμβάνει πέργκολα, θέση (πύργο) ναυαγοσώστη, αποδυτήρια, αποθηκευτικούς χώρους κ.λπ. Σύμφωνα με την προκείμενη άποψη του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, ενόψει της ενδεικτικής απαρίθμησης που ακολουθείται από την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 13 παρ.3 του Ν.2971/2001 (εκμίσθωση θαλασσίων μέσων αναψυχής, καθισμάτων, ομπρελών, λειτουργία τροχήλατου αναψυκτηρίου κ.λπ.) η ανωτέρω περιγραφόμενη κατασκευή που αποτίθεται προσωρινά για την εξυπηρέτηση των λουομένων και την αναψυχή του κοινού υπάγεται στη διάταξη αυτή και ως εκ τούτου η τοιαύτη χρήση, η οποία παραχωρήθηκε από τη Ε.Τ.Α. συνιστά απλή χρήση αιγιαλού και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί εκτέλεση έργου εμπίπτουσα στις διατάξεις του άρθρου 14 του Ν.2971/2001. Μάλιστα, προκειμένου να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την επιχειρηματολογία του αυτή, και με σκοπό να αποδείξει το σύννομο ακριβώς, των υπόκρίση κατασκευών, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, στην εν λόγω γνωμοδότησή του, επικαλείται τα εξής έγγραφα : α ). το υπ αριθμ. 4009/ έγγραφο της Ε.Τ.Α. και την συνημμένη σ αυτήν οριστική μελέτη, β). το υπ αριθμ. πρωτ. 3321/ σημείωμα της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, γ). την προηγούμενη υπ αριθμ. 297/2004 γνωμοδότησή του, δυνάμει της οποίας είχε ήδη αποφανθεί ότι: «Α. ως έργο εκτελούμενο επί του αιγιαλού και της παραλίας κατ άρθρο 14 παρ. 1 του Ν.2971/2001 νοείται κάθε τεχνική κατασκευή, η οποία δεν δημιουργείσταθερή σύνδεση με οποιονδήποτε τρόπο με το έδαφος. Προκειμένου το Νομικό Σ υμβούλιο του Κράτους να καταλήξει στην πρώτη αυτή γνωμοδότησή του το Νομικό Συμβούλιο σχετικά με το υπό κρίση ζήτημα, εξέτασε την υπαγωγή των προαναφερθέντων πραγματικών περιστατικών, τόσο στις διατάξεις του άρθρου 13 του Ν. 2971/2001, όσο και στις διατάξεις του άρθρο 14 του Ν.2971/2001 με τίτλο:«παραχώρηση αιγιαλού, παραλίας για την εκτέλεση έργων», καθότι, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρο 14 του Ν.2971/2001 προβλέπονται τα εξής: «1. Η παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης αιγιαλού, παραλίας, συνεχόμενου ή παρακείμενου θαλάσσιου χώρου, ή του πυθμένα, για την εκτέλεση έργων που εξυπηρετούν εμπορικούς, βιομηχανικούς, συγκοινωνιακούς, λιμενικούς ή άλλου είδους σκοπούς, που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις, γίνεται με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών κατά τη διαδικασία που προβλέπει η επόμενη παράγραφος. Η παραχώρηση μπορείνα περιλαμβάνει και απλή χρήση αιγιαλού και παραλίας για την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών των έργων αυτών. Η διαδικασία αυτή απαιτείται και για τα έργα του Δημοσίου στους παραπάνω χώρους». Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 39 παρ.10 και 11 του Ν. 3105/2003 (ΦΕ Κ Α 29), προβλέπονται τα εξής: «.10. Η διοίκηση και διαχείριση των δημοσίων κτημάτων, περιλαμβανομένων του αιγιαλού και της παραλίας, που ευρίσκονται μεταξύ ακινήτων που ανήκουν κατά κυριότητα ή κατά διοίκηση και διαχείριση στην εταιρία "Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα Α.Ε." και της ακτογραμμής, περιέρχεται στην εταιρεία αυτή έναντι ανταλλάγματος, το οποίο καθορίζεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Ανάπτυξης και Οικονομίας και Οικονομικών. Το ανωτέρω δικαίωμα έχει η εταιρία και ως προς τα δημόσια κτήματα που δημιουργούνται από τη μετακίνηση της ακτογραμμής προς τη 35

44 Μιχαλόπουλος Σταύρος θάλασσα, συνεπεία φυσικών προσχώσεων ή τεχνικών έργων, ανεξαρτήτως του αν εκχώρησε επανακαθορισμός της οριογραμμής του αιγιαλού ή της παραλίας. 11. Για την παραχώρηση από την "Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα Α.Ε." του δικαιώματος απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας δεν εφαρμόζονται οι όροι και περιορισμοί των παραγράφων 4 και 5 του άρθρου 13 του Ν. 2971/2001 (ΦΕ Κ 285 Α ).». Δυνάμει, δηλαδή, της τελευταίας αυτής διατάξεως, η «Ε.Τ.Α. Α.Ε.» δεν δύναται να προβεί σε παραχώρηση αιγιαλού και παραλίας που της ανήκουν, απευθείας σε όμορους ιδιοκτήτες, όπως φερ ειπείν έχει επιτραπεί στους Δήμους της χώρας μας, όπως προκύπτει από το συνδυασμό των παραγράφων 4 και 5 του Ν.2971/2001. Κατόπιν πασών των προαναφερθεισών σκέψ εων του, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, εν προκειμένω, γνωμοδότησε ότι οι ανωτέρω κατασκευές δεν εμπίπτουν στην έννοια του έργου εκτελουμένου στον αιγιαλό ή την παραλία, η εκτέλεση του οποίου υπόκειται στις προϋποθέσεις του άρθρου 14 του Ν.2971/2001. Τονίζει, όμως, το Νομικό Συμβούλιο στο σημείο αυτό, ότι η παραχώρηση της απλής χρήσεως αιγιαλού ή παραλίας για την εγκατάσταση των πιο πάνω κατασκευών σύμφωνα με τις παρ.1,2,3 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001 (ήτοι με δημοπρασία ) υπόκειται στις ουσιαστικές προϋποθέσεις της παρ. 1 του άνω άρθρου 13 του Ν.2971/2001, δηλ. α ). να μην παραβιάζεται ο προορισμός του αιγιαλού και της παραλίας, που αφορά η παραχώρηση ως κοινοχρήστων πραγμάτων και β). να μην επέρχεται αλλοίωση στη φυσική μορφολογία τους και τα βιοτικά τους στοιχεία. Η τήρηση των πιο πάνω προϋποθέσεων για κάθε παραχώρηση ξεχωριστά για την εγκατάσταση στον αιγιαλό ή και στα δυο ταυτόχρονα υπόκειται στην εκάστοτε ουσιαστική κρίση της Διοικήσεως αρμοδίας για την έκδοση της απόφασης παραχωρήσεως. Και κλείνει, εν προκειμένω, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, τον συλλογισμό του αυτό, με το σχόλιο, ότι, η διάταξη της παρ. 3 του Ν.2971/2001 α να φέρει ενδεικτικά τις χρή σεις για τις οποίες μπορεί να πα ρα χωρηθεί αιγιαλός και παραλία για απλή χρήση (όπως εκμίσθωση θαλασσίων μέσων αναψυχής, καθισμάτων, ομπρελών, λειτουργία τροχήλατου αναψυκτηρίου κ.λπ.) επομένως δεν αποκλείει την παραχώρηση αιγιαλού, παραλίας για απλή χρήση προς εγκατάσταση των πιο πάνω κατασκευών. Αναφορικ ά με την υπ αριθμ. 335/2005 γνωμοδότηση τηςολομέλειαςτου Νομικ ού Σ υμβουλίου του Κράτους Με την τελική αυτή υπ αριθμ. 61/2005 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και για τους ίδιους ακριβώς λόγους οι οποίοι προαναφέρθηκαν, ετάχθη η πλειοψηφία της Ολομέλειας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους στην εν λόγω υπ αριθμ. 335/2005 γνωμοδοτήσεως της. Κατά τη γνώμη της μειοψηφίας, όπως αυτή εκφράστηκε στην εν λόγω γνωμοδότηση, οι ανωτέρω κατασκευές είναι δομικές κατασκευές σύμφωνα με το άρθρο 2 της υπ αριθμ. 3046/204 της 30.1/ (Φ.Ε.Κ. 59 Δ ) «Κ τηριοδομικός Κανονισμός» απόφασης Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και αποτελούν έργο εκτελούμενο επί του αιγιαλού και της παραλίας, διότι δημιουργείται σταθερή σύνδεση αυτών με το έδαφος, δεν έχουν δυνατότητα αυτοκινήσεως και δεν μπορεί να ρυμουλκηθούν με απλό και άμεσο τρόπο. Για το λόγο αυτό, κατά 36

45 Παραχώρηση από Ο.Τ.Α. Αιγιαλού και Παραλίας σε Όμορους Επιχειρηματίες την άποψη της μειοψηφίας αυτής, δεν είναι κατά νόμο επιτρεπτή η εγκατάσταση τους, στον αιγιαλό και στην παραλία στο πλαίσιο παραχωρήσεως απλής χρήσεως αιγιαλού και παραλίας. III Η ανάλυση η οποία μόλις προηγήθηκε, σαφέστατα κατέδειξε, μέσα από το πρίσμα των προαναφερθεισών γνωμοδοτήσεων του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, το γεγονός ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη για εκ νέου συζήτηση αναφορικά με τα οξύτατα προβλήματα τα οποία σχετίζονται με τον αιγιαλό και την παραλία καθώς επίσης και με την απευθείας παραχώρηση αιγιαλού και παραλίας σε όμορους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, ειδικότερα. Τα προαναφερθέντα νομοθετικά κενά τα οποία ανακύπτουν ακόμη και σε θέματα σημαντικών εννοιολογικών προσδιορισμών, όπως καταδείχθηκε και από την προαναφερθείσα εξέταση της υπ αριθμ. 489/2002 γνωμοδότησης του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους σε σχέση με την προαναφερθείσα υπ αριθμ. πρωτ.: 7164/ γνωμοδότηση του Νομικού Συμβούλου του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, θα έπρεπε να αντιμετωπισθούν σε επίπεδο κεντρικής νομοθετικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό με την ανάγκη, η διοίκηση κάθε φορά που καλείται να γνωμοδοτήσει επί σχετικών θεμάτων, να μην οδηγείται σε αντιφατικές και αντικρουόμενες πολλές φορές κρίσεις οι οποίες δημιουργούν σύγχυση και ανασφάλεια στους διοικούμενους. Επίσης, από τις σχετικές υπ αριθμ.61/2005 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και την υπ αριθμ. 335/2005 γνωμοδοτήσεως της Ολομέλ ειας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, σαφέστατα και συγκρατούμε την τελική άποψη και των δύο ότι: «η παραχώρηση της απλής χρήσεως αιγιαλού ή παραλίας για την εγκατάσταση των πιο πάνω κατασκευών καντινών, σύμφωνα με τις παρ.1,2,3 του άρθρου 13 του Ν.2971/2001 υπόκειται στις ουσιαστικές προϋπόθεσης της παρ. 1 του άνω άρθρου 13 του νόμου αυτού, δηλ. α ). να μην παραβιάζεται ο προορισμός του αιγιαλού και της παραλίας, που αφορά η παραχώρηση, ως κοινοχρήστων πραγμάτων και β). να μην επέρχεται αλλοίωση στη φ υσική μορφολογία τους και τα βιοτικά τους στοιχεία». Αυτός εξάλλου είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο σε μέρη όπως η Νήσος Σάμου, δεν είναι δυνατή η εγκατάσταση και λειτουργία καντινών σε θέσεις πλησίον του αιγιαλού και της παραλίας, ακριβώς επειδή το υπ αριθμ. Π.Δ. 11/2-27/2/1995 με θέμα : «Κ αθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου, κατώτατου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προυφισταμένων του 1923 περιοχή των Δήμων και Κοινοτήτων της Νήσου Σάμου (Ν.Σάμου)» (Φ.Ε.Κ. 100 Δ της ), και συγκεκριμένα η ζώνη Δ αυτού δεν επιτρέπει τέτοιου είδους εγκαταστάσεις ούτε πλησίον ούτε και φυσικά εντός του αιγιαλού και της παραλίας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ανεκτίμητη κρίνεται η συνεισφορά εν προκειμένω του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους στην προσπάθεια της ερμηνείας και εξειδίκευσης του πραγματικά περίπλοκου νομοθετικού καθεστώτος του αιγιαλού και της παραλίας, στην προσπάθεια την οποία καταβάλλουν κατά την καλοκαιρινή περίοδο, οι Δήμοι της χώρας μας για 37

46 Μιχαλόπουλος Σταύρος δίκαιη και σύννομη εκμίσθωση αιγιαλού και παραλίας. Αναμφίβολα πάντως, μία νέα ευρύτερη συζήτηση η οποία θα θέσει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων, επί της ουσίας δηλαδή των ευρύτερων προβλημάτων του αιγιαλού και της παραλίας και η οποία θα λαμβάνει υπόψη της την ευρύτερη εμπειρία των ετών που μεσολάβησαν από την θέση σε ισχύ του προαναφερθέντος Ν.2971/2001 μέχρι σήμερα, θα συνδράμει τα μέγιστα προς την κατεύθυνση της νομοθετικής αντιμετώπισης των περίπλοκων θεμάτων τα οποία σχετίζονται με την τόσο σημαντική για την πατρίδα μας, οικολογική, περιβαλλοντολογική, οικονομική, κοινωνική, κοινόχρηστη και τελικά και πολιτική υπόσταση των αιγιαλών και των παραλίων της. 38

47 Ευθύνη Τουριστικού Γραφείου από Πταίσμα Ξενοδόχου ΕΥΘ ΥΝΗ Τ ΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ Γ ΡΑΦ ΕΙΟΥ ΑΠ Ο ΠΤΑΙΣΜΑ ΞΕ ΝΟΔΟΧΟΥ ΣΤΕΛΛΑ Σ ΤΟΙΚ ΟΥ Επειδή οι διακοπές έχουν μια ιδιαίτερη κοινωνικό-οικονομική λειτουργία και έχουν αποκτήσει μεγάλη σημασία για την ποιότητα ζωής των ατόμων, η πλήρης και πραγματική απόλαυσή τους αποτελεί αξία που αξίζει να προστατευθεί. Η σύγχρονη οικονομική θεώρηση διακρίνει σε γενικές γραμμές τρία θεμελιώδη στοιχεία στο λεγόμενο τουριστικό προϊόν: την διακίνηση του πελάτη (transfer) το κατάλυμα (accommodation) και τις δυνατότητες αναψυχής (animation). Η εκ μέρους επαγγελματία «διοργανωτή» ή ενδιάμεσου «πωλητή» ταξιδιωτικού πράκτορα προσφορά στον πελάτη ενός «προκαθορισμένου συνδυασμού» δύο τουλάχιστον από τα παραπάνω στοιχεία αποτελεί το «οργανωμένο ταξίδι» κατά τους ορισμούς των α.2 του πδ 339/96 και της Οδηγίας 90/314. I Στο πλαίσιο του οργανωμένου ταξιδιού διακρίνονται τρία καταρχήν εμπλεκόμενα μέρη : ο διοργανωτής ή / και ο ενδιάμεσος πωλητής του τουριστικού «πακέτου» ο πελάτης, είτε αυτός είναι ο αρχικός συμβληθείς είτε τρίτος στον οποίο ο αρχικός δικαιούχος εκχώρησε το σχετικό του δικαίωμα 1 και οι παρέχοντες τις επιμέρους υπηρεσίες, δηλαδή οι διάφορες επιχειρήσεις ξενοδοχείων, μεταφοράς προσώπων, κέντρων διασκέδασης, εστιατορίων, ψ υχαγωγίας, ξενάγησης κλπ 2 Ο κοινοτικός νομοθέτης και το πδ 339/96 πραγματεύονται μία μόνο, αυτής της «συμφωνία ς που συνδέει τον καταναλωτή (πελάτη ) με τον διοργανωτή ή / 1 βλσχετικά α.2 4 ΠΔ 339/96 και 2 4 Οδηγίας 90/314 2 Εκτός από τους παραπάνω ενδέχεται σε συγκεκριμένη περίπτωση να εμπλέκονται και άλλα μέρη, όπως λχ. ο λεγόμενος «λειτουργικός διαχειριστής» του ξενοδοχείου (συνήθως μεγάλη ξενοδοχειακή επιχείρηση, λχ Grecotel, Aldemar κ.ά. που συνάπτει σύμβαση διαχείρισης με τον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου, με αντάλλαγμα την καταβολή ενός μεταβλητού ετήσιου μισθώματος) ή επιτόπιοι μικροί τουριστικοί πράκτορες βλ. Λογοθέτη, «Δίκαιο της Τουριστικής Βιομηχανίας», 2001, 260 επ. 39

48 Στόικου Στέλλα και με τον πωλητή» 1. Το πδ 339/96 όπως και η Οδηγία 90/314 δεν υπεισέρχεται στη σχέση του διοργανωτή με τους κατ ιδίαν παρέχοντες τις επιμέρους υπηρεσίες του «τουριστικού πακέτου» (ξενοδόχος, μεταφορείς, ξεναγούς κλπ) 2 Κατά τη θέση που μάλλον φαίνεται να υιοθετείη διατύπωση των α της Οδηγίας 90/314 και του πδ 339/96 ανάμεσα στον καταναλωτή και τους επιμέρους παρέχοντες υπηρεσίες δεν υπάρχει κάποια συμβατική σχέση 3. Οι παραπάνω διατάξεις πρ οβλέπουν ότι ο διοργανωτής/ πωλητής φέρει ευθύνη έναντι του καταναλωτή, για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων του από την ταξιδιωτική σύμβαση, άσχετα από το γεγονός ότι τρίτοι παρέχοντες υπηρεσίες πρόκειται να τις παράσχουν. Έτσι, οι παρέχοντες υπηρεσίες θεωρούνται βοηθοί εκπλήρωσηςτου διοργανωτή και μέσω των διατάξεων για το πταίσμα του βοηθού εκπληρώσεως υπεύθυνος έναντι του καταναλωτή καθίσταται ο ίδιος διοργανωτής, ενώ ο παρέχων υπηρεσίες ευθύνεται αυτοτελώς έναντι του καταναλωτή, αν συντρέχει περίπτωση αδικοπραξίας 4. Σε περίπτωση ικανοποίησης του καταναλωτή ο διοργανωτής διατηρεί το δικαίωμα να στραφείαναγωγικ ά κατά του βοηθού εκπληρώσεως. II Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν εις βάρος του καταναλωτή λόγω πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής να φέρουν ευθύνη, εκτός αν η πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε δική τους υπαιτιότητα ούτε σε υπαιτιότητα κάποιου άλλου παρέχοντος υπηρεσίες διότι: 1. οι παραλείψεις που σημειώθηκαν κατά την εκτέλεση της συμβάσεως καταλογίζονται στον καταναλωτή, 2. οι παραλείψεις αυτές καταλογίζονται σε τρίτο πρόσωπο ξένο προς την παροχή των υπηρεσιών που προβλέπονται στη σύμβαση και έχουν απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο χαρακτήρα, 3. οι παραλείψεις αυτές οφείλοντα ι σε λόγους ανωτέρας βίας (όπως αυτή ορίζεται στο α.4 6 εδ. β σημ. ii), ή σε γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, ούτε ο παρέχων υπηρεσίες, θα 1 βλα.2 5 πδ 339/96 και 25 Οδηγίας 90/314 2 Στοιχεία της σχέσης ξενοδόχου διοργανωτή, όπως και της σχέσης ξενοδόχου και μεμονωμένων πελατών ή ομάδας πελατών, ρυθμίζονται με την με αρ /1976 απόφαση (Κανονισμό) του Γενικού Γραμματέα του ΕΟΤ (ΦΕ Κ 166/Β /1976), που κυρώθηκε αναδρομικά με το α.8 ν.1652/1986 βλ Καράκωστα, «Η ευθύνη του παρέχοντος τουριστικές υπηρεσίες», ΧρΙΔ Α /2001, 482 βλκουτσουράδη, «Τουρισμός και ιδιωτικό δίκαιο»επισκεδ 1998, Υπάρχ ουν, πάντως, απόψεις που επιχειρούν να θεμελιώσουν ενδοσυμβατική ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες επιχειρηματία έναντι του καταναλωτή, είτε με την κατασκευή της γνήσιας υπέρ τρίτου σύμβασης ξενίας, μεταφοράς κ.τ.λ.- βλ. Κλαβανίδου,, «Ν ομική φύση της σύμβασης allotment. Παρατηρήσεις στην ΕφΔωδ 174/1997» ΕπισκΕΔ 1998, σ. 132, Καράκωστα, ό.π, ΧρΙΔ 2001, σ είτε με τον χαρακτηρισμότου πελάτη ως εκδοχέα των δικαιωμάτων του διοργανωτή. βλ. τις σχετικές σκέψ εις Κουτσουράδη, ό.π, ΕπισκΕΔ 1998, σ Κουτσουράδης, ό.π, ΕπισκΕΔ 1998, σ , Καράκωστας, ό.π, ΧρΙΔ 2001, σ

49 Ευθύνη Τουριστικού Γραφείου από Πταίσμα Ξενοδόχου μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια να προβλέψ ουν ή να αποτρέψ ουν. Στη 2η και 3η περίπτωση, ο διοργανωτής ή/ και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, οφείλουν να επιδείξουν επιμέλεια προκειμένου να συνδράμουν τον καταναλωτή που βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν από την πλημμελή εκτέλεση των παροχών του οργανωμένου ταξιδιού, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η αποζημίωση θα περιορίζεται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις οι οποίες διέπουν τις παροχές αυτές. Όσον αφορά τις λοιπές ζημίες, εκτός των σωματικών βλαβών, που προκύπτουν από την πλημμελή εκτέλεση των παροχών του οργανωμένου ταξιδιού, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η αποζημίωση θα περιορίζεται δυνάμει της συμβάσεως. Ο περιορισμός αυτός πρέπει να είναι εύλογος. Η εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών που επιδιώχθηκε με την οδηγία 90/314 αποσκοπείμόνο στον καθορισμό ενός ελαχίστου επιπέδου προστασίας των καταναλωτών στην περίπτωση των οργανωμένων ταξιδιών. Η οδηγία ρυθμίζει μόνον ένα σύνολο ουσιαστικών κοινών κανόνων όσον αφορά το περιεχόμενο, τη σύναψη και την εκτέλεση της συμβάσεως οργανωμένων ταξιδιών για όλα τα κράτη μέλη, χωρίς να εξαντλείτο θέμα, ιδίως τα ζητήματα της αστικής ευθύνης. Το ζήτημα της εμβέλειας της ευθύνης εξακολουθεί να ανήκει στην αρμοδιότητα κάθε κράτους μέλους. Σχετικά με τις επιπλέον τουριστικές υπηρεσίες που παρέχονται στα πλαίσια «οργανωμένου ταξιδιού», θα πρέπει η προσφερόμενη τουριστική υπηρεσία να είναι «μη συμπληρωματικ ή» για να εντάσσεται στο προστατευόμενο «οργανωμένο ταξίδι» της Οδηγίας 90/314. Είναι δύσκολο να διασαφηνισθεί πότε μια υπηρεσία θεωρείται μη συμ πληρωματική της μεταφοράς ή της διαμονής 1. Πιο εύκολο είναι να αντιστρέψ ουμε το ερώτημα και να ρωτήσουμε ποιες υπηρεσίες θα μπορούσαν να προσφερθούν στον πελάτη αυτόνομα απότη μεταφορά ή τη διαμονή. Κριτήριο μπορεί να είναι όταν συμπληρωματικές υπηρεσίες είναι οι υπηρεσίες που αποτελούν κατά κανόνα αντικείμενο ξεχωριστής χρέωσης 2 χωρίς η απόκτηση τους ή μη να επηρεάσει τη διαμονή, ενώ μη συμπληρωματικές αν ο πελάτης θα πρέπει να καταβάλει ένα ξεχωριστό τίμημα 3. Πρόβλημα βέβαια δημιουργείται με τις νέες μορφές τουριστικών καταλυμάτων, όπως είναι τα τουριστικά χωριά, τα οποία παρέχουν εκτός από τη διαμονή και άλλες υπηρεσίες 4. 1 Χατζα ντώνης, «Το δίκαιο προστασίας του καταναλωτή τουρίστα. Η οδηγία 90/314/Ε ΟΚ και η πράξη προσαρμογής του ελληνικού δικαίου» πρακτικά συνεδρίου Τουρισμός και Δίκαιο, Μάλια Ηρακλείου Κρήτης, 2002, σ.90 για παράδειγμα, η παροχή πισίνας ή γηπέδου ποδοσφαίρου ή τένις ή κάποιου κέντρου υγείας είναι συμπληρωματική της διαμονής 2 Χατζαντώνης, ό.π, σ.90 πχ μη συμπληρωματικές υπη ρεσίες σε ένα ξενοδοχείο μπορεί να θεωρηθεί ο καθαρισμός του δωματίου και το πλύσιμο των κλινοσκεπασμάτων, κάποιο γεύμα, η α σφάλεια του χώρου κλ π 3 Χατζαντώνης, ό.π, σ.90 πχόταν στο «πακέτο» προσφέρεται, σε συνδυασμό με τη μεταφορά ή τη διαμονή, η συμμετοχή σε αθλητικές ή καλλιτεχνικές εκδηλώσεις ή σε σαφάρι, καταδύσεις, σε κάποια εκδρομή ή σε κάποιο χάπενινγκ στο ξενοδοχείο (ελληνική βραδιά, μαθήματα ελληνικών χορών) 4 Χατζα ντώνης, ό.π, σ.90 όπως υπηρεσίες φύλαξης παιδιών, πάρκων, μίνι γκολφ, καμπαρέ, εστιατόρια, κλπ. Από την μια πλευρά όλα αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι είναι 41

