Στον Στέργιο μου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΞΕΝΙΑ ΚΟΖΑΝΗΣ μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της Σκρέκη Δήμητρας επιβλέπουσα:δούση Μαρία Νοέμβριος 2014 Στον Στέργιο μου

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ Εισαγωγή 3 1.Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή Α.Διαχρονική Ανάλυση 4 -Συγκρότηση της πόλης 5-17ος αιώνας 6-18ος αιώνας 8-19οςαιώνας 8-20ος αιώνας 8 Β.Συγχρονική Ανάλυση 12 -Σχέση του Ξενία με τα σημαντικά κτίρια της πόλης 14 -Προσβάσεις, γύρω κτίρια 15 -Ανηφορίζοντας στο Ξενία 16 -Το οικόπεδο του Ξενία 17 2.Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση Α.Ιστορική Ανάλυση 18 -Η παραχώρηση του οικοπέδου 19 -Το χρονικό της μελέτης 20 -Σχέδια από το αρχείο του ΕΟΤ 21 -Η λειτουργία 27 -Μεταβολή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς 27 -Παυση της λειτουργίας του 27 -Η αναγνώριση 28 -Τα σημερινά δεδομένα 28 Β. Οικοδομικές Φάσεις 30 -Βιβλιογραφία 33 Γ.Γεωμετρική Αποτύπωση 34 -Περιγραφή κτιρίου 35 -Διαμόρφωση περιβάλλοντα χώρου 36 -Σχέδια Αποτύπωσης 37 -Σημερινή κατάσταση 61 -Ενέργειες για την προστασία τους 62 -Αποκατάσταση μοντέρνων κτιρίων 62 -Βιβλιογραφία 64 Ε. Κατασκευαστική Δομή 65 -Τοιχοποιίες,φέρων οργανισμός 66 -Κατακόρυφη κατασκευαστική τομή πτέρυγας υπνοδωματίων 70 -Δάπεδα 71 -Πίνακες κουφωμάτων 75 ΣΤ. Παθολογία μνημείου 80 -Καταγραφή παθολογίας όψεων 83 -Καταγραφή παθολογίας χώρου καφέ 86 Ζ. Αξιολόγηση - Συμπεράσματα Πρόταση Επανάχρησης 94 -Συμβατότητα χρήσης 95 -Επεμβάσεις αποκατάστασης 96 -Διαμόρφωση του ευρύτερου περιβάλλοντα χώρου 97 -Διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου του Ξενία 98 -Χωροθέτηση του κτιριολογικού προγράμματος 99 -Περιγραφή πρότασης 102 -Σχέδια πρότασης 106 -Αναπτύγματα χώρου καφέ 115 -Οργάνωση δίκλινου υπνοδωματίου 117 -Κατασκευαστική δομή κτιρίου προσθήκης 118 -Λεπτομέρειες αντιμετώπισης προβλημάτων υγρασίας 120 -Λεπτομέρειες δαπέδων διαμόρφωσης περιβάλλοντα χώρου 121 Δ. Μορφολογικά και Τυπολογικά Στοιχεία 47 -Η Αρχιτεκτονική της Κοζάνης 48 -Η εικόνα της μεταπολεμικής Ελλάδας 51 -Τουριστικές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα 51 -Το πρόγραμμα Ξενία 52 -Περίοδοι 53 -Χαρακτηριστικά των ξενοδοχείων 54 -Μορφολογικά χαρακτηριστικά 55 -Βόρεια Ελλάδα 55 -Ξενία Φλώρινας 55 -Ξενία Δράμας 56 -Ξενία Έδεσσας 57 -Ξενία Πλαταμώνα 57 -ΞενίαΠαλιουρίου 57 -ΞενίαΚαστοριάς 58 -Ξενία Ξάνθης 58 -Ξενία Κοζάνης και η σχέση του με τα υπόλοιπα Ξενία 58

3 Εισαγωγή Τα Ξενία δημιουργήθηκαν μέσω της ανάγκης της χώρας να σταθεί στα πόδια της μετά από μια δύσκολη οικονομική περίοδο. Η ανάγκη εκσυγχρονισμού ήταν μεγάλη και η χώρα προχωρούσε δυναμικά με καινούριες υποδομές με τους κατοίκους των πόλεων να έχουν αρχίσει να απολαμβάνουν τις ανέσεις της σύγχρονης εποχής. Τα Ξενία δεν αποτελούσαν μόνο τόπους διαμονής ελλήνων και ξένων τουριστών, αλλά συμμετείχαν σε μια γενικότερη αλλαγή της στάσης ζωής τα μεταπολεμικά χρόνια, γίνονται μέλη της ζωής της πόλης, γίνονται σύμβολα ευμάρειας. Σήμερα η ανάγκη προβολής της χώρας και προσέλκυσης τουριστών είναι επίκαιρη όσο ποτέ. Άλλωστε και η ελληνική συμμετοχή στην φετινή 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας έχει γενικό τίτλο «Tourist Landscapes, Remaking Greece/ Τοπία Τουρισμού, ξαναφτιάχνοντας την Ελλάδα, με τα Ξενία να αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της έκθεσης. Το ξενοδοχειακό απόθεμα της Ελλάδας στη σημερινή εποχή διαφέρει πολύ από αυτό της εποχής δημιουργίας των Ξενία. Σε ολόκληρη την επικράτεια υπάρχει ποικιλία εγκαταστάσεων. Από τα ταπεινά ενοικιαζόμενα δωμάτια στα υπερσύγχρονα τουριστικά χωριά. Άραγε τα Ξενία χωράνε σε αυτό το ποικιλόμορφο σκηνικό; Υπάρχουν τα Ξενία «σταρ» αυτά που έχουν εκσυγχρονιστεί και βρίσκονται σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Στον αντίποδα ανακαλύπτουμε Ξενία εγκαταλελειμμένα σε μέρη της Ελλάδας που παρόλο που δεν έγιναν γνωστά στο ευρύ κοινό, στη μνήμη των κατοίκων των πόλεων αυτών αποτελούν σύμβολα. Τα Ξενία αυτά κινδυνεύουν περισσότερο από την απαξίωση καθώς η συνείδηση για την αποκατάσταση κτιρίων του μοντέρνου κινήματος δεν έχει καλλιεργηθεί σε μεγάλο βαθμό στην χώρα μας. Οι προσπάθειες για τη διάσωση τους γίνονται από τοπικές ομάδες ευαισθητοποιημένων κατοίκων αλλά η γραφειοκρατία και η έλλειψη πόρων πολλές φορές καθυστερεί τις ενέργειες που θα έπρεπε να γίνουν για την αποκατάσταση τους. Ένα από αυτά τα Ξενία είναι της Κοζάνης, το οποίο αποτελεί το αντικείμενο της μελέτης της παρούσας εργασίας. Στα παρακάτω κεφάλαια θα αναλυθούν οι συνθήκες δημιουργίας του, μέσω του πλαισίου της γενικότερης δημιουργίας και των υπολοίπων, η κατασκευαστική του δομή αλλά και όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που το διέπουν. Θα αξιολογηθεί η σημερινή του κατάσταση και θα δοθούν τεκμηριωμένες προτάσεις για τηνμελέτη αποκατάστασης του. 3

4 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή 1ΑΔΙΑ ΧΡΟ ΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

5 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση Συγκρότηση της πόλης Με βάση παλαιότερες προφορικές και γραπτές μαρτυρίες 1 η συγκρότηση της πόλης της Κοζάνης τοποθετείται στα τέλη του 14ου αιώνα. Το γεγονός αυτό την διαφοροποιεί σε σχέση με τις υπόλοιπες μεγάλες δυτικομακεδονικές πόλεις, καθώς οι περισσότερες από αυτές παρουσιάζουν ένα μακρύ ιστορικό παρελθόν από την αρχαιότητα και τη βυζαντινή εποχή έως σήμερα. 2 Εκείνη την εποχή αρχίζει ο εποικισμός της περιοχής από Τούρκους 3, και οι χριστιανικοί πληθυσμοί μετακινούνται για να επιβιώσουν. 4 Συνήθως οι Τούρκοι εγκαθίστανται στις πεδινές περιοχές με τους Έλληνες να καταφεύγουν στα ορεινά και σε απάτητες δασικές εκτάσεις. Κάτι ανάλογο φαίνεται πως είχε συμβεί στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη της Κοζάνης. Παρά το μικρό υψόμετρο η περιοχή προσέφερε ασφάλεια λόγω του πυκνού δάσους της, 5 και γι αυτό ήδη από τον 13ο και 14ο αιώνα μικροοικισμοί γεωκτηνοτρόφων φαίνεται ότι υπήρχαν στις θέσεις Σώποτο και Τρία Δέντρα. 6 Τον πυρήνα της σημερινής πόλης αποτέλεσαν ηπειρώτες οι οποίοι έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στις σημερινές συνοικίες Σκ ρκα και Ζαμάρα. 7 Στα όρια της συνοικίας Σκ ρκα κτίστηκε στην συνέχεια το τουριστικό ξενοδοχείο του ΕΟΤ το οποίο μελετάται στην παρούσα εργασία. Σκ ρκα κατά το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα σημαίνει απόκρημνο και βραχώδες υψωμα. 8 1 O γυμνασιάρχης και ιστορικός της Κοζάνης Π. Λιούφης και άλλοι ιστορικοί 2 Σιαμπανόπουλος 1993, σελ26. Παρόλα αυτά, στη θέση που κατέχει σήμερα η πόλη υπήρχαν οικισμοί από την προϊστορική εποχή, μέχρι και τη ρωμαϊκή περίοδο, όπως καταδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα τα ευρήματα της πρώιμης εποχής του σιδήρου, που βρέθηκαν στην περιοχή του Αγ. Αθανασίου, το κλασικό νεκροταφείο στην οδό Φιλίππου, το ρωμαϊκό νεκροταφείο στα Τρία Δέντρα (θέση Αγίου Κωνσταντίνου), τα ίχνη Ακροπόλεως στον Άγιο Ελευθέριο και τα ευρήματα στης Μπήλιως τα Νημόρια (πλατεία 25ης Μαρτίου), στην οδό Ακροπολίτη και σε άλλες θέσεις. 3 Βακαλόπουλος 1968,σελ Οι Τούρκοι εμφανίζονται το 1390 στη Μακεδονία και την Ήπειρο. Αρχικά καταλαμβάνονται η Έδεσσα, η Νάουσα, η Καστοριά και η Φλώρινα. Η κατάκτηση της Μακεδονίας ολοκληρώνεται με την κατάληψη του ισχυρού κάστρου των Σερβίων το Αυγερινου-Κολωνία 1989,σελ 12 5 ο.π.,σελ12.η τοποθεσία της αποτελούσε μια ασφαλή κρυψώνα για τους κατατρεγμένους χριστιανούς της εποχής. Άλλωστε με το να βρίσκεται μακριά και σε μεγαλύτερο υψόμετρο από τις διαβάσεις του Αλιάκμονα ήταν προστατευμένη από πυκνά δάση σημύδας, καρυδιάς, αγριοροδιάς και βελανιδιάς. 6 Σιαμπανόπουλος 1993 σελ26 7 ο.π. σελ 26 8 Αυγερινου-Κολωνία 1995,σελ 8 Κάστρα και συνοικισμοί της κοιλάδας του Αλιάκμονα 14ος-15ος αιώνας.οι πρώτες μετοικεσίες στη θέση Κόζιανη Πηγή:Αυγερινου-Κολωνία 1989 Πρώτοι συνοικισμοί στη θέση Κόζιανη 14ος αιώνας Πηγή:Αυγερινου-Κολων.ια

