ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΕΤΡΟΣ & ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΡΗΓΑΣ

Transcript

1 ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΜΑΘΗΤΕΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΕΤΡΟΣ & ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΡΗΓΑΣ ΤΑΞΗ: Β 3 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΝΟΙΞΗ 2011

2 Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΦΗΒΕΙΑ ΑΡ.ΣΕΛ. 1. Σκοπός & στόχοι 3 2. Η Εφηβεία διαχρονικά 4 3. Εφηβεία και αλλαγές 5 4. Ο ψυχικός κόσμος του εφήβου 6 5. Προβλήματα υγείας στην εφηβεία 7 6. Σχολείο και ελεύθερος χρόνος 8 7. Σχέση με το άλλο φύλο Έφηβοι και καταχρήσεις Πανελλήνια έρευνα για τον τρόπο ζωής & την υγεία των εφήβων Ποιότητα σχέσεων εφήβων και γονιών Συμπεράσματα 16 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ: Εφηβεία & δημιουργικότητα 17 Α: Δημιουργική σκέψη στο σχολείο και στην οικογένεια 18 B: Εφηβική Λογοτεχνία 19 Γ: Εφηβική εφευρετικότητα 20 Δ: Video clip-animation «Η εφηβεία σε 1 λεπτό» 21 Ε: Ο ρόλος της μουσικής στη ζωή των εφήβων 22 ΣΤ: Σταυρόλεξο Κρυπτόλεξο - Ακροστιχίδα 23 Οι Πηγές μας (...) 24 Οι σημειώσεις μας 25 2

3 ΕΦΗΒΕΙΑ 1. Σκοπός & στόχοι Ο σκοπός της εργασίας αυτής είναι να μας δώσει ερεθίσματα γνώσεων, προβληματισμού και ίσως να προκαλέσει σε κάποιους από μας το ενδιαφέρον για μια περαιτέρω διερεύνηση, αναφορικά με την πιο ευαίσθητη αλλά και την πιο καθοριστική ίσως περίοδο της ζωής μας «την εφηβεία», όπως την βιώνουμε σήμερα αλλά και θα την ζούμε τα προσεχή χρόνια, μέχρι την ωρίμανσή μας, μέσα από την διαφορετικότητα και την ποικιλομορφία που μας χαρακτηρίζει σαν ανθρώπινα όντα και την ψυχοσωματική δυναμική που θα μας διαμορφώσει σε ανεξάρτητες και αυτάρκεις προσωπικότητες. Οι στόχοι της εργασίας που ακολουθεί μπορούν να συνοψισθούν στους παρακάτω: Αναλύεται η έννοια «Εφηβεία» και η σημασία της διαχρονικά στην κοινωνία. Παρουσιάζονται οι αλλαγές και τα προβλήματα που την χαρακτηρίζουν, τόσο στο σωματικό όσο και στο ψυχικό επίπεδο των εφήβων. Προσεγγίζονται τα συναισθήματα που βιώνουν οι έφηβοι και η ψυχολογία τους και αναλύονται οι επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους σ αυτούς και στο περιβάλλον τους, μέσα από επιστημονικές γνώσεις, εμπειρίες και πρόσφατες έρευνες. Επιχειρείται μια πρώτη ανάλυση των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ εφήβων, ενώ παράλληλα καταβάλλεται προσπάθεια προσέγγισης της ποιότητας των σχέσεων που διαμορφώνονται ανάμεσα στους γονείς και στο έφηβο παιδί τους. Τέλος στα Παραρτήματα της εργασίας αυτής προσπαθούμε να προσεγγίσουμε την «Εφηβεία» και να την βιώσουμε μέσα από το πρίσμα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, με τρόπο που ελπίζουμε να εκπλήξει ευχάριστα και δημιουργικά το κοινό μας. 3

4 2. Η Εφηβεία διαχρονικά (1) Η έννοια της εφηβείας είναι αρκετά πρόσφατη ιστορικά και αρκετά ρευστή. Ένας ορισμός που θα μπορούσαμε να της δώσουμε είναι ο ακόλουθος: «Η ηλικία που μεσολαβεί μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης» (Ήβη κατά τους αρχαίους Έλληνες και συμβολικά η θεά της νεότητας και ζωντάνιας στην ελληνική μυθολογία). Η ενηλικίωση σχετίζεται με την βιολογική ωρίμανση και την ψυχική ωρίμανση, η οποία όπως όλοι γνωρίζουμε έχει άμεση σχέση με το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε. Ενώ η βιολογική ωρίμανση συμπληρώνεται μέχρι το 21 έτος ηλικίας του ανθρώπου, οπότε γίνεται κοινωνικά αποδεκτός σαν ενήλικας (ψηφίζει, μπορεί να παντρευτεί και να εργαστεί), η ψυχική ωρίμανση λέμε ότι έρχεται μονάχα με την ανάληψη των ευθυνών του εαυτού μας. Η σημερνή κοινωνία ευνοεί την συντήρηση πολλών ενήλικων εφήβων. Βλέπουμε έφηβους των 30 και των 40 ετών που ζουν και εξαρτώνται ακόμα από τους γονείς τους. Η εφηβεία έχει αρχή αλλά μερικές φορές παρατείνεται πολύ πέραν των ορίων που συνηθίζουμε να νομίζουμε. Η εφηβεία τελειώνει όταν το άτομο «πάρει την ζωή του στα χέρια του». Οι ανθρωπολόγοι, μετά από παρατηρήσεις σε πιο πρωτόγονες κοινωνίες, ισχυρίζονται ότι η έννοια εφηβεία είναι «προϊόν» του δυτικού πολιτισμού. Επίσης γνωρίζουμε ότι παλαιότερες εποχές ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες, τα ήθη, τα έθιμα και βέβαια με τον μικρότερο μέσo όρο ζωής, οι άνθρωποι ενηλικιώνονταν πολύ νωρίτερα, παντρεύονταν δηλαδή και εργάζονταν πολύ νωρίτερα. Αντίθετα σήμερα στις δυτικές κοινωνίες (2) η εφηβεία είναι μια περίοδος χάριτος μια περίοδος προπαρασκευής και ωρίμανσης ώστε οι έφηβοι να προετοιμαστούν για τις πολυσύνθετες υποχρεώσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ως ενήλικες. Στην Ελλάδα ειδικότερα (2), η εφηβεία τείνει να παρατείνεται για όλο και περισσότερα χρόνια, καθώς συχνά οι οικογένειες προστατεύουν τα παιδιά τους κατά τη δεύτερη αλλά και τρίτη δεκαετία της ζωής τους. 4