50 Στόικου Στέλλα Τα μέρη της σύμβα σης (τουριστικός πράκτορας ξενοδόχος) φέρουν εις ολόκληρο ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων 1 που απορρέουν από τη σύμβαση, ασχέτως αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή από άλλους παρέχοντες υπηρεσίες, εφόσον αυτές αποτελούν τμήμα της σύμβασης. Ευνόητο είναι ότι η διάταξη αυτή ως ειδικότερη υπερισχύει ένα ντι των γενικών διατάξεων του ΑΚ περίμη εκπλήρωσης της παροχής 2. Επιπλέον, ο διοργανωτής και ο πωλητής ευθύνονται και για τις πράξεις ή παραλείψεις των βοηθών εκπληρώσεως που χρησιμοποιούν (α.334 και 922 ΑΚ), ήτοι των επιχειρήσεων που εμφανίζονται ως φορείς των παροχών του διοργανωτή (όπως και ξενοδοχειακές επιχειρήσεις), οι οποίοι εκπληρώνουν την υποχρέωση που έχουν απέναντι στον διοργανωτή και, συγχρόνως, την υποχρέωση που έχει ο τελευταίος απέναντι στον ταξιδιώτη 3. Παράλληλα με το πδ 339/1996 υποστηρίζεται κατά μία άποψη 4 ότι εφαρμόζεται και η διάταξη του α.8 ν.2251/1994, με την οποία καθιερώνεται η νόθος αντικειμενική ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες. Δεύτερη άποψη 5 όμως υποστηρίζει ότι οι διατάξεις του πδ 339/1996 είναι ειδικότερες και υπερισχύουν των διατάξεων του α.8 του ν.2251/1994, η οποία δεν δύναται συνεπώς να τύχει εφαρμογής. Η ευθύνη λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης της σύμβασης οργανωμένου ταξιδιού είναι νόθος αντικειμενική 6, όπως συμβαίνει γενικώς στις συμβατικές ενοχές 7. Το πδ339/96 πράγματι ορίζει στο α.5 ότι ο διοργανωτής ή/ και ο συμπληρωματικά της διαμονής αφού προσφέρονται σε όλους ανεξαιρέτως, είναι μέρος του τιμήματος της διαμονής και βρίσκονται μέσα στο χώρο της διαμονής. Από την άλλη μεριά αποτελούν ένα πολύ μεγάλο μέρος της τιμής του προϊόντος και είναι ένας από τους λόγους που κάποιος επιλέγει αυτό το είδος διακοπών, επομένως δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι είναι συμπληρωματικά της διαμονής. Πολλές φορές, σε τέτοιου είδους καταλύματα, η διαμονή αποτελεί το πιο μικρό μέρος του τιμήματος και αυτή θα μπορούσε, με βάση ένα καθαρά οικονομικό κριτήριο, να θεωρηθείως συμπληρωματική των υπολοίπων υπηρεσιών. 1 Οι υποχρεώσεις του διοργανωτή / πωλητή μπορεί να είναι κύριες ή παρεπόμενες. Οι κύριες είναι αυτές που έχουν ρητά συμφωνηθεί και προβλέπονται από το πρόγραμμα (δρομολόγιο, μέσα μεταφοράς, κατηγορία ξενοδοχείου κλπ), ενώ οι παρεπόμενες βασίζονται κυρίως στις αρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών (πχ υγιεινή καταλύματος, διενέργεια εργασιών κατασκευής κοντά στο ξενοδοχείο, πολύς θόρυβος και ζέστη, ύπαρξη υπερβολικών ζωυφίων κλπκαι όλα αυτά εν γνώσει του διοργανωτή ) 2 Β GΗ Ζ 97, 255 = Ν JW Μ ϋnchkomm -Tonner 651c. α ριθ. περιθ ΜϋnchKomm -Tonner 651α αριθ. περιθ. 14 Κουτσουράδη, ό.π, ΕπισκΕΔ 1998, 611 επ.- Κλαβανίδου, «Δύο ζητήματα στο πλαίσιο των ξενοδοχειακών συμβάσεων», Τουρισμός και Δίκαιο, σ. 374 Παμπούκη, «Αθέτηση συμβάσεως από το φορέα παροχής σε οργανωμένο ταξίδι αναψυχής. Παρατηρήσεις στην ΕφΑΘ 7234/2002» ΕπισκΕΔ 2003, σελ. 824, Κ αράκωστας, ό.π, Χ ριδ 2001, σελ Βλ. α ναλυτικά Καράκωστα. ό.π, Χ ριδ 2001, σελ. 486 επ. 5 Ιγγλεζάκης,, «Ζ ητήματα από την ταξιδιωτική σύμβαση και ιδίως οι αξιώσεις πληροφόρησης και αποζημίωσης του καταναλωτή» ΕπισκΕΔ 2004, σ.51 6 Σύμφωνα με την Ευθυμιάτου Πουλάκου, «Τουριστικό Δίκαιο», β εκδ. Σάκκουλα, 1997 σ.506 υποσ. 182, το Συμβούλιο και η Επιτροπή συμφώνησαν ότι εναπόκειται κατά πρώτο λόγο στον καταναλωτή να αποδείξει τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση της σύμβασης, την ύπαρξη ζημίας και την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ των δύο, ενώ εναπόκειται στον διοργανωτή και/ ή τον πωλητή να αποδείξουν ότι συντρέχουν λόγοι απαλλαγής απότην ευθύνη 7 Έτσι ο Λιακόπουλος, «Γενικό Εμπορικό Δίκαιο», εκδσάκκουλα 1998, σ

51 Ευθύνη Τουριστικού Γραφείου από Πταίσμα Ξενοδόχου πωλητής που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη εν λόγω σύμβαση, ασχέτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή από άλλους παρέχοντες υπηρεσίες, εφόσον αυτές αποτελούν τμήμα της σύμβασης και με την επιφύλαξη του δικαιώματος αναγωγής του διοργανωτή και/ ή του πωλητή κατά των παρεχόντων υπηρεσίες. Η μεγάλη ευθύνη του τουριστικού πράκτορα δικαιολογείται καθώς συνίσταται στην αθέτηση της υποχρέωσης για πρόνοια και προστασία των συμφερόντων των αντισυμβαλλομένων (τουριστών), που απορρέει από τη συναλλακτική καλή πίστη και τα χρη στά ήθη (ΑΚ 281, 288) 1. III Διαφορετική 2 είναι η περίπτωση της συνεργασίας του διοργανωτή με τοπικούς πράκτορες υπό τη μορφή της ανάθεσης συγκεκριμένου έργου, όπως παραχώρηση επαγγελματικής στέγης στο διοργανωτή, οργάνωσης επιτόπιων εκδρομών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων, επιτόπιας διακίνησης των πελατών κατά την άφιξή τους (μεταφορά στο κατάλυμα ), διευκόλυνσης του διοργανωτή στη διερεύνηση της τοπικής αγοράς και στη σύναψη των συμβάσεών του με τις επιτόπιες ξενοδοχειακές, μεταφορικές και λοιπές επιχειρήσεις (εστιατόρια κλπ). IV Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν: φαγητό κακή ς ποιότητας ή χαλασμένο βρωμιά σε διάφορα μέρη (στο μπάνιο πετσέτες τρύπιες, βρώμικα τζάμια, περίεργες οσμές στα στρώματα, χρησιμοποιημένα σεντόνια με τρίχες) ελλιπής καθαριότητα (διάφορα είδη εντόμων, κλιματισμός ελαττωματικός με χαλασμένο φίλτρο αέρα ) απότομες εναλλαγές κρύου και καυτού νερού στα ντουζ των δωματίων (εγκαύματα ) ανελκυστήρας με πρόβλημα πισίνα βαθιά χωρίς ναυαγοσώστη υπερβολική ζέστη στα δωμάτια λόγω έλλειψης κλιματισμού και μη κατάλληλων υλικών τοιχοποιείας ελλιπής φύλαξη δωματίων και κλοπές έλλειψη πυρανίχνευσης, πυροσβεστήρων και εξόδων ασφαλείας με αποτέλεσμα σε περίπτωση πυρκαγιάς ύπαρξη σοβαρών προβλημάτων με υγεία τουριστών και των προσωπικών τους αντικείμενων 1 ΠΠρΑΘ 3620/1995 Ε EμπΔ 1996, σ βλλογοθέτη, ό.π., 2001, 261 επ. 43

52 Στόικου Στέλλα Όλες οι παραπάνω περιπτώσεις αποτελούν πλημμελή εκτέλεση της σύμβασης οργανωμένου ταξιδιού. Ανάλογα με τη σοβαρότητα και την έντασή τους ορισμένες μπορούν να προκαλέσουν από υλικές ζημίες και απλές σωματικές βλάβες μέχρι και θάνατο. V Σε περίπτωση πλημμελούς εκπλήρωσης της σύμβασης, ο πελάτης έχει δικαίω μα να ζητήσει τη μείωση του τιμήματος, το οποίο συνάγεται από επιμέρους διατάξεις. Το δικαίωμα μείωσης του τιμήματος προβλέπεται, κατ' αρχήν, στην περίπτωση της μη εκπλήρωσης, όπου ο καταναλωτής δικαιούται να ζητήσει ένα άλλο οργανωμένο ταξίδι ίδιας ή ανώτερης ποιότητας, οπότε όμως, εάν το προσφερόμενο ταξίδι είναι κατώτερης ποιότητας, ο διοργανωτής υποχρεούται να καταβάλει στον διοργανωτή τη διαφορά της τιμής (4 6). Έπειτα δικαίωμα μείωσης σύμφωνα με το α.4 7 υφίσταται στην περίπτωση που μετά την αναχώρηση του καταναλωτή υπάρχ ει αδυναμία παροχής σημαντικού τμήματος των προβλεπόμενων στη σύμβαση υπηρεσιών, οπότε ο καταναλωτής έχει δικαίωμα αποζημίωσης, δηλ. μείωσης του τιμήματος, αφού όπως αναφέρεται στο δεύτερο εδάφιο της ίδιας διάταξης το ύψος της αποζημίωσης καθορίζεται βάσει της διαφοράς μεταξύ προβλεπόμενων και παρασχεθεισών υπηρεσιών. Από το α.4 6 συνάγεται και το δικαίωμα υπαναχώρησης1 του καταναλωτή, εφόσον μπορεί εναλλακτικά να ζητήσει -αντί για ένα άλλο ταξίδι- την επιστροφή το συντομότερο δυνα τόν των καταβληθέντων απόαυτόν ποσών βάσει της σύμβασης. Εύκολα παρατηρείται η ομοιότητα της δικαιοπολιτικής προσέγγισης και των λύσεων της οδηγίας 90/314 (για τα οργανω μένα ταξίδια ), όπως αυτή ενσωματώθηκε στο δίκαιο μας, με την οδηγία 99/44 (σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών), η οποία προβλέπει αντίστοιχα δικαιώματα για αυτούσια εκπλήρωση και εναλλακτικά, τη μείωση του τιμήματος ή τη δυνατότητα υπαναχώρησης2. Παραπέρα, σύμφωνα με το α.5 1 και 2 π.δ. 339/1996, ο καταναλωτής μπορεί να απαιτήσει αποζημίωση για τις ζημίες που υφίσταται λόγω της ματαίωσης ή της πλημμελούς εκτέλεσης του ταξιδιού3. Ο καταναλωτής μπορεί να ζητήσει αποζημίωση, κατ' αρχήν, για τη θετική ζημία 4, το διαφυγόν κέρδος και κάθε παραπέρα ζημία, όπως πρόσθετες δαπάνες. Ε πιπλέον, η αποζημίωση 1 Έτσι, λ.χ., με την ΕφΘ εσ 113/2001, ΔΕΕ 2001, σ.1146επ, κρίθηκε νόμιμη η υπαναχώρηση από την ταξιδιωτική σύμβαση λόγω παράβασης από τον πράκτορα των όρων της σύμβασης που αφορούν την ώρα αναχώρησης, την αεροπορική εταιρεία με την οποία θα γινόταν το ταξίδι και τις ενδιάμεσες στάσεις 2 Βλ. Δέλλιο, «Οργανωμένα ταξίδια και προστασία των καταναλωτών» ΧρΙΔ Β /2002, σ με παραπέρα παραπομπές 3 Βλ. αντίστοιχα, στο γερμανικό δίκαιο, τη διάταξη της 651f Abs 1 BGB 4 Εδώ περιλαμβάνεται η ζημία. λ.χ., του προσώπου που κλείνει μια εκδρομή, αγοράζει εξοπλισμό σκι και δεν είναι δυνατό να εξασκήσει το εν λόγο άθλημα ή η περίπτωση όπου ταξιδεύει έως το προβλεπόμενο σημείο αναχώρησης και ματαιώνεται το ταξίδι, οπότε έχει επιβαρυνθεί με τα έξοδα μετά βασης έως το σημείο εκείνο βλμϋnchkomm -Tonner 651 f, αριθ. περιθ. 21, LG Frankfurt NJW- RR 1991, 1271, AG Nurnberg RRa 1995,

53 Ευθύνη Τουριστικού Γραφείου από Πταίσμα Ξενοδόχου καλύπτει και ζημίες σε πράγματα ή / και σωματικές βλάβες, όπως λχ ζημίες από την απώλεια αποσκευών ή την πρόκληση τραυματισμού σε εγκατάσταση θέρμανσης ή τροφικής δηλητηρίασης κοκ. Η ευθύνη προς αποζημίωση γεννάται όταν η σύμβαση παρουσιάζει ελαττώματα, όταν λείπουν συμφωνημένες ιδιότητες, αλλά και επί συμβατικών παραβάσεων. Παράλληλα, δύναται να συντρέχει και ευθύνη προς αποζημίωση βάσει των διατάξεων για τις αδικοπραξίες, οπότε υπάρχει συρροή αξιώσεων1. VI Η οικογένεια της ενάγουσας της κύριας δίκης, της νεαράς Simone Leitner, είχε κάνει κράτηση στην εναγομένη TUI Deutschland GmbH & Co. KG (στο εξής: TUI), μέσω του αυστριακού πρακτορείου ταξιδίων KUONI, για διαμονή οργανωμένων διακοπών στο χωριό του club Robinson «Pamfiliya» στη Side, στην Τουρκία, (στο εξής: club), για την περίοδο από 4 έως 18 Ιουλίου Στις 4 Ιουλίου 1997, η οικογένεια Leitner έφθασε στο club, όπου διέμεινε και ελάμβανε όλα τα γεύματά της. Εντούτοις, οκτώ περίπου ημέρες μετά την έναρξη των διακοπών, η ενάγουσα άρχισε να εμφανίζει συμπτώματα σαλμονελώσεως, οφειλομένη στην παρασχεθείσα από το club τροφή. Η ασθένεια, η οποία παρατάθηκε μετά τη λήξη της διαμονής, στις 18 Ιουλίου 1997, και η οποία προσέβαλε πολλούς άλλους πελάτες του club, εκδηλώθηκε με υψηλό πυρετό έως 40, που κράτησε πολλές ημέρες, διαταράξεις του κυκλοφοριακού, διάρροιες, εμετούς, καθώς και δυσφορία. Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση του νεαρού κοριτσιού, οι γονείς του υποχρεώθηκαν να ασχοληθούν μαζί του καθ' όλο το υπόλοιπο διάστημα της διαμονής, έως το τέλος των διακοπών. Περίπου δύο εβδομάδες μετά το τέλος των διακοπών, οι ενδιαφερόμενοι απεύθυναν στην TUI επιστολή διαμαρτυρίας, η οποία εν τούτοις έμεινε αναπάντητη. Σ τις 17 Ιουλίου 1998, η S. Leitner άσκησε αγωγή κατά της TUI, ζητώντας, μεταξύ άλλων, την καταβολή ποσού ύψους αυστριακών σελινίων (ATS) ως αποζημίωση. Το ποσό αυτό, το οποίο εκτιμήθηκε κατόπιν πραγματογνωμοσύνης, δεν αντιστοιχούσε μόνο στη μη περιουσιακή ζημία ( «Schmerzensgeld», δηλαδή τιμή του πόνου ή pretium doloris), αλλά και στην ηθική βλάβη λόγω του ότι η ενάγουσα δεν μπόρεσε να επωφεληθεί των διακοπών της. Έτσι και επίσημα με αυτή την απόφαση το ΔΕΚ αναγνωρίζει ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που προκύπτει από τη μη απόλαυση των «χαραμισμένων διακοπών». VII Άρθρο 5 Οδηγίας90/ Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, να φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση, ασχέτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή απόάλλους παρέχοντες υπηρεσίες, και με την επιφύλαξη του 1 Βλ ΜϋnchKomm -Tonner 651 f αριθ. περιθ

54 Στόικου Στέλλα δικαιώματος του διοργανωτή ή /και του πωλητή να στραφεί κατ' αυτών των παρεχόντων υπηρεσίες. 2. Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν εις βάρος του καταναλωτή λόγω μη εκτελέσεως ή πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής να φέρουν ευθύνη, εκτός αν αυτή η μη εκτέλεση ή πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε δική τους υπαιτιότητα ούτε σε υπαιτιότητα κάποιου άλλου παρέχοντος υπηρεσίες, διότι: - οι παραλείψεις που σημειώθηκαν κατά την εκτέλεση της συμβάσεως καταλογίζονται στον καταναλωτή, - οι παραλείψεις αυτές καταλογίζονται σε τρίτο πρόσωπο ξένο προς την παροχή των υπη ρεσιών που προβλέπονται στη σύμβαση και έχουν απρόβλεπτο ή αναπότρεπτο χαρακτήρα, - οι παραλείψεις αυτές οφείλονται σε λόγους ανωτέρας βίας, όπως αυτή ορίζεται στο α.4 6 εδ. β σημ. ii, ή σε γεγονός που ούτε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, ούτε ο παρέχων υπηρεσίες, θα μπορούσαν, με όλη την απαιτούμενη επιμέλεια να προβλέψ ουν ή να αποτρέψ ουν. Στις περιπτώσεις που αναφέρονται στη 2η και 3η περίπτωση, ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, οφείλουν να επιδείξουν επιμέλεια προκειμ ένου να συνδράμουν τον καταναλωτή που βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν από τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση των παροχών του οργανωμένου ταξιδιού, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η αποζημίωση θα περιορίζεται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις οι οποίες διέπουν τις παροχές αυτές. Όσον αφορά τις λοιπές ζημίες, εκτός των σωματικών βλαβών, που προκύπτουν από τη μη εκτέλεση ή την πλημμελή εκτέλεση των παροχών του οργανωμένου ταξιδιού, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η αποζημίωση θα περιορίζεται δυνάμει της συμβάσεως. Ο περιορισμός αυτός πρέπει να είναι εύλογος. 3. Με την επιφύλαξη της 2 εδ. δ, οι 1 και 2 δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο παρεκκλίσεως δυνάμει συμβατικής ρήτρας. 4. Κάθε ελάττωμα κατά την εκτέλεση της συμβάσεως που διαπιστώνεται επί τόπου από τον καταναλωτή, πρέπει να γνωστοποιείται απ' αυτόν, το ταχύτερο δυνατόν, γραπτώς ή υπόκάθε άλλη πρόσφορη μορφή, στο συγκεκριμένο παρέχοντα υπηρεσίες καθώς και στο διοργανωτή ή /και τον πωλητή. Σ τη σύμβαση πρ έπει να γίνεται σαφής και επακριβής μνεία της υποχρεώσεως αυτής. 46

55 Ευθύνη Τουριστικού Γραφείου από Πταίσμα Ξενοδόχου ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤ ΕΡΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓ Κ & Τ ΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 47

56 Βελούτσου Κλεοπάτρα 48

57 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ Π ΡΟΙΟΝ: ΕΠΩΝΥΜΗ ΤΑΥΤ ΟΤ ΗΤΑ, ΕΠΩΝΥΜΗ ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΕΠΩΝΥΜΗ ΦΗΜΗ ΚΛΕ ΟΠΑΤΡΑ ΒΕΛΟΥΤΣΟΥ Η βιβλιογραφία σχετικά με την επωνυμία προορισμών επικεντρώνεται στην εξέταση της εικόνας τους. Η ακαδημαϊκή έρευνα όμως δεν έχει αναλύσει σε βάθος τον τρόπο που οι διάφορες χώρες παρουσιάζουν το τουριστικό προϊόν τους. Χρησιμοποιώντας ως πηγή δεδομένων τους επίση μους διαδικτυακούς τόπους των Οργανισμών Τουρισμού, στόχος αυτής της μελέτης είναι να εξετάσει τις τυχόν ομοιότητες και διαφορές στην επώνυμη ταυτότητα που υποστηρίζει η Ελλάδα σε σχέση με τρεις κύριους ανταγωνιστές της, την Αίγυπτο, την Ισπανία και την Τουρκία. Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι οι τέσσερις χώρες προβάλλουν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές. I Όσοι ενδιαφέρονται να ταξιδέψ ουν επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες κατά την επιλογή του προορισμού που θα επισκεφθούν. Προσωπικές πρ οτιμήσεις, η γνώμη του κοινωνικού περίγυρου, οικονομικοί παράγοντες και ο βαθμός που θεωρούν ότι είναι εφικτό να επισκεφθούν έναν τόπο θα ληφθούν υπόψη, ενώ θα επηρεασθούν από τις πιθανές προηγούμενες εμπειρίες τους και τη δυνατότητα να πάρουν πληροφορίες για τον προορισμό (Veloutsou 2002). Ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τον προορισμό και αξιολογούν τα χαρακτηριστικά του είναι πολύ σημαντικός παράγοντας κατά την επιλογή (Galarza, Saura & Garcia 2002). Οι κεντρικές αρχές κάθε προορισμού οφείλουν να δημιουργήσουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα για τον προορισμό που να αξιολογείται θετικά από συγκεκριμένες ομάδας κοινού, πιθανούς επισκέπτες αλλά και φορείς που μπορεί να επηρεάζουν τους επισκέπτες. Οι επωνυμίες είναι πολύπλοκες οντότητες που δίνουν αξία στους καταναλωτές (de Chernatony 1993). Διαφορετικές πτυχές τους έχουν εξεταστεί όσον αφορά τον όρο επωνυμία, καθώς έχουν εξεταστεί για την ικανότητα τους να παρέχουν νομική προστασία, ως λογότυπο, ως η ίδια η επιχείρηση, ως τρόπος αναγνώρισης, ως μέσο μείωσης του κινδύνου, ως σύστημα επώνυμης ταυτότητας, ως εικόνα, ως σύστημα αξιών, ως προσωπικότητα, ως τρόπος ανάπτυξης σχέσεων, ως μέσο υποστήριξης της αξίας της επιχείρησης και ως κάτι που συνεχώς εξελίσσεται (de Chernatony & Dall Olmo Riley 1998). Η επωνυμία είναι το μέσο που συνδέει τις δραστηριότητες μάρκετινγκ ενός προμηθευτή με λειτουργικές και συναισθηματικές αξίες, σε μια προσπάθεια να ικανοποιήσει λειτουργικές και συναισθηματικές ανάγκες με τη συγκεκριμένη προσφορά (Park et al. 1986, de Chernatony & McWilliam 1989, de Chernatony 1993, Palmer 1996, de Chernatony & Dall Olmo Riley 1997, Bhat & Reddy 1998, de Chernatony & Dall Olmo Riley 1998, de Chernatony & Harris 2000). 4 9

58 Βελούτσου Κλεοπάτρα Με τον ίδιο τρόπο που η επωνυμία λειτουργεί στα άλλα προϊόντα και υπηρεσίες λειτουργείκαι στο τουριστικό προϊόν. Για να συνεχίσουν οι προορισμοίνα προσελκύουν τουρίστες θα πρέπει να αλλάξουν τους τρόπους που μέχρι σήμερα υποστηρίζουν την εικόνα τους και να προσαρμόσουν τη στρατηγική τους (King 2002), κάτι που έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται από κάποιους προορισμούς (Ritchie & Ritchie 2002). Έχει αναγνωριστεί ότι χώρες, νομοί, πόλεις θα πρέπει να έχουν τη δική τους επώνυμη πολιτική που θα τις διαφοροποιείαπό τις ανταγωνιστικές προσφορές (Hankinson 2001). Δεν υπάρχει όμως αρκετή έρευνα που να συγκρίνει τον βαθμό που οι κεντρικές υπηρεσίες των χωρών δραστηριοποιούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Σε αυτό το άρθρο γίνεται απόπειρα να εξεταστεί ο βαθμός που η Ελλάδα και άλλοι τρεις προορισμοίτης Μεσογείου παρουσιάζονται από τις κεντρικές υπηρεσίες που υποστηρίζουν τις χώρες αυτές σαν να έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Αρχικά το άρθρο παρουσιάζει την θεωρία σχετικά με την επώνυμη πολιτική, και στην συνέχεια εξηγεί τη μέθοδο που ακολουθήθηκε για την συλλογή των δεδομένων. Κατόπιν παρουσιάζει τα αποτελέσματα της ανάλυσης και τέλος προσφέρει προτάσεις που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τα κέντρα λήψης αποφάσεων για τη βελτίωση του τρόπου υποστήριξης μιας περιοχής. II Η ταυτότητα της επωνυμίας, όπως και η επιχειρησιακή ταυτότητα (van Riel & Balmer 1997), είναι πολύ ευρύτερη της επικοινωνίας που η επιχείρηση προβάλλει προς το εξωτερικό περιβάλλον. Περιλαμβάνει υλικά και άυλα χαρακτηριστικά που η επιχείρηση θέλει να συνδέσει με την επωνυμία. Η επώνυμη ταυτότητα επηρεάζει τον τρόπο που θα διαμορφωθεί η εικόνα της επωνυμίας στην αγορά, αν και δεν είναι το μόνο ερέθισμα που συμβάλλει στη δημιουργία της εικόνας της επωνυμίας. Αν και έχει αρχικά υποστηριχθεί ότι η επώνυμη ταυτότητα περιλαμβάνει την επωνυμία ως προϊόν, την επωνυμία ως επιχειρησιακή δομή, την επω νυμία ως πρόσωπο και την επωνυμία ως σύμβολο (Aaker 1996), μπορεί να υποστηριχθεί ότι δύο είναι οι κύριες διαστάσεις της, η Επωνυμία ως Οργανωτική Δομή και η Επωνυμία ως Έκφραση (Veloutsou 2001). Η επωνυμία ως έκφραση αποτελείται από την επωνυμία ως σύμβολο, την επωνυμία ως προϊόν και την επωνυμία ως πρόσωπο (σχήμα 1). Τα στοιχεία της επωνυμίας ως έκφραση εξαρτώνται το ένα από το άλλο. Η ομάδα στελεχών που απαρτίζουν την επωνυμία ως οργανωτική δομή απαιτείται να συντονίζει όλες τις δραστηριότητες υποστήριξ ης της επωνυμίας ως έκφραση. Τα μέλη της επωνυμίας ως οργανωτική δομή δεν έρχονται πάντα σε άμεση επαφή με τους τελικούς χρήστες της επωνυμίας. Είναι η ομάδα των ανθρώπων που αποφασίζουν για τις αξίες της επωνυμίας. Αποφασίζουν πως θα τοποθετηθεί η επωνυμία σε σχέση με τις άλλες επωνυμίες, ποιοι θα είναι οι μακροχρόνιοι στόχοι της και τι διαφορετικό προσφέρει στην αγορά (de Chernatony Harris & Dall Olmo Riley 2000). Η ομάδα υποστήριξης της επωνυμίας μπορεί να είναι τυπική ή άτυπη, έχει έναν ηγέτη (Veloutsou & Panigyrakis 2001), τα μέλη της είναι γνωστά στην επιχείρηση (de Chernatony 50

59 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη & Harris 2000). Τα μέλη της ομάδας επωνυμίας μπορεί να προέρχονται είτε από διαφορετικά τμήματα της επιχείρησης ή του οργανισμού (Dunkan & Moriarty 1997) είτε από άλλες επιχειρήσεις με τις οποίες υπάρχει συνεργασία (Panigyrakis & Veloutsou 1999a, 1999b).Έχει υποστηριχθείότι κάποιες φορές ούτε τα ίδια τα στελέχη που υποστηρίζουν την επωνυμία έχουν πάντα αποκρυσταλλωμένες απόψεις σχετικά με το τι αντιπροσωπεύει η επωνυμία (de Chernatony & Dall Olmo Riley 1997). Για αυτό το λόγο τα μέλη της ομάδας υποστήριξης της επωνυμίας οφείλουν να συναντιούνται ώστε να συζητούν θέματα σχετικά με την πορεία της επωνυμίας και της εικόνας που θέλουν να αναπτυχθεί για αυτή από τους καταναλωτές (de Chernatony Harris & Dall Olmo Riley 2000). Οι στόχοι της επωνυμίας θα πρέπει να γίνονται πλήρως κατανοητοί από την επιχείρηση (Melewar & Wooldridge 2001, Melewar Karaosmanoglu & Paterson 2003) και να επικοινωνούνται στο εξωτερικό περιβάλλον από τα μέσα επικοινωνίας μάρκετινγκ (Barich & Kotler 1991). Για το τουριστικό προϊόν, η ομάδα υποστήριξης της επωνυμίας προέρχεται απότα στελέχη που εργάζονται σε υπουργεία και οργανισμούς που έχουν ως αρμοδιότητα την υποστήριξη του τουρισμού. Η Επωνυμία ως Έκφραση είναι το μέρος της επώνυμης ταυτότητας που σχεδιάζεται απότην επιχείρηση για να δοθείμετά στην αγορά. Τα συστατικά της στοιχεία είναι: Η επωνυμία ως σύμβολο είναι ο οπτικός ή ακουστικός τρόπος που η επωνυμία γίνεται αντιληπτή από το περιβάλλον. Περιλαμβάνει το όνομα, τα λογότυπα, τα χρώματα, τη συσκευασία ή άλλα σύμβολα επικοινωνίας που μπορείνα χρησιμοποιήσει μια επώνυμη προσφορά. Για το τουριστικό επώνυμο προϊόν, μπορεί να συμπεριλαμβάνει στοιχεία όπως μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους ή οτιδήποτε άλλο χρη σιμοποιείται ως σύμβολο μιας περιοχής, μιας πόλης ή μιας χώρας. Η επωνυμία ως προϊόν περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά του προϊόντος ή της υπηρεσίας. Ο όρος προϊόν μπορεί να περιλαμβάνει την αντιλαμβανόμενη ποιότητα και τα στοιχεία που απαρτίζουν το προϊόν (Saren & Tzokas 1998). Ε ίναι οι διαστάσεις του επώνυμου προϊόντος που μπορεί να παρέχουν λειτουργική χρησιμότητα στους αγοραστές (de Chernatony 1993), η οποία συχνά χρησιμοποιείται ως τρόπος διαφοροποίησης της επωνυμίας και μπορούν να συμβάλλουν στην επιτυχία του. Τα προϊόντικά χαρακτηριστικά της επωνυμίας μπορεί να αλλάξουν και να εξελιχθούν στο χρόνο. Στοιχεία όπως τεχνολογικές εξελίξεις, ομοιότητα στο σχεδιασμό των ανταγωνιστικών επωνυμιών (de Chernatony 1999) ή ακόμα και μεταβολές στις προτιμήσεις τω ν πελατών, μπορείνα υποκινήσουν τις επιχειρήσεις να αλλάξουν την επωνυμία ως προϊόν. Η επωνυμία ως προϊόν έχει στοιχεία που μπορούν να ελεγχθούν απότον προμηθευτή και άλλα που δεν μπορούν να ελεγχθούν. Στην περίπτωση του τουριστικού προϊόντος, οι καιρικές συνθήκες αποτελούν κεντρικό στοιχείο της προσφοράς, που όμως δεν μπορούν να ελεγχθούν από 51

60 Βελούτσου Κλεοπάτρα τον προμηθευτή. Υπάρχουν όμως στοιχεία, όπως η ποιότητα των δρόμων, τα αεροδρόμια, η ποιότητα των καταλυμάτων και άλλα που μπορούν να ελεγχθούν. Όταν το κέντρο ανάλ υσης είναι μια συγκεκριμένη διάσταση του τουριστικού προϊόντος, όπως ένα μουσείο, η δυνατότητα ελέγχου αυξάνεται σημαντικά. Η επωνυμία ως πρόσωπο αποτελείται από όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά που μπορούν να συνδεθούν με την επώνυμη προσφορά (Aaker J. 1995, Allen & Olson 1995, Aaker J. 1997). Προσθέτοντας ανθρώπινα χαρακτηριστικά στην επωνυμία, οι προμηθευτές επιχειρούν να επισυνάψ ουν στην επωνυμία συμβολική αξία, η οποία θα είναι επιπρόσθετη της λειτουργικής αξίας που προσδίδει η χρήση της επωνυμίας στον πελάτη (Blackston 1992, 1993, de Chernatony & Dall Olmo Riley 1998). Η ανάλυση της επωνυμίας ως πρόσωπο έχει δυσκολίες τόσο στον τρόπο παρουσίασης όσο και στον τρόπο μέτρησης (Aaker J. 1995). Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δίνοντας στις επωνυμίες συγκεκριμένο γένος προσδίδουμε σε αυτές συγκεκριμένο και ξεχωριστό χαρακτήρα (Alreck 1994). Άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτό δεν είναι αρκετό, και η πληρέστερη ανάλυση θα πρέπει να προσδίδει στις επωνυμίες συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας (Singuaw, Mattila & Austin 1999). Πέντε διαστάσεις προσωπικότητας έχουν αναφερθεί, και περιλαμβάνουν την ειλικρίνεια (sincerity), συγκίνηση /υπερδιέγερση (excitement), ικανότητα (competence), επιτίδευση /εκζήτηση (sophistication) και τραχύτητα (ruggedness) (Aaker J. 1997). Η συντριπτική πλειοψηφία των ερευνητών μελετάει τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας της επωνυμίας και το σύστημα αξιών της (de Chernantony & Dall Olmo Riley 1998). Μ ε δεδομένο ότι γειτονικές περιοχές μπορεί να έχουν πολύ παρόμοια χαρακτηριστικά όσον αφορά το φυσικό τους κάλος και την ιστορία τους, η διαφοροποίηση των τουριστικών πόλων έλξης μπορείνα γίνει με βάση τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που θα μπορέσει κανείς να προσδώσει στον κάθε τόπο. Υπάρχουν ερευνητικά αποτελέσματα που υποστηρίζουν ότι οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται τις διαφορές ανάμεσα στα λειτουργικά και τα συμβολικά στοιχεία που προσδίδονται στις επωνυμίες και αναγνωρίζουν ότι αποτελούν ξεχωριστές διαστάσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκφράσουν τα χαρακτηριστικά μιας επωνυμίας (Bhat & Reddy 1998). Άρα, είναι προς όφελος της επιχείρησης να επιχειρήσει να δημιουργήσει τους επιθυμητούς συνειρμούς στο μυαλό του κοινού. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν συγκεκριμένη επώνυμη ταυτότητα έχει αναπτυχθείκαι υποστηρίζεται με συνέπεια και συνέχεια στον χρόνο. 52

61 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη III Μια από τις κύριες αδυναμίες της επώνυμης ταυτότητας είναι το ότι βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις εισροές από τα στελέχη που εργάζονται στην επιχείρηση, καθώς στην πραγματικότητα αποτελεί την επιθυμητή τοποθέτηση της επωνυμίας στο μυαλό του κοινού και όχι την πραγματική τοποθέτηση της επωνυμίας στο μυαλό του κοινού (de Chernatony & Dall Olmo Riley 1998). Ε κφράζει την πρόθεση της επιχείρησης. Όταν όμως η επωνυμία έρχεται σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, οι διάφορες ομάδες κοινού, ανάλ ογα με το προσωπικό σύστημα αξιών τους και τον τρόπο που αντιλαμβάνονται την επωνυμία, δημιουργούν συγκεκριμένη εικόνα που θεωρούν ότι αντιπροσωπεύει την επωνυμία. Συγκεκριμένη εικόνα θα δημιουργείται κάθε φορά που ένα μέλος του κοινού έρχεται σε επαφή με την επωνυμία ή συλλέγει πληροφορίες για αυτή. Πολλές εικόνες θα οδηγήσουν το κοινό να δημιουργήσει στο βάθος του χρόνου μια πιο σταθερή άποψη για την επωνυμία, η οποία είναι η φήμη της. Ακαδημαϊκοί και άνθρωποι της αγοράς συμφωνούν ότι η φήμη της επωνυμίας είναι εξαιρετικής σημασίας (McKenzie 1997). Ε ίναι γνωστό ότι για να είναι επιτυχημένη μια επωνυμία, και κατά συνέπεια επικερδής, θα πρέπει να έχει θετική φήμη (Herbig & Milewicz 1995). Για την ανάπτυξη θετικής φήμης χρειάζονται πολύ περισσότερα από το να κρατάς υποσχέσεις, μολονότι το να κρατάς τις υποσχέσεις είναι ένα απότα κύρια συστατικά στοιχεία υποστήριξης της συνέπειας στη συμπεριφορά (Milewicz & Herbig 1994). Η φήμη της επωνυμίας είναι τόσο μεγάλης σημασίας που κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι συνώνυμη με τον όρο επωνυμία (de Chernatony & Dall Olmo Riley 1998). Οι όροι εικόνα της επωνυμίας και φήμη της επωνυμίας έχουν οριστεί με ποικίλους τρόπους και συχνά δεν υπάρχει ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ τους. Για την εικόνα των τόπων προορισμού υπάρχει αρκετά ανεπτυγμένη βιβλιογραφία ( δες για παράδειγμα Gallarza, Saura & Carcia, 2002), αλλά ο όρος δεν έχει διαφοροποιηθεί από τη φήμη του προορισμού. Σ ε αυτήν τη μελέτη, η εικόνα της επωνυμίας ορίζεται ως η γνώμη που δημιουργείται σε κάποιο μέλος του κοινού όταν έρχεται σε άμεση ή έμμεση επαφή με την επωνυμία. Η επώνυμη ταυτότητα που προβάλλει η επιχείρηση είναι ένα μόνο από τα πολλά ερεθίσματα που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της εικόνας του προορισμού στο μυαλό του κοινού. Για το τουριστικό προϊόν, σημαντική θα είναι η συμβολή άλλων παραγόντων, όπως φίλοι, τουριστικοί πράκτορες ή ο τύπος (Veloutsou, 2002). Οι ενέργειες των ανταγωνιστικών προορισμών μπορούν επίσης δυνητικά να επηρεάσουν την εικόνα του συγκεκριμένου προορισμού. Μ ια συγκεκριμένη εικόνα για τον προορισμό δημιουργείται κάθε φορά που έρχεται ένα μέλος του κοινού σε άμεση ή έμμεση επαφή με το περιβάλλον. Πολλές εικόνες αθροιστικά, θα δημιουργήσουν μια πιο σταθερή γνώμη για τον προορισμό, η οποία είναι η φήμη του προορισμού στο μυαλό του κάθε μέλους του κοινού (σχήμα 2). Είναι η καθολική αξιολόγηση της επώνυμης προσφοράς που βασίζεται σε όλες τις ανταλλαγές και επαφές με την συγκεκριμένη επωνυμία και πιθανά και με άλλες επωνυμίες. Όσο περισσότερα ερεθίσματα σχετικά με την προσφορά έχει ένας συγκεκριμένος καταναλωτής, 53

62 Βελούτσου Κλεοπάτρα τόσο πιο αποκρυσταλλωμένη θα είναι η γνώμη που θα έχει διαμορφώσει, και πιο δύσκολη η διαδικασία αλλαγής της άποψης του. Διαφορετικές ομάδες κοινού μπορεί να έχουν ανόμοιες απόψεις για έναν συγκεκριμένο προορισμό. Η άποψη δημιουργείται μέσω της αποστολής σημάτων με υποσχέσεις σχετικές με τον προορισμό στην αγορά και στη συνέχεια της υποστήριξης αυτών των υποσχέσεων (Herbig & Milewicz 1995). Οι απόψεις μπορεί να έχουν κάποιο βαθμό ομοιότητας. Για παράδειγμα, σε έρευνα πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, οι τουρίστες από τις ΗΠΑ έχουν λιγότερο θετική εικόνα για την Αίγυπτο, θεωρούν ότι η επίσκεψη στην Τουρκία αξίζει τα χρήματα που απαιτεί, την Ιταλία ως δυσάρεστη έκπληξη και την Ελλάδα ως τόπο με ομορφότερες παραλίες και καλύτερη νυχτερινή ζωή, παρότι συνολικά δεν θεωρείται τόσο καλή επιλογή όσο η Τουρκία (Baloglu & McClearly 1999). Την ίδια περίοδο, οι τουριστικοί πράκτορες επικεντρώνονται στην ιστορία και το εξωτικό περιβάλλον για την Τουρκία και την Αίγυπτο, το φαγητό και την ιστορία για την Ιταλία και την ιστορία, την θάλασσα και τα νησιά για την Ελλάδα (Baloglu & Mangaloglu 2001). Οι δύο έρευνες παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις και ομοιότητες όσον αφορά την άποψη για τους συγκεκριμένους τόπους προορισμού. Μια προσφορά η οποία εισάγεται στην αγορά με την ίδια επωνυμία αναμένεται να έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με τις υπάρχουσες προσφορές που φέρουν την επωνυμία αυτή (Milewicz & Herbig 1994). Προορισμοίστην ίδια χώρα ή στην ίδια περιοχή θα αναμένεται ότι έχουν κοινά στοιχεία. Η έκφραση της επωνυμίας θα πρέπει να διοικείται διαχρονικά για να υποστηρίζει τη δημιουργία συνεπούς φήμης, ειδικά αν ο προμηθευτής επιθυμεί να υποστηρίξει και άλλες προσφορές με την ίδια επωνυμία μελλοντικά (Park et al 1986). Η αλλαγή της φήμης της επωνυμίας σε σύντομο χρονικό διάστημα δεν είναι εύκολος στόχος. Το κοινό συνηθίζει να βάζει τις επωνυμίες σε κατηγορίες και να έχει συγκεκριμένη άποψη για κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες. Εξάλλου υπάρχει μια υστέρηση (lag effect) στη διαμόρφωση απόψεων (Shapiro 1983), που αναμένεται να επηρεάσει τον τρόπο που οι καταναλωτές θα αντιληφθούν μία επωνυμία. Η υπάρχουσα φήμη της επωνυμίας επιδρά στις προσδοκίες της αγοράς όσον αφορά τη μελλοντική συμπεριφορά της. Οι καταναλωτές περιμένουν ότι η επωνυμία θα ικανοποιήσει τις προσδοκίες τους, οι οποίες έχουν δημιουργηθεί με βάση την υπάρχουσα φήμη της επωνυμίας. Είναι φανερό ότι η αγορά αναμένει συνέπεια από την επωνυμία και σε όρους της επώνυμης εικόνας που προβάλλεται αλλά και των ενεργειών που πραγματοποιούνται γύρω από τη ν επωνυμία. Παράλληλα η προσφορά θα πρέπει να διαφοροποιείται απότις ανταγωνιστικές προσφορές. Η αποστολή διαφορετικών και μη σχετικών μεταξύ τους σημάτων (να λέγονται και να γίνονται διαφορετικά πράγματα ), η οποία μάλιστα δεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία αναμένεται να κάνουν την επωνυμία αρεστή σε σχέση με τις ανταγωνιστικές προσφορές, επηρεάζει αρνητικά τη φήμη μιας επωνυμίας. Οι καταναλωτές δεν θα θεωρήσουν την επωνυμία ως IV 54

63 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη άξια εμπιστοσύνης και σεβασμού αν δεν παρέχει ότι υπόσχεται (Herbig & Milewicz 1995). Για αυτό το λόγο οι προμηθευτές θα πρέπει να επιδιώκουν οι εικόνες που προσλαμβάνει το κοινό σε σχέση με την επωνυμία να είναι όσο το δυνατό πιο ταυτόσημες με την επώνυμη ταυτότητα και την επωνυμία ως έκφραση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν όσοι εργάζονται για τη δημιουργία της εικόνας του τουριστικού προϊόντος αλλά και όσοι το παρέχουν στους επισκέπτες έχουν παρόμοιες απόψεις για το ποιο είναι αυτό το τουριστικό προϊόν. Η εκπαίδευση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας, αν αυτή λειτουργείσωστά. Συχνά το κοινό δημιουργεί απόψεις σχετικά με το τι αντιπροσωπεύουν οι διαφορετικοί προορισμοί οι οποίες απόψεις έχουν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές. Για παράδειγμα, η Αίγυπτος, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Τουρκία φαίνεται ότι στα μάτια των ταξιδιωτικών πρακτόρων στις ΗΠΑ φημίζονται για την ιστορία τους (Baloglu & Mangaloglu 2001). Ο κάθε προορισμός όμως πρέπει να έχει κάποο βαθμό διαφοροποίησης, στην οποία θα μπορέσει να βασίσει και κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα. Αυτός είναι άλλωστε κα ι ένας από τους στρατηγικούς ρόλους του κεντρικού φορέα του κάθε κράτους. Η εικόνα ενός προορισμού είναι σημαντική για την επιλογή του από τους πιθανούς επισκέπτες και έχει βρεθεί ότι όταν κάποιος θέλει να αλλάξει τη δική του προσωπική εικόνα μπορεί να επιλέξει να επισκεφθεί τόπους που θα υποστηρίξουν την επιθυμητή του εικόνα. Ερευνητές προτρέπουν την επιστημονική κοινότητα να ερευνήσει περισσότερο τα συγκεκριμένα φαινόμενα (Litvina & Goh 2002). Ένα μέρος από τη μέχρι τώρα έρευνα έχει επικεντρωθεί στον τρόπο διοίκησης της εικόνας των προορισμών (δες Gallarza, Saura & Carcia 2002), χωρίς όμως να έχει αναλύσει τον τρόπο που οι προορισμοί παρουσιάζονται από το κέντρο καθώς και τα φυσικά χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας των περιοχών τα οποία χ ρησιμοποιούνται ως κύρια σημεία υποστήριξης της προσφοράς από το κέντρο. Στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι η ανάλυση του βαθμού ομοιότητας ή /και διαφοράς του τρόπου που παρουσιάζεται η Ελλάδα και άλλοι ανταγωνιστικοί προορισμοί από τις κεντρικές υπηρεσίες των κρατών. Η επιλογή των κρατών ήταν ο πρώτος στόχος. Οι τουρίστες επιλέγουν ανάμεσα σε διάφορους προορισμούς, ανάμεσα στούς οποίους βρίσκεται και η Ελλάδα. Ποιοι όμως μπορεί να θεωρηθούν ανταγωνιστικοί της Ελλάδας; Αρχικά έγινε προσπάθεια εντοπισμού ερευνών που περικλείουν την Ελλάδα και άλλες ανταγωνιστικές χώρες. Στις ΗΠΑ οι ερευνητές αναφέρονται σε Μ εσογειακούς προορισμούς και περικλείουν την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Ιταλία και την Τουρκία (Baloglu & McClearly 1999, Baloglu & Mangaloglu 2001). Οι γνώμες των Ευρωπαίων δεν ήταν γνωστές. Για το λόγο αυτό, ερωτήθηκαν δεκαπέντε Βρετανοί και πέντε Γάλλοι που ζουν στη Μεγάλη Βρετανία. Θεώρησαν ότι η Ιταλία δεν είναι προορισμός που ανταγωνίζεται την Ελλάδα, και πρόσθεσαν σαν ανταγωνιστικό προορισμό την Ισπανία. Μετά από αυτή τη διαδικασία, αποφασίστηκε ότι οι προορισμοί που θα συγκριθούν με την Ελλάδα είναι η Αίγυπτος, η Ισπανία και η Τουρκία. 55

64 Βελούτσου Κλεοπάτρα Η ανάλυση όλων των πληροφοριών που παρέχονται κεντρικά από τις διάφορες χώρες με την ίδια λεπτομέρεια για κάθε μ ια από τις χώρες δεν ήταν δυνατή. Για το λόγο αυτό αποφασίστηκε ότι την πηγή πληροφοριών θα αποτελέσουν οι διαδικτυακοί τόποι (web-sites) των κεντρικών φορέων των χωρών. Οι τέσσερις διαδικτυακοίτόποι που χρησιμοποιήθηκαν είναι: Για την Ελλάδα : Για την Αίγυπτο: tourism.org/, Για την Ισπανία : και Για την Τουρκία : Όλες οι ιστοσελίδες δέχτηκαν επίσκεψη στις 10/05/06, με στόχο την ανάλυση των χαρακτηριστικών των χωρών που υποστηρίζονται από τους κεντρικούς φορείς. Για να υπάρχει συνέπεια, χρησιμοποιήθηκαν σε όλες τις περιπτώσεις οι ιστοσελίδες των χωρών που προσφέρονται στην Αγγλική γλ ώσσα. V Ο Ελληνικός διαδικτυακός τόπος ( υπήρχε σε δύο γλώσσες, Ελληνικά και Αγγλικά. Ε ίχε υιοθετηθείένα σταθερό σύμβολο για τη χώρα, ένα κιονόκρανο σε σχετικά σύγχρονο σχεδιασμό. Σ την κεντρική ιστοσελίδα (webpage) δινόταν έμφαση στη διαφημιστική εκστρατεία της χώρας και τους φορείς που έχουν υπό την εποπτεία τους τον τουρισμό στη χώρα, ενώ υπήρχαν συνδέσεις (links) για διακοπές, αξιοθέατα, χώρους διαμονής, εκδηλώσεις, μεταφορές και άλλες γενικές πληροφορίες. Η έμφαση ήταν στον παραθαλάσσιο τουρισμό και τα Ελληνικά νησιά, ενώ υπήρχαν κάποιες ιστοσελίδες που αναφέρονταν στον οικολογικό τουρισμό, τα αθλήματα και σε ειδικούς τύπους τουρισμού στην Ελλάδα Οι πληροφορίες όμως δεν ήταν οργανωμένες με τρόπο που θα έκανε την προσπέλαση τους εύκολη. Για παράδειγμα, τα μουσεία ήταν καταχωρημένα με αλφαβητική σειρά και όχι κατά περιοχή. Το βάθος των πληροφοριών σε κάθε μια από τις παραπάνω ομάδες ήταν περιορισμένο, ενώ κάποιες από τις συνδέσεις στην ιστοσελίδα στα αγγλικά οδηγούσαν το χρήστη σε σελίδες γραμμένες στα ελληνικά. Φωτογραφίες και χάρτες μπορούσαν να αποθηκευθούν ή να εκτυπωθούν μέσω της ιστοσελίδας. Στο τμήμα που παρουσίαζε τη διαφημιστική εκστρατεία φάνηκε ότι τα κύρια χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται στην έκφραση της χώρας είναι το κλίμα, η θάλασσα και η ιστορία (σχήμα 3). Σ τη διαφημιστική εκστρατεία του 2006 είχαν ληφθείυπόψη διαφορετικές ομάδες κοινού, κυρίως όσους που θα ενδιαφερόνταν να επισκεφθούν τη χώρα την άνοιξη, ο συνεδριακός τουρισμός και αυτοίπου ενδιαφέρονται για το golf (σχήμα 4). Η βοήθεια που η ιστοσελίδα παρείχε στους πιθανούς επισκέπτες ήταν σχετικά περιορισμένη. Τα χαρακτηριστικά της χώρας δεν είχαν χρησιμοποιηθεί στο βαθμό που θα μπορούσαν, ενώ δεν παρουσιάστηκε κάποιο συγκεκριμένο χαρα κτηριστικό προσωπικότητας της χώρας. 56

65 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη Ο διαδικτυακός τόπος της Αιγύπτου ( παρουσιαζόταν σε τρεις γλώσσες, Αιγυπτιακά, Αγγλικά και Ισπανικά. Ήταν πολύ απλός στο σχεδιασμό του, χωρίς ιδιαίτερα πλούσια γραφικά και έχοντας ένα απλό μπλε φόντο που δεν αξιοποιούσε τις σύγχρονες γραφιστικές δυνατότητες. Δεν είχε υιοθετηθεί κάποιο σύμβολο που να αντιπροσωπεύει τη χώρα στον διαδικτυακό τόπο. Η κεντρική ιστοσελίδα αναφερόταν στην οργανωτική δομ ή που αναπτύσσει τις υποσχέσεις σχετικά με το τουριστικό προϊόν της χώρας, το Υπουργείο Τουρισμού και την Υπηρεσία Τουρισμού της Αιγύπτου. Η ίδια κεντρική ιστοσελίδα έδινε μεγάλη έμφαση στα ιστορικά μνημεία, μέσω των σχετικών φωτογραφιών και όχι μέσω συγκεκριμένων πληροφοριών. Στις ιστοσελίδες που ακολουθούσαν, δινόταν έμφαση στην πολιτιστική κληρονομιά, τις καταδύσεις, τη θρησκεία, την περιπέτεια, τα συνέδρια και την αναψυχή. Το τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς ήταν οργανωμένο με βάση τις πόλεις. Στο τμήμα που αναφερόταν στη θρησκεία υπήρχαν αναφορές τόσο στην Ισλαμική όσο και στην Κοπτική παράδοση της χώρας, ενώ στο τμήμα που αναφερόταν στις δραστηριότητες που μπορεί κανείς να κάνει στη συγκεκριμένη χώρα υπήρχε αρκετά μεγάλη αναφορά στο golf. Κ άποια χαρα κτηριστικά της επωνυμίας ως προϊόν παρουσιάζονταν στον διαδικτυακό τόπο, αλλά οι πληροφορίες ήταν περιορισμένες και δεν υπήρχε μεγάλος αριθμός φωτογραφιών απόδιάφορα αξιοθέατα της χώρας. Ο Ισπανικός διαδικτυακός τόπος ( ήταν διαθέσιμος σε εφτά διαφορετικές γλώσσες, Ισπανικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Πορτογαλικά, Ιαπωνικά και Ρωσικά. Ένα συγκεκριμένο λογότυπο είχε χρησιμοποιηθεί σε όλες τις επιμέρους σελίδες ως σύμβολο της χώρας. Η κεντρική ιστοσελίδα παρείχε προτάσεις για συγκεκριμένες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να απασχολήσουν τον επισκέπτη καθώς και επίκαιρα γεγονότα που ο επισκέπτης δεν θα έπρεπε να χάσει. Ο διαδικτυκός τόπος ήταν εξαιρετικά πλούσιος σε πληροφορίες σχετικές με την χώρα καθώς, πράγματα που αφορούν τους επισκέπτες. Όσα θα μπορούσαν να κάνουν κατά την επίσκεψη τους αλλά και πως να πάνε εκεί. Το βάθος της πληροφορίας ήταν τέτοιο που έφτανε στο σημείο να εξηγείστον επισκέπτη πόσο δημοφιλής είναι η κάθε περιοχή και λεπτομέρειες για τα χαρακτηριστικά της. Δραστηριότητες που θα μπορούσαν να απασχολήσουν τους επισκέπτες, όπως εκδρομές, τέχνη και πολιτισμός, γεγονότα και γιορτές, ακτές και παραλίες, φαγητό, φύση και αθλήματα (συμπεριλαμβανομένων των καταδύσεων, του surfing, του golf, του ski και των αναρριχήσεων), υγεία και ομορφιά. Ο διαδικτυακός τόπος παρουσίαζε δραστηριότητες κατάλληλες για παιδιά και οικογένειες, καθώς και πολλές δυνατότητες για επιχειρήσεις, όπως επιχειρησιακά νέα και ευκαιρίες για την οργάνωση επιχειρησιακών συνεδρίων στη χώρα. Η δυνατότητα εκμάθησης της Ισπανικής γλώσσας και του Ισπανικού πολιτισμού παρουσιαζόταν ξεκάθαρα. Για τη διευκόλυνση των επισκεπτών υπήρχαν οδηγίες για τις μετακινήσεις, χάρτες με λεπτομέρεια δρόμων που μπορούσαν να εκτυπωθούν και πληροφορίες για τους πιθανούς τόπους διαμονής. Κ άρτες που μπορούσαν να σταλούν μέσω του διαδικτύου, φωτογραφίες και video ήταν επίσης διαθέσιμα. Σ υνολικά ο διαδικτυακός τόπος ήταν καλά σχεδιασμένος και παρείχε λεπτομερείς και χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τη χώρα και τις 57