6 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση Ο νεοσύστατος οικισμός εμφανίζεται για πρώτη φορά στη γραπτή παράδοση τον 16ο αιώνα, στον Κώδικα της Ιεράς Μονής της Ζαβόρδας ως Κόζιανη χωρίον. 9 Η ονομασία αυτή (Κόζιανη) αποτελεί πιθανόν ανάμνηση της χαμένης πατρίδας Κόσδιανη της Ηπείρου όπως υποστηρίζει ο ιστορικός Π. Λιούφης. 10 Εκείνη την εποχή η Κοζάνη ήταν ένα μικρό χωριό με 150 σπίτια 11 με κλειστή οικονομία που χαρακτηρίζεται από αυτάρκεια και αυτοκατανάλωση. Οι κάτοικοι, όπως περιγράφει ο ιστορικός Λιούφης, έπρεπε να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τη γεωργία και την κτηνοτροφία και να αντιμετωπίσουν τη φύση και τις καιρικές συνθήκες για να επιβιώσουν. 12 Η μεγάλη οικονομική άνθιση που γνώρισε η Κοζάνη, δεν θα είχε συντελεστεί χωρίς τα προνόμια 17 που απέκτησε με ενέργειες του Χαρίση Τράντα. Ο Χαρίσης επιστρέφοντας στην πατρίδα του μετά από δωδεκαετή θητεία στο ρωσικό στρατό, επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη όπου πέτυχε έκδοση διατάγματος που έθετε την Κοζάνη υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος Καλλινδέρης 1940,σελ Η Μονή της Ζαβόρδας υπήρξε η σημαντικότερη της Δυτικής Μακεδονίας. Ιδρύθηκε το 1534 και από τότε στον κώδικά της καταγράφονται πλήθος από εγγραφές και αφιερώματα με αφορμή γεννήσεις, ασθένειες και άλλες ανάγκες. Το 1962 ο μισοκατεστραμμένος κώδικας αντιγράφηκε από το Γιαννιώτη μοναχό Ιωάννη Ζωγράφο. Η Κόζιανη χωρίον παρουσιάζεται με 92 καταγραφές από το 16ο αιώνα μέχρι το Λιούφης 1924, σελ με βάση τις ιστορικές πληροφορίες του Ί. Λαμπρίδη (Ηπειρωτικά μελετήματα, τεύχ. 1-10, ), αλλά και την προφορική παράδοση που διατηρεί ζωντανή τη μνήμη της μετοικεσίας. 11 Μεγδάνης σ ο.π,σελ 41 Χάρτης στον οποίο απεικονίζονται οι οικισμοί της Δυτικής Μακεδονίας ανάλογα με το θρήσκευμα.η Κοζάνη περιβάλλεται από μουσουλμανικούς οικισμούς. Πηγή:Τσότσος ος αιώνας 17 Παπακωνσταντίνου 1992, σ 33.Η παροχή προνομίων ήταν πολιτική των σουλτάνων. Παραχωρούσαν σε ορισμένες περιοχές ένα είδος τοπικής αυτονομίας και επέτρεπαν πάντα την ελεύθερη άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων. Φυσικά για αυτές τις παροχές ζητούσαν τα αντίστοιχα ανταλλάγματα. Ζητούσαν είτε τη φύλαξη διαβάσεων είτε την τήρηση της τάξης σε μία περιοχή ή άλλες ειδικές υπηρεσίες για το στρατό τους ή για την είσπραξη φόρων. 18 Αυγερινου-Κολωνία 1989,σελ Στις αρχές του 17ου αιώνα η Κοζάνη αναπτύσσεται πληθυσμιακά καθώς συντελούνται ομαδικές μετοικεσίες. Το 1612 η Κοζάνη δέχτηκε μεγάλη μετοικεσία από τα Άγραφα με τελική εγκατάσταση στις τοποθεσίες που ονομάστηκαν Ζούβλια και Αγραφιώτικα. Στα μέσα του 17ου αιώνα η Κοζάνη θα δεχτεί δύο ακόμα μεγάλες μετοικεσίες. Μία από ηπειρώτες που εγκαθίστανται στη θέση Σκ ρκα και η δεύτερη από 120 οικογένειες με επικεφαλή τον Ιωάννη Τράντα, που κατέφυγαν κοντά στους ναούς του Αγίου Δημητρίου και Αγίου Γεωργίου, στη θέση κρεββατάκια, όπου έστησαν τις καλύβες τους μετά την καταστροφή του Κτενίου από Τουρκαλβανούς ληστές. 13 Η αύξηση του πληθυσμού μεταμορφώνει σιγά σιγά την Κοζάνη. Στις αρχές του 17ου αιώνα η Κοζάνη κατοικείται από 400 οικογένειες και όπως υποστηρίζει ο Π. Λιούφης έχουν σχηματιστεί τέσσερις συνοικίες με τέσσερις ενοριακές εκκλησίες: Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Δημήτριος, Άγιοι Ανάργυροι, Άγιος Γεώργιος. Δεν φαίνεται να έχει λειτουργήσει σχολείο στον οικισμό, έστω και αν μνημονεύονται διδασκαλίες ιερέων σε παιδιά ευπόρων οικογενειών. Οι εκκλησίες γίνονται κοινωνικά κέντρα των συνοικιών, τόποι συνάθροισης και κοινωνικών εκδηλώσεων. 14 Την αύξηση του πληθυσμού ακολούθησε και αύξηση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Από το πλεόνασμα που δημιουργήθηκε αρχίζει η διαδικασία της ανταλλαγής και οι πρώτες εμπορικές συναλλαγές με τους γειτονικούς οικισμούς.ο πληθυσμός παράλληλα με τη γεωργοκτηνοτροφία στρέφεται προς τη βιοτεχνία και το εμπόριο 15 και πολύ γρήγορα τα προϊόντα της Κοζάνης κατακτούν όχι μόνο τις αγορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και της Ευρώπης. Το εμπόριο αναγκάζει τους πραματευτάδες να εγκατασταθούν στις παραδουνάβιες περιοχές. Η επαφή με την Ευρώπη προάγει οικονομικά, πνευματικά και κοινωνικά την Κοζάνη. 16 Χάρτης στον οποίο απεικονίζεται το οικιστικό δίκτυο το 1528 ανάλογα με τον αριθμό των εστιών. Πηγή:Τσότσος Αυγερινου-Κολώνια 1989,σελ Λιούφης 1924, σελ Παπακωνσταντίνου 1992, σ 31.Οι κάτοικοι της Κοζάνης μεταφέροντας τις τέχνες από τις παλιές πατρίδες τους άρχισαν να παράγουν νήματα, κάπες κιλίμια, αλατζάδες προϊόντα συνηθισμένα σε κάθε κτηνοτροφική περιοχή. Το εμπόριο γινόταν και με τα γεωργικά προϊόντα της περιοχής όπως ο κρόκος, τα κόκκινο πιπέρι, το σιτάρι, ο καπνός, τα σταφύλια, το κρασί και το περιζήτητο από τους Τούρκους ρακί. Η Κοζάνη αποτελούσε σπουδαίο κέντρο βυρσοδεψίας με την κατεργασία δερμάτων 16 Σιαμπανόπουλος 1993, σελ26 Φιρμάνι του Σουλτάνου Σελίμ Γ του 1779 που περιλαμβάνει προστατευτικά μέτρα για τους Κοζανίτες κατά των καταπιέσεων των μπέηδων. Πηγή:Παπακωνσταντίνου 1992 (φυλάσσεται στη Δημοτική βιβλιοθήκη Κοζάνης) 6

7 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση Ο Χαρίσης Τράντας ήταν ο πρώτος που άρχισε να δίνει αστική μορφή στην πόλη, τη εποχή που τα σημερινά μεγάλα ελληνικά κέντρα ήταν ακόμα χωριά ή πόλεις με καθαρά γεωργικό ή κτηνοτροφικό χαρακτήρα. Έχτισε στο κέντρο της σημερινής πόλης, τη συνοικία «Γκιουλέρ- μαχαλα» που σημαίνει ωραία γειτονιά με τα πρώτα δίπατα σπίτια. Προχώρησε στο χτίσιμο αγοράς, στη δεντροφύτευση και πλακόστρωση των οδών και στη θεμελίωση το 1664 της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου που αποτελεί τον μητροπολιτικό ναό της πόλης Ο Άγιος Νικόλαος αναγνωρίσθηκε ως πολιούχος της πόλης της Κοζάνης με το Βασιλικό Διάταγμα της 9ης Απριλίου 1953 Με το Προεδρικό Διάταγμα της 27ης Όκτωβρίου / 6ης Νοεμβρίου 1926 «Περί ανακηρύξεως ιστορικών και αρχαιολογικών μνημείων» ο Ναός του Αγίου Νικολάου Κοζάνης ανακηρύχτηκε «προέχον ιστορικόν και αρχαιολογικόν μνημείον διατηρητέον». Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου ο οποίος θεμελιώθηκε το 1664.Πρόκειται για τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική. Στην φωτογραφία εικονίζονται οι δύο τρούλοι που διανοίχθηκαν το 1916 επί μητροπολίτου Φώτιου Μανιάτη. Οι τρούλοι αυτοί αφαιρέθηκαν το Πηγή:Χατζηιωάννου 1995 Η Κοζάνη την περίοδο της ακμής της. Στον χάρτη εικονίζονται οι συνοικίες και τα σημαντικότερα κτίρια της εποχής, εκκλησίες και αρχοντικά. Πηγή:Αυγερινου-Κολωνία

8 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση 18ος αιώνας Οι αρχές του 18ου αιώνα βρίσκουν την κοινότητα σε καλή οικονομική κατάσταση καθώς το εμπόριο αποφέρει πλούτη. Το 1721 οι πολίτες συγκεντρώνουν χρήματα για να ανακαινιστεί η εκκλησία του Αγίου Νικολάου και να τοποθετηθούν σε αυτή μεγάλες καμπάνες.το 1745 επιτυγχάνεται η μεταφορά της Μητρόπολης από τα παρακμάζοντα Σέρβια στην πόλη της Κοζάνης όπου και κτίζεται το μητροπολιτικό μέγαρο για να γίνει η έδρα της Επισκοπής Παπακωνσταντίνου 1992, σελ 44. Φιρμάνι του 1721 που επιτρέπει την ανακαίνιση της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου Πηγή:Παπακωνσταντίνου 1992 (φυλάσσεται στη Δημοτική βιβλιοθήκη Κοζάνης) Εκείνη την εποχή χτίζονται σε ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία, ιδιαίτερα στη Σιάτιστα στην Καστοριά και στη Βέροια τα γνωστά αρχοντικά, τα περισσότερα από τα οποία όμως δεν διασώσονται μέχρι τις μέρες μας. Στα τέλη του 18ου αι και έχοντας πλέον οργανωθεί οι αστικές λειτουργίες της πόλης, η Kοζάνη έχει 750 σπίτια. Το βασικό συγκριτικό πλεονέκτημα στην εντυπωσιακή ανάπτυξη της πόλης εντοπίζεται στη γεωγραφική της θέση, καθώς αποτελούσε σταυροδρόμι σημαντικών γεωγραφικών διασυνδέσεων H μαρτυρία του K. Γουναροπουλου (1827) μας δίνει το αποδεικτικό τεκμήριο: «...διο εκ της αγοράς (της Kοζάνης) άρχονται τέσσαρες δημοσιοι οδοί,ήτοι προς ανατολάς δια Bέρροιαν,Nιάγουσταν, Θεσσαλονίκην προς δυσμάς δια Σιάτισταν, Γρεβενά, Iωάννινα Το Αρχοντικό Δόλγκηρα, το πιο καλοδιατηρημένο από τα τριάντα εναπομείναντα σπίτια της Σιάτιστας χτίστηκε στις αρχές του Άποψη της εισόδου και του χειμωνιάτικου οντά στο ισόγειο Πηγή: 19ος αιώνας Μετά την ελληνική επανάσταση του 1821 και την αναγνώριση του ελληνικού κράτους η Βόρεια Ελλάδα παραμένει κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Την περίοδο αυτή, τα νεώτερα κέντρα του ελληνισμού, μεταξύ των οποίων και η Κοζάνη, υφίστανται ληστρικές επιθέσεις. Η βιομηχανική επανάσταση στις αρχές του αιώνα θα φέρει την κρίση στο εμπόριο και στη βιοτεχνία των μικρών και μεγάλων κέντρων του ελλαδικού χώρου. και λοιπήν Hπειρον προς Βορράν δια Kαλλιάριον, Bιτώλια και βορειον Mακεδονίαν προς νοτον δια Σέρβια, Eλασσώνα, Tρίκκην, Λάρισσαν και λοιπήν Θεσσαλίαν». Χατζηιωάννου ος αιώνας Στις αρχές του αιώνα είχαν αρχίσει για τα καλά οι συγκρούσεις μεταξύ ελληνικών ομάδων και βουλγάρων κομιτατζήδων. Η ελληνική οργάνωση «Μακεδονική Άμυνα» είχε απλωθεί σε ολόκληρο το μακεδονικό χώρο. Από τους πρώτους αξιωματικούς από την ελεύθερη Ελλάδα που φτάνουν στη Μακεδονία ήταν ο Παύλος Μελάς, ο οποίος πέρασε από την Κοζάνη. Οι επιστολές του Παύλου Μελά από την Κοζάνη προς τη γυναίκα του περιγράφουν τόσο την πόλη όσο και συγκεκριμένα κτίρια. Στο πρώτο του γράμμα από την Κοζάνη στις 19 Ιουλίου του 1904 γράφει: «Η Κοζάνη είναι αρκετά μεγάλη πόλις, 12 χιλιάδων κατοίκων περίπου. Οι δρόμοι είναι στρωμένοι με καλντιρίμι, καθαρώτατοι. Τα σπίτια αρχαιότατα αλλά καλά συντηρημένα Η πόλις είναι κτισμένη εις τας υπωρείας μακράς οροσειράς, τα δε περίχωρά της λαμπρά καλλιεργημένα» Στην επιστολή του στις 21 Ιουλίου περιγράφει το κτίριο της Μητρόπολης, και τους γύρω δρόμους, και το απεικονίζει σχεδιαστικά : «ωδηγηθήκαμεν μυστικά εις την Μητρόπολιν. Κάθε συνοικία αποτελεί αληθινόν λαβύρινθον, διότι όλα τα σπίτια της συνοικίας συγκοινωνούν προς τα λοιπά δια των αυλών τους. Το αρχαιότατον τούτο κτίριο. περιβάλλεται δι υψηλότατου τοίχου. Η αυλόθυρα είναι μεγίστη από χονδρότατα ξύλα και σιδηρά. Της Μητροπόλεως η πρόσοψις είναι εις την αυλήν και κατέχει όλον το μήκος της.» 22 Τελικά η Κοζάνη απελευθερώθηκε μετά τη μάχη του Σαραντάπορου τον Οκτώβριο του Παπακωνσταντίνου 1992, σελ Ο καλός οντάς του αρχοντικού Τσιμηνάκη (τέλη 18ου αι.), κατεδαφισμένο σήμερα, το οποίο έχει αποκατασταθεί στο Μουσείο Μπενάκη (δωρεά Ε. Σταθάτου) Πηγή: Ξυλόγλυπτη πόρτα του αρχοντικού Χ. Τράντα (τέλη 17ου αι),φυλάσσεται στο Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Πηγή: Η Κοζάνη στις αρχές του 20ου αιώνα, περίπου το 1904.Άποψη από τον Άγιο Αθανάσιο. Σε πρώτο πλάνο τα σπίτια της Τζαμάρας Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Από το γράμμα του Παυλου Μελά στη γυναίκα του (21 ιουλίου 1904). Περιγραφή και σκίτσο της Μητρόπολης Πηγή:Παπακωνσταντίνου 1992, 8

9 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση Το 1925 εγκρίθηκε το νέο ρυμοτομικό σχέδιο της Κοζάνης του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου, το οποίο θα αναθεωρηθεί το 1927 και θα καταλήξει στην τελική του μορφή το 1929 με την προσθήκη ορισμένων επεκτάσεων και τροποποιήσεων. Οι αδυναμίες του άρχισαν να φαίνονται από νωρίς καθώς όπως επισημαίνεται: «Η προτεινόμενη ρυμοτομία είναι μια απλή διεύρυνση των υπαρχουσών οδών διατηρούσα όλας σχεδόν τας καμπάς και γωνίας και όλον το πολυδαίδαλον τούτο» 23 Μετά την έγκριση και των τελευταίων τροποποιήσεων του σχεδίου θα ξεκινήσουν και οι εργασίες για την πραγματοποίηση του. «Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 με δάνειο του Δήμου 9 εκατομμυρίων αρχίζει η διάνοιξη της πλατείας στο χώρο της σιταγοράς. Γκρεμίζονται τα παρακείμενα ξενοδοχεία, καταστήματα κουρεία Τη δεκαετία αυτή ολοκληρώνεται το δημαρχιακό μέγαρο (1933), το Ερμιόνειο και το κτίριο της Eθνικής Tράπεζας. Έτσι το κεντρικό τμήμα αποκτά όψη που πλησιάζει προς τη σημερινή. 24 Το 1939 μετά από δωρεά του Κ. Μαμάτσιου θα τοποθετηθεί στο καμπαναριό της κεντρικής πλατείας μεγάλο ρολόι με την προσθήκη ενός ορόφου. 23 Γερόλυμπου κ.α 1988 σελ Καραγιάννης 1996,σελ 16) Κοζάνη 1934, λίγο πριν ξεκινήσει το κτίσιμο της Εθνικής Τράπεζας. Διακρίνονται το Δημαρχείο με το καμπαναριό και το ξενοδοχείο Ερμιόνειο Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Φωτογραφική συλλογή Κ.Δ.Β.Κ Πέτρου Παναγιώτου φωτογράφου Αριστερά: Απρίλιος του 1941,το δημαρχείο μετά το βομβαρδισμό από τα γερμανικά στούκας. Δεξιά:Άποψη του Δημαρχείου πρινα ξαναχτιστεί ο δεύτερος όροφος Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Στη διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου ξεφύτρωσαν ολόκληρες συνοικίες, κυρίως στα βόρεια της Κοζάνης, χωρίς σχέδιο και χωρίς έργα υποδομής. Μετά την απελευθέρωση οι προσπάθειες για ανασυγκρότηση υπήρξαν λιγοστές και μόνο τη δεκαετία του 1950 η Κοζάνη αρχίζει να αναπτύσσεται ξανά. Σε αυτό συντελεί η έναρξη των έργων της Πτολεμαΐδας για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων λιγνίτη.to 1955 ιδρύεται η εταιρία ΛΙΠΤΟΛ με αντικείμενο την εξόρυξη λιγνίτη και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όπως είναι φανερό σε περιόδους που σε άλλες περιοχές της χώρας το κύμα της μετανάστευσης (εσωτερικής και εξωτερικής), ήταν μεγάλο, ο πληθυσμός του νομού Κοζάνης συγκρατήθηκε λόγω της ανάπτυξης των έργων της ΔΕΗ. Ένα μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού πέρασε στον βιομηχανικό τομέα. Την εποχή αυτή έχουμε και την επέκταση της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης Αμυνταίου μέχρι την πόλη της Κοζάνης. Παράλληλα με την οικονομική ανάπτυξη η πόλη αλλάζει χάνοντας την παλιά της όψη. Η μονοκατοικία αντικαθίσταται από την πολυκατοικία για να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες ανάγκες σε στέγαση από την εισροή νέων κατοίκων από την ύπαιθρο. O ιστός της πόλης της Κοζάνης από αποτύπωση του 1920 Πηγή:Καυκούλα κ.α Το εγκεκριμένο σχέδιο της Κοζάνης από τον Αριστοτέλη Ζαχο Πηγή:Καυκούλα κ.α

10 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ1988 ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ 1974 Μία σειρά από επεκτάσεις στο ρυμοτομικό σχέδιο έρχονται να διαμορφώσουν την σημερινή εικόνα της πόλης. Το πρώτο σχέδιο επέκτασης που κατατίθεται είναι το 1974 για την περιοχή ηπειρώτικα. Το 1986 θα εγκριθεί το γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Κοζάνης και οι επεκτάσεις που θα ακολουθήσουν θα ακολουθήσουν τις κατευθύνσεις που αυτό θέτει. Τον Ιούλιο του 1986 θα εγκριθεί η πολεοδομική μελέτη επέκτασης αναθεώρησης στη περιοχή Σκρ κα Αγ. Νικάνορας. Για την επέκταση σε αυτή την περιοχή, η οποία αποτελεί μια από τις παλαιότερες συνοικίες της Κοζάνης, θα οριστούν ιδιαίτερα ευνοϊκοί όροι δόμησης. Το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος θα φτάνει τα 7,50μ., τη στιγμή που στο κέντρο το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος μπορεί να φτάνει τα 22,50μ. Τον Αύγουστο του 1987 θα εγκριθεί μελέτη επέκτασης για τη θέση Πλατάνια- Άγιος Αθανάσιος και το 1988 για τη θέση Αγία Παρασκευή. Τέλος νοτιοανατολικά της Κοζάνης εγκρίνεται η επέκταση της περιοχής Πανόραμα- κόμβος ΖΕΧ. ΚΟΜΒΟΣ, ΠΑΝΟΡΑΜΑ, ΖΕΧ 1988 ΘΕΣΗ ΞΕΝΙΑ ΣΚ ΡΚΑ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΑΝΟΡΑΣ 1987 ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

11 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Α. Διαχρονική ανάλυση Άποψη της πλατείας με στρογγυλό συντριβάνι, κατά τη διάρκεια εορτασμού της Ανάστσης Πηγή: αρχείο Αλέξανδρου Βρεττάκου Αεροφωτογραφία της πόλης της Κοζάνης, όπου διακρίνεται η θέση του Ξενία, να δεσπόζει στον λόφο της Μεταμορφώσεως Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Η πόλη της Κοζάνης η οποία από τον 14ο αιώνα εξελίχθηκε σε ένα σημαντικό αστικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας, συνεχίζει στις μέρες μας να εξελίσσεται και να κάνει προσπάθειες για την αναβάθμιση του αστικού ιστού.τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο είναι σε εξέλιξη η διαμόρφωση της κεντρικής πλατείας, προϊόν αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και η κατασκευή κτιρίου βιβλιοθήκης. Αεροφωτογραφία της πόλης της Κοζάνης του 2007 όπου διακρίνεται η επέκταση του σχεδίου πόλης κάτω από τον σιδηροδρομικό σταθμό, στη θέση Πλατάνια-Άγ. Αθανάσιος Πηγή: Επάνω:Άποψη της κεντρικής πλατείας Κάτω:Η πρόταση για την ανάπλαση της πλατείας 11 Πηγή:

12 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή 1ΒΣΥΓ ΧΡΟ ΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

13 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Β.Συγχρονική ανάλυση Η Κοζάνη είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της ομώνυμης περιφερειακής ενότητας. Είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, του Μπούρινου και των Πιερίων, 15 χλμ βορειοδυτικά της λίμνης του Πολυφύτου, σε υψόμετρο 720 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ Κοζάνης βρίσκεται σε ένα ιδιαίτερα προνομιακό οικόπεδο στην κορυφή του λόφου Μεταμορφώσεως του Σωτήρος 1 στην περιοχή Σκ ρκα- Αγ. Νικάνορας σε ένα επικλινές οικόπεδο με απρόσκοπτη θέα προς την πόλη της Κοζάνης και σε απόσταση μόλις ενός χιλιομέτρου από το κέντρο της. Το οικόπεδο ανήκει στην συνοικία Σκρ κα-άγιος Νικάνορας, μία από τις παλαιότερες της Κοζάνης. Τα κτίσματα που υπάρχουν εκεί, κυρίως κατοικίες είναι χαμηλές καθώς η περιοχή έχει από τους χαμηλότερους συντελεστές στην Κοζάνη. Προσβάσεις Την εποχή της κατασκευής του ξενοδοχείου το οικόπεδο βρισκόταν στο όριο της πόλης και η διάνοιξη της οδού για την προσέγγιση του πραγματοποιήθηκε εκείνα τα χρόνια. Σήμερα με τις επεκτάσεις του σχεδίου ο λόφος του Ξενία περικυκλώνεται σχεδόν από κτισματα. Η προσέγγιση με το αυτοκίνητο είναι πολύ ευκολη καθώς ο δόμος που οδηγεί στο ξενοδοχείο αποτελεί περιφερειακό άξονα της πόλης. Το ίδιο ευκολη είναι και η προσέγγιση των πεζών από το κέντρο της πόλης. Η εγγύτητα με αυτό και η ανηφορική διαδρομή με κλίμακες οδηγεί πολλούς περιπατητές στον λόφο της Μεταμορφώσεως. Άλλωστε η θέα που προσφέρει ο τόπος είναι ιδιαίτερα αξιόλογη. Χρήσεις Γυρω από το ξενοδοχείο οι κύρια χρήση που παρατηρείται είναι η κατοικία, η οποία μικρή σε όγκο και ύψος (μέχρι 2 όροφοι). Στην ευρύτερη περιοχή σημειώνονται οι ναοί της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, με τον οποίο γειτνιάζει στο πλάγιο όριο του οικοπέδου και ο ναός της Αγίας Άννης. Σε παρακείμενο οικόπεδο χωροθετείται το οικοτροφείο Άγιος Στυλιανός. Τα όρια της πόλης Το οδικό δίκτυο 1 Ήταν γνωστός ως Χαμηλός Αη Λιάς. Η θέση του Ξενία στην πόλη Περιοχές πρασίνου στην πόλη 13

14 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Β.Συγχρονική ανάλυση Η σχέση του Ξενία με τα σημαντικά κτίρια του κέντρου της Κοζάνης 14

15 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Β.Συγχρονική ανάλυση Προσβάσεις - γύρω κτίρια I.Ν Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Πρόσβαση αυτοκινήτων από τον περιφερειακό δρόμο οικοτροφείο Αγ.Στυλιανός 6ο Γυμνάσιο Κοζάνης Ι.Ν. Αγ. Άννας Πρόσβαση πεζών από το κέντρο της πόλης Πρόσβαση πεζών από το κέντρο της πόλης 15

16 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Β.Συγχρονική ανάλυση Ανηφορίζοντας στο Ξενία Η θέα από το λόφο του Ξενία Πηγή: Οι διαδρομές που οδηγούν στον λόφο της Μεταμορφώσεως Η θέα κατά τη διάρκεια της διαδρομής Το Ξενία όπως το προσεγγίζει ο πεζός 16

17 01 Σχέση του μνημείου με την ευρύτερη περιοχή - Β.Συγχρονική ανάλυση το οικόπεδο του Ξενία Φωτο 1:Η είσοδος των οχημάτων από τον περιφερειακό δρόμο Φωτο 2:Πλάγιο όριο από τον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Φωτο 3:Πλάγιο όριο Φωτο 4:Το νοτιο άκρο του οικοπέδου στην οδό Μεταμορφώσεως Φωτο 5:Νοτιαονατολικό όριο του οικοπέδου από την οδό Μεταμορφώσεως. Η είσοδος των πεζών στο κτίριο Φωτο 6:Το βορειοδυτικό όριο του αρχικού οικοπέδου του ΕΟΤ.Η υψομετρική διαφορά μεταξύ του λόφου και του ισόγειου κτιρίου του ΕΟΤ είναι σχεδόν ίδια και γι αυτό, και λόγω της πλούσιας βλάστησης το κτίριο δεν διακρίνεται από τον περιφερειακό δρόμο Φωτο 7:Αποψη από το πάρκο στο βορειοδυτικό όριο του οικοπέδου 17

18 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση 2Α Ι ΣΤΟ ΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

19 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου Η παραχώρηση του οικοπέδου Το έτος 1963, ο δήμος Κοζάνης αποφάσισε 1 τη δωρεάν παραχώρηση στον Ε.Ο.Τ., ενός οικοπέδου, εμβαδού τ.μ. περίπου, ιδιοκτησίας του δήμου, που βρίσκεται στο Ο.Τ. 693 του Σχεδίου Πόλεως Κοζάνης, για την εκπλήρωση κοινωφελούς σκοπού και συγκεκριμένα για την ανέγερση και λειτουργία εντός αυτού πρότυπου πολυτελούς κρατικού ξενοδοχείου, το οποίο θα εντασσόταν στην αλυσίδα των υπό κρατικό έλεγχο ξενοδοχείων ΞΕΝΙΑ. Για το σκοπό αυτό, συντάχθηκε το με αριθμό 5546/1963 συμβόλαιο του τότε Συμβολαιογράφου Κοζάνης Ιωάννη Γκιουλέκα, με το οποίο μεταβιβάστηκε λόγω δωρεάς η κυριότητα του εν λόγω οικοπέδου από τον Δήμο Κοζάνης στον Ε.Ο.Τ. με την υποχρέωση του ΕΟΤ να κατασκευάσει ξενοδοχείο εντός 5 ετών. Το συμβόλαιο αυτό μεταγράφηκε νόμιμα στα οικεία βιβλία του Υποθηκοφυλακείου Κοζάνης. Στο οικόπεδο περιλαμβανόταν τουριστικό περίπτερο κατασκευασμένο από τον Τουριστικό όμιλο «ο Λασσάνης», το οποίο τελικά ενσωματώθηκε στη μελέτη. Ο Ε.Ο.Τ άλλωστε είχε προχωρήσει τα προηγούμενα χρόνια σε χρηματική ενίσχυση για την ολοκλήρωση της κατασκευής του περιπτέρου. 2 1 Με τις υπ αριθμ. 309/1962 και 45/1963 αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του, που λήφθηκαν σύμφωνα με το άρθρο 194 του τότε ισχύοντος Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα (Ν.Δ. 2884/1954) 2 Από τα πρακτικά του Ε.Ο.Τ : Ο ΕΟΤ ενισχύει τον Δήμο για την ανέγερση Ξενώνα : Ο ΕΟΤ ενισχύει το σωματείο Τουριστικός Όμιλος Κοζάνης «Λασσάνης» για την αποπεράτωση του περιπτέρου : Ο ΕΟΤ ενισχύει για την αποπεράτωση του περιπτέρου : Ο ΕΟΤ ενισχύει το σωματείο Τουριστικός Όμιλος Κοζάνης «Λασσάνης» Σχέδιο απότύπωσης του υπάρχοντος Τουριστικού Περιπτέρου από μηχανικούς του ΕΟΤ για την σύνταξη της μελέτης του νέου ξενοδοχείου.ως συντάξας αναφέρεται ο Κ.Λεβίδης και ως προιστάμενος ο Α.Κωνσταντινίδης. Τοπογραφικό του 1963 για την σύνταξη της μελέτης του νέου ξενοδοχείου. 19

20 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου Το χρονικό της μελέτης Στις 17 Απριλίου 1963 δημοσιεύεται στην εφημερίδα ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ, η άφιξη στη Νομαρχία του υπουργού Δημητρίου Μακρή ο οποίος διαβεβαίωσε το Δήμο ότι επισπεύδονται οι διαδικασίες για την ανέγερση του Τουριστικού Ξενοδοχείου. Λίγες μέρες μετά στις 21 Απριλίου δημοσιεύεται η επικείμενη άφιξη του Μηχανικού του ΕΟΤ Κ. Λεβίδη. Ο Λεβίδης αφού εξέτασε το χώρου που επρόκειτο να ανεγερθεί το ξενοδοχείο απεφάνθη, ότι θα ήταν αδύνατη η ενσωμάτωση του τουριστικού περιπτέρου στο νέο ξενοδοχείο. Το γεγονός αυτό φαίνεται να αναστάτωσε το Δήμο και προκειμένου να επιληφθεί το θέμα ο ίδιος ο δήμαρχος κ. Ματιάκης αναχώρησε για την Αθήνα. 3 Τον Μάιο του 1963 ο ΕΟΤ ενέκρινε το ποσό των δρχ για την αποπεράτωση του ημιτελούς τουριστικού περιπτέρου, ώστε να ακολουθήσει στη συνέχεια η θεμελίωση του ξενοδοχείου του ΕΟΤ. 4 Σύμφωνα με τα πρακτικά του Ε.Ο.Τ η μελέτη είχε αρχικά ανατεθεί στον Γ.Νικολετόπουλο 5 το 1960 και η αρχική επιθυμία ήταν τα ξενοδοχείο ως motel. 6 Όμως το 1963 που τελικά ξεκίνησαν οι επαφές για την σύνταξη της μελέτης αυτή συντάσσεται από τον αρχιτέκτονα Κ.Λεβίδη (απόφοιτος 1945), ο οποίος προσλήφθηκε πρώτη φορά στον ΕΟΤ το 1959 με ετήσια αναπρόσληψη του τα έτη: Τον Μάιο του 1963 τόσο ο αρχιτέκτονας Λεβίδης, όσο και ο τοπογράφος του έργου επισκέπτονται τον λόφο της Μεταμορφώσεως (χαμηλός Αη Λιάς) για να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα στοιχεία. 8 Τον Αύγουστο του ίδιου έτους ο Λεβίδης παραιτείται από τον ΕΟΤ χωρίς να γνωρίζουμε αν η μελέτη είχε ολοκληρωθεί. 9 Τα σχέδια της μελέτης του ΕΟΤ φέρουν την υπογραφή του. 3 Όπως δημοσιεύεται στην ημερήσια εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ στις 25 Απριλίου του Όπως δημοσιεύεται στην ημερήσια εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ στις 5 Μαΐου του Ο Γ.Νικολετόπουλος σχεδίασε τελικά το Ξενία Ξάνθης το Από τα πρακτικά του Ε.Ο.Τ : Ανάθεση της μελέτης στον Γ. Νικολετόπουλο : Απόφαση για δημιουργία ξενοδοχείου Β κατηγορίας με 56 κλίνες. Επιθυμία να γίνει motel 7 Πρακτικά ΕΟΤ Όπως δημοσιεύεται στην ημερήσια εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ στις 12 Μαΐου του Όπως δημοσιεύεται στην ημερήσια εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ στις 12 Αυγούστου του Το χρονικό της μελέτης μέσα από τα αποκόμματα της εφημερίδας ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ Απόκομμα της εφημερίδας ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ της 17ης Απριλίου 1963, όπου αναφέρεται η πρόθεση της κυβέρνησης, διαμέσου του υπουργού κ. Μακρή, για την ανέγερση ξενοδοχείου στην πόλη της Κοζάνης 1964, πριν χτιστεί το ξενοδοχείο, διακρίνεται μόνο ο όγκος του Τουριστικού περιπτέρου. Από την υποδοχή του βασιλικού ζευγους στην Κοζάνη. Πηγή:Τσιομπάνος

21 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου 21

22 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου 22

23 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου 23

24 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου 24

25 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου 25

26 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου 26

27 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου Η λειτουργία Το ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ ανεγέρθηκε εντός της νόμιμης προθεσμίας που τασσόταν από τον συμβόλαιο δωρεάς (δηλ. εντός πέντε ετών) και λειτούργησε επί σειρά ετών ως ξενοδοχείο εκμισθωμένο από τον Ε.Ο.Τ. σε ιδιώτη. Πρώτος εκμισθωτής αναδείχθηκε από δημόσιο πλειοδοτικό διαγωνισμό από την διακήρυξη του Ε.Ο.Τ / ,ο Νέστωρ Ευαγγέλου Ντέμος 10,ενώ από έως δόθηκε άδεια λειτουργίας στην Ο.Ε Αριστείδης Γερασόπουλος και ΣΙΑ /1969 απόφαση του Ε.Ο.Τ. 11 Αρ.Αδείας 1334 Απόκομμα της εφημερίδας ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ της21ης Αυγούστου 1968, όπου σημειώνονται οι εργασίες για την πρόσβαση στο νεοανεγερθέν ξενοδοχείο της πόλης Άποψη του κεντρικού δρόμου της Κοζάνης την δεκαετία του 1970 απ οπου διακρίνεται το νεόκτιστο Ξενία στον λόφο της Μεταμορφώσεως. Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Συλλογή Ιωάννη Τσιομπάνου, καρτ-ποστάλ εκδόσεις Εμμ. Διακάκης & Υιος Αθήναι Μεταβολλές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς Το 1987 με τη σύνταξη του Νέου Πολεοδομικού Σχεδίου Κοζάνης έγινε πράξη εφαρμογής (3/1989 Περιοχή Σκ ρκα- Αγιος Νικάνορας) σύμφωνα με την οποία το οικόπεδο κατέβαλλε στο Δήμο εισφορά σε γη. Από το αρχικό εμβαδό του οικοπέδου απέμειναν στο οικόπεδο του Ξενία 5.036,15 μ². Το οικόπεδο ανήκει στο ΟΤ 693 του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου 12 και είναι χαρακτηρισμένο σαν χώρος ειδικής χρήσης και ειδικότερα ΞΕΝΙΑ. Οι όροι δόμησης για το συγκεκριμένο οικοδομικό τετράγωνο καθορίστηκαν με το ΠΔ , ΦΕΚ 321/ ) Παύση της λειτουργίας του και η διαμάχη του δήμου με την ΕΤΑ Α.Ε. Το Ξενία λειτούργησε επί σειρά ετών μέχρι το 1998.Τη χρονιά εκείνη 13 συστάθηκε η ανώνυμη εταιρεία ΕΤΑ 14, με σκοπό τη διοίκηση διαχείριση και αξιοποίηση της περιουσίας και των επιχειρηματικών μονάδων του Ε.Ο.Τ. Με τις αρμοδιότητες που της δόθηκαν 15 η ΕΤΑ Α.Ε. αποφάσισε την εκποίηση των ξενοδοχείων ΞΕΝΙΑ σε όλη τη χώρα και μεταξύ αυτών και του ΞΕΝΙΑ Κοζάνης σε ιδιώτες και προέβη στην προκήρυξη πλειοδοτικού διαγωνισμού εκποίησης του ΞΕΝΙΑ Κοζάνης. Ο Δήμος Κοζάνης αντέδρασε στην απόφαση της ΕΤΑ Α.Ε. για εκποίηση του ΞΕΝΙΑ Κοζάνης, διότι θεώρησε ότι με την εκποίηση του ακινήτου αυτού σε ιδιώτη θα έπαυε να ισχύει ο κοινωφελής σκοπός για τον οποίο έγινε η δωρεά 16 αφού αυτό πλέον δεν θα ήταν στην κυριότητα του ΕΟΤ δηλ. ενός δημόσιου οργανισμού ν.π.δ.δ., αλλά θα περιήρχετο σε ιδιώτη - αγοραστή. Συγκεκριμένα, με την 664/1998 ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του, διεμήνυσε την αναγκαιότητα αναβολής του πλειοδοτικού διαγωνισμού εκποίησης του ΞΕΝΙΑ Κοζάνης και διαπραγμάτευσης του ΕΟΤ με τον Δήμο Κοζάνης για το θέμα της παραχώρησης του ξενοδοχείου μετά του οικοπέδου. Ο ΕΟΤ αγνοώντας την ως άνω απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου προχώρησε στη διενέργεια του πλειοδοτικού διαγωνισμού εκποίησης του ΞΕΝΙΑ Κοζάνης. Πλειοδότρια εταιρεία αναδείχθηκε η ομόρρυθμη εταιρεία «Γ. ΓΡΙΒΑΣ Κ. ΓΡΙΒΑΣ Ζ. ΠΕΣΛΗΣ Χ. ΦΤΑΚΑΣ Ο.Ε.» Η συνεχιζόμενη διαμάχη 17 του Δήμου με τον ΕΟΤ είχε ως αποτέλεσμα η πλειοδότρια εταιρία να υποχωρήσει 18 από την ανάληψη της λειτουργίας του ξενοδοχείου Από τότε το Ξενία Κοζάνης σταμάτησε τη λειτουργία του και οδηγήθηκε στην εγκατάλειψη και στη σημερινή του κατάσταση. Άποψη του νεοανεγερθέντος Ξενία από γειτονιά της Κοζάνης Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Η οδός Κυρατσού Μερκούρη με τις παραδοσιακές λαικές κατοικίες σε αντίθεση με το νεοκτιστο Ξενία Πηγή:Τσιομπάνος 2012, αρχείο Αργύρη Κούντουρα 12 απόφαση Νομάρχη 1931/ , ΦΕΚ 253 Δ / άρθρο 12 επ. του Ν. 2636/ με την επωνυμία «ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ Ε.Ο.Τ» που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε «ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Α.Ε.» 15 με την παρ. 5β του άρθρου 13 του Ν. 2636/1998, ορίστηκε ότι η ΕΤΑ Α.Ε. δύναται για την επίτευξη του σκοπού της να διαθέτει τα περιουσιακά στοιχεία και τις επιχειρηματικές μονάδες του Ε.Ο.Τ. με πώληση ή ανταλλαγή αυτών στο όνομά της 16 σύμφωνα με τις τότε ισχύουσες διατάξεις του Δ.Κ.Κ. (αρθρ. 194 του Ν.Δ.2884/1954) 17 την ο δήμος κατέθεσε ένσταση κατά του κύρους του διαγωνισμού του ΕΟΤ, η οποία όμως απορρίφθηκε με την από απόφαση του Δ.Σ. ΕΟΤ. 18 η πλειοδότρια Ο.Ε. με την από εξώδικη πρόσκληση απάντησή της προς τον ΕΟΤ αρνήθηκε να προσέλθει για την υπογραφή του συμβολαίου με το αιτιολογικό ότι «η προβολή των εμπραγμάτων δικαιωμάτων του Δήμου Κοζάνης ματαιώνει την υπογραφή του συμβολαίου, όπως είναι φυσικό, από δική σας υπαιτιότητα.». 27

28 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ιστορική ανάλυση του μνημείου Η αναγνώριση Το 2009 το Υπουργείο Πολιτισμού αποφάσισε να χαρακτηρίσει ως μνημείο 19 το συγκρότημα των κτιρίων ΞΕΝΙΑ Κοζάνης διότι: «αποτελεί κτίριο ειδικής χρήσης της δεκαετίας με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και τεχνικά χαρακτηριστικά στη σύνθεση του όγκου του και στη δομή του, όπου η μορφή ανταποκρίνεται στη λειτουργική διάταξη των χώρων» Τα σημερινά δεδομένα Μετά από απόφαση του ελληνικού κράτους για την αξιοποίηση της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβέρνησης 20 η μεταφορά στην Ανώνυμη Εταιρεία με την επωνυμία «Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Α.Ε.» περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου, μεταξύ αυτών και το Ξενία Κοζάνης καθώς και πολλά ακόμα Ξενία Συγκεκριμένα αναφέρονται: Μεταβιβάζεται και περιέρχεται χωρίς αντάλλαγμα στην ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία «Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Α.Ε.» κατά πλήρη κυριότητα, νομή και κατοχή το ακίνητο «Ξενία Κοζάνης», κείμενο στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στη θέση «Λόφος Μεταμορφώσεως Σωτήρος» στο Οικοδομικό Τετράγωνο 693 του Δήμου Κοζάνης, εκτάσεως 5.036,15 τ.μ. με όλα τα συστατικά, παραρτήματα και παρακολουθήματα αυτού (συμπεριλαμβανομένου του κτιρίου του Ξενία Κοζάνης), το οποίο ανήκει στην κυριότητα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και τελεί υπό τη διοίκηση και διαχείριση της «Εταιρείας Ακινήτων Δημοσίου Α.Ε.» («ΕΤΑΔ»), όπως αυτό απεικονίζεται στο από Απρίλιο 1998 Τοπογραφικό Διάγραμμα (Αριθμός Μελέτης 300 Σχέδιο 119 Αρχείο ) του Τοπογραφικού Τμήματος της Τεχνικής Διεύθυνσης του EOT με κλίμακα 1:200, το οποίο προσαρτάται στην παρούσα απόφαση και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτής. Τοπογραφικό του 1998 Πηγή:Σχέδια από τη μελέτη του Ξενία Κοζάνης, αρχείο ΕΟΤ. 19 ΥΠΠΟ 85770/ ΦΕΚ 3025Β/

29 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση 2ΒΟΙ ΚΟΔΟ ΜΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ

30 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Οικοδομικές φάσεις Οικοδομικές φάσεις Α οικοδομική φάση ( ) Το Ξενία Κοζάνης μελετήθηκε από τον ΕΟΤ ως προσθήκη σε υπάρχον Τουριστικό περίπτερο, το οποίο είχε σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Σάρο με δωρεά του ευεργέτη της Κοζάνης Γ. Τιάλιου. Τα αρχικά σχέδια της μελέτης δεν σώζονται, αλλά διαθέτουμε τα σχέδια αποτύπωσης που πραγματοποιήθηκαν από τον ΕΟΤ το 1963 προκειμένου να σχεδιαστεί η ολοκληρωμένη μελέτη. Ο αρχιτέκτων του ΕΟΤ διερεύνησε την δυνατότητα ενσωμάτωσης του ημιτελούς περιπτέρου πριν οριστικοποιηθεί η τελική απόφαση της θέσης ανέγερσης του Ξενία. Αδιαμφισβήτητα η συγκεκριμένη θέση με την πανοραμική θέα της πόλης θα ήταν η ιδανική τοποθεσία και επομένως προσαρμόστηκε η μελέτη του Ξενία στα υπάρχοντα σχέδια του Σάρου. Το κτίριο της πρώτης φάσης κτίστηκε το 1959, όπως επιβεβαιώνει και η επιγραφή που βρίσκεται στον κυρίως χώρο του, και περιελάμβανε διώροφο χώρο διαστάσεων 12,80χ19,10 από περιμετρική λιθοδομή στις τρεις πλευρές του και υποστυλώματα από οπλισμένο σκυρόδεμα στις δύο οριζόντιες πλευρές του. Στο εσωτερικό τρία στρογγυλά υποστυλώματα στήριζαν το πατάρι. Στην ανατολική πλευρά του υπήρχε σκεπαστή βεράντα με κεκλιμένη στέγη η οποία ήταν υπερυψωμένη και η πρόσβαση από την αυλή γινόταν με ημικυκλικού σχήματος σκάλα. Τομές και όψεις του Τουριστικού Περιπτέρου στα σχέδια αποτύπωσης του ΕΟΤ Πηγή:Σχέδια αρχείο ΕΟΤ Άποψη του λόφου της Μεταμορφώσεως το 1964.Διακρίνεται μόνο το τμήμα της 1ης φάσης, ο όγκος του Τουριστικού περιπτέρου καθώς το Ξενία δεν έχει θεμελιωθεί ακόμα. Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Επιγραφή στον χώρο του καφέ, του τμήματος δηλαδή του κτιρίου της πρώτης φάσης Πηγή:Προσωπικό αρχείο Σχέδια της αποτύπωσης του Τουριστικού περιπτέρου το 1963.Στην κάτοψη ισγείου με μπλε σημειώνονται οι τοιχοποιίες που καθαιρέθηκαν κατά την ανάγερση του ΞΕΝΙΑ Πηγή:Σχέδια αρχείο ΕΟΤ Τοπογραφικό του 1963 με το κτίριο της Α φάσης Πηγή:Σχέδια αρχείο ΕΟΤ 30

31 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Οικοδομικές φάσεις Β οικοδομική φάση Ο αρχιτέκτων Κ. Λεβίδης του ΕΟΤ μελέτησε το ξενία Κοζάνης. Χρησιμοποιώντας το υπάρχον κτίσμα διέταξε τους κοινόχρηστους χώρους στην πίσω πλευρά του οικοπέδου, για να μην διαταράξει την θέα από το καφέ και την βεράντα, και χωροθέτησε τα δωμάτια σε ξεχωριστή πτέρυγα. Οι τοιχοποιίες του ισογείου του τουριστικού περιπτέρου καθαιρέθηκαν για να ενσωματωθεί η νέα χρήση, αυτή του ξενοδοχείου. Επίσης στην πίσω πλευρά της βεράντας ενσωματώθηκαν τοιχοποιίες προκειμένου να χωροθετηθεί η χρήση του εστιατορίου. Άποψη της σκεπαστής βεράντας. Τα κενά καλύφθηκαν με υαλοστάσια και ποδιές από τοιχοποιίες. Ο χώρος μετατράπηκε σε εσωτερικό χώρο κάτι που έρχεται σε αντίθεση τόσο με τα σχέδια της Α, φάσης όσο και με τα σχέδια της Β φάσης Πηγή:προσωπικό αρχείο Άποψη του εστιατορίου, προσθήκη στο πίσω μέρος της σκεπαστής βεράντας Πηγή:προσωπικό αρχείο Γ οικοδομική φάση1998-σήμερα Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας οι αλλαγές που προέκυψαν στους χώρους του κτιρίου συνοψίζονται ως εξής: -Στον χώρο του καφέ καταργείται η μια εκ των δύο συμμετρικών εισόδων και στα κεντρικά ανοίγματα προστίθενται χαμηλοί τοίχοι. -Στον χώρο της βεράντας, ο οποίος από ανοικτός που ήταν στα σχέδια τόσο της Α όσο και της Β φάσης σήμερα εμφανίζεται κλειστός με υαλοστάσια και ποδιές από μπατική τοιχοποιία. Προφανώς η συγκεκριμένη επέμβαση έγινε για κλιματικούς λόγους καθώς οι καιρικές συνθήκες στην Κοζάνη κυρίως τους χειμερινούς μήνες είναι ιδιαίτερα επιβαρημένες. ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΙΣΟΔΟΣ Κατάργηση των δύο συμμετρικών εισόδων στο κτίριο του καφέ Πηγή:Σχέδια αρχείο ΕΟΤ ΕΙΣΟΔΟΣ Σήμερα η μια είσοδος έχει καταργηθεί Πηγή:Σχέδια αποτυπωσης 31

32 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Οικοδομικές φάσεις 32

33 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aυγερινού-Kολωνία Σοφία 1989, Kοζάνη, στο Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, εκδ. MEΛIΣΣA, Αθήνα Aυγερινού-Kολωνία Σοφία 1995,Οικιστική εξέλιξη και τοπική αρχιτεκτονική της Κοζάνης από τη γέννηση ως την ακμή της, Επτά Ημέρες Καθημερινή, 1995 Βακαλόπουλος Απόστολος 1968, Ιστορία του νέου Ελληνισμού, τόμος Γ : Τουρκοκρατία :οι αγώνες για την πίστη και την ελευθερία, Θεσσαλονίκη 1968 Γερόλυμπου Αλ.,Καλογήρου Ν., Χατζημιχάλης Κ. 1988, Βορειοελλαδικοί οικισμοί πριν και μετά την απελευθέρωση. μετασχηματισμοί του αστικού περιφερειακού χώρου, Τόμος Α, Υπουργείο Βιομηχανίας Έρευνας και Τεχνολογίας. Γκολομπίας Γιώργος 1996, Οι κάρτ-ποστάλ της Κοζάνης, Δήμος Κοζάνης, Γουναρόπουλος Κ 1827, Κοζανικά, περί Κοζάνης, Πανδώρα, ΚΒ, φυλλ 525,1827,490 Μ. Καλλινδέρης 1940, Γραπτά μνημεία από την Δυτική Μακεδονία Χρόνων Τουρκοκρατίας, Πτολεμαις 1940 Καυκούλα Κ., Καραδήμου- Γερόλυμπου Αλ., Χαστάογλου Β., Βοτοκοπούλου Ε., Λάζου Α.,Πετρίδου Κ., 1999, Πολεοδομική θεωρία πράξη στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, Υπουργείο βιομηχανίας Θεσσαλονίκη 1999 Λιούφης Ν. Παναγιώτης 1924,Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : Μεγδάνης Χαρισιος1940, Απογραφική έκθεσις του μεσημβρινού μέρους της Μακεδονίας, στο Μ. Καλλινδέρης 1940, Γραπτά μνημεία από την Δυτική Μακεδονία Χρόνων Τουρκοκρατίας, Πτολεμαις 1940 Καραγιάννης Β.Π 1996,Χρονολόγιο Κοζάνης ( ), ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, έτος Ζ, Κοζάνη 1996 Παπακωνσταντίνου Μιχάλης Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης ( ), Εκδ: ΕΣΤΙΑ. Αθήνα 1992 Σιαμπανόπουλος Ευ. Κωνσταντίνος 1993,Ο Νομός Κοζάνης στο χώρο και στο χρόνο, 1993 (έκδοση του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Νομού Κοζάνης) Τσιομπάνος Ιωάννης 2012, Κοζάνη : οδοιπορικό στο χρόνο, Κοζάνη : Άνω και Κάτω Τελεία, 2012 Τσότσος Γεώργιος 2011, Ιστορική γεωγραφία της δυτικής Μακεδονίας: Το οικιστικό δίκτυο 14ος-17ος αιώνας, Θεσσαλονίκη 2011 Χατζηιωάννου Μαρία-Χριστίνα 1995, Η κοιλάδα του Αλιάκμονα, ιστορικογεωγραφική προσέγγιση στην εξέλιξη της Κοζάνης από τα Βυζαντινά Σέρβια στην Τουρκοκρατία, Επτά Ημέρες Καθημερινή, 1995 ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ Ημερήσια Εφημερίδα Δυτικής Μακεδονίας ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

34 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση 2Γ ΓΕΩ ΜΕ ΤΡΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

