Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΟ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Κ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ Γ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΣ ΟΝΟΜΑ: IΩΑΝΝΗΣ ΣΚΟΡ ΙΑΛΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ:

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 5 Κεφάλαιο 1 : Ιδιωτική ζωή 1.1 Προσδιορισµός του ιδιωτικού βίου ηµόσια, Ιδιωτική και Απόρρητη Σφαίρα Προστασία της ιδιωτικής ζωής και του ενδιαφέροντος του κοινού Στάθµιση της ιδιωτικής ζωής και του ενδιαφέροντος του κοινού Απαραβίαστος πυρήναςτης ιδιωτικής ζωής. Μεταβλητό µέτρο απορρήτου της ιδιωτικής ζωής ικαίωµα επί της ιδίας εικόνας Πρόσωπα της Επικαιρότητας Περιεχόµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας Το δικαίωµα της προσωπικότητας ως όριο αναζητήσεως πληροφοριών Αιτιώδης Συνάφεια του ικαιώµατος της Προσωπικότητας και του θεσµού της ηµοσιότητας ικαιολογητικοί λόγοι ή λόγοι που αίρουν τον παράνοµο χαρακτήρα της επεµβάσεως 20 2

3 Κεφάλαιο 2 : Τύπος 2.1 Έννοια του Τύπου ιακρίσεις του Τύπου Αποστολή του Τύπου Λειτουργίες του Τύπου Έννοια-Ορισµός-Περιεχόµενο της Ελευθεροτυπίας Όρια της Ελευθερίας του Τύπου 34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : Τύπος και προστασία της ιδιωτικής ζωής 3.1 ικαίωµα απαντήσεως Αγωγή προς εκτέλεση του δικαιώµατος απαντήσεως Αµυντικά µέσα προστασίας της προσωπικότητας Ασφαλιστικά µέτρα Αποκαταστατικά µέτρα προστασίας Αγωγή αποζηµιώσεως Αγωγή ικανοποιήσεως της µη περιουσιακής ζηµίας Αγωγή αποδόσεως κέρδους βάσει της ΑΚ Συµπέρασµα 49 3

4 Βιβλιογραφία 50 Νοµοθετικά κείµενα 52 Νοµολογία 53 Πίνακας Ληµµάτων 64 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο καθηγητής του συνταγµατικού δικαίου ΝΝ Σαρίπολος έλεγε ότι από την άποψη ενός συνταγµατικού πλάσµατος, ο Τύπος είναι η τέταρτη εξουσία. Αλλά από την άποψη της «πραγµατικής αλήθειας» είναι η πρώτη εξουσία. Ο Τύπος ελέγχει και οδηγεί και το λαό να ελέγχει, άρα οδηγεί το λαό στο να σκέπτεται και να ζει την πολιτική ζωή της δηµοκρατίας. Ο Τύπος διαφωτίζει, καθοδηγεί και διαµορφώνει κυριολεκτικά την κοινή γνώµη, αυτή την διάχυτη δύναµη, που έµµεσα ή άµεσα επηρεάζει κατά ένα βαθµό κάθε απόφαση, κάθε κίνηση µέσα στο µηχανισµό της πολιτικής ζωής. Η δύναµη αυτή είναι απέραντη, είναι κυριολεκτικά ακαταµέτρητη. Για αυτό και πολλές φορές εγκυµονεί κινδύνους όπως καθετί που υπερφυσικά γιγαντώνεται και διαπλέκεται µε το σύνολο, θα µπορούσαµε να πούµε, της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ενας από τους ευαίσθητους τοµείς που συχνά γίνεται αντικείµενο προσβολών από τον τύπο, είναι η ιδιωτική ζωή, ένα δικαίωµα, φορέας του οποίου είναι κάθε πολίτης ευνοµούµενης και δηµοκρατικής πολιτείας, που όµως σε ορισµένες περιπτώσεις βάναυσα καταστρατηγείται. Η συγκεκριµένη εργασία αποσκοπεί αφενός µεν στην παρουσίαση των δύο επιµέρους συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων, αφετέρου δε στην καταγραφή του 5

6 νοµικού πλέγµατος που δηµιουργεί τον προστατευτικό κλοιό του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής από τον τύπο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 I ΙΩΤΙΚΗ ΖΩΗ 1.1 Προσδιορισµός του Ιδιωτικού Βίου ηµόσια, Ιδιωτική και Απόρρητη Σφαίρα Βάσει του κύκλου της δραστηριότητας των προσώπων δικακρίνουµε τον δηµόσιο βίο και τον ιδιωτικό ή οικογενεισκό βίο. Ο δικός µας νοµοθέτης οµιλεί περί ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου, δεν παρέχει όµως κανέναν ορισµό για την έννοιά του. Αλλά από τη φύση του πράγµατος δεν είναι δυνατός ο νοµοθετικός καθορισµός των εννοιών. Σαφής διαχωρισµός των ορίων µεταξύ ιδιωτικού βίου και συµµετοχής στον δηµόσιο βίο είναι δυσχερέστατος. Εξαρτάται από το πρόσωπο του φορέα κλπ. Ιδιωτική ζωή γενικά είναι το δικαίωµα του καθενός να διαµορφώνει και να ρυθµίζει τη ζωή του όπως αυτός νοµίζει, ανώνυµα, ανενόχλητα από ξένες επεµβάσεις. Ιδιωτικός βίος είναι το τµήµα εκείνο της σφαίρας της ζωής του ατόµου, που αφορά τη δραστηριότητα και τη συµπεριφορά του, όχι ως πολίτη ή επαγγελµατία, αλλά ως ανθρώπου και δεν συνδέεται άµεσα µε τις ανάγκες της κοινωνικής συµβίωσης. Είναι αυτονόητο ότι η σφαίρα αυτή επιφυλάσεται αποκλειστικά στο άτοµο, εφ όσον το ίδιο επιζητεί τη διατήρησή της µακριά από τη δηµοσιότητα. Ως προς την έννοια του ιδιωτικού βίου, είναι γνωστό ότι η έννοια αυτή προσδιορίζεται από το αντικειµενικό κριτήριο των 6

7 επικρατουσών κοινωνικών αντιλήψεων σε συνδυασµό όµως και µε το υποκειµενικό κριτήριο της βουλήσεως του ενδιαφεροµένου ατόµου. 1 Εκτός όµως από τη δηµόσια σφαίρα και την ιδιωτική, είναι απαραίτητη και µία τρίτα διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας και αυτή είναι η σφαίρα του απορρήτου. Η σφαίρα του απορρήτου περιλαµβάνει πάντα τα αφορώντα στο πρόσωπο γεγονότα, τα οποία δεν είναι γενικώς γνωστά. Πρόκειται περί αυστηρώς προσωπικών ζητηµάτων, γεγονότων, εκδηλώσεων ή αισθηµάτων, τα οποία κατά κανόνα δεν εκµυστηρεύεται κανένας ούτε στους πιο στενούς του συγγενείς. Βέβαια, η δηµοσίευση γεγονότων της απόρρητης σφαίρας σε σπάνιες περιπτώσεις δικαιολογείται λόγω σοβαρού συµφέροντος ενηµερώσεως της κοινωνικής ολότητος. Βάσει των επικρατουσών κοινωνικών αντιλήψεων, αναγνωρίζεται σε κάθε κοινωνία ένας γενικά παραδεκτός πυρήνας θεµάτων, τα οποία κάθε άτοµο, ανεξάρτητα από το επάγγελµα και την κοινωνική του θέση, δικαιούται να κρατήσει µυστικά, ένας πυρήνας στον οποίο δεν επιτρέπεται να εισχωρήσουν τρίτοι. Στον πυρήνα αυτό τπυ απορρήτου ανήκουν π.χ η ερωτική ζωή, τα κρυφά σωµατικά ελαττώµατα, οι ενδοοικογενειακές έριδες.. Η διείσδυση στην ιδιωτική σφαίρα προσβάλλει την προσωπικότητα (βλ. πρκ.) του ανθρώπου. Η διείσδυση στην απόρρητη σφαίρα, εφόσον είναι εµφανής η βούληση του ενδιαφεροµένου προς τήρηση των µυστικών συνιστά προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. 2 Ο ιδιωτικός βίος είναι από τα αγαθά της προσωπικότητας που προσβάλλονται τόσο κατά το στάδιο της δηµοσιογραφικής έρευνας όσο και κατά τη δηµοσίευση της ανακοίνωσης. Χαρακτηριστικό επίσης του δικαιώµατος είναι ότι, ενώ πηγάζει από από το δικαίωµα-πλαίσιο της προσωπικότητας, περιλαµβάνει και αυτό µια σειρά από επιµέρους έννοµα αγαθά, τα οποία, σε άλλες έννοµες τάξεις τείνουν ή έχουν ήδη αναχθεί σε αυτοτελή δικαιώµατα, όπως το δικαίωµα της ανωνυµίας ή το δικαίωµα της εξωτερικής εικόνας ζωής. Ως προσβολές του ιδιωτικού βίου 1 Κονταξής Αθ. «Τύπος και ίκαιον», σελ Κρίππας Γ. Ελευθερία του Τύπου έναντι του δικαιώµατος επί του ιδιωτικού βίου» 7

8 θεωρούνται οι επεµβάσεις µε τις οποίες παραβιάζονται τα όρια του ιδιωτικού βίου, όπως η συστηµατική παρακολούθηση, η υποκλοπή ιδιωτικών συζητήσεων µέσω τεχνικών εγκαταστάσεων κάθε είδους, η µυστική φωτογράφηση σε ιδιωτικούς χώρους, η αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. 3 Σε αυτό το σηµείο θα ήταν ενδιαφέρον να αναφερθούν και οι τρείς διαστάσεις του ιδιωτικού βίου κατά τον κ Μαυριά. Οι τρείς αυτές διαστάσεις είναι οι εξής : α. Η αντικειµενική ή ουσιαστική διάσταση του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου εναντίον της δηµόσιας εξουσίας. Η εν λόγω διάσταση περιλαµβάνει το δικαίωµα του ατόµου να καθορίζει ποιες από τις πληροφορίες που το αφορούν θα περιέρχονται σε γνώση των τρίτων και ποιοι θα είναι οι αποδέκτες της πληροφόρησης. β. Η αντικειµενική ή ουσιαστική διάσταση του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου εναντίον της κοινωνίας. Στην περίπτωση αυτή υπάγεται η προστασία του ατόµου από τη διακινδύνευση του ιδιωτικού βίου κατά δύο τρόπους: α. την εµπορικοποίηση της πληροφόρησης πάνω στο άτοµο και β. την εισβολή της καταναλωτικής διαφήµισης, η οποία προβάλλει τρόπους ζωής και αντιλήψεις που συντελούν στη διαµόρφωση οµοιόµορφων προτύπων, καταλύοντας έτσι µια θεµελιώδη προυπόθεση του δηµοκρατικού βίου, τον πλουραλισµό απόψεων και εκδηλώσεων. γ. Η θεσµική διάσταση του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου Επισηµαίνεται η αδυναµία της αντικειµενικής διάστασης του δικαιώµατος να παράσχει καθολική προστασία στον ιδιωτικό βίο, ιδιαίτερα σε θέµατα γάµου και οικογένειας, που απαιτούν ένα ειδικό θεσµικό πλαίσιο προστασίας εναντίον εισβολών οι οποίες πραγµατώνονται µε την άντληση πληροφοριών από τρίτους 3 Καράκωστας Γ. «Προσωπικότητα και Τύπος» 8

9 και θέτουν σε κίνδυνο την οµαλή εναλλαγή ρόλων. Εννοείται ότι ο γάµος και η οικογένεια, αν και αποτελούν θεσµούς, δεν παύουν να αφορούν τον βίο φυσικών προσώπων, ο οποίος προσβάλλεται εξίσου από τη δράση τόσο της κρατικής όσο και της ιδιωτικής εξουσίας. 1.2 Προστασία της ιδιωτικής ζωής και του ενδιαφέροντος του κοινού. Ιδιαίτερη θεωρητική και πρακτική σηµασία παρουσιάζει το ζήτηµα των περιορισµών της ελευθερίας του Τύπου που προκύπτουν από το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής (ιδιωτικού βίου). Το έννοµο αγαθό, προστατεύεται έναντι του κράτους από το ίδιο το Σύνταγµα. Οι σχετικές συνταγµατικές διατάξεις επενεργούν έµµεσα και στις σχέσεις µεταξύ των ιδιωτών (έµµεση τριτενέργεια). Το έννοµο αγαθό της ιδιωτικής ζωής προστατεύεται και από τις διεθνείς διακηρύξεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Προστατεύονται επίσης από το άρθρο 57 του ΑΚ που αναγνωρίζει το γενικό δικαίωµα της προσωπικότητας, στο οποίο περιλαµβάνεται και η προστασία του απορρήτου της ιδιωτικής ζωής. Επίσης σε επίπεδο κοινού νόµου προστατεύεται το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου από το άρθρο 366 του ΠΚ, το οποίο προβλέπει το ατιµώρητο της δυσφηµήσεως, αν το δυσφηµιστικό γεγονός είναι µεν αληθινό, αλλά απαγορεύεται η απόδειξη της αλήθειας του γεγονότος αυτού «οσάκις τούτο αφορά αποκλειστικώς εις σχέσεις του οικογενειακού ή ιδιωτικού βίου, µη θιγούσας το δηµόσιον συµφέρον, και ο ισχυρισµός ή η διάδοσις εγένετο κακοβούλως». 9

10 Το έννοµο αγαθό του απορρήτου του ιδιωτικού βίου προσβάλλεται κάθε φορά που στοιχεία της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής κοινοποιούνται χωρίς τη συναίνεση του θιγόµενου προσώπου. Από την άλλη πλευρά το κοινό έχει αξίωση ενηµερώσεως, που δεν είναι µεν ρητώς κατοχυρωµένη στο Σύνταγµα, αλλά χωρίς την οποία το κοινό και ο καθένας «κοινός άνθρωπος» δεν µπορεί να ασκήσει εύκολα και υπεύθυνα το κατοχυρωµένο από το άρθρο 5 παρ. 1 δικαίωµα συµµετοχής του στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, ή το επίσης κατοχυρωµένο από το Σύνταγµα άρθρο 51 παρ. 3 εκλογικό του δικαίωµα. Στο πλαίσιο του δικαιώµατος του κοινού έχει ο Τύπος δικαίωµα πληροφορήσεως του κοινού. 1.3 Στάθµιση της ιδιωτικής ζωής και του ενδιαφέροντος του κοινού Η σύγκρουση αυτή µεταξύ του ατοµικού δικαιώµατος της ιδιωτικής σφαίρας και του δηµοσίου συµφέροντος της ενηµερώσεως του κοινού µπορεί να λυθεί µόνο µε µία στάθµιση των δύο εννόµων αγαθών. Μια γενική και αφηρηµένη στάθµιση δεν είναι όµως καταρχήν δυνατή, γιατί κανένα από τα δύο συγκρουόµενα αγαθά δεν είναι a priori υπέρτερο ή υποδεέστερο του άλλου. Μόνο σε επίπεδο κάποιας εξειδικεύσεως των δύο εννόµων αγαθών είναι δυνατή η στάθµιση, όπως π.χ αυτή στην οποία προέβη ο νοµοθέτης απαγορεύοντας τη δηµοσίευση λεπτοµερειών σχετικά µε αυτοκτονίες ή δίκες διαζυγίου. Κατά κανόνα όµως στη συγκεκριµένη και εν όψει των συγκεκριµένων συνθηκών και της συµπεριφοράς του θιγόµενου προσώπου είναι η στάθµιση δυνατή, αν και 10

11 συχνά όχι εύκολη. Στις περισσότερες περιπτώσεις το πρόβληµα δεν είναι µόνο, αν στη συγκεκριµένη περίπτωση, πρέπει να αποδοθεί προτεραιότητα στο δηµόσιο συµφέρον της ενηµερώσεως του κοινού ή στην προστασία της ιδιωτικής σφαίρας. Συνήθως τίθεται και το ερώτηµα, αν ο βαθµός της συγκεκριµένης προσβολής της ιδιωτικής σφαίρας είναι ανάλογος προς το προστατευτέο στη συγκεκριµένη περίπτωση δηµόσιο συµφέρον της ενηµερώσεως του κοινού ή αν, αντιθέτως, η προσβολή είναι επαχθέστερη του αναγκαίου µέτρου. Η εφαρµογή ατή της αρχής της αναλογικότητας, που αρχίζει µε τη εξέταση του εξεταζόµενου µέτρου είναι απαραίτητη σε κάθε περιορισµό ατοµικού δικαιώµατος. Ειδικότερα, στην περίπτωση περιορισµών της ελευθερίας της γνώµης και της πληροφορίας, η ΕΣ Α επιτρέπει µόνο τους περιορισµούς που αποτελούν αναγκαία µέτρα σε µία δηµοκρατική κοινωνία. Η αρχή της δηµοσιότητας που διέπει κατά κανόνα µία φιλελεύθερη δηµοκρατία επιβάλλει τη δηµοσιότητα της πολιτικής διαδικασίας. Ο πολιτικός βίος είναι πάντοτε δηµόσιος βίος. Εποµένως, δεν συµβιβάζονται µε µία δηµοκρατική κοινωνία κατά την έννοια των ανωτέρω διατάξεων, µέτρα που αίρουν ή περιορίζουν σηµαντικά τη δηµοσιότητα του πολιτικού βίου. Σε µία δηµοκρατία, το τεκµήριο είναι υπέρ της δηµοσιότητας του βίου αυτών προπάντων που αποφάσισαν να γίνουν δηµόσιοι άνδρες. 1.4 Απαραβίαστος πυρήνας της ιδιωτικής ζωής. Μεταβλητό µέτρο απορρήτου της ιδιωτικής ζωής Για τη στάθµιση των δύο εννόµων αγαθών και την εξέταση της αναγκαιότητας και εν γένει αναλογικότητας της προσβολής της ιδιωτικής ζωής είναι αναγκαίος ο 11