66 Βελούτσου Κλεοπάτρα δυνατότητες που παρέχονται σε κάποιον όταν την επισκεφθεί. Η ποσότητα και η χρησιμότητα των πληροφοριών για πολλές διαφορετικές ομάδες κοινού είναι άξιες μνείας, ακόμα και για επισκέπτες που έχουν ειδικό ενδιαφέρον για τα ταξίδια ή τη χώρα. Όμως ούτε σε αυτόν το διαδικτυακό τόπο υπήρχε σαφής τοποθέτηση για πιθανά χαρακτηριστικά προσωπικότητας της χώρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο επίσημος διαδικτυακός τόπος του Τουριστικού Γραφείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας είχε τη βάση του στη Μεγάλ η Βρετανία ( Ε ίναι πιθανό να υπάρχουν παρόμοιοι χώροι και σε άλλες γλώσσες και χώρες, αλλά αυτό δεν είναι το κύριο ενδιαφέρον της παρούσας έρευνας και δεν έγινε προσπάθεια εντοπισμ ού τους. Ο διαδικτυακός τόπος είχε αναπτυχθεί με επαγγελματισμό και παρείχε πολλές πληροφορίες για διαφορετικά θέματα. Το λογότυπο της Τουρκίας παρουσιάζονταν στις περισσότερες ιστοσελίδες. Στην κεντρική ιστοσελίδα δινόταν έμφαση στη θάλασσα, τις καταδύσεις και τα αρχαιολογικά αξιοθέατα. Έχοντας υπόψη ότι η Τουρκία είναι μια μουσουλμανική χώρα, είναι περίεργο ότι στην κεντρική ιστοσελίδα υπήρχε η εικόνα του εσωτερικού ενός τρούλου ελληνορθόδοξου χριστιανικού ναού με την εικόνα του Χριστού. Αρκετές συνδέσεις ήταν διαθέσιμες σχετικά με τις επιμέρους περιοχές της χώρας, τις Τουρκικές αερογραμμές, το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, το golf, τις καταδύσεις, την ιστιοπλοΐα. Ο διαδικτυακός χώρος παρείχε πληροφορίες για τη μεταφορά καθώς και τη δυνατότητα έρευνας χώρων διαμονής σε συγκεκριμένες περιοχές. Επιπρόσθετα υπήρχε αναφορά στην κουζίνα της Τουρκίας και τη δυνατότητα εκμάθησης της γλώσσας. Για τους πιθανούς επισκέπτες από την Μεγάλη Βρετανία υπήρχαν προτάσεις για τουριστικούς πράκτορες καθώς και η δυνατότητα να λ αμβάνουν ενημερωτικό υλικό για την χώρα μέσω ταχυδρομείου. Για τους επισκέπτες από Ιρλανδία υπήρχε ειδική σύνδεση. Πολλές φωτογραφίες της χώρας ήταν επίσης διαθέσιμες. Οι πληροφορίες ήταν περισσότερες σε βάθος από ότι σε άλλους διαδικτυακούς τόπους, όχι όμ ως όσες παρείχε ο διαδικτυακός τόπος της Ισπανίας. Η έμφαση ήταν στις υπηρεσίες που μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει στη χώρα, και λιγότερο στο φυσικό κάλος της, ενώ δεν υπήρχε ξεκαθαρισμένη προσωπικότητα της χώρας. Οι ομοιότητες της Ελλάδας με τις άλλες χ ώρες είναι περισσότερες από τις διαφορές της. Τα ιστορικά μνημεία και η θάλασσα φαίνονται να είναι τα κύρια επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για να υποστηρίζουν την επώνυμη έκφραση της χώρας. Όλες οι χώρες όμως έχουν ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά να επιδείξουν, κι πραγματικά το κάνουν. Η ομοιότητα είναι μεγαλύτερη όσον αφορά τα μνημεία με την Τουρκία, τα οποία προέρχονται από τον ίδιο αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Άρα, το κύριο επιχείρημα δεν την διαφοροποιεί από τον ανταγωνισμό Η Ελλάδα είναι επίσης μια από τις τρεις χώρες που αναφέρει το golf και μια από τις τρεις που αναφέρει τις καταδύσεις ως λόγο επίσκεψης. Ο διαδικτυακός χώρος της Ελλάδας δεν παρέχει τον πλούτο των πληροφοριών που παρέχει αυτός της Ισπανίας και της Τουρκίας, γεγονός που δεν ωφελείτην χώρα. Έχει σχεδιαστείέχοντας λάβει περισσότερο τις εσωτερικές δομές και λειτουργίες των υπηρεσιών, παρά τις ανάγκες πληροφόρησης του επισκέπτη του διαδικτιακού χώρου και πιθανά της χώρας. 58

67 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη VI Ο κάθε ταξιδιώτης θα αποφασίσει να εμπιστευτεί τον συγκεκριμένο προορισμό που θεωρείότι θα ικανοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις προσδοκίες του όσον αφορά τα ενδιαφέροντά του (Sirgy & Su 2000, Litvin & Goh 2002). Η ιδανική εικόνα που έχει ο επισκέπτης για τον εαυτό του θα επηρεάσει την αξιολόγηση που θα κάνει για διαφορετικούς προορισμούς. Για το λόγο αυτό, η ανάπτυξη μιας πρότασης από τους προορισμούς που θα είναι ξεκάθαρη, διαφορετική από τις ανταγωνιστικές και θα έχει και συνέπεια και συνέχεια μέσα στο χρόνο είναι κριτικής σημασίας. Οι πιθανοί επισκέπτες θα επιλέξουν να επισκεφτούν τον τόπο που θα θεωρήσουν ότι θα ικανοποιήσει καλύτερα τις ανάγκες τους, όποιες και αν είναι αυτές. Σε αυτή τη μελέτη εξετάστηκε ο τρόπος που η Αίγυπτος, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Τουρκία παρουσιάζονται στους διαδικτυακούς τόπους που έχουν αναπτυχθείαπό τις κεντρικές τους υπηρεσίες ως τόποι προορισμού. Ιδιαίτερη έμφαση υπάρχει στη διαφοροποίηση της Ελλάδας από τις άλλες χώρες. Η παρουσίαση των χωρών βασίζεται κύρια στο φυσικό τους κάλος και κάποιες φορές σε δραστηριότητες που μπορούν οι επισκέπτες να απολαύσουν σε αυτές, ενώ οι διαφορές στον τρόπο που τοποθετούνται στο μυαλό των δυνητικών επισκεπτών είναι μικρές. Η πιο διαφοροποιημένη χώρα φαίνεται να είναι η Ισπανία, και αυτό οφείλεται μερικώς στην πολιτιστική απόστασή της από τις άλλες χώρες αλλά και στην προσπάθεια του κεντρικού φορέα να αναπτύξει συγκριτικά πλεονεκτήματα για κάθε ομάδα κοινού. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η Ισπανία είχε τον πιο οργανωμένο διαδικτυακό χώρο. Σχήμα 1. Ε πώνυμη Ταυτότητα Επωνυμία ως Ο ργα νωτική Δομ ή Ε πωνυμ ία ως Έ κφ ρα ση: Ε πωνυμ ία ως σ ύμ βολο Ε πωνυμ ία ως προϊόν Επωνυμία ως πρόσωπο Η ανάλυση των διαδικτυακών τόπων των τεσσάρων χωρών έδειξε ότι οι ομοιότητες στην τοποθέτησή τους ήταν μεγάλη. Είναι πολύ δύσκολο στον πιθανό επισκέπτη να δει για ποιους συγκεκριμένους λόγους είναι προτιμητέο να ταξιδέψ ει στη μια χώρα και όχι σε κάποια άλλη, ειδικά στην περίπτωση που οι προηγούμενες γνώσεις του σχετικά με τους προορισμούς είναι περιορισμένες. Αυτό συχνά κάνει τους αγοραστές να συγκρίνουν τις 59

68 Βελούτσου Κλεοπάτρα προσφορές με βάση χαρακτηριστικά τα οποία τους είναι δυνατό να καταλάβουν, και συνήθως βασίζονται στη σύγκριση τιμών. Αυτή η συμπεριφορά λογικά θα πρέπει να προβληματίζει του λήπτες αποφάσεων, οι οποίοι θα ήθελαν η χώρα να γίνεται δέκτης τουριστικών επισκέψ εων για τα χαρακτηριστικά της και όχι με βάση το κόστος και μόνο. Σχήμα 2. Ε ικόνα και Φ ήμη Προορισμού ΓΝΩΜ Η 3ω ν ΤΟΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜ Ο φίλοι πράκτορες ο τύπος ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤ ΙΚΕΣ ΠΡΟΣΦ ΟΡΕΣ παρόμοιες προσφ ορές διαφορετικ ές προσφορές ΕΜ ΠΕΙΡΙΑ ΚΑ ΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΕΠΩΝΥΜ Η ΤΑ ΥΤΟΤΗΤΑ [όπωςαναπτύσσεται κεντρικ ά] ΕΙΚΟΝΑ ΠΡΟΟΡΙΣΜ ΟΥ ΦΗΜ Η ΠΡΟΟΡΙΣΜ ΟΥ Σχήμα 3. Διαφημιστική Ε κστρατεία της Ε λλάδας,

69 Σχήμα 4. Διαφημιστική Ε κστρατεία της Ε λλάδας, 2006 Η Ε λλάδαως Τουριστικό Προϊόν: Ε πώνυμη Ταυτότητα, Επώνυμη Εικόνα και Ε πώνυμη Φήμη 61

70 Βελούτσου Κλεοπάτρα 62

71 Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής και Τηλεοπτικής Εικόνας για την Δημιοργία Τουριστικής Ροής Η ΑΞΙΟΠ ΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤ ΟΓ ΡΑΦ ΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΠ ΤΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΡΟΗΣ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΜΟΙΡΑ ΔΗΜΗΤΡΗ Σ ΜΥΛΩ ΝΟΠΟΥΛΟΣ I Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.), ηλεκτρονικά και έντυπα, (ιδιαίτερα οι εφημερίδες, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο) κατέχουν μια αξιόλογη και συνεχώς αυξανόμενη σε σημασία, θέση στις σύγχρονες κοινωνίες (ΜακΚουέιλ, 1997:25). Στη σύγχρονη εποχή της πληροφορίας τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν μια πανίσχυρη πηγή εξουσίας, ένα ισχυρό και δυναμικό μέσο με το οποίο ασκείται επιρροή και έλεγχος στην κοινωνία. Μέσα από τα Μ.Μ.Ε. μεταδίδονται πληροφορίες για τη λειτουργία των περισσότερων θεσμών μιας κοινωνίας. Τα Μ.Μ.Ε. δεν αποτελούν τον ουδέτερο αγωγό που μεταφέρει πληροφορίες στους πολίτες αλλά τον επιτήδειο διαχειριστή απόψεων και δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα ο ακροατής και ο τηλεθεατής να δέχεται ως αλήθεια τη ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκδοχή του θέματος που προβάλλεται και για το οποίο πληροφορείται (Boorstin, 1990:163; Ρέππας, 1999:25). Ε πίσης τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν μηχανισμούς που παρεμβάλλονται μεταξύ των ανθρώπων και της πραγματικότητας. Αυτό σημαίνει ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό η γνώση μας για το τι συμβαίνει γύρω μας προέρχεται απότα Μ.Μ.Ε. και ότι οι στάσεις, οι απόψεις και οι πεποιθήσεις για την κοινωνική πραγματικότητα επηρεάζονται από τα Μ.Μ.Ε. (Lasswell, 1981; Berger and Luckman, 1967; Hall, 1978; Hall, 2002; Bernstein, 1983; Λυριτζής, 1989; Τσαρδάκης, 1998). Μπορούμε επίσης να θεωρήσουμε τα Μ.Μ.Ε. ως κύριο παράγοντα που προσδιορίζει αλλά και απεικονίζει την κοινωνική πραγματικότητα, και ως πεδίο όπου καταγράφεται η εξέλιξη του πολιτισμού, καθώς από τα Μ.Μ.Ε. κατασκευάζονται, αποθηκεύονται και κυρίως εκφράζονται οι αξίες των κοινωνικών ομάδων (ΜακΚουέιλ, 1997:25). Αναμφισβήτητος είναι και ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. ως πεδίο μάχης, όπου βλέπουν το φως της δημοσιότητας πολλά θέματα που απασχολούν τη δημόσια ζωή, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο (Μακ Κουέιλ, 1997; Ρέππας, 1999), ως βασικό μέσο για την απόκτηση φήμης και κοινωνικής αναγνώρισης και τρόπο για την διαρκή παρουσία κάποιου στη δημόσια ζωή αλλά και ως κύρια πηγή διασκέδασης και ψυχαγωγίας για μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Οι τηλεθεατές θεωρούν ότι η τηλεόραση ως καινοτομία έχει καταστήσει τη ζωή «πιο απολαυστική, ευχάριστη ή ενδιαφέρουσα» (Downing, 1980:161) καθώς προσφέρει συντροφιά, ενημέρωση και ψυχαγωγία με χαμηλό κόστος και ελάχιστη προσπάθεια εκ μέρους των τηλεθεατών (Μπασαντής-Στράτος 1991:78). Τέλος εξίσου αναμφισβήτητος και σημαντικός είναι ο ρόλος των Μ.Μ.Ε. ως μέσο οργάνωσης του ελεύθερου χρόνου και συσχέτισής του με τον υπόλοιπο χρόνο. Κ αθώς η κοινωνική βαρύτητα που αποκτά ο ελεύθερος χρόνος είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της αλλοτριωμένης φύσης της εργασίας, που κάνει 63

72 Πολυξένη Μοίρα & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης τα μέλη της σύγχρονης κοινωνία να αναζητούν την προσωπική ολοκλήρωση, το γέλιο και το τραγούδι της ζωής στις δραστηριότητες του ελεύθερου χ ρόνου (Σεραφετινίδου 1991:116), τα Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα η τηλεόραση καταλαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος τους ελεύθερου χρόνου και καθίστανται ο κύριος διαχειριστής του ελεύθερου χρόνου για μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Οι περισσότερες από τις μελέτες που έγιναν σχετικά με τη μαζική επικοινωνία βασίζονται στο συλλογισμό ότι τα Μ.Μ.Ε. ασκούν σημαντικές επιδράσεις. Η καθημερινή εμπειρία παρέχει αναρίθμητα παραδείγματα για τις επιδράσεις αυτές. π.χ. ντυνόμαστε σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχει το δελτίο καιρού, αγοράζουμε ένα προϊόν επηρεασμένοι από τη διαφήμισή του, πάμε να δούμε μια κινηματογραφική ταινία που διαφημίζεται ή σχολιάζεται από τις εφημερίδες και τα περιοδικά ή την τηλεόραση, ταξιδεύουμε σε μια περιοχή που προβάλλεται από τα Μ.Μ.Ε., αντιδρούμε με ποικίλους τρόπους στις ειδήσεις, τις ταινίες, τη μουσική του ραδιοφώνου κ.λπ. Μάλιστα έχουν αναφερθεί και πολλές περιπτώσεις αρνητικής δημοσιότητας από τα Μ.Μ.Ε., που επέφεραν αλλαγές ακόμα και στην καταναλωτική συμπεριφορά ή στην επιλογή ταξιδιωτικού προορισμού ή τη χρήση μέσου μεταφοράς π.χ. η μεγάλη δημοσιότητα που δόθηκε σε ένα αεροπορικό ατύχημα ή σε κάποια τρομοκρατική ενέργεια που εκδηλώθηκε σε κάποιο μέρος του κόσμου, συχνά είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των μετακινήσεων με αεροπλάνο 1. Ιδιαίτερα στον τουριστικό τομέα, οι επιδράσεις των Μ.Μ.Ε. είναι σημαντικές, γεγονός που αντιλαμβάνονται οι δραστηριοποιούμενοι στο χώρο του τουρισμού. Ο ισχυρός ρόλος των Μ.Μ.Ε. και ιδίως της τηλεόρασης στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης αναγνωρίσθηκε σχετικά πρόσφατα. Μέχρι σήμερα κύριοι φορείς κοινωνικοποίησης ήταν η οικογένεια και το σχολείο. Στην ηλεκτρονική εποχή μας, τα Μ.Μ.Ε. συμβάλλουν άτυπα στη μάθηση και την υιοθέτηση κανόνων, αξιών και προσδοκιών της συμπεριφοράς όσον αφορά συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και καταστάσεις, που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα και τις τουριστικές επιλογές, την τουριστική κατανάλωση, την τουριστική συμπεριφορά, την επαφή με τους ντόπιους, δημιουργούν στερεότυπακ.λπ. Σ υμβάλλουν, έτσι, στη δημιουργία «τουριστικής παιδείας». Η ατομική αντίδραση είναι επίσης μια μορφή επιρροής των Μ.Μ.Ε. Στην περίπτωση αυτή το άτομο αντιδρά σε ένα μήνυμα ή ερέθισμα που δίνεται από τα Μ.Μ.Ε. Η αντίδραση αυτή είναι απρόβλεπτη και μη σχεδιασμένη και αναφέρεται στην έκθεση του ατόμου σε ένα ερέθισμα. Τέτοιες αντιδράσεις έχουν παρατηρηθείσυχνά και είναι κυρίως η μίμηση και η μάθηση επιθετικών ή κοινωνικά μη αποδεκτών πράξεων (επιθετική συμπεριφορά, χρήση ύβρεων, αυτοκτονία, κ.λπ.). Κάποιες άλλες μορφές αντίδρασης είναι οι συναισθηματικές, η μίμηση κάποιου στυλ-μόδας, η ταύτιση με κινηματογραφικούς ή τηλεοπτικούς ήρωες ή αστέρες των Μ.Μ.Ε., καθώς και οι αντιδράσεις φόβου ή ανησυχίας που προκαλούνται από τον τρόπο προβολής ενός συμβάντος που συνδέεται με τον τουρισμό ( Μοίρα, 2001: 61). 1. Όπως το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1999 στους δίδυμους πύργους στη Ν. Υόρκη. 64

73 Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής και Τηλεοπτικής Εικόνας για την Δημιοργία Τουριστικής Ροής Στην περίπτωση που κάποιες από τις αντιδράσεις που προκαλούν τα Μ.Μ.Ε. καταγράφονται ταυτόχρονα από πολλούς αποδέκτες που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση ή ανήκουν στην ίδια κοινωνική ομάδα (συλλογική αντίδραση) αυτό οδηγεί σε μια κοινή πράξη, που είναι συνήθως ακανόνιστη και μη θεσμική. Έτσι ο φόβος, η ανησυχία και ο θυμός είναι οι πιο ισχυρές αντιδράσεις, που πιθανόν να καταλήξουν σε πανικό με απροσδιόριστες συνέπειες. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα που έχουν καταγραφείόσον αφορά τον τουρισμό. Π.χ. η ανακοίνωση από τα Μ.Μ.Ε., με μελανά χρώματα, της απαγωγής στις Φιλιππίνες, μιας ομάδας τουριστών, από ισλαμιστές αντάρτες το Μάιο του 2000 είχε ως αποτέλεσμα τις μαζικές ακυρώσεις ταξιδιών προς τις Φιλιππίνες, ιδίως από τη Γερμανία, χώρα προέλευσης των τουριστών-ομήρων (Μ οίρα, 2000:143). Ανάλογη αντίδραση υπήρξε και με την κρίση στο Κόσοβο και την αρνητική προβολή που έλαβε από τα Μ.Μ.Ε. (φόβοι για ραδιενέργεια και αναπνευστικά προβλήματα λόγω των βομβαρδισμών, κ.λπ.) που είχε ως αποτέλεσμα τις μαζικές ακυρώσεις ταξιδιών προς τη βόρεια Ελλάδα, λόγω του πανικού που προκλήθηκε. Συχνά τα Μ.Μ.Ε. χρησιμοποιούνται με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο για να επιτευχθείένας προπαγανδιστικός ή ενημερωτικός στόχος σ' ένα επιλεγμένο πληθυσμό. Τα πιο κοινά παραδείγματα αντλούνται από την πολιτική, τη διαφήμιση (η οποία είναι έντονη στον τουριστικό τομέα ), τη δημόσια ενημέρωση για την υγεία και την ασφάλεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο χώρο του τουρισμού με αρνητικές οικονομικέςσυναλλαγματικές συνέπειες για τη χώρα μας υπήρξε η «ταξιδιωτική οδηγία» του προέδρου των Η.Π.Α. Ρόναλντ Ρέηγκαν που απέτρεψε τον αμερικανό τουρίστα το 1985 να επισκεφθείτην Ελλάδα. (Λύτρας, 1998:67). Τέλος, μια διαδικασία που μοιάζει κατά κάποιο τρόπο με τον κοινωνικό έλεγχο είναι ο καθορισμός της εικόνας. Έχει παρατη ρηθεί ότι τα Μ.Μ.Ε. κατασκευάζουν την «εικόνα» που θέλουν (Lippmann, 1922). Η εικόνα αυτή ανταποκρίνεται μόνο εν μέρει στην πραγματικότητα. Έτσι, δημιουργούνται ή αναπαράγονται προκαταλήψεις ή συχνά δημιουργείται μια «στερεοτυπική» απεικόνιση της πραγματικότητας. Στον τομέα του τουρισμού συχνά ταυτίζονται τα «εξωτικά νησιά» της Καραϊβικής ή του Ειρηνικού, με την εικόνα των απέραντων, γαλάζιων, ηλιόλουστων παραλιών με φοίνικες, όπου περιφέρονται ηλιοκαμένες καλλονές. Η εικόνα αυτή που δημιουργείται από τα Μ.Μ.Ε. με τον υπερτονισμό αυτών των στοιχείων, συχνά δεν επαληθεύεται στην πραγματικότητα, καθώς υπάρχουν μεν οι ακτές αυτές, αλλά δεν είναι πάντοτε ηλιόλουστες και τόσο εξωτικές, όπως προβάλλονται απότα Μ.Μ.Ε., ή απότα διαφημιστικά έντυπατων τουριστικών γραφείων. II Ο κινηματογράφος έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του 19 ου αιώνα ως νέα τεχνολογία. Υπήρξε μια επανάσταση για τη ζωή του ανθρώπου. Ω ς μαζικό μέσο αποτέλεσε μια απάντηση στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου αλλά και μια απάντηση στο αίτημα για ευπρεπή απόλαυση και οικονομική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου που είχε στη διάθεσή της η μέση οικογένεια (ΜακΚουέιλ, 1997:49). 65

74 Πολυξένη Μοίρα & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης Σήμερα ο κινηματογράφος διαθέτει ένα νέο «οικιακό» κοινό, το οποίο προσεγγίζει μέσω της τηλεόρασης (δορυφορικής και καλωδιακής), του βίντεο, των συνδρομητικών καναλιών και του Home Cinema. Ο κινηματογράφος παραμένει στο επίκεντρο των Μ.Μ.Ε. (Jovett and Linton, 1980), καθώς αποτελείένα είδος «βιτρίνας» για τα άλλα μέσα, αλλά και «πολιτιστική πηγή», εφόσον μέσω αυτού γίνονται γνωστά στο ευρύ κοινό λογοτεχνικά κείμενα, ποιήματα, τραγούδια, τηλεοπτικές σειρές, δημιουργούνται κινηματογραφικοί αστέρες, προωθούνται είδη ένδυσης και προϊόντα της βιομηχανίας ομορφιάς, αλλά και τουριστικοίπροορισμοί. Ο Butler (1990) θεωρεί ότι πριν από την εμφάνιση των Μ.Μ.Ε. το ρόλο του επηρεασμού έπαιζαν τα σχέδια και οι εικόνες που έφερναν στην πατρίδα τους οι νέοι που έκαναν το Grant Tour το ο αιώνα. Όμως αργότερα το ρόλο αυτό ανέλαβαν τα posters και οι ταχυδρομικές κάρτες. Πρόσφατα μόνο άρχισε η πανίσχυρη επίδραση των κινηματογραφικών ταινιών και των τηλεοπτικών σειρών. Καθώς οι άνθρωποι διαβάζουν λιγότερο και βλέπουν περισσότερο κινηματογράφο και τηλεόραση, αυτά σταδιακά εξελίσσονται στα πιο ισχυρά μέσα επιρροής των τουριστικών επιλογών. Τα Μ.Μ.Ε. αποτελούν το κύριο όχημα γνώσης και οδηγό τρόπου ζωής. Μ εταφέρουν τα θαύματα του κόσμου σ όλο τον κόσμο και συναρπάζουν με το να φέρνουν και τα πιο απομακρυσμένα περιβάλλοντα σε εκατομμύρια ανθρώπους. Η κατ επανάληψη έκθεση σ αυτά έχει ως αποτέλεσμα τη ν αύξηση της επιθυμίας να τα γνωρίζουμε μέσω της εμπειρίας (Coates, 1991: 66-71). Έρευνες αποκάλυψαν ότι ορισμένες κινηματογραφικές ταινίες αύξησαν το ενδιαφέρον του κοινού για τις περιοχές όπου γυρίστηκαν και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της τουριστικής κίνησης προς αυτές (Riley, 1994; Tooke and Baker, 1996; Sepulveda, 2003). π.χ. ο Οργανισμός Τουρισμού της Σκοτίας μετά απόέρευνα που διενήργησε στην περιοχή Stirling όπου έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας Braveheart (Mintel, 2003; Steward, 1997) διαπίστωσε ότι η επίδραση της προβολής της στις επιλογές των τουριστών ήταν μεγάλη. Οι περισσότεροι επέλεξαν να επισκεφθούν συγκεκριμένα αξιοθέατα και προορισμούς της Σκοτίας που προβάλλονται απότην ταινία. Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε ως «σινετουρισμό» ή «κινηματογραφικό τουρισμό» την προσέλκυση σε κάποιο προορισμό ως αποτέλεσμα της προβολής του από μια τηλεοπτική ή κινηματογραφική ταινία ( Butler, 1990; Evans, 1997:D-35).Οι επιδράσεις στην τουριστική κίνηση περιοχών μετά την προβολή κινηματογραφικών ταινιών ή τηλεοπτικών σειρών ποικίλουν: 1. αρνητικές, όταν μέσω μιας ταινίας, μια πόλη, χώρα ή περιοχή προβάλλεται με μελανά «χρώματα» π.χ. το Σικάγο μέσα από την ταινία Scarface. 2. θετικές, όταν η προβολή της ταινίας μετατρέπει τη χώρα, τον τόπο ή την περιοχή σε επιθυμητό προορισμό, π.χ. Οι νότιες περιοχές της Ταϊλάνδης μετά την προβολή της ταινίας «Η παραλία» με τον Λεονάρντο ντι Κάπριο, η Κ εφαλονιά μετά την προβολή της ταινίας «Το μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι». 66

75 Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής και Τηλεοπτικής Εικόνας για την Δημιοργία Τουριστικής Ροής 3. αδιαφορία, όταν κυριαρχείτο στοιχείο της δράσης και όχι η εικόνα, π.χ. οι ταινίες «Ε ξολοθρευτής» και «Ράμπο 1» 4. αδιαφορία, η οποία όμως είναι δυνατόν να μετατραπεί σε θετική αντίδραση εάν τα Μ.Μ.Ε. ασχοληθούν με την ταινία λίγο περισσότερο (Avraham, 2000; Manheim & Albritton, 1984). Τα παραδείγματα είνα ι πάρα πολλά για να αγνοηθούν. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα : Το 1935 όταν πρωτοπροβλήθηκε η ταινία «Η ανταρσία στο Μπάουντι», η Ταϊτή γνώρισε μια εκρηκτική αύξηση του τουρισμού (Barton, 1999). Το μικρό ψ αράδικο χωριό Puerto Valliarta στο Μεξικό, μετατράπηκε σε μια νύχτα σε διεθνή τουριστικό προορισμό μετά την προβολή της ταινίας «Η νύχτα της Ιγκουάνα» το 1964 με πρωταγωνίστρια την Ελίζαμπεθ Τέυλορ. Σημαντική ώθηση στον τουρισμό της Ιορδανίας έδωσε ο David Leane το 1962, με τη δημιουργία της επικής κινηματογραφικής ταινίας «Lawrence of Arabia». Το διεθνές ενδιαφέρον για την Ινδία ξεκίνησε το 1981 με την προβολή της ταινίας «Γκάντι», ενώ η Ταϊλάνδη εμφανίσθηκε στο προσκήνιο το 1958 με την ταινία «Η γέφυρα του ποταμού Κβάι». Η ταινία «Ο κροκοδειλάκια ς» έκανε την Αυστραλία δημοφιλέστατο τουριστικό προορισμό. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, τρία χρόνια μετά την προβολή της ταινίας ο αριθμός των επισκεπτών τριπλασιάστηκε. Οι επισκέπτες προέρχονταν κυρίως από τις Η.Π.Α., καθώς «οι αμερικανοί ανακάλυψαν με έκπληξη ένα μέρος που δεν πίστευαν ότι μπορούσε να υπάρχει (Hill, 2000)». Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Τουρισμού της Σκοτίας η προβολή των επικών ταινιών Rob Roy και Braveheart (1995) αύξησε τον αριθμό των επισκεπτών. Συγκεκριμένα σημειώθηκε μια αύξηση της τάξης του 80% στο Wallace Monument, όπου γυρίσθηκε μέρος της ταινίας. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα που διενεργήθηκε στους επισκέπτες ο ένας στους πέντε δήλωσε ότι επηρεάσθηκε στην επιλογή του τουριστικού του προορισμού από την ταινία 2. Οι ερευνητές εκτιμ ούν ότι τα έσοδα απότην τουριστική κίνηση ανήλθαν στο ποσό των 7 και 1 εκατομμυρίων λιρών αντίστοιχα 3. Μετά την προβολή της ταινίας «Άγρυπνος στο Σιάτλ» αυξήθηκαν οι επισκέπτες και ιδίως τα ζευγάρια, στο Empire State Building. Το ίδιο συνέβη και μετά την προβολή της ταινίας «Τέσσερις γάμοι και μια κηδεία» με τον Hugh Grant και την Andie McDowell. Αμέσως μετά την προβολή της ταινίας σημειώθηκε τεράστια αύξηση των κρατήσεων στο ξενοδοχείο Crown, όπου το κινηματογραφικό ζευγάρι πέρασε την πρώτη του νύχτα. Μ άλ ιστα για το συγκεκριμένο 1. Μ ε πρωταγωνιστές τον ΆρνολντΣβαρτσενέγκερ και τον Συλβέστερ Σταλόνε αντίστοιχα. 2. Mansion promotion aims to attract movie-makers, , στο

76 Πολυξένη Μοίρα & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης δωμάτιο υπάρχουν «κρατήσεις» για χρόνια, ενώ παράλληλα έχουν αυξηθεί οι προτάσεις γάμου που γίνονται στο ξενοδοχείο κατά τη διάρκεια ρομαντικού γεύματος1. Μετά την προβολή της ταινίας «Χ ορεύοντας με τους λύκους» καταγράφηκε αύξηση των επισκεπτών στο ιστορικό οχυρό Fort Hays, της τάξης του 25% (Tooke & Baker, 1996:88). Η προβολή της ταινίας «Σ τενές επαφές τρίτου τύπου» (1978) προκάλεσε αύξηση των επισκεπτών στο Εθνικό Μνημείο Devils Tower της τάξης του 74%. Μ ια έρευνα που διενεργήθηκε μετά από 12 χρόνια έδειξε ότι περισσότεροι από το 20% των επισκεπτών γνώριζαν το μνημείο από την ταινία (Warkman, Zeiger & Caneday, 1990). Η μεταφορά του βιβλίου της Louisa Μ ay Alcott «Μ ικρές Κυρίες» στον κινηματογράφο και η προβολή της ταινίας με πρωτα γωνίστρια την Winona Ryder προκάλεσε αύξηση των επισκεπτών στο Orchard House στη Μασαχουσέτη κατά 65%. Ανάλογα είναι τα αποτελέσματα που καταγράφηκαν και από την προβολή τηλεοπτικών σειρών. Μάλιστα τα αποτελέσματα αυτά ήταν περισσότερο διαρκή, όσο μεγαλύτερη ήταν η διάρκεια προβολής της σειράς. Η σειρά Hawaii 5-0 μετέτρεψε τη Χαβάη σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Μ άλιστα ο δήμαρχος του νησιού τίμησε τον πρωταγωνιστή της σειράς, Jack Lord, διότι έφερε στο νησί μεγαλύτερα έσοδα από την καλύτερη και ακριβότερη διαφημιστική εκστρατεία (Παπαδημητρίου, 1998). Ανάλογη προβολή έδωσε στο νησί το γύρισμα και η προβολή της σειράς «Baywatch Hawaii» (Honolulu Star, 1999). Το Lyme Park στο Cheshire, γνώρισε μια αύξηση των επισκεπτών κατά 178% αμέσως μετά την προβολή της σειράς «Περηφάνια και Προκατάληψη» (1995), που αποτελούσε διασκευή του μυθιστορήματος της Jane Austen. Σύμφωνα με τα παραπάνω οι ταινίες επηρεάζουν ποικιλοτρόπως τις τουριστικές επιλογές: 1. γνωστοποιούν την ύπαρξη ενός τόπου, π.χ. η ταινία «007 Ο άνθρωπος με το χρυσό πιστόλι», έφερε στο προσκήνιο το Phuket, στην Ταϊλάνδη, περιοχή που οι περισσότεροι δυτικοί ούτε που την είχαν ακουστά. Κάτι ανάλογο συνέβη και με την προβολή της ταινίας «Η παραλία» με τον Λεονάρντο ντι Κάπριο, η οποία δημιούργησε νέο τουριστικό προορισμό μέσα σε μια ήδη γνωστή χώρα την Ταϊλάνδη και συγκεκριμένα στο Phi Phi Le 2, όπου βρίσκεται η περίφημη Maya Beach Mansion promotion aims to attract movie-makers, , στο 2 Το Phi Phi Le είναι μια, άγνωστη μέχρι το γύρισμα της ταινίας, περιοχή Εθνικού Πάρκου της Ταϊλάνδης. 3 Σύμφωνα με τον οργανισμό Visit Britain, η προβολή της ταινίας «Η παραλία» συνέβαλε στην αύξηση των Βρετανών επισκεπτών στην Ταϊλάνδη κατά 19%. βλ. άρθρο «Το Λονδίνο των 68

77 Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής και Τηλεοπτικής Εικόνας για την Δημιοργία Τουριστικής Ροής 2. δημιουργούν «ρομαντικούς» προορισμούς, π.χ. η ταινία «Άγρυπνος στο Σιάτλ», η προβολή της οποίας προκάλεσε σωρεία επισκέψ εων ζευγαριών στο Empire State Bulding τόπο συνάντησης των ηρώων της ταινίας. 3. προκαλούν το ενδιαφέρον για τη γνωριμία με ένα άλλο τρόπο ζωής, και την επικοινωνία με ένα άλλο, διαφορετικό πολιτισμό π.χ. «Πέρα απότην Αφρική», 4. προκαλούν το ενδιαφέρον για νέες μορφές τουρισμού, π.χ. περιπέτειας, οικολογικού, κ.λπ. Εκτός όμως απότα θετικά αποτελέσματα που έχει για τον τόπουποδοχής η προβολή μιας ταινίας, δεν πρέπει να παραγνωρίζονται και τα αρνητικά της, όπως η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού, τα προβλήματα ασφάλειας κ.λπ. Τα άτομα που επισκέπτονται την περιοχή ποικίλουν από «περιέργους» έως «εθισμένους». Ορισμένοι επιθυμούν απλά να δουν την τοποθεσία, ενώ άλλοι θέλουν μια αναπαράσταση της αγαπημένης τους σκηνής, ενώ μερικοί επιθυμούν και κάποιο «ενθύμιο». π.χ. στην περιοχή όπου γυρίστηκε η σκηνή του εκτροχιασμού της αμαξοστοιχίας στην ταινία «Ο φυγάς» έχουν σημειωθεί απώλειες των πινακίδων και των σημάτων του τραίνου, ενώ από το συρμό αφαιρούνται «αναμνηστικά». Παράλληλα συχνά οι ντόπιοι διαμαρτύρονται για την απώλεια της προσωπικής τους ζωής λόγω της αθρόας προσέλευσης (είναι ενδεικτικό ότι περιβαλλοντικές οργανώσεις της Ταϊλάνδης διαδήλωναν κατά της κινηματογράφησης της ταινίας «Η παραλία», διότι οι κινηματογραφιστές αλλοίωσαν τη μορφή της παραλίας για τις ανάγκες του γυρίσματος) της «περιέργειας» των επισκεπτών, της υποβάθμισης της περιοχής (Gritten, 1998) κ.λπ. Τέλος, μια σημαντική αρνητική επίπτωση είναι αυτή που συνδέεται με την αρνητική εικόνα που δημιουργείται από κάποια ταινία. π.χ. το Σικάγο, μέσω της ταινίας «Scarface», έχει ταυτισθεί με τους γκάγκστερς και έχει δημιουργηθεί η στερεοτυπική εικόνα του επικίνδυνου προορισμού ή η Μαλαισία η οποία μέσω της προβολής της ταινίας «Ε πιστροφή στον Παράδεισο» απέκτησε μια ζοφερή εικόνα 1 (Burton, 1999). Η προβολή της ταινίας Θέλμα και Λουΐζπροκάλεσε απόπειρες αυτοκτονίας στον ίδιο τόποκαι με τον ίδιο τρόποπου προβλήθηκε απότην ταινία (Riley, 1994: 931). Παρ όλα αυτά συχνά για τις κυβερνήσεις των χωρών καμία προβολή δεν θεωρείται αρνητική, αρκεί η χώρα να βρίσκεται στην επικαιρότητα. Έτσι ο Cheah K.H. αντιπρόεδρος του Οργανισμού Τουρισμού της Μαλαισίας στο Λος Άντζελες θεωρείότι «κάθε δημοσιότητα είναι καλή δημοσιότητα». III Τα κράτη σταδιακά συνειδητοποιούν την τεράστια σημασία των κινηματογραφικών ταινιών και τις επιδράσεις τους στον τουρισμό, καθώς και ταινιών», περιοδικό Κ, τ. 144, 6/3/2006, σελ. 68. Ε πίσης ένα ποσοστό 30% των Βρετανών που ταξίδεψαν πρόσφατα στη Ν. Ζ ηλανδία οφείλεται στον «Άρχοντα των Δακτυλιδιών». 1 Στην ταινία περιγράφεται η περιπέτεια ενός Αμερικανού ταξιδιώτη που συλλαμβάνεται για διακίνηση ναρκωτικών και καταδικάζεται σε θάνατο απότην κυβέρνηση της Μαλαισία ς. 69

78 Πολυξένη Μοίρα & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης τα τεράστια οφέλη που μπορείνα αποκομίσει η χώρα, πέρα από τα οικονομικά αποτελέσματα που έχει αυτή καθεαυτή η κινηματογράφηση 1. Οι διαφημιστές αντιλαμβανόμενοι τη σημασία της κινηματογραφικής εικόνας για την επιλογή τουριστικού προορισμού, τα τελευταία χρόνια συνεργάζονται στενά με παραγωγούς προκειμένου να προβάλλουν περιοχές μέσω κινηματογραφικών ταινιών (Economist, 1998; Rosen, 1997; Seaton, 1989). Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται και οι απρογραμμάτιστες επιδράσεις των ταινιών στις περιοχές. Δηλαδή δημιουργείται μια σχέση μεταξύ της κινηματογραφικής εταιρείας και του τουριστικού φορέα σε ένα πρώιμο στάδιο ώστε να υπάρξει αποτελεσματική διαχείριση της αναμενόμενης τουριστικής κίνησης (Ross, 2002). Ο Βρετανικός Οργανισμός Τουρισμού (British Tourist Authority /Β.Τ.Α.) αναγνωρίζοντας τη σημασία που έχει για την τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής η προβολή μιας ταινίας (κινηματογραφικής ή και τηλεοπτικής) υιοθέτησε μια στρατηγική μάρκετινγκ που στοχεύει στην προβολή των περιοχών όπου γυρίστηκαν οι ταινίες αλλά και στην ενθάρρυνση των παραγωγών να επιλέξουν τη Βρετανία για τα γυρίσματα άλλων ταινιών. Υπολογίζοντας ότι περίπου το 20% των τουριστών επισκέπτεται τη Βρετανία παρακινούμενοι από κάποια ταινία που είδαν στον κινημα τογράφο ή την τηλεόραση 2 προχώρησε στην έκδοση «Κ ινηματογραφικού Χάρτη» στον οποίο απεικονίζονται οι τοποθεσίες όπου γυρίστηκαν ταινίες τα τελευταία 60 χρόνια και ενθαρρύνονται οι επισκέπτες να ακολουθήσουν τα βήματα των αγαπημένων τους κινηματογραφικών ή τηλεοπτικών αστέρων. Ο Χάρτης αυτός που εκδόθηκε το 1996 χρηματοδοτήθηκε από εταιρείες αυτοκινήτων, κινηματογραφικά στούντιο, δισκογραφικές εταιρείες, το National Trust 3, στοίχισε 1,6 εκατομμύρια λίρες Αγγλίας και εκδόθηκε αρχικά σε αντίτυπα τα οποία εξαντλήθηκαν σύντομα. Ο Βρετανικός Οργανισμός Τουρισμού υπολόγισε όμως ότι για κάθε μια λίρα που κόστισε ο Χάρτης, δαπανήθηκαν από τον κάθε επισκέπτη 17 λίρες στον τόπο όπου γυρίσθηκαν οι ταινίες. Περίπου το 54% των ερωτηθέντων σε σχετική έρευνα που διενεργήθηκε απάντησε ότι δεν θα είχαν επισκεφθεί την περιοχή όπου γυρίσθηκε η ταινία, αν δεν πληροφορούνταν την ύπαρξη της απότο Χάρτη 4. O Χάρτης καθώς και άλλες πληροφορίες υπάρχουν και σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της ιστοσελίδας του Β.Τ.Α. Ο Β.Τ.Α. κυκλοφόρησε επίσης και διένειμε οδηγό τοποθεσιών και κτιρίων όπου μπορούν να γυρισθούν ταινίες. Το 2001 ζήτησε τη βοήθεια του πασίγνωστου Sean Connery που έγινε ευρύτερα 1 Απασχόληση προσωπικού, εργατών, καταναλώσεις, επισκευές εγκαταστάσεων, κατασκευές, κ.λπ. 2 «Rowan Atkinson, the tourist attraction», 30/3/2003, 3 To National Trust at the Movies είναι Οργανισμός που ιδρύθηκε το 1895 με σκοπό τη διαχείριση και προστασία τοποθεσιών ιστορικού ενδιαφέροντος, ή φυσικής ομορφιάς, διαθέτοντάς τες για γυρίσματα ταινιών ή λειτουργώντας αυτές ως χώρους αναψυχής, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, μουσεία κ.λπ. Σήμερα διαχειρίζεται πάνω από εκτάρια αγροτικών περιοχών στην Αγγλία, Ουαλία και Β. Ιρλανδία, 600 μίλια ακτών και πάνω από 300 ιστορικά κτίρια και κήπους. Τα περισσότερα από αυτά είναι προσιτά σε επισκέπτες film tourism 70

79 Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής και Τηλεοπτικής Εικόνας για την Δημιοργία Τουριστικής Ροής γνωστός όταν υποδύθηκε τον θρυλικό πράκτορα James Bond, για να αντιμετωπίσει τη κρίση στον τουριστικό τομέα και να βοηθήσει να επιστρέψ ουν οι Αμερικανοίταξιδιώτες (Cozens, 2001). Μια από τις πρόσφατες ενέργειες προώθησης του τουρισμού μέσω του κινηματογράφου αφορά τις ταινίες «Χ άρρυ Πότερ». Ο Β.Τ.Α. ετοίμασε Χάρτη της Βρετανίας με τα σημεία που γυρίσθηκαν ή θα γυρισθούν ταινίες του «μικρού μάγου». Αποτέλεσμα αυτής ήταν η δημιουργία «τουριστικής διαδρομής Χάρρυ Πότερ» στη Βρετανία, που προσελκύει σημαντικό αριθμό επισκεπτών από όλο τον κόσμο 1. Ανάλογη προβολή έγινε και για την ταινία «king Arthur» για την οποία κυκλοφόρησε και σχετικός χάρτης με έμφαση στα σημεία και μνημεία όπου γυρίσθηκε η ταινία 2. Ανάλογες κινήσεις για την προβολή της εικόνας μιας περιοχής ή μιας χώρας μέσω του κινηματογράφου ή της τηλεόρασης γίνονται σε πολλές χώρες. To τμήμα Τουρισμού του Οργανισμού Ανάπτυξης της πολιτείας του Μισισιπή στις Η.Π.Α. πρόσφατα ανακοίνωσε τη δημιουργία και διανομή του πρώτου Τουριστικού Κινηματογραφικού Χάρτη του Μισισιπή 3. Επίσης πολλές εταιρείες ή φορείς προβάλλουν μέσω του διαδικτύου τις ομορφιές της περιοχής τους, κτίρια, γέφυρες, λίμνες κ.λπ. τα οποία μπορεί να αποτελέσουν χώρο κινηματογράφησης μιας ταινίας. Πολλά ταξιδιωτικά γραφεία οργανώνουν διαδρομές που έχουν σχέση με την προβολή κάποιας κινηματογραφικής ή τηλεοπτικής ταινίας. Τουριστικές διαδρομές οργανώνονται στις «Γέφυρες του Μάντισον», στην περιοχή όπου έγιναν τα γυρίσματα για το φιλμ «Ανθισμένες Μανόλιες», στο Σάλτσμπουργκ όπου έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας «Η μελωδία της ευτυχίας 4» ή στο περίφημο ράντσο Southfork όπου έγιναν τα γυρίσματα της τηλεοπτικής σειράς Dallas 5. Η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας διόρισε Υπουργό αρμόδιο για τα θέματα που προκύπτουν από την κινηματογράφηση της τριλογίας «Ο άρχοντας των δακτυλιδιών» θεωρώντας ότι η προβολή των ταινιών θα εκτοξεύσει τη ζήτηση της χώρας ως τουριστικό προορισμό 6. Μάλιστα, μετά απόέρευνα που διεξήχθη διαπιστώθηκε ότι το 69% των επισκεπτών παρακινήθηκαν από την ταινία, ενώ το 93% των επισκεπτών της χώρας δήλωσε ότι έχει δει κάποια από τις ταινίες (Coventry, 2003). 1 «Harry Potter to rescue British tourist industry», and «Potter-mania pulls in tourists», 19/12/2001, Mississippi Film Office unveils first Mississippi Film Tourism Map, (January 8, 2003), Mississippi Film Office, Mississippi Development Authority, Division of Tourism, 4 Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα 41 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της ταινίας, εξακολουθούν να προσφέρονται στους τουρίστες οργανωμένα ταξίδια με τίτλο «Η μελωδία της ευτυχίας», στα σημεία που έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας (λίμνες, αρχοντικά, κήπους, εκκλησίες, κ.λπ.) ενώ διατηρούνται και επίσημες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο 5 Στο χώρο του ράντσου οργανώνονται εκδηλώσεις, συνέδρια, παρατίθενται γεύματα, γίνονται συνεστιάσεις, φεστιβάλς κ.λπ. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν τα διαμερίσματα και τα ρούχα των ηρώων της τηλεοπτικής σειράς, να αγοράσουν αναμνηστικά, να γευματίσουν η να δειπνήσουν στο ίδιο μέρος με αυτούς, να φάνε το ίδιο πρωινό κ.λπ. 6 «New Zealand appoints Lord of the Rings Minister», 6/9/2001, 71

80 Πολυξένη Μοίρα & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης Στη χώρα μας το ενδια φέρον για την σημαντική αυτή πηγή διαφήμισης του τουρισμού είναι ακόμα μικρό. Ορισμένα όμως ταξιδιωτικά γραφεία, τα οποία βέβαια προβάλουν τα τουριστικά πακέτα όπως διατίθενται από τους ξένους tour operators, διαφημίζουν τις εκδρομές τους χρησιμοποιώντας τους τίτλους γνωστών κινηματογραφικών επιτυχιών. Έτσι διατίθεται η διαδρομή «Ε ρωτευμένος Σαίξπηρ» (Λονδίνο, Μπαθ, Στρατφορντ), «Η Ομίχλη του Άβαλον» (Αγγλία, Κορνουάλη, Ουαλία ), «Μ ουλέν Ρουζ» (Παρίσι, Ντίσνευλαντ, πάρκο Αστερίξ ), «το τσακάλι» (Λονδίνο-Παρίσι), «Braveheart» (Αγγλία, Σκωτία, Χάιλαντς), «Η μελωδία της Ευτυχίας» (Βιέννη, Σάλτσμπουργκ). IV Οι επίσημοι φορείς προβολής του τουρισμού των κρατών διερευνούν με ποιο τρόπο οι ταινίες καθίστανται μοχλός αύξησης της τουριστικής κίνησης. Για μια επιτυχημένη κινηματογραφική ταινία, η επιτυχία αυτή μέχρι πρόσφατα αξιοποιούταν μόνο για τον εμπορικό τομέα όπως πωλήσεις δίσκων και CD, αναμνηστικών, προώθηση προϊόντων όπως αυτοκίνητα, ποτά, τρόφιμα, ρούχα κ.λπ. Πρόσφατα όμως κατέστη αντιληπτή η τεράστια επίδρα ση της επιτυχημένης κινηματογραφικής και τηλεοπτικής ταινίας στην τουριστική κίνηση. Μελέτες που έχουν γίνει δείχνουν ότι τα οπτικά Μ.Μ.Ε. παρακινούν τους ανθρώπους να ταξιδέψ ουν. Μέσω της κινηματογραφικής εικόνας προβάλλονται συναρπαστικές υποθέσεις, συγκλονιστικά γεγονότα, δραματικά συμβάντα, μαγευτικά τοπία. Μέσα σ αυτές δρουν συναρπαστικοίχαρακτήρες που βιώνουν συγκλονιστικές και εξωπραγματικές καταστάσεις. Αυτές οι καταστάσεις και οι μαγευτικοί κόσμοι της ταινίας, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, είναι δυνατό να αναβιώσουν για τον τουρίστα μέσω της επίσκεψης (φυσικής παρουσίας του) στο χώρο που γυρίστηκε η ταινία. Ορισμένα από τα σημεία αυτά μπορεί να έχουν πράγματι εξαιρετικά φυσικά χαρακτηριστικά (π.χ. φυσικά τοπία, εθνικά πάρκα, παραδοσιακά κτίρια κ.λπ.) και άλλα να προσελκύουν τον επισκέπτη απλά γιατί σ αυτά κινηματογραφήθηκε μια ταινία ή έλαβε χώρα ένα τηλεοπτικό γεγονός δηλ. ο τουρίστας με την επίσκεψή του στο χώρο «καταναλώνει το μύθο» που δημιουργήθηκε από το συνδυασμό ταινίας και περιβάλλοντος (Connell, 2005). Αρκετά από αυτά τα μέρη μπορείνα προϋπήρχαν ως τουριστικοίπροορισμοί, όμως η προβολή της ταινίας έδωσε ώθηση στην τουριστική κίνηση, ενώ άλλα κατέστησαν τουριστικοίπροορισμοίμετά την προβολή της (Tooke and Baker, 1996). Συνήθως η τουριστική αυτή κίνηση που δημιουργείται μετά την προβολή της κινηματογραφικής ταινίας διατηρείται για τουλάχιστον τέσσερα χρόνια (Vellas and Becherel, 1999). Εάν όμως η περιοχή δεν έχει τις υποδομές ή δεν κατορθώσει να τις αναπτύξει προκειμένου να συντηρήσει αυτή την τουριστική κίνηση, τότε το ενδιαφέρον θα εξασθενίσει. Αν και στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να εκπονούνται μελέτες για τις οικονομικές επιδράσεις των ταινιών σε κάποια περιοχή, κοινότητα ή χώρα, ενώ παράλληλα συστηματοποιείται και η συνεργασία 72

81 Η Αξιοποίηση της Κινηματογραφικής και Τηλεοπτικής Εικόνας για την Δημιοργία Τουριστικής Ροής μεταξύ του κινηματογραφικού και του τουριστικού τομέα, στη χώρα μας ανάλογες μελέτες είναι ανύπαρκτες. Αν και είναι φανερό ότι η προβολή κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ταινιών (Ο Ζορμπάς στην Κρήτη, 1964, Επαναστάτης Ποπολάρος στην Κέρκυρα, 1971, Mediterraneo, στο Καστελόριζο, 1991, κ.ά.) έχει συμβάλλει στην τουριστική κίνηση προς διάφορους προορισμούς τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό (η επίδραση των ταινιών «ο Ζορμπάς» και «Ποτέ την Κυριακή» εξακολουθείνα είναι ισχυρή στο εξωτερικό ακόμα και σήμερα ), οι επίσημοι τουριστικοί φορείς δεν φαίνεται να έχουν προβεί σε συστηματικές ενέργειες για τη αξιοποίηση αυτής της σημαντικής πηγής τουρισμού. Ορισμένες κινήσεις που έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση είναι αποσπασματικές και μη συστηματικές. Έτσι μετά την προβολή και επιτυχία της ταινίας «Γάμος αλά Ελληνικά», το Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης συμφώνησε με την εταιρεία παραγωγής και διέθεσε μαζί με το περιοδικό Modern Bride την ταινία σε CD. Ταυτόχρονα διενήργησε διαγωνισμό για μελλονύμφους, με έπαθλο, ένα ταξίδι στην Ελλάδα και «Γάμο αλά Ελληνικά», γεγονός που πρόβαλε σημαντικά τη χώρα μας 1. Αργότερα, το Μάρτιο του 2005, ανακοινώθηκε από τον Υπουργό Τουριστικής Ανάπτυξης η δημιουργία ενός καινούργιου θεσμού, του «one stop shop», όπου οι κινηματογραφικοί παραγωγοί θα έχουν άμεση επαφή και όλες τις διευκολύνσεις, για να γυρίσουν μεγάλες ταινίες στην Ελλάδα (Κ ουμέλης, 2005). Επίσης στο φεστιβάλ Καννών παρουσιάσθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και το slogan «Film your Myth in Greece». Η χώρα μας καλείται να αξιοποιήσει τις επιτυχημένες κινηματογραφικές ταινίες και να θέσει τις προϋποθέσεις για την προσέλκυση κινηματογραφικών εταιρειών παραγωγής ώστε να παραχθούν ανάλογες ταινίες που θα συμβάλλουν θετικά στην τουριστική προβολή της. 1 Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι η επιτυχία της ταινίας και η προβολή της Ελλάδας μέσω αυτής υπήρξε τυχαίο γεγονός. 73

82 Πολυξένη Μοίρα & Μ υλωνόπουλος Δημήτρης 74

83 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης ΟΙ Π ΟΛΟΙ ΕΛΞΗΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΩΣ ΣΥΝΤ ΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡ ΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠ ΤΥΞΗΣ ΑΛΕ ΞΗΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ I Ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός μεταξύ τουριστικών προορισμών καθιστά την διαφοροποίηση, τον εμπλουτισμό και την ανανέωση του τουριστικού προϊόντος πρωταρχικό μέλημα της τουριστικής πολιτικής κάθε χώρας αλλά και κάθε επιμέρους προορισμού. Η προσέλκυση τουριστικών ροών στηρίζεται στην ύπαρξη, βελτίωση, ανάπτυξη και ανάδειξη ιδιαίτερων πόλων έλξης που διαθέτει ένας τουριστικός προορισμός, η, καλύτερα, στην κατάλληλη διαχείριση αυτών των πόλων. Μετά την «Αγροτική οικονομία», που βασιζόταν στα αγροτικά προϊόντα, τη «Βιομηχανική οικονομία», βασισμένη στα υλικά αγαθά και την οικονομία Υπηρεσιών, έχουμε αρχίσει, σύμφωνα με ορισμένες θεωρίες, να στρεφόμαστε πλέον προς την «οικονομία Εμπειριών». 1 Οι παραγωγοί«εμπειριών» επιζητούν να αποσπάσουν από τον καταναλωτή τον χρόνο, την προσοχή και το χρήμα του. Σε κάθε εμπειρία ενός καταναλωτή τουρίστα εμπεριέχονται οι ακόλουθες αξίες, με βάση τις απόψεις του Moris Holbrook 2 : αποτελεσματικότητα, ποιότητα, κύρος, εκτίμηση, ψ υχαγωγία, αισθητική, ηθική, πνευματικότητα. Σύμφωνα με άλλη διατύπωση, σε κάθε εμπειρία, και συνακόλουθα και στην τουριστική εμπειρία, ενυπάρχουν τέσσερα πεδία : εκπαίδευση, δηλαδή απορρόφηση πληροφ οριών, γνώσεων (education) διασκέδαση, δηλαδή απορρόφηση εικόνων και ήχων (entertainment) απόδραση απότο συνηθισμένο περιβάλλον (escapism) και αισθητική, δηλαδή ένταξη σε ένα διαφορετικό, επιθυμητό περιβάλλον (esthetic).3 Οι οπτικές εμπειρίες, το «βλέμμα» του σύγχρονου τουρίστα, συνδέονται άμεσα με την αποτύπωση των εικόνων και τον θεματικό χαρακτήρα των πόλων έλξης. Ένα μεγάλο μέρος του τουρισμού στηρίζεται στην απόκτηση μιας ιδιαίτερης θεματικής εμπειρίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά τον εντάσσουν ολοένα περισσότερο σε μια γενικότερη οικονομία των σημείων. 4 Ο τουρίστας βρίσκεται σε αναζήτηση εμπειριών, σε πέντε επίπεδα : Ν οητικό, Σ υγκινησιακό, Ορθολογικό, Φυσικό, Κ ινήτρων. 1 Pine II, B. Joseph & Gilmore, James H., The Experience Economy: Work is Theater & Every Business a Stage, Harvard Business School Press, Holbrook, Morris. Consumer Value, Στο ίδιο. 4 Urry, John. The Tourist Gaze, Sage Publications Inc, 2 nd edition, 2000, σ

84 Χατζηδάκης Αλέξης Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η εμπειρία, το βίωμα, του τουρίστα έχει τις παρακάτω ιδιότητες: ατομικότητα, αυθεντικότητα, μύθος, πολυ-αισθητηριακή αντίληψη, αντίθεση, αλληλεπίδραση. Πιο αναλυτικά, οι εμπειρίες που προσλαμβάνει και βιώνει ο σύγχρονος τουρίστας απότους πολιτιστικούς πόλους έλξης μπορείνα είναι, ενδεικτικά: αισθητική απόλαυση απόκτηση γνώσεων - ενημέρωση πολιτιστικοίπερίπατοι, διαδρομές «ατμόσφαιρα» ιστορικών κέντρων και οικισμών πολιτιστικά τοπία αφηγηματικός χώρος ( story-telling ) γευσιγνωσία αναπαραστάσεις δρώμενων εκμάθηση χειροτεχνίας, μουσικής, γλώσσας, χορού κλπ. II Είναι αναγκαίο να τονιστεί, ότι οι αγορές στις οποίες εμφανίζεται αξιόλογη ζήτηση πολιτιστικού τουρισμού είναι κατακερματισμένες και πολυσύνθετες. Διαφοροποιούνται με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κυρίως ως προς: την γεωγραφική περιοχή προέλευσης (υπερπόντιες, ευρωπαϊκές, γειτονικές χώρες προέλευσης) την ηλικιακή κατηγορία (νέοι κάτω των 25 ετών, τρίτη ηλικία ) και το φύλο το εισόδημα (εύποροι, μεσαία, χαμηλά εισοδήματα ) το επάγγελμα (υπάλληλοι, ελευθεροεπαγγελματίες, σπουδαστές, συνταξιούχοι) το μορφωτικό επίπεδο τον τόποδιαμονής (μεγάλα αστικά κέντρα, ύπαιθρος) άλλα χαρακτηριστικά. Ο συνδυασμός ορισμένων από τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπορεί να αποτελέσει το ιδιαίτερο γνώρισμα μιας συγκεκριμένης καταναλωτικής συμπεριφοράς ενός ταξιδιώτη - τουρίστα, ενός προτύπου (προφίλ ) που χαρακτηρίζει μια ομάδα στόχο, δηλαδή το ιδιαίτερο κοινό το οποίο επιδιώκει να προσελκύσει ένας τουριστικός προορισμός (π.χ. Ευρωπαίοι ετών, μεσαίων εισοδημάτων, μέσης και ανώτερης μόρφωσης, κάτοικοι αστικών κέντρων κλπ.). Ο τουρίστα ς μπορεί να φθάσει σε ένα πόλο έλξης ενός προορισμού με διάφορα κίνητρα και να τρέφει αντίστοιχα τις ανάλογες προσδοκίες. Ανάλογα με τα κίνητρα αυτά, μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω κατηγορίες πολιτιστικών τουριστών: 76

85 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης στοχευόμενος (έχει προγραμματίσει την επίσκεψή του στον πόλο) φιλοθεάμων (τον συγκινούν εν γένει τα πολιτιστικά αξιοθέατα ) εξερευνητικός (διαπιστώνει επί τόπου την ύπαρξη του πόλου) συμπτωματικός (φθάνει στον πόλο παράπλευρα απότο κύριο σκοπό της επίσκεψης) περιστασιακός (τυχαία περίστα ση τον φέρνει στον πόλο, χωρίς να το έχει επιδιώξει). Στόχος της διαμόρφωσης και της ανάδειξης των πόλων έλξης πρέπει να είναι η προσέλκυση όλων αυτών των κατηγοριών, με κατάλληλα κατά περίπτωση μέσα, και η ικανοποίηση των προσδοκιών όλων των κατηγοριών τουριστών στον μέγιστο δυνατόν βαθμό. Αυτό βέβαια δεν είναι πάντοτε εύκολο, είναι όμως αναγκαίος ο προγραμματισμός και ο σχεδιασμός των σχετικών ενεργειών από την πλευρά των υπεύθυνων φορέων για τη διαχείριση ενός προορισμού. Γι αυτόν τον λόγο, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να εισδύσει ένας προορισμός πολιτιστικού τουρισμού στις αγορές που τον ενδιαφέρουν δεν είναι πάντοτε οι συμβατικοίτουριστικοίδίαυλοι που είναι ίσως κατάλληλοι για γενικές διαφημιστικές εκστρατείες (αφίσες και φυλλάδια, καταχωρήσεις και τηλεοπτικά σποτς, επαγγελματικές εκθέσεις κ.ά), αλλά απαιτούνται εξειδικευμένοι και πρωτότυποι τρόποι προσέγγισης, με χρησιμοποίηση σύγχρονων και προσαρμοσμένων μεθόδων μάρκετιγκ και των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Και εδώ, τον πρώτο λ όγο έχει η συστηματική διερεύνηση και η ανάλυση της ζήτησης που προέρχεται από επιμέρους ομάδες ενδιαφερομένων, η καταγραφή των ποικίλων τάσεων και της πολυμορφίας των επιδιώξεων και των προσδοκιών των διαφόρων κατηγοριών κοινού στόχου. Απαιτείται να ανα ζητηθούν καινοτόμες και ανταγωνιστικές μέθοδοι και μέσα για την ανάδειξη και προβολή των πολιτιστικών προϊόντων καθώς και για την προσέλκυση και ενημέρωση των δυνητικών και πραγματικών τουριστών πριν, κατά και μετά το ταξίδι τους. III Πρέπει να επισημανθεί ότι αναπτύσσονται ιδιαίτερες τάσεις στις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου τόσο στους τουριστικούς προορισμούς όσο και στις κοινωνίες που αποτελούν πηγές εξερχόμενου τουρισμού Υπάρχει ανταγωνισμός με άλλους πόλους έλξης, τόσο διεθνώς όσο και στο εσωτερικό μιας χώρας Αναπτύσσεται η αγορά σύντομων ταξιδιών διακοπών, ιδιαίτερα προς τις πόλεις Απευθύνονται σε κοινωνία με περίσσευμα εισοδήματος αλλά με έλλειψη χρόνου 77

86 Χατζηδάκης Αλέξης Αυξάνεται η «γκρίζα» αγορά (το 2015 ο πληθυσμός των άνω των 65 θα υπερβαίνει εκείνον των κάτω των 16) Αυξάνονται οι μεμονωμένοι και ανεξάρτητοι ταξιδιώτες Οι επισκέψ εις σε ένα προορισμό εκτείνονται σε όλη τη διάρκεια του έτους. Στους τουριστικούς προορισμούς τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μια καινούργια θεματική και έχουν εισαχθείνέες έννοιες στην πραγματικότητα της προσφοράς τουριστικών προϊόντων και της τουριστικής ζήτησης, οι οποίες αναπόφευκτα επηρεάζουν τη διαμόρφωση νέων πόλων έλξης: Πολιτισμική και εθνική ποικιλότητα πολυ-πολιτισμικότητα Αφήγηση (story telling) Σύγχρονος σχεδιασμός (αρχιτεκτονική, design, σύγχρονη τέχνη, μόδα ) Πολιτιστικές θεματικές διαδρομές (οι δρόμοι του μπαρόκ, κλπ) Γευσιγνωσία, εθνική -τοπική κουζίνα, υγιεινή διατροφή Μείζονες εκδηλώσεις (mega-events) Μέσα επικοινωνίας (media) προβολή κινηματογράφος διαδίκτυο Δικτύωση δίκτυα πόλεων ιστορίας και τέχνης Διαχείριση επισκεπτών Αυτές τις τάσεις έχει λάβει υπόψη της και η Διεθνή Χάρτα Πολιτιστικού Τουρισμού (International Cultural Tourism Charter) που υιοθέτησε το 1999 το ICOMOS, δηλαδή η Διεθνής Επιτροπή Μνη μείων και Τόπων της UNESCO, περιλαμβάνονται έξι βασικές αρχές - έννοιες: 1 Απόκτηση εμπειρίας και κατανόηση κληρονομιάς και πολιτισμού Βιώσιμη διαχείριση της δυναμικής σχέσης κληρονομιάς - τουρισμού Σχεδιασμός για αξιόλογη, ικανοποιητική και απολαυστική εμπειρία του επισκέπτη Συμμετοχή της κοινότητας υποδοχής στον σχεδιασμό Ωφέλεια της κοινότητας υποδοχής απότη συντήρηση και τον τουρισμό Η τουριστική προβολή να προστατεύει και να προωθείτην πολιτιστική κληρονομιά. 1 ICOMOS, International Cultural Tourism Charter 1999 ( 78

87 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης IV Οι τουριστικοίτόποι είναι οι τόποι, οι χώροι που αποτελούν πόλους έλξης επισκεπτών. Για τους πόλους αυτούς στις περισσότερες προηγμένες χώρες γίνονται ειδικές καταγραφές μετρήσεις ως προς την επισκεψιμότητά τους, τα έσοδα που αποφέρουν, σχετικές συγκρίσεις, κλπ. Αυτό επιτρέπει να συνάγονται χρήσιμα συμπεράσματα τη δυναμική της ζήτησης, για την ακολουθητέα σχετική πολιτική, σε όλα τα επίπεδα. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, το 2004 το Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού της Γαλλίας (Observatoire National du Tourisme), σε συνεργασία με την Εθνική Ομοσπονδία Νομαρχιακών Σ υμβουλίων Τουρισμού (Fédération Nationale des Conseils Départementaux de Tourisme), προσδιόρισε 17 είδη τουριστικών τόπων (Sites touristiques). Μ ε την ενιαία αυτή κατηγοριοποίηση, σε όλα αυτά τα αξιοθέατα αυτά γίνονται συστηματικές μετρήσεις επισκεψιμότητας και οι ανάλογες συγκρίσεις, ώστε να παρακολουθείται η πορεία της ζήτησης και να συνάγονται ωφέλιμα συμπεράσματα : Πίνακ ας1. Ε ίδητουριστικών Αξιοθέατων της Γαλλίας 1. Αρχαιολογικοίχώροι και μουσεία 2. Πύργοι και αξιόλογα αστικά αρχιτεκτονήματα 3. Οικομουσεία και μουσεία λαϊκής τέχνης και παράδοσης 4. Φεστιβάλ, θεάματα και εκδηλώσεις 5. Σ πήλαια, χάσματα και προϊστορικά σπήλαια 6. Πάρκα, κήποι και δενδρώνες 7. Μ ουσεία Καλών Τεχνών 8. Ιστορικοίτόποι στρατιωτικού χαρα κτήρα, τόποι μνήμης 9. Μ ουσεία και μουσεία φυσικής ιστορίας 10. Θ εματικά πάρκα 11. Θ ρησκευτικά κτίρια και μνημεία 12. Γραφικές πόλεις, χωριά και τοπία 13. Πάρκα με ζώα 14. Θ εματικά μουσεία 15. Βιομηχανικά, γεωργικά, βιοτεχνικά τοπία και τεχνικές επισκέψ εις 16. Τουρισμός τυχερών παιχνιδιών 17. Τουριστικές μεταφορές Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κρατική υπηρεσία STAR (Statistics on Tourism & Research), κατατάσσει τους πόλους έλξης επισκεπτών (visitor attractions) στις ακόλουθες 13 διακριτές κατηγορίες: 1 Υπαίθρια Πάρκα (Country Parks) - περιλαμβάνει τα πάρκα υπαίθρου και τα δασικά πάρκα (δρυμούς). 1 Πηγή : STAR UK (Statistics on Tourism & Research), Visits to Visitor Attractions 2002 survey, στο Δεκ

88 Χατζηδάκης Αλέξης Αγροκτήματα (Farms) - περιλαμβάνει τα αγροκτήματα, σπάνια γένη σπόρων, ιππικά κέντρα - ιπποφορβεία. Κήποι (Gardens) - περιλαμβάνει τους κήπους, τους δενδρώνες (arboretums) και τους βοτανικούς κήπους. Ιστορικά κτίρια /κάστρα - περιλαμβάνει τις ιστορικές κατοικίες, τις ιστορικές κατοικίες και κήπους, ανάκτορα, κάστρα, οχυρά. Άλλες ιστορικές ιδιοκτησίες - περιλαμβάνει τα ιστορικά μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικά πλοία, ανεμόμυλους, υδρόμυλους, άλλες ιστορικές ιδιοκτησίες. Πάρκα ελεύθερου χρόνου/θεματικά πάρκα (Leisure/Theme Parks) - περιλαμβάνει τα ψυχαγωγικά πάρκα και τα θεματικά πάρκα. Μουσεία /Αίθουσες τέχνης - περιλαμβάνει τα μουσεία ή /και τις αίθουσες τέχνης, κέντρα επιστημών. Ατμοκίνητοι/ιστορικοί Σιδηρόδρομοι - περιλαμβάνει τους ατμοκίνητους σιδηροδρόμους και τους ιστορικούς σιδηροδρόμους. Κέντρα επισκεπτών/πολιτιστικής κληρονομιάς (Visitor/Heritage Centres) - περιλαμβάνει τα κέντρα επισκεπτών και τα κέντρα πολιτιστικής κληρονομιάς. Αξιοθέατα άγριας φύσης/ζωολογικοί κήποι (Wildlife Attractions/Zoos) - περιλαμβάνει τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές, υγροτόπους, ταξίδια άγριας φύσης, πάρκα σαφάρι, ζωολογικούς κήπους, ενυδρεία, ορνιθοτροφ εία. Εργασιακοί χώροι - περιλαμβάνει τις οινοπνευματοποιίες, τους αμπελώνες, τα ζυθοποιεία και τις βιομηχανικές ή βιοτεχνικές εγκαταστάσεις. Χώροι λατρείας - περιλαμβάνει τους καθεδρικούς ναούς, τις εκκλησίες και άλλους χώρους λατρείας που λειτουργούν α κόμη. Άλλα αξιοθέατα - αξιοθέατα που δεν αρμόζουν σε οποιεσδήποτε από τις κατηγορίες που περιγράφονται ανωτέρω, όπως πχτο London Eye, αξιοθέατα πλοία, αναβατήρες καθισμάτων ή συρόμενων βαγονιών, σπήλαια, εργαστήρια κηροπλαστικής. Για όλα αυτά τα αξιοθέα τα, τους πόλους έλξης επισκεπτών, υπάρχει ελεγχόμενη είσοδος, είτε αυτή γίνεται με καταβολή αντιτίμου εισιτηρίου είτε είναι ελεύθερη, γίνονται μετρήσεις και έτσι παρακολουθείται η εξέλιξη της ζήτησης. 80

89 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης Πίνακ ας2. Οι Μεγαλύτεροι Πόλοι Έλξης στο Η.Β. (με α ντίτιμο εισόδου) Πόλος Τοπ οθεσία British Airways London Eye London 4,090,000 2 Tower of London London 1,940,856 3 Eden Project St Austell 1,832,482 E 4 Legoland Windsor Windsor 1,453,000 5 Flamingo Land Theme Park & Zoo Kirby Misperton 1,393,300 E 6 Windermere Lake Cruises Ambleside 1,266,027 7 Drayton Manor Family Theme Park Tamworth 1,200,000 E 8 Edinburgh Castle Edinburgh 1,153,317 9 Chester Zoo Chester 1,134, Canterbury Cathedral Canterbury 1,110,529 E 11 Westminster Abbey London 1,058, Kew Gardens Richmond 969, Windsor Castle Windsor 931, London Zoo London 891, Roman Baths Bath 845, New MetroLand Gateshead Metro 810,000 E Centre 17 Royal Academy of Arts London 794, St Paul`s Cathedral London 781, Stonehenge Amesbury 759, The Deep (8) Hull 750,000 E Πίνακ ας3. Οι Μεγαλύτεροι Πόλοι Ελξης στο Η.Β. (με ελεύθερη είσοδο ) Πόλος Τοπ οθεσία Blackpool Pleasure Beach Blackpool 6,200,000 2 Tate Modern London 4,618,632 3 British Museum London 4,607,311 4 National Gallery London 4,130,973 Ε 5 Natural History Museum* London 2,957,501 6 Victoria & Albert Museum* London 2,661,338 7 Science Musuem* London 2,628,374 8 Pleasureland Theme Park Southport 2,000,000 Ε 9 Eastbourne Pier Eastbourne 1,900,000 Ε 10 York Minster York 1,570,500 Ε 11 Pleasure Beach Great Yarmouth 1,500,000 Ε 12 National Portrait Gallery London 1,484, Tate Britain London 1,178, Kelvingrove Art Gallery & Museum Glasgow 955,671 Ε 15 Somerset House (4) London 900,000 Ε 16 Flamingo Family Fun Park Hastings 900, Chester Cathedral Chester 850,000 Ε 18 The Lowry (5) Salford 810,200 Ε 19 Poole Pottery Poole 808,725 Σημείωση : Ε = εκτίμηση *Εθνικά Μουσεία και Πινακοθήκες που άλλαξαν πολιτική εισιτηρίων απόκαταβολή αντιτίμου σε ελεύθερη είσοδο το 2000 ή το

90 Χατζηδάκης Αλέξης IV Η πολιτιστική κληρονομιά των πόλεων είναι πρωταρχικό στοιχείο της ελκυστικότητάς τους και ουσιώδες για τον τουρισμό. Είναι σημαντικός πόλος για τις τοπικές επιχειρήσεις αλλά εξίσου σπουδαίο στοιχείο και για την ευημερία των κατοίκων τους και τη συγκρότηση του αισθήματος ταυτότητας και ένταξης. Παράλληλα, η σύγχρονη έκφραση του αστικού πολιτισμού, με τις νέες αρχιτεκτονικές δημιουργίες και τις κατασκευές νέων κέντρων, καθώς και η παραγωγή σύγχρονων καλλιτεχνικών εκδηλώσεων κινητοποιούν μια νέα οικονομική ή εμπορική αναζωογόνηση μέσω της νέας ελκυστικότητας που προκαλείται. 1 Οπως π.χ. το πολιτιστικό κέντρο Beaubourg στο Παρίσι, τα αναμορφωμένα ντόκλαντς του Λίβερπουλ ή η ανάπλαση των ντόκλαντς του Λονδίνου, η νέα παραλία της Βαρκελώνης, το μουσείο Γκουγκενχάιμ του Φρανκ Γκέρυ στο Μπιλμπάο, το κέντρο Gurtel της Βιέννης, η Λισαβώνα με την EXPO 98, το ανακαινιζόμενο ενοποιημένο Βερολίνο, θα μπορούσε ίσως και η εκσυγχρονιζόμενη Αθήνα κ.ά. και παράλληλα, οι εκδηλώσεις και τα γεγονότα, τα διάφορα φεστιβάλ, ο θεσμός της «πολιτιστικής πρωτεύουσας», κλπ. Προκειμένου να αντιμετωπίσει μια σύγχρονη πόλη τον εντεινόμενο διεθνή ανταγωνισμό ως προς την γενική ελκυστικότη τά της, είναι απαραίτητο να προωθεί τη συντονισμένη, εκσυγχρονισμένη και ευρηματική προβολή της εικόνας της, με κάθε μέσο έντυπο και ηλεκτρονικό. Για να γίνει αυτό, πρέπει βέβαια προηγουμένως να δημιουργηθεί και να συγκροτηθεί μια συνολική ταυτότητα για την πόλη, ένα πρόσωπο γοητευτικό, αναγνωρίσιμο από τους κατοίκους της και από τους άλλους. Κύρια συστατικά στοιχεία αυτής της εικόνας είναι: η συμπυκνωμένη ιστορία της οι πολιτισμικές σημασίες που έχουν εγγραφείστις υποδομές και το κτιριακό της απόθεμα οι προοπτικές της σημερινής ανάπτυξής της. Ωστόσο, από όσο ξέρουμε και βλέπουμε, καμία μεγάλη ελληνική πόλη δεν έχει επικεντρώσει προσπάθειες για την προγραμματισμένη και συστηματική προβολή της. Δεν έχουν συσταθεί υπηρεσίες τουριστικής ανάπτυξης, μάρκετιγκ και προβολής της πόλης και δυστυχώς δεν υπάρχει σχεδόν καμία σχετική δραστηριότητα άξια λόγου, ιδίως σε σύγκριση με τον διεθνή ανταγωνισμό. Η ανάδειξη της Πάτρας ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2006 θα μπορούσε, ανάλογα, να αποτελέσει μια θαυμάσια ευκαιρία, εφόσον βέβαια εξασφαλιζόταν η σωστή και έγκαιρη αξιοποίηση των σημαντικών δυνατοτήτων που προσφέρονταν. 1 Βλ. περισσότερα στην έρευνα : ETC & WTO, City Tourism & Culture The European Experience, Madrid

91 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης V Η Ελλάδα διαθέτει πλούσια προσφορά σε πολιτιστικούς πόλους έλξης τουρισμού, απλωμένους σε όλες τις περιοχές της επικράτειας, στην ηπειρωτική αλλά και τη νησιωτική χώρα : Όπως είναι γνωστό, στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage) της UNESCO έχουν ήδη ενταχθείδεκαέξι (16) σημαντικά μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι, και το ενδιαφέρον των επισκεπτών προσελκύουν εκατοντάδες μικρά και μεγάλα μουσεία, μνημεία, αρχαία θέατρα και επισκέψ ιμοι αρχαιολογικοί χώροι. Ακόμη, στην προσφορά πολιτιστικού τουρισμού περιλαμβάνονται εκατοντάδες οικισμοί και οικιστικά σύνολα με παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ιστορικά κέντρα πόλεων, ενώ παράλληλα, η τουριστική προσφορά εμπλουτίζεται από ένα ευρύτατο φάσμα από παραδοσιακή αλλά και σύγχρονη μουσική, χορό, θέατρο, εικαστικές τέχνες κλπ. και βέβαια, από μια ευρεία ποικιλία από στοιχεία του μη απτού (intangible) πολιτισμού (έθιμα, παραδόσεις, κλπ.). Μερικά κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής προσφοράς, που την καθιστούν πράγματι ανταγωνιστική στη διεθνή αγορά, είναι τα παρακάτω : υψηλή ποιότητα μοναδικότητα γεωγραφική διασπορά ποικιλία εποχών, ειδών, μορφών, ρυθμών πολύ-πολιτισμική σύνθεση στοιχείων ενα ρμονισμός με φυσικό περιβάλλον ένταξη στο τοπίο προσπελασιμότητα γειτνίαση με προορισμούς διαμονής. Η ομαλή και αποδοτική ένταξη του συνόλου ή επιμέρους στοιχείων της προσφοράς αυτής στην αγορά, και ιδιαίτερα μάλιστα στην τουριστική αγορά, είναι το ζη τούμενο που θα επιτρέψ ει τη βιωσιμότητα (sustainability) των σχεδίων προστασίας ή ανάδειξης των πολιτιστικών πόρων. VI Ο πολιτιστικός τουρισμός ήταν, ιστορικά, ο κυριότερος λόγος για την πραγματοποίηση του ταξιδιού στην Ελλάδα ενός περιηγητή. Τα μνημεία της αρχαιότητας, κατά κύριο λόγο αποτελούσαν το κατεξοχήν θέλγητρο, εξέφραζαν τα σύμβολα και τους ήρωες του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, με την ιδιαίτερη γοητεία των ερειπίων. Αλλά και κατά τη σημερινή εποχή, οι πολιτιστικές δραστηριότητες ή η κατανάλωση πολιτιστικών υπηρεσιών, αποτελούν έναν από τους βασικότερους σκοπούς των ταξιδιών στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες. Ακόμη και όταν αυτός δεν είναι ο πρωτεύων σκοπός, συνήθως αποτελεί κατά κανόνα τον δεύτερο σε σειρά σπουδαιότητας σκοπό. Αυτό ισχύει γενικά για τους επισκέπτες της χώρας μας, είτε πρόκειται για μαζικά μετακινούμενους τουρίστες, είτε για μεμονωμένους εκλεκτικούς τουρίστες, για Ευρωπαίους ή για Ιάπωνες, για εύπορους Αμερικανούς ή για εγκρατείς ανατολικοευρωπαίους, για νεαρούς φοιτητές ή για συνταξιούχους μικρομεσαίους, εργάτες ή υπαλλήλους. 83

92 Χατζηδάκης Αλέξης Οι κυριότεροι πόλοι έλξης επισκεπτών, αλλοδαπών και ημεδαπών αφού δεν είναι δυνατόν να γίνει διαχωρισμός στα εισιτήρια, παρουσιάζεται στον επόμενο πίνακα : Πίνακ ας2. Επισκέπτες Μουσείων και Αρχαιολογικών Χώρων και Συνολικές Εισπράξεις: ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΜΟΥΣΕΙΑ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓ ΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ Α. Μ ουσεία (σύνολο ) Παλάτι Ιπποτών (Ρόδου) Ηρακλείου (Κ ρήτης) Εθνικό Αρχαιολογικό Αρχαίας Ολυμπίας Δελφών Ρόδου Λοιπάμουσεία Β. Αρχαιολογικοίχώροι(σύνολο ) Ακρόπολη Αθηνών (1) Κνωσός (Κ ρήτης) Ακρόπολη Λίνδου Αρχαία Ολυμπία Επίδαυρος (1) Δελφοί Ακρόπολη Μυκηνών & Θησαυρός Ατρέα Σούνιο Αρχαία Κόρινθος (1) Φαιστός (Κ ρήτης) Μυστράς (1) Κάμειρος (Ρόδου) Λοιποίαρχαιολογικοίχώροι ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ (σε Ευρώ ) Σύνολο Α. Μουσεία Β. Αρχαιολογικοίχώροι (1) Ισχύει ενιαίο εισιτήριο για το μουσείο και τον αρχαιολογικό χώρο. Πηγή στοιχείων: ΕΣΥΕ, ΤΑΠΑ. VII Μερικοί σταθμοί στην ανάδειξη του πολιτισμού ως στοιχείου του τουριστικού προϊόντος, με πρωτοβουλίες του ΕΟΤ και του ΥΠΠΟ: 1958: Φεστιβάλ Α θηνών και Επιδαύρου απότον ΕΟΤ, δεκαετίες 1950, 1960: Ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων (Ακρόπολη, Επίδαυρος, Ολυμπία, Δελφοί, κλπ.) και ανέγερση δικτύου μουσείων : Πρόγραμμα του ΕΟΤ για την αξιοποίηση παραδοσιακών οικισμών (Βάθεια, Βυζίτσα, Μακρυνίτσα και Μηλιές, Μ ονεμβασία, Οία, Πάπιγκο, Φισκάρδο, Μ εστά, Δημητσάνα, Κ ορυσχάδες). 84

93 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης Έργα ανάδειξης πολιτιστικών στοιχείων μέσω επιχειρησιακών προγραμμάτων του Β και Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (πρόγραμμα «κάστρων περίπλους», παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ανεμόμυλοι και ελαιοτριβεία, παραδοσιακά σκαριά) Προώθηση πολιτιστικών διαδρομών: «Κ άστρων περίπλους», Δρόμοι της ελιάς, τα Βήματα του Αποστόλου Παύλου. Άλλες διαδρομές: Ο δρόμος του κρασιού (Β. Ε λλάδα ), οι δρόμοι του μοναχισμού (Συμβούλιο της Ευρώπης), ο δρόμος της ελιάς (UNESCO). Σημερινά μεγάλα προγράμματα, με φορέα το ΥΠΠΟ: Πολιτιστική πρωτεύουσα (Πάτρα 2006), Ν έο Μ ουσείο Ακρόπολης. Σήμερα, μπορούμε να πούμε πως βρισκόμαστε σε μια φάση αναστροφής των τάσεων του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα. Αναπτύσσεται μια καινούργια δυναμική στην αντιμετώπιση του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αναδεικνύεται η σπουδαιότητα του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει στη συνολική αναζωογόνηση των πόλεων αλλά και της υπαίθρου, και στη ν αναβάθμιση της συμβολικής θέσης των πόλεων στην διάρθρωση του χώρου και το δίκτυο των τουριστικών προορισμών. Η νέα αυτή δυναμική στηρίζεται στο γεγονός ότι αναγνωρίζεται πλέον η ανάγκη να καθιερωθείη αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης και ότι, συνακόλουθα, η στόχευση των προσπαθειών αναπροσανατολίζεται από την χωρική εξάπλωση, προς την ένταση ποιότητας. Η ανάδειξη των πολιτιστικών πόλων έλξης επισκεπτών έχει τις δυνατότητες να επιφέρει: την ανανέωση του τουριστικού προϊόντος την αποκέντρωση της ανάπτυξης (άμβλυνση της χωρικής συγκέντρωσης) την ομαλή χρονική κατανομή των τουριστικών δραστηριοτήτων στη διάρκεια του έτους. Για να επιτευχθείαυτό όμως απαραίτητες προϋποθέσεις είναι: να ενσωματωθεί οργανικά η ανάδειξη των πόλων έλξης σε διαδικασίες ανάπτυξης τουρισμού πόλης (με συνέργιες με τον επιχειρηματικό και συνεδριακό τουρισμό, την αναψυχή, τη γαστρονομία, τα ψώνια, κλπ.), να ενταχθεί σε δίκτυα διανομής ολοκληρωμένων ή εξειδικευμένων πακέτων περιήγησης ή διακοπών, να αξιοποιηθούν ορθολογικά οι χρηματοδοτικές δυνατότητες (πόροι Γ και Δ ΚΠΣ, Ε.Π. Πολιτισμός και ΠΕΠ, Leader +, και προγράμματα ΕΕ, όπως προγράμματα Ερευνας και Τεχνολογίας). να εφαρμοστούν σύγχρονες μέθοδοι μουσειολογίας, προώθησης και προβολής πολιτιστικών προϊόντων και οι νέες τεχνολογίες στην ερμηνεία, ανάδειξη και προβολή πολιτιστικών στοιχείων. 85

94 Χατζηδάκης Αλέξης να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν σχέδια διαχείρισης επισκεπτών σε αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους και πολιτιστικά τοπία. να αναπτυχθούν πολιτιστικές διαδρομές, με βάση επιλεγμένους πόλους έλξης, με κατάλληλη οργάνωση, προώθηση και προβολή. να εξασφαλιστεί η συνέργια και συνεργασία ΕΟΤ ΥΠΠΟ ΟΠΠΑ με ΟΤΑ και Νομ. Αυτοδιοικήσεις. να υιοθετηθείο σχεδιασμός ως μέθοδος δράσης. Ας θυμόμαστε πάντα το ρητό που λέει ότι: «Αν αποτύχεις να προ γραμματίσεις, τότε αυτό σημαίνει ότι έχεις προγραμματίσει να αποτύχεις». Εντέλει, εκείνο που προέχει είναι: να προσδιοριστεί και να σχεδιαστεί η νέα προστιθέμενη αξία που θα προσδώσουν τα οι πόλοι έλξης, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες πολιτισμού στις εμπειρίες των επισκεπτών ενός οικισμού, μιας πόλης, ενός τουριστικού προορισμού, ώστε η ανάπτυξη να είναι βιώσιμη. 86

95 Οι Πόλοι Έλξης Ε πισκεπτών ως Συντελεστέςτης Τουριστικής Ανάπτυξης ΜΕΡΟΣ Τ ΡΙΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ & ΟΡΓΑΝΩ ΤΙΚΑ Θ ΕΜΑΤ Α 87

96 Σαΐνης Γεώργιος & 88

97 Η Λογιστική στην Υπηρεσία των Ξενοδοχείων Η ΛΟΓ ΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΠ ΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΒΑΣΙΛΕ ΙΟΣ ΦΙΛΙΟΣ Τα περισσότερα ξενοδοχεία σήμερα διατηρούν πολλούς κλάδους εκμετάλλευσης, έχουν σημαντική εμπορευματική κίνηση σε τρόφιμα, ποτά, εδέσματα, και αντιμετωπίζουν μεγάλο ανταγωνισμό. Οι ξενοδοχειακές μονάδες παρουσιάζουν, έναντι των άλλων οικονομικών μονάδων, πολλές ιδιαιτερότητες ώστε να δικαιολογείται η ανάπτυξη αυτόνομου κλάδου της εφαρμοσμένης λογιστικής με συνήθη τίτλο «Ξενοδοχειακή Λογιστική». Αντικείμενο της ξενοδοχειακής λογιστικής συναποτελούν κυρίως τα ακόλουθα : 1. Η παρακολούθηση των δοσοληψιών με τους πελάτες με άμεσο χρόνο συγκέντρωσης όλων των σχετικών στοιχείων Ο υπολογισμός και η κατάλληλη αποτίμηση των αναλώσεων διαφόρων τροφοεφοδίων. 3. Η εύρεση του οικονομικού αποτελέσματος κατά κλάδο (επιμέρους) εκμετάλλευσης. 4. Η στατιστική απεικόνιση των λογιστικών δεδομένων (διαχρονικά 2, και όχι μόνο). 5. Η εξαγωγή αριθμοδεικτών επί της δραστηριότητας του ξενοδοχείου. 6. Η κατάρτιση σύνταξη των λογιστικών καταστάσεων, όπως τα Ισοζύγια, η Απογραφή, ο Ισολογισμός, η Κατάσταση Ταμιακών Ροών, κ.ά. 7. Ο προσδιορισμός της περιουσιακή ς συγκρότησης του ξενοδοχείου ως εταιρεία, προς εύρεση της αληθούς καθαρής θέσης (για εξαγορές, συγχωνεύσεις, εισαγωγή στο Χ.Α.Α.). 8. Ο προσδιορισμός της κοστολογικής διάρθρωσης της λειτουργίας του ξενοδοχείου με δεοντολογική 3 και οντολογική θεώρηση. 9. Η ανάλυση των χρηματοοικονομικών κοστολογικών διασυνδέσεων μεταξύ κυρίων και βοηθητικών κλάδων εκμετάλλευσης και η ορθή εξαγωγή του οικονομικού αποτελέσματος απόκάθε κλάδο δραστηριότητας. 10. Η παροχή κάθε πληροφορίας που είναι απαραίτητη στους υπεύθυνους για λήψη σημαντικών επεκτατικών και άλλων μελλοντικής φύσεως επενδυτικών αποφάσεων. 1 Εάν, π.χ., ένας πελάτης πάρει το πρωινό του και αναχωρήσει αμέσως, εφόσον δεν έχει ενημερωθείο λογαριασμός του, μπορείνα υπάρξουν διαφυγόντα έσοδα. 2 Με συσχέτιση στοιχείων κατά χρόνο 3 Όπου εδώ υπεισέρχεται η εφαρμογή συστημάτων πρότυπη ς κοστολόγησης, κοστολόγησης δραστηριοτήτων (Activity Based Costing ABC), κ.ο.κ. 89

98 Φίλιος Βασίλειος Όπως βλέπουμε από τα ανωτέρω, η πολυπλοκότητα των ξενοδοχειακών μονάδων, όσον αφορά στην οικονομική τους παρακολούθηση, ανέπτυξε ιδιαίτερες λογιστικές τεχνικές για την αντιμετώπισή της. i) Η διάρκεια της παραμονής των πελατών συχνά είναι σύντομη. Ως εκ τούτου, κατά την αναχώρησή τους η οικονομική υπηρεσία πρέπει να είναι έτοιμη να παρουσιάσει τους σχετικούς λογαριασμούς για εξόφληση. ii) Πολλοίκλάδοι εκμετάλλευσης λειτουργούν παράλληλα μέσα στους χώρους του ξενοδοχείου. Η ύπαρξη πολλών κλάδων για την εξυπηρέτηση των πελατών σφαιρικά και η ανάμιξη των υπηρεσιών τους με πολλούς και διαφόρους τρόπους προκειμένου να παρασχεθούν οι ζητούμενες υπηρεσίες και τα τροφοεφόδια δημιουργούν δυσκολίες για το διαχωρισμό των εσόδων και εξόδων κατά κλάδο εκμετάλλευσης. Η συνεργατική δραστηριοποίηση των κλάδων μεταξύ τους έχει ως συνέπεια τη συνεχή διακίνηση πολυποίκιλων υλικών (όπως τρόφιμα, ποτά, είδη ιματισμού και πολλά άλλα αντικείμενα ) από το ένα τμήμα σε άλλο. Αναγκαία επομένως είναι η σχολαστική οργάνωση των εσωτερικών διαχειριστικών και λογιστικών εντύπων και διαδικασιών. iii) Αν και η ξενοδοχειακή μονάδα είναι κατά βάση επιχείρηση παροχής υπηρεσιών, οι τελικές υπηρεσίες και τα αγαθά που προσφέρει συνιστούν αποτέλεσμα λεπτών συνδυασμών και συνθέσεων διαφόρων, υλικών και άυλων, αγαθών, με συνέπεια να δημιουργούνται πολύπλοκα προβλήματα κοστολόγησης και τελικής διαμόρφωσης «κατάλληλων» τιμών (ή «πακέτων προσφοράς» ). iv) Οι ξενοδοχειακές μονάδες είναι επιχειρήσεις έντασης παγίου ενεργητικού. Έχουν πολλά και ποικίλα στοιχεία πάγιας εκμετάλλευσης και, ως εκ τούτου, ο λογισμός των αποσβέσεων αποκτά σε αυτά ιδιαίτερη σημασία. Οι επιχειρήσεις αυτές, λόγω του υψηλού ποσοστού παγίων στη σύνθεση του ενεργητικού, έχουν μεγάλες δαπάνες απόσβεσης, καθιστώντας ανελαστική τη δομή κόστους, με σοβαρότατο προβληματισμό στην τιμολογική πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί. v) Τα αποτελέσματα πρέπει να προσδιορίζονται (σύνθεση εσόδων και εξόδων) κατά κλάδο εκμετάλλευσης συν η εύρεση συνολικού (τελικού) αποτελέσματος για κάθε χρήση. Αυτό συνεπάγεται επιμερισμούς και καταλογισμούς γενικών εξόδων, συχνά σε αυθαίρετη βάση (με ό,τι αυτό συνεπάγεται). vi) Βιβλία πρώτης κατηγορίας δεν τηρούνται ποτέ από τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Οι ξενοδοχεια κές επιχειρήσεις που έχουν τη μορφή της ημεδαπής ή της αλλοδαπής ανώνυμης εταιρείας, καθώς επίσης και της Ε.Π.Ε., τηρούν υποχρεωτικά βιβλία τρίτης κατηγορίας. Όλες οι υπόλοιπες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις που λειτουργούν με τη μορφή του φυσικού ή του νομικού προσώπου ή της ένωσης προσώπων, εντάσσονται στην κατηγορία 90

99 Η Λογιστική στην Υπηρεσία των Ξενοδοχείων που αντιστοιχεί στα ετήσια ακαθάριστα έσοδά τους της προηγούμενης διαχειριστικής περιόδου, όπως ακολούθως: Στη δεύτερη κατηγορία, μέχρι Στην τρίτη κατηγορία, άνω των vii) Οργανωμένη και συστηματική παρακολούθηση του μεγάλου αριθμού των χρησιμοποιουμένων ποικίλων, αναλώσιμων και μη, υλικών. Αυτή απαιτεί την επιλογή κατάλληλων λογιστικών (εσωτερικών) εντύπων για τη διενέργεια διαρκών και ουσιαστικών εσωτερικών ελέγχων. viii) Ο Κώδικας Βιβλίων & Στοιχείων ορίζει για τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις που τηρούν βιβλία τρίτης κατηγορίας ότι υποχρεούνται να τηρούν και «βιβλίο τήρησης τωνλογαριασμώντωνπελατών»ή Βιβλίο Main Courante. Αυτό αντικαθιστά το Αναλυτικό Καθολικό των Πελατών που τηρούν άλλες επιχειρήσεις. ix) Το αμετακίνητο των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών. I Σε πολλές χώρες του κόσμου, μερικές από τις οποίες θεωρούνται μάλιστα ως πολύ φιλελεύθερες, έχουν θεσμοθετηθείκλαδικά λογιστικά σχέδια εδώ και πολλές δεκαετίες. Π.χ., στις Η.Π.Α., η Ένωση Ξενοδόχων της Ν. Υόρκης (the Hotel Association of New York City) έχει καταρτίσει και εφαρμόζει ενιαίο σχέδιο λογαριασμών για τα ξενοδοχεία της Πολιτείας αυτής από το 1927 (Uniform System of Accounts for Hotels). Τέτοιο δεν έχουμε ακόμη στη χ ώρα μας και σήμερα, υπό το πρίσμα μάλιστα των προσφάτως υιοθετημένων Διεθνών Λογιστικών Προτύπων, η κατάρτισή του θα παίξει εποικοδομητικό ρόλο για αμφότερους: τους ξενοδόχους και τις συναφείς υπηρεσίες (του δημοσίου ή των διαφόρων επαγγελματικών ενώσεων, επιμελητηρίων, κ.λπ.). II Η παράλληλη λειτουργία πολλών κλάδων εκμετάλλευσης επιφέρει δυσχέρειες στο διαχωρισμό των εσόδων και εξόδων ανά κλάδο στον οποίο πρέπει να εκχωρηθούν. Π.χ., ο πελάτης ενοικιάζει δωμάτιο με συμφωνία πλήρους διατροφής. Ο λογιστής κανονικά πρέπει να διαχωρίσει το έσοδο της ενοικίασης του δωματίου απότο έσοδο του εστιατορίου. Ένας κατάλληλος μερισμός των εσόδων και εξόδων κατά κλάδο προϋποθέτει από το λογιστή καλή γνώση της δομής της λειτουργίας της ξενοδοχειακής επιχείρησης. Π.χ., για τη μισθοδοσία του προσωπικού που παρέχει τις υπηρεσίες του μόνο σε ένα τμήμα, δεν υπάρχει πρόβλημα καταλογισμού των αντίστοιχων δαπανών. Για τα άτομα όμως του λογιστηρίου ή τους συντηρητές που εργάζονται για όλα τα τμήματα του ξενοδοχείου, ανακύπτει α ναγκαιότητα μερισμού του εξόδου της μισθοδοσίας τους σε όλους 91

100 Φίλιος Βασίλειος τους κλάδους του ξενοδοχείου. Συνήθως, ο μερισμός αυτός γίνεται με υπολογισμό ποσοστών ή αναλογιών 1, συχνά δυστυχώς σε αυθαίρετες βάσεις καταλογισμού, γι αυτό οι νεότερες απόψεις εκ της θεω ρίας κόστους υποδεικνύουν να μη γίνεται ο επιμερισμός αυτός. Στα μικρομεσαίου μεγέθους ξενοδοχεία, η κοστολόγηση γίνεται συνήθως με εμπειρικο-εξωλογιστικό τρόπο και αυτό μπορείνα οδηγήσει σε εσφαλμένες επιχειρησιακές αποφάσεις. III Η τιμή στην οποία ενοικιάζεται κάθε δωμάτιο στον πελάτη πρέπει να είναι τέτοια να καλύπτει όλο το μεταβλητό κόστος και να επιφέρει κάποιο «κέρδος» (το καλούμενο «περιθώριο συνεισφ οράς» στην κάλυψη των σταθερών δαπανών). Αν η τιμή αυτή δεν υπολογίζεται σωστά από πριν, εάν δηλαδή δεν υπάρξει καλός προϋπολογισμός των συνθετικών στοιχείων του συνολικού κόστους, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να προκύψει τελικά ζημιά. Η τελική τιμή προσφοράς προσδιορίζεται από τα περιθώρια κέρδους που επιτρέπει ο νόμος, ανάλογα με την κατηγορία που εντάσσεται το ξενοδοχείο, αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες ανταγωνισμού στον κλάδο. IV Το σπουδαιότερο «βιβλίο» για κάθε ξενοδοχείο είναι το αναλυτικό καθολικό του λογαριασμού Πελάτες, το οποίο, στη χειρόγραφη μορφή του, έχει σειρές που αντιστοιχ ούν μία σε κάθε πελάτη και στήλες που αντιστοιχούν στα τμήματα (κλάδους) εκμετάλλευσης για τις χρεώσεις, ενώ υπάρχουν και στήλες για τις πιστώσεις και τα αποτελέσματα. Περιλαμβάνει, επί μηχανογραφικής τήρησής του: Τον αριθμό του δωματίου. Τους αριθμούς τω ν δελτίων άφιξης, αναχώρησης, αλλαγής. Το ονοματεπώνυμο των πελατών. Τον αριθμό του λογαριασμού (καρτέλας του πελάτη ). Το πρακτορείο που μεσολάβησε. Τη συμφωνηθείσα τιμή. Τις χρεώσεις από τις διάφορες εκμεταλλεύσεις, όπως το εστιατόριο, το μπαρ, κ.ά. Το συνολικό ποσό της ημέρας. Το υπόλοιποτης προηγούμενης. Το οφειλόμενο γενικό σύνολο. Τυχόν εκπτώσεις ή διορθώσεις. Το ποσό που εισπράχθηκε, και Το υπόλοιπο που απομένει για πληρωμή και μεταφέρεται στην άλλη μέρα. 1 Π.χ., οι αποσβέσεις κτιρίων επιμερίζονται συνήθως ανάλογα με τα τετραγωνικά μέτρα που καταλαμβάνει κάθε εκμετάλλευση. 92

101 Η Λογιστική στην Υπηρεσία των Ξενοδοχείων Στο τέλος κάθε μήνα γίνεται ανακεφαλαίωση τω ν στοιχείων που μας δίνονται από τη Main Courante, για να υπολογίσουμε τα μηνιαία αποτελέσματα απόκάθε εκμετάλλευση και το μηνιαίο σύνολο των εσόδων του ξενοδοχείου ως ενιαία κερδοσκοπική μονάδα. V Για όλες τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ισχύει δημοτικός φόρος ή φόρος παρεπιδημούντων: «Ε πιβάλλεται τέλος 2% επί των ακαθαρίστων εσόδων των καταστημάτων στα οποία πωλούνται, είτε για κατανάλωση μέσα στο κατάστημα είτε σε πακέτο, φαγητά, ποτά, καφές, αναψυκτικά, γαλακτοκομικά και γλυκίσματα, εφόσον λειτουργούν σε δήμους ή κοινότητες στην περιφέρεια των οποίων ισχύει το σύστημα του αντικειμενικού προσδιορισμού της αξίας των ακινήτων.» Το ποσοστό του Φ.Π.Α. για τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις είναι 8% και υπολογίζεται επί των ακαθαρίστων εσόδων, χωρίς προηγούμενη αφαίρεση του αποδιδόμενου στο δήμου τέλους 2%. Οι ξενοδόχοι θεωρούνται «επιτηδευματίες» και έχουν εκ του Κ.Β.Σ. την υποχρέωση να εκδίδουν συγκεκριμένα παραστατικά (-στοιχεία ) αλλά και να τηρούν ορισμένα πρόσθετα (ειδικά) βιβλία. VI Στο κείμενο δίνονται τα κυριότερα σημεία, σε μία προσπάθεια να αποτελέσει αυτό «πλατφόρμα» για εμπειρικές διερευνήσεις των ζητημάτων που εγείρω. Πολλά από τα ζητήματα αυτά ελάχιστα έχουν μελετηθείσε βάθος από Έλληνες μελετητές, είτε με τη μορφή εκπόνησης διδακτορικού είτε με τη μορφή μιας ολοκληρωμένης χρηματοοικονομικής ανάλυσης του κλάδου. 93