5 3. Εφηβεία και αλλαγές (3) Η εφηβεία είναι μία δύσκολη ηλικία, μια ηλικία γεμάτη αλλαγές και δυσκολίες, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς τους. Η έναρξη της εφηβείας σηματοδοτείται από αλλαγές στο σώμα και την εμφάνιση του παιδιού. Οι αλλαγές αυτές (εμφάνιση στήθους και περιόδου για τα κορίτσια, τριχοφυΐα, αύξηση του ύψους, βάθεμα της φωνής για τα αγόρια κλπ) αποτελούν πηγή προβληματισμού για τα παιδιά. Στην ηλικία αυτή, τα παιδιά αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους τους και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Με βάση λοιπόν αυτή την σύγκριση αυτοπροσδιορίζονται. Οι γονείς οφείλουν να τα ενημερώνουν για τις αλλαγές που θα πρέπει να περιμένουν, πριν από την έναρξη της εφηβείας (πριν τα 8-9 χρόνια για τα κορίτσια και τα για τα αγόρια) και να τα προετοιμάζουν σχετικά. Να τους εξηγήσουν ότι δεν μεγαλώνουν όλα τα παιδιά με τους ίδιους ρυθμούς και ότι είναι φυσιολογικό να διαφέρουν μεταξύ τους. Να προετοιμάσουν το κορίτσι για την έναρξη της περιόδου και το αγόρι για το ζήτημα των ονειρώξεων, ώστε να μην θεωρήσουν ότι αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας. Εκτός από τις αλλαγές στην εμφάνιση, παρατηρούνται και αλλαγές στη συμπεριφορά των εφήβων. Κυκλοθυμία, έντονα συναισθήματα, ανασφάλεια για την εμφάνισή τους και ισχυρή ευαισθητοποίηση για τα γύρω τους ζητήματα, καθώς και για τα παγκόσμια γεγονότα που ταράζουν τους έφηβους και αναστατώνουν την ψυχολογία τους. Για πρώτη φορά, αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς τους και να επιζητούν περισσότερο την επαφή με τους συνομηλίκους τους. Οι γονείς όπως και οι δάσκαλοι οφείλουν να τους δείχνουν έμπρακτα ότι καταλαβαίνουν τις ανησυχίες τους, σέβονται τις σκέψεις και τις ιδέες τους και να αποδέχονται την αυξημένη πλέον ανάγκη των εφήβων για προσωπικό χώρο & χρόνο. Οφείλουν να αντιληφθούν ότι ο έφηβος έχει μπει στο δύσκολο δρόμο της ενηλικίωσης και να θυμηθούν πόσο δύσκολα ήταν τα πράγματα και για αυτούς, όταν βρισκόντουσαν στην ηλικία τους. 5

6 4. Ο ψυχικός κόσμος του έφηβου (3) Καθώς τα παιδιά οδεύουν προς την ενηλικίωση και πασχίζουν να αποκτήσουν και να εδραιώσουν την ανεξαρτησία τους, περνούν μέσα από διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους. Μεγαλώνοντας αυξάνεται και η πίεση, που δέχονται από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία κι αυτό αποτελεί για μερικά από αυτά τεράστια δυσκολία. Ο έφηβος χρειάζεται την αγάπη και τη συμπαράσταση των γονιών και των δασκάλων του, που οφείλουν αμφότεροι να τους κοινωνήσουν τις αξίες τους να θέσουν όρια και απαιτήσεις, επιτρέποντάς τους όμως να διατηρήσουν την ελευθερία τους. Να δημιουργήσουν μαζί τους μια σχέση όπου θα κυριαρχεί η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός και να καλλιεργήσουν τον διάλογο μαζί τους. Να τους αναθέσουν καθήκοντα και να τους παραχωρήσουν ελευθερίες και προνόμια όσο θα μεγαλώνουν. Να δώσουν ιδιαίτερη σημασία σε προειδοποιητικά σημάδια, όπως είναι τα έντονα προβλήματα συγκέντρωσης, η απότομη πρόσληψη ή απώλεια βάρους, η μελαγχολία, η έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε, οι αϋπνίες, η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η παραβατική συμπεριφορά, που ενδέχεται να μαρτυρούν την ύπαρξη κάποιου βαθύτερου προβλήματος και να μη διστάσουν να ζητήσουν τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Το ζήτημα της αυτοκτονίας βασανίζει πολλούς έφηβους και τους γονείς τους. Τις περισσότερες φορές, η απόφαση του έφηβου να δώσει τέλος στη ζωή του οφείλεται σε κάποια ψυχική διαταραχή, όπως μανιοκατάθλιψη ή κατάθλιψη, που μπορεί να αντιμετωπιστεί με ιατρική βοήθεια, εάν γίνει γρήγορα αντιληπτή. Σε 80% των περιπτώσεων αυτοκτονίας, υπήρχε κάποιου είδους προειδοποίηση, που όμως δεν λήφθηκε σοβαρά υπόψη. 6

7 5. Προβλήματα υγείας στην εφηβεία (3) Κατά την έναρξη, το μέσον και το τέλος της εφηβείας θα πρέπει να διενεργείται πλήρης ιατρικός έλεγχος του εφήβου, για να διαπιστωθεί η υγιής και φυσιολογική ανάπτυξή του και να αποκλεισθούν τυχόν προβλήματα. Ένα από τα συνηθισμένα προβλήματα της εφηβείας είναι οι διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία ή η βουλιμία. Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από κακή σχέση με το φαγητό, αλλά και την διαταραγμένη εικόνα των εφήβων για τον εαυτό τους και την εμφάνισή τους. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας, που θέλουν τους ανθρώπους πολύ αδύνατους. Οι γονείς οφείλουν να μάθουν στα παιδιά τους ότι είναι αποδεκτό και σωστό να τρώνε όταν πεινάνε και να εισάγουν την άσκηση στο καθημερινό πρόγραμμα της οικογένειας. Η ακμή αποτελεί ένα πρόβλημα που βασανίζει πολλούς έφηβους, κορίτσια και αγόρια. Η ακμή οφείλεται σε βακτήρια και επηρεάζεται από το άγχος, τις ορμονικές αλλαγές και τον κύκλο της περιόδου, ενώ ενδέχεται να οφείλεται και σε κληρονομικούς παράγοντες. Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές μέθοδοι αντιμετώπισής της, ενώ κρίνεται απαραίτητη η συμβουλή δερματολόγου. Η εμφάνιση της περιόδου στα κορίτσια σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς συμπτωμάτων, που ενδέχεται να ποικίλουν σε σοβαρότητα και μπορεί να τους προκαλέσουν ενοχλήσεις: κράμπες και πόνους στην κοιλιά, ιδιαίτερα έντονη ροή, ακανόνιστος κύκλος, δυσμηνόρροια κ.ά. Σε περίπτωση που το κορίτσι υποφέρει από ιδιαίτερα έντονα συμπτώματα ή που αντιμετωπίζει προβλήματα με την κοινωνική του ζωή εξαιτίας αυτών, κρίνεται απαραίτητη η συμβουλή γυναικολόγου, ο οποίος θα αποκλείσει τυχόν παθολογικά αίτια και θα χορηγήσει την κατάλληλη ορμονική θεραπεία. 7

8 6. Σχολείο και ελεύθερος χρόνος (3) Η άθληση είναι σημαντική και τα οφέλη της γνωστά σε όλους. Ωστόσο, στην εφηβεία ενδέχεται να παρατηρηθεί το φαινόμενο της υπερβολικής άθλησης. Ειδικά οι έφηβοι που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό μπορεί να ξεπεράσουν τα όρια της υγιούς άθλησης, κάτι που μπορεί να τους κάνει να χάσουν τη χαρά της γυμναστικής, αλλά και να τους δημιουργήσει προβλήματα υγείας. Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια από τους γονείς να περάσουν στα παιδιά τους ένα υγιές πρότυπο διατροφής, άσκησης και τρόπου ζωής. Σε περίπτωση που αντιληφθούν ότι το παιδί τους παίρνει αναβολικά, για να βελτιώσει τις αθλητικές του επιδόσεις, οφείλουν να του εξηγήσουν τις καταστροφικές συνέπειες των ουσιών αυτών στην υγεία του. Οι γονείς καλό θα ήταν να βοηθούν το παιδί τους στις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις. Να του προσφέρουν τον κατάλληλο χώρο για να κάνει τις σχολικές του εργασίες, χωρίς ενοχλήσεις και περισπασμούς (τηλεόραση, τηλέφωνο, υπολογιστής). Να του τονίζουν τη σημασία του σχολείου και των σχολικών εργασιών του και να επιμένουν στην τήρηση του προγράμματος που έχουν ορίσει. Να διδάξουν στο παιδί τους πώς να οργανώνει το χρόνο του. Να διατηρούν επαφή με το σχολείο και να προσπαθούν να είναι ενήμεροι για τις επιδόσεις του παιδιού τους. Να του τονίζουν ότι σημασία για αυτούς έχει το ίδιο το παιδί και όχι οι καλοί βαθμοί του, αλλά και ότι η καλή βαθμολογία του μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εφόδιο για το μέλλον του. Η ενότητα αυτή θα ολοκληρωθεί με την παράθεση δύο διαγραμμάτων από πρόσφατη έρευνα του τμήματος Στατιστικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών αναφορικά με τον ελεύθερο χρόνο των εφήβων-μαθητών στη χώρα μας (βλέπε σχετικά: ερωτηματολόγιο μαθητών). 8

9 Διάγραμμα 1 ο : Μόλις ένας στους τέσσερις μαθητές δηλώνει ότι έχει αρκετό ελεύθερο χρόνο (24%). Διάγραμμα 2 ο : Tο διάγραμμα αυτό επιχειρεί να παρουσιάσει ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, ως προς τις δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται κατά τον ελεύθερο χρόνο τους. Πραγματικά βλέπουμε ότι οι κυριότερες δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται τα αγόρια είναι ο αθλητισμός (75%), η τηλεόραση (58%) και η μουσική (39%). Αντίθετα, οι κυριότερες δραστηριότητες των κοριτσιών είναι η τηλεόραση (61%), η μουσική (52%) και το διάβασμα (52%). Ο αθλητισμός, ο οποίος είναι η δημοφιλέστερη δραστηριότητα μεταξύ των αγοριών, δείχνει να συγκινεί τα κορίτσια σε πολύ μικρότερο βαθμό. Τέλος, θα πρέπει να επισημανθούν τα κατά πολύ υψηλότερα ποσοστά των κοριτσιών που ασχολούνται με τον κινηματογράφο και το διάβασμα σε σχέση με τα αντίστοιχα των αγοριών. 9

10 7. Σχέση με το άλλο φύλο (3) Η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για το αντίθετο φύλο και να βγαίνουν ραντεβού. Οι γονείς δεν είναι κάτι που μπορούν να αποτρέψουν. Μπορούν όμως, να ορίσουν, συζητώντας εποικοδομητικά μαζί τους, σαφείς κανόνες σχετικά με τα ωράρια και τις συνήθειες των παιδιών τους. Να τους εξηγήσουν ότι δεν χρειάζεται να μιμούνται τους φίλους τους, αν δεν το επιθυμούν και να τους διδάξουν τον σεβασμό προς τον εαυτό τους αλλά και προς τον εκάστοτε μελλοντικό σύντροφό τους. Ο έφηβος, μέσα από την επαφή του με το άλλο φύλο, θα αρχίσει να δείχνει επίσης ενδιαφέρον για το σεξ. Οι γονείς θα πρέπει να εξηγήσουν στο έφηβο παιδί τους ότι το σεξ δεν είναι κάτι κακό, αλλά ότι δεν θα πρέπει να το κάνει εάν δεν νιώθει έτοιμο γι αυτό. Να του εξηγήσουν ότι δεν πρέπει να πέσει θύμα συναισθηματικού εκβιασμού («αν με αγαπούσες, θα το έκανες») και ότι κανείς δεν μπορεί να το εξαναγκάσει σε κάτι που δεν θέλει. Να συζητήσουν μαζί του για τους κινδύνους που συνδέονται με το σεξ, όπως μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες και να αναφερθούν στους τρόπους αντισύλληψης και τη σημασία τους. Όσον αφορά τις συναισθηματικές σχέσεις, είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι τα δύο φύλα είναι ισότιμα, γιατί έχουν τις ίδιες ανάγκες για αγάπη, τρυφερότητα και κατανόηση. Αυτό που αγόρια και κορίτσια οφείλουν να κάνουν είναι να αποδεχθούν την διαφορετικότητά τους, με σεβασμό στις επιθυμίες και στις ανάγκες του άλλου. 10

11 8. Έφηβοι και καταχρήσεις (3) Στην εφηβεία ξεκινούν πολλές «κακές συνήθειες», όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Αγαπητοί μας γονείς και δάσκαλοι μιλήστε μας για τις βλαβερές συνέπειες που έχουν οι συνήθειες αυτές στη ψυχοσωματική μας υγεία και συζητήστε μαζί μας σχετικά με τους λόγους που οδηγούν σε αυτές. Μάθετε στους έφηβους να λένε «όχι» και να μην παρασύρονται από άλλους. Εξηγήστε τους για ποιον λόγο δεν πρέπει να οδηγούν όταν έχουν πιει ή δεν πρέπει να δέχονται να μπουν σε αυτοκίνητα με οδηγούς που έχουν πιει ή έχουν κάνει χρήση ουσιών. Τονώστε την αυτοπεποίθησή τους, ώστε να μη στρέφονται σε ουσίες για να καλύψουν τις ανασφάλειές τους. Όπως πάντα, να θυμάστε ότι εσείς αποτελείτε το πρότυπό τους και ότι είναι σημαντικό να ξέρουν ότι και εσείς ακολουθείτε έναν υγιή τρόπο ζωής και ότι, όπως κι εσείς, μπορούν κι αυτοί να είναι χαρούμενοι χωρίς να χρειάζονται ουσίες που θα τους φτιάχνουν τη διάθεση. 11

12 9. Πανελλήνια έρευνα για τον τρόπο ζωής & την υγεία των εφήβων (4) Στόχοι της έρευνας Η συγκεκριμένη έρευνα μελετά τους σημαντικότερους τομείς της ζωής των εφήβων όπως την οικογένεια, το σχολείο, τις φιλικές σχέσεις, τις ασχολίες στον ελεύθερο χρόνο. Συνοπτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας Ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση των κυριότερων αποτελεσμάτων της έρευνας, ενώ δίνονται και συγκριτικά στοιχεία για τους μαθητές που συμμετείχαν σε αντίστοιχη διακρατική έρευνα (HBSC/WHO-2006). Οικογένεια: Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ο αριθμός των μητέρων που εργάζονται. Αν και αυξάνεται στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των εφήβων που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες βρισκόμαστε μεταξύ των πέντε πρώτων χωρών με υψηλό ποσοστό εφήβων ( 85,3 %) που ζουν και με τους δύο φυσικούς γονείς τους. Οι έφηβοι μιλούν για κάτι που τους απασχολεί σχετικά εύκολα με την μητέρα αλλά λιγότερο με τον πατέρα. Σχολείο: Περισσότεροι έφηβοι στη χώρα μας (σχεδόν ένας στους δύο) σε σύγκριση με τους έφηβους των άλλων χωρών δεν είναι ικανοποιημένοι από το σχολείο και νιώθουν πιεσμένοι από τη δουλειά του σχολείου. Ένας στους 4 μαθητές αναφέρει ότι «έκανε σκασιαρχείο» μέσα στον τελευταίο μήνα. Ένας στους 2 έχει συμμετάσχει σε εκφοβισμό (bullying) άλλων μαθητών ή έχει υποστεί εκφοβισμό ο ίδιος μέσα στο προηγούμενο δίμηνο. 12

13 Διατροφικές συνήθειες: Μόνον ένας στους τρεις έφηβους στη χώρα μας τρώει καθημερινά πρωινό, αριθμός από τους χαμηλότερους μεταξύ των 40 χωρών που πήραν μέρος στην έρευνα. Παράλληλα διαπιστώνεται την τελευταία 8ετία και σημαντική μείωση στην καθημερινή κατανάλωση φρούτων ή λαχανικών. Εικόνα σώματος και παχυσαρκία: Σχεδόν ένας στους 2 έφηβους κυρίως κορίτσια δεν είναι ικανοποιημένοι από το βάρος τους. Την τελευταία οκταετία αυξήθηκε ο είκτης Μάζας Σώματος και το ποσοστό των υπέρβαρων ή παχύσαρκων αγοριών είναι σαφώς υψηλότερο στην Ελλάδα σε σύγκριση με άλλες χώρες. Αυξήθηκε επίσης ο αριθμός των κοριτσιών που κάνουν δίαιτα για να αδυνατίσουν. Το ποσοστό αυτών που κάνουν καθημερινά έντονη φυσική δραστηριότητα στη χώρα μας είναι χαμηλότερο από το μέσο όρο των χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα HBSC. Τηλεόραση: Σχεδόν ένας στους 3 έφηβους παρακολουθεί τις καθημερινές τουλάχιστον 4 ώρες τηλεόραση. Η τάση είναι αυξητική διαχρονικά και μας κατατάσσει μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά τηλεθέασης. Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών: Σχεδόν ένας στους 4 έφηβους (22,7%) έχουν δοκιμάσει τσιγάρο έως την ηλικία των 15 ετών, ενώ έχουν εξαλειφθεί οι διαφορές στο κάπνισμα μεταξύ των δύο φύλων. Σχεδόν ένας στους 5 έφηβους (περισσότερα αγόρια από κορίτσια) κάνουν εβδομαδιαία κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών. Αν και διαχρονικά μειώνεται η χρήση αλκοόλ εντούτοις περισσότεροι έφηβοι ξεκινούν τη χρήση σε νεότερη των 13 ετών ηλικία. Το 3,7% (5,9% των αγοριών και 1,9% των κοριτσιών) ηλικίας 15 ετών έχουν χρησιμοποιήσει κάνναβη, ποσοστό από τα χαμηλότερα των ευρωπαϊκών χωρών και σε διαχρονική κάμψη. Σωματική και ψυχολογική υγεία: Η μεγάλη πλειονότητα των εφήβων (94%) θεωρούν τη σωματική τους υγεία καλή, σε υψηλότερο ποσοστό το 2006 σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια. Εντούτοις τρεις στους 4 έφηβους, ιδιαίτερα μεταξύ των κοριτσιών, αναφέρουν συχνά ψυχοσωματικά ενοχλήματα όσο μεγαλώνουν. Αν και οι δείκτες της αντίληψης, για την υγεία και της ικανοποίησης από τη ζωή, φέρνουν τη χώρα μας σε καλύτερο επίπεδο από το μέσο όρων των χωρών που έλαβαν μέρος στην έρευνα HBSC, εντούτοις οι έφηβοι στην Ελλάδα υπερέχουν στα ψυχοσωματικά ενοχλήματα, εκδηλώσεις δηλαδή που μαρτυρούν αισθήματα πίεσης και άγχους. 13

14 10. Ποιότητα σχέσεων εφήβων και γονιών (5) Η ποιότητα των σχέσεων εφήβων και γονιών έχει άμεση σχέση με την ποιότητα της επικοινωνίας που υπάρχει διαχρονικά μεταξύ τους, όπως επίσης και με το χρόνο που οι γονείς περνούν μαζί τους. Η επικοινωνία μεταξύ γονιών και εφήβων δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν ότι συχνά για τα παιδιά, αγάπη σημαίνει χρόνος μαζί τους. Ο θεμέλιος λίθος της προσέγγισης αυτής είναι η θέληση από τους γονείς να οδηγήσουν τη σχέση τους με το παιδί τους σε μια μακροχρόνια εποικοδομητική αλληλεπίδραση, ωφέλιμη για όλους. Οι γονείς πρέπει να αφιερώνουν χρόνο για αυτό. εν μπορούν να το πετύχουν, εάν η καλλιέργεια της σχέσης τους με το παιδί τους είναι απλά ένα κομμάτι προς ταχεία διεκπεραίωση του βαρυφορτωμένου προγράμματος τους. Χρειάζονται κόπος και προσπάθειες για να κερδίσουν οι γονείς την εμπιστοσύνη των εφήβων τους. Η συνέπεια και η ειλικρίνεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις και από τους δύο, γονείς και έφηβους, για να δημιουργηθεί ισχυρή εμπιστοσύνη μεταξύ τους. Οι έφηβοι πρέπει να αισθάνονται ότι οι γονείς τους είναι έμπιστοί τους και ότι χειρίζονται με ευθύνη και σεβασμό οτιδήποτε τους λένε. Η προσεκτική ακρόαση είναι ακρογωνιαίος λίθος της καλής επικοινωνίας. Εάν οι γονείς κάνουν ταυτόχρονα και άλλα πράγματα ενώ τους μιλάει το έφηβο παιδί τους, του δίνουν την εντύπωση ότι η επικοινωνία και η συνομιλία στη συγκεκριμένη στιγμή είναι υποβαθμισμένη. Παράλληλα όταν του μιλούν είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούν τον ίδιο τρόπο, προσοχή και φρασεολογία, όπως όταν μιλούν με ενήλικες. 14

15 Με τον τρόπο αυτό, ο έφηβος θα αισθάνεται πιο υπεύθυνος και ικανοποιείται η ενδόμυχη απαίτησή του για αναγνώριση των αναγκών του στην πορεία του προς την ενηλικίωση. Οι ερωτήσεις προς τους έφηβους δεν πρέπει να γίνονται με τρόπο ανάκρισης. Οι γονείς μπορούν να μάθουν σχεδόν ότι θέλουν από αυτούς φτάνει να τους προσεγγίζουν με υπομονή και ήπιο τρόπο. Η επικριτική προσέγγιση δεν βοηθά. Το να τους πουν οι γονείς τους «είδες τι σου έλεγα» ή «στο είχα πει ότι αυτό θα συνέβαινε», ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μια αποτυχία ή δυσάρεστη εξέλιξη, βάζει τους έφηβους σε αμυντική θέση. Την επόμενη φορά, θα είναι λιγότερο πρόθυμοι να συμμεριστούν τους προβληματισμούς τους. Ο προσδιορισμός του επιθυμητού αποτελέσματος, είναι μια πρωταρχική πτυχή για την επίλυση κάθε προβλήματος. Οι γονείς πρέπει να βοηθούν το έφηβο παιδί τους στην τοποθέτηση στόχων. Επίσης η αποφυγή τοποθέτησης αυστηρών κανόνων, βοηθά στην εποικοδομητική σχέση. Είναι προτιμότερο να ορίζονται και να συμφωνούνται κοινά αποδεκτές κατευθυντήριες γραμμές. Οι γονείς στα όρια αυτών που θεωρούν ορθά, μαζί με τη συμβολή των εφήβων τους, βάζοντας τέτοιες κατευθυντήριες γραμμές, επιτυγχάνουν τη συναίνεση για την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων. Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κάθε γονιός διατηρεί μέσα του και παιδικά αισθήματα, ενώ το χιούμορ είναι απαραίτητο συστατικό στις ανθρώπινες σχέσεις και πολλές φορές σώζει από τα αδιέξοδα. Τα αισθήματα αυτά μας κάνουν να απολαμβάνουμε τη ζωή. Έτσι είναι καλό, όταν οι γονείς βρίσκονται με τα παιδιά τους, να αφήνουν τον εαυτό τους ελεύθερο, να ζουν τις στιγμές αυτές δημιουργικά και ευχάριστα. Το αποτέλεσμα θα είναι καλύτερες σχέσεις μαζί τους για ολόκληρη τη ζωή τους. 15

16 11. Συμπεράσματα Η εφηβεία είναι μια περίοδος προπαρασκευής και ωρίμανσης του ανθρώπου, τόσο βιολογικής όσο και ψυχικής και αποτελεί σαν έννοια «προϊόν» του δυτικού πολιτισμού. Κατά την εφηβεία τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για το αντίθετο φύλο και το σεξ. Στις μεταξύ τους σχέσεις οφείλουν να θυμούνται ότι τα δύο φύλα είναι διαφορετικά αλλά δεν παύουν να είναι ισότιμα. Στην εφηβεία ξεκινούν πολλές «κακές συνήθειες», όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών γι αυτό απαιτείται υπεύθυνη ενημέρωση των εφήβων. Η συνέπεια και η ειλικρίνεια είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για να δημιουργηθεί ισχυρή εμπιστοσύνη ανάμεσα στους γονείς και έφηβους. Αυτό είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας και εποικοδομητικής αλληλεπίδρασης μεταξύ τους. Ο έφηβος χρειάζεται την αγάπη και τη συμπαράσταση των γονιών και των δασκάλων του και αυτό σημαίνει χρόνος μαζί τους και ποιότητα επικοινωνίας (προσεκτική ακρόαση, αναγνώριση των αναγκών του εφήβου, υπομονή, συναίνεση και ας μην ξεχνάμε...«το χιούμορ σώζει»...). Η εφηβεία τελειώνει όταν το άτομο «πάρει την ζωή του στα χέρια του». 16

17 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Εφηβεία & δημιουργικότητα 17

18 A. Δημιουργική σκέψη στο σχολείο και στην οικογένεια (6) (...«για ψαγμένους»...) Ακολουθεί ένα αξιόλογο απόσπασμα σε μορφή αρχείου: Microsoft Power Point Από το βιβλίο του Ι. Ν. Παρασκευόπουλου (2004), Ομότιμου Καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών,που περιλαμβάνει εκπαιδευτικές διαδικασίες και δραστηριότητες, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς, για να βοηθήσουν τα παιδιά - έφηβους να αναπτύξουν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Επίσης γίνεται αναφορά στο ρόλο του εκπαιδευτικού στην καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και στην ανάγκη για κατάλληλη εκπαίδευση-επιμόρφωση. 18

19 B. Εφηβική Λογοτεχνία (7) (...«για διαβαστερούς»...) Η εφηβική λογοτεχνία ή η λογοτεχνία για νέους και έφηβους είναι όροι οι οποίοι έχουν απασχολήσει διεθνώς τους μελετητές και κριτικούς του παιδικού και εφηβικού βιβλίου. Είναι νέοι σχετικά όροι, αν αναλογισθεί κανείς ότι η εφηβική λογοτεχνία, που περιλαμβάνει κυρίως το μυθιστόρημα, έκανε την εμφάνισή της στη δεκαετία του 1960 αρχικά στην Αμερική και στη συνέχεια στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε δυναμικά τις δεκαετίες του 1980 και, κυρίως, του Τον έφηβο όμως, ως κεντρικό ήρωα αλλά και ως δευτεραγωνιστή, συναντούμε και σε εξαίρετα ξένα μυθιστορήματα του 17 ου, 18 ου και 19 ου αιώνα, όπως: «Ο ον Κιχώτης» (1614) του Θερβάντες, «Οι περιπέτειες του Τηλέμαχου» (1694) του Φενελόν, «Ο Ροβινσώνας Κρούσος» (1719) του Ντεφόε, «Ο Όλιβερ Τουΐστ» (1876) και «Ο αυΐδ Κόπερφιλδ» (1850) του Ντίκενς ή «Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ» (1876) και «Οι Περιπέτειες του Χακ Φιν» (1883) του Τουέιν. Στο 18 ο αιώνα η στροφή των νέων σε αφηγήσεις, που αναφέρονται στο χώρο του θαυμαστού, του μαγικού, της περιπέτειας, αποτελεί αντίδραση σε κείμενα ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα, που προορίζονταν ειδικά γι αυτούς στο πλαίσιο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας για τη γενίκευση της εκπαίδευσης και για την παιδική ηλικία. Η αναζήτηση του καινούργιου ή η αντιμετώπιση δυσκολιών στο φυσικό κόσμο συμπληρώνεται το 19 ο αιώνα, με τη σύγκρουση του νέου με την κοινωνία, με εμφανή τα χαρακτηριστικά της σκληρότητας και της κοινωνικής αναλγησίας. Η σύγχρονη εφηβική λογοτεχνία καλλιεργεί μυθιστορηματικά είδη (φανταστικό, περιπετειώδες, θρίλερ, κοινωνικό), που είναι ήδη αγαπητά στους έφηβους από τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση. Εξάλλου έχει διαπιστωθεί ότι μυθιστορήματα που έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη ή μικρή οθόνη έχουν μεγαλύτερη απήχηση στο εφηβικό αναγνωστικό κοινό. 19

20 Γ. Εφηβική εφευρετικότητα (8) (...«για μοναδικούς»...) ΣΥΣΚΕΥΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΤΗΛΕΠΑΘΕΙΑΣ Όταν ο Patrick Flanagan ήταν έφηβος, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το περιοδικό "Life" τον κατέταξε σαν έναν απ' τους κορυφαίους επιστήμονες στον κόσμο. Ανάμεσα στις εφευρέσεις του ήταν το Νευρόφωνο, ένα ηλεκτρονικό όργανο, που μπορεί να προγραμματίσει υποβολές σε κάποιο άτομο απευθείας μέσω δερματικής επαφής. Κατασκεύασε το πρώτο Νευρόφωνο σε ηλικία 14 ετών από σκουπίδια της κουζίνας. Τα ηλεκτρόδιά του ήταν γυαλιστικά σφουγγαράκια φτιαγμένα από λεπτό χάλκινο σύρμα και μονωμένο με πλαστικές σακούλες. Κατόπιν σύνδεσε τα ηλεκτρόδια σε έναν ειδικό μετασχηματιστή, που ήταν συνδεδεμένος στον ενισχυτή hi-fi. Κρατώντας τα σφουγγαράκια στους κροτάφους του, μπορούσε να ακούσει μέσα στο κεφάλι του μουσική απ' τον ενισχυτή. Μετέπειτα μοντέλα ρύθμιζαν αυτόματα το σήμα για να συντονιστεί με το ανθρώπινο δέρμα σαν μέρος ενός περίπλοκου κυκλώματος. Οι ειδικοί για τις ευρεσιτεχνίες είπαν ότι, ήταν αδύνατο ο ήχος να ακούγεται καθαρά δίχως να δονεί τα οστά ή να διέρχεται από κάποιο κρίσιμο νεύρο του αυτιού και αρνούνταν για 12 χρόνια να το κατοχυρώσουν. Το αρχείο ανοίχτηκε ξανά όταν ένας κουφός - εξαιτίας νευρικού προβλήματος - υπάλληλος στο γραφείο ευρεσιτεχνιών, άκουσε με ένα Νευρόφωνο. Κάποια εποχή ο Flanagan ερεύνησε την γλώσσα ανθρώπων-δελφινιών, σε σύμβαση με το Ναυτικό των Η.Π.Α. Αυτό οδήγησε σε ένα τρισδιάστατο ολογραφικό ηχητικό σύστημα, το οποίο μπορούσε να θέσει ήχους οπουδήποτε στο χώρο. Κατόπιν τελειοποίησε ένα μοντέλο Νευροφώνου, που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για υποσυνείδητη εκμάθηση, η οποία θα κατευθύνονταν σε μακροπρόθεσμες τράπεζες της μνήμης. Με την δημόσια αποδοχή εφευρέσεων, όπως των υπέρ-εκπαιδευτικών συσκευών υποσυνείδητης εκμάθησης ή των ψηφιακών Νευροφώνων του Flanagan, ίσως οι σύγχρονοι μεταρρυθμιστές θα αποσύρουν την απόρριψη και τον περίγελο. Παρόλα αυτά, σκεφτείτε ότι θα υπάρχουν πάντα ειδικοί για να πουν: «Ξεχάστε το, αυτά τα πράγματα είναι αδύνατα». 20

21 Δ. Video clip-animation: «Η εφηβεία σε 1 λεπτό» (9) (...«για φευγάτους»...) Στο ένθετο video clip-animation που ακολουθεί παρουσιάζονται οι ραγδαίες βιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές, που βιώνουν οι έφηβοι, με ευρηματική, πρωτότυπη και σατυρική διάθεση, ενώ προβληματίζει ευχάριστα και δημιουργικά... 21

22 Ε. Ο ρόλος της μουσικής στη ζωή των εφήβων (10) (...«για μικρούς, Wannabe & ωραίους»...) Παρουσιάζεται μια μοντέρνα έρευνα σε μορφή Power Point σχετικά με το ρόλο της μουσικής στη ζωή των εφήβων (για ηλικίες: 12-15, 15-18, 18-21) 22

23 ΣΤ. Σταυρόλεξο - Κρυπτόλεξο - Ακροστιχίδα (...«για παίκτες & όχι μόνο»...) Σταυρόλεξο Παιχνίδι γνώσεων Κρυπτόλεξο Παιχνίδι παρατηρητικότητας Ακροστιχίδα Ποιητικό αλλά & παιχνίδι κατανόησης 23

24 Οι πηγές μας (...) (1): e-psychotherapia.blogspot.com (Ομιλία από την ημερίδα της 30ης Απριλίου 2009, με θέμα «Εφηβεία», που πραγματοποιήθηκε στο 2ο Γυμνάσιο Χαλανδρίου, της Κυβέλου Ευαγγελίας Mcs Κλιν. Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας και Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογεν. Θεραπείας) (2): (Εφηβεία: Τα χρόνια της ωρίμανσης, τα χρόνια των συγκρούσεων) (3): (Περί Εφηβείας) (4): (Έρευνα HBSC/WHO - Health Behavior in School-aged Children/World Health Organization) (5): (Σχέσεις εφήβων και γονιών) (6): ( ημιουργική σκέψη στο σχολείο και στην οικογένεια - μορφή αρχείου: Microsoft Power Point) (7): katsiki-guivalou.net (Ο νέος - έφηβος στο ξένο και νεοελληνικό μυθιστόρημα) (8): (Οι 10 κορυφαίες εφευρέσεις που λειτουργούν) (9): (Η εφηβεία σε 1 λεπτό) (10): dgrivas.blogspot.com (Ο ρόλος της μουσικής στη ζωή των εφήβων, Focus Bari Presentation, 4th Athens Music Forum 2008) 24

25 Οι σημειώσεις μας 1. Το συγκεκριμένο περίγραμμα - φόντο παρουσίασης της εργασίας «Εφηβεία» επιλέχθηκε σκόπιμα, για τον έντονο συμβολισμό που εμπερικλείει αναφορικά με τα κυρίαρχα ζητήματα που προσδιορίζουν την καθοριστική αυτή ηλικιακή περίοδο του ανθρώπου, όπως: Η μεταβατικότητα (δηλ. η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση του ατόμου). Οι αλλαγές (που συναρτώνται με την βιολογική και ψυχική ωρίμανση του ατόμου). Η κρισιμότητα (που συνδέεται με την ανάληψη των ευθυνών και την εδραίωση της ανεξαρτησίας του ατόμου. Εννοείται ότι η οιαδήποτε εμπλοκή ή απώλεια της σκυτάλης σηματοδοτεί παρατεταμένη και προβληματική εφηβεία «στον στίβο της ζωής» του ατόμου). 2. H μουσική επένδυση της εργασίας βασίσθηκε στο: «Another brick in the wall», μια πρωτοποριακή για την εποχή της μουσική σύνθεση, με τεράστια εμπορική επιτυχία (Νοέμβριος 1979). Εντάσσεται στο γνωστό μουσικό άλμπουμ με τίτλο «The Wall», του διάσημου βρετανικού ροκ συγκροτήματος των Pink Floyd και αποτελεί ύμνο για τους νεωτεριστικούς και συγκινησιακά φορτισμένους στίχους της ενάντια στα κάθε είδους τείχη, που υψώνουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, στην καταπιεστική εκπαίδευση που πληγώνει ανεξίτηλα, την αχρείαστα σκληρή κι εχθρική κοινωνία, που αποξενώνει και καταπνίγει κάθε μορφής δημιουργικότητα... 25