12 εγγύτερος προσδιορισµός της προστατευτέας ιδιωτικής ζωής και του προστατευτέου ενδιαφέροντος του κοινού και κατ ακολουθίαν του τύπου. Και στις δύο περιπτώσεις, τα κριτήρια ποικίλουν ανάλογα µε τις συγκεκριµένες περιστάσεις και τις υποκειµενικές συνθήκες. Ουδέποτε όµως σε µια δηµοκρατική κοινωνία δεν δηµοσιοποιείται πλήρως η ιδιωτική ζωή ούτε καταργείται πλήρως η δηµοσιότητα της κοινωνικής ζωής. Αντιθέτως το Σύνταγµα προστατεύει ένα απαραβίαστο πυρήνα της ιδιωτικής ζωής. Από την άλλη πλευρά υπάρχει πάντα το ενδιαφέρον του κοινού για την ιδιωτική ζωή διάφορων ατόµων, το οποίο σε ένα ορισµένο βαθµό είναι δικαιολογηµένο. Οι δύο κύκλοι δηλαδή του ιδιωτικού βίου και του ενδιαφέροντος του κοινού είναι σε µια δηµοκρατική κοινωνία επάλληλοι. Εποµένως το µέτρο απορρήτου της ιδιωτικής ζωής είναι µεταβλητό. Πάντοτε παραµένει όµως ένας απαραβίαστος πυρήνας που προσβάλλεται όταν αποκαλύπτονται πλευρές της ενδόµυχης ζωής σε βαθµό ή µε τρόπο που να θίγεται η προσωπική αξιοπρέπεια του ατόµου. 1.5 Το δικαίωµα επί της ιδίας εικόνας Στοιχείο της προσωπικότητας που υπόκειται σε προσβολές εκ µέρους του τύπου και των ΜΜΕ είναι η εικόνα του προσώπου, η οποία και έχει αναγνωρισθεί ως αυτοτελές δικαίωµα που θεµελιώνεται στην ΑΚ 57. Όπως γίνεται δεκτό από τη θεωρία και τη νοµολογία, απαγορεύεται η φωτογράφηση προσώπου και η έκθεση της φωτογραφίας σε κοινή θέα χωρίς τη συναίνεση του προσώπου 12

13 αυτού, εκτός αν πρόκειται για φωτογραφίες καθηµερινής επικαιρότητας ή προσώπων που ανήκουν στη σύγχρονη ιστορία. Επίσης απαγορεύεται η χρησιµοποίηση της εικόνας για διαφηµιστικούς σκοπούς, χωρίς τη συναίνεση του εικονιζόµενου προσώπου, διότι αποτελεί αυτόνοµη παράνοµη προσβολή της προσωπικότητάς του, έστω και αν δεν συνιστά µείωση της τιµής ή παραβίαση του απορρήτου της ιδιωτικής ζωής. Ως δικαίωµα επί της ιδίας εικόνας θεωρείται η εξουσία του προσώπου να αποφασίζει για την αποτύπωση, διάδοση ή δηµόσια έκθεση της απεικόνισης της µορφής του. Από τον παραπάνω ορισµό συνάγεται ότι η αξίωση προστασίας της εικόνας µπορεί να ασκηθεί είτε στο στάδιο της λήψεως είτε κατά τη διάδοσή της χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου. Κατά την κρατούσα άποψη, το δικαίωµα επί της ιδίας εικόνας είναι αυτοτελές, πράγµα που σηµαίνει ότι για την προστασία του σε περίπτωση προσβολής δεν απαιτείται να προσβάλλονται ταυτόχρονα και άλλα αγαθά της προσωπικότητας. Για τη λήψη και τη διάδοση της εικόνας απαιτείται, κατ αρχήν, συναίνεση του εικονιζοµένου, εκτός αν πρόκειται για πρόσωπα της επικαιρότητας ή για δηµόσια συνάθροιση προσώπων. Θα πρέπει όµως να σηµειωθεί, ότι ακόµα και στις περιπτώσεις αυτές, η φωτογράφηση δεν πρέπει να στοχεύει στην αποτύπωση πτυχών του ιδιωτικού βίου του φωτογραφιζοµένου, εκτός αν πρόκειται για στιγµιότυπα που συνδέονται µε την ιδιότητα ή το λειτούργηµα του συγκεκριµένου προσώπου. Πέραν όµως από τη φωτογράφηση, τα πρόσωπα της επικαιρότητας οφείλουν να ανέχονται και τη γελοιογραφική απεικόνιση της µορφής τους. Με τη γελοιογραφική απεικόνιση ενός προσώπου ασκείται κριτική που, εφ όσον συνδέεται µε την ιδιότητα του 13

14 απεικονιζοµένου και δεν προκύπτει ή δεν διαφαίνεται σκοπός εξύβρισης ή δυσφήµησης, τα πρόσωπα της επικαιρότητας οφείλουν να ανέχονται. Αντιθέτως, δεν θα πρέπει να γίνει δεκτή η δυνατότητα λήψεως και δηµοσιεύσεως φωτογραφίας θανόντος προσώπου της επικαιρότητας επί της νεκρικής κλίνης. Η φωτογράφηση και έκθεση της φωτογραφίας προσώπων µε σωµατική µειονεξία συνιστά όχι µόνο προσβολή της εικόνας, αλλά και ανεπίτρεπτη προσβολή του ψυχικού κόσµού του ανθρώπου. Υπάρχει προσβολή της προσωπικότητας «όταν το φωτογραφιζόµενο άτοµο εµφανίζει στην επίµαχη φωτογραφία κάποια σωµατική του µειονεξία, απεικονίζεται γυµνό ή ηµίγυµνο ή τη φωτογραφία του συνοδεύει δηµοσίευµα στο οποίο τονίζονται σωµατικές µειονεξίες, άµεσα σχετιζόµενες µε τη δική του σωµατική µειονεξία» Πρόσωπα Της Επικαιρότητας Η έκταση της αξιώσεως σεβασµού της προσωπικότητας καθορίζεται κυρίως από τον ίδιο τον φορέα του δικαιώµατος, στον οποίο επαφίεται η περιχάραξη της κοινωνικής του παρουσίας. Η εξουσία αυτοπροσδιορισµού προκύπτει από τη σκέψη ότι κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να κρίνει ποιες πτυχές της προσωπικότητάς του θα αποκαλύψει στους τρίτους, να επιλέγει την εικόνα µε την οποία θα εµφανιστεί στον κοινωνικό του περίγυρο, να αποφασίζει πότε προσβάλλεται η προσωπικότητά του. Η εξουσία αυτοπροσδιορισµού δεν είναι ωστόσο απεριόριστη, αλλά υπόκειται σε ορισµένους συµφυείς περιορισµούς. Ο φορέας του δικαιώµατος οφείλει να ανέχεται επεµβάσεις στην προσωπικότητά του, οι οποίες συνδέονται µε τον 4 Καράκωστα Γ. «Το ίκαιον των ΜΜΕ», σελ

15 τρόπο ζωής που ο ίδιος επέλεξε. Όποιος µετέχει π.χ σε δηµόσια εκδήλωση π.χ σε δηµόσια διαδήλωση ή παρακολουθεί ποδοσφαιρικό αγώνα, αποδέχεται την εκ µέρους τρίτων παρακολούθησή του ή λήψη φωτογραφίας ή µαγνητοσκόπησή του.όποιος επιλέγει τη διακεκριµένη παρουσία του στην κοινωνική σφαίρα, πρέπει να υπολογίζει ή τουλάχιστον να µην αποκλείει ότι µπορεί να γίνει αντικείµενο συζητήσεως τρίτων. Αυτί ισχύει ιδίως για πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα ή που συµµετέχουν στην πολιτική ζωή, καθώς και για τα λεγόµενα πρόσωπα της σύγχρονης ιστορίας. Πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα δεν είναι µόνο οι δηµόσιο υπάλληλοι εν στενή εννοία, αλλά όλα τα πρόσωπα στα οποία έχει ανατεθεί νοµίµως, έστω και προσωρινά η άσκηση υπηρεσίας δηµόσιας, δηµοτικής, κοινοτικής ή άλλου νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου. Πολιτικοί είναι τα πρόσωπα που ασχολούνται µε την πολιτική µε την ευρεία έννοια και ασκούν πολιτικό αξίωµα Σύµφωνα µε την θεωρία που διατυπώθηκε στη γερµανική επιστήµη, τα πρόσωπα της σύγχρονης ιστορίας διακρίνονται σε πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας που ενδιαφέρουν γενικά το κοινό και σχετικής επικαιρότητας που απασχολούν την κοινή γνώµη εν όψει ενός εξαιρετικού και έκτακτου γεγονότος. Κατά τη νοµολογία «σε µια δηµοκρατική κοινωνία το άτοµο το οποίο αποφασίζει να αναλάβει µία οποιαδήποτε θέση που θεωρείται ή µπορεί να θεωρηθεί ότι αφορά το δηµόσιο βίο, υπόκειται στον αµείλικτο έλεγχο του τύπου, τον οποίο, εφ όσον δεω θίγει ανεπίτρεπτα την τιµή ή την υπόληψη, είναι υποχρεωµένο να ανεχθεί. 5. Σ αυτό το σηµείο θα ήταν ορθότερο να γίνει µια περαιτέρω διάκριση, η οποία αφορά στο κατά πόσον πρέπει να δηµοσιεύονται γεγονότα, τα οποία συνδέονται αµέσως µε την ιδιότητα των προσώπων ή αρκεί να συνδέονται εµµέσως. Πρέπει, λοιπόν, να διακρίνουµε τα πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας σε γενικού και περιορισµένου ενδιαφέροντος. Όσον αφορά στο πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας γενικού ενδιαφέροντος, επιτρέπεται η δηµοσίευση γεγονότων του ιδιωτικού βίου, εφ όσον συνδέονται απλώς ή εµµέσως µε την ιδιότητά τους. 5 Καράκωστας Γ. «Το ίκαιον των ΜΜΕ», σελ 179επ. 15

16 Αντίθετα για τα πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας περιορισµένου ενδιαφέροντος επιτρέπεται η δηµοσίευση γεγονότων ιδιωτικού βίου µόνο εφ όσον συνδέονται άµεσα µε την ιδιότητα ή το λειτούργηµά τους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι είναι επιτρεπτή η δηµοσίευση της εικόνας µιας νεαρής ηθοποιού του ελαφρού θεάτρου, στην οποία εµφανίζεται σε προκλητική στάση. Όµως δεν είναι επιτρεπτή η δηµοσίευση της ίδιας φωτογραφίας µιας διάσηµης επιστήµονος. Κι αυτό συµβαίνει γιατί η νεαρή ηθοποιός είναι πρόσωπο απόλυτης επικαιρότητας γενικού ενδιαφέροντος, ενώ η επιστήµονας είναι περιορισµένου ενδιαφέροντος. Σε αυτό το σηµείο πρέπει να διευκρινίσουµε ότι η ίδια διάκριση γενικούπεριορισµένου ενδιαφέροντος δεν νοείται στα πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας, αφού ούτως ή άλλως απασχολούν την κοινή γνώµη για πολύ περιορισµένο χρονικό διάστηµα. Για τα πρόσωπα της επικαιρότητας, λοιπόν, υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιαφέρον του κοινού να έχει πλήρη και ολοκληρωµένη εικόνα της προσωπικότητάς τους, που σηµαίνει γνώση των στοιχείων της ιδιωτικής τους ζωής, η οποία όµως δεν επιτρέπεται να φτάσει µέχρι την σφαίρα του απορρήτου. Τα πρόσωπα της επικαιρότητας οφείλουν, συνεπώς, να ανέχονται επεµβάσεις που δικαιολογούνται από το ενδιαφέρον της κοινής γνώµης ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ Περιεχόµενο Του ικαιώµατος Της Προσωπικότητας Όπως γίνεται σήµερα δεκτό στα περισσότερα ευρωπαικά κράτη, η προστασία της προσωπικότητας καταλαµβάνει τα διάφορα συνδεόµενα µε το πρόσωπο αγαθά: τιµή, αγαθά της ιδιωτικής ζωής και της σφαίρας του απορρήτου, 6 Κπίππας Γ. «Ελευθερία του Τύπου έναντι του δικαιώµατος επί του ιδιωτικού βίου», σελ51επ. 16

17 σωµατική και ψυχική ακεραιότητα, υγεία, όπως επίσης στοιχεία εξατοµικεύσεως κάθε ατόµου (π.χ όνοµα, εικόνα). Το δικαίωµα της προσωπικότητας θεωρείται διακαίωµα «πλαίσιο», στο οποίο περιλαµβάνονται αφ ενός εκφάνσεις που συνθέτουν την αξία του ανθρώπου, αποτελώντας αναπόσπαστα στοιχεία της ανθρώπινης ιδιότητας, και αφετέρου συντελεστές καθοριστικοί της ατοµικότητας του προσώπου. Ο χαρακτηρισµός του δικαιώµατος της προσωπικότητας ως δικαίωµα «πλαίσιο» ανάγεται στη γερµανική διδασκαλία, όπου αποτελεί και την κρατούσα άποψη. Το ιδιωτικού δικαίου δικαίωµα της προσωπικότητας διατυπώνεται στη γενική ρήτρα της ΑΚ 57, µέσω της οποίας αναγνωρίζεται ένα γενικό, απόλυτο δικαίωµα του καθενός, µε το οποίο εξασφαλίζεται η προστασία της προσωπικότητας και γενικότερα η προάσπιση της αξίας του ανθρώπου. Η ΑΚ αποτελεί συγκερασµό των συνταγµατικών διατάξεων 2 παρ.1 και 5 παρ.1. κατά τρόπο ώστε περιλαµβάνεται τόσο ο σεβασµός της αξίας του ανθρώπου, όσο και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ως εκ τούτου, η ΑΚ 57 δεν λειτουργεί µόνο υπέρ του προσβληθέντος από τον τύπο ή άλλο µέσο µαζικής επικοινωνίας, αλλά προστατεύει και τον συντάκτη του δηµοσιεύµατος, εφ όσον ενήργησε ως εκπρόσωπος του τύπου και τήρησε τις συναλλακτικές υποχρεώσεις του τύπου. Από τη διατύπωση της ΑΚ 57 διαφαίνεται ότι ενσυνείδητα ο νοµοθέτης απέφυγε να οριοθετήσει το δικαίωµα της προσωπικότητας, επιτρέποντας µε τον τρόπο αυτό τη συνεχή διεύρυνση του περιεχοµένου του δικαιώµατος. Υπό την έννοια αυτή, η γενική ρήτρα της ΑΚ 57 είναι δυνατόν να χαρακτηρισθεί ως 17

18 κατευθυντήρια για τον ερµηνευτή του δικαίου, διότι η έννοια της προσωπικότητας αποτελεί αντικείµενο αναζητήσεως και όχι προκαθορισµένη διάσταση Το ικαίωµα Της Προσωπικότητας Ως Όριο Της Αναζητήσεως Πληροφοριών Ιδιωτικού δικαίου όρια της ελευθερίας αναζητήσεως πληροφοριών εκ µέρους των δηµοσιογραφικών οργάνων αποτελούν οι διατάξεις περί προστασίας της προσωπικότητας (ΑΚ 57-59), οι διατάξεις περί αδικοπραξιών (ΑΚ 914,918,919 και 932), ο ν. 1178/1981 περί αστικής ευθύνης του τύπου, καθώς και οι διατάξεις του ν.2472/97 περί προστασίας του ατόµου από την επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων. Όριο της ελευθερίας αναζητήσεως πληροφοριών από τη ιοίκηση αποτελεί επίσης η διάταξη της παρ.3 του άρθρου 5 του ν. 2690/1999 «περί κυρώσεως του Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας», σύµφωνα µε την οποία το δικαίωµα γνώσης διοικητικών εγγράφων που φυλάσσονται στις δηµόσιες υπηρεσίες δεν υφίσταται στις περιπτώσεις που το έγγραφο αφορά την ιδιωτική ζωή ή οικογενειακή ζωή τρίτου ή παραβλάπτεται απόρρητο, το οποίο προβλέπεται από ειδικές διατάξεις. Όπως προαναφέρθηκε το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι δικαίωµα πλαίσιο, χαρακτηριζόµενο από την ευρύτητα της γενικής ρήτρας µε την οποία κατοχυρώνεται από την έννοµη τάξη. Η a priori οριοθέτηση του δικαιώµατος της 7 Κράκωστας Γ. «Το ίκαιον των ΜΜΕ», σελ 175επ. 18

19 προσωπικότητας δεν είναι εφικτή, όπως δεν είναι δυνατή και η ιεράρχηση των επιµέρους αγαθών που περικλείει. 1.8 Αιτιώδης Συνάφεια του ικαιώµατος της Προσωπικότητας και του θεσµού της ηµοσιότητας Γενικά η εφαρµογή κάποιου θεµελιώδους δικαιώµατος µέσα σε κάποιο θεσµό µπορεί να γίνει κατά δύο τρόπους: Έιτε ως εφαρµογή όλης της έκτασης του περιεχοµένου του δικαιώµατος, δηλαδή ως ως εφαρµογή του γενικού περιεχοµένου του, είτε ως εφαρµογή του θεσµικού του περιεχοµένου. Το αν σε ένα συγκεκριµένο θεσµό, θα εφαρµοστεί το γενικό ή το θεσµικό περιεχόµενο του δικαιώµατος και ο καθορισµός του θεσµικού περιεχοµένου, το µέτρο δηλαδή της θεσµικής προσαρµογής του δικαιώµατος, προσδιορίζεται από το δεσµό αιτιώδους συνάφειας δικαιώµατος-θεσµού. 8 Συγκεκριµένα αιτιώδης συνάφεια είναι η συνάντηση των περιεχοµένων θεµελιώδους δικαιώµατος και θεσµού σε κοινό συστατικό στοιχείο. 9 Στη συγκεκριµένη περίπτωση, που εξετάζουµε τη σχέση του θεσµού της δηµοσιότητας µε το δικαίωµα της προσωπικότητας, παρατηρούµε τα εξης: Η δηµοσίευση φωτογραφιών στον Τύπο κάποιου προσώπου αποτελεί προσβολή του δικαιώµατος της ιδιωτικής ζωής, που απορρεέι από το µητρικό δικαίωµα της προσωπικότητας. Αντίθετα η δηµοσίευση των αντίστοιχων φωτογραφιών κάποιου προσώπου που απασχολεί τη δηµοσιότητα είτε στον καλλιτεχνικό, είτε στον πολιτικό, είτε στον κοινωνικό γενικά χώρο, δεν αποτελεί απαραίτητα 8 ηµητρόπουλος Α. «Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου» 2000, σελ ηµητρόπουλος Α. «Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου» 2000, σελ

20 προσβολή της ιδιωτικής ζωής. Χαρακτηριστικά, όπως λέει ο αγτόγλου 10 «όσο περισσότερο προβάλλει κανείς τον εαυτό του στην πολιτική, οικονοµική, καλλιτεχνική, κοινωνική και εν γένει δηµόσια ζωή της χώρας, τόσο περισσότερο οφείλει να ανέχεται την αποκάλυψη της ιδιωτικής του ζωής και την άσκηση έντονης δηµόσιας κριτικής, π.χ στον τύπο. Εποµένως το µέτρο του απόρρητου της ιδιωτικής ζωής είναι µεταβλητό.» 1.9 ικαιολογητικοί λόγοι ή λόγοι που αίρουν τον παράνοµο χαρακτήρα της επεµβάσεως ικαιολογητικοί λόγοι είναι τα περιστατικά που σε συγκεκριµένη περίπτωση επιτρέπουν σε ένα υποκείµενο του δικαίου να επέµβει στην προσωπικότητα του άλλου. Νόµιµη είναι η επέµβαση σε ξένο έννοµο αγαθό µόνο όταν αποτελεί το πρόσφορο µέσο για τη διατήρηση ενός υπό τις περιστάσεις τουλάχιστον ανάλογης αξίας εννόµου αγαθού. Η άποψη αυτή θεµελιώνεται στις αρχές της άµυνας και της κατάστασης ανάγκης, µε τις οποίες διευρύνονται οι λόγοι άρσεως του παράνοµου χαρακτήρα της πράξεως. Οι δικαιολογητικοί λόγοι είναι δυνατόν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες :α. σε αυτούς που θεµελιώνονται σε ιδιαίτερη διάταξη του νόµου, β. σε αυτούς που θεµελιώνονται στη συναίνεση του θύµατος, και γ. σε αυτούς που θεµελιώνονται στην ανάγκη προστασίας δικαιολογηµένου συµφέροντος. 10 αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α» σελ

21 Οι λόγοι που δικαιολογούν την επέµβαση στην προσωπικότητα είναι δυνατόν να διακριθούν σε απόλυτους και σχετικούς. Απόλυτοι είναι εκείνοι που επιτρέπουν στον δράστη να ενεργήσει όπως ενήργησε, χωρίς να χρειάζεται να προβεί σε προηγούµενη αξιολόγηση ή στάθµιση των αγαθών που συγκρούονται. Οι λόγοι αυτοί αναγνωρίζονται συνήθως ρητώς από το νόµο, όπως η συναίνεση του θύµατος, η ιδιότητα του ως προσώπου του δηµοσίου βίου κ.οκ. Σχετικός είναι ο λόγος που απαιτεί στάθµιση των συµφερόντων προκειµένου να κριθεί αν υπάρχει ή όχι δικαίωµα επεµβάσεως (π.χ φωτογράφηση ατόµου που δεν ανήκει στην κατηγορία των προσώπων της επικαιρότητας). α. Στάθµιση Συµφερόντων Η εφαρµογή ή όχι των διατάξεων περί προστασίας της προσωπικότητας από επεµβάσεις των ΜΜΕ κρίνεται βάσει του αποτελέσµατος της σταθµίσεως των δύο αντιτιθεµένων έννοµων αγαθών ή συµφερόντων: της προστασίας της προσωπικότητας και της ελευθερίας του τύπου και των ΜΜΕ. Το θέµα είναι µε ποιο τρόπο θα πραγµατοποιηθεί η στάθµιση. Αφετηρία της σταθµίσεως µπορούν να αποτελέσουν οι συγκρουόµενες ατοµικές ελευθερίες, η ελευθερία αναπτύξεως της προσωπικότητας και η ελευθερία της εκφράσεως, οι οποίες ανήκουν αδιάσπαστα στην αξία του ανθρώπου. Η στάθµιση όµως µπορεί να ξεκινήσει και από το απόλυτο δικαίωµα της προσωπικότητας του προσβληθέντος. Η επέµβαση στο έννοµο αυτό πεδίο είναι κατ αρχήν παράνοµη, εφ όσον διαπιστωθεί ότι το προσβληθέν αγαθό αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας. Αφού διευκρινιστεί ότι το αγαθό που προσεβλήθη περιλαµβάνεται στο πεδίο 21

22 αυτό, σε ένα δεύτερο βήµα εξετάζεται κατά πόσον ο προσβάλλων είναι δυνατόν να επικαλεσθεί ένα «δικαίωµα» επεµβάσεως, έναν από το νόµο οριζόµενο λόγο άρσεως του παράνοµου χαρακτήρα της πράξεως(άµυνα, κατάσταση ανάγκης) ή την ύπαρξη δικαιολογηµένου συµφέροντος, µέσω του οποίου εκφράζεται η συνταγµατική αρχή της ελευθεροτυπίας στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου. Οσάκις ο νόµος προβλέπει έναν απόλυτο λόγο, ο οποίος δικαιολογεί την συµπεριφορά του δράστη, η επιλογή ή η στάθµιση γίνεται από τον νοµοθέτη, ενώ ο δικαστής καλείται να τον εφαρµόσει στα συγκεκριµένα πραγµατικά περιστατικά. Εάν ο λόγος είναι σχετικός, η αρµοδιότητα αυτή ανήκει στον δικαστή, του οποίου όµως η ελευθερία δεν είναι απεριόριστη. Ο δικαστής θα πρέπει να λάβει υπόψην την προσβολή και το δικαιολογητικό λόγο που επικαλείται ο δράστης. β. Συναίνεση Η αναγνώριση των εννόµων συνεπειών της συναινέσεως θεµελιώνεται στην αρχή σύµφωνα µε την οποία κάθε άτοµο είναι ελεύθερο να δεχθεί ή αντίθετα να αρνηθεί τα δικαιώµατά του. Η άρνηση όµως δεν αναφέρεται στο δικαίωµα καθ αυτό, αλλά στην άσκησή του σε συνάρτηση µε µια συγκεκριµένη επέµβαση. Ο νοµικός χαρακτήρας της συναινέσεως αµφισβητείται ιδιαίτερα. Ενώ παλαιότερα ο δικαιοπρακτικός χαρακτήρας της συναινέσεως ήταν γενικά αποδεκτός, σήµερα αµφισβητείται η δυνατότητα επεµβάσεως µέσω δικαιοπραξίας σε προσωπικά έννοµα αγαθά, όπως είναι η προσωπικότητα. Για το λόγο αυτό υποστηρίζεται ότι η συναίνεση αποτελεί υλική πράξη µε την ιδιοµορφία ότι για την ερµηνεία της και τις προυποθέσεις της λαµβάνονται 22

23 υπόψην οι διατάξεις περί δικαιοπρακτικής βουλήσεως. Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι όταν η συναίνεση περιλαµβάνει στοιχεία της προσωπικότητας που δεν έχουν εµπορευµατικό χαρακτήρα, επιβάλλεται να ληφθεί υπόψην η βούληση του φορέα του δικαιώµατος, ανεξάρτητα από τη δικαιοπρακτική του ικανότητα. Η αναγνώριση στους ανηλίκους δικαιώµατος µη αποδοχής συναινέσεως του νοµίµου αντιπροσώπου εξαρτάται από τη φυσική ικανότητα του ανηλίκου να εκτιµήσει την αξία του εννόµου αγαθού και τις συνέπειες της επεµβάσεως. Αναγκαίο, συνεπώς, στοιχείο δεν είναι η δικαιοπρακτική ικανότητα, η οποία και λείπει στη συγκεκριµένη περίπτωση, αλλά η ωριµότητα του προσώπου να κρίνει την αξία του αγαθού. Η συναίνεση µπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή, άµεση ή έµµεση. Το περιεχόµενό της όµως πρέπει να είναι σαφές και να µην αφήνει αµφιβολίες, προυπόθεση που κρίνεται βάσει των διατάξεων ΑΚ173 και 200. Έτσι γίνεται δεκτό ότι «η συναίνεση ηθοποιού να φωτογραφηθεί για να δηµοσιευθεί απλώς η φωτογραφία σε εφηµερίδα ή περιοδικά, δεν σηµαίνει ότι υπάρχει και συναίνεσή του για τη χρησιµοποίηση της φωτογραφίας για διαφήµιση εµπορευµάτων» και ότι «η συγκατάθεση για να χρησιµοποιηθούν οι φωτογραφίες σε ορισµένες και συγκεκριµένες διαφηµίσεις δεν έχει την έννοια της συγκαταθέσεως απεριορίστου χρήσεως και εκµεταλλεύσεως των φωτογραφιών για διαφηµίσεις». Εν πάση περιπτώσει, η συναίνεση έχει ως συνέπεια αφενός την κατάρτιση ενοχικής συµβάσεως µε την οποία ο δηλών δεσµεύεται να µην ασκήσει τα ένδικα µέσα που του παρέχονται και αφετέρου τη θεµελίωση λόγου άρσεως του παρανόµου της επεµβάσεως. 23

24 γ. ικαιολογηµένο συµφέρον ικαιολογηµένο συµφέρον υπάρχει όταν η θυσία που επιβάλλεται στο θύµα κρίνεται κατώτερη από το όφελος που µπορεί να αποκοµίσει µία οµάδα προσώπων ή το κοινωνικό σύνολο. Ως δικαιολογηµένο συµφέρον θα πρέπει να νοηθεί το συµφέρον του κοινού για πληροφόρηση. Το συµφέρον του κοινού για πληροφόρηση δεν συνιστά απόλυτο δικαιολογητικό λόγο επεµβάσεως στην προσωπικότητα, αλλά η επίκλησή του από το δράστη οδηγεί σε στάθµιση συµφερόντων. Κατά τη στάθµιση συµφερόντων πρέπει να ληφθούν υπόψην : α) Η συνταγµατική αναγνώριση της ελευθερίας εκφράσεως και ειδικότερα µέσω του τύπου και των λοιπών ΜΜΕ. β) Οι περιλαµβανόµενοι στο νόµο και σε καταστατικά δηµοσιογραφικών ενώσεων, συλλογικές συµβάσεις, διακηρύξεις ή δηµοσιογραφικούς κώδικες δεοντολογικοί κανόνες δηµοσιογραφικής συµπεριφοράς. γ) Τα διεθνή κείµενα που έχουν διατυπωθεί σχετικά µε τη θέση και τις δραστηριότητες του τύπου και των ΜΜΕ γενικότερα. Αποφασιστικό για το εάν η εκ µέρους του τύπου και των ΜΜΕ επίκληση δικαιολογηµένου συµφέροντος συνιστά λόγο που επιτρέπει την επέµβαση στην προσωπικότητα είναι το αληθές ή όχι του περιεχοµένου του δηµοσιεύµατος 11 α. Αληθή πραγµατικά περιστατικά 11 Μιχαηλίδης-Νουαρός «Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου» 24

25 Κατά κανόνα δικαιολογηµένο συµφέρον για τη δηµοσίευση ενός γεγονότος υπάρχει µόνο εφόσον το γεγονός ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. Ειδικότερα, σε περίπτωση δηµοσιευµάτων που αφορούν την τιµή ενός προσώπου, εάν ο ισχυρισµός είναι αληθής και δεν υπάρχει πρόθεση εξυβρίσεως ή δυσφηµήσεως, τότε δεν θίγεται το δικαίωµα τιµής και δεν τίθεται θέµα δικαιολογητικών λόγων της πράξεως. Εάν αντίθετα ο ισχυρισµός είναι αναληθής, τότε δεν υπάρχει πεδίο εφαρµογής της ελευθερίας εκφράσεως και δεν τίθεται συνεπώς θέµα αντικειµενικής συγκρούσεως συµφερόντων. Σύγκρουση υπάρχει µόνο από υποκειµενική πλευρά, εάν ο ισχυρισµός είναι µεν αναληθής, το αγνοεί όµως ο συντάκτης του δηµοσιεύµατος. Ακόµα και στην περίπτωση δικαιολογηµένου συµφέροντος, ο συντάκτης αληθούς δηµοσιεύµατος δεν απαλλάσσεται εάν στον προσβλητικό της προσωπικότητας ισχυρισµό υπάρχει σκοπός εξυβρίσεως ή δυσφηµήσεως. Σε περίπτωση που το δηµοσίευµα περιλαµβάνει περιστατικά που ανταποκρίνονται στην αλήθεια και για τα οποία υπάρχει δικαιολογηµένο συµφέρον, ο παράνοµος χαρακτήρας της επεµβάσεως στην προσωπικότητα εξαρτάται από την τήρηση ή όχι των συναλλακτικών υποχρεώσεων του τύπου και των ΜΜΕ. Είναι δυνατόν, λοιπόν, να εµφανιστούν στην πράξη δύο περιπτώσεις : α. ηµοσίευση αληθών περιστατικών για τα οποία υπάρχει δικαιολογηµένο συµφέρον και τήρηση εκ µέρους του συντάκτη των συναλλακτικών 25

26 υποχρεώσεων του τύπου.στην περίπτωση αυτή δεν τίθεται θέµα σταθµίσεως συµφερόντων, διότι δεν υπάρχει παράνοµη προσβολή της προσωπικότητας. β. ηµοσίευση αληθών περιστατικών για τα οποία υπάρχει δικαιολογηµένο συµφέρον, ο συντάκτης όµως παραβίασε µία από τις συναλλακτικές υποχρεώσεις του τύπου. Στην περίπτωση αυτή επιβάλλεται στάθµιση µεταξύ του εννόµου αγαθού της προσωπικότητας και του δικαιολογηµένου συµφέροντος. Ο παράνοµος χαρακτήρας της προσβολής θα πρέπει να ερευνηθεί σε συνάρτηση µε το αντικείµενο και τη µορφή του δηµοσιεύµατος. β. Ψευδή γεγονότα ηµοσιεύµατα ποτ δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια είναι ανακριβή. Ενδέχεται όµως το δηµοσίευµα να είναι µεν αληθές αλλά ελλιπές. Αν τα παραλειπόµενα στοιχεία είναι αναγκαία για την περιγραφή ενός γεγονότος, η εικόνα που παρέχεται στο κοινό δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα(π.χ δηµοσίευµα ή εκποµπή στα οποία αναφέρεται ότι ο Α πολιτικός εγκατέλειψε τη σύζυγό του και αρνείται να της παράσχει διατροφή, και αποσιωπάται το γεγονός ότι η σύζυγος διέπραξε µοιχεία και επιπλέον είναι εύπορη). Η αποσιώπηση σηµαντικών στοιχείων στα οποία ο εκπρόσωπος του τύπου είχε πρόσβαση, οδηγεί σε παραποίηση του δηµοσιευµένου γεγονότος, κατά τρόπο ώστε να καθίσταται στην ουσία συµφέροντος για δηµοσίευµα από το οποίο παραλείπονται στοιχεία αναγκαία αναληθές. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατή η επίκληση δικαιολογηµένου προς γνώση ενός πραγµατικού περιστατικού και προσιτά στον συντάκτη. Αν, αντιθέτως, τα παραλειπόµενα στοιχεία είναι ήσσονος σηµασίας για 26

27 το όλο δηµοσίευµα ή είναι µεν σηµαντικά, αλλά, παρόλο που επέδειξε την απαιτούµενη επιµέλεια, ο συντάκτης δεν είχε πρόσβαση σε αυτά, είναι δυνατή η επίκληση δικαιολογήµένου συµφέροντος για το ελλιπές δηµοσίευµα. Είναι ακόµα δυνατόν µία είδηση να είναι µεν αναληθής, να εντάσσεται όµως σε µί α πραγµατική κατάσταση για την οποία υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιάφέρον, όπωςπ.χ µία αναληθής είδηση που σχετίζεται µε ένα ευρύτερο και αποδεδειγµένο οικονοµικό σκάνδαλο. Η κρίση για το εάν είναι δυνατόν να υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιαφέρον για τη δηµοσίευση ανακριβών γεγονότων είναι αντικειµενική, χωρίς να ενδιαφέρει να ενδιαφέρει για την κρίση καθ εαυτή η υποκειµενική στάση του συντάκτη. Όπως και στην περίπτωση αναληθών πραγµατικών περιστατικών, το υποκειµενικό στοιχείο θα ληφθεί υπόψη για την κρίση του παράνοµου ή όχι χαρακτήρα της συµπεριφοράς. ιακρίνουµε, συνεπώς, εδώ τρείς περιπτώσεις: α. Αναληθείς πραγµατικοί ισχυρισµοί που συνδέονται µε µία αληθινή πραγµατική κατάσταση για την οποία υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιαφέρον και τήρηση των συναλλακτικών αρχών. Η περίπτωση αυτή οδηγεί σε στάθµιση συµφερόντων, όπως και προκειµένου για αναληθή πραγµατικά περιστατικά για τα οποία δεν τηρήθηκαν οι συναλλακτικές υποχρεώσεις.. β. Αναληθείς ισχυρισµοί που δεν συνδέονται µε µία αληθινή κατάσταση, ακόµα και αν ο συντάκτης τήρησε τις συναλλακτικές υποχρεώσεις δεν εµπίπτουν στην έννοια του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος και δεν οδηγούν σε στάθµιση συµφερόντων. 27

28 γ. Αναληθείς ισχυρισµοί που δεν συνδέονται µε µία αληθινή κατάσταση και ο συντάκτης δεν τήρησε τις συναλλακτικές υποχρεώσεις θεµελιώνουν το παράνοµο της προσβολής της προσωπικότητας και οδηγούν σε στάθµιση συµφερόντων. 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΥΠΟΣ-Γενικά στοιχεία 2.1 Έννοια Του Τύπου Τύπος είναι κάθε προιον, το οποίο προέρχεται από την τυπογραφία ή από άλλο µηχανικό, χηµικό ή φωτοχηµικό µέσον, µε το οποίο επιτυγχάνεται η παραγωγή µεγάλου αριθµού οµοίων αντιτύπων 13. Ο ορισµός αυτός της έννοιας του Τύπου περιεχόταν σε ένα παλαιό (1874) γερµανικό νόµο περί του τύπου, από τον οποίο τον παρέλαβε µετά ο δικός µας νοµοθέτης. Από τον ορισµό αυτό προκύπτει ότι δεν εµπίπτουν στην έννοια του Τύπου: (α) τα παραγόµενα µε γραφοµηχανή αντίτυπα, (β) ο κινηµατογράφος και όλα τα παρεµφερή µέσα µεταδόσεως λόγου ή παραστάσεως, (γ) η φωνογραφία, η ραδιοφωνία, η τηλεόραση, (δ) τα δηµόσια θεάµατα. Ζήτηµα γεννήθηκε, αν στην έννοια του Τύπου εµπίπτουν µόνο τα δηµοσιεύµατα που αποβλέπουν σε ιδεολογικούς σκοπούς ή και όσα σκοπούν στην κερδοσκοπία. Η ορθή γνώµη 12 Καράκωστας Γ. «Το ίκαιον των ΜΜΕ», σελ202επ. 13 Κόρσος ηµ. «Τύπος και Ραδιοτηλεόραση», σελ.5 28

29 είναι ότι από την έννοια του Τύπου δεν µπορούµε να αποκλείσουµε τα δηµοσιεύµατα που σκοπούν στην κερδοσκοπία. 2.2 ιακρίσεις Του Τύπου Ο Τύπος διακρίνεται στις εξής κατηγορίες: α. Σε Τύπο εν στενή εννοία και σε Τύπο εν ευρεία εννοία. Τύπος εν στενή εννοία είναι τα παραγόµενα µε την τυπογραφία προιόντα και Τύπος εν ευρεία εννοία είναι τα προιόντα που παράγονται µε κάθε άλλο µηχανικό, χηµικό ή φωτοχηµικό µέσο. β. Σε Τύπο περιοδικό και σε Τύπο µη περιοδικό. Περιοδικός Τύπος είναι ο κατά τακτά χρονικά διαστήµατα συνεχώς εκδιδόµενος, όπως οι εφηµερίδες και τα περιοδικά. Αντίθετα µη περιοδικός Τύπος είναι ο εκδιδόµενος όχι συνεχώς κατά τακτά χρονικά διαστήµατα αλλά εφάπαξ ή ακανονίστως, όπως τα βιβλία, τα φυλλάδια, οι προκηρύξεις. γ. Σε Τύπο γενικό και Τύπο ειδικό µε βάση το κριτήριο του κύκλου στον οποίο απευθύνεται ο Τύπος. δ. Σε Τύπο πληροφοριών και Τύπο εκφράσεως γνώµης. 29

30 ε. Σε Τύπο ανεξάρτητο και Τύπο κοµµατικώς εξαρτηµένο. στ. Σε Τύπο εθνικό και Τύπο τοπικό. ζ. Σε Τύπο ηµερήσιο, εβδοµαδιαίο και µηνιαίο αναλόγως του χρόνου της εκδόσεώς του. η. Σε Τύπο νόµιµο και Τύπο παράνοµο Αποστολή Του Τύπου Ο άνθρωπος έχει την ιδιότητα να σκέφτεται, να οµιλεί και κινείται. Έχει την τάση να συνοµιλεί µε αποτέλεσµα η προσωπική του γνώµη άλλοτε να συµπίπτει και άλλοτε να συγκρούεται µε τη γνώµη των συνοµιλητών του. Η κοινή γνώµη µιας µεγάλης οµάδας ονοµάζεται δηµόσια γνώµη, απέναντι στην οποία έχει µεγάλη σηµασία να εξετάσουµε τον ρόλο του Τύπου. Συγκεκριµένα ο Τύπος δεν είναι διαµορφωτής της δηµόσιας γνώµης αλλά «εκφραστής» της, υπό την έννοια ότι ότι ο δηµοσιογράφος έχει ως έργο το να έρχεται σε επαφή µε τα γεγονότα και µε τις σχετικές γνώµες και κρίσεις και στη συνέχεια να παραδίδει προς δηµοσίευση το σχετικό συνταχθέν από αυτόν κείµενο. Ο Τύπος, εποµένως, δεν δρα µεµονωµένα αλλά είναι υποχρεωµένος να 14 Κόρσος ηµ, «Τύπος και Ραδιοτηλεόραση», σελ.7 30

31 παρακολουθεί την εξέλιξη των γεγονότων και γενικότερα τον κοινωνικό βίο µέσα βέβαια σε ορισµένα όρια τα οποία να µην παραβιάζουν τον ιδιωτικό βίο. 2.4 Λειτουργίες Του Τύπου Οι λειτουργίες του Τύπου, όπως προκύπτουν από τη φύση του και την αποστολή του ως οργάνου παροχής πνευµατικής τροφής προς τον αναγνώστη, είναι οι εξής: α. Η πληροφόρηση σχετικά µε γεγονότα γενικού ενδιαφέροντος και ταυτόχρονα ο σχολιασµός, η κριτική και η ανάλυσή τους. β. Η ψυχαγωγία και η επιµόρφωση επί πάσης φύσεως θεµάτων, καλλιτεχνικών, µορφωτικών κλπ. γ. Η κριτική επί πάσης φύσεως γεγονότων, εκδηλώσεων κλπ. δ. Η έκφραση της κοινής γνώµης. ε. Ο έλεγχος, ο οποίος είναι απόρροια της φύσης του Τύπου ως Τέταρτης Εξουσίας. 31

32 2.5 Έννοια Ορισµός Περιεχόµενο Της Ελευθεροτυπίας Σχετικά µε την ελευθερία του Τύπου έχουν διατυπωθεί στο παρελθόν δύο θεωρίες, οι οποίες αν και φαίνονται να διαφέρουν σε βασικά σηµεία, τελικά στην ουσία τους ταυτίζονται, διότι αποσκοπούν στο ίδιο αποτέλεσµα µε διαφορετικά λόγια. Θα ήταν ορθό να αναφερθούν συνοπτικά οι θεωρίες αυτές. Κατά την πρώτη θεωρία, η ελευθερία του Τύπου είναι σύνθετη έννοια, η οποία αναλύεται στις επιµέρους ελευθερίες: α) ελευθερία του περιεχοµένου και απαγόρευση της λογοκρισίας, β) ελευθερία ιδρύσεως εκδοτικής εταιρείας, γ) ελευθερία εκδόσεως, δ) ελευθερία συνεχίσεως της εκδόσεως και απαγόρευση παύσεως του εντύπου, ε) ελευθερία εκλογής τίτλου του εντύπου και διατήρηση αυτού, στ) ελευθερία κυκλοφορίας των εντύπων και απαγόρευση παρακωλύσεώς της, ζ) ελευθερία ασκήσεως του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος, η) ελευθερία εκτυπώσεως και θ) απαγόρευση επιβολής βαριάς φορολογίας στον Τύπο. Κατά τη δεύτερη θεωρία, η ελευθεροτυπία νοείται υπό δύο µορφές : α) ως τυπική ελευθεροτυπία και β) ως ουσιαστική ελευθεροτυπία. Τυπική ελευθεροτυπία είναι η απαγόρευση διοικητικών µέτρων κατά του Τύπου, προκειµένου να επιτελέσει τον προορισµό του. Ουσιαστική ελευθεροτυπία είναι η υπαγωγή του 32

33 περιεχοµένου του Τύπου σε νόµους που δεν αντίκεινται στο άρθρο 14 του Συντάγµατος. 15 Η ελευθερία του Τύπου είναι ένα αδιαίρετο ιδανικό: Η ελευθερία που επιδιώκει ένας δηµοσιογράφος για να πει όσα έχει να πει, είναι η ίδια η ελευθερία που επιτρέπει στο κοινό του να διαβάσει τα άρθρα του. Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω σχετικά µε την αποστολή και τις λειτουργίες του Τύπου προϋποθέτουν ελευθεροτυπία. Ακριβή ορισµό της ελευθεροτυπίας δεν αναγράφει ούτε το Σύνταγµα ούτε κάποιος νόµος. Και αυτό είναι ορθό γιατί έτσι µπορεί η έννοια της ελευθεροτυπίας να καλύψει αργότερα κάτι που σήµερα δεν υπάγεται σε αυτήν. Σύµφωνα µε τον κ.γιάννη Καράκωστα και όσα αναφέρει στο βιβλίο του «Το ίκαιο των ΜΜΕ» το περιεχόµενο της ελευθερίας του Τύπου αποτελείται από τα εξής στοιχεία: 16 Α. Την ελευθερία εκδόσεως Β. Την ελευθερία πληροφόρησης Γ. Την ελευθερία συντάξεως. Την ελευθερία εκδόσεως και κυκλοφορίας Συµπερασµατικά µπορούµε να πούµε ότι ελευθεροτυπία είναι η δια µέσου του Τύπου ελεύθερη έκφραση γνώµης και διάδοση αυτής. Η ελευθερία αυτή αναλύεται σε ελεύθερη προπαρασκευή, εκτύπωση, έκδοση, διάθεση, µεταφορά 15 Κρίππας.Γ. «Ελευθερία Τύπου έναντι του δικαιώµατος επί του ιδιωτικού βίου», σελ.24 επ. 16 Καράκωστας Γ. «Το δίκαιον των ΜΜΕ», σελ.32 33

34 και διάδοση του Τύπου. Βέβαια η ελευθερία του Τύπου προστατεύεται όχι µόνο κατά του κράτους αλλά και κατά παντός τρίτου. Ελευθερία του Τύπου καθιέρωναν όλα τα ελληνικά Συντάγµατα. 17 Σε αυτό το σηµείο αξίζει να αναφερθεί και ο εξής προβληµατισµός: Η έννοια της ελευθεροτυπίας νοείται υπό την αρνητική της µορφή, δηλαδή την απαγόρευση περιορισµών. Υποστηρίχθηκε και η άποψη ότι νοείται και υπό την θετική της µορφή, δηλαδή την υποχρέωση παροχής ειδικής προστασίας του κράτους προς τον Τύπο. Η αντίληψη όµως αυτή δεν µπορεί να θεωρηθεί σωστή, αφού τέτοιου είδους προστασία δεν προκύπτει εκ του Συντάγµατος Όρια Της Ελευθερίας Του Τύπου Το Σύνταγµα, λοιπόν, καθιερώνει την ελευθερία του Τύπου ως δηµόσιο δικαίωµα του ατόµου σε συνάρτηση µε άλλα άτοµα και στο οποίο αντιστοιχεί υποχρέωση του κράτους προς αποχή, η οποία προσβάλλει παράνοµα το δικαίωµα αυτό, αλλά και υποχρέωση αυτού προς θετική προστασία. Όµως η ελευθερία του Τύπου δεν είναι κάποια φανταστική ή αφηρηµένη έννοια που βρίσκεται εκτός ή πάνω από οποιαδήποτε έννοµη τάξη. Στηρίζεται στην έννοµη τάξη του κράτους, στέκεται και πέφτει µε αυτήν, είναι και αυτή µία ατοµική ελευθερία, ένα ατοµικό δικαίωµα Κονταξής Αθ. «Τύπος και ίκαιον», σελ Κρίππας Γ. «Ελευθερία του Τύπου έναντι του δικαιώµατος επί του ιδιωτικού βίου», σελ Κονταξής Αθ. «Τύπος και ίκαιον», σελ

35 Οι δραστηριότητες του Τύπου συνεπάγονται αναµφισβήτητα την άσκηση κυριαρχίας ενός πεδίου δράσεως, συγκεκριµένα του πεδίου της δηµοσιότητας, ανάλογα µε τον σκοπό, τον τρόπο και την έκταση µε την οποία γίνεται η προσβολή ενός προσώπου, η δηµοσιότητα µπορεί να έχει ευνοικές ή αντίθετα καταστροφικές συνέπειες για την κοινωνική, ηθική και επαγγελµατική εικόνα του. Ο ενυπάρχων, συνεπώς, στη δηµοσιογραφική δραστηριότητα αυξηµένος κίνδυνος προσβολής του εννόµου αγαθού της προσωπικότητας, συνεπάγεται την εκ µέρους του Τύπου ανάγκη λήψεως µέτρων µε τα οποία θα περιορίζονται οι πιθανότητες επελεύσεως των κινδύνων. Από το βαθµό της επικινδυνότητας των σχολίων ή ειδήσεων που περιλαµβάνει το προς δηµοσίευση κείµενο, εξαρτάται και ο βαθµός επιµέλειας που υποχρεούνται να καταβάλουν οι υπεύθυνοι για την τήρηση την συναλλακτικών υποχρεώσεων του Τύπου. Οι συναλλακτικές υποχρεώσεις του Τύπου συνιστούν τα όρια της ελευθεροτυπίας. Ο καθορισµός των υποχρεώσεως αυτών γίνεται µε κριτήριο αντικειµενικό, λαµβανοµένου υπόψη του µέσου, ανώνυµου µέλους του κοινωνικού συνόλου. Υποκειµενική είναι, αντίθετα, η εφαρµογή στην πράξη των αρχών αυτών καθώς ενδέχεται η θέση του συγκεκριµένου προσώπου στην επικαιρότητα ή ο αυτοπροσδιορισµός του ίδιου του θιγέντος να δικαιολογούν την παρέκκλιση από τις υποχρεώσεις του Τύπου και να αίρουν τον κατ αρχήν παράνοµο χαρακτήρα της δηµοσιογραφικής ενέργειας. Μάλιστα η άποψη αυτή αντανακλάται στην απόφαση Εφετείου του Αθηνών ( Εφ. Αθ.3129/1988), σύµφωνα µε την οποία προκειµένου περί προσώπων του δηµοσίου βίου 35

36 δικαιολογείται άσκηση οξείας κριτικής του τύπου και αίρεται εν προκειµένω ο παράνοµος χαρακτήρας της πράξεως. Μη αρκούµενη όµως στην ύπαρξη λόγου αίροντος τον παράνοµο χαρακτήρα της προσβολής, η απόφαση ελέγχει περαιτέρω εάν και κατά πόσο το δηµοσίευµα εµπίπτει στο πραγµατικό της ΑΚ 281. Κρίνοντας ότι η άσκηση του δηµοσιογρφικού επαγγέλµατος δεν πρέπει να υπερβαίνει προφανώς τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη, τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικός σκοπός της ελεύθερης πληροφόρησης του κοινού, η παραπάνω απόφαση του Εφετείου Αθηνών εισάγει εµµέσως την υποχρέωση τηρήσεως των συναλλακτικών υποχρεώσεων του τύπου. Η µη τήρηση των αρχών αυτών συνιστά παράλειψη οφειλόµενης νόµιµης ενέργειας και θεµελιώνει το παράνοµο της συµπεριφοράς του µε την έννοια της ΑΚ 914 Ευθύνη έναντι των τρίτων για την τήρηση των υποχρεώσεων αυτών έχουν α) ο ιδιοκτήτης του εντύπου, β) ο εκδότης, γ) ο διευθυντής του εντύπου και δ) ο συντάκτης του άρθρου. Οι συναλλακτικές υποχρεώσεις 20, λοιπόν του τύπου που αναφέρθηκαν ανωτέρω είναι οι εξής: 1.Υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον σεβασµού της προσωπικότητας και της ιδιωτικής σφαίρας. 20 Μαυριάς Κ. «Το συνταγµατικό δικαίωµα του Τύπου», 36

37 Βασική υποχρέωση του τύπου είναι ο σεβασµός της προσωπικότητας του ανθρώπου. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση του Εφετείου Αθηνών 8908/1988, σύµφωνα µε την οποία υπάρχει προσβολή της προσωπικότητας «όταν το φωτογραφιζόµενο (στην εφηµερίδα) άτοµο εµφανίζει στην επίµαχη φωτογραφία κάποια σωµατική του µειονεξία (αναπηρία, παχυσαρκία, δυσµορφία), απεικονίζεται γυµνό ή ηµίγυµνο ή η φωτογραφία του συνοδεύει δηµοσίευµα στο οποίο τονίζονται σωµατικές µειονεξίες, άµεσα σχετιζόµενες µε τη δική του σωµατική µειονεξία». 2. Υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον της αλήθειας. Η αλήθεια αποτελεί το θεµελιώδες µέληµα του τύπου. Η αρχή αυτή επιβάλλει τον πριν από τη δηµοσίευση έλεγχο της αλήθειας των πληροφοριών και των ειδήσεων. Το καθήκον αλήθειας δεν σηµαίνει πάντοτε ότι οι ισχυρισµοί είναι αντικειµενικά ακριβείς και ανταποκρίνονται στην αντικειµενική αλήθεια. Χαρακτηριστική για το καθήκον αλήθειας είναι η απόφαση του ΑΠ 1156/1985 (ΝΟΒ 33, σελ.1462), που έκρινε ότι η ανακρίβεια στην παρουσίαση της ειδήσεως είναι δυνατόν να συνίσταται στη µη πληρότητα, υπό την έννοια παραλείπονται ουσιώδη στοιχεία και αποδίδεται παραποιηµένη η εικόνα της πραγµατικότητας. Επίσης µε την απόφαση Εφ. Αθ. 4054/92(Ποιν.Χρ.42, σελ.302) κρίθηκε ότι δηµοσιεύµατα που περιέχουν αναληθείς ισχυρισµούς που δεν συνδέονται µε µία αληθινή και πραγµατική κατάσταση και για τα οποία ο συντάκτης δεν τήρησε τις συναλλακτικές υποχρεώσεις θεµελιώνουν χωρίς άλλο τον παράνοµο χαρακτήρα 37

38 της προσβολής της προσωπικότητας και δεν τίθεται θέµα δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος και σταθµίσεως συµφερόντων. Απόρροια του καθήκοντος αλήθειας είναι η υποχρέωση επανόρθωσης αναληθούς ή ανακριβούς δηµοσιεύµατος. Το καθήκον αυτό θεµελιώνεται στη διάταξη 14 του Συντάγµατος, η οποία καθιερώνει γενική υποχρέωση επανόρθωσης. 3. Υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον σεβασµού απόψεων. Το καθήκον σεβασµού απόψεων επιβάλλει α) την καλόπιστη κριτική σκέψεων και γνωµών που διατυπώθηκαν είτε στον τύπο είτε µε άλλο µέσον και β) την καταχώρηση δηµοσιευµάτων, µε τα οποία παρέχεται στο κοινό µία άλλη εκδοχή ενός θέµατος που αποτέλεσε αντικείµενο προηγούµενου δηµοσιεύµατος. 4.Υποχρεώσεις που απορρέουν από το καθήκον διαµορφώσεως της κοινής γνώµης. Η ευθύνη του τύπου ως παράγοντος διαµορφώσεως της κοινής γνώµης δεν περιορίζεται στο καθήκον αλήθειας ούτε στη συµβολή για το σχηµατισµό της πολιτικής βούλησης του αναγνωστικού κοινού. Από την επίδραση την οποία ασκεί στην πολιτική, οικονοµική, κοινωνική, πολιτιστική ή ηθική ζωή της χώρας, πηγάζουν και οι αυξηµένες ευθύνες του τύπου όσον αφορά στην παροχή πληροφοριών και γνώσεων, καθώς και στην επίδραση και απήχηση των κάθε 38

39 είδους δηµοσιευµάτων στο αναγνωστικό κοινό. Οι υποχρεώσεις αυτές πηγάζουν από το χαρακτήρα της ελευθερία ςτου τύπου ως πολιτικού δικαιώµατος. 21 Συµπερασµατικά είναι αντικειµενικά παραδεκτό ότι η ελευθεροτυπία έχει ως όριο την προσβολή των δικαιωµάτων του άλλου. Υπέρ αυτής της άποψης συνηγορούν και τα άρθρα δύο ξένων συµβάσεων, τα οποία θα έπρεπε σ αυτό το σηµείο να αναφερθούν : Το άρθρο 19 της Γαλλικής «ιακηρύξεως των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτου» του έτους 1789, ορίζεται ότι «η εκδήλωσις των σκέψεων και των γνωµών αποτελεί εν των πολυτιµοτέρων δικαιωµάτων του ανθρώπου. Εποµένως έκαστος πολίτης έχει το δικαίωµα να οµιλή, να γράφη και να δηµοσιεύει ελευθέρως, µε την προυπόθεσιν ότι είναι τπεύθυνοι για την κατάχρησιν της ελευθερίας αυτής εις τας υπό του νόµου καθοριζοµένας περιπτώσεις» Το άρθρο10 της Συµβάσεως της Ρώµης ορίζει ότι: «Παν πρόσωπο έχει δικαίωµα εις την ελευθερία εκφράσεως. Το δικαίωµα τούτο περιλαµβάνει την ελευθερία γνώµης, ως και την ελευθερία λήψεως και µεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών Η άσκησις των ελευθεριών τούτων συνεπαγοµένων καθήκοντα και ευθύνας, δύναται να υπαχθή εις ορισµένας διατυπώσεις, όρους, περιορισµούς ή κυρώσεις.» Σύµφωνα µε όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω, διαπιστώνουµε ότι η ελευθερία του τύπου είναι βασικό και πρωταρχικό δικαίωµα του τύπου και της λειτουργίας του, όπως έχει διαµορφωθεί στη σηµερινή εποχή. Όµως το δικαίωµα αυτό δεν είναι σε καµία περίπτωση απεριόριστο. Αντιθέτως προσκρούει σε περιορισµούς όταν 21 Καράκωστας Γιάννης «Το ίκαιον των ΜΜΕ», σελ.36 επ. 39