102 Φίλιος Βασίλειος 94

103 Η Ε κμετάλλευση της Ξενοδοχειακής Μ ονάδας Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΚΩΣΤΑΣ ΓΕ ΩΡΓΙΟΥ Η ξενοδοχειακή μονάδα, με την όποια της μορφή, από την πλέον απλή του ξενοδοχείου έως την πλέον πολύπλοκη του πολυδύναμου συγκροτήματος με την θαλασσοθεραπεία, το SPA, το κέντρο τουρισμού υγείας, το γκολφ, το αθλητικό προπονητικό κέντρο κλπείναι μια οικονομική μονάδα που επιδιώκει τους γνωστούς στόχους ήτοι την βιωσιμότητα, την ανάπτυξη της και κυρίως την μεγιστοποίηση του κέρδους. Η επίτευξη των ως άνω στόχων περνάει υποχρεωτικά από την βασική λειτουργία της οικονομικής μονάδας η οποία είναι γνωστή με τον όρο Εκμετάλλευση. Δια της λειτουργίας αυτής επιδιώκεται ο κατάλληλος συνδυασμός των συντελεστών της αξίας και της παραγωγής δηλαδή του εργατικού δυναμικού, των κτιριακών και λοιπών εγκαταστάσεων, του εξοπλισμού δωματίων και χώρων καθώς και των αγαθών ενδιαίτησης των φιλοξενούμενων (πελατών) της, ο οποίος συνδυασμός οδηγείστην παραγωγή αγαθών και στην παροχή υπηρεσιών κα ι κατ επέκταση στην επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων. Αν και η εκμετάλλευση διαφέρει από μονάδα σε μονάδα, π.χ. ξενοδοχείο πόλης (CITY HOTEL), εποχικό (RESORT HOTEL), εν τούτοις οι βασικές αρχές της όπως η οργάνωση, η έρευνα της αγοράς κλπείναι καθ ομολογία κοινώς παραδεκτές από τους φορείς της, τα στελέχη, τους συνεργάτες και ως εκ τούτου η εφαρμογή τους είναι επιβεβλημένη. Η έννοια της εκμετάλλευσης εσωκλείει τεράστια δυναμική και καλύπτει ευρύτατο φάσμα ενεργειών για την ανάπτυξη των οποίων απαιτείται σημαντικός χρόνος. Για τον λόγο αυτό θα εστιάσουμε στην καθαρά οικονομική άποψη των εσόδων και των εξόδων που προσδιορίζουν τα αποτελέσματα λειτουργίας της ξενοδοχειακής μονάδας. Παράγοντες που επιδρούν επί της εκμετάλλευσης είναι η αγορά, ο ανταγωνισμός, το προσφερόμενο τουριστικό προϊόν και η κυβερνητική πολιτική. I Ο καθορισμός στρατηγικής της εκμετάλλευσης της ξενοδοχειακής μονάδας προϋποθέτει άριστη γνώση της παγκόσμιας και της εσωτερικής αγοράς τουρισμού, των επί μέρους ιδιαιτεροτήτων, των φορέων που κατευθύνουν την αγορά, ενώ δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής η εμφάνιση απρόβλεπτων γεγονότων π.χ. τσουνάμι, σεισμοί, πολιτικές αναταραχές, εμπόλεμες περιοχές κλπ. Το μέγεθος της τουριστικής αγοράς έχει λάβει απεριόριστες διαστάσεις. Προ τρια κονταετίας, όταν για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε ο όρος τουριστική βιομηχανία, πολλοί ήταν εκείνοι που τον σχολίασαν ειρωνικά. Σήμερα με την παγκοσμιοποίηση των αγορών ο τουρισμός αποτελείσημαντικό κλάδο της Εθνικής Οικονομίας όλων των χωρών του κόσμου. 95

104 Γεωργίου Κώστας Κ άτω από το καθεστώς του πλήρους ανταγωνισμού η ξενοδοχειακή μονάδα είναι αναγκασμένη να αντιτάξει όλα τα πλεονεκτήματα της έναντι του σκληρού ανταγωνισμού και των επίπονων διαπραγματεύσεων με τους οργανωτές ταξιδιών, οι οποίοι κινούν κατά κανόνα τα νήματα της αγοράς. Δεν θα πρέπει επίσης να μας διαφύγει της προσοχής ότι ένα μέρος της αγοράς έχει πάρει ο θαλάσσιος τουρισμός. Ήδη ναυπηγήθηκαν κρουαζιερόπλοια χωρητικότητας επιβατών και τελούν υπό ναυπήγηση δύο μεγαθήρια χωρητικότητας επιβατών το κα θένα. Οργάνωση II Καθορισμός διαδικασιών λειτουργίας, σύνταξη και εφαρμογή οργανογράμματος, περιγραφή αρμοδιοτήτων υπευθυνοτήτων ανά θέση εργασίας ώστε να καθίσταται γνωστό στους εργαζόμενους ποιος είναι ποιος και ποιος κάνει τι, γραμμογράφηση καθορισμός εντύπων και δημιουργία καναλιών ροής εντολών, εισροών βάσει των οποίων εξασφαλίζεται απρόσκοπτη λειτουργία της εταιρείας. Διασύνδεση με την διεθνή αγορά, με την χρήση των σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών μέσων. Μηχανοργάνωση της εταιρείας με κατάλληλο εξοπλισμό (hardware) και σύγχρονο λογισμικό (software) που καλύπτει την παρακολούθηση των παγίων, την διαχείριση χρηματικού και αποθηκών, με αυτοματισμούς και εξαγωγή στατιστικών στοιχείων ανά ημέρα, μήνα και έτος διευκολύνει την άσκηση διοίκησης και ελέγχ ου, επιτρέπει άμεση λήψη αποφάσεων και μειώνει σημαντικά το κόστος διοικητικής λειτουργίας. Στρατηγική Καθορισμός μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων στόχων, μέσα από την σύνταξη του επιχειρηματικού σχεδιασμού (Business Plan), ο οποίος θα προσδιορίζει τα μέσα επίτευξης των προκαθορισμένων στόχων. Marketing Στενή παρακολούθηση των εξελίξεων του κλάδου. Συστηματική έρευνα και ανάλυση των παραμέτρων που δημιουργούν τις νέες προοπτικές. Συνεχή βελτίωση του τουριστικού προϊόντος. Αύξηση της γκάμας των επί μέρους δραστηριοτήτων (υπηρεσιών) της μονάδας. Ανταγωνιστικότητα Επαναπροσδιορισμός του προσφερόμενου τουριστικού πακέτου. 96

105 Αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών. Συνεχής παρακολούθηση του κόστους λειτουργίας. Προσφορά ανταγωνιστικών τιμών. Πιστοποιήσε ις Λήψη πιστοποιητικού ISO Η Ε κμετάλλευση της Ξενοδοχειακής Μ ονάδας Καθορισμός και εφαρμογή συστημάτων αυτοελέγχου HACCP (HAZARD ANALYSIS CRITICAL CONTROL POINT) με σκοπό την διασφάλιση της ποιότητας, της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων. Η τήρηση των κανόνων HACCP κατά ΕΛΟΤ 1616/2000, των Νόμων, οδηγιών και ΚΥΑ, η δημιουργία Αρχών και Αρχείων και η διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων έναντι βιολογικών, χημικών και φυσικών κινδύνων, αποτελούν βασικό στοιχείο υπεροχής της Ξενοδοχειακής Μονάδας έναντι των ανταγωνιστριών της. Διοίκηση Ανθρώπινων Πόρων Κατάλληλη επιλογή του στελεχιακού δυναμικού. Συνεχής εκπαίδευση του Προσωπικού Αποφυγή απασχόλησης αλλοδαπού προσωπικού σε μη βοηθητικές εργασίες. Διοίκηση Χρηματοοικονομικών Πόρων Η σωστή διαχείριση των κεφαλαίων. Η εξασφάλιση των μη επιλέξιμων (ανελαστικών) πληρωμών και κυρίως Η αποπληρωμή των δανειακών υποχρεώσεων επιβάλουν καθημερινή παρακολούθηση και χρηστή διοίκηση. III Τα βασικά χαρακτηριστικά του Τουριστικού προϊόντος δύνανται να συνοψισθούν ως εξής: Ποιότητα Με την έννοια της καλής φιλοξενίας του ευχάριστου περιβάλλοντος. Της άμεσης εξυπηρέτησης απότο προσωπικό. Της καθαριότητας, της ομορφιάς της τοποθεσίας, της δυνατότητας εκδρομών, της καλής θάλασσας για ευχάριστο κολύμπι και ηλιοθεραπεία, της ψυχαγωγίας και φυσικά του καλού φαγητού. 97

106 Γεωργίου Κώστας ΠροσιτέςΤιμές Καλή συνάρτηση, ανάμεσα στην χρέωση του πελάτη και της ποιότητας των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Ασφάλεια Συνίσταται κατά πρώτον στην δυνατότητα της άμεσης διακομιδής σε νοσοκομείο για επέμβαση ή περίθαλψη και κατά δεύτερον στην λήψη αυστηρών μέτρων κατά κλοπών και επιθέσεων, με περιφρούρηση του ξενοδοχειακού χώρου, της παραλίας και της πισίνας των μικρών παιδιών. Το αίσθημα της ασφάλειας απελευθερώνει τον πελάτη από το άγχος και του δίνει την δυνατότητα να απολ αύσει καλύτερα τις διακοπές του. IV Η κυβερνητική πολιτική αποτελεί κατά κάποιο τρόπο κρατική παρέμβαση προς στήριξη του Τουρισμού διαμορφώνοντας προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου. Η κυβερνητική πολιτική εκδηλώνεται με δύο τρόπους. Ο πρώτος τρόπος είναι η πολιτική ανάπτυξης του τουρισμού σε διεθνές επίπεδο διακρατικών συνομιλιών των συνεργασιών μετά την παγκοσμιοποίηση των αγορών και φυσικά της τουριστικής αγοράς. Η σύσταση του Υπουργείου Ανάπτυξης αποδεικνύει την αναγκαιότητα επίσημης κρατικής πολιτικής με παρέμβαση διακρατική, δεδομένου ότι αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης είναι ο σκληρός ανταγωνισμός όπου οι προορισμοί καταδεικνύονται από κρατικά συμφέροντα με κατευθυντήριες εγκυκλίους (ντιρεκτίβες). Ο ρόλος των οργανωτών ταξιδιών ως προς το τόπο προορισμού έχει περιορισθεί. Τα μεγάλα πακέτα κατευθύνονται σύμφωνα με τις άνωθεν οδηγίες. Η πολιτική ανάπτυξης εκφράζεται επίσης με την δημιουργία έργων υποδομής που εξυπηρετούν τον τουρισμό όπως ανάπτυξη και εκσυγχρονισμός του οδικού δικτύου, κατασκευή αεροδρομίων, λιμενικών έργων (μαρίνες) κλπ. Ο δεύτερος τρόπος είναι η πολιτική ενίσχυσης του τουρισμού, η οποία περνάει μέσα από τον αναπτυξιακό νόμο και από τα ειδικά προγράμματα ΕΠΑΝ, ΠΕΠ κλπ. Η ενίσχυση στοχεύει στην δημιουργία νέων σύγχρονων μονάδων τουρισμού, στην ανακαίνιση των υφιστάμενων μονάδων, στον εκσυγχρονισμό των μονάδων με ηλεκτρονικά, μηχανογραφικά συστήματα και στην πιστοποίηση συστημάτων διαχείρισης. Ο αναπτυξιακός νόμος 3299 / Δεκ, 2004 παρέχει πολλά κίνητρα για ανάπτυξη σύγχρονων ξενοδοχειακών μονάδων κατηγορίας 4 και 5 αστέρων, για ανακαίνιση και εκσυγχρονισμό υφιστάμενων ξενοδοχείων, για ενίσχυση αγροτουρισμού, εναλλακτικού τουρισμού, θεματικά πάρκα και λοιπές καινοτομικές τουριστικές επιχειρήσεις. Ω στόσο, εκκρεμείη υποβολή αιτήσεων για επενδύσεις στον χώρο του τουρισμού εξ αιτίας νομικών κενών ως προς τον καθορισμό περιγραφής του πλαισίου στο οποίο θα υπαχθεί η επένδυση. Για παράδειγμα εκκρεμούν επενδύσεις για δημιουργία κέντρων αθλητικού προπονητικού τουρισμού και τουρισμού υγείας διότι δεν έχουν υπογραφεί οι 98

107 Η Ε κμετάλλευση της Ξενοδοχειακής Μ ονάδας προβλεπόμενες κοινές υπουργικές αποφάσεις που να συναποφασίζουν ποια θεωρούνται αθλητικά προπονητικά κέντρα και κέντρα τουρισμού υγείας και ποιες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι εν λόγω επενδύσεις. Η ενίσχυση των επενδυτικών σχεδίων τουρισμού θεωρείται επιβεβλημένη καθότι είναι εντάσεως παγίων κεφαλαίων με υψηλό κόστος χρηματοδότησης απότον επενδυτή. Ε ξ άλλου η ενίσχυση (επιχορήγηση ) επιστρέφει στο κράτος με την μορφή άμεσων και έμμεσων φόρων και με την απα σχόληση εργατικού δυναμικού που μειώνει το κόστος ανεργίας. V Η εκμετάλλευση της τουριστικής επιχείρησης από καθαρά οικονομική άποψη περιλαμβάνει τα έσοδα και τα έξοδα λειτουργίας από τα οποία απορρέει το οικονομικό αποτέλεσμα. Τα έσοδα αποτελούν την πλ έον καθοριστική παράμετρο διαμόρφωσης του οικονομικού αποτελέσματος, δεδομένου ότι τα έξοδα αποτελούνται από επί μέρους δαπάνες κυρίως ανελαστικές, που δεν επιδέχονται συμπίεση. Κατά συνέπεια η σκέψ η του TOP MANAGEMENT της επιχείρησης τελεί υπό συνεχή βασανισμό ανεύρεσης τρόπου κατ αρχάς εξασφάλισης σημαντικού ποσοστού πληρότητας, δηλαδή εσόδων και εν συνεχεία μεγιστοποίησης αυτών. 1. Έσοδα : Διαμονή (Διανυκτέρευση, πρωινό, γεύμα, δείπνο) Arrangement all inclusive. Έσοδα από extra φαγητό, ποτά (Bar, Restaurant). Έσοδα απόspa, θαλασσοθεραπεία. Έσοδα απόχρήση αθλητικών εγκαταστάσεων. Έσοδα απόεκδρομές ψ υχαγωγία. Έσοδα απόσυνέδρια Σεμινάρια. Έσοδα απόπαραχώρηση χώρων για κοινωνικές εκδηλώσεις. Λοιπάέσοδα απόυπηρεσίες (πλυντήριο, κομμωτήριο, κλπ). 2. Λειτουργικά Έξοδα : Αμοιβές και έξοδα προσωπικού Εργοδοτικές εισφορές. Αγορές α υλών και ποτών. Επισκευές και Συντήρηση. Ανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος, καυσίμων, νερού. Τηλεφωνικά, τηλεγραφικά. Δημοσιεύσεις διαφημίσεις. Γρα φική ύλη, έντυπα. Υλικά καθαριότητας - αναλώσιμα. 99

108 Γεωργίου Κώστας Αμοιβές μελών Δ.Σ και Συμβούλων (Δικηγόροι, Ορκωτοί Λογιστές) Προμήθειες μεσιτείες. Ασφάλιστρα. ΛοιπάΓενικά έξοδα. 3. Μικτά Κέρδη Λειτουργίας (G.O.P ή EBIDTA): Επιθυμητό ποσοστό 30% τουλάχιστον επί των συνολικών εσόδων. 4. Τόκοι Δανείων 5. Κέρδη προ Αποσβέσεων και Φόρων 6. Αποσβέσεις. 7. Κέρδη Προ Φόρων. 8. Φόρος Εισοδήματος 9. Καθαρά Κέρδη Εκτός από την κλασική μέθοδο της εκμετάλλευσης από τον ίδιο φορέα της ξενοδοχειακής τουριστικής μονάδας, υπάρχουν και οι εναλλακτικές μορφές Εκμετάλλευσης, οι πλέον γνωστές των οποίων είναι: Η παραχώρηση της εκμετάλλευσης σε τρίτους έναντι μισθώματος ή με απλά λόγια η εκμίσθωση του ξενοδοχείου του τουριστικού συγκροτήματος. Το μίσθωμα βεβαίως πρέπει να καλύπτει τα τοκοχρεολύσια του δανείου τουλάχιστον. Παραχώρηση της διαχείρισης της μονάδας (MANAGEMENT AGREEMENT) έναντι αμοιβής (Management fees) στον Διαχειριστή. Η χρονομεριστική μίσθωση (Time share) δηλαδή η παραχώρηση δικαιώματος χρήσης δωματίου η διαμερίσματος για μία ή περισσότερες εβδομάδες και για χρονικό διάστημα 10 και πλέον ετών έναντι προκαταβαλόμενου εφάπαξ ποσού (αγορά δικαιώματος). Η μέθοδος αυτή ξεκίνησε το 1985 από τον ιδιοκτήτη του Ξενοδοχειακού Συγκροτήματος PORT HYDRA Δ. Κωνσταντινίδη και στην συνέχεια εφαρμόσθηκε με επιτυχία και από άλλες μονάδες. Η εκμετάλλευση αυτής της μορφής απέφερε διπλά έσοδα. Το πρώτο έσοδο αφορούσε στην πώληση του δικαιώματος χρήσης και το δεύτερο στην ανά έτος είσπραξη ποσού συντήρησης του παραχωρηθέντος χώρου. Η παραχώρηση μέρους των δωματίων (ALLOTMENT) έναντι εγγυήσεως. Επέκταση δραστηριοτήτων (συνεδριακό κέντρο γήπεδο γκολφ). Επέκταση της τουριστικής περιόδου. 100

109 Η Ε κμετάλλευση της Ξενοδοχειακής Μ ονάδας Πρέπει να τονισθεί ότι η εκμετάλλευση της ξενοδοχειακής μονάδας είναι ιδιαίτερα δύσκολη διότι εκτός από τους απρόβλεπτους παράγοντες (σεισμοί, κίνδυνος τοπικού πολέμου κλπ), απαιτεί γνώση, διασυνδέσεις και φαντασία καθότι το Νεκρό Σημείο (σημείο ισορροπίας, σημείο κάλυψης των εξόδων) προϋποθέτει πληρότητα (OCCUPANCY RATE) τουλάχιστον 60%. 101

110 Γεωργίου Κώστας 102

111 Διοίκηση Ανεξαρτήτων Ξενοδοχειακών Μ ονάδων ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩ Ν ΜΟΝΑΔΩΝ ΔΗΜΗΤΡΗ Σ ΛΑΛΟΥΜΗΣ Τα ξενοδοχεία είναι οικονομικές μονάδες οι οποίες πωλούν φιλοξενία 1. Ο νόμος ορίζει ως ξενοδοχείο την επιχείρηση που λειτουργεί μέσα ή έξω από πόλεις και προσφέρει κατάλυμα με ή χωρίς διατροφή. Ακριβέστερα, ξενοδοχείο είναι η επιχείρηση η οποία ενοικιάζει καταλύματα και κατά περίπτωση διατηρεί σε λειτουργία εστιατόρια, μπαρ και διάφορα συμπληρωματικά προϊόντα που σχετίζονται με τις ανάγκες φιλοξενούμενων ατόμων. Τα ξενοδοχεία λειτουργούν είτε ως ανεξάρτητες μονάδες, είτε ως τμήματα μεγάλων ξενοδοχειακών επιχειρήσεων που καλούνται αλυσίδες, οι οποίες έχουν υπό τον έλεγχό τους ένα σύνολο ξενοδοχείων που βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές. Η διοίκηση των ξενοδοχείων που αποτελούν κρίκους μίας ξενοδοχειακής αλυσίδας, διαφέρει από των ανεξάρτητων επιχειρήσεων. Οι αλυσίδες διοικούνται από ένα κέντρο αποφάσεων, έχουν κοινό σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας και συνήθως προσφέρουν όμοιο ποιοτικά επίπεδο υπηρεσιών στα ξενοδοχεία τους. I Ο κλάδος των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων (ξενοδοχεία ) επηρεάζει από οικονομική ς και κοινωνικής άποψης όλη τη χώρα. Δεδομένου ότι τα βασικά στοιχεία του τουριστικού προϊόντος είναι η μετακίνηση, η διαμονή και η διατροφή, τα ξενοδοχεία αποτελούν σημαντικότατο στοιχείο της τουριστικής υποδομής μίας χώρας, διότι χωρίς ξενοδοχεία δεν είναι δυνατή η διαμονή των τουριστών. Η ύπαρξη ξενοδοχείων κατά συνέπεια αποτελεί προϋπόθεση για την τουριστική ανάπτυξη μίας χώρας, η οποία (ανάπτυξη) ποσοτικά εξαρτάται από τον αριθμό κλινών (δυναμικότητα ) της ξενοδοχίας και ποιοτικά από την κατηγορία των ξενοδοχείων και απότην ποιότητα του προϊόντος τους. Τα ξενοδοχεία απορροφούν μεγάλο μέρος της τοπικής πρωτογενούς παραγωγής, αλλά και είναι σημαντικοίπελάτες βιομηχανικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην ανάπτυξη άλλων κλάδων της εθνικής οικονομίας. Τα ξενοδοχεία είναι διασπαρμένα στην επικράτεια, συμβάλλοντας με τη λειτουργία τους στην περιφερειακή ανάπτυξη, στην αποκέντρωση της εργασίας, αλλά και στην μείωση της ανεργίας. Ταυτόχρονα τα ξενοδοχεία συνεισφέρουν στην αύξηση των πόρων της κατά περιοχή τοπικής αυτοδιοίκησης. Η ιστορία των ξενοδοχείων αποκαλύπτει ότι αυτά αναπτύσσονται ανάλογα με τον πολιτισμό της εποχής. Στους ξενοδοχειακούς χώρους διοργανώνονται 1 Λαλούμης Δ. Ρούπας Β. «Διοίκηση Τουριστικών Ε πιχειρήσεων» Σταμούλης, Αθήνα

112 Λαλούμης Δημήτρης συχνά πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενώ συναντώνται και επικοινωνούν πολίτες από όλα τα μέρη της γης. Το ξενοδοχειακό γίγνεσθαι μπορείνα θεωρηθείένα βαρόμετρο του παγκόσμιου πολιτισμού. II Στην Ελλάδα λειτουργούν 9000 περίπου ξενοδοχειακές επιχειρήσεις από τις οποίες οι 610 μόνο διαθέτουν πάνω από 100 δωμάτια. Η πλειοψηφία των ξενοδοχείων, όπως φαίνεται στον πίνακα είναι μικρού μεγέθους, και αυτά αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της βιομηχανίας της φιλοξενίας. Πίνακ ας: Ταξινόμηση των Ξενοδοχειακών Ε πιχειρήσεων κατά Δυναμικότητα α/α ΜέγεθοςΞενοδοχείου ΑριθμόςΔωματίων Ποσοστό Ξενοδοχείων Οικογενειακό % Μικρό % Μεσαίο % Μεγάλο 101-7% Σύνολο 100% Πηγή Πηγή Ξ.Ε.Ε. (Μάϊος 1999), από το περιοδικό του Ι.Τ.Ε.Π. Οι Ελληνικές Μικρές και Μεσαίες Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις, Γρηγόρης Θ. Π απανίκος Τα μεγάλα ξενοδοχεία εφαρμόζουν επιστημονικές μεθόδους οργάνωσης και διοίκησης, ενώ στα μικρά ξενοδοχεία η οργανωτική δομή παρουσιάζει ατέλειες και ρευστότητα. III ***** 4**** 3*** 2** 1*

113 Διοίκηση Ανεξαρτήτων Ξενοδοχειακών Μ ονάδων ***** 4**** 3*** 2** 1* ΣΥΝ ***** **** *** ** * ΣΥΝ Μ εταβολή , , , , , , ***** 373,8633 4**** 188,5491 3*** 94, ** 51, * 34, ***** 4**** 3*** 2** 1* Μέσος Αριθμός Δωματίων ανά Κατηγορία (Πηγή ΞΕΕ) Επίσης διαπιστώνουμε ότι τα ξενοδοχεία υψηλών κατηγοριών είναι και τα μεγαλύτερα, με 374 δω. Όπως βλέπουμε, επικρατεί η τάση ίδρυσης μεγάλων ξενοδοχείων πολυτελείας, διότι έχει αποδειχθεί ότι είναι τα πλέον κερδοφόρα. Αυτό οφείλεται στο επενδυτικό ενδιαφέρον ξενοδοχειακών αλυσίδων, που 105

114 Λαλούμης Δημήτρης λειτουργούν μεγάλα ξενοδοχεία πολυτελείας σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Οι 10 μεγαλύτερες απόαυτές είναι οι εξής: Brand Συνολικ ός αριθμός δωματίων Aριθμός ξενοδοχείων Mέσοςαριθμός δωματίων ανά ξενοδοχείο 1 Grecotel (TUI) Mitsis Hotels Louis Hotels Iberostar (Thomas Cook) Aldemar Esperia Group of Hotels 7 Club Méditerranée (Accor) Kipriotis Hotels Helios Hotels Best Western Πηγή : Dimitris Koutoulas, The Greek Hotel Branding Report 2005 IV 11,2 % 12,73 % 15,71 % 19,62 % 17,68 % Πηγή ΞΕΕ ξενοδοχεία δωμάτια κλίνες Στερεά 15,71 Ελλάδα Πελοπόννησος 6,99 Ιόνια 11,19 Ήπειρος 1,62 Νησιά 3,53 Αιγαίου Κρήτη 19,62 Δωδεκάνησα 17,68 Κυκλάδες 6,13 Θ εσσαλία - 4 Σποράδες Μακεδονία 12,73 Θράκη 0,80 106