35 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση Περιγραφή κτιρίου Το κτίριο που μελετήθηκε από τον ΕΟΤ, στα πλαίσια του προγράμματος ΞΕΝΙΑ, συμπεριέλαβε και το ημιτελές τουριστικό περίπτερο που είχε ανεγερθεί στην θέση αυτή. Η νέα μελέτη ενσωμάτωσε το προϋπάρχον κτίριο και γύρω από αυτό χωροθέτησε όλες τις απαραίτητες κοινόχρηστες λειτουργίες, ενώ η πτέρυγα των υπνοδωματίων προσανατολίστηκε παράλληλα με το όριο του οικοπέδου και σε κλίση ως προς το υπόλοιπο κτίριο. Η κεντρική είσοδος στο ξενοδοχείο πραγματοποιείται από την βορειοδυτική πλευρά μέσω ανεμοφράκτη, στο πίσω μέρος του αρχικού κτιρίου του περιπτέρου και ένα επίπεδο ψηλότερα από αυτό. Εκεί χωροθετούνται οι απαραίτητοι κοινόχρηστοι χώροι όπως η υποδοχή, το βεστιάριο και η είσοδος στο καφέ. Μέσω του χώρου εισόδου το επίπεδο του ισογείου επικοινωνεί με το χώρο του εστιατορίου, ο οποίος αποτελεί την επέκταση της προϋπάρχουσας σκεπαστής βεράντας., η οποία δεν αποτελεί πλέον ημιυπαίθριο χώρο όπως στην αρχική μελέτη αλλά κλειστό χώρο με υαλοστάσια. Στο πίσω μέρος του εστιατορίου βρίσκονται οι υποστηρικτικοί χώροι όπως το μαγειρείο, η αποθήκη και η παραλαβή και ο έλεγχος των τροφίμων. Ο χώρος εισόδου επικοινωνεί με την πτέρυγα των υπνοδωματίων μέσω κεντρικού κλιμακοστασίου. Το επίπεδο του ισογείου διαθέτει 13 δίκλινα υπνοδωμάτια με ατομικό μπάνιο. Το κατώτερο επίπεδο, αυτό του υπογείου φιλοξενεί βοηθητικούς χώρους και τους χώρους διημέρευσης του προσωπικού. Από το επίπεδο αυτό, το οποίο έχει άμεση πρόσβαση προς την νοτιοανατολική αυλή πραγματοποιείται και η είσοδος στο καφέ, το οποίο έχει διπλό ύψος με ταυτόχρονη πρόσβαση και από το ισόγειο. Στο χώρο αυτό συμπεριλαμβάνεται ο χώρος του bar αλλά και το τζάκι. Από ολόκληρο το κτίριο μόνο η πτέρυγα των υπνοδωματίων αναπτύσσεται και σε όροφο με 17 δίκλινα δωμάτια, τα τέσσερα εκ των οποίων βρίσκονται πάνω από την pilotis στη βορειοδυτική πλευρά. Β Είσοδος από ΒΔ πλευρά πτέρυγα υπνοδωματίων πτέρυγα υπνοδωματίων είσοδος στο σαλόνι πτέρυγα υπνοδωματίων 35

36 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση Διαμόρφωση περιβάλλοντα χώρου 36

37 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΚΑΤΟΨΗ ΥΠΟΓΕΙΟΥ 37

38 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ 38

39 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ 39

40 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΚΑΤΟΨΗ ΔΩΜΑΤΟΣ 40

41 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΤΟΜΗ Τ1-Τ1 ΤΟΜΗ Τ2-Τ2 41

42 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΤΟΜΗ Τ3-Τ3 42

43 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΤΟΜΗ Τ4-Τ4 ΤΟΜΗ Τ5-Τ5 43

44 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ -ΤΜΗΜΑ Α ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ -ΤΜΗΜΑ Β 44

45 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ 45

46 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Γεωμετρική αποτύπωση ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ -ΤΜΗΜΑ Α ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ -ΤΜΗΜΑ Β 46

47 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση 2Δ ΜΟΡΦΟ ΛΟΓΙΚΑ ΤΥΠΟ ΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

48 Αρχιτεκτονική Ανάλυση Τεκμηρίωση - Ανάλυση μορφολογικών και τυπολογικών στοιχείων Αρχιτεκτονικη της Κοζάνης Ο Άρης Κωνσταντινίδης σε κείμενο του αναφερόμενος στην ένταξη των Ξενία στο τοπίο αναφέρει: «Το πιο δύσκολο είναι πως θα τοποθετηθεί το κτίριο στο τοπίο. Δηλαδή σε κάποια αρμονία με τον φυσικό περίγυρο και έτσι που η νέα αυτή κατασκευή να μην προβάλλει παράξενη και αταίριαστη, αλλά να δείχνει σαν να υπήρχε από πάντοτε στη θέση που κατασκευάζεται σήμερα» 1. Σε ολόκληρη την Ελλάδα κτίστηκαν Ξενία, όλα μοιράζονται κοινά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, ακολουθούν κανόνες τυποποίησης και μοιράζονται τις ίδιες χρήσεις. Παρόλα αυτά όμως, το καθένα είναι μοναδικό απόλυτα ενταγμένο στην πόλη για την οποία σχεδιάστηκε. Ποια ήταν όμως η εικόνα της πόλης της Κοζάνης την εποχή που κτίστηκε το Ξενία και ποια ερεθίσματα θα μπορούσε να αντλήσει ο αρχιτέκτονας από τα κτίρια της εποχής αλλά και το παρελθόν της πόλης; 1 Άρης Κωνσταντινίδης, Εμπειρίες και περιστατικά, μια αυτοβιογραφική διήγηση, Τόμος Ι, εκδ Εστία, Αθήνα 1992, σ.22 Η Κοζάνη διέφερε από τις υπόλοιπες παλιότερες μακεδονικές πόλεις όπως τη ν Βέροια, την Έδεσσα και την Καστοριά καθώς σε αντίθεση με αυτές δεν απέκτησε ποτέ περιμετρική οχύρωση όντας οικισμός των νεότερων χρόνων. Μόνη της προστασία η εσωστρεφής αμυντική οργάνωση που βασιζόταν στην οχύρωση των κατοικιών και στη μορφή του οδικού δικτύου με στενούς δρόμους που δεν ακολουθούσαν την ευθεία. 2 Οι κατοικίες, σύμφωνα με τους μελετητές 3, κατασκευάζονταν κάθετα στις υψομετρικές καμπύλες που διαμόρφωναν το ανάγλυφο της Κοζάνης, με τρόπο ώστε η όψη που έφερε την κεντρική είσοδο της κατοικίας να προσανατολίζεται νότια ή νοτιοανατολικά και οι καλοί οντάδες να αντικρίζουν τη θέα της κοιλάδας του Αλιάκμονα.. 4 Τον ίδιο προσανατολισμό έχουμε και στο ξενοδοχείο του Ξενία. Τόσο ο αρχιτέκτονας Σάρρος που σχεδίασε το προϋπάρχον του ξενοδοχείου τουριστικό περίπτερο, όσο και ο Λεβίδης έχουν προσανατολίσει τις κύριες χρήσεις προς τη θέα του Αλιάκμονα. όροφο πραγματοποιείται με ξύλινη σκάλα από το χαγιάτι. 5 5 ο.π.σελ 27 Το αρχοντικό Λασσάνη στο οποίο στεγάζεται η Χαρτοθήκη του Δήμου κοζάνης Πηγή: Άποψη του κεντρικού δρόμου της Κοζάνης την δεκαετία του 1970 απ οπου διακρίνεται το νεόκτιστο Ξενία στον λόφο της Μεταμορφώσεως. Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Συλλογή Ιωάννη Τσιομπάνου, καρτ-ποστάλ εκδόσεις Εμμ. Διακάκης & Υιος Αθήναι Η θέα προς τη μεσημβρία από την οροφή του Ξενία Πηγή: 2 Αυγερινου-Κολωνία 1989,σελ 17 3 Αυγερινου-Κολωνία 4 ο.π. σελ 22 Άποψη της Κοζάνης το Πηγή:Τσιομπάνος 2012 Η οδός Κυρατσού Μερκούρη με τις παραδοσιακές λαικές κατοικίες σε αντίθεση με το νεοκτιστο Ξενία Πηγή:Τσιομπάνος 2012, αρχείο Αργύρη Κούντουρα Οι κατοικίες της Κοζάνης φέρουν τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής πλατυμέτωπης κατοικίας με απλή τετράρριχτη στέγη και δωμάτια εν σειρά. Ο τύπος αυτός εξελίχθηκε στην αστική κατοικία του 17ου αιώνα και επεκτάθηκε τόσο κατά την οριζόντια έννοια με το χαγιάτι όσο και κατά την κατακόρυφη με την προσθήκη ενός ακόμα ορόφου με τη δημιουργία των περίφημων αρχοντικών του17ου και 18ου αιώνα. Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των σπουδαίων αρχοντικών δεν διασώζεται, καθώς πολλά από αυτά κατεδαφίστηκαν. Ένα από τα λίγα που έχουν διασωθεί είναι το αρχοντικό του Γ. Λασσανη.Οι χώροι οργανώνονται γύρω από ένα ενιαίο σε σχήμα Γ χαγιάτι, το οποίο προέκυψε από μία πλατυμέτωπη κατοικία με την κάθετη σε αυτή μεταγενέστερη προσθήκη. Στο ισόγειο βρίσκονταν οι χώροι διημέρευσης της οικογένειας κατά τους χειμερινούς μήνες ενώ στον όροφο, όπου διημέρευε η οικογένεια τους καλοκαιρινούς μήνες υπήρχαν δύο οντάδες, ένα κελάρι και ένας καλοκαιρινός χώρος υποδοχής ξένων. Ο χώρος αυτός ανοιγόταν ανατολικά προς την εσωτερική αυλή και προς το νότο με ένα σαχνισί. Από τον προσανατολισμό προέρχεται η ονομασία ηλιακός ή ντηλιακός αυτού του χώρου. Η άνοδος στον Αριστερά:κάτοψη αρχοντικού Λασσάνη Δεξιά: Τομή και νότια όψη Πηγή:Αυγερινου-Κολωνία 1989 Ένα άλλο σωζόμενο αρχοντικό του 18ου αιώνα είναι αυτό του Γρ. Βούρκα. Εκεί η μικρή τετράγωνη αυλή είναι πλήρως ενσωματωμένη στο κυρίως κτίριο και έτσι μπαίνοντας κανείς στην κεντρική είσοδο βρίσκεται σε έναν ευρύχωρο κεντρικό πλακόστρωτο χώρο, την εμπατή με τον οποίο επικοινωνούσαν όλοι οι χώροι. Το αρχοντικό Γρ.Βούρκα, κάτοψη Πηγή:Αυγερινου-Κολωνία