ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Transcript

1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 193 Α έτος σπουδών Κατά τη διάρκεια της ενασχόλησης του σπουδαστή µε τα διάφορα είδη της αντίστιξης (έως και το ε είδος), το θέµα των ασκήσεων καλύπτεται από τα c. f. των σελίδων 41 και 42. Από τη στιγµή όµως που κάνει κτήµα του την ύλη της ελεύθερης αντίστιξης, θα χρειαστεί να του δίνουµε ή να κατασκευάζει ο ίδιος τα θέµατα πάνω στα οποία θα εξασκείται. Έτσι, κατά την εξάσκηση στην ύλη του α έτους σπουδών, δίδεται µια αρχική φράση µε κείµενο και ζητείται από τον σπουδαστή να συνθέσει ασκήσεις ύφους σε µορφή µοτέττου ή µέρους λειτουργίaς (εκτός από Gloria και Credo) σε δίφωνη, τρίφωνη κλπ. αντίστιξη ανάλογα µε το εκάστοτε επίπεδο γνώσεών του. Τις υπόλοιπες φράσεις της άσκησής του τις κατασκευάζει ο ίδιος, λαµβάνοντας υπόψη το νόηµα του κειµένου, το οποίο θα πρέπει να φροντίζουµε να συνοδεύεται πάντα από τη µετάφρασή του ώστε ο σπουδαστής να είναι σε θέση να εφαρµόσει κάποια από τα στοιχειώδη που έχουν αναφερθεί στο κεφάλαιο σχετικά µε τον µουσικό συµβολισµό. Κατά τις προαγωγικές εξετάσεις για το β έτος, ο µαθητής πρέπει να είναι σε θέση να συνθέσει ένα µοτέττο ή ένα λειτουργικό µέρος σε τετράφωνο πολυφωνικό γράψιµο κάνοντας χρήση ή µιας αρχικής δοσµένης φράσης όπως αναφέρθηκε παραπάνω ή ακόµη καλύτερα ενός δοσµένου γρηγοριανού ύµνου µε την τεχνική της Parodia (transcription). Εξυπακούεται ότι στην δεύτερη περίπτωση και εφόσον επιλεγεί η σύνθεση κάποιου λειτουργικού µέρους το κείµενο δεν θα είναι το ίδιο µε αυτό του ύµνου, οπότε και οι αρχές του µουσικού συµβολισµού µόνο ευκαιριακά θα ήταν δυνατόν να εφαρµοστούν. Αµέσως παρακάτω δίνονται µερικά θέµατα που ανάλογα µε τις εκάστοτε ανάγκες µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν αρχικές φράσεις για γράψιµο αντίστιξης από δύο έως και περισσότερες των τεσσάρων (β έτος σπουδών) φωνές. Ο διδάσκων µπορεί επίσης να κατασκευάσει και άλλα παρόµοια. Να φροντίζουµε ώστε οι initialis των διαφόρων εισόδων να είναι σύµφωνες µε όσα αναφέρονται στη σελίδα 152. ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

2 194 ΓΡΗΓΟΡΙΑΝΟΙ ΥΜΝΟΙ (Μπορούν να χρησιµοποιηθούν, µε την τεχνική της parodia, και σαν θέµατα 4φωνης αντιστικτικής επεξεργασίας στις πτυχιακές εξετάσεις) ώριος τρόπος Φρύγιος Μια και ο Φρύγιος έχει σαν δεσπόζουσα το C (βλέπε σελ. 5), σε περιπτώσεις όπως τα υπ αριθ. 5 και 6 c.f. που ακολουθούν, οι initialis ταυτίζονται µε αυτές του Ιωνικού. Έτσι η απάντηση του 5 θα αρχίζει µε το C, και του 6 µε G. Τελικά, σε µια τέτοια σύνθεση, η πιο σίγουρη ένδειξη του τρόπου, είναι η τελική φρύγια (Dm/f 1 - E) πτώση. Αλλά για να είναι υλοποιήσιµη η τελική φρύγια πτώση, θα πρέπει το c.f. να προσεγγίζει την finalis (mi) µε ανιόν βήµα (re-mi). Σε περίπτωση που αυτό δεν συµβαίνει 1 Dm/f σηµαίνει συγχορδία Re µινόρε µε µπάσσο Fa. Με άλλα λόγια Re µινόρε σε α αναστροφή.

3 (π.χ. τα παρακάτω θέµατα 4 και 5), νοµιµοποιούµαστε να επέµβουµε και να το αλλάξουµε. 195 Λύδιος (θα τον µεταχειριστούµε σαν τρανσπορταρισµένο Ιωνικό) Μιξολύδιος

4 196 ΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Η εξάσκηση στην πεντάφωνη κλπ. αντίστιξη µπορεί να γίνει κατά τον ίδιο τρόπο και µε του ίδιου τύπου θέµατα όπως προηγουµένως. Το νεώτερο µε το οποίο θα πρέπει να καταπιαστούµε είναι η διπλή χορωδία. Ο σπουδαστής καλείται µέσα σε 30 το πολύ 35 µέτρα να συνθέσει µια άσκηση ύφους σε διπλή χορωδία που να πληρεί τις παρακάτω προδιαγραφές: 1. Πολυφωνική αντιφωνία (διάλογος µεταξύ των δύο χορωδιών όπου η κάθε µία τραγουδάει πολυφωνικά) µε διατήρηση της αυτοτέλειας κάθε χορωδίας. 2. Πολυφωνία µε ανάµειξη φωνών και από τις δύο χορωδίες (άρση της αυτοτέλειας των χορωδιών π.χ. οι γυνακείες της µιας µε τις ανδρικές της άλλης). Εδώ µπορεί να χρησιµοποιηθεί το 4φωνο, 5φωνο, 6φωνο κλπ. γράψιµο. 3. Οµοφωνική αντιφωνία (διάλογος µεταξύ των δύο χορωδιών όπου η κάθε χορωδία τραγουδά οµοφωνικά) και 4. Οκτάφωνο (σε µορφή διπλής χορωδίας) οµοφωνικό γράψιµο Προφανές είναι ότι για να επιτευχθούν όλα αυτά µέσα σε τόσα λίγα µέτρα µουσικής, θα πρέπει το δοσµένο θέµα και το σχετικό κείµενο που θα δοθεί να είναι σύντοµο σχεδόν επιγραµµατικό. Πιο αναλυτικά, τα δοσµένα για διπλή χορωδία θέµατα θα πρέπει α) να είναι σύντοµα, β) να επιτρέπουν «στενές» µιµήσεις (δηλ. µε χρονική υστέρηση ενός ολοκλήρου της µιάς φωνής από την άλλη), γ) να εξασφαλίζουν σαν initialis των διαδοχικών εισόδων την εναλλαγή τονικής δεσπόζουσας του τρόπου, δ) να επιτρέπουν αν είναι δυνατόν κατά την είσοδο µιας φωνής, την ύπαρξη διαφωνούσας καθυστέρησης σε κάποιες από τις άλλες, και ε) θα ήταν καλό να παρέχουν την δυνατότητα εφαρµογής της «ασύµµετρης συµµετρίας» µέσω της αύξησης της υστέρησης κατά την είσοδο της 3ης φωνής (π.χ. κατά µία brevis). ΘΕΜΑΤΑ ΙΠΛΗΣ ΧΟΡΩ ΙΑΣ Τα θέµατα που ακολουθούν πληρούν λίγο πολύ αυτές τις προδιαγραφές. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν ή στους αυθεντικούς τρόπους ή στους τρανσπορταρισµένους τους. Ακόµη µπορούν να εφαρµοστούν και σε άλλο διαφορετικό από τον δοσµένο τρόπο, µε ιδιαίτερη όµως προσοχή στον φρύγιο όπου δεσπόζουσά του δεν είναι το Β αλλά το C λόγω της θέσης της 4ης αυξηµένης (ΙΙ-V) στον τρόπο αυτό. Επίσης µπορούν να µετακινηθούν ρυθµικά κατά µία semibrevis. Όπως επίσης εάν το θέµα αρχίζει µε µια

5 197 παρεστιγµένη semibrevis µπορεί να µετατραπεί σε απλή εάν αντικαταστήσουµε τον πρώτο χρόνο της µε παύση µισού, οπότε η φράση αρχίζει µε συγκοπή. Στις παρενθέσεις σηµειώνονται οι είσοδοι που συµπίπτουν µε κάποια διαφωνούσα συγκοπή των άλλων φωνών. Μετάφραση των κειµένων δίδεται στη σελίδες του βιβλίου. ώριος ia qui venit in nomine Domini. Agnus Dei,Filius Patris. clamavit ad te Domine, Domine exaudi vocem meam Μιξολύδιος hodie, alleluia lis peccata mundi, miserere nobis.

6 198 Αιολικός oculos meos in mondes, unde veniet auxilium mihi. minum canticum novum, cantate Domino quoniam terra. Ιωνικός quam fecit Dominus, exsultemus et laetemur in ea. et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam

7 199 Αµέσως εδώ παραθέτω ένα σχεδιάγραµµα ενός τέτοιου έργου για διπλή χορωδία που αν και ουτοπικό σαν έργο του 16ου αιώνα θα µπορούσε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των πτυχιακών εξετάσεων. Α ΤΜΗΜΑ Β ΤΜΗΜΑ Γ ΤΜΗΜΑ Αντιφωνία Πολυφωνία Οµοφωνία περίπου 10 έως 12 µέτρα περ. 8 έως 10 µέτρα 10 έως 12 µέτρα CORO I (4φωνο πολυφωνικό µε το δοσµένο θέµα) 1 (Ι) (V) (I) CORO I (οµοφωνικό, συνοδευτικό του ΙΙ) 3 CORO II (4φωνο πολυφωνικό ή οµοφωνικό, µε ίδιο η διαφορετικό θε- µατικό υλικό) 2 CORO I (γυναικείες φωνές σε µίµηση) 4 CORO I (γυναικείες φωνές σε µίµηση) 6 (ή διάφοροι άλλοι συνδιασµοί σε πολυφωνική µεταξύ τους πλοκή) CORO II (ανδρικές φωνές σε µίµηση, α- πάντηση του 4) 5 CORO II (ανδρικές φωνές σε µίµηση, α- πάντηση του 6) 7 CORO I (4φωνο, οµοφωνικό) 8 CORO II (4φωνο, οµοφωνικό) 9 Συµπληρωµατικά αναφέρω τα εξής: α) Με λατινικούς αριθµούς σηµειώνονται οι πτώσεις τύπου chorale. Στην V (τέλος του α τµήµατος) καταλήγουµε είτε µε µισή πτώση είτε µε αυθεντική οπότε έχουµε «τρανσπορταρισµό». Στην τελική πτώση καλό είναι να ζητείται µετά την αυθεντική να ακολουθεί και πλάγια πτώση. Ας σηµειωθεί ότι στο οκτάφωνο γράψιµο η πλαγιοαυθεντική, αν θέλουµε να αποφύγουµε τα απαγορευµένα παράλληλα ή τις παράλογες κινήσεις των φωνών, χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα όσον αφορά τον χειρισµό της µια και συνδέει συγχορδίες χωρίς κοινό, µεταξύ τους, φθόγγο. β) Στα υπόλοιπα σηµεία οι πτώσεις είναι κυρίως επικαλυπτόµενες γ) Τα κυρίως οκταφωνικά τµήµατα αριθµούν ελάχιστα µέτρα σε σχέση µε τη συνολική σύνθεση. Στην πραγµατικότητα αποτελούν περίπου το 1/3

8 200 του συνόλου, δηλ. στα 30 µε 35 µέτρα άσκησης, 10 µε 12 µέτρα οκτάφωνου γραψίµατος είναι υπεραρκετά. Στο παραπάνω σχεδιάγραµµα, η οκταφωνία περιορίζεται στα σηµεία που συνάδουν τετραφωνικά και οι δύο χορωδίες, δηλ. στο τέλος του πρώτου και του τελευταίου τµήµατος (στα τετράγωνα 2 και 3, και 8 και 9). και την υλοποίησή του σε µουσικό κείµενο (αναγκαστικά καταφεύγω στις λιγοστές µου ικανότητες, µια και ο Palestrina δεν φρόντισε να µας αφήσει κάποιο υπόδειγµα...λυµένου θέµατος εξετάσεων):

9 (συνέχεια) 201

10 202 (συνέχεια)

11 203