ΠΠΡΖΚΑΡΑ ΘΔΟΚΑΛΠΖΠ ΘΑΗ ΘΙΗΚΑΡΗΠΚΝ ΓΗΑ ΗΠΡΝΟΗΘΑ ΘΡΗΟΗΑ

Transcript

1 ΑΟΗΠΡΝΡΔΙΔΗΝ ΞΑΛΔΞΗΠΡΖΚΗΝ ΘΔΠΠΑΙΝΛΗΘΖΠ ΞΝΙΡΔΣΛΗΘΖ ΠΣΝΙΖ ΡΚΖΚΑ ΚΖΣΑΛΝΙΝΓΥΛ ΚΖΣΑΛΗΘΥΛ ΔΟΓΑΠΡΖΟΗΝ ΘΑΡΑΠΘΔΖΠ ΠΠΘΔΥΛ ΓΗΔΟΓΑΠΗΥΛ ΓΗΔΘΛΡΖΠ: Θαζ. Λ. ΘΟΗΑΘΖΠ ΓΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ ΠΠΡΖΚΑΡΑ ΘΔΟΚΑΛΠΖΠ ΘΑΗ ΘΙΗΚΑΡΗΠΚΝ ΓΗΑ ΗΠΡΝΟΗΘΑ ΘΡΗΟΗΑ ΓΝΙΑΠ ΘΥΛΠΡΑΛΡΗΛΝΠ ΑΔΚ.: 4706 Αξηζ. Δξγ.: ΞΔΘΛΝΠ: Δπ. Θαζ. Θ. ΞΑΞΑΘΥΠΡΑΠ ΘΔΠΠΑΙΝΛΗΘΖ, ΠΔΞΡΔΚΒΟΗΝΠ 2011

2

3 ` ΑΟΗΠΡΝΡΔΙΔΗΝ ΡΚΖΚΑ ΔΛΔΟΓΔΗΑΘΝΠ ΞΑΛΔΞΗΠΡΖΚΗΝ ΚΖΣΑΛΝΙΝΓΥΛ ΡΝΚΔΑΠ ΘΔΠΠΑΙΝΛΗΘΖΠ ΚΖΣΑΛΗΘΥΛ 5. πεχζπλνο: 6. Αξκφδηνο Ξαξαθνινχζεζεο: Δπ. Θαζ. Θ. Ξαπαθψζηαο 7. Ρίηινο εξγαζίαο: ΠΠΡΖΚΑΡΑ ΘΔΟΚΑΛΠΖΠ ΘΑΗ ΘΙΗΚΑΡΗΠΚΝ ΓΗΑ ΗΠΡΝΟΗΘΑ ΘΡΗΟΗΑ 8. Νλνκαηεπψλπκν θνηηεηή (-ψλ): ΓΝΙΑΠ ΘΥΛΠΡΑΛΡΗΛΝΠ 9. Αξηζκφο κεηξψνπ: Θεκαηηθή πεξηνρή: 11. Ζκεξνκελία έλαξμεο: 12. Ζκεξνκελία παξάδνζεο:18/10/ Αξηζκφο εξγαζίαο: Ξεξίιεςε: Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ησλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θαη θιηκαηηζκνχ γηα ηζηνξηθά θηίξηα. Αξρηθά, ζην θεθάιαην 1, γίλεηαη κία αλαθνξά ζηα ηζηνξηθά θηίξηα, ηη είλαη, πνηεο είλαη νη θπξηφηεξεο ρξήζεηο ηνπο ελψ παξνπζηάδεηαη θαη ην θαζεζηψο πνπ ηζρχεη κε βάζε ηελ ειιεληθή θαη δηεζλή λνκνζεζία. Πην θεθάιαην 2 παξνπζηάδνληαη ηα πξνβιήκαηα απφ ηελ έληαμε ησλ ζπζηεκάησλ απηψλ, εμεηδηθεχνληαο ηελ αλάιπζε ζην θεθάιαην 3 θπξίσο ζην πξφβιεκα ηεο κεηαβνιήο ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο θαη ησλ επηπηψζεσλ ησλ παξαγφλησλ απηψλ ζηα θηίξηα θαη ζην πεξηερφκελφ ηνπο. Αθνινπζεί ζην θεθάιαην 4 κηα γεληθή ηζηνξηθή αλαδξνκή ησλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θαη θιηκαηηζκνχ. Δλψ ζην θεθάιαην 5 γίλεηαη κηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ ζπζηεκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζήκεξα ζηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη είλαη ηθαλά λα θαιχςνπλ ηηο ζεξκηθέο θαη ςπθηηθέο ηνπο αλάγθεο, κε αλαθνξά ζηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπο. Κεηά απφ ηελ ζεσξεηηθή αλάιπζε φισλ απηψλ ησλ ζεκάησλ, ζην θεθάιαην 6 γίλεηαη κία παξνπζίαζε νξηζκέλσλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ θαη ησλ ζπζηεκάησλ ηνπο, θπξίσο απφ ηελ πφιε ηεο Θεζζαινλίθεο, ηεο Βέξνηαο θαη ησλ Ησαλλίλσλ, σο παξαδείγκαηα γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο έληαμεο ηέηνησλ ζπζηεκάησλ ζε ηζηνξηθά θηίξηα. 15. Πηνηρεία εξγαζίαο: Αξ. Πειίδσλ:133 Αξ. Δηθφλσλ:63 Αξ. Γηαγξακκάησλ:4 Αξ. Ξηλάθσλ:2 Αξ. Ξαξαξηεκάησλ:1 Αξ. Ξαξαπνκπψλ:- 16. Ιέμεηο θιεηδηά: 17. Πρφιηα: Πην ηειεπηαίν θεθάιαην (7 ν ) παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα θαη ηα ζρφιηα πνπ πξνθχπηνπλ. 18. Ππκπιεξσκαηηθέο παξαηεξήζεηο: 19. Βαζκφο:

4

5 ΠΡΟΛΟΓΟ Ρν αληηθείκελν ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο αλαθέξεηαη ζηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θαη θιηκαηηζκνχ πνπ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηα ηζηνξηθά θηίξηα, ψζηε λα δηαηεξεζνχλ ηα ηζηνξηθά ζηνηρεία ησλ θηηξίσλ απηψλ αιιά θαη νη ζπιινγέο ηνπο απφ ηηο δηάθνξεο θζνξέο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ε κεηαβνιή ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ θαη ε έληαμε ησλ ζπζηεκάησλ. Δηδηθφηεξα, γίλεηαη κία αλάιπζε ηνπ ηξφπνπ ζρεδίαζεο ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ θαη ηνπ πσο κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ηα ζπζηήκαηα ζε απηά, μεπεξλψληαο ηα δηάθνξα πξνβιήκαηα. Κεξηθά απφ ηα πξνβιήκαηα απηά είλαη νη κεηαβνιέο ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ν πεξηνξηζκέλνο ρψξνο, ε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθφηεηαο ησλ θηηξίσλ. Έηζη κέζα απφ κία δηαδηθαζία επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ θαη ζπγρξφλσο κέζα απφ κεξηθνχο ζπκβηβαζκνχο νδεγνχκαζηε ζηελ ε- πηινγή ηνπ θαηάιιεινπ γηα ηελ θάζε πεξίπησζε ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. Πηελ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία εθηφο απφ ηελ ζεσξεηηθή αλάιπζε ησλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ πξνβιεκάησλ πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγεζνχλ, γίλεηαη θαη κηα παξνπζίαζε νξηζκέλσλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ απφ ηελ πεξηνρή θπξίσο ηεο Θεζζαινλίθεο, ψζηε ν αλαγλψζηεο λα θαηαλνήζεη ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζήκεξα, ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα ησλ ζπζηεκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, θαζψο επίζεο θαη πνηα ιάζε πξέπεη λα απνθεχγνληαη, ψζηε ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ λα θαιχπηεη κε επηηπρία ηεο αλάγθεο ηνπ θηηξίνπ, ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ αιιά θαη ησλ επηζθεπηψλ. Πην ζεκείν απηφ ζεσξψ ππνρξέσζή κνπ λα επραξηζηήζσ ζεξκά ησλ επίθνπξν θαζεγεηή θαη επηβιέπνληα ηεο δηπισκαηηθήο απηήο εξγαζίαο θ. Θ. Ξαπαθψζηα, γηα ηελ πνιχηηκε θαζνδήγεζή ηνπ θαζ φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο, ηε βνήζεηά ηνπ ζηηο φπνηεο δπζθνιίεο πξνέθπςαλ, αιιά θαη γηα ηελ άςνγε ζπλεξγαζία καο ζε θάζε επίπεδν. Θεζζαινλίθε, Πεπηέκβξηνο 2011 Γνχιαο Θσλζηαληίλνο

6

7 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ 1. ΟΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΙΚΩΝ ΚΤΙΙΩΝ ΧΑΑΚΤΗΙΣΤΙΚΑ - ΧΗΣΕΙΣ Γενικά Οριςμοί ιςτορικϊν κτιρίων - μνθμείων Οργανιςμοί και αρχζσ ςυντιρθςθσ και αποκατάςταςθσ μνθμείων Χαρακτθριςτικά και χριςεισ ιςτορικϊν κτιρίων Σκοπόσ διπλωματικισ εργαςίασ Διεκνείσ Χάρτεσ και ελλθνικι νομοκεςία Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΙΣΤΟΙΚΑ ΚΤΙΙΑ. ΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΣΚΟΡΟΣ Ρροβλιματα Επιλογι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ - κλιματιςμοφ ανάλογα με τθν χριςθ του ιςτορικοφ κτιρίου Σωςτι τοποκζτθςθ του ςυςτιματοσ κζρμανςθσ - κλιματιςμοφ και ελαχιςτοποίθςθ των επιπτϊςεων του ςτο ιςτορικό κτίριο Διαφοροποίθςθ ανάμεςα ςτισ ανάγκεσ του ιςτορικοφ κτιρίου και των ςυλλογϊν. Το πρόβλθμα τθσ ρφκμιςθσ τθσ ςχετικισ υγραςίασ και κερμοκραςίασ Επιλογι του κατάλλθλου ςυςτιματοσ Σφςτθμα και κατανάλωςθ ενζργειασ Ιςχφουςα νομοκεςία Συμπεράςματα Σκοπόσ Ραρεμβάςεων Συνοπτικι παρουςίαςθ κανόνων για τθν ζνταξθ ςυςτθμάτων κζρμανςθσ κλιματιςμοφ ςτα ιςτορικά κτίρια Η ΕΡΙΔΑΣΗ ΤΗΣ ΥΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΕΜΟΚΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΙΣΤΟΙΚΑ ΚΤΙΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥΣ Γενικά ςτοιχεία για τθν υγραςία Ανάλυςθ των εννοιϊν τθσ υγραςίασ Μορφζσ υγραςίασ Ζλεγχοσ επιπζδου υγραςίασ και διακφμανςι τθσ Οι μθχανιςμοί που επιδροφν ςτα υλικά λόγω τθσ υγραςίασ και τθσ κερμοκραςίασ Μθχανικι ι φυςικι φκορά Χθμικι φκορά Βιολογικι φκορά Η υγραςία επθρεάηει όλουσ τουσ μθχανιςμοφσ φκοράσ... 41

8 3.6 Επίδραςθ τθσ υγραςίασ και τθσ κερμοκραςίασ ςτα διάφορα υλικά Χαρτί Ξφλο Φφαςμα Υλικά Τοιχογραφιϊν Φωτογραφίεσ και Φιλμ Μζταλλα Ρροςταςία από τθν υγραςία, τθν κερμοκραςία και τουσ μικροοργανιςμοφσ Απορροφθτικά Υλικά Μθχανικά Συςτιματα Ανάλυςθ ςχεδιαςμοφ για τθν προςταςία από τθν υγραςία και τθ κερμοκραςία Πργανα μζτρθςθσ υγραςίασ και κερμοκραςίασ Σχετικι υγραςία Θερμοκραςία Η ΙΣΤΟΙΑ ΤΗΣ ΘΕΜΑΝΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ Η ιςτορία τθσ κζρμανςθσ Η κζρμανςθσ ςτου αρχαίουσ πολιτιςμοφσ Το τηάκι και θ κερμάςτρα, ωσ εςτίεσ κζρμανςθσ Η νεότερθ ιςτορία τθσ κζρμανςθσ Η ιςτορία του κλιματιςμοφ Ο κλιματιςμόσ για τουσ αρχαίουσ πολιτιςμοφσ Οι πρϊτεσ προςπάκειεσ Η χριςθ του πάγου ςτον κλιματιςμό Η εξελίξεισ ςτισ αρχζσ του 20 ου αιϊνα Η χριςθ διοξειδίου του άνκρακα και αμμωνίασ ςτον κλιματιςμό Η δθμιουργία νζων μθ τοξικϊν ψυκτικϊν μζςων Ο κλιματιςμόσ μετά τον 2ο Ραγκόςμιο Ρόλεμο Οι αλλαγζσ που ζφερε θ ενεργειακι κρίςθ του ΡΕΙΓΑΦΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑΝΣΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΙΣΤΟΙΚΑ ΚΤΙΙΑ. ΡΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Γενικά Κεντρικά ςυςτιματα με νερό Συςτιματα με Fan-coils Ρλεονεκτιματα ςυςτθμάτων με νερό... 80

9 5.2.3 Μειονεκτιματα ςυςτθμάτων με νερό Κεντρικά ςυςτιματα μόνο με αζρα Συςτιματα ςτακερισ παροχισ αζρα Συςτιματα μεταβλθτισ παροχισ αζρα (VAV) Ρλεονεκτιματα ςυςτθμάτων με αζρα Μειονεκτιματα ςυςτθμάτων με αζρα Συνδυαςτικά ςυςτιματα αζρα/νεροφ Ρλεονεκτιματα ςυςτθμάτων αζρα/νεροφ Μειονεκτιματα ςυςτθμάτων αζρα/νεροφ Συςτιματα απευκείασ εκτόνωςθσ (Τοπικά ςυςτιματα) Ρλεονεκτιματα αυτόνομων ςυςτθμάτων εκτόνωςθσ Μειονεκτιματα αυτόνομων ςυςτθμάτων εκτόνωςθσ Σχζδια ςυςτθμάτων κλιματιςμοφ ΡΑΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΕ ΙΣΤΟΙΚΑ ΚΤΙΙΑ. ΡΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Βίλα Μπιάνκα Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ Μορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Τράπεηασ (Βίλα Καπαντηι) Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ - κλιματιςμοφ Αγία Σοφία Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ Άγιοσ Δθμιτριοσ Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ Αχειροποίθτοσ Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ Δϊδεκα Απόςτολοι Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ Μουςείο Κινθματογράφου (Αποκικθ ΟΛΘ) Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ Βίλα Μορντϊχ (Δθμοτικι Ρινακοκικθ Θεςςαλονίκθσ) Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ - κλιματιςμοφ Βυηαντινό Μουςείο Βζροιασ Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ Κτίριο Γεωργίου Σταφρου Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ

10 6.11 Δθμοτικι Ρινακοκικθ Ιωαννίνων Ρεριγραφι ςυςτιματοσ κζρμανςθσ κλιματιςμοφ ΣΥΜΡΕΑΣΜΑΤΑ - ΣΧΟΛΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΑΦΙΑ ΡΑΑΤΗΜΑ Ρίνακασ Εικόνων

11 1. ΟΡΙΜΟ ΙΣΟΡΙΚΩΝ ΚΣΙΡΙΩΝ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ - ΥΡΗΔΙ 1.1 Γεληθά Κε ηνλ φξν ηζηνξηθφ θηίξην κλεκείν ελλνείηαη έλα θηηξηαθφ θέιπθνο, πνπ θέξεη ηελ ζθξαγίδα ηεο ηζηνξίαο ηνπ, ζπλπθαζκέλε κε ηα γεηηνληθά ηνπ θηίξηα θαη ην εγγχο θπζηθφ ή αζηηθφ πεξηβάιινλ. Κπνξεί λα είλαη έλα απιφ ζπίηη ή κηα νιφθιεξε πφιε, έλα ζέαηξν, κία εθθιεζία, έλα θξνχξην, έλα ηνπίν, έλα θαηαζθεπαζηηθφ «ζαχκα» ηνπ αλζξψπνπ πνπ είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηελ ηζηνξία αιιά θαη ηα βηψκαηα ηεο αληίζηνηρεο ρξνληθήο πεξηφδνπ. Ρα ηζηνξηθά θηίξηα ηθαλνπνηνχλ κηα ηδηαίηεξε αλζξψπηλε αλάγθε, παξέρνπλ ηελ γλψζε γηα ην πψο έδεζαλ νη άλζξσπνη, πσο εξγάδνληαλ αιιά θαη ηη πέηπραλ ζε έλαλ αιιειεμαξηψκελν θφζκν. Ζ παγθνζκηνπνίεζε έρεη δηαθνξνπνηήζεη ζαθψο ηνλ ξπζκφ ηεο αιιαγήο ηνπ θφζκνπ καο θαη ζε έλα βαζκφ έρεη ζπλδέζεη πιένλ ην ηνπηθφ, εζληθφ ζηνηρείν κε ην παγθφζκην. Κέζα ζε απηφ ην ελλνηνινγηθφ πιαίζην ηα ηζηνξηθά θηίξηα είλαη ρψξνη ζηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη κπνξνχλ λα εμεξεπλήζνπλ ηηο πξνζσπηθέο ηνπο πεπνηζήζεηο ελ ησ κέζσ θαζνιηθψλ αιεζεηψλ. Δλ νιίγνηο, κπνξνχλ λα επηδείμνπλ ζην πιαηχ θνηλφ πψο δηακφξθσζαλ ηα γεγνλφηα θαη νη πεπνηζήζεηο ησλ αλζξψπσλ ηνπ παξειζφληνο ηελ εκπεηξία ηνπ παξφληνο. Ζ Διιάδα είλαη κία ρψξα κε ηεξάζηην πνιηηηζηηθφ πινχην, απφ ηελ αξραηφηεηα κέρξη ηα ζχγρξνλα, λεφηεξα ρξφληα. Ζ πξνζηαζία απηήο ηεο θιεξνλνκηάο έρεη σο ζηφρν ηελ δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο ράξηλ ηεο παξνχζαο θαη ησλ κειινληηθψλ γελεψλ θαη ηελ αλαβάζκηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκία ηεο Διιάδαο πεξηιακβάλεη φια ηα πιηθά θαη άπια πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ βξίζθνληαη εληφο ησλ νξίσλ ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο. 1.2 Οξηζκνί ηζηνξηθώλ θηηξίσλ - κλεκείσλ Υο πνιηηηζηηθά αγαζά λννχληαη νη καξηπξίεο ηεο χπαξμεο θαη ηεο αηνκηθήο θαη ζπιινγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ. Υο κλεκεία λννχληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ απνηεινχλ πιηθέο καξηπξίεο θαη αλήθνπλ ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκία ηεο ρψξαο (Αξραηνινγηθφο Λφκνο 3028/2002 γηα ηελ πξνζηαζία ησλ Αξραηνηήησλ θαη ελ γέλεη ηεο πνιηηηζηηθήο 1

12 θιεξνλνκηάο). Κλεκείν είλαη θάζε αθίλεην, θηηζκέλν ή φρη ην νπνίν δηαθξίλεηαη γηα ην αξραηνινγηθφ, ην ηζηνξηθφ, ην αηζζεηηθφ ή ην εζλνγξαθηθφ ηνπ ελδηαθέξνλ. Πηνλ νξηζκφ πεξηιακβάλνληαη ηα αθίλεηα αγαζά ηα νπνία ζεσξνχληαη δηαηεξεηέα ιφγσ ηεο θχζεο ή ηνπ πξννξηζκνχ ηνπο, θαζψο θαη ηα θηλεηά πνπ βξίζθνληαη κέζα ζηα κλεκεία. Υο αξραία κλεκεία ή αξραία λννχληαη φια ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ α- λάγνληαη ζηνπο πξντζηνξηθνχο, αξραίνπο, βπδαληηλνχο θαη κεηαβπδαληηλνχο ρξφλνπο θαη ρξνλνινγνχληαη έσο ην Υο λεφηεξα κλεκεία λννχληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ είλαη λεφηεξα ηνπ 1830 θαη ησλ νπνίσλ ε πξνζηαζία επηβάιιεηαη ιφγσ ηεο ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο. Δηθφλα 1.1: αξηζηεξά: Αγία Πνθία, έλα ηζηνξηθφ θηίξην ραξαθηεξηζκέλν σο βπδαληηλφ κλεκείν. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο), δεμηά: Βίια Κπηάλθα, έλα ηζηνξηθφ θηίξην ραξαθηεξηζκέλν σο λεφηεξν κλεκείν. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ζ έλλνηα ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ δελ θαιχπηεη κφλν ην κεκνλσκέλν αξρηηεθηνληθφ έξγν αιιά θαη ηελ αζηηθή ή ηελ αγξνηηθή ηνπνζεζία πνπ καξηπξεί έλα ηδηαίηεξν πνιηηηζκφ κηα ελδεηθηηθή εμέιημε ή έλα ηζηνξηθφ γεγνλφο. Απηφ ηζρχεη φρη κφλν γηα ηηο κεγάιεο δεκηνπξγίεο αιιά θαη γηα ηα ηαπεηλά έξγα πνπ κε ηνλ θαηξφ απέθηεζαλ πνιηηηζηηθή ζεκαζία. Ζ αλάγθε δηαηήξεζεο ησλ παξαπάλσ θξίλεηαη επηηαθηηθή αλ ζέινπκε λα πξνζηαηεχζνπκε ηελ πνιηηηζηηθή καο θιεξνλνκηά αιιά θαη λα ηελ θιεξνδνηήζνπκε σο παξαθαηαζήθε ζηηο επφκελεο γελεέο. Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηεο ρψξαο ζπλίζηαηαη θπξίσο: 2

13 i. ζηνλ εληνπηζκφ, ηελ έξεπλα, ηελ θαηαγξαθή, ηελ ηεθκεξίσζε θαη ηε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ ηεο, ii. ζηε δηαηήξεζε θαη ζηελ απνηξνπή ηεο θαηαζηξνθήο, ηεο αιινίσζεο θαη γεληθά θάζε άκεζεο ή έκκεζεο βιάβεο ηεο, iii. ζηελ απνηξνπή ηεο παξάλνκεο αλαζθαθήο, ηεο θινπήο θαη ηεο παξάλνκεο εμαγσγήο, iv. ζηε ζπληήξεζε θαη ηελ θαηά πεξίπησζε αλαγθαία απνθαηάζηαζή ηεο, v. ζηε δηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο θαη ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ θνηλνχ κε απηήλ, vi. ζηελ αλάδεημε θαη ηελ έληαμή ηεο ζηε ζχγρξνλε θνηλσληθή δσή θαη vii. ζηελ παηδεία, ηελ αηζζεηηθή αγσγή θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Ζ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ, αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ηζηνξηθψλ ηφπσλ πεξηιακβάλεηαη ζηνπο ζηφρνπο νπνηνπδήπνηε επηπέδνπ ρσξνηαμηθνχ, αλαπηπμηαθνχ, πεξηβαιινληηθνχ θαη πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ή ζρεδίσλ ηζνδχλακνπ απνηειέζκαηνο ή ππνθαηάζηαηψλ ηνπο. 1.3 Οξγαληζκνί θαη αξρέο ζπληήξεζεο θαη απνθαηάζηαζεο κλεκείσλ Γηα ηελ απνθαηάζηαζε θαη ζπληήξεζε κλεκείσλ ή κλεκεηαθψλ ζπιινγψλ, θαηαξηίζηεθε ν Σάξηεο ηεο Βελεηίαο (ή Σάξηα ηεο Βελεηίαο) θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δεπηέξνπ Γηεζλνχο Ππλεδξίνπ Αξρηηεθηφλσλ θαη Ρερληθψλ ησλ Ηζηνξηθψλ Κλεκείσλ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Βελεηία ζηηο Καΐνπ 1964 θαη πνπ δηνξγαλψζεθε απφ ην Γηεζλέο Ππκβνχιην Κλεκείσλ θαη Ρνπνζεζηψλ (ICOMOS). Ν Σάξηεο αλαγλσξίδεηαη δηεζλψο σο έλα δηαρξνληθφ πιαίζην θαηεπζπληήξησλ αξρψλ πνπ δηέπνπλ ηελ ζεσξία θαη θπξίσο ηελ πξάμε ηεο Απνθαηάζηαζεο θαη ηεο Ππληήξεζεο θάζε είδνπο Κλεκείσλ. ICOMOS είλαη ην Γηεζλέο Ππκβνχιην Κλεκείσλ θαη Ρνπνζεζηψλ, ν πην έγθπξνο δηεζλήο, επαγγεικαηηθφο, κε θπβεξλεηηθφο νξγαληζκφο (ΛGO), ηερληθφο ζχκβνπινο ηεο UNESCO γηα ηελ πξνζηαζία ηεο Ξνιηηηζηηθήο Θιεξνλνκηάο. Έρεη σο ζθνπφ ηελ πξνψζεζε ηεο ζεσξίαο, ηεο κεζνδνινγίαο, ηεο ηερλνινγίαο θαη ηελ ελεκέξσζεο γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ αλάδεημε ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη ηνπνζεζηψλ ησλ ρσξψλ φινπ ηνπ θφζκνπ. Έρεη δψζεη έκθαζε ζηε δηάζσζε ησλ κλεκείσλ ηεο Βαιθαληθήο, πνπ θηλδπλεχνπλ απφ πνιέκνπο ή απφ θπζηθά θαηλφκελα, φπσο είλαη νη ζεηζκνί, πξνρσξψληαο ζηε ζπγθξφηεζε βάζεο δεδνκέλσλ γη απηά. 3

14 Ζ UNESCO είλαη ν Νξγαληζκφο γηα Δθπαηδεπηηθά, Ξνιηηηζηηθά θαη Δπηζηεκνληθά ζέκαηα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ. Δπηδεηεί λα πξνσζήζεη ηελ αλαγλψξηζε, πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θαη θπζηθήο θιεξνλνκηάο, ε νπνία έρεη ζεκαληηθή αμία γηα ηνλ άλζξσπν. Ν φξνο "Ξνιηηηζηηθή Θιεξνλνκηά" αλαθέξεηαη ζε κλεκεία, νκάδεο θηηζκάησλ θαη ρψξσλ κε ηζηνξηθή, αηζζεηηθή, αξραηνινγηθή, επηζηεκνληθή, εζλνινγηθή ή αλζξσπνινγηθή αμία. Απνζηνιή ηεο UNESCO είλαη λα ελζαξξχλεη ηα θξάηε-κέιε λα ππνγξάςνπλ ηε Ππλζήθε ηνπ 1972 γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θαη θπζηθήο θιεξνλνκηάο ηνπο αιιά θαη λα δεκηνπξγήζνπλ ζπζηήκαηα ειέγρνπ πνπ ζα αλαθέξνπλ ζε ηαθηηθή βάζε ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη νη ρψξνη παγθφζκηαο θιεξνλνκηάο ζηελ επηθξάηεηά ηνπο. Δπίζεο, ε UNESCO βνεζά ηα θξάηε λα πξνζηαηεχζνπλ ηνπο ρψξνπο απηνχο παξέρνληαο ηερληθή βνήζεηα, επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαζψο θαη έθηαθηε νηθνλνκηθή βνήζεηα ζε ρψξνπο πνπ βξίζθνληαη ζε άκεζν θίλδπλν. Κέζσ ηνπ Γηεζλνχο Νξγαληζκνχ πξνσζείηαη ε παξνπζίαζε ζε παγθφζκην επίπεδν ηεο πνιηηηζηηθήο θαη θπζηθήο θιεξνλνκηάο ηεο αλζξσπφηεηαο θαη ελζαξξχλεηαη ε δηεζλήο ζπλεξγαζία γηα ηε δηαθχιαμε ηεο. Ρα κλεκεία πνπ ζπγθαηαιέγνληαη ζηνλ Θαηάινγν ηεο Ξαγθφζκηαο Θιεξνλνκηάο επηιέγνληαη θαη εγθξίλνληαη βάζεη ηεο αμίαο ηνπο σο ηα θαιχηεξα παξαδείγκαηα ηεο δεκηνπξγηθήο επθπΐαο ηνπ αλζξψπνπ. Απνηεινχλ ηεθκήξηα κηαο ζεκαληηθήο αληαιιαγήο αλζξψπηλσλ αμηψλ θαη παξέρνπλ κηα κνλαδηθή ή ηνπιάρηζηνλ εμαηξεηηθή καξηπξία κηαο πνιηηηζκηθήο παξάδνζεο ή ελφο πνιηηηζκνχ πνπ δεη αθφκα ή έρεη εμαθαληζζεί. Δίλαη άκεζα ζπλδεδεκέλα κε ζεκαληηθά ζηάδηα ηεο αλζξψπηλεο ηζηνξίαο θαη γηα ην ιφγν απηφ έρνπλ εμέρνπζα νηθνπκεληθή αμία θαη απνηεινχλ ηκήκα ηεο θνηλήο θιεξνλνκηάο ηεο αλζξσπφηεηαο. Πχµθσλα µε ηηο ηεζλείο Αξρέο ηεο επηζηεκνληθήο αλαζηήισζεο ησλ αξρηηεθηνληθψλ κλεκείσλ : «είλαη πξνηηκφηεξν λα ζπληεξνχµε παξά λα ζηεξεψλνπµε, λα ζηεξεψλνπµε παξά λα επηζθεπάδνπκε, λα επηζθεπάδνπκε παξά λα αλαζηειψλνπκε, λα αλαζηειψλνπκε παξά λα αλαθαηαζθεπάδνπκε, λα αλαθαηαζθεπάδνπκε παξά λα εμσξαΐδνπκε» Απηή ε δηαηχπσζε εηπψζεθε πξηλ 150 ρξφληα πεξίπνπ. Απφ ηφηε αθνινχζεζαλ µηα ζεηξά θεηµέλσλ θαλφλσλ δηεζλνχο ζπλεξγαζίαο, ρσξίο λνµηθή ηζρχ ζπλήζσο, πνπ απνηεινχλ έλαλ θψδηθα φξσλ πξνζδηνξηζµνχ ησλ δηαθφξσλ θάζεσλ θαη επεµβάζεσλ πξνζηαζίαο ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ - µλεµείσλ. Νη ζεκαληηθφηεξεο απφ απηέο βάζεη θπξίσο ηεο Σάξηαο ηεο Βελεηίαο (ICOMOS 1964) είλαη ελ ζπληνµία: 4

15 1. Ζ ζπληήξεζε (conservation) (ζχµθσλα µε ην άξζξν 4 ηεο Σάξηαο ηεο Βελεηίαο), είλαη ε ζπλερήο θαη µφληµε θξνληίδα γηα ηε δηαηήξεζή ηνπο, ε επηφηεξε θαη απνηειεζµαηηθφηεξε επέµβαζε µε ην ραµειφηεξν θφζηνο. Αλ γίλεη έγθαηξα πξνιαµβάλεη αλεπαλφξζσηεο θαηαζηξνθέο, π.ρ. αληηθαηάζηαζε ζπαζµέλσλ θεξαµηδηψλ ζηέγεο, βάςηµν φςεσλ, ηξίςηµν θαη βάςηµν μχιηλσλ θνπθσµάησλ, αληηθαηάζηαζε ζπαζµέλσλ παινπηλάθσλ, αληηθαηάζηαζε ζσιελψζεσλ, απνηχπσζε θαη θαηαγξαθή παζνινγίαο. 2. Ζ ζηεξέσζε (consolidation) είλαη ε ελίζρπζε ηνπ θέξνληα νξγαληζµνχ θαη ησλ ζεµειίσλ ηνπ, είηε µε ρξήζε ίδησλ πιηθψλ είηε µε πξφζζεηα εληζρπηηθά ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο βάζεη επηζηεµνληθψλ δεδνµέλσλ (ζχµθσλα µε ην άξζξν 10 ηεο Σάξηαο ηεο Βελεηίαο). Ξ.ρ. αληηθαηάζηαζε επηρψζεσλ µε ειαθξνµπεηφλ, ελίζρπζε ζεµειίσλ µε νπιηζµέλν ζθπξφδεµα, πεξίδεζε θέξνπζαο ηνηρνπνηίαο µε παξαδνζηαθά πιηθά (μχιηλα δνθάξηα), ζελάδ απφ νπιηζµέλν ζθπξφδεµα θαη ηζηµεληελέζεηο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αληνρήο θέξνπζαο ηνηρνπνηίαο, ελίζρπζε ηνίρσλ µε εθηνμεπφµελν ζθπξφδεµα. 3. Ζ απνθαηάζηαζε (restoration) (ζχµθσλα µε ηα άξζξα 9 13 ηεο Σάξηαο ηεο Βελεηίαο), είλαη ε επέµβαζε πνπ γίλεηαη µφλν θαη εμαίξεζε έρνληαο ζηφρν ηελ αλάδεημε ηεο αηζζεηηθήο θαη ηζηνξηθήο αμίαο ηνπ µλεµείνπ, ζεβφµελε ηελ αξρηθή ηνπ µνξθή. Πηαµαηάεη δε εθεί πνπ αξρίδνπλ νη ππνζέζεηο. Ζ αξραηνινγηθή θαη ηζηνξηθή µειέηε πξνεγείηαη ηεο απνθαηάζηαζεο. Νη θαηά θαηξνχο πξνζζήθεο πξέπεη λα αμηνινγνχληαη αλάινγα απφ ηνπο µειεηεηέο θαη φρη µφλν. Ρα ζηνηρεία πνπ πξφθεηηαη λα αληηθαηαζηήζνπλ ηµήµαηα ηνπ µλεµείνπ πνπ έ- ρνπλ µεξηθψο ή νιηθψο θαηαζηξαθεί πξέπεη λα ελζσµαηψλνληαη αξµνληθά ζην ζχλνιν, αιιά θαη λα δηαθξίλνληαη απφ ηα απζεληηθά έηζη ψζηε λα µελ ππάξρεη θάηη «ςεχηηθν». Νη πξνζζήθεο δε πνπ ηπρφλ δεηνχληαη ζα πξέπεη λα ζέβνληαη ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ, ηελ ηζνξξνπία ζπλζέζεψο ηνπ θαη θπζηθά ηηο ζρέζεηο ηνπ µε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν. Ρέηνηεο επεµβάζεηο είλαη π.ρ. : αθαίξεζε πξφρεηξσλ θαη θαθφηερλσλ πξνζζεθψλ ή θαη ηξνπνπνηήζεσλ ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ έηζη ψζηε λα αλαδεηρζεί ε αξρηθή ηνπ ζχλζεζε. Ζ αλαζηήισζε (anastylose) εηδηθή πεξίπησζε ηεο απνθαηάζηαζεο (ζχµθσλα µε ην άξζξν 15 ηεο Σάξηαο ηεο Βελεηίαο) είλαη ε αλαζχλζεζε µειψλ πνπ ζψζεθαλ αιιά έρνπλ µεηαθηλεζεί απφ ηελ αξρηθή ηνπο ζέζε φπσο ε ζπµπιήξσζε αξραίσλ εξεηπίσλ µε ηελ ηνπνζέηεζε ζηελ αξρηθή ζέζε ηνπο πεζµέλσλ θαη δηάζπαξησλ ηµεµάησλ ηνπο έηζη ψζηε λα απνθαηαζηαζεί ε αξρηηεθηνληθή ηνπο µνξθή. Νη ζπµπιεξψζεηο πξέπεη λα είλαη πάληα αλαγλσξίζηµεο. 5

16 Ρειεπηαία ππάξρεη ν φξνο αλαζηξεςηµφηεηα (reversibility), πνπ ζεµαίλεη φηη φιεο νη εξγαζίεο ζπληήξεζεο, ζηεξέσζεο, απνθαηάζηαζεο θαη αλαζηήισζεο ελφο µλεµείνπ πξέπεη µειινληηθά λα µπνξνχλ λα αλαηξεζνχλ θαη ηα πιηθά πνπ ρξεζηµνπνηήζεθαλ ζε απηέο λα µπνξνχλ λα απνµαθξπλζνχλ ή λα αληηθαηαζηαζνχλ ρσξίο λα ελνριεζεί ην µλεµείν. 4. Ζ αλαθαηαζθεπή (reconstruction), είλαη ε αλάθηεζε ηµήµαηνο ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ θαηεζηξαµµέλνπ απφ θπζηθά ή δπλαµηθά αίηηα δει. ζεηζµνχο, πιεµµχξεο, πνιέµνπο, έιιεηςε ζπληήξεζεο, εγθαηάιεηςε ε θαη εθεί φπνπ είλαη αδχλαηε ε ζπληήξεζε ή ζηεξέσζε µε ζθνπφ λα επαλέιζεη ζηελ αξρηθή ηνπ µνξθή. Ζ αλαθαηαζθεπή δελ έρεη ζρέζε µε ηελ απιή αλνηθνδφµεζε ηνπ θηηξίνπ, βαζίδεηαη ζηελ ηζηνξηθή ηεθµεξίσζε θαη ζηε ρξήζε ηδίσλ µνξθψλ πιηθψλ, θαη φρη ζηελ πιαζηνγξάθεζε. Θάζε εξγαζία πέξα απφ ηα παξαπάλσ πνπ είλαη απαξαίηεηε γηα ηερληθνχο ή αηζζεηηθνχο ιφγνπο πξέπεη λα θέξεη ηελ ζθξαγίδα ηεο επνρήο µαο. Ππρλά ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην µλεµείν είλαη αλαγθαίεο µεξηθέο ή θαη φιεο απφ ηηο αλσηέξσ επεµβάζεηο π.ρ. : ζπληήξεζε ζηνηρείσλ πνπ έρνπλ ππνζηεί µηθξέο θζνξέο, ζηεξέσζε νιφθιεξνπ ή ηµήµαηνο ηνπ θέξνληνο νξγαληζµνχ, αλαζηήισζε ηµεµάησλ φηαλ είλαη δπλαηφλ, απνθαηάζηαζε ηµεµάησλ φπνπ θξίλεηαη απαξαίηεην θαη ηέινο αλαθαηαζθεπή φζσλ έρνπλ πιήξσο θαηαζηξαθεί µε ηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο ζεβαζµνχ ζηελ αξρηθή µνξθή ηνπ θηηξίνπ θαη ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνηξνπηψλ θαη πιηθψλ. 1.4 Υαξαθηεξηζηηθά θαη ρξήζεηο ηζηνξηθώλ θηηξίσλ Σαξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηνπ θάζε ηζηνξηθνχ θηηξίνπ είλαη ε κνξθή ηνπ, ε δηάηαμε θαη ε ρξήζε ησλ ρψξσλ ηνπ, ηα πιηθά απφ ηα νπνία απνηειείηαη, ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη αιιά θαη νη παξεκβάζεηο πνπ έρεη δερηεί. Ζ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ είλαη πνιπθξηηεξηαθή. Γίλεηαη κε βάζε: ην είδνο ησλ ζπιινγψλ (γεληθνχ ελδηαθέξνληνο, αξραηνινγηθά, ηέρλεο, ηζηνξηθά, ζεκαηηθά, ιανγξαθηθά, θπζηθήο ηζηνξίαο, επηζηεκψλ) ηνλ ηδξπηηθφ θαη δηαρεηξηζηηθφ θνξέα (θξαηηθά, δεκφζηα, ηδησηηθά) ην βειελεθέο (εζληθά, πεξηθεξεηαθά, ηνπηθά) ην θνηλφ (γεληθά, εθπαηδεπηηθά, γεληθνχ ελδηαθέξνληνο) 6

17 Ζ επηινγή ηεο ρξήζεο ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ α- λάπηπμε ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο αιιά θαη ηελ βησζηκφηεηα ηνπ ηδίνπ ηνπ θηηξίνπ. Ζ επηινγή απηή ζα πξέπεη λα ζπκβαδίδεη κε ην «χθνο» ηνπ θηηξίνπ θαη λα είλαη νηθνλνκηθά απνδνηηθή. H ρξήζε γηα ηελ νπνία ζρεδηάζηεθε είλαη ελδεηθηηθή ηεο επαλάρξεζεο θαη απνηειεί αληηθείκελν νινθιεξσκέλεο κειέηεο. ζνλ αθνξά ηα θεξπγκέλα κλεκεία νη κειέηεο γηα ζεκαληηθέο παξεκβάζεηο επί ησλ κλεκείσλ εγθξίλνληαη απφ ην ΘΑΠ (Θεληξηθφ Αξραηνινγηθφ Ππκβνχιην) ηνπ πνπξγείνπ Ξνιηηηζκνχ. Ζ ζρεδίαζε λέσλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ ή ε αμηνπνίεζε παιαηψλ, πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ ζπλεξγαζία κεραληθψλ δηαθφξσλ εηδηθνηήησλ (αξρηηεθηφλσλ, κεραλνιφγσλ, πνιηηηθψλ κεραληθψλ αιιά θαη άιισλ εηδηθψλ επηζηεκφλσλ) γηα ηελ νκαιή έληαμε ηνπο ζην θπζηθφ θαη αζηηθφ πεξηβάιινλ. Νπνηαδήπνηε επέκβαζε έρεη πάληα σο ζηφρν ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ θζνξψλ πνπ πξνθαινχληαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, ζην θέιπθνο ή/θαη ζηα εζσηεξηθά ζηνηρεία ησλ θηηξίσλ. Νη επεκβάζεηο πνπ κπνξνχλ λα γίλνπλ, πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, είλαη πνιιέο θαη αλάγνληαη ζε δηάθνξεο εηδηθφηεηεο. Κία πιήξεο αλαθνξά ζηελ πιεζψξα ηνλ επεκβάζεσλ πνπ ππάξρνπλ μεθεχγεη απφ ηα πιαίζηα απηήο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. Αληίζεηα, γίλεηαη κία πιήξεο πεξηγξαθή ησλ κεραλνινγηθψλ ζπζηεκάησλ πνπ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηα ηζηνξηθά θηίξηα. Ηδηαίηεξε έκθαζε, ζηηο εξγαζίεο αλαπαιαίσζεο, δίλεηαη ζηελ θαηάιιειε έληαμε εηδηθψλ ζπζθεπψλ ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνχ, ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ κνπζεηαθψλ ζπιινγψλ πνπ πξφθεηηαη λα εθηεζνχλ. Θαη απηφ γηαηί νξηζκέλνη ηχπνη αληηθεηκέλσλ, φπσο μχιν, νζηά, ραξηί, πεξγακελέο, θσηνγξαθίεο, κέηαιια, έρεη πξνβιεθζεί λα απνζεθεχνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο ζρεηηθήο πγξαζίαο θαη ζεξκνθξαζίαο. Ζ δηαηήξεζε ησλ ζπλζεθψλ ζε ζπγθεθξηκέλα επίπεδα είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ κείσζε ηνπ ξπζκνχ απαμίσζεο ησλ πιηθψλ απηψλ, αιιά θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο αλαγθαίαο γηα ηνπο επηζθέπηεο «άλεζεο». Ζ έληαμε ζχγρξνλσλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θαη θιηκαηηζκνχ ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην είλαη ίζσο έλα απφ ηα δπζθνιφηεξα ζεκεία ηεο κειέηεο απνθαηάζηαζεο θαη επαλάρξεζεο ηνπ θηηξίνπ. ηαλ ηδίσο ην θηίξην ρξεζηκνπνηείηαη θαη σο κνπζείν είλαη θαη ακθηιεγφκελν. Ν κεραλνιφγνο κεραληθφο πξέπεη λα θξνληίζεη ηφζν γηα ηηο ζπλζήθεο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηηο ζπιινγέο ηνπ κνπζείνπ (κε ζχγρξνλα ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ) φζν θαη γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ ηζηνξηθνχ ραξαθηήξα ηνπ θηηξίνπ. Ιφγσ φκσο ηεο επέκβαζεο ζην πεξηβάιινλ ηνπ θηηξίνπ νη ζπκβηβαζκνί σο πξνο ην ζχζηεκα πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί αιιά θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη αλαγθαίνη. Πεκαληηθφ πξφβιεκα ηεο επηινγήο ηνπ ειεθ- 7

18 ηξνκεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ είλαη ε εχξεζε ρψξνπ γηα ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ ηδίνπ αιιά θαη ηνπ δηθηχνπ ρσξίο ηελ αιινίσζε ηνπ ηζηνξηθνχ ραξαθηήξα ηνπ κλεκείνπ, βάζε ηνπ αξρηηεθηνληθνχ ζρεδηαζκνχ. Ξεξηνξηζκνί ππάξρνπλ επίζεο, ζην θφζηνο ιεηηνπξγίαο θαη θαηαζθεπήο ηεο εγθαηάζηαζεο πνπ είλαη ηεξάζηην αθφκε θαη ζε ζχγθξηζε κε ηνλ θφζηνο αλέγεξζεο ηνπ θηηξίνπ. Δπνκέλσο, παξά ηελ πιεζψξα ησλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πνπ ππάξρνπλ, νη πηζαλέο ιχζεηο πεξηνξίδνληαη απφ ην δηάθνξα δεδνκέλα. Απφ ηελ άιιε φκσο κεξηά δελ ππήξραλ πάληα νινθιεξσκέλα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ ψζηε ην εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ λα είλαη απνθνκκέλν απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, φπσο κπνξεί λα ζπκβαίλεη ζήκεξα. Δπίζεο ε αλάγθε δηαηήξεζεο ησλ εθζεκάησλ θαη ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ ησλ ηδίσλ ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ δελ εκθαλίζηεθε ηα ηειεπηαία ρξφληα. Νη ζρεδηαζηέο θαη θαηαζθεπαζηέο ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ ελζσκάησλαλ ζε απηά απιά ζηνηρεία γηα ηνλ έιεγρν ηνπ εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο. Δηθφλα 1.2: Πηα ηζηνξηθά θηίξηα ζπρλά ρξεζηκνπνηνχληαη κία πιεζψξα ζηνηρείσλ πνπ κπνξνχλ λα επαλαρξεζηκνπνηεζνχλ ψζηε λα βνεζήζνπλ ζηελ κείσζε ησλ ζεξκηθψλ θαη ςπθηηθψλ θνξηίσλ. Πε απηφ ην ηζηνξηθφ θηίξην ζηελ Θαιηθφξληα, νη κεγάινη πιηλζφθηηζηνη ηνίρνη, νη θεξακηδέληεο νξνθέο πνπ πξνεμέρνπλ θαη ηα ζθεπαζκέλα κπαιθφληα βνεζνχλ ζηελ κείσζε ησλ ςπθηηθψλ θνξηίσλ θαη ηελ εχθνιε δηείζδπζε ηνπ αέξα, [21] 8

19 Ρνλ 18ν αηψλα θπξίαξρν ζηνηρείν απνηεινχζε ν πξνζαλαηνιηζκφο. Θαζψο δελ ππήξραλ ρσξηθνί πεξηνξηζκνί, ηα θηίξηα ηνπνζεηνχληαλ θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα εθκεηαιιεχνληαη ηελ ζέζε θαη ηελ ζεξκφηεηα ηνπ ήιηνπ θαηά ηελ ρεηκεξηλή πεξίνδν, αιιά θαη ηελ δξνζηά πνπ κπνξνχζε λα πξνζθέξεη ν θπζηθφο αεξηζκφο ην θαινθαίξη, εληάζζνληαο πάληα ηα ζηνηρεία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ζην ζρεδηαζκφ. Ξξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ρξεζηκνπνηνχληαλ, βεξάληεο, πφξηεο θαη παξάζπξα θαηάιιεινπ κεγέζνπο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ ψζηε λα απμεζεί ν αεξηζκφο ελψ ε ζέξκαλζε πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ ηνπηθέο εζηίεο θαχζεο (ηδάθη, ζφκπα). Ζ ζεξκνκφλσζε ήηαλ ζηνηρεηψδεο, ελψ ηα πιηθά πνπ δηαιέγνληαλ ήηαλ θαηάιιεια γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαηνίθσλ αιιά θαη ησλ ζρεδίσλ απφ ηελ πγξαζία (εηθφλα 1.2). Γεληθά ην επίπεδν ζεξκηθήο άλεζεο ήηαλ ρακειφ, αιιά ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθφ γηα ηηο ηερληθέο πνπ ππήξραλ θαη ρξεζηκνπνηνχληαλ. Ζ κηθξή δηαθνξά αλάκεζα ζην εζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ επέηξεπε ζηα δνκηθά πιηθά ηνπ θηηξίνπ λα ζπζηέιινληαη θαη λα δηαζηέιινληαη αλάινγα κε ηηο επηθξαηνχζεο ζπλζήθεο. Απηέο νη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ήηαλ θαη ν βαζηθφο άμνλαο γχξσ απφ ηνλ νπνίν ζηξέθνληαλ ε ζρεδίαζε. Έηζη παξαηεξνχληαη δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο ηερληθέο θαηαζθεπήο αλάινγα κε ηελ πεξηνρή: ζε ζεξκά, μεξά θαη ειηφινπζηα θιίκαηα, ρνληξνί πιηλζφθηηζηνη ηνίρνη, βεξάληεο, πξναχιηα θαη πςειέο νξνθέο πξνζηάηεπαλ ην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηνπ θηηξίνπ απφ ηνλ ήιην, ελψ ηα αλνίγκαηα ήηαλ ειάρηζηα ψζηε λα δηαηεξείηαη ε απνγεπκαηηλή άλεζε γηα πεξηζζφηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα. ζε δεζηά θαη πγξά θιίκαηα ηα θηίξηα ήηαλ πην αλνηθηά. Σξεζηκνπνηνχληαλ ππεξπςσκέλεο νξνθέο, κεγάια παξάζπξα, πεξζίδεο, ζφινη, παξαζπξφθπιια θαη εζσηεξηθά πξναχιηα γηα λα βνεζήζνπλ ζηελ αλαθπθινθνξία ηνπ αέξα. Ρα παξαζπξφθπιια είραλ πνιιαπιή ζεκαζία, θαζψο βνεζνχζαλ ζηνλ εμαεξηζκφ, ζηελ κφλσζε θαη ηελ ζθίαζε ηνπ θηηξίνπ. ζε θξχα θιίκαηα ηα θηίξηα ήηαλ πην ζπκπαγή, κε ιηγφηεξα αλνίγκαηα. Ρνλ 19ν αηψλα ιφγσ ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο ε κνξθή ησλ θηηξίσλ άιιαμε. Νη θαηαζθεπαζηέο είραλ γηα πξψηε θνξά ηελ δπλαηφηεηα λα ξπζκίζνπλ ηηο ζπλζήθεο ηνπ εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο κε ηελ ρξήζε κεραληθψλ ζπζηεκάησλ (εηθφλα 1.4). Έηζη ε δηπιή αλάπηπμε ηνπ αηκνχ θαη ηνπ άλζξαθα, νδήγεζε ζηελ δεκηνπξγία θεληξηθψλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο κε δηαλνκή ζεξκνχ αέξα ή αηκνχ, ρξεζηκνπνηψληαο ζσιελψζεηο ή κεηαιιηθνχο αγσγνχο. Ππλε- 9

20 πψο, ηα θηίξηα απνδεζκεχηεθαλ απφ ηελ αλάγθε χπαξμεο ηνπηθψλ εζηηψλ, δίλνληαο κία πην ζρεηηθή ειεπζεξία ζηνπο ζρεδηαζηέο. Ξνιιά πξάγκαηα άιιαμαλ απηή ηελ πεξίνδν γχξσ απφ ηνλ ζρεδηαζκφ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. Έλα απφ απηά είλαη ε έλλνηα ηνπ εμαεξηζκνχ, ε νπνία άξρηζε λα γίλεηαη έλα πνιχ ζεκαληηθφ θνκκάηη ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο άλεζεο ηνπ εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο. Δηθφλα 1.3: Ρνλ 19 ν αηψλα ηα θηίξηα ρξεζηκνπνηνχζαλ βεξάληεο, ηξνχινπο θαη ηέληεο γηα λα εμαζθαιίδνπλ άλεζε ην θαινθαίξη, [20] Δηθφλα 1.4: Έλα ηζηνξηθφ θηίξην ζην Βέξκνλη πνπ ρξεζηκνπνηεί θαιά θξπκκέλνπο αλεκηζηήξεο κε θίιηξα ζθφλεο γηα εμαεξηζκφ. Νη αλεκηζηήξεο ξπζκίδνληαη απφ αηζζεηήξεο πγξαζίαο γηα ηνλ έιεγρν ησλ ζπλζεθψλ θαη ηελ κείσζε ηεο δεκηνπξγίαο κνχριαο, [21] Απφ αξρηηεθηνληθή άπνςε, βεξάληεο, ηέληεο, ζθίαζηξα, δηάμπια παξαζχξσλ θαη ζπξψλ, αλνηγφκελεο νξνθέο, ηξνχινη, θεγγίηεο θ.ά. βνεζνχλ ζηνλ αεξηζκφ θαη ηε δεκηνπξγία άλεηνπ πεξηβάιινληνο ηδηαίηεξα ζε ζεξκέο πεξηνρέο. Θαηαζθεπαζηηθέο θνηιφηεηεο ζηνπο ηνίρνπο, δεκνθηιείο ζηηο ιηζφθηηζηεο θαηαζθεπέο, απμάλνπλ ηελ πνηφηεηα ηεο κφλσζεο θαη παξέρνπλ έλα ηξφπν δηάιπζεο ηεο 10

21 πγξαζίαο ζην εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ. Ζ ρξήζε αλεκηζηήξσλ θαη ε εκπηζηνζχλε ζηηο αξρηηεθηνληθέο ηερλνηξνπίεο νδεγνχλ ζηνλ ηθαλνπνηεηηθφ εμαεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ. Γεληθά, απηή ηελ πεξίνδν ε ηερλνινγία θαηαζθεπήο θηηξίσλ δελ ήηαλ ηθαλή λα παξάγεη ζπκπαγή (tight) θηίζκαηα ιφγσ έιιεηςεο αλεπηπγκέλσλ ηερλνινγηψλ κφλσζεο θαη αεξνζηεγαλψλ θνπθσκάησλ. Αληίζεηα, ηερλνινγίεο ππξνπξνζηαζίαο, ζπζηήκαηα πδξαπιηθψλ θαη εμαεξηζκνχ, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη κέρξη θαη ζήκεξα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, βειηίσζαλ ηηο ζπλζήθεο πγηεηλνχο δηαβίσζεο. Ρνλ 20ν αη αλαπηχζζνληαη νινθιεξσκέλα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πνπ δηαρσξίδνπλ ηελ αξρηηεθηνληθή απφ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ (εηθφλα 1.5). Έηζη άξρηζε ην θηήξην λα αλεμαξηεηνπνηείηαη απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ θαη νη αξρηηέθηνλεο λα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα ηεο ζρεδίαζεο ρσξίο κεραλνινγηθνχο πεξηνξηζκνχο. Απηφ νδήγεζε ζηεο δεκηνπξγία λέσλ, πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ, ηα νπνία κπνξνχζαλ λα πξνζθέξνπλ πιήξε έιεγρν ησλ εζσηεξηθψλ ζπλζεθψλ θαη επίηεπμε ηεο επηζπκεηήο άλεζεο. Δηθφλα 1.5: Κνπζείν Θηλεκαηνγξάθνπ, ζην ιηκάλη Θεζζαινλίθεο, έλα ηζηνξηθφ θηίξην πνπ είλαη ραξαθηεξηζκέλν σο λεφηεξν κλεκείν θαη αθνινπζεί ηεο αξρηηεθηνληθέο ηάζεηο ηνπ 20 νπ αηψλα. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ζ επξεία ρξήζε ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ θαζψο θαη ε θζελή ειεθηξηθή ελέξγεηα βνεζνχλ απηή ηελ αλάπηπμε. Ρε δεθαεηία ηνπ 1920, κεγάια ζέαηξα θαη αίζνπζεο εθδειψζεσλ, είλαη ηα πξψηα πνπ εηζάγνπλ θεληξηθά 11

22 ζπζηήκαηα ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο ίδηνπο αγσγνχο γηα ζέξκαλζε θαη ςχμε. Ρελ ίδηα πεξίνδν αξρίδεη λα γίλεηαη επηηαθηηθή ε αλάγθε ηεο πξνζηαζίαο ησλ ηζηνξηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη ζπιινγψλ, κε πην επηιεθηηθφ έιεγρν ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληνο. Έηζη, φζνλ αθνξά ηελ πξνζηαζία ησλ ζπιινγψλ, κε ηελ αλαθάιπςε ησλ πιενλεθηεκάησλ ησλ ζπζηεκάησλ ειέγρνπ ηεο πγξαζίαο, βειηηψλνληαη ηα ήδε ππάξρνληα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ θαη ε ρξήζε ηνπο γίλεηαη επηηαθηηθή ζηα ζχγρξνλα θηίξηα. Ζ θάζε κία ρξνληθή πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ δηαθνξεηηθή επηινγή ησλ πιηθψλ θαη ησλ κεζφδσλ θαηαζθεπήο ησλ θηηξίσλ, νη νπνίεο αληαλαθινχλ ηελ ηερλνινγία ηεο επνρήο θαζψο θαη ηελ θνηλή ινγηθή. Ξνιχ εληππσζηαθφ είλαη ην πψο πνιιά απφ ηα θηίξηα απηά εμαζθάιηδαλ κηα αμηφινγε ζεξκηθή άλεζε ζε φιεο ηηο επνρέο. Απηφ επηηεχρζεθε ιφγσ ηεο ηζνξξνπίαο πνπ επηθξαηνχζε ζην εζσηεξηθφ ηνπο πεξηβάιινλ γηα πνιιά ρξφληα. Νη δηαθπκάλζεηο (εκεξήζηεο θαη επνρηαθέο) ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο δελ πξνθάιεζαλ π- πεξβνιηθή θαηαπφλεζε ζην θηίξην θαη ζηα πεξηερφκελα αληηθείκελα ηέρλεο. Απηφ ζπλέβε δηφηη ηα πεξηζζφηεξα θηίξηα ζρεδηάζηεθαλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κπνξνχλ λα πξνζαξκφδνληαη πιήξσο ζην θιίκα ηεο πεξηνρήο ηνπο. πσο γίλεηαη αληηιεπηφ, ηα ηζηνξηθά θηίξηα είλαη έλα πνιχ ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο ηζηνξίαο καο αιιά θαη ηνπ πνιηηηζκνχ καο. Δίλαη επηηαθηηθή επνκέλσο ε αλάγθε δηαηήξεζεο θαη ζπληήξεζεο ηνπο. 1.5 θνπόο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο Πθνπφο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη ηα πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ ζηα ηζηνξηθά θηίξηα, φζνλ αθνξά ηελ επηινγή θαη εγθαηάζηαζε ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, θαζψο θαη ην εχξνο ησλ δπλαηψλ ιχζεσλ, αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ. Πην ηέινο γίλεηαη κία αλαθνξά ζε πθηζηάκελα ηζηνξηθά θηίξηα πνπ βξίζθνληαη θπξίσο ζηελ Βφξηα Διιάδα θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ Θεζζαινλίθε, αλαιχνληαο ηελ θαηάζηαζή ηνπο θαη ηα ζπζηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ. 12

23 1.6 Γηεζλείο Υάξηεο θαη ειιεληθή λνκνζεζία Σάξηεο ηεο Βελεηίαο (1964) Απνηειέζκαηα ηεο Γηεζλνχο Πχζθεςεο ηεο UNESCO ζην Λέν Γειρί (1955) Γηαθήξπμε ηνπ Άκζηεξληακ (1975) Σάξηεο Burra (1979) Πχκβαζε ηεο Γξαλάδαο (1985) Σάξηεο γηα ηελ Ξξνζηαζία ηεο Αξραηνινγηθήο Θιεξνλνκηάο ηνπ ICΑΖΚ (1990) Δπξσπατθή Πχκβαζε γηα ηελ Ξξνζηαζία ηεο Αξραηνινγηθήο Θιεξνλνκηάο (1992) Πχληαγκα ηεο Διιάδαο ηνπ 1975 φπσο απηφ αλαζεσξήζεθε ην Πχκβαζε ηεο Γξαλάδαο (1985) σο Λφκνο 2039/92 ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Λ. 3028/2002 γηα ηελ πξνζηαζία ησλ Αξραηνηήησλ πνπ αληηθαηέζηεζε ην Λφκν 5351/1932«Ξεξί Αξραηνηήησλ». Λ. 3378/ 2005 Ξξνζηαζία ηεο αξραηνινγηθήο θιεξνλνκηάο. Λ 3463/2006 Θψδηθαο Γήκσλ θαη θνηλνηήησλ. Λ. 3658/2008 Ξξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. 13

24 2. Η ΔΝΣΑΞΗ ΣΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΘΔΡΜΑΝΗ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑ- ΣΙΜΟΤ ΣΑ ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΣΙΡΙΑ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ - ΚΟΠΟ Ξαξφιν πνπ ε εμέιημε ησλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ θαηά ηνλ 20 ν αηψλα έρεη ηεξάζηην αληίθηππν ζηελ επίηεπμε ηεο ζεξκηθήο άλεζεο ζηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη ζηελ απνζχλδεζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπο απφ ηηο ζπλζήθεο ηνπ ε- μσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο, ε έληαμε απηψλ ησλ ζπζηεκάησλ ζηα ππάξρνληα ηζηνξηθά θηίξηα ζπλνδεχεηαη απφ δηάθνξα πξνβιήκαηα. Ρα ζχγρξνλα κεραληθά ζπζηήκαηα δελ είλαη εχθνια πξνζαξκφζηκα ζηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη ε επηηπρήο εηζαγσγή ηνπο κπνξεί λα είλαη κηα κεγάιε πξφθιεζε ζε έλα πξφγξακκα απνθαηάζηαζεο. Ρα ζπζηήκαηα απηά ζπλήζσο ππεξδηαζηνζηνινγνχληαη γηα λα αληηζηαζκίζνπλ ηηο αλεπάξθεηεο πνπ ππάξρνπλ ζηα παιαηά θηίξηα θαη γηα λα κπνξέζνπλ λα πξνθπιάμνπλ ηα πιηθά ηνπο απφ ηελ γήξαλζε. Ηδηαίηεξα φηαλ ην ηζηνξηθφ θηίξην ρξεζηκνπνηείηαη θαη σο κνπζείν, εθζέηνληαο θάπνηεο ζπιινγέο, ε επηινγή ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη γεληθά ακθηιεγφκελε θαη ζηεξίδεηαη πάλσ ζε ζπκβηβαζκνχο. Απαξαίηεηε, γηα ηελ απνθπγή ιαζψλ θαη ηελ ζσζηή εγθαηάζηαζε - αληηθαηάζηαζε ηνπ ζπζηήκαηνο, είλαη ε πιήξε αλάιπζε ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, έρνληαο σο ζηφρν ηελ ειάρηζηε επέκβαζε ζηνλ ραξαθηήξα ηνπ, θαζψο θαη ε ιεπηνκεξήο ζρεδίαζε ηεο εγθαηάζηαζεο. Πε πνιιέο πεξηπηψζεηο, είλαη πξνηηκφηεξε ε απνθπγή ηεο ηνπνζέηεζεο ελφο λένπ ζπζηήκαηνο ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην, φηαλ επεξεάδνληαη νξηζκέλα ηζηνξηθά ζηνηρεία ηνπ θηηξίνπ ή ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο φηαλ αιιάδεη ν ηξφπνο παξνπζίαζεο ησλ ζπιινγψλ, θαζφηη νη δεκηέο κίαο εζθαικέλεο επηινγήο κπνξεί λα είλαη πνιιαπιάζηεο απφ ηα νθέιε. Ζ άπνςε πνπ επηθξαηεί είλαη φηη ε επηινγή ελφο ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνχ ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην, πξέπεη λα βαζίδεηαη θπξίσο ζηε δηαηήξεζε θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ γηα ην πεξηερφκελν ησλ θηηξίσλ αιιά θαη γηα ην ίδην. Βέβαηα έλα ζχζηεκα πνπ είλαη θαηάιιειν γηα ηε δηαηήξεζε ησλ επηζπκεηψλ ζπλζεθψλ ζε έλα θηίξην, είλαη πηζαλφλ λα κε κπνξεί λα ελζσκαησζεί ζε απηφ ρσξίο λα αιινηψζεη ην ραξαθηήξα ηνπ ή αθφκε ην ίδην ζχζηεκα λα είλαη θαηάιιειν γηα ην θηίξην θαη αθαηάιιειν γηα ηηο ζπιινγέο πνπ ππάξρνπλ ζε απηφ. Γελ ππάξρνπλ φκσο ζαθείο νδεγίεο γηα ηηο εζσηεξηθέο ζπλζήθεο πνπ πξέπεη λα επηθξαηνχλ θαη ε θάζε πεξίπησζε είλαη μερσξηζηή. Έηζη, θάπνηα θηίξηα κπνξεί λα πξννξίδνληαη γηα ρξήζε απφ ην θνηλφ θαη άξα πξέπεη λα δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηνλ εμαεξηζκφ ελψ θάπνηα άιια κπνξεί λα έρνπλ ηφζν ζεκαληηθά εθζέκαηα πνπ λα ρξεηάδνληαη πνιχ ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο δηαηήξεζεο. 14

25 Γελ ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο γηα ην πνην ζχζηεκα ηαηξηάδεη ζε θάζε πεξίπησζε, αιιά ην ηζηνξηθφ θηίξην θαη νη αλάγθεο ηνπ είλαη πνπ θαζνξίδνπλ ηελ ηειηθή απφθαζε. Νη κεραληθνί πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα πξνηείλνπλ ζπζηήκαηα θαηάιιεια γηα ηηο απαηηήζεηο ηνπ εζσηεξηθνχ θιίκαηνο αιιά θαη πιήξσο «ζπλεξγάζηκα» κε ην θηίξην. Απηφ πξνυπνζέηεη ηε γλψζε ησλ δηαθφξσλ ζπζηεκάησλ, ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο, ησλ εηδηθψλ απαηηήζεσλ (θπξίσο ζε ρψξνπο) αιιά θαη ησλ επηπηψζεσλ πνπ κπνξεί λα επηθέξνπλ ζηα θηίξηα. Πε θάζε πεξίπησζε, ε επηινγή θαη ηνπνζέηεζε ησλ ζπζηεκάησλ πξέπεη λα είλαη αληηθείκελν νκαδηθήο ζπλεξγαζίαο. Ζ ζεκαζία ηεο φιεο αλάιπζεο έγθεηηαη ζην γεγνλφο πσο ηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ κπνξνχλ λα αγγίδνπλ, απφ νηθνλνκηθή άπνςε ην 10% ηεο ζπλνιηθήο αμίαο ηνπ θηηξίνπ ή ην 30 κε 40% ζε πεξηπηψζεηο αλαθαίληζεο. Πεκαληηθή είλαη επίζεο θαη ε πεξίνδνο ρξήζεο ησλ ζπζηεκάησλ, ε νπνία θπκαίλεηαη απφ 15 έσο 30 ρξφληα, αλάινγα κε ηνλ βαζκφ αμηνπνίεζεο ηεο ππάξρνπζαο ηερλνινγίαο. Άξα, ν ζρεδηαζκφο δελ ζα πξέπεη λα είλαη επηθαλεηαθφο αιιά καθξνρξφληνο θαη ε αλάιπζε ηεο επέλδπζεο λα ιακβάλεη ζνβαξά ππφςε ηηο νηθνλνκηθέο απαηηήζεηο. Γίλεηαη επνκέλσο αληηιεπηή ε αλάγθε ηεο πιήξνπο αλάιπζεο ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, ηεο επηινγήο ηνπ θαηάιιεινπ ζπζηήκαηνο θαη ηεο εγθαηάζηαζεο ηνπ ρσξίο αιινηψζεηο ζηα ηζηνξηθά ηνπ ζηνηρεία. Γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί φκσο απηή ε αλάιπζε, ζα πξέπεη λα έρεη πξνεγεζεί ε αληηκεηψπηζε ησλ θχξησλ πξνβιεκάησλ. 2.1 Πξνβιήκαηα Πηελ πξαγκαηηθφηεηα ε δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ ελφο λένπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ γηα έλα ηζηνξηθφ θηίξην πεξηιακβάλεη ηελ αληηκεηψπηζε κίαο ζεηξάο πξνβιεκάησλ θαη ηελ θαηάιεμε ζηελ επηινγή ηνπ ζπζηήκαηνο, κεηά απφ δηάθνξνπο ζπκβηβαζκνχο. Απηνί νη ζπκβηβαζκνί πξνέξρνληαη απφ ηελ έιιεηςε ρψξνπ γηα ην ζχζηεκα, απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο ζην θφζηνο θαηαζθεπήο θαη ιεηηνπξγίαο, θαζψο θαη απφ ηνλ αξρηηεθηνληθφ ζρεδηαζκφ. Ρα πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ είλαη πνιιά θαη πνηθίιινπλ αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, ελψ ε επίιπζε ηνπο πξνυπνζέηεη ηελ ζθαηξηθή αληηκεηψπηζε ηνπ ζέκαηνο. Αθνινπζεί ε αλάιπζε ησλ θπξηφηεξσλ πξνβιεκάησλ: 15

26 2.1.1 Δπηινγή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνύ αλάινγα κε ηελ ρξήζε ηνπ ηζηνξηθνύ θηηξίνπ Κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηελ επηινγή ηνπ ζσζηνχ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ είλαη ν θαζνξηζκφο ηεο ρξήζεο ηνπ θηηξίνπ. Έλαο γξήγνξνο δηαρσξηζκφο πνπ κπνξεί λα γίλεη αλάκεζα ζηα θηίξηα είλαη: θηίξηα κε ή ρσξίο ζπιινγέο (αληηθείκελα ζπληήξεζεο) θηίξηα αλνηρηά ή θιεηζηά ζην θνηλφ θηίξηα κε ή ρσξίο έιεγρν ηεο θαζαξφηεηαο ηνπ αέξα θηίξηα κε δηαθνπηφκελε ή ζπλερή ιεηηνπξγία Ζ αλάιπζε ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ ηαηξηάδεη ζε θάζε κία πεξίπησζε, είλαη αληηθείκελν επφκελνπ θεθαιαίνπ. Ζ πξνηεηλφκελε ρξήζε ηνπ θηηξίνπ θαζψο θαη ν αξηζκφο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη εληφο απηνχ, θαζνξίδνπλ ηνλ ηχπν ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί, ην επίπεδν άλεζεο αιιά θαη ηηο παξνρέο πνπ πξέπεη λα παξέρνληαη. Έηζη πξέπεη λα πξνβιεθζεί ε δεκηνπξγία εζηηαηνξίσλ, θνπδηλψλ ή άιισλ ρψξσλ πνπ παξάγνπλ πγξαζία κε απνηέιεζκα λα επεξεαζηεί ν έιεγρνο ησλ θιηκαηνινγηθψλ ζπλζεθψλ. Ξξέπεη λα θαζνξηζηεί εάλ ην ηζηνξηθφ θηίξην ζα είλαη αλνηρηφ ζην θνηλφ ή φρη θαη πνηεο είλαη νη επηζπκεηέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο νχησο ψζηε λα επηιεγεί ν θαηάιιεινο εμνπιηζκφο. Δπίζεο είλαη ζεκαληηθφ λα πξνβιεθζεί εάλ ζα πξαγκαηνπνηνχληαη ζε απηφ εηδηθέο εθδειψζεηο ή φρη θαη αλ λαη ζε πνηεο ρξνληθέο πεξηφδνπο, ψζηε λα ζπιιερζνχλ πιεξνθνξίεο γηα ηνλ κέγηζην αξηζκφ παξεπξηζθνκέλσλ θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ επηινγή ηεο ρξήζεο ζα πξέπεη λα γίλεηαη απφ ηνλ ίδην ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, ζε ζπλεξγαζία πάληα κε ηνπο εηδηθνχο κνπζεηνιφγνπο αξραηνιφγνπο. Πεκαληηθφ είλαη λα απνθεχγνληαη νη ρξήζεηο πνπ απαηηνχλ ηξνπνπνηήζεηο ή ξηδνζπαζηηθνχο επαλαζρεδηαζκνχο ζε ηζηνξηθά ζηνηρεία γηαηί αιινηψλνπλ ησλ ραξαθηήξα ηνπ θηηξίνπ. Έηζη γηα παξάδεηγκα, ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην πνπ ιεηηνπξγεί επνρηαθά, κπνξεί λα είλαη αθαηάιιειν γηα ηνπο επηζθέπηεο λα εηζέξρνληαη ζε έλαλ ηζρπξά θιηκαηηδφκελν ρψξν θαη λα είλαη πξνηηκφηεξε ε ρξήζε παζεηηθψλ ζπζηεκάησλ ή ε- μαεξηζηήξσλ ρσξίο ηελ εηζαγσγή ζχγρξνλσλ ζπζηεκάησλ θιηκαηηζκνχ, νχησο ψζηε λα γίλεηαη κε θαιχηεξν ηξφπν ε απεηθφληζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ θηηξίνπ ή ησλ ζπιινγψλ. 16

27 Δπνκέλσο αλάινγα κε ηελ ρξήζε ηνπ θηηξίνπ εκθαλίδνληαη θαη δηαθνξεηηθά πξνβιήκαηα, ελψ ε αληηκεηψπηζε ηνπο δελ είλαη πνηέ κνλφπιεπξε, αληηζέησο εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο σζηή ηνπνζέηεζε ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνύ θαη ειαρηζηνπνίεζε ησλ επηπηώζεσλ ηνπ ζην ηζηνξηθό θηίξην Ρν πξφβιεκα απηφ πξνθχπηεη απφ ηελ αλάγθε δηαηήξεζεο ηεο ηζηνξηθφηεηαο ησλ θηηξίσλ θαη ηεο ειαρηζηνπνίεζεο ησλ επεκβάζεσλ. Ρα ηζηνξηθά θηίξηα έρνπλ θηηαρηεί απφ ζπγθεθξηκέλα πιηθά, πνπ αληηθαηνπηξίδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο επνρήο ηνπο θαη σο εθ ηνχηνπ ε αθαίξεζε νπνηνπδήπνηε πιηθνχ ηζνδπλακεί κε παξέκβαζε ζηελ ηζηνξία ηνπο. Ζ απφθαζε γηα ην πνην ζχζηεκα ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζε θάζε πεξίπησζε θαη πψο ζα εγθαηαζηαζεί, απνηειεί νκαδηθή εξγαζία, κε εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ. Απηή ε νκάδα ηδαληθά πξέπεη λα απνηειείηαη απφ αξρηηέθηνλεο, κεραλνιφγνπο κεραληθνχο, πνιηηηθνχο κεραληθνχο κε εμεηδίθεπζε ζηηο θαηαζθεπέο, κνπζεηνιφγνπο, αξραηνιφγνπο, ειεθηξνιφγνπο κεραληθνχο θαη άιιεο εηδηθφηεηεο αλάινγα κε ηηο παξεκβάζεηο. Ζ νκάδα απηή ζα πξέπεη λα γλσξίδεη ηηο αλάγθεο ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ θαη λα ελεξγεί βάζεη ζρεδηαζκνχ. Θχξηνη ζηφρνη ηεο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ νη εμήο: ε δηαηήξεζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ θαη ε φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε απφθξπςε ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ ψζηε λα κελ αιιάμεη ν ραξαθηήξαο ηνπ ε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ιφγσ ηεο εγθαηάζηαζεο ηνπ ζπζηήκαηνο ε δπλαηφηεηα αληηθαηάζηαζεο θαη εχθνιεο ζπληήξεζεο ε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ πγηεηλήο θαη άλεζεο θαη φια απηά κε ην ρακειφηεξν δπλαηφ θφζηνο. Ζ ζρεδίαζε ελφο ζπκβαηνχ ζπζηήκαηνο εμαξηάηαη απφ ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη ην ηζηνξηθφ θηίξην, αιιά θαη απφ ην πνηα θνκκάηηα ηνπ ππάξρνληνο ζπζηήκαηνο κπνξνχλ λα επαλαρξεζηκνπνηεζνχλ. Αξρηθά επνκέλσο ζα πξέπεη λα γίλεη κία αμηνιφγεζε ηνπ θηηξίνπ θαη ηνπ ππάξρνληνο ζπζηήκαηνο. Ξξέπεη λα γίλεη κηα ιεπηνκεξήο αλάιπζε ησλ πιηθψλ θαηαζθεπήο, ησλ ζπζθεπψλ πνπ απαξηίδνπλ ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ θαη ησλ αξρηηεθηνληθψλ ζηνηρείσλ ή ζπιινγψλ πνπ ππάξρνπλ. Έηζη ζα θαηαγξαθνχλ πνηα πιηθά είλαη επάισηα ζηηο θιηκαηνινγηθέο αιιαγέο θαη πνηα ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο θξνληίδαο. Δπίζεο πνηεο ζπζθεπέο πξέπεη λα αληηθαηαζηα- 17

28 ζνχλ θαη πνηεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζην λέν ζχζηεκα κεηψλνληαο ην θφζηνο. Πεκαληηθή είλαη επίζεο θαη κία ιεπηνκεξήο θαηαγξαθή (αθφκε θαη ε- ηήζηα) ησλ εζσηεξηθψλ ζπλζεθψλ ζεξκνθξαζίαο, πγξαζίαο θαη εάλ είλαη δπλαηφλ ηνπ θπζηθνχ αεξηζκνχ, ε νπνία βνεζά ζηελ αλάπηπμε ηνπ λένπ ζπζηήκαηνο. Ν κεραλνιφγνο κεραληθφο έρεη σο πξφθιεζε λα ζρεδηάζεη, καδί κε ηελ ππφινηπε νκάδα, έλα ζχζηεκα πνπ λα ζπλδπάδεη απνηειεζκαηηθά ηα ππάξρνληα αξρηηεθηνληθά ή δνκηθά ζηνηρεία. Ρέηνηα ζηνηρεία είλαη: ηζηνξηθέο θνηιφηεηεο, κπαιθφληα εκηψξνθσλ, ππφγεηα, αρξεζηκνπνίεηνη θαπλνδφρνη, κηθξά ληνπιάπηα θαη άιινη δεπηεξεχνληεο ρψξνη ηνπ θηηξίνπ. Έηζη, ζηνηρεία απφ ηα παιηά ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνχ (θαπλνδφρνη, θξεάηηα, ζηφκηα αέξα ζην δάπεδν ή ζηηο νξνθέο, θαιχκκαηα παιηψλ ζεξκαληηθψλ ζσκάησλ θηι) κπνξνχλ λα δηαηεξεζνχλ θαη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε κηθξέο ή θαη θαζφινπ παξεκβάζεηο, ζην κέγηζην δπλαηφ βαζκφ. Νη δηάθνξεο ζπζθεπέο κπνξνχλ λα ηνπνζεηεζνχλ ζε εληνηρηζκέλα ληνπιάπηα, νη αλεκηζηήξεο εμαεξηζηήξεο ζε ηδάθηα ελψ νη θιηκαηηζηηθέο ζπζθεπέο ζε ε- μψζηεο, ζνθίηεο, θεγγίηεο θηι ψζηε λα κελ γίλνληαη εχθνια αληηιεπηέο (εηθφλα 2.1). Δηθφλα 2.1: Έλα ζηφκην επηζηξνθήο θαιά θξηκέλν πίζσ απφ ηελ αςίδα, [20] 18

29 Ζ φδεπζε ησλ ζσιήλσλ κπνξεί λα γίλεη κέζα απφ δάπεδα ή ςεπδνξνθέο, ελψ ε φδεπζε ησλ αεξαγσγψλ κέζα απφ θξεάηηα ή ςεπηνδνθνχο. Πηελ πξνζπάζεηα απφθξπςεο ησλ ζσιελψζεσλ αεξαγσγψλ πνιιέο θνξέο είλαη ρξήζηκε θαη ε δέζκεπζε ρψξνπ απφ ππφγεηα ή ζνθίηεο (εηθφλα 2.2), αξθεί λα κελ ππάξρνπλ ηζηνξηθά ζηνηρεία ζε απηά πνπ πξέπεη λα πξνζηαηεπηνχλ. Ζ ρξήζε πνιιψλ κηθξφηεξσλ επίπεδσλ αγσγψλ, παξά ελφο εληαίνπ κεγαιχηεξνπ είλαη πξνηηκφηεξε. Δηθφλα 2.2: Νη εχθακπηνη αεξαγσγνί έρνπλ ην πιενλέθηεκα λα ρξεζηκνπνηνχληαη ζε κηθξνχο ρψξνπο, φπσο νη ζνθίηεο, [20] Δπίζεο δελ ζα πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη νη αεξαγσγνί εμσηεξηθά γηα λα κελ αιινηψλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπ θηηξίνπ, θαζψο θαη θαηά κήθνο ησλ δηαδξφκσλ. Γειαδή πξέπεη λα απνθεχγεηαη φζν είλαη δπλαηφλ ε αιινίσζε ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ θαζψο απνηεινχλ θνκκάηη ηεο ηζηνξίαο ηνπ θηηξίνπ. Ρν γθξέκηζκα ή ε κεηαηξνπή εζσηεξηθψλ ηνίρσλ, γηα παξάδεηγκα, ψζηε λα ηνπνζεηεζνχλ ζε απηνχο αγσγνί ή άιια κεραλνινγηθά εμαξηήκαηα, κπνξεί λα πξνθαιέζεη εμαηξεηηθή θαη αλεπαλφξζσηε δεκία ζηα ηζηνξηθά πιηθά. Δηθφλα 2.3: Πηφκηα αέξα πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλα απφ ην ίδην πιηθφ κε ηελ νξνθή, γηα λα κελ θάλνπλ αληίζεζε. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) 19

30 Ξξνηηκφηεξε είλαη ε εγθαηάζηαζε ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ ζε ηκήκαηα κηθξήο ζπνπδαηφηεηαο θαη ε απνθπγή ή ειαρηζηνπνίεζε ηεο εηζαγσγήο ηνπ ζηα θχξηα ηκήκαηα ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ. Αλ είλαη αλαγθαία ε εηζαγσγή ζηνηρείσλ ζηα πξσηεχνληα ζεκεία ηνπ θηηξίνπ, ζα πξέπεη λα γίλεη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα ηαηξηάδνπλ κε ηελ ππφινηπε εηθφλα ηνπ. Γηα παξάδεηγκα, κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηφκηα αέξα ηα νπνία λα είλαη απφ ην ίδην ρξψκα, αθφκε θαη απφ ην ίδην πιηθφ κε ην πεξηβάιινληα ρψξν (μχιηλα ζηφκηα, ρξψκαηνο θαθέ ζηελ πεξίπησζε ηνπ μχιηλνπ ηαβαληνχ) (εηθφλα 2.3). Κπνξνχλ επίζεο λα ππάξρνπλ θαη κεραλνινγηθά ζηνηρεία, ηα νπνία λα είλαη απφ κφλα ηνπο ηζηνξηθά αληηθείκελα, νπφηε θαη ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο πξνζνρήο θαη θξνληίδαο φπσο γηα παξάδεηγκα ζψκαηα ζέξκαλζεο αληίθεο (εηθφλα 2.4). Δηθφλα 2.4: Απηφ ην ζεξκαληηθφ ζψκα ζεσξείηαη έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ θαη θαηά ηελ αλαβάζκηζε ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πξέπεη λα δηαηεξεζεί αθφκε θαη αλ δελ είλαη πιήξσο ιεηηνπξγηθφ, [20] Γεληθά ζηα ηζηνξηθά θηίξηα ιφγσ έιιεηςεο ρψξνπ, ηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ θαη ζε ρψξνπο έμσ απφ ην θηίξην. Έηζη ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ηνπνζέηεζεο ιεβήησλ ζε αλεμάξηεηα θηίζκαηα ή ζε λεφθηηζηα ππφγεηα θηίζκαηα θαη ςπθηηθψλ κνλάδσλ ζε αζέαηνπο ρψξνπο ζηνλ θήπν (εηθφλα 2.5). Δπνκέλσο ππάξρεη θαη απηή ε ελαιιαθηηθή γηα ηνλ ρψξν ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πνπ πξέπεη λα ιακβάλεηαη ζνβαξά ππφςε. Δπνκέλσο γίλεηαη αληηιεπηφ φηη πξέπεη λα γίλεη πιήξεο αλάιπζε ησλ αξρηηεθηνληθψλ θαη κεραλνινγηθψλ ζηνηρείσλ ψζηε ν κεραληθφο κέζα απφ κία ζεηξά ελεξγεηψλ θαη βεκάησλ λα θαηαιήμεη ζηεο ηειηθή δηακφξθσζε ηεο θαηάιιειεο ιχζεο. Δίλαη επηηαθηηθή ε αλάγθε ην ζχζηεκα λα ζρεδηαζηεί θαηά ηέηνην ηξφπν 20

31 ψζηε λα θαιχπηεη πιήξσο ηηο αλάγθεο ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ αιιά λα κελ αιινηψλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. Δηθφλα 2.5: Ηζηνξηθφ θηίξην, Βίια Θαπαληδή, κε ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ ηνπνζεηεκέλν ζηνλ εμσηεξηθφ ππαίζξην ρψξν θαη θαιάκηλν κε θπηά. (Φση. Θ. Γνχιαο) Γηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηηο αλάγθεο ηνπ ηζηνξηθνύ θηηξίνπ θαη ησλ ζπιινγώλ. Σν πξόβιεκα ηεο ξύζκηζεο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο θαη ζεξκνθξαζίαο. Πε πνιιέο πεξηπηψζεηο ππάξρεη ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηηο επηζπκεηέο ζπλζήθεο γηα ηελ δηαηήξεζε ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ θαη ησλ πιηθψλ ησλ ζπιινγψλ. Ρν πξφβιεκα απηφ πνηθίιιεη αλάινγα κε ηα ρξεζηκνπνηνχκελα πιηθά, ηελ ρξνλνινγία ησλ θηηξίσλ αιιά θαη ηηο ζπλζήθεο πνπ νξίδνληαη σο ηδαληθέο γηα ηελ θάζε είδνπο ζπιινγή. Γελ έρεη πξνζδηνξηζηεί κία ηδαληθή ζεξκνθξαζία θαη έλα επίπεδν ζρεηηθήο πγξαζίαο πνπ λα ηαηξηάδεη ζε θάζε πεξίπησζε, φκσο ε ζρεηηθέο έξεπλεο είλαη πνιιέο θαη πξαγκαηνπνηνχληαη εδψ θαη πνιιά ρξφληα. Αξθεηέο έξεπλεο παιαηφηεξα πξφηεηλαλ ηελ ρξήζε ζπζηεκάησλ πνπ λα εμαζθαιίδνπλ ζεξκνθξαζία 21 C (±1) ζηνλ εζσηεξηθφ ρψξν θαη ζρεηηθή πγξαζία 50% (±2%), φκσο είλαη ζρεδφλ βέβαην πσο δελ είραλ ιάβεη πιήξσο ππφςε ηνπο ηη είλαη θαιχηεξν γηα ην θάζε ζηνηρείν ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ θαη ησλ ζπιινγψλ ηνπ. Ρα ζπγθεθξηκέλα επίπεδα ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο, πνπ άιινηε ζεσξνχληαλ ηδαληθά, ζήκεξα ζπαλίσο ρξεζηκνπνηνχληαη ζε ηζηνξηθά θηίξηα. Θαη απηφ γηαηί δεκηνπξγνχλ ζεκαληηθέο ελεξγεηαθέο θαηαλαιψζεηο θαη έρεη παξαηεξεζεί πσο κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ αθφκε θαη πξνβιήκαηα 21

32 ζπκπχθλσζεο πγξαζίαο ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. Γίλεηαη πξνθαλήο επνκέλσο ε ζεκαζία ηεο ξχζκηζεο ησλ επηπέδσλ ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο πγξαζίαο γηα ηελ δηαηήξεζε ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ, θαζψο θαη ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο. Δηθφλα 2.6: Ζ ζπκπχθλσζε ησλ πδξαηκψλ πξνθαιεί πξνβιήκαηα θζνξάο ζηνλ ηνίρν θαη ηελ δσγξαθηά, [14] Ζ ζπκβαηφηεηα επνκέλσο ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ κε ην ηζηνξηθφ θηίξην είλαη ζεκαληηθή θαη γηα δχν ιφγνπο. Ν πξψηνο είλαη ε νπηηθή α- πφθξπςε ηνπ ζπζηήκαηνο, φπσο αλαπηχρζεθε πξνεγνπκέλσο. Ν άιινο είλαη φηη ην θηίξην πξέπεη λα κπνξεί λα ρεηξηζηεί ην ζχζηεκα φπσο απηφ ζρεδηάζηεθε ελψ ηα ζπζηήκαηα, κέζσ ησλ ζπζηεκάησλ ειέγρνπ, λα ιεηηνπξγνχλ κέζα ζηηο πξνβιεπφκελεο αλνρέο, γηα ην θηίξην θαη ηηο ζπιινγέο. Ζ πιήξεο αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο επηινγήο ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο ζα γίλεη ζε ε- πφκελν θεθάιαην Δπηινγή ηνπ θαηάιιεινπ ζπζηήκαηνο Ζ αμηνιφγεζε ησλ επηινγψλ πνπ πξνθχπηνπλ κεηά απφ ηελ δηαδηθαζία ηεο α- λάιπζεο, γηα ηνλ ηχπν θαη ην κέγεζνο ηνπ ζπζηήκαηνο, νδεγνχλ ζην ηειηθφ απνηέιεζκα. Θα πξέπεη λα κειεηεζνχλ ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ θάζε ζπζηήκαηνο. Πηνηρεία φπσο ν ηχπνο ηνπ θαπζίκνπ, ε ρξήζε (ζέξκαλζε ή/θαη ςχμε), ην δίθηπν δηαλνκήο, ηα ζπζηήκαηα ειέγρνπ, ηα θίιηξα θαη γεληθά ν εμνπιηζκφο είλαη κεηαβιεηέο πνπ πξέπεη λα κειεηεζνχλ θαη λα επηιεγνχλ θαηάιιεια αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε. πάξρεη πιεζψξα επηινγψλ, φκσο 22

33 νη πεξηνξηζκνί πνπ πξνθχπηνπλ θαηά ηελ αλάιπζε ηνπ θηηξίνπ καο νδεγνχλ ζε ζπκβηβαζηηθέο ιχζεηο. Κεξηθέο απφ ηηο πηζαλέο επηινγέο είλαη: Έλα κεγάιν θεληξηθφ ζχζηεκα ή πνιιά κηθξφηεξα. Ππζηήκαηα λεξνχ, αέξα ή ζπλδπαζκφο θαη ησλ δχν Δγθαηάζηαζε ηνπ ζπζηήκαηνο εζσηεξηθά ή εμσηεξηθά ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ ύζηεκα θαη θαηαλάισζε ελέξγεηαο Ζ αλάγθε γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο είλαη επηηαθηηθή θαη ζηα ζπζηήκαηα ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ. Δίλαη ζεκαληηθφ γηα ηνλ κεραλνιφγν κεραληθφ λα επηιέμεη ην θαηάιιειν ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, έρνληαο σο βάζε ηελ ζπλεηή θαηαλάισζε ελέξγεηαο θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Απηφ είλαη δχζθνιν, θαζψο ηα πεξηζζφηεξα ζπζηήκαηα είλαη ελεξγεηαθά δαπαλεξά (π.ρ. ζπζηήκαηα χγξαλζεο). Νη κεραληθνί ζηξέθνληαη ζε πνην «κεηξηνπαζή» ζπζηήκαηα, κε πεξηζζφηεξεο δψλεο ή κνλάδεο, πην εμειηγκέλεο κνλάδεο ειέγρνπ θαη γεληθά πην αζθαιή ψζηε λα κελ θιείλνπλ ηειείσο. Ρα ζπζηήκαηα πξέπεη λα ζπλεξγάδνληαη αξκνληθά κε ην θηίξην, λα είλαη νηθνλνκηθά θαη εχθνια ζηελ ζπληήξεζε θαη λα θαιχπηνπλ πιήξσο ηηο αλάγθεο ηνπ ηδηνθηήηε ή ηνπ ηδξχκαηνο Ιζρύνπζα λνκνζεζία Πεκαληηθφ πξφβιεκα πνπ πξέπεη λα κειεηεζεί θαη λα επηιπζεί εμ αξρήο είλαη ε κειέηε ηεο ηζρχνπζαο λνκνζεζίαο. Θάζε αιιαγή ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην δελ είλαη εθηθηή. Ν ζρεδηαζκφο πξέπεη λα γίλεη αλάινγα κε ηελ ηζρχνπζα λνκνζεζία θαη ηηο ππνδείμεηο ηεο αξκφδηαο αξραηνινγηθήο αξρήο. πσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, ην ζχζηεκα πξέπεη λα ζέβεηαη θαη λα δηαηεξεί ηνλ ηζηνξηθφ ραξαθηήξα ηνπ θηηξίνπ ελψ νη αιινηψζεηο ζηα αξρηθά πιηθά θαηαζθεπήο ηνπ θηηξίνπ πξέπεη λα είλαη ειάρηζηεο. Θάζε παξέκβαζε πξέπεη λα εγθξίλεηαη απφ ηνπο αξκφδηνπο, γηαηί πξφθεηηαη γηα έλα ηζηνξηθφ θηίξην, θνκκάηη πνπ πνιηηηζκνχ καο. Αληίζηνηρα πξέπεη λα κειεηεζνχλ θαη νη δηαηάμεηο γηα ππξνπξνζηαζία, εθφζνλ πξφθεηηαη γηα θηίξην επηζθέςηκν πξνο ην θνηλφ πνπ ζπλήζσο πεξηέρεη αληηθείκελα κεγάιεο ηζηνξηθήο αμίαο. 2.2 πκπεξάζκαηα θνπόο Παξεκβάζεσλ Γηα ηα ηζηνξηθά θηίξηα είλαη ζεκαληηθφ νη κεραληθνί λα επηβάιινπλ ξεαιηζηηθνχο ζηφρνπο φζνλ αθνξά ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, φπσο απιφηεηα, 23

34 απνηειεζκαηηθφηεηα, θαηαιιειφηεηα θαη ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ. Κηα ζπζηεκαηηθή θαη ιεπηνκεξήο πξνζέγγηζε κπνξεί λα κεηψζεη ηνλ θίλδπλν κειινληηθψλ πξνβιεκάησλ, αξθεί απηή λα βαζίδεηαη ζηελ αλάγθε πξνζαξκνγήο ηνπ θηηξίνπ ζην λέν ζχζηεκα θαη ζηελ πιήξε παξαθνινχζεζε, ρσξίο λα θαηαζηξέςεη ηνλ ηζηνξηθφ ηνπ ραξαθηήξα. Νη κεραληθνί πξέπεη επίζεο λα αλαδεηνχλ ηξφπνπο γηα κείσζε ηεο ελεξγεηαθήο απαίηεζεο ηνπ θηηξίνπ κέζα απφ απνηειεζκαηηθφηεξα ζπζηήκαηα, κείσζε ηεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο απφ θσηηζκφ θαη ζπζθεπέο, ρξήζε παξαζπξφθπιισλ, ζεξκνζηαηψλ ρψξσλ θαη άιισλ ζπζθεπψλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Ρν θφζηνο είλαη κία παξάκεηξνο, πνιχ ζεκαληηθή, πνπ πξέπεη λα ιεθζεί ζνβαξά ππφςε. Ρν αξρηθφ θφζηνο ηεο εγθαηάζηαζεο, ην εηήζην θφζηνο ηεο θαηαλάισζεο θαπζίκνπ, ην θφζηνο ηεο ζπληήξεζεο θαη ηεο καθξνρξφληαο δηαηήξεζεο γηα θαιή ιεηηνπξγία, είλαη κεξηθά απφ ηα ζηνηρεία πνπ πξέπεη λα κειεηεζνχλ κε βάζε ηελ αλάιπζε ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ πξντφληνο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνζθνξά ηνπ ζην ηνκέα ηεο δηαηήξεζεο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ αιιά θαη ησλ ζπιινγψλ πνπ κπνξεί λα ππάξρνπλ ζε απηφ. Θαηαιήγνληαο, νη κεραλνιφγνη κεραληθνί ζε ζπλεξγαζία κε ηελ ππφινηπε νκάδα πξέπεη λα θαηαλνήζνπλ πιήξσο ην ηζηνξηθφ θηίξην θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ θξηηηθή ζθέςε θαζψο θαη ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ ψζηε λα αλαπηχμνπλ έλα ζχγρξνλν ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. Πχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηνπ ηδηνθηήηε, ην ηζηνξηθφ θηίξην κπνξεί λα ζεξκαίλεηαη, λα ςχρεηαη, λα πγξαίλεηαη, λα αθπγξαίλεηαη ή/ θαη λα εμαεξίδεηαη ρξεζηκνπνηψληαο έλαλ επξείαο θιίκαθαο εμνπιηζκφ πνπ κπνξεί επηηπρψο λα ελζσκαησζεί ζε απηφ ψζηε λα δηαηεξήζεη ηνλ ηζηνξηθφ ηνπ ραξαθηήξα. Πεκαληηθή επίζεο είλαη θαη ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ ππάξρνληνο εμνπιηζκνχ φπνπ ελδείθλπηαη, ελψ απαξαίηεηε είλαη θαη ε ρξήζε ησλ ηερληθψλ πνπ αλαπηχρζεθαλ παξαπάλσ ζρεηηθά κε ηελ απφθξπςε ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ. Ιφγσ ηνπ φηη ε ζρεδίαζε ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ γηα ηζηνξηθά θηίξηα ζπλδέεηαη αλαγθαζηηθά κε δηάθνξνπο ζπκβηβαζκνχο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ, ε ζρεδηαζηηθή νκάδα πξέπεη λα έρεη φπσο αλαθέξζεθε ξεαιηζηηθνχο ζηφρνπο. Ζ ηζηνξία έρεη δείμεη πσο πνιιά θηίξηα θαηαζηξάθεθαλ απφ ηελ πξνζπάζεηα νξηζκέλσλ κεραληθψλ λα δεκηνπξγήζνπλ θαηαιιειφηεξν πεξηβάιινλ γηα ηεο ζπιινγέο. Πήκεξα φκσο κεηά απφ πνιιέο έξεπλεο είλαη γλσζηφ πσο ηα φ- ξηα ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο κπνξνχλ λα δηεπξπλζνχλ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο θαη έηζη είλαη δπλαηή ε επίηεπμε ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζηηο ζπιινγέο θαη ην ίδην ην θηίξην. 24

35 Πεκαληηθφ επίζεο είλαη λα γλσξίδνπλ νη κεραληθνί πσο ην λέν ζχζηεκα ζα εγθαηαζηαζεί ζην ηζηνξηθφ θηίξην γηα δεθαεηίεο θαη πσο θαλέλα ζχζηεκα δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί επηηπρεκέλν αλ είλαη αξθεηά πνιχπινθν ζηνλ ρεηξηζκφ ή αξθεηά αθξηβφ ζηελ ζπληήξεζε ηνπ. Ζ εγθαηάζηαζε αθαηάιιεινπ κεραληθνχ ζπζηήκαηνο θαη νη ιάζνο επηινγέο κπνξνχλ λα είλαη θαηαζηξνθηθέο. Κεγάια ηκήκαηα απφ ηζηνξηθά θηίξηα κπνξεί λα κεηαθηλεζνχλ γηα λα γίλεη ε εγθαηάζηαζε ηνπ ζπζηήκαηνο, νδεγψληαο ζε άκεζε αιινίσζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο. Δπίζεο ε ιαλζαζκέλε επηινγή ζπζηήκαηνο κπνξεί λα πξνθαιέζεη δηαηαξαρή ζηελ ηζνξξνπία ησλ ζπλζεθψλ πνπ ελδερνκέλσο λα ππήξρε θαη λα επηηαρχλεη ηελ δηαδηθαζία γήξαλζεο ησλ πιηθψλ, αληί λα ηελ επηβξαδχλεη. Ιχζεηο ππάξρνπλ γηα φια ηα πξνβιήκαηα, αξθεί λα ππάξρεη ε απαξαίηεηε γλψζε θαη εκπεηξία πλνπηηθή παξνπζίαζε θαλόλσλ γηα ηελ έληαμε ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνύ ζηα ηζηνξηθά θηίξηα Δίλαη επηζπκεηή: ε ρξήζε παξαζπξφθπιισλ, ιεηηνπξγηθψλ παξαζχξσλ, κπαιθνληψλ, θνπξηηλψλ, ηεληψλ, δέληξσλ θαη άιισλ κε κεραληθψλ ζηνηρείσλ πνπ απνδεδεηγκέλα κεηψλνπλ ηα ζεξκηθά θαη ςπθηηθά θνξηία θαζψο θαη ε ρξήζε φισλ εθείλσλ ησλ αξρηηεθηνληθψλ ζηνηρείσλ, πνπ απνδεδεηγκέλα απμάλνπλ ηε ζπλνιηθή απφδνζε ηνπ ζπζηήκαηνο. ε δηαηήξεζε ή ε βειηίσζε ηνπ ήδε ππάξρνληνο ζπζηήκαηνο, φπνπ είλαη δπλαηφ. Γηα παξάδεηγκα, ηα ζεξκαληηθά ζψκαηα κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ αιιάδνληαο κφλν ηνλ ιέβεηα. ε αχμεζε ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο κε ηε βειηίσζε ηεο κφλσζεο ζε ζνθίηεο θαη ππφγεηα. Ζ πξνζζήθε κφλσζεο πξέπεη λα γίλεηαη βέβαηα ρσξίο λα πξνθαιείηαη δεκηά ζηα ππάξρνληα δνκηθά ζηνηρεία. ε ρξεζηκνπνίεζε δεπηεξεπφλησλ ρψξσλ γηα ηελ απφθξπςε ησλ αγσγψλ δηαλνκήο θαη ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ. ε επηινγή ζπζηήκαηνο πνπ λα ιεηηνπξγεί εληφο ησλ νξίσλ πνπ ζέηεη ην ίδην ην θηίξην θαη νη ζπιινγέο ηνπ. ε επαξθήο παξνρή αεξηζκνχ ζηνπο ρψξνπο κε ηνλ κεραλνινγηθφ εμνπιηζκφ, αιιά θαη ζε νιφθιεξν ην ηζηνξηθφ θηίξην. ε δηαηήξεζε θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ πγξαζίαο θαη ζεξκνθξαζίαο ψζηε λα κελ επηηαρχλεηαη ε θζνξά ησλ ηζηνξηθψλ πιηθψλ. ε ζρεδίαζε ηνπ ζπζηήκαηνο ψζηε λα γίλεηαη εχθνιε ζπληήξεζε θαη αληηθαηάζηαζε εμνπιηζκνχ. 25

36 ε εγθαηάζηαζε ζπζηεκάησλ αζθαιείαο ψζηε λα πξνιακβάλνληαη αλεπηζχκεηεο θαηαζηάζεηο. ε επηινγή θαηάιιεια εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ ψζηε λα ρεηξίδεηαη ζσζηά ηνλ εμνπιηζκφ θαη λα δξα απνηειεζκαηηθά ζε θαηαζηάζεηο θηλδχλνπ. ε χπαξμε ζρεδίνπ αληηκεηψπηζεο θηλδχλσλ θαη γηα ην θηίξην αιιά θαη γηα ηηο ζπιινγέο ηνπ. Ξξέπεη λα απνθεχγεηαη: ε εγθαηάζηαζε λένπ ζπζηήκαηνο, εάλ δελ είλαη πξαγκαηηθά απαξαίηεην. ε αιιαγή ζε λέν ηχπν ζπζηήκαηνο ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ ππάξρεη ν απαηηνχκελνο ρψξνο γη απηφ. ε ππεξδηαζηαζηνιφγεζε ηνπ ζπζηήκαηνο. ε θαηαζηξνθή εμσηεξηθψλ θαη εζσηεξηθψλ ηνίρσλ ψζηε λα ηνπνζεηεζνχλ θνκκάηηα ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ. ε αιιαγή ησλ ηζηνξηθψλ ρψξσλ φηαλ εγθαζίζηαληαη λέν ζχζηεκα. ε αληηθαηάζηαζε ησλ ππαξρφλησλ θνπθσκάησλ κε λέα θαιχηεξεο απφδνζεο. ε ηνπνζέηεζε εμνπιηζκνχ ζε ρψξνπο πνπ είλαη νξαηνί, θαζψο πξνθαιείηαη αιινίσζε ζηνλ ηζηνξηθφ ραξαθηήξα ηνπ θηηξίνπ. ε ππεξθφξηηζε ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ κε ην βάξνο ηνπ λένπ εμνπιηζκνχ, εηδηθά ζηηο ζνθίηεο, θαζψο θαη ε θαηαπφλεζε ηνπ θειχθνπο απφ ηηο δνλήζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο. ε δεκηνπξγία ζπκπχθλσζεο ζηα παξάζπξα θαη ηνπο ηνίρνπο πνπ νδεγεί ζηελ θαηαζηξνθή ησλ ηζηνξηθψλ πιηθψλ. 26

37 3. Η ΔΠΙΓΡΑΗ ΣΗ ΤΓΡΑΙΑ ΚΑΙ ΣΗ ΘΔΡΜΟΚΡΑΙΑ ΣΑ ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΣΙΡΙΑ ΚΑΙ ΣΟ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΟ ΣΟΤ. Πηε θχζε ππάξρνπλ ιεηηνπξγίεο φπσο ε δεκηνπξγία, ε θζνξά θαη ε απνζάζξσζε, πνπ είλαη αλαπφθεπθηεο γηα ηα δηάθνξα πιηθά θαη νδεγνχλ ζηελ δηάβξσζε. Γειαδή ηα θαηλφκελα ηεο γέλλεζεο θαη ηνπ ζαλάηνπ είλαη θαηλφκελα πνπ αθνξνχλ φια ηα πιηθά, απιά νη δηαδηθαζίεο δηαθέξνπλ ζε ρξνληθή δηάξθεηα απφ πιηθφ ζε πιηθφ θαη βξίζθνληαη ζε άκεζε εμάξηεζε κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα ζην νπνίν βξίζθνληαη. Έηζη ε θχζε παξφηη πνιιέο θνξέο δεκηνπξγεί ε ίδηα κλεκεία, είλαη ακείιηθηε κε φια ηα πιηθά αθφκα θαη κε εθείλα ησλ κλεκείσλ ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ έξγσλ ηέρλεο. Νη παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ δηαβξσηηθά ζηα πιηθά ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ αιιά θαη ζηηο ζπιινγέο ηνπο, είλαη ζπλήζσο άκεζα ε ζεξκνθξαζία, ε πγξαζία, νη αθηηλνβνιίεο θαη έκκεζα ηα ερεηηθά θχκαηα, ηα ζεηζκηθά θχκαηα, ε φμηλε βξνρή, ηα δηαιπηά άιαηα, νη βηνινγηθνί παξάγνληεο θ.ιπ. Νη πην ζεκαληηθνί απφ ηνπο παξαπάλσ παξάγνληεο είλαη ε ζεξκνθξαζία θαη ε πγξαζία. Απηέο είλαη θαη νη δχν έλλνηεο πνπ ζα αλαπηπρζνχλ ζην θεθάιαην απηφ, θαζψο έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. Δηθφλα 3.1: Γηάγξακκα πνπ απεηθνλίδεη ηελ ζρεηηθή δηάξθεηα δσήο ησλ πιηθψλ ζπλαξηήζεη ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο. Γηα παξάδεηγκα, έλα πιηθφ πνπ έρεη δηάξθεηα δσήο θάπνηα ρξφληα ζηελ θακπχιε 1 έρεη ηξηπιάζηα ρξφληα δσήο ζηηο ζπλζήθεο ηεο ζηελ θακπχιε, [18] 27

38 Ζ ζεξκνθξαζία θαη ε ζρεηηθή πγξαζία είλαη νη δχν παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζεκαληηθά ζηελ επηδείλσζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ δηαθφξσλ πιηθψλ. Ζ ζεκαζία ηεο ζεξκνθξαζίαο ζηελ ηαρχηεηα ησλ ρεκηθψλ αληηδξάζεσλ είρε γίλεη αληηιεπηή ηνπιάρηζηνλ απφ ηνλ 19 ν αηψλα φηαλ ν κεραληθφο Arrhenius δεκνζίεπζε ηελ έξεπλα ηνπ πάλσ ζην ζέκα. Απφ ηελ άιιε κεξηά ε ζεκαζία ηεο πγξαζίαο ζηελ γήξαλζε ησλ πιηθψλ δελ είρε πιήξσο θαηαλνεζεί ή θαιχηεξα είρε παξαλνεζεί. Δθείλε ηελ επνρή, νη ζεσξίεο γηα ηελ θαηάιιειε ζεξκνθξαζία θαη ηελ ζρεηηθή πγξαζία, βαζίδνληαλ πάλσ ζηηο επηζπκεηέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ αλζξψπσλ θαη ηα φξηα ηεο ηερλνινγίαο. Γηάθνξεο έξεπλεο ην 1970 απφ ην U.S. National Bureau of Standards ζρεηηθά κε ηελ επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζην ραξηί, ήηαλ νη πξψηεο πνπ άιιαμαλ ηνλ ηξφπν ζθέςεο ησλ επηζηεκφλσλ ζρεηηθά κε ηελ θχιαμε ησλ βηβιίσλ θαη γεληθά ηελ δηαηήξεζε ησλ πιηθψλ ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Απφ ηφηε έρνπλ γίλεη πνιιέο έξεπλεο θαη ην ηνπίν έρεη αιιάμεη ζεκαληηθά. Ρν απνηέιεζκα ηεο ζεξκνθξαζίαο ζηελ απαμίσζε ησλ πιηθψλ είλαη απιφ: φζν πςειφηεξε είλαη ε ζεξκνθξαζία, ηφζν πην γξήγνξα ε θαηάζηαζε ησλ πιηθψλ ρεηξνηεξεχεη. Ρν απνηέιεζκα ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο είλαη ζπγθεθξηκέλν γηα ηα δηάθνξα πιηθά, αλ θαη γεληθά, ν ίδηνο θαλφλαο ηζρχεη θαη εδψ: φζν κεγαιχηεξε ε πγξαζία, ηφζν γξεγνξφηεξε ε «γήξαλζε» ησλ πιηθψλ. Ρα ζπγθεθξηκέλα απνηειέζκαηα γίλνληαη θαηαλνεηά κέζα απφ δχν παξαδείγκαηα. Ν ρξφλνο δσήο ελφο ραξηηνχ, ην νπνίν ρξεζηκνπνηνχληαλ ζηελ ηχπσζε βηβιίσλ ησλ πξνεγνχκελσλ αηψλσλ, κπνξεί λα δηπιαζηαζηεί κε ηελ κείσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο απφ 20 C ζε 16 C ή κε ηελ κείσζε ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο(rh) απφ 50% ζε πεξίπνπ 25% (εηθφλα 3.1). Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο κεηψλνληαο καδί ηε ζεξκνθξαζία θαη ηε ζρεηηθή πγξαζία, ε δηάξθεηα δσήο ηεηξαπιαζηάδεηαη ζηε ρεηξφηεξε πεξίπησζε. Αληίζηνηρα, κία έγρξσκε θσηνγξαθία, κπνξεί λα δηαηεξήζεη ηα ρξψκαηα ηεο θαη γεληθά λα απμήζεη ηελ δηάξθεηα δσήο ηεο απφ 25 ρξφληα πνπ είλαη ζε ινγηθέο ζπλζήθεο πεξηβάιινληνο (24 C θαη 50% RH), ζε 1000 ρξφληα αλ δηαηεξείηαη ζε ζπλζήθεο 2 C θαη 40% ζρεηηθή πγξαζία (εηθφλα 3.10). Ξαξά ηηο ζπλερφκελεο κειέηεο θαη έξεπλεο, δελ είλαη εχθνιν λα εηπσζεί κε βεβαηφηεηα ην βέιηηζην επίπεδν ζρεηηθήο πγξαζίαο, νχηε πνηα είλαη ε επηζπκεηή δηαθχκαλζε. Ρν αλψηαην φξην φκσο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ θαη πξέπεη λα ν- ξηζηεί αλάκεζα ζην 60% θαη 70% ζρεηηθή πγξαζία. Απφ ηελ άιιε, γηα αξθεηά 28

39 νξγαληθά πιηθά, κπνξεί λα νξηζηεί έλα θαηψηεξν φξην ζρεηηθήο πγξαζία αλάκεζα απφ 20% θαη 25%. Νη λέεο απνδεθηέο ζπλζήθεο ζεξκνθξαζίαο γηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη ηδηαίηεξα γηα ρψξνπο κε εθζέκαηα θαη ζπιινγέο είλαη 21 C (±2 C) θαη ζπλζήθεο ζρεηηθήο πγξαζίαο 45% (±8%). Ηδηαίηεξε ζεκαζία βέβαηα έρεη νη δηαθπκάλζεηο λα κε ζπκβαίλνπλ απφηνκα θαη ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Βέβαηα κε ηα λέα δεδνκέλα, ζήκεξα νη ζπληεξεηέο θηηξίσλ θαη έξγσλ ηέρλεο απνδέρνληαη κεγαιχηεξεο δηαθπκάλζεηο ηεο εζσηεξηθήο ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο. Απηφ φκσο πνπ πξέπεη λα γίλεη αληηιεπηφ είλαη φηη θάζε πιηθφ έρεη δηθά ηνπ φ- ξηα θαη βέιηηζηεο ζπλζήθεο, επνκέλσο ν θαζνξηζκφο ησλ ζπλζεθψλ θχιαμεο δηαθέξεη αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε. Πηε ζπλέρεηα ππάξρεη πιήξεο αλάιπζε ηεο επίδξαζεο ηεο πγξαζίαο θαη ηεο ζεξκνθξαζίαο γηα ηα πιηθά πνπ ζπλαληψληαη πην ζπρλά ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην θαη ζηηο ζπιινγέο ηνπ. 3.1 Γεληθά ζηνηρεία γηα ηελ πγξαζία Νη ηζηνξηθέο θαηαζθεπέο είλαη θαηά θαλφλα πην επάισηεο απέλαληη ζηελ πγξαζία. Θαζψο κάιηζηα ε πγξαζία ζπαλίσο εκθαλίδεηαη κε κία κφλν κνξθή, ε επηινγή ηεο θάζε εμπγηαληηθήο ιχζεο νθείιεη λα κελ αξθείηαη κφλν ζε απιέο παξαηεξήζεηο, αιιά λα απνηειεί θαξπφ καθξνρξφλησλ θαη επαλαιακβαλφκελσλ κεηξήζεσλ. Ζ πγξαζία, φπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, είλαη έλα απφ ηα ζπλεζέζηεξα πξνβιήκαηα πνπ εκθαλίδεηαη ζηα κλεκεία θαη ζηηο ηζηνξηθέο θαηαζθεπέο θαη απνηειεί κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο απεηιέο, θαζψο κπνξεί λα θαηαζηεί πξφμελνο επηθίλδπλσλ θαη πνιιέο θνξέο αλεπαλφξζσησλ θζνξψλ. Νθείιεηαη ζηε δξάζε ηνπ λεξνχ, πνπ είλαη θπζηθφο εμσηεξηθφο παξάγνληαο θαη πνπ είηε ππφ ηελ αέξηα θάζε ηνπ κέζσ ηεο δηάρπζεο ησλ πδξαηκψλ, είηε ππφ ηελ πγξή θάζε κέζσ ηνπ ηξηρνεηδνχο θαηλνκέλνπ δηεηζδχεη ζηε κάδα ησλ δνκηθψλ πιηθψλ. Πρεηηθά κε άιια θαηλφκελα παξνπζηάδεη αξγνχο ξπζκνχο εμέιημεο, γη απηφ θαη ε χπαξμε ηεο πγξαζίαο ζπλήζσο δελ γίλεηαη άκεζα αληηιεπηή, αιιά κεηά απφ παξέιεπζε θάπνηνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο, πνπ ηεο επηηξέπεη λα εμαπισζεί κέζα ζηα δνκηθά ζηνηρεία θαη ηα αληηθείκελα θαη λα πξνθαιέζεη πνηθίιεο βιάβεο θαη θζνξέο, αλάινγα κε ην βαζκφ πξνζβνιήο ηνπο. Νη ηζηνξηθέο θαηαζθεπέο εκθαλίδνληαη θαηά θαλφλα πην επάισηεο απέλαληη ζηελ πγξαζία, επεηδή ζπλεπηθνπξνχλ ζηελ δξάζε ηεο ν ρξφλνο, ε θχζε ησλ 29

40 πιηθψλ, θαη νη κεγάινη φγθνη ησλ θαηαζθεπψλ. Γη απηφ ην ιφγν θαη ε αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ζηα ηζηνξηθά θηίξηα δελ ζα πξέπεη λα αθνινπζεί πάληα ηηο ζπλήζεηο κεζφδνπο πνπ εθαξκφδνληαη ζηα ζχγρξνλα θηίξηα. Απαηηεί δηεμνδηθφηεξε κειέηε ηφζν γηα ηε δηεξεχλεζε θαη ηελ επηζήκαλζε ηνπ πξνβιήκαηνο, φζν θαη γηα ηελ επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο ιχζεο θαη ηηο δηαδηθαζίεο εθαξκνγήο ηεο. Νη άλζξσπνη πνιιέο θνξέο απνδίδνπλ ηδηφηεηεο ζηελ πγξαζία ρσξίο λα θαηαιαβαίλνπλ ηελ θπζηθή ηεο ζεκαζία. Γηα παξάδεηγκα φινη κπνξνχλ λα ζπκεζνχλ κηα «δεζηή θαη πγξή» θαινθαηξηλή κέξα (35 C μεξνχ ζεξκνκέηξνπ θαη 26 C πγξνχ ζεξκνκέηξνπ) φπνπ ε ζρεηηθή πγξαζία είλαη πεξίπνπ 50%. Πε αληίζεζε, ε ζρεηηθή πγξαζία κίαο «θξχαο θαη μεξήο» κέξαο είλαη ηππηθά γχξσ ζην 80%. Γηα λα γίλεη αληηιεπηφ γηαηί ζπκβαίλεη απηφ ην «παξάδνμν» ζα πξέπεη λα δνζεί ε ζεκαζία ηεο πγξαζίαο ζαλ κέγεζνο θαη λα νξηζζνχλ νη ζρεηηθέο έλλνηεο ηεο. 3.2 Αλάιπζε ησλ ελλνηώλ ηεο πγξαζίαο Πρεηηθή γξαζία (Relative Humidity/RH): Δίλαη ν ιφγνο ηεο πνζφηεηαο ησλ πδξαηκψλ πνπ πεξηέρνληαη ζηνλ αέξα πξνο εθείλε ηελ πνζφηεηα πδξαηκψλ πνπ κπνξεί λα ζπγθξαηήζεη ν αέξαο ζηελ ζπγθεθξηκέλε ζεξκνθξαζία θαη πίεζε. Πην 100% ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ε ζεξκνθξαζία πγξνχ θαη μεξνχ ζεξκνκέηξνπ ηαπηίδνληαη θαη ν αέξαο είλαη θνξεζκέλνο, δειαδή δελ κπνξεί λα ζπγθξαηήζεη άιιε πνζφηεηα πδξαηκψλ. Απμάλνληαο ηελ ζεξκνθξαζία ρσξίο λα πξνζζέζνπκε άιιε πγξαζία, ην πνζνζηφ ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο κεηψλεηαη, α- θνχ ν ζεξκφο αέξαο έρεη κεγαιχηεξε απνζεθεπηηθή ηθαλφηεηα απφ ηνλ ςπρξφ. Γηα παξάδεηγκα, έλα ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ κπνξεί λα έρεη ζρεδηαζηεί γηα ζπλζήθεο ρψξνπ 24 C θαη 55% RH, εηζάγνληαο ζε απηφλ αέξα ζεξκνθξαζίαο 13 C. Ρν ζχζηεκα κπνξεί λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα ςχμεη ηνλ ρψξν θαη ζηνπο 21 C, ηφηε φκσο ην πνζνζηφ ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζα απμεζεί ζην 65%, θάηη πνπ πηζαλφλ λα δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα. Απφιπηε γξαζία (Specific Humidity/SH): Δίλαη ε πνζφηεηα ησλ πδξαηκψλ (ζε γξακκάξηα, gr) πνπ πεξηέρνληαη ζε 1m 3 μεξνχ αέξα. Ζ απφιπηε πγξαζία αιιάδεη φηαλ πξνζηίζεηαη ή αθαηξείηαη πγξαζία, δελ αιιάδεη φκσο φηαλ αιιάδεη ε ζεξκνθξαζία, εθηφο αλ ν αέξαο ςχρεηαη θάησ απφ ην ζεκείν δξφζνπ, νπφηε θαη πγξνπνηείηαη ν αηκφο. Πεκείν Γξφζνπ (Dew Point/DP): Δίλαη ε ζεξκνθξαζία εθείλε ζηελ νπνία νη πδξαηκνί ζπκππθλψλνληαη θαη ζρεκαηίδνπλ ζηαγνλίδηα. ηαλ ν αέξαο ςχρεηαη σο 30

41 ην ζεκείν δξφζνπ ηνπ, ε ζρεηηθή πγξαζία θηάλεη ην 100%, ελψ πεξαηηέξσ ςχμε νδεγεί ζε κείσζε ηεο απφιπηεο πγξαζίαο. Έηζη, ζηηο λέεο ζπλζήθεο ν αέξαο έρεη ρακειφηεξε ζεξκνθξαζία, ρακειφηεξν ζεκείν δξφζνπ, ρακειφηεξε απφιπηε πγξαζία, αιιά θαη πάιη έρεη 100% ζρεηηθή. Ππκπχθλσζε (Condensation): Δίλαη ε ιεηηνπξγία πνπ ζρεηίδεηαη απζηεξά κε ηελ ζρεηηθή πγξαζία. ηαλ ν αέξαο ςχρεηαη θάησ απφ ην ζεκείν πγξνπνίεζεο ηνπ (ζεκείν δξφζνπ), δεκηνπξγνχληαη πδξαηκνί. Γελ είλαη αλαγθαίν λα ςπρζεί φινο ν αέξαο γηα λα έρνπκε ζπκπχθλσζε, θαζψο ην ζπκπχθλσκα δεκηνπξγείηαη ζηελ πην ςπρξή επηθάλεηα. Γηα παξάδεηγκα, έλα θξχν παξάζπξν κπνξεί λα ςχμεη ηνλ αέξα πνπ βξίζθεηαη γχξσ ηνπ θάησ απφ ην ζεκείν δξφζνπ θαη λα παξαηεξεζεί ζπκπχθλσζε, ελψ ε ζεξκνθξαζία ηνπ ππφινηπνπ δσκαηίνπ λα παξακείλεη ζηαζεξή. Ζ ζπκπχθλσζε πδξαηκψλ δεκηνπξγεί κία πιεζψξα πξνβιεκάησλ. Κπνξεί λα πξνζβάιεη ην μχιν, ην ραξηί, ην χθαζκα ή θαη λα πξνθαιέζεη νμείδσζε ζην ράιπβα. Νη ζρεδηαζηέο ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πξνζπαζνχλ λα απνθχγνπλ ηελ ζπκπχθλσζε θαη ην πεηπραίλνπλ κε αθπγξαληήξεο νη νπνίνη αθαηξνχλ ηελ πγξαζία απφ ηνλ αέξα πξηλ απηφο εηζέιζεη ζηνλ ρψξν. Ρα πην ζχγρξνλα ζπζηήκαηα ξπζκίδνπλ ηε ζρεηηθή πγξαζία θαη ηε ζεξκνθξαζία θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν απνθεχγνπλ ην θαηλφκελν ηεο ζπκπχθλσζεο. Δηθφλα 3.2: Τπρξνκεηξηθφο ράξηεο. (πεγή:ashrae) 31

42 Δηθφλα 3.3: Ζ δηαθχκαλζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζε έλαλ ηνίρν πνπ δεκηνπξγείηαη ζπκπχθλσζε θαη ζε έλαλ πνπ δελ δεκηνπξγείηαη, [12] 3.3 Μνξθέο πγξαζίαο Ζ πγξαζία ζρεηηθά κε ην πεξηβάιινλ ησλ κλεκείσλ, ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ θαη ησλ έξγσλ ηέρλεο, παξνπζηάδεηαη λα έρεη δχν πξνειεχζεηο, ηελ εμσηεξηθή θαη ηελ εζσηεξηθή, θαη αλάινγα κε ην αίηην ή ηα αίηηα πνπ ηελ πξνθαινχλ ηε δηαθξίλνπκε ζε δηαθνξεηηθέο κνξθέο θαη πξνειεχζεηο. Νη βξνρνπηψζεηο, θαζψο ε βξνρή δηεηζδχεη ζην εζσηεξηθφ ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ απφ ηα θελά ζηελ δνκή ηεο ηνηρνπνηίαο, αιιά θαη απφ άιιεο εμσηεξηθέο πεγέο χδαηνο ηνπ εδάθνπο, απνηεινχλ πεγέο πγξαζίαο. Νη νηθνδνκηθνί ηνίρνη πξέπεη λα είλαη θαηάιιεια ζρεδηαζκέλνη, έηζη ψζηε λα δηαηεξνχλ ηα επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο αθφκα θαη ζε αθξαίεο εμσηεξηθέο ζπλζήθεο. Ζ κφλσζε είλαη έλαο ηξφπνο γηα λα εκπνδίδεηαη ε πηψζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ζε ρακειέο ηηκέο, π.ρ. θάησ απφ 11 C, ζηελ εζσηεξηθή επηθάλεηα ησλ ηνίρσλ φηαλ είλαη ρεηκψλαο θαη επνκέλσο λα παξεκπνδίδεηαη ε ζπκπχθλσζε ηεο ππάξρνπζαο εζσηεξηθήο πγξαζίαο. Ζ εμάηκηζε ηνπ λεξνχ πάλσ ζηα πιηθά, φηαλ ε ζεξκνθξαζία ηνπο είλαη θαηψηεξε ηεο ζεξκνθξαζίαο θνξεζκνχ. Αλ θαη ππνιείπεηαη ζεκαληηθά, ζε ζχγθξηζε κε ηελ πγξαζία απφ ηελ βξνρή ή ην έδαθνο, σο πξνο ηε ζπγθξαηνχκελε πνζφηεηα λεξνχ ζηε κάδα ησλ πιηθψλ, απνδεηθλχεηαη κεξηθέο θνξέο πνιχ πην επηθίλδπλε ζηηο παιηέο θαηαζθεπέο θαη ηδίσο ζ απηέο κε δσγξαθηθφ δηάθνζκν ζηα δνκηθά ζηνηρεία. 32

43 Άιιε πεγή πγξαζίαο είλαη ε αλαπλνή θαη ε εθίδξσζε ησλ επηζθεπηψλ. Πε έλα γεκάην κε θφζκν ηζηνξηθφ θηίξην, νη άλζξσπνη επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ην κηθξνθιίκα ηνπ θαη πξνζδίδνπλ ηφζν ζεξκφηεηα φζν θαη πγξαζία. Κεξηθά αληηπξνζσπεπηηθά λνχκεξα είλαη 105W πξφζδνζε αηζζεηήο ζεξκφηεηαο απφ έλα φξζην άηνκν ζηνπο 20 C ή 72W ζηνπο 26 C. Υο απνηέιεζκα είλαη ε άλνδνο ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ε εμάηκηζε ηεο πγξαζίαο απφ ηηο δηάθνξεο επηθάλεηεο. Ρειεπηαία πηζαλή πεγή πγξαζίαο είλαη ε ρξήζε λεξνχ γηα ηνλ θαζαξηζκφ ηνλ δηαθφξσλ επηθαλεηψλ. Ρα δάπεδα ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ είλαη α- λαγθαίν λα είλαη θαζαξά θαη σο εθ ηνχηνπ ζπλεζίδεηαη λα θαζαξίδνληαη ζπρλά. Ζ ρξήζε λεξνχ απμάλεη ηελ πνζφηεηα πγξαζίαο ζηηο αίζνπζεο θαη κε ηελ ελδερφκελε πηψζε ηεο ζεξκνθξαζίαο παξαηεξείηαη ζπκπχθλσζε ησλ πδξαηκψλ. Ξαξάιιεια ππάξρεη ε δπλαηφηεηα, καδί κε ηνπο πδξαηκνχο λα γίλεηαη δηαζπνξά δηαιπηψλ αιάησλ ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν επεηδή ην λεξφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη δελ είλαη απηνληζκέλν. 3.4 Έιεγρνο επηπέδνπ πγξαζίαο θαη δηαθύκαλζή ηεο Νη πξνηηκήζεηο γηα ην επίπεδν ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο πνηθίινπλ αλάκεζα ζηα κέιε ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο γηα ηε ζπληήξεζε ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ. Ρηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρνπλ πξνθχςεη αξθεηέο δηαθσλίεο γηα ην βέιηηζην επίπεδν ζρεηηθήο πγξαζίαο ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ. Νη πξνδηαγξαθέο γηα ηελ επηινγή ηνπ επηπέδνπ ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηφζν ην θφζηνο φζν θαη ηηο κεηαβνιέο ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. Ιφγσ ηεο έιιεηςεο θνηλά απνδεθηήο ιχζεο ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν, νη ζρεδηαζηέο ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ κπνξνχλ λα θαηαλνήζνπλ γηαηί ππάξρνπλ θάπνηνη πειάηεο πνπ επηζπκνχλ ζπγθεθξηκέλν επίπεδν ζρεηηθήο πγξαζίαο, αθφκε θαη αλ κηα νκάδα επηζηεκφλσλ δηαθσλεί κε απηφ θαη πηζηεχεη πσο κπνξεί λα είλαη εμαηξεηηθά επηθίλδπλν. Ξνιχ ζεκαληηθφ φκσο είλαη λα ζπλδπάδνληαη νη αλάγθεο ησλ ζπιινγψλ αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ θηηξίνπ πνπ ηηο θηινμελεί θαη λα πξνθχπηεη κία ζπκβηβαζηηθή ιχζε. Έλα παξάδεηγκα κπνξεί λα είλαη αξθεηά δηαθσηηζηηθφ. Θαηά ηνλ 2 ν παγθφζκην πφιεκν ζηελ Βξεηαλία, νη ζπιινγέο δσγξαθηθήο απφ ηελ Δζληθή Ξηλαθνζήθε θαη ην Βξεηαληθφ Κνπζείν απνζεθεχηεθαλ ζε έλα νξπρείν άλζξαθα ζηελ Νπαιία, αξθεηά ρακειφηεξα απφ ην επίπεδν ηνπ εδάθνπο, φπνπ επηθξαηνχζαλ ζπλζήθεο ρακειήο ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο 33

44 πεξίπνπ 45% κε 50%, ζηαζεξέο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Κεηά ηνλ πφιεκν, νη ζπληεξεηέο παξαηήξεζαλ πσο ηα έξγα ηέρλεο δηαηεξήζεθαλ ρσξίο εκθαλείο δεκηέο ζε ζχγθξηζε κε ηελ πεξίνδν πξηλ απφ ηνλ πφιεκν. Απηφ νδήγεζε ηνπο επηζηήκνλεο λα πηνζεηήζνπλ ζηα δηάθνξα κνπζεία έλα ζηαζεξφ επίπεδν πγξαζίαο πεξίπνπ 50%. Θαζψο φκσο κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ έγηλαλ θάπνηεο έξεπλεο θαη εκπινπηίζηεθαλ νη γλψζεηο πάλσ ζην αληηθείκελν, παξαηεξήζεθε πσο ζε θξχα θιίκαηα, ε δηαηήξεζε ζρεηηθήο πγξαζίαο ην ρεηκψλα ζε επίπεδα γχξν ζην 50%, πξνθαιεί δεκηά ζηνπο εμσηεξηθνχο ηνίρνπο ιφγσ ζπκπχθλσζεο. Ζ ζπκπχθλσζε ζηηο θνηιφηεηεο ησλ θηηξίσλ, δηαβξψλεη ηα κέηαιια γξεγνξφηεξα θαη δεκηνπξγεί πάγν, ν νπνίνο κε ηελ ζεηξά ηνπ δεκηνπξγεί θξπζηάιινπο ζηνπο κεγάινπο πφξνπο ησλ πέηξηλσλ πιηθψλ. Έηζη δεκηνπξγνχληαη κεραληθέο ηάζεηο πνπ μεπεξλνχλ ην φξην αληνρήο ηνπ πιηθνχ κε απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία κηθξνξσγκψλ θαη γεληθφηεξα απνδηνξγάλσζε ηνπ πέηξηλνπ πιηθνχ. Κπνξεί λα ππάξρεη δηαθσλία γηα ην επίπεδν ζηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, δελ π- πάξρεη φκσο δηακάρε γηα ην ζέκα ηεο ζηαζεξφηεηαο. ινη ζπκθσλνχλ πσο φζν πην ζηαζεξή είλαη ε ζρεηηθή πγξαζία, ηφζν ην θαιχηεξν. Γξήγνξεο, κεγάιεο θαη επαλαιακβαλφκελεο αιιαγέο ζηελ πγξαζία, πξνθαινχλ κεγάιεο κεραληθέο θαηαπνλήζεηο, ζε πιηθά πνπ απνξξνθνχλ εχθνια πγξαζία, θαη κεηψλνπλ ηνλ ρξφλν δσήο ηνπο. Έηζη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ε πγξαζία πξέπεη λα παξακέλεη φζν ην δπλαηφλ πην ζηαζεξή. Γηαθπκάλζεηο ζηελ ζρεηηθή πγξαζία κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κεγαιχηεξε δεκηά ζηα πιηθά απφ ηε δηαηήξεζε ηνπο εθηφο ησλ επηζπκεηψλ νξίσλ. Σσξίο έιεγρν ε ζρεηηθή πγξαζία κπνξεί λα κεηαβάιιεηαη δξακαηηθά θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εκέξαο, εηδηθά φηαλ ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο ή θιηκαηηζκνχ ηίζεηαη εθηφο ιεηηνπξγίαο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο λχρηαο. Θαηά ηε δηάξθεηα ελφο έηνπο, ε ζρεηηθή πγξαζία ζε έλα θηίξην κπνξεί λα θηάζεη θνληά ζην 80% ζε κία βξνρεξή θαινθαηξηλή κέξα θαη θνληά ζην 10% ζε κηα πνιχ θξχα ρεηκσληάηηθε κέξα, εάλ δελ ππάξρνπλ ζπζηήκαηα χγξαλζεο θαη αθχγξαλζεο. Ζ ρακειή ζρεηηθή πγξαζία κπνξεί λα απνμεξάλεη ηειείσο ηα αληηθείκελα, ππνβάιινληαο ηα άκεζα ζε θπζηθέο θαηαζηξνθέο ή φηαλ απηά ζθιεξχλνπλ. Κπνξεί λα πξνθαιέζεη επίζεο δηαζηαηηθά πξνβιήκαηα ζην μχιν, λα θάλεη πην εχζξαπζηεο ηηο πεξγακελέο θαη λα μεξαίλεη ηα δέξκαηα πξνθαιψληαο κφληκεο θζνξέο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε πςειή πγξαζία δηεπθνιχλεη ηελ νμείδσζε ηνπ κεηάιινπ θαη ηελ θζνξά ησλ πιηθψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ραξηί. Δπίζεο απμάλεη ηεο θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο ηεο δεκηνπξγίαο κπθήησλ, νη νπνίνη ηξέθνληαη άκεζα ή 34

45 έκκεζα απφ ηεο ζπιινγέο. Ρέινο, πεξίνδνη κε πςειή ζρεηηθή πγξαζία κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ θξπζηάιισζε ησλ νξγαληθψλ πιηθψλ, φπσο είλαη ηα θφθαια θαη ην δέξκα, θαη λα δεκηνπξγήζνπλ θζνξέο ζε αξραηνινγηθά θαη γεσινγηθά επξήκαηα. πσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, απνδεθηέο ζπλζήθεο ζεξκνθξαζίαο γηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη ηδηαίηεξα γηα ρψξνπο κε εθζέκαηα θαη ζπιινγέο, κπνξνχλ λα ζα ζεσξεζνχλ νη 21 C (±2 C) ζεξκνθξαζίαο μεξνχ ζεξκνκέηξνπ θαη ζπλζήθεο ζρεηηθήο πγξαζίαο 45% (±8%). Θάπνηεο ζπιινγέο ζα κπνξέζνπλ λα δηαηεξεζνχλ πεξηζζφηεξν ζε απηά ηα επίπεδα. Θάπνηεο άιιεο κπνξεί λα αληέρνπλ ζε κεγαιχηεξεο δηαθπκάλζεηο, αλ απηέο ζπκβαίλνπλ ζε δηάζηεκα εβδνκάδσλ θαη φρη σξψλ, ψζηε λα ειαρηζηνπνηεζεί ε κεραληθή θφπσζε. Θάζε φκσο ζπιινγή έρεη ην δηθφ ηεο ρξφλν «εκηδσήο», πάληα φκσο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο αλάγθεο ηνπ θηηξηαθνχ θειχθνπο. Θαηαιήγνπκε ινηπφλ ζην ζπκπέξαζκα, πσο ζεκαληηθφ δελ είλαη κφλν ην επίπεδν ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο αιιά θαη νη δηαθπκάλζεηο ηεο, ζε ζπλάξηεζε πάληα κε ην ρξνληθφ δηάζηεκα κέζα ζην νπνίν ζπκβαίλνπλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ εηθφλα 3.4 απεηθνλίδεηαη ε κεηαβνιή ηεο απνζεθεπκέλεο πγξαζίαο θάπνησλ βηβιίσλ, ηα νπνία γηα ηνπο ζθνπνχο κίαο έξεπλαο εθηίζνληαλ θάζε κία ψξα ζε δχν δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα, ηα νπνία είραλ 40% θαη 90% ζρεηηθή πγξαζία αληίζηνηρα. Απφ ην δηάγξακκα παξαηεξείηαη πσο ηα βηβιία δελ θαηάθεξλαλ λα απνβάινπλ ηελ πγξαζία πνπ απνξξνθνχζαλ ζην ρξνληθφ δηάζηεκα ηεο κίαο ψξαο. Δηθφλα 3.4: Ξείξακα πνπ παξνπζηάδεη ην απνηέιεζκα ηεο έθζεζεο βηβιίσλ ζε πεξηβάιινλ κε ζπλερφκελεο δηαθπκάλζεηο, [24] 35

46 Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία είλαη θνληά ζην επίπεδν θνξεζκνχ, ηα πθάζκαηα κπνξνχλ λα απνξξνθήζνπλ έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ πγξαζίαο κέζα ζε ιίγεο ψξεο, ην νπνίν κπνξεί λα ρξεηαζηεί εβδνκάδεο γηα λα ην απνβάινπλ, αθφκε θαη φηαλ ην επίπεδν πγξαζίαο πέζεη. Θαη ην ραξηί αληηδξά κε ηνλ ίδην ηξφπν. Δπίζεο, θάπνηα πιηθά κπνξνχλ λα πάξνπλ αξθεηή πγξαζία ψζηε λα δηαηεξνχλ δπζκελείο γη απηά ρεκηθέο αληηδξάζεηο θαη λα ζηεξίδνπλ ηελ δεκηνπξγία κπθήησλ, αθφκε θαη φηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία ζηνλ αέξα επηζηξέςεη ζε επίπεδα θάησ απφ 55%. Απηή ε ζπκπεξηθνξά καο δείρλεη γηαηί είλαη ζεκαληηθφ λα κελ αθήλνπκε ηελ πγξαζία λα απμεζεί αθφκε θαη γηα ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα. 3.5 Οη κεραληζκνί πνπ επηδξνύλ ζηα πιηθά ιόγσ ηεο πγξαζίαο θαη ηεο ζεξκνθξαζίαο Ρα πιηθά αιιάδνπλ ην πεξηερφκελν ηνπο ζε πγξαζία θαη πθίζηαληαη θπζηθέο αιιαγέο πνπ εμαξηψληαη απφ ηε ζρεηηθή πγξαζία πνπ ππάξρεη ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν θαη φρη απφ ηελ απφιπηε πγξαζία. Δάλ ε ζρεηηθή πγξαζία ηνπ ρψξνπ είλαη ρακειή, ην πιηθφ απειεπζεξψλεη πγξαζία ζηνλ αέξα, ελψ φηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία είλαη πςειή πξνζιακβάλεη πγξαζία απφ ηνλ αέξα. Απηέο νη αιιαγέο ζηελ πγξαζία ζπλερίδνληαη κέρξη λα επηηεπρζεί ηζνξξνπία αλάκεζα ζην αληηθείκελν θαη ηνλ αέξα. Γηα λα γίλνπλ θαηαλνεηνί νη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ θαηαζηξνθή ζηα πιηθά θαη γηα λα θαζνξηζηνχλ νη ζηφρνη, είλαη πξνηηκφηεξν αξρηθά λα θαηαλνεζνχλ νη κεραληζκνί πνπ επηδξνχλ ζηα πιηθά θαη πξνθαινχλ ηελ «γήξαλζε» ηνπο. Νη κνξθέο ηεο πγξαζίαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ρεηξνηέξεπζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ νξγαληθψλ πιηθψλ (απαμίσζε-deterioration), αλαθέξνληαη παξαθάησ Μεραληθή ή θπζηθή θζνξά Δίλαη κηα ζπλεζηζκέλε κνξθή θζνξάο γηα αληηθείκελα πνπ έξρνληαη ζε άκεζε επαθή κε άιια αληηθείκελα, σο απνηέιεζκα δειαδή θαθνκεηαρείξηζεο. Κπνξεί φκσο λα εκθαληζηεί θαη απφ αιιαγή ζηηο κεραληθέο ηδηφηεηεο ησλ πιηθψλ απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο. Έλαο ηέηνηνο παξάγνληαο είλαη ε πγξαζία ή νη ρεκηθέο αληηδξάζεηο πνπ ζπκβαίλνπλ ζην πιηθφ. Απηνχ ηνπ είδνπο ε θζνξά, εκθαλίδεηαη ζπλήζσο σο ζρηζκέο, γδαξζίκαηα θαη δηαρσξηζκφ ζηα δηάθνξα ζηξψκαηα ησλ πιηθψλ. 36

47 Ζ κεραληθή θζνξά κπνξεί λα ειεγρζεί κε ηελ απνθπγή ηεο έθζεζεο ηνπ πιηθνχ ζηηο αθξαίεο ζπλζήθεο πγξαζίαο πνπ βξηζθφηαλ θαη ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ δηαθπκάλζεσλ ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο. ζν κεγαιχηεξν είλαη ην ρξνληθφ δηάζηεκα αλάκεζα ζε δχν κεηαβνιέο ηεο ηηκήο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ηφζν κηθξφηεξε είλαη ε κεραληθή θαηαπφλεζε πνπ δέρεηαη ην πιηθφ, άξα ειαρηζηνπνηείηαη θαη ν θίλδπλνο κεραληθήο θζνξάο. Νη θπζηθέο, ε αθφκε θαιχηεξα, νη κεραληθέο ηδηφηεηεο ησλ πιηθψλ απφ ηα νπνία είλαη θηηαγκέλα ηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη νη ζπιινγέο ηνπο, είλαη απηέο πνπ νξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηηο ζπλζήθεο πνπ πξέπεη λα επηθξαηνχλ ζηα ηζηνξηθά θηίξηα. Γηαθπκάλζεηο κεγαιχηεξεο απφ ±10% ηεο ζρεηηθήο πγξαζίεο είλαη απηέο πνπ επζχλνληαη γηα ην ξάγηζκα ησλ μχισλ θαη ην μεθινχδηζκα ησλ πηλάθσλ δσγξαθηθήο. Νη κεραληθέο ηδηφηεηεο ησλ πιηθψλ απηψλ κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ φπσο αθξηβψο γίλεηαη θαη κε ηα ζχγρξνλα πιηθά (ράιπβαο, ηζηκέλην). Έηζη γίλνληαη πεηξάκαηα θαη ζηελ ειαζηηθή αιιά θαη ζηελ πιαζηηθή πεξηνρή ησλ πιηθψλ. Πε αληίζεζε φκσο κε ηηο κεραληθέο ηδηφηεηεο ηνπ ράιπβα, ηα νξγαληθά απηά πιηθά επεξεάδνληαη ζεκαληηθά απφ ηελ πγξαζία. Γεληθά, ε ρακειή πγξαζία ηα ζθιεξαίλεη θαη ε πςειή πγξαζία ηα θάλεη πην εχθακπηα. Ρα πην πνιιά απφ ηα νξγαληθά πιηθά πνπ ζπλαληψληαη ζηα ηζηνξηθά θηίξηα, απμάλνπλ ηνλ φγθν ηνπο κε ηελ πξνζζήθε πγξαζίαο θαη ηνλ κεηψλνπλ θαζψο ηελ απνβάινπλ. Ρέηνηα ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα πιηθψλ, πνπ αλαιχνληαη θαη ζηελ ζπλέρεηα, είλαη ην μχιν θαη ην ραξηί. Γεληθά φκσο, ηα πην πνιιά πιηθά απνξξνθνχλ ηνπ πδξαηκνχο αξθεηά αξγά. Πε κία ειαηνγξαθία πάρνπο 1mm, ρξεηάδεηαη 24 ψξεο ψζηε λα θηάζεη ζην 90% ηεο ηζνξξνπίαο, φηαλ εθηίζεηαη ζε έλα λέν πεξηβάιινλ, ελψ απαηηείηαη πεξίπνπ κία εβδνκάδα γηα λα θηάζεη ην 100%. Ρν κφλν πιηθφ πνπ είλαη ιίγν πην γξήγνξν ζην λα θηάζεη ζε ηζνξξνπία είλαη ην μχιν. Αληίζεηα, κεγάια αληηθείκελα ζέινπλ κήλεο γηα λα θηάζνπλ θνληά ζηελ ηζνξξνπία θαη αθφκε κπνξεί λα κε ζπκβαδίδνπλ πνηέ κε ηηο εηήζηεο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληνο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, κηθξφηεξα θαη πην ιεπηά αληηθείκελα, φπσο θσηνγξαθίεο, θηικ, ραξηηά θαη πεξγακελέο, κπνξνχλ λα θηάζνπλ ζηελ ηζνξξνπία κέζα ζε κεξηθέο ψξεο. Αθφκε φκσο θαη απηά δελ κπνξνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο ζηηγκηαίεο αιιαγέο. Ρν πην ζεκαληηθφ θξηηήξην γηα ηελ ζηαζεξφηεηα είλαη ηα πιηθά λα κελ εθηίζεληαη ζε αιιαγέο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο έμσ απφ ηα φξηα ηνπ 35% θαη 60%, θαη νη αιιαγέο λα πξαγκαηνπνηνχληαη ζε κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη φρη ζηηγκηαία. 37

48 Θαζψο ε θζνξά πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ ζρεηηθή πγξαζία έρεη πιένλ θαηαλνεζεί, νη αιιαγέο ζηελ ζεξκνθξαζία (αλεμάξηεηα απφ ηε ζρεηηθή πγξαζία) είλαη θαη απηέο κία πεγή ηδηαίηεξσλ πξνβιεκάησλ γηα ηα δηάθνξα πιηθά. Πηελ πξαγκαηηθφηεηα, αξθεηέο απφ ηηο θζνξέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ επηθάλεηα ησλ πηλάθσλ δσγξαθηθήο, γηα παξάδεηγκα, θαη απνδίδνληαη ζηελ ζρεηηθή πγξαζία, είλαη πνιχ πηζαλφ λα νθείινληαη ζηελ έθζεζε ηνπο ζε ρακειέο ζεξκνθξαζίεο. Γεληθά, νη ζεξκηθέο κεηαβνιέο δξνπλ κε έλαλ ηξφπν παξφκνην κε απηφ ηεο δηαζηαηηθήο αιιαγήο πνπ πξνθαιεί ε κεηαβνιή ηεο πγξαζίαο. Ν θαθφο ζπλδπαζκφο ησλ ζεξκηθψλ ζπληειεζηψλ ησλ δηαθφξσλ πιηθψλ δελ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο, θαηά πεξίπησζε φκσο κπνξεί λα πξνθαιέζεη αξθεηά κεγάιε θφξηηζε πνπ λα νδεγήζεη ζην ξάγηζκα. Ρν πξαγκαηηθφ φκσο πξφβιεκα, είλαη φηη ε ρακειή ζεξκνθξαζία θάλεη ηα πιηθά πην εχζξαπζηα, φπσο ζπκβαίλεη κε ηηο δσγξαθηέο Υεκηθή θζνξά Έρεη παξαηεξεζεί πσο ε ρεκηθή θζνξά ζηα πιηθά επεξεάδεηαη απφ ηελ ζεξκνθξαζία ηνπο θαη ηε ζρεηηθή πγξαζία ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπο. Έρεη δηαηππψζεη πσο ε πγξαζία επεξεάδεη ηνλ ηχπν ηεο ρεκηθήο αληίδξαζεο, ελψ ε ζεξκνθξαζία επεξεάδεη ηελ ηαρχηεηα ηεο. Έηζη ζε ρακειή ζεξκνθξαζία ε θζνξά κεηψλεηαη, ιφγσ ηεο κείσζεο ηεο ηαρχηεηαο, ελψ φηαλ έρνπκε ρακειή ζρεηηθή πγξαζία, ην πιηθφ έρεη ρακειή πεξηεθηηθφηεηα ζε πγξαζία θαη άξα νη αληηδξάζεηο είλαη ιηγφηεξεο θαη πην αξγέο. Νη δεζκνί πνπ ζπγθξαηνχλ ηα κφξηα καδί κπνξνχλ λα ζπάζνπλ απφ ηηο δηάθνξεο ρεκηθέο αληηδξάζεηο πνπ ζπκβαίλνπλ. Απφ απηέο ηηο ρεκηθέο αληηδξάζεηο, ε ππνθαηεγνξία ησλ ρεκηθψλ θηλεηηθψλ αληηδξάζεσλ είλαη απηή πνπ έρεη ζρέζε κε ηελ πςειή ζεξκνθξαζία θαη ηελ κεγάιε ζρεηηθή πγξαζία. Απφ ηελ θηλεηηθή ζεσξία ησλ κνξίσλ αληινχκε πιεξνθνξίεο γηα απηέο ηηο αληηδξάζεηο. Ν πξψηνο πνπ δηαηχπσζε κηα εμίζσζε γηα ηελ ηαρχηεηα ησλ αληηδξάζεσλ ήηαλ ν Svante Arrhenius. Ζ δηάζεκε εμίζσζε ηνπ είλαη ε εμήο: φπνπ: k: ν ιφγνο ηεο αληίδξαζεο A: κία ζηαζεξά πνπ θαιείηαη πξνεθζεηηθφο παξάγνληαο [s -1 ] E a : ε ελέξγεηα ελεξγνπνίεζεο [KJ/Kmol] 38

49 R: ε παγθφζκηα ζηαζεξά ησλ ηδαληθψλ αεξίσλ [ ΘJ/Kmol K] T: ε ζεξκνθξαζία [Θ] Απφ απηή ηελ αληίδξαζε πξνθχπηεη πσο ν ιφγνο ηεο αληίδξαζεο απμάλεηαη κε ηελ αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη αληίζηξνθα, κεηψλεηαη κε ηελ κείσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο. Έλα άιιν ζεκαληηθφ ζπκπέξαζκα είλαη πσο δχν πιηθά κε δηαθνξεηηθή ελέξγεηα ελεξγνπνίεζεο, έρνπλ θαη δηαθνξεηηθή ηαρχηεηα πξαγκαηνπνίεζεο ησλ ρεκηθψλ αληηδξάζεσλ θαη άξα ε θζνξά ηνπο πξαγκαηνπνηείηαη ζε δηαθνξεηηθφ ρξφλν. Νη θηλεηηθέο αληηδξάζεηο είλαη απηέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο ζπγθέληξσζεο ησλ δηαθφξσλ ζπζηαηηθψλ ηεο αληίδξαζεο. Γηα παξάδεηγκα, ε πςειή ζπγθέληξσζε πγξαζίαο ζην ραξηί επηηαρχλεη ηελ θαηαζηξνθηθή αληίδξαζε πνπ είλαη γλσζηή σο φμηλε πδξφιπζε (acid hydrolysis). Νη αληηδξάζεηο απηέο είλαη επίζεο ππεχζπλεο γηα ηελ απνζχλζεζε θαη ην μεζψξηαζκα ηνπ δέξκαηνο θαη ηελ εμαζζέλεζε ηεο αληνρήο ησλ θισζηνυθαληνπξγηθψλ πξντφλησλ. Ζ ρεκηθή θζνξά κπνξεί λα πεξηνξηζηεί κε ηελ θχιαμε ησλ αληηθεηκέλσλ ζε ρακειέο ζεξκνθξαζίεο θαη ρακειά πνζνζηά ζρεηηθήο πγξαζίαο Βηνινγηθή θζνξά Δηθφλα 3.5: Γηάγξακκα πνπ απεηθνλίδεη ην ρξφλν πνπ απαηηείηαη γηα ηε δεκηνπξγία κνχριαο ζε δηάθνξα επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο, [24] Ζ βηνινγηθή πξνζβνιή κπνξεί λα θαηαζηξέςεη ηα δηάθνξα πιηθά ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ θαη ησλ ζπιινγψλ ηνπο είηε άκεζα, είηε έκκεζα. Δάλ νη ζπλζήθεο είλαη 39

50 θαηάιιειεο, δειαδή ππάξρεη δέζηε θαη πγξαζία, ηφηε ε κνχρια, ηα έληνκα θαη ηα δσχθηα κπνξνχλ λα κνιχλνπλ κία ζπιινγή (εηθφλα 3.5 θαη 3.6). Νη βηνινγηθνί παξάγνληεο είλαη απηνί πνπ πξνθαινχλ ηηο πην θνηλέο, γξήγνξεο θαη έληνλεο θαηαζηξνθέο ζηα αληηθείκελα, αθφκε θαη ζε φρη θαη ηφζν αθξαίεο ζπλζήθεο, εάλ ηνπο δνζεί ν θαηάιιεινο ρξφλνο. Ζ βηνινγηθή θζνξά κπνξεί λα ειεγρζεί κε ηελ παξνρή θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ ζεξκνθξαζίαο/πγξαζίαο θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο πξφζβαζεο ησλ εληφκσλ ζηηο δηάθνξεο ζπιινγέο. Ζ κνχρια θαη νη κχθεηεο είλαη δχζθνιν λα εμαιεηθζνχλ απφ ην θηίξην. Ρα ζπφξηα απηψλ δελ είλαη πξφβιεκα, κέρξη λα αλαπηπρζνχλ, θαη γηα λα ζπκβεί απηφ ρξεηάδνληαη πγξαζία θαη ηξνθή. Νχηε ε πγξαζία νχηε ε ηξνθή πξνέξρνληαη απφ ηνλ αέξα, αληηζέησο πξνέξρνληαη απφ ην ππφζηξσκα ησλ πιηθψλ πάλσ ζηα νπνία απηνί νη κηθξννξγαληζκνί ππάξρνπλ θαη κεγαιψλνπλ. Δηθφλα 3.6: Γηάγξακκα πνπ απεηθνλίδεη ηηο ζπλζήθεο ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο ζε ζρέζε κε ηνλ θίλδπλν δεκηνπξγίαο κνχριαο, [24] Ζ δξάζε ησλ κηθξννξγαληζκψλ είλαη απιή. Αζθνχλ ρεκηθέο θαη κεραληθέο δξάζεηο ζην πιηθφ θαη πξνθαινχλ ηελ απνδηνξγάλσζε ηεο επηθάλεηαο, δηάθνξα θαηλφκελα δηάβξσζεο ή δεκηνπξγνχλ ρξσκαηηθέο θειίδεο. Νξηζκέλνη απφ απηνχο ηνπο κηθξννξγαληζκνχο (θάπνηα είδε ιεηρήλσλ, βξχσλ, άιγεσλ θαη βαθηεξίσλ) ζπγθεληξψλνπλ ηνλ ζίδεξν απφ ην εζσηεξηθφ δηαθφξσλ αλφξγαλσλ πιηθψλ ζηελ επηθάλεηα ηνπο, φπνπ νμεηδψλεηαη ν ζίδεξνο αθήλνληαο ιεθέδεο πνπ δχζθνια απνκαθξχλνληαη. Άιινη πάιη εηζρσξνχλ ζηηο κηθξνξσγκέο αζθψληαο κεραληθέο πηέζεηο ζηα ηνηρψκαηα ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ ή εκπνηίδνπλ 40

51 ηελ επηθάλεηα θαη ην εζσηεξηθφ ησλ πφξσλ κε δηαβξσηηθά δηαιχκαηα αλζξαθηθνχ θαη νμαιηθνχ νμένο, πνπ είλαη δηαβξσηηθά ζηηο πεξηπηψζεηο δηαβξσηηθψλ πιηθψλ. Ζ κνχρια κπνξεί λα αλαπηπρζεί κέζα ζε ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ κε αέξα. Πηα ςπθηηθά ζηνηρεία ε ζπλζήθεο είλαη ηδαληθέο, θαζψο επηθξαηεί ζρεηηθή πγξαζία 95% γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ε ηξνθή ησλ κηθξννξγαληζκψλ είλαη ε ζθφλε θαη ε αθαζαξζίεο. Γηα λα απνθεπρζεί απηφ πξέπεη ην ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ λα θαζαξίδεηαη ζπζηεκαηηθά, ψζηε λα ειαρηζηνπνηνχληαη νη πεγέο ηξνθήο. Δθηφο απφ ην ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ, κνχρια θαη κχθεηεο κπνξνχλ λα ππάξμνπλ θαη ζε πνιιά άιια πιηθά κέζα ζην ίδην ην θηίξην. Νη δηαηήξεζε ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο θάησ απφ 60% δελ εγγπάηαη ηελ απνθπγή δεκηνπξγίαο κνχριαο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε κνχρια δελ ιακβάλεη κφλν ηξνθή απφ ην ππφζηξσκα ελφο πιηθνχ, αιιά παίξλεη θαη πγξαζία απφ απηφ, αθφκε θαη φηαλ ν πεξηβάιινληαο ρψξνο βξίζθεηαη ζε ρακειά επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο. πσο έρεη αλαθεξζεί, ππάξρνπλ πιηθά πνπ απνξξνθνχλ πγξαζία απφ ηνλ αέξα αθφκε θαη ζε ρακειά επίπεδα, ελψ θάπνηα άιια ηελ απειεπζεξψλνπλ κε πνιχ αξγφ ξπζκφ. Κπνξεί ε δηαηήξεζε ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο θάησ απφ 60% λα κελ εγγπάηαη πιήξσο ηελ απνθπγή δεκηνπξγίαο κνχριαο, είλαη φκσο έλα πξψην βήκα. Ζ ε- πηινγή θαηάιιεισλ πιηθψλ θαη ε πξνεηνηκαζία ησλ επηθαλεηψλ ψζηε λα κελ απνξξνθνχλ ή θξαηνχλ ηελ κνχρια, θαίλεηαη λα είλαη κία αξθεηά απνηειεζκαηηθή ζηξαηεγηθή ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο βηνινγηθήο θζνξάο Η πγξαζία επεξεάδεη όινπο ηνπο κεραληζκνύο θζνξάο Απηνί νη ηξείο κεραληζκνί κπνξνχλ λα πξνθαινχλ δηαθνξεηηθνχ είδνπο θζνξέο θάησ απφ ην ίδην πεξηβάιινλ. Ξνιχ πηνζεηνχλ ηελ αληίιεςε φηη ππάξρεη κία ζρέζε «έλα πξνο έλα» αλάκεζα ζηνπο παξάγνληεο θαη ηελ θζνξά, φπσο γηα παξάδεηγκα φηη ε βηνινγηθή θζνξά είλαη ην κφλν απνηέιεζκα ηεο αθαηάιιειεο πγξαζίαο. Απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ιάζνο ζπκπεξάζκαηα, θαζψο αλ ε βηνινγηθή θζνξά είλαη κηθξήο ζεκαζίαο γηα κία ζπιινγή, ηφηε θαη ε πγξαζία έρεη ειάρηζηε ζεκαζία, θάηη πνπ είλαη ιαλζαζκέλν εμ αξρήο, θαζψο ε πγξαζία είλαη ν παξάγνληαο πνπ πξνθαιεί ζε δηαθνξεηηθφ πάληα βαζκφ ηελ απαμίσζε ησλ ζπιινγψλ. Ππλήζσο, ε πξψηε πξνηεξαηφηεηα είλαη ε απνθπγή ηνπ ξίζθνπ ηεο βηνινγηθήο θζνξάο, ηεο θσηηάο θαη ηελ θαηαζηξνθήο απφ πηζαλή πιεκκχξα. ζηέξα απφ ηελ πξνζηαζία απφ απηνχο ηνπο παξάγνληεο, ην δεχηεξν βήκα είλαη ε επηκήθπλζε ηεο δσήο ησλ πιηθψλ, πξνζηαηεχνληαο ηα απφ ηελ ρεκηθή θζνξά, κε 41

52 ηελ κείσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο, ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ηνπ θσηηζκνχ θαη ηεο ξχπαλζεο. Γηα θάπνηα αληηθείκελα, ε δηαθχκαλζε ηεο πγξαζίαο κπνξεί λα πξνθαιέζεη κεραληθή θαηαπφλεζε θαη θζνξά. Θαζψο νη ζπιινγέο θαηαζηξέθνληαη απφ απηφλ ηνλ κεραληζκφ, κπνξνχλ λα ράζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπο ή ηελ επηζηεκνληθή ηνπο αμία ή πην απιά λα νδεγεζνχλ ζε κία έζραηε θαηάζηαζε φπνπ δελ ζα ελδηαθέξεη ε πξνζηαζία ηνπο, ιφγσ ηεο θαηαζηξνθήο πνπ ζα έρνπλ ππνζηεί. Δηθφλα 3.7: Αζθαιήο πεξηνρήο ζεξκνθξαζίαο ζρεηηθήο πγξαζίαο, [24] ζνλ αθνξά ηελ πεξίπησζε ηεο κεραληθήο θζνξάο ηα πην πνιιά αληηθείκελα πθίζηαληαη θαηαπφλεζε φηαλ γηα πξψηε θνξά εθηίζεληαη ζε αθξαίεο ζπλζήθεο πγξαζίαο ή φηαλ επηζηξέθνπλ ζε θαλνληθέο ζπλζήθεο κεηά απφ ηελ έθζεζε ζε πςειή πγξαζία. Φπζηθά ε επαλαιακβαλφκελε έθζεζε ζε αθξαίεο ζπλζήθεο πξνθαιεί επηπξφζζεηε θζνξά. Απφ ηελ κεξηά ησλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, ππάξρεη κία αληηζηάζκηζε αλάκεζα ζηε ζεξκνθξαζία θαη ηελ πγξαζία ψζηε λα κεησζεί ε δξάζε απηψλ ησλ κεραληζκψλ. Κπνξεί λα κεησζεί είηε ε ζεξκνθξαζία είηε ε πγξαζία ψζηε λα επηηεπρζεί ε επηζπκεηή θαηάζηαζε. πάξρεη φκσο θαη ε δπλαηφηεηα ηεο ξχζκηζεο θαη ησλ δχν κεγεζψλ, θάηη πνπ δπζθνιεχεη ηελ επίιπζε θαη νδεγεί ζε απμεκέλν ιεηηνπξγηθφ θφζηνο θαη πηζαλφηαηα ζε λέν εμνπιηζκφ. 3.6 Δπίδξαζε ηεο πγξαζίαο θαη ηεο ζεξκνθξαζίαο ζηα δηάθνξα πιηθά Ρα πιηθά πνπ ζπλαληψληαη ζηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη ζηηο ζπιινγέο ηνπο παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξε επαηζζεζία ζηελ παξνπζία ηεο πγξαζίαο, αλεμάξηεηα απφ 42

53 ηελ πξνέιεπζε ηνπο. Πηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη νη επηδξάζεηο απηέο γηα θάζε έλα απφ ηα θπξηφηεξα πιηθά μερσξηζηά. Ξίλαθαο 3.1: ιηθά κε επαηζζεζία ζηελ πςειή ζρεηηθή πγξαζία, [26] ΤΛΙΚΑ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑ ΔΤΝΟΪΚΗ ΥΔΣΙΚΗ ΤΓΡΑΙΑ Κέηαιια Γηάβξσζε RH<40% Σαξηί Ξαξακφξθσζε-Θειίδεο 30%<RH<40% Όθαζκα Ξαξακφξθσζε-Θειίδεο 40%<RH<55% Μχιν Βηνινγηθή Γηάβξσζε - Ππξξίθλσζε 50%<RH<55% Έγρξσκν Μχιν Απνιέπηζε ηνπ Σξψκαηνο 50%<RH<55% Έγρξσκν Κέηαιιν Γηάβξσζε-Απνιέπηζε ηνπ Σξψκαηνο RH<40% Ξεξγακελή Ππξξίθλσζε-Ξαξακφξθσζε 50%<RH<55% Ξίλαθαο 3.2: ιηθά κε επαηζζεζία ζηελ ρακειή ζρεηηθή πγξαζία, [26] ΤΛΙΚΑ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑ ΔΤΝΟΪΚΗ ΥΔΣΙΚΗ ΤΓΡΑΙΑ Μχιν Φνιίδεο-Μήξαλζε 50%<RH<55% Γέξκα Δπζξαπζηφηεηα 45%<RH<55% Ξεξγακελή Ππξξίθλσζε Δπζξαπζηφηεηα 50%<RH<55% Μχιν Θαιακηνχ Δπζξαπζηφηεηα 54%<RH<55% Εσηθή Θφιια Μήξαλζε-Απνδπλάκσζε 50%<RH<55% Έλζ. Φχιια Μχινπ Απνζχλζεζε-Ππξξίθλσζε 50%<RH<55% 43

54 3.6.1 Υαξηί Νη δηαθπκάλζεηο θαη νη αθξαίεο ηηκέο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο δεκηνπξγνχλ θζνξέο ζηα πγξνζθνπηθά πιηθά, φπσο ην ραξηί, εηδηθά φηαλ νη ηηκέο ηεο πγξαζίαο μεπεξλνχλ ην 60% ή βξίζθνληαη θάησ απφ ην 20%. Νη πην πνιιέο ζπιινγέο πνπ πεξηέρνπλ αληηθείκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ραξηί, ρξεηάδνληαη έλα ζηαζεξφ πεξηβάιινλ κε ζρεηηθή πγξαζία αλάκεζα ζην 30% κε 40%. Απηά ηα επίπεδα ηζρχνπλ ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζψο πξηλ απφ κία δεθαεηία ήηαλ πςειφηεξα, θνληά ζην 55%, θαη απηφ γηαηί νξίδνληαλ θπξίσο απφ ηηο ζπλζήθεο ησλ κνπζείσλ θαη φρη απφ ηηο αλάγθεο ηνπ ραξηηνχ. Δηθφλα 3.8: Γεκηνπξγία κνχριαο ζε έλα βηβιίν ιφγσ έθζεζήο ζε πεξηβάιινλ κε πςειή ζρεηηθή πγξαζία, [24] Νη λεφηεξεο έξεπλεο θαη αλαιχζεηο ηεο ρεκείαο αλαθέξνπλ πσο αθφκε κηθξφηεξα φξηα πγξαζίαο κπνξεί λα είλαη αθφκε θαιχηεξα. πάξρνπλ ελδείμεηο πσο επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο θάησ απφ 30% κπνξεί λα βνεζήζνπλ ζεκαληηθά ζηελ δηαηήξεζε ησλ ράξηηλσλ ζπιινγψλ, θαζψο κεηψλεηαη ην πνζνζηφ επζξαπζηφηεηαο ιφγσ ηεο φμηλεο πδξφιπζεο, κεηψλεηαη ην πνζνζηφ απνξξφθεζεο κνιπζκαηηθψλ αέξησλ θαη απμάλεηαη ε ζηαζεξφηεηα ηνπ ραξηηνχ. Απφ ηελ άιιε κεξηά, θάπσο απμεκέλε ζρεηηθή πγξαζία βνεζάεη ζηελ δηαηήξεζε ησλ κεραληθψλ ηδηνηήησλ ησλ δεζκψλ, ψζηε ην ραξηί λα παξακέλεη εχθακπην. Γηα άιιε κία θνξά, ην θαιχηεξν επίπεδν πγξαζίαο είλαη ζέκα ζπκβηβαζκψλ. Βέβαηα, ζε αξθεηά ρακειέο ηηκέο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο (θάησ απφ 20%) παξαηεξείηαη αιιαγή ζην κέγεζνο, ην ζρήκα θαη ηελ πθή ηνπ ραξηηνχ. Απηφ νθείιεηαη ζηελ εμάηκηζε ηνπ λεξνχ απφ ηα κφξηα ηνπ πγξνζθνπηθνχ πιηθνχ ηνπ 44

55 ραξηηνχ θαη ζηηο έληνλεο ηάζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ επηθάλεηα ηνπ. Δπίζεο, ζε αξθεηά ρακειά επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο δεκηνπξγνχληαη ιεθέδεο (θίηξηλνη-θαθέ) ζηηο πεξηνρέο ηεο επηθάλεηαο ηνπ ραξηηνχ, φπνπ ε- μαηκίδεηαη ε πγξαζία, θαη νθείινληαη ζηελ νμχηεηα ηνπ πιηθνχ ηνπ ραξηηνχ θαη ζηηο επηθαζίζεηο ησλ ξχπσλ ζηελ επηθάλεηά ηνπ. Ππλνιηθά, ην ραξηί ράλεη ηελ ειαζηηθφηεηα ηνπ θαη ηηο κεραληθέο ηνπ αληνρέο θαη γίλεηαη πνιχ εχζξαπζην. Πε πεξηβάιινλ κε πςειή ζρεηηθή πγξαζία, παξαηεξείηαη επίζεο αιιαγή ηνπ κεγέζνπο θαη ηνπ ζρήκαηνο ηνπ ραξηηνχ. Απηφ ζπκβαίλεη ιφγσ ηνπ φηη ην ραξηί απνξξνθά ηελ πγξαζία, απμάλεη ηνλ φγθν ηνπ (δηαζηέιιεηαη), γίλεηαη πην καιαθφ, πην απνξξνθεηηθφ θαη κηθξφηεξεο αληνρήο ζην ζρίζηκν. Δπηπξφζζεηα, παξαηεξείηαη απνρξσκαηηζκφο ησλ ρξσζηηθψλ θαη ησλ κειαληψλ, θαζψο ε αχμεζε ηεο πγξαζίαο πξνθαιεί ηε δηάιπζε θαη θίλεζε ησλ ρξσκάησλ θαη ησλ κειαληψλ πνπ ππάξρνπλ ζην ράξηηλν ππφζηξσκα, εμαηηίαο ηεο εμαζζέλεζεο ηνπ ζπλδεηηθνχ κέζνπ ηνπ. Ρν ηειηθφ απνηέιεζκα είλαη λα ράλεηαη ε γξαθή θαη λα ιεθηάδεη ην πιηθφ ηνπ ραξηηνχ. Δπίζεο, ε αχμεζε ηεο πγξαζίαο πξνθαιεί ηελ αλάπηπμε κηθξννξγαληζκψλ θαη ηε δηάβξσζε ηνπ ράξηηλνπ πιηθνχ (εηθφλα 3.7). Δθηφο απφ ηηο θζνξέο πνπ κπνξνχλ λα πξνθιεζνχλ απφ ηελ πγξαζία, θαη ε ζεξκνθξαζία κπνξεί λα απαμηψζεη ην ραξηί. Νη θζνξέο πνπ δεκηνπξγεί ε πςειή ζεξκνθξαζία είλαη νη εμήο: επλνεί ηελ παξνπζία εληφκσλ, ζε ζπλδπαζκφ πάληα κε ηελ απμεκέλε ζρεηηθή πγξαζία πξνθαιεί μήξαλζε ηνπ πιηθνχ ηνπ ραξηηνχ επηηαρχλεη ηηο αληηδξάζεηο απνζάζξσζεο ηνπ ραξηηνχ Ξύιν ηαλ θνπεί έλα δέληξν, ην μχιν πνπ πξνέξρεηαη απφ απηφ ζπλερίδεη λα πεξηέρεη θάπνηα πνζφηεηα πγξαζίαο αλάινγα πάληα κε ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν βξίζθεηαη. Πηελ ζπλέρεηα ε θπηηαξίλε θαη νη εκηθπηηαξίλεο πνπ πεξηέρνληαη ζην μχιν έρνπλ ηελ ηάζε λα απνξξνθνχλ πγξαζία, γηαηί ζηα κφξηα ηνπο ππάξρνπλ πνιιέο πδξφθηιεο πδξνμπινκάδεο (ΝΖ - ). Έηζη, φηαλ απμάλεηαη ε πγξαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ην μχιν απνξξνθά λεξφ θαη δηαζηέιιεηαη, γηα λα έξζεη ζε ηζνξξνπία κε ηε λέα εμσηεξηθή πγξαζία. ηαλ κεηψλεηαη ε πεξηβαιινληηθή πγξαζία ην μχιν απνβάιιεη λεξφ θαη ζπζηέιιεηαη, γηα λα απνθαηαζηήζεη θαη πάιη ηελ ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Ρν θαηλφκελν δηαζηνιήο ηνπ μχινπ παξαηεξείηαη ζηελ θιίκαθα ζρεηηθήο πγξαζίαο απφ 45

56 0% έσο 30% φπνπ θζάλεη ζην κέγηζην ηεο δηαζηνιήο ηνπ. Απηή ε δηαζηαηηθή αιιαγή ηνπ μχινπ απεηθνλίδεηαη ζην ζρεδηάγξακκα ηεο εηθφλαο 3.8. Δηθφλα 3.9: Γηαζηαηηθή αιιαγή ηνπ μχινπ κε ηελ κεηαβνιή ηεο πεξηερφκελεο πγξαζίαο, [12] Ρν πιενλέθηεκα ηνπ μχινπ σο πιηθνχ, είλαη φηη εάλ ην μχιηλν αληηθείκελν παξακείλεη γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα ζε ζπλζήθεο ζηαζεξήο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ηφηε απηφ κεηά απφ έλα δηάζηεκα ζα έξζεη ζε ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη ζα παξακείλεη ζρεδφλ ακεηάβιεην απφ πιεπξάο δηαζηάζεσλ. Νη απφηνκεο αιιαγέο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο πξνθαινχλ εζσηεξηθέο ηάζεηο ζην ζπκπαγέο μχιν. Νη πηέζεηο απηέο είλαη έληνλεο κφλν ζην εμσηεξηθφ κέξνο ηνπ μχινπ θαη ζε ζρεηηθά κηθξφ βάζνο, αληίζεηα κε ην εζσηεξηθφ ηνπ, ζην νπνίν δελ έρεη αθφκε επηδξάζεη ε πγξαζία ψζηε λα αθνινπζεί ηεο αιιαγέο κε παξφκνηεο θηλήζεηο. Νη πηέζεηο απηέο είλαη αξθεηά ηζρπξέο ψζηε λα πξνθαιέζνπλ θζνξά ζηελ εζσηεξηθή δνκή ηνπ μχιηλνπ πιηθνχ. Νη ζπλερείο κεηαβνιέο ηεο πγξαζίαο πξνθαινχλ αιιεπάιιειεο δηνγθψζεηο θαη ζπξξηθλψζεηο ηνπ μχινπ, επηθέξνληαο απψιεηα ηεο ειαζηηθφηεηαο ηνπ θαη ηεο κεραληθήο ηνπ αληνρήο. Ππρλά πξνθαινχληαη κηθξέο ή κεγάιεο επηθαλεηαθέο ξσγκέο θαη θπξηψζεηο εμαηηίαο απηήο ηεο δηαδηθαζίαο, αθφκε θαη κφληκε ή παξνδηθή πιαζηηθή παξακφξθσζε. Κε πεξηερφκελε πγξαζία άλσ ηνπ 70% ην μχιν δηνγθψλεηαη θαη μεθηλνχλ δηαδηθαζίεο πδξφιπζεο, αλάπηπμεο κηθξννξγαληζκψλ θαη επηηάρπλζεο θσηνρεκηθψλ αληηδξάζεσλ. Αληίζεηα κε πγξαζία θάησ απφ 35% ην μχιν ράλεη ηελ θπζηθή πγξαζία, ζπξξηθλψλεηαη, ζθεβξψλεη, γίλεηαη εχζξαπζην θαη ζπάεη. Δθηφο απφ ηελ πγξαζία κεγάιε ζεκαζία έρεη θαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Πε πςειέο ζεξκνθξαζίεο ην μχιν θαίγεηαη θαη κεηαηξέπεηαη ζε δηνμεί- 46

57 δην ηνπ άλζξαθα θαη λεξφ. Δπίζεο ε παξακνλή ηνπ μχιηλνπ αληηθεηκέλνπ ζε πεξηβάιινλ κε πςειή ζεξκνθξαζία νδεγεί ζηελ απψιεηα ηεο πγξαζίαο, πνπ θπζηνινγηθά πεξηέρεη, κε απνηέιεζκα ηε ζεξκηθή απνηθνδφκεζε ηνπ θαη ηελ πιαζηηθή παξακφξθσζε Ύθαζκα Νη κεγαιχηεξεο θζνξέο δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο έληνλεο δηαθπκάλζεηο ζηηο ηηκέο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο γηαηί ηφηε ηα κφξηα ησλ νξγαληθψλ πιηθψλ ηνπ π- θάζκαηνο ππφθεηληαη ζε ζπλερείο ζπζηνιέο θαη δηαζηνιέο, νη νπνίεο πξνθαινχλ ηελ πιήξε απνδπλάκσζε ηνπ πιηθνχ. Ρν κέγεζνο ησλ θζνξψλ εμαξηάηαη απφ ηελ πνηφηεηα θαη ηελ ππθλφηεηα ησλ ηλψλ, θαζψο θαη απφ ην είδνο ηεο πιέμεο. Νη θζνξέο ηνπ πθάζκαηνο απφ ηελ πγξαζία εληνπίδνληαη θπξίσο φηαλ ε πγξαζία είλαη κηθξφηεξε απφ 45% θαη κεγαιχηεξε απφ 70%. Ρφηε παξαηεξείηαη αιιαγή ζην κέγεζνο θαη ζην ζρήκα ηνπ πθάζκαηνο, θαζψο ην χθαζκα σο πγξνζθνπηθφ πιηθφ, απνξξνθά πγξαζία ζε ζρεηηθή πγξαζία κεγαιχηεξε απφ 70% θαη απνβάιιεη πγξαζία ζε ζρεηηθή πγξαζία κηθξφηεξε απφ 45%, ψζηε λα έξζεη ζε ηζνξξνπία κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Έηζη παξαηεξνχληαη αιιαγέο ζηηο δηαζηάζεηο ηνπ θαη ζην ζρήκα ιφγσ ησλ ζπζηνιψλ θαη δηαζηνιψλ ησλ ηλψλ. Δπίζεο, παξαηεξείηαη απνρξσκαηηζκφο ησλ βαθψλ θαη αλάπηπμε κπθήησλ φηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία είλαη πςειή. Δηθφλα 3.10: Ζ ηζφζεξκε θακπχιε πγξαζίαο γηα ην βακβάθη, [13] 47

58 Απφ ηελ κεξηά ηεο ζεξκνθξαζίαο, νη δηαθπκάλζεηο πάλσ απφ ηνπο 24 C θαη θάησ απφ ηνπο 17 C, δεκηνπξγνχλ ζην χθαζκα: αλάπηπμε εληφκσλ θαη κηθξννξγαληζκψλ επηηάρπλζε ησλ αληηδξάζεσλ απνζάζξσζεο μήξαλζε ηνπ πθαζκάηηλνπ πιηθνχ Τιηθά Σνηρνγξαθηώλ Κε ηελ παξνπζία πγξαζίαο ζπκβαίλνπλ νη πεξηζζφηεξεο θαη ζνβαξφηεξεο θζνξέο ζην ππφζηξσκα θνλίακα θαη ζην ρξσκαηηθφ ππφζηξσκα ησλ ηνηρνγξαθηψλ. Νη κεηαβνιέο ηεο πγξαζίαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηνπο ππφινηπνπο πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο, πξνθαινχλ ζπλήζσο δηάβξσζε θαη αληηζηξεπηέο κεηαβνιέο ζηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ ηνηρνγξαθηψλ ζηελ πξνζπάζεηα λα έξζνπλ απηά ζε ηζνξξνπία κε ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο. Ρν λεξφ ζε ζπλζήθεο πςειήο ζρεηηθήο πγξαζίαο, απνξξνθάηαη απφ ηα πγξνζθνπηθά πιηθά ηεο ηνηρνγξαθίαο θαη απηφ νδεγεί ζε εμαζζέλεζε ηνπ θνληάκαηνο. Δπίζεο ε ζπλερήο ξνή πγξαζίαο αδπλαηίδεη ηνπο δεζκνχο κεηαμχ θφθθσλ άκκνπ ζπλδεηηθνχ κέζνπ θαη κεηαμχ θφθθσλ ρξσζηηθήο ζπλδεηηθνχ κέζνπ θαη πξνθαιεί θνληνξηνπνηήζεηο ηνπ θνληάκαηνο θαη ηνπ δσγξαθηθνχ ζηξψκαηνο, νδεγψληαο έηζη ζηε κείσζε ηεο κεραληθήο αληνρήο. Ρειεπηαία ζπλέπεηα ηεο πςειήο πγξαζίαο ζηα πιηθά ηνλ ηνηρνγξαθηψλ είλαη νη ρεκηθέο κεηαβνιέο κέζσ δηαδηθαζηψλ πδξφιπζεο ή ελδπλάκσζεο ησλ ρξσζηηθψλ νπζηψλ. Νη ηνηρνγξαθίεο κπνξεί λα ππνζηνχλ ζεξκηθή απνηθνδφκεζε ζε κία ππξθαγηά ή κε ηελ επίδξαζε θεξηψλ, θαληειηψλ ή ζεξκαληηθψλ ζσκάησλ, πνπ βξίζθνληαη πνιχ θνληά ζηε δσγξαθηθή επηθάλεηα. Νη θζνξέο απηνχ ηνπ είδνπο θαιχπηνπλ έλα θάζκα απφ κία ειαθξηά ρξσκαηηθή αιινίσζε κέρξη ηελ νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ηνπ ρξσκαηηθνχ ζηξψκαηνο. Δπίζεο θαη ε ρακειή ζεξκνθξαζία κπνξεί λα πξνμελήζεη θζνξέο ζε ηνηρνγξαθίεο. Νη ζπρλνί παγεηνί ην ρεηκψλα έρνπλ επίπησζε ζηελ θαηάζηαζε δηαηήξεζεο ηεο ηνηρνπνηίαο. ηαλ ην λεξφ πνπ πιεξψλεη ηνπο πφξνπο θαη ηηο ξσγκέο κίαο πέηξαο ή θνληάκαηνο κεηαβιεζεί ζε πάγν, εμαζθεί ηζρπξέο πηέζεηο, κε α- πνηέιεζκα ην ζξπκκαηηζκφ ηνπ πιηθνχ Φσηνγξαθίεο θαη Φηικ Ζ δσή ησλ θσηνγξαθηθψλ κέζσλ επεξεάδεηαη ηδηαίηεξα απφ ηελ ζεξκνθξαζία, κε ζεκαληηθέο βειηηψζεηο εάλ ε ζεξκνθξαζία δηαηεξείηαη θάησ απφ ηνπο 21 C. Θάπνηα ηέηνηα αληηθείκελα απνζεθεχνληαη ζε εηδηθνχο ρψξνπο, ζε ζπλζήθεο η- 48

59 δηαίηεξα αθξαίεο (-18 C) ψζηε λα επεθηαζεί ε δηάξθεηα δσήο ηνπο γηα 500 ρξφληα. Ρν αλψηεξν επηηξεπηφ φξην ζρεηηθήο πγξαζίαο γηα θσηνγξαθηθέο ζπιινγέο είλαη ην 50%, αιιά ηδαληθά πξέπεη λα δηαηεξείηαη ζην 30%. Ξαξά ηαχηα, φζν ε ζρεηηθή πγξαζία δελ μεπεξλά ην 50%, είλαη πην απνδνηηθφ λα κεησζεί ε ζεξκνθξαζία θάησ απφ ηνπο 21 C απφ ην λα πέζεη ε ζρεηηθή πγξαζία ζην 30%. ια ηα παξαπάλσ απεηθνλίδνληαη ζηελ εηθφλα 3.10, φπνπ θαίλεηαη ε αζθαιήο πεξηνρή θχιαμεο θσηνγξαθηθψλ πιηθψλ, ιακβάλνληαο ππ φςηλ ηελ κεραληθή θαη ρεκηθή θζνξά. Δηθφλα 3.11: Αζθαιήο πεξηνρή θχιαμεο θσηνγξαθηθψλ πιηθψλ, [13] Μέηαιια Ρα κέηαιια δηαβξψλνληαη πάξα πνιχ αξγά φηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία κπνξεί λα δηαηεξεζεί θάησ απφ 35%. Ρα κεηαιιηθά αληηθείκελα πνπ κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ απφ άιια πιηθά, κπνξνχλ ζεσξεηηθά λα δηαηεξεζνχλ ζρεδφλ γηα πάληα ρσξίο λα δηαβξσζνχλ, αξθεί λα βξίζθνληαη ζε ηφζν μεξφ πεξηβάιινλ. Αληίζεηα, φηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία ππεξβεί ην 50% θαη ζε ζπλδπαζκφ κε άιινπο παξάγνληεο, παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή δηάβξσζε ζηελ επηθάλεηα ηνπο. Ρα πξντφληα ηεο δηάβξσζεο, φπσο ηα νμείδηα ηνπ ζηδήξνπ ή βαζηθά αλζξαθηθά άιαηα ηνπ ραιθνχ, παξακέλνπλ ζηελ επηθάλεηα απμάλνληαο πνιχ ηνλ φγθν ηνπ ζπζηήκαηνο κέηαιιν πξντφληα δηάβξσζεο, πξνθαιψληαο ηειηθά ηε ξήμε ηνπ δνκηθνχ πιηθνχ. 49

60 3.7 Πξνζηαζία από ηελ πγξαζία, ηελ ζεξκνθξαζία θαη ηνπο κηθξννξγαληζκνύο πάξρνπλ δηάθνξνη ηξφπνη ψζηε λα ξπζκίζνπκε ηα επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο θαη ζεξκνθξαζίαο ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην, αλάινγα βέβαηα κε ηηο αλάγθεο ηνπ θαη ηηο νηθνλνκηθέο απαηηήζεηο. Γηα ηνλ έιεγρν ηεο πγξαζίαο θαη ηεο ζεξκνθξαζίαο ρξεζηκνπνηνχληαη δηάθνξα ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ ζπλερνχο ιεηηνπξγίαο, κε ηεξκαηηθέο κνλάδεο ζε θάζε ρψξν, νη νπνίεο ζπλδένληαη κε κία θεληξηθή θιηκαηηζηηθή κνλάδα. Ζ θεληξηθή απηή θιηκαηηζηηθή κνλάδα ηνπνζεηείηαη είηε εζσηεξηθά είηε εμσηεξηθά ηνπ θηηξίνπ ψζηε λα κελ επεξεάδεη ηνλ ραξαθηήξα ηνπ. Πηελ πεξηνρή ηεο έθζεζεο, ε θχξηα αλάγθε γηα θιηκαηηζκφ είλαη ε ζηαζεξφηεηα ησλ εζσηεξηθψλ ζπλζεθψλ. Κηα πξνθαλήο ιχζε είλαη ζα ήηαλ λα εθζέζνπκε ηε ζπιινγή ζε πεξηβάιινλ ζρεηηθά θαζαξνχ αέξα θαη ρακειήο ζεξκνθξαζίαο 5-10 C, πξάγκα πνπ είλαη αδχλαην ζηα πιαίζηα ηνπ κνπζεηαθνχ ρψξνπ, παξφιν πνπ έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο γηα ηελ θαηαζθεπή κηαο πξνζήθεο πνπ λα ςχρεηαη (cooled display case). Κηα άιιε πξφηαζε είλαη λα εθηίζεληαη ηα αληηθείκελα ζην ζθνηάδη, ειαρηζηνπνηψληαο έηζη ηελ επίδξαζε ηνπ θσηφο θαη ηεο νμείδσζεο. Απηφ φκσο δελ είλαη ηφζν επράξηζην γηα ηνπο επηζθέπηεο, αλ θαη επλνεί ηα αληηθείκελα. Θαζψο φκσο ε επηινγή ησλ ζπλζεθψλ γίλεηαη βάζεη ησλ αλαγθψλ ησλ αλζξψπσλ, ε ιχζε απηή ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ εγθαηαιείπεηαη, αλ θαη ππάξρνπλ ν- ξηζκέλα κνπζεία πνπ ηελ ρξεζηκνπνηνχλ θαζψο εθζέηνπλ ηηο ζπιινγέο ζε πεξηβάιινλ κε ρακειφηεξν θψο ή ζε πεξηβάιινλ κε ηδηαίηεξν θσηηζκφ. Άιιε ιχζε, αλ θαη φρη ηφζν νινθιεξσκέλε, είλαη ε ρξήζε απνξξνθεηηθψλ πιηθψλ, ηα νπνία κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζπλδπαζηηθά κε ην ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ. Κε ηελ άλνδν ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ρψξνπ, ε ζρεηηθή πγξαζία ηνπ κεηψλεηαη, θαη γηα ηε ζηαζεξνπνίεζή ηεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζην ρψξν ηέηνηα απνξξνθεηηθά πιηθά. Ρέινο ζε πεξηπηψζεηο κηθξψλ πξνζζεθψλ, ρξεζηκνπνηνχληαη θίιηξα θαη αλεκηζηήξεο γηα ηελ αλαλέσζε ηνπ αέξα. Κε ηε ρξήζε ελφο αλεκηζηήξα ζε πςειφ ζεκείν, εμαζθαιίδεηαη ε φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε αλαλέσζε ηνπ αέξα ζην ρψξν θαη επνκέλσο ε ζρεηηθή πγξαζία δηαηεξείηαη ζε απνδεθηά επίπεδα γηα ηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, φηαλ βέβαηα δελ ππάξρνπλ ζε απηφ ζπιινγέο νη νπνίεο απαηηνχλ ηδηαίηεξεο ιχζεηο. 50

61 3.7.1 Απνξξνθεηηθά Τιηθά Ρα απνξξνθεηηθά πιηθά είλαη θαηάιιεια θαηαζθεπαζκέλα θαη κε ηέηνηεο ηδηφηεηεο ψζηε λα απνξξνθνχλ ηελ πγξαζία (αξθεηέο θνξέο ην βάξνο ηνπο ζε λεξφ). Αλ θαη ηα πιηθά απηά ζπλήζσο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ απνξξφθεζε ηεο πγξαζίαο, ππάξρνπλ θαη πεξηπηψζεηο πνπ ηελ απνβάιινπλ ζην αέξα, φηαλ δειαδή ε κεξηθή πίεζε ησλ πδξαηκψλ ηνπ αέξα ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη κηθξφηεξε απφ ηελ πίεζε ηνπ λεξνχ ζην πιηθφ. Απφ απηή ηελ άπνςε, ηα απνξξνθεηηθά πιηθά είλαη κία κνξθή πεξηνδηθήο απνζήθεπζεο ιαλζάλνπζαο πγξαζίαο. Ρα πιηθά απηά κπνξνχλ λα είλαη είηε ζηεξεά είηε πγξά. Ζ δηαθνξά ηνπο είλαη πσο ηα πγξά πιηθά απνξξνθνχλ ηελ πγξαζία, ελψ ηα ζηεξεά ηελ πξνζξνθνχλ. Ζ δηαθνξά αλάκεζα ζηε απνξξφθεζε θαη ηελ πξνζξφθεζε, είλαη πσο ζηε κελ πξψηε ην λεξφ εηζέξρεηαη ζην απνξξνθεηηθφ πιηθφ, ελψ ζηελ δεχηεξε πξνζθνιιάηαη ζηελ επηθάλεηα ηνπ ζηεξενχ. Ρα ζηεξεά πιηθά έρνπλ αλψκαιε επηθάλεηα κε πνιπάξηζκνπο πφξνπο ψζηε λα κπνξνχλ ηα κφξηα ηνπ λεξνχ λα πξνζθνιιψληαη. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ηα πγξά πιηθά απνξξνθνχλ ηελ πγξαζία επεηδή έρνπλ ηζρπξφηεξεο ειθηηθέο δπλάκεηο απ φηη ηα ίδηα ηα κφξηα ηνπ λεξνχ κεηαμχ ηνπο Μεραληθά πζηήκαηα Δθηφο απφ ηα μεξαληηθά πιηθά, ρξεζηκνπνηνχληαη θαη δηάθνξα κεραληθά ιεηηνπξγηθά ζπζηήκαηα έηζη ψζηε λα ξπζκίδνπλ ηε ζηάζκε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζε ειεγρφκελα επίπεδα, ζηαζεξνπνηψληαο ηηο ζπλζήθεο ηνπ αέξα ηνπ ρψξνπ. Ζ πιήξεο αλάιπζε ησλ ζπζηεκάησλ απηψλ, θαζψο θαη ησλ πιενλεθηεκάησλ-κεηνλεθηεκάησλ ηνπο, ζα γίλεη ζε επφκελν θεθάιαην. 3.8 Αλάιπζε ζρεδηαζκνύ γηα ηελ πξνζηαζία από ηελ πγξαζία θαη ηε ζεξκνθξαζία Έλα ηζηνξηθφ θηίξην απνηειείηαη απφ δηάθνξνπο ρψξνπο, θαζέλαο απφ ηνπο ν- πνίνπο δελ έρεη ηηο ίδηεο αλάγθεο. Νη ρψξνη ζηνπο νπνίνπο εθηίζεληαη αληηθείκελα ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο θξνληίδαο, φπσο θαη νη ρψξνη ζηνπο νπνίνπο απνζεθεχνληαη έξγα ηέρλεο. Αληίζεηα, νη ππφινηπνη ρψξνη πξέπεη λα κειεηψληαη αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπο ελψ πξέπεη λα δίλεηαη πξνζνρή θπξίσο ζηελ επηινγή ζπλζεθψλ θαηάιιεισλ γηα ην θέιπθνο ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ. Ρν ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξεί ηελ ζεξκνθξαζία, ηελ ζρεηηθή πγξαζία θαη ηελ ζπλερή παξνρή θαζαξνχ αέξα ζε 51

62 επηζπκεηά επίπεδα, κε ηνλ ειάρηζην θίλδπλν γηα ην ηζηνξηθφ θηίξην θαη ηηο ζπιινγέο. ια απηά βέβαηα πξέπεη λα ηθαλνπνηνχληαη πάληα κε βάζε ηα νηθνλνκηθά θξηηήξηα πνπ ηζρχνπλ. Αθνινπζεί κηα αλάιπζε ηνπ ζρεδηαζκνχ, θαζψο θαη κεξηθέο ιχζεηο γηα ζσζηή αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο πγξαζίαο θαη ηεο ζεξκνθξαζίαο: Μειέηε ηεο ιεηηνπξγηθήο νξγάλσζεο Έλα ζηαζεξφ πεξηβάιινλ πεξηιακβάλεη πεξηζζφηεξα απφ απιά έλα ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. Ζ βαζηθή αξρηηεθηνληθή ζρεδίαζε (φπσο ηα παξάζπξα, ηα θξάγκαηα πδξαηκψλ) καδί κε ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ θηηξίνπ (24σξε ιεηηνπξγία θαη δηαζεζηκφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ) ζπκπιεξψλνπλ απηφ ην ζθνπφ. Γηα ηελ απνθπγή ηεο ζρεδίαζεο ελφο αθξηβνχ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, ν κεραληθφο ζα πξέπεη εμ αξρήο λα κειεηά εμνλπρηζηηθά ην θηίξην θαη λα πξνηείλεη ιχζεηο νηθνλνκηθά απνδεθηέο. Γηα έλα ζχζηεκα ρακεινχ θφζηνπο, ζα πξέπεη νη ζπιινγέο λα ηνπνζεηνχληαη ρσξηζηά απφ ηνπο επηζθέπηεο, ην πξνζσπηθφ θαη γεληθά καθξηά απφ παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα ηηο επεξεάζνπλ, πξνθαιψληαο θζνξέο. Γηαρσξίδνληαο ηνπο ρψξνπο, ζε ρψξνπο ζπιινγψλ θαη κε, ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ρξήζεο δηαθνξεηηθψλ ζπζηεκάησλ γηα ηνλ θαζέλα, θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα κφλσζεο ησλ ρψξσλ κε ζπιινγέο ψζηε λα πξνζηαηεχνληαη απνηειεζκαηηθά κε κεησκέλν θφζηνο. Έλαο απφ ηνπο πην επηβαξεκέλνπο ρψξνπο ζηα ηζηνξηθά θηίξηα είλαη ε είζνδνο (ν πξνζάιακνο), φπνπ πνιιέο θνξέο ζπλαζξνίδνληαη κεγάιεο νκάδεο επηζθεπηψλ θαη σο εθ ηνχηνπ παξάγνληαη κεγάια θνξηία. Κεγάια θνξηία δεκηνπξγνχληαη θαη απφ ηηο ζχξεο πνπ κέλνπλ γηα κεγάια δηαζηήκαηα αλνηθηέο. Ν ζρεδηαζηήο ηνπ ζπζηήκαηνο ζα πξέπεη λα ζθεθηεί ηελ ιχζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο μερσξηζηνχ κεραληζκνχ γηα ζέξκαλζε, ςχμε θαη αεξηζκφ ψζηε λα κε γίλεη ππεξδηαζηαζηνιφγεζε ηεο θεληξηθήο κνλάδαο. Τν θηηξηαθό θέιπθνο πξέπεη λα αληαπνθξίλεηαη ζηελ πςειή ζρεηηθή πγξαζία ηνπ ρεηκώλα Ζ χγξαλζε ηνπ αέξα ην ρεηκψλα πξέπεη λα είλαη πςειή πξνηεξαηφηεηα γηα θξχα ή εχθξαηα θιίκαηα, θαζψο ην θηίξην πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αληέρεη ηελ πςειή πγξαζία ρσξίο λα ηνπ πξνθαινχληαη δεκηέο. Σσξίο ηδηαίηεξε πξνζνρή, ην θέιπθνο ηνπ θηηξίνπ, νη ηνίρνη, ε νξνθή θαη ηα παξάζπξα, ζα έρνπλ πξφβιεκα ζπκπχθλσζεο ησλ ρεηκψλα γηα επίπεδα εζσηεξηθήο ζρεηηθήο πγξαζίαο πεξίπνπ 25%. ηαλ ε ζρεηηθή πγξαζία είλαη αξθεηά πςειή, ηφηε ε ζπκπχθλσζε κπνξεί λα πξνθαιέζεη πξνβιήκαηα αηζζεηηθά ή αθφκε θαη θαηαζθεπ- 52

63 αζηηθά, θαηαζηξέθνληαο ηα ζηνηρεία ηνπ θηηξίνπ. Γηα λα απνθεπρζεί απηφ ην πξφβιεκα, ππάξρνπλ ηξείο ελαιιαθηηθέο επηινγέο: Ζ εζσηεξηθή ζρεηηθή πγξαζία ηνλ ρεηκψλα λα δηαηεξείηαη θάησ απφ ην ζεκείν δξφζνπ (DP) πνπ εκθαλίδεηαη ε ζπκπχθλσζε Ζ ζεξκνθξαζία ηνπ ρψξνπ λα κεησζεί ψζηε ην ρακειφ ζεκείν πγξνπνίεζεο λα αληηπξνζσπεχεη πςειφηεξε ζρεηηθή πγξαζία Ρν πεξίβιεκα ηνπ θηηξίνπ λα ηξνπνπνηεζεί ψζηε λα αληέρεη ηελ πςειή εζσηεξηθή ζεξκνθξαζία ζπκπχθλσζεο (είλαη θαη ε πην δαπαλεξή ιχζε) Χσξίο δηαρσξηζκό, ε πγξαζία κεηαδίδεηαη Πε αλνηρηνχο ρψξνπο ε πγξαζία εμηζψλεηαη γξήγνξα. Ζ ζεψξεζε πσο ρψξνη κε δηαθνξεηηθή ζρεηηθή πγξαζία δελ θηάλνπλ ζε ηζνξξνπία είλαη ιαλζαζκέλε, εθηφο αλ ππάξρνπλ ηνίρνη ή πφξηεο πνπ λα ζπγθξαηνχλ ηελ πγξαζία. Η πξνζηαζία πξέπεη λα ηζρύεη γηα όιεο ηηο ώξεο ηεο εκέξαο Πηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ, ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ πξέπεη λα ιεηηνπξγεί φιν ην 24σξφ θαη λα είλαη ζε ζέζε λα δηαρεηξίδεηαη ηηο κεηαβνιέο ζηα θνξηία θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ. Η πξνζηαζία απαηηεί γξήγνξεο ιύζεηο Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα γηα ηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ είλαη ε ζηαζεξφηεηα θαη ε αμηνπηζηία. Ξνιιέο ζπιινγέο αληέρνπλ αξθεηέο ψξεο ζε α- λεπηζχκεηεο ζπλζήθεο ρσξίο ζεκαληηθέο θαηαζηξνθέο, αιιά πνιιέο κέξεο δπζιεηηνπξγίαο κπνξνχλ λα απνβνχλ θαηαζηξνθηθέο. Ν κεραληθφο πξέπεη λα δεκηνπξγεί δηάθνξα θαηαζηξνθηθά ζελάξηα, ψζηε λα αληηκεησπίδνληαη γξήγνξα νη θίλδπλνη πνπ πξνθχπηνπλ. Γηα ηηο πξνζήθεο Νη πξνζήθεο πξέπεη λα ζρεδηάδνληαη θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα πξνζηαηεχνπλ ηηο ζπιινγέο απφ ηηο ππεξβνιηθέο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο. Ν πιήξεο θιηκαηηζκφο ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, ψζηε λα παξέρεη έλα ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν ζηαζεξνπνίεζεο ηεο εθζεζηαθήο πξνζήθεο, κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ έξγσλ ηέρλεο πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιν παξάγνληα. Ππλήζσο νη πξνζήθεο κε βάζε ηνλ έιεγρν ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, θαηαηάζζνληαη σο εμήο: Πξνζήθεο ζηηο νπνίεο ππάξρεη ειεύζεξε αληαιιαγή αέξα κεηαμύ ηνπ εζσηεξηθνύ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ρώξνπ. Ξιενλέθηεκα απηψλ θαζψο 53

64 θαη φισλ γεληθά ησλ πξνζεθψλ είλαη ε πξνζηαζία απφ ηηο θινπέο θαη ηνπο βαλδαιηζκνχο. Κεηνλέθηεκα απηψλ ησλ πξνζεθψλ είλαη ε ζπλερήο ελαιιαγή αέξα, ζθφλεο, ξχπσλ θ.ιπ. πνπ κπνξεί λα ππάξρνπλ ζηνλ ρψξν. Πξνζήθεο ζηηο νπνίεο έρεη κεησζεί ζην ειάρηζην ε αληαιιαγή αέξα κεηαμύ ηνπ εζσηεξηθνύ θαη εμσηεξηθνύ πεξηβάιινληνο. Πε αληίζεζε κε ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία, εδψ ππάξρεη κηα πξνζηαζία απφ ηηο δηαθπκάλζεηο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, δεκηνπξγψληαο έλα κηθξνθιίκα γηα ην αληηθείκελν ζην εζσηεξηθφ ηεο πξνζήθεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ην βαζηθφ ηνπο κεηνλέθηεκα είλαη ην πςειφ θφζηνο θαη ν απμεκέλνο ρξφλνο θαηαζθεπήο. Πξνζήθεο ζηηο νπνίεο ε είζνδνο αέξα γίλεηαη κέζσ κηαο πεγήο κε εηδηθό θίιηξν. Βαζηθφ πιενλέθηεκα απηήο ηεο θαηεγνξίαο είλαη ε παξεκπφδηζε ηεο εηζφδνπ δηαβξσηηθψλ αεξίσλ γηα ην αληηθείκελν πνπ βξίζθεηαη ζην εζσηεξηθφ ηεο πξνζήθεο. Νη πξνζήθεο είλαη κηα ιχζε επξέσο δηαδεδνκέλε γηα απηά πνπ πξνζθέξνπλ. Κηα εθζεζηαθή πξνζήθε κπνξεί λα θαηαθξαηεί πγξαζία ζηνλ αέξα πνπ πεξηέρεη κέζα ζ απηή, ζην αληηθείκελν πνπ εθηίζεηαη ζηελ πξνζήθε θαζψο θαη ζηα πιηθά απφ ηα νπνία είλαη θαηαζθεπαζκέλε. Γελ πξέπεη φκσο λα αγλνείηαη πσο ε αιιαγή ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, ζα νδεγήζεη ηειηθά θαη ζηελ κεηαβνιή ηεο ζην εζσηεξηθφ ηεο πξνζήθεο, κε θάπνηα βέβαηα θαζπζηέξεζε. Ζ αηηία γη απηφ είλαη θπζηθά φηη ε πξνζήθε δελ είλαη εξκεηηθά θιεηζηή θαη απνκνλσκέλε απφ ηνλ εμσηεξηθά πεξηβάιινληα ρψξν θαη ζπλεπψο δελ απνηειεί έλα πιήξεο θξάγκα γηα ηνλ αέξα θαη ηελ πγξαζία. 3.9 Όξγαλα κέηξεζεο πγξαζίαο θαη ζεξκνθξαζίαο ρεηηθή πγξαζία Ζ πγξαζία ζην κηθξνθιίκα ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ πξέπεη λα είλαη ζηαζεξή θαη λα δηαηεξείηαη ζε ζπγθεθξηκέλα επίπεδα. Γηα ην ζσζηφ έιεγρν ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο πξέπεη λα γίλνληαη αθξηβείο κεηξήζεηο, παξαθνινχζεζεο θαη θαηαγξαθή ησλ ζπλζεθψλ αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα. Ρα φξγαλα κέηξεζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηαηάζζνληαη ζηηο εμήο δχν θαηεγνξίεο: Όξγαλα πνπ ρξεηάδνληαη βαζκνλόκεζε: πξφθεηηαη γηα φξγαλα ηα νπνία παξέρνπλ άκεζε έλδεημε ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο θαη ηα νπνία ρξεζηκν- 54

65 πνηνχλ πιηθά πνπ αιιάδνπλ ηα θπζηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά αλάινγα κε ηελ πγξαζία ηνπ αέξα. Απαηηνχλ βαζκνλφκεζε ζπλήζσο κία θνξά ην κήλα κε έλα ςπρξφκεηξν, ζχκθσλα κε ηηο πξνδηαγξαθέο ηνπ θαηαζθεπαζηή. Δίλαη θζελά φξγαλα θαη εχθνια ζηελ ρξήζε ηνπο, φκσο ε αλάγλσζε ηεο πγξαζίαο αθνξά κηα ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή. Ρέηνηα φξγαλα είλαη ην πγξφκεηξν κε ηξίρα, ην πγξφκεηξν κε ραξηί-ζεξκνυδξνγξάθν θαη δηάθνξνη κηθξνεπεμεξγαζηέο. Όξγαλα πνπ δελ ρξεηάδνληαη βαζκνλόκεζε: πξφθεηηαη γηα ηα φξγαλα ηα νπνία δελ έρνπλ άκεζε έλδεημε ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ελψ ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο γηα ηελ βαζκνλφκεζε ηνπ πγξνκέηξνπ θαη ηνπ πγξνγξάθνπ θαη δελ είλαη δπλαηφλ λα ηνπνζεηεζνχλ κέζα ζε βηηξίλεο. Ζ ρξήζε ηνπο πξέπεη λα γίλεηαη απφ ην εθπαηδεπκέλν πξνζσπηθφ. Ρέηνηα φξγαλα είλαη ην ςπρξφκεηξν αηψξεζεο, ην ςπρξφκεηξν κε κχιν θαη ην ςπρξφκεηξν κε κεραληθφ αεξηζκφ Θεξκνθξαζία Θεξκνκεηξία νλνκάδεηαη ε επηζηήκε πνπ αζρνιείηαη κε ηε κέηξεζε ησλ ζεξκνθξαζηψλ. Θάζε φξγαλν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα απηφ ην ζθνπφ νλνκάδεηαη ζεξκφκεηξν. Θεξκφκεηξα νλνκάδνληαη γεληθά ηα φξγαλα κέηξεζεο ηεο ζεξκνθξαζίαο ησλ δηαθφξσλ ζσκάησλ. Ρα ζεξκφκεηξα βαζίδνληαη ζηηο ηδηφηεηεο πνπ έρνπλ δηάθνξα ζψκαηα, ηα ιεγφκελα θαη "ζεξκνκεηξηθά" λα δηαζηέιινληαη ή λα ζπζηέιινληαη θαη γεληθά λα κεηαβάιινπλ ζρήκα ή φγθν αλάινγα: κε ηελ απμνκείσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο, ή θαη κε ηελ ππφζεζε φηη νη πηέζεηο αεξίνπ ζηαζεξνχ φγθνπ είλαη αλάινγνη ηεο ζεξκηθήο θαηάζηαζεο απηνχ, ή επί ηεο κεηαβνιήο ηεο ειεθηξηθήο αληίζηαζεο δηαθφξσλ κεηάιισλ, αθξηβψο ιφγσ ηεο κεηαβνιήο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπο, ή ηέινο επί ηεο αξρήο ηεο κεηαβνιήο αθηηλνβνιίαο ελφο ζψκαηνο ζπλεπεία απμνκείσζεο επίζεο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ. Ζ ηζηνξία ησλ ζεξκνκέηξσλ είλαη πνιχ παιηά θαη μεθηλά απφ ηελ αξραία Διιάδα. Ξνιινί επηζηήκνλεο αζρνιήζεθαλ κε ηελ ζεξκνκεηξία θαη θαηαζθεχαζαλ ηηο δηθέο ηνπο θιίκαθεο, κε πνην γλσζηέο απηέο ησλ Celsius, Fahrenheit, Kelvin, Rankine, Reaumur, θαζψο θαη ε απφιπηε ζεξκνθξαζηαθή θιίκαθα. Κεηξήζεηο ζεξκνθξαζηψλ απαηηνχληαη ζε ηφζν επξεία θιίκαθα θαη ζε ηέηνηα πνηθηιία θαηαζηάζεσλ ψζηε αλαπηχρζεθε πιεζψξα ηχπσλ ζεξκνκέηξσλ. Ξνιιά θξηηήξηα επεξεάδνπλ ηελ επηινγή ελφο ζεξκνκέηξνπ γηα θάζε επηκέξνπο εθαξκνγή, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην θφζηνο, ε αληνρή, ην κέγεζνο, ε ηαρχηεηα απφθ- 55

66 ξηζεο, ε αθξίβεηα, ε επαηζζεζία θαη ην εχξνο ηεο ζεξκνθξαζίαο. Νη θπξηφηεξνη ηχπνη ζεξκνκέηξσλ είλαη νη εμήο: Θεξκόκεηξν αεξίνπ: ηα αέξηα παξέρνπλ ην θαιχηεξν κέζν κέηξεζεο ζεξκνδπλακηθψλ ζεξκνθξαζηψλ ζηελ επξχηαηε δψλε απφ -263 έσο C πεξίπνπ. Υζηφζν ην αεξηθφ ζεξκφκεηξν κφλν ζε πνιχ ρακειέο ζεξκνθξαζίεο απνηειεί πξαθηηθφ κέζν κέηξεζεο. πάξρνπλ ηξείο ηχπνη ηέηνησλ ζεξκνκέηξσλ, ζηαζεξνχ φγθνπ, ζηαζεξήο πίεζεο θαη ζηαζεξήο ζεξκνθξαζίαο. Θεξκνκεηξία ηάζεο αηκώλ: ηα αέξηα ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζηελ ζεξκνκεηξία ηάζεο αηκψλ. Βάζεη ησλ αξρψλ ηεο ζεξκνδπλακηθήο, ε ηάζε η- ζνξξνπίαο ηνπ αηκνχ πάλσ ζηελ επηθάλεηα ελφο πγξνχ κπνξεί λα ζπζρεηηζηεί πξνο ηελ ζεξκνδπλακηθή ζεξκνθξαζία κέζσ εμίζσζεο πνπ πεξηιακβάλεη ηε ιαλζάλνπζα ζεξκφηεηα αηκνπνίεζεο θαη ηε ζεξκνρσξεηηθφηεηα ηεο νπζίαο. Αλ ηα δχν ηειεπηαία κεγέζε είλαη γλσζηά, ε κέηξεζε ηεο ηάζεο ηνπ αηκνχ επηηξέπεη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ζεξκνδπλακηθήο ζεξκνθξαζίαο. Ρα ζεξκφκεηξα απηά ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν γηα θξπνγνληθέο ζεξκνθξαζίεο κε αέξηα πςειήο θαζαξφηεηαο. Θεξκόκεηξα νιηθήο πιήξσζεο: ζηε ζπλήζε θαηαζθεπή, ην ξεπζηφ πεξηέρεηαη ζε βνιβφ πνπ ζπλδέεηαη κέζσ ηξηρνεηδνχο αγγείνπ κε ελδεηθηηθή δηάηαμε. Νη κεηαβνιέο ζεξκνθξαζίαο ηνπ βνιβνχ κεηαβηβάδνληαη ζηνλ ελδείθηε κέζσ αληίζηνηρσλ κεηαβνιψλ ηεο πίεζεο ηνπ αεξίνπ ή ηνπ αηκνχ. Θεξκόκεηξα πγξνύ: είλαη ηα πην δηαδεδνκέλα ζεξκφκεηξα. Ζ δηάδνζε ησλ γπάιηλσλ ζεξκνκέηξσλ κε πγξφ νθείιεηαη ζηελ απιφηεηα, ζην κηθξφ θφζηνο, ζηε κεγάιε δηάξθεηα δσήο, ζηεο επξεία ζεξκνθξαζηαθή δψλε θαη ζηελ επρξεζηία ηνπο ζε πιήζνο εθαξκνγψλ. Απνηεινχληαη ζπλήζσο απφ γπάιηλν βνιβφ ζπλδεδεκέλν κε θιεηζηφ βαζκνλνκεκέλν ηξηρνεηδέο αγγείν, ηα νπνία είλαη γεκάηα θαηά έλα κέξνο κε πγξφ θαη θαηά ην ππφινηπν κε μεξφ άδσην. Ηιεθηξηθά ζεξκόκεηξα: ζηεξίδνληαη ζην ζεξκνειεθηξηθφ θαηλφκελν, ζχκθσλα κε ην νπνίν αλ έλαο αγσγφο έρεη δηαθνξεηηθή ζεξκνθξαζία ζηα άθξα ηνπ, ηφηε ζε απηά αλαπηχζζεηαη δηαθνξά δπλακηθνχ, ε νπνία είλαη δπλαηφ λα κεηξεζεί κε γαιβαλφκεηξν. Αλάινγα κε ηελ θαηαζθεπή θαη ηελ επηινγή πιηθψλ είλαη δπλαηφ λα παξέρνπλ κεγάιε αθξίβεηα, ηδηαίηεξα ζηηο κεηξήζεηο πςειψλ ζεξκνθξαζηψλ, φπνπ ηα ζεξκφκεηξα πγξνχ κεηνλεθηνχλ. 56

67 4. Η ΙΣΟΡΙΑ ΣΗ ΘΔΡΜΑΝΗ ΚΑΙ ΣΟΤ ΚΛΙΜΑΣΙΜΟΤ. 4.1 Η ηζηνξία ηεο ζέξκαλζεο Η ζέξκαλζεο ζηνπ αξραίνπο πνιηηηζκνύο Ζ ηζηνξία ηεο ζέξκαλζεο μεθηλάεη απφ πνιχ παιηά. Απφ ηνπο παλάξραηνπο ρξφλνπο ν άλζξσπνο είρε δνθηκάζεη δηάθνξνπο ηξφπνπο γηα λα δεζηάλεη ηελ θαηνηθία ηνπ, αθνχ ε επηβίσζε ηνπ ήηαλ άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ ζέξκαλζε. Έηζη έθαλε πνιιέο πξνζπάζεηεο ψζηε λα εμαζθαιίζεη κηα επράξηζηε, ή έζησ αλεθηή δηαβίσζε, ζηνπο ρψξνπο παξακνλήο θαη απαζρφιεζήο ηνπ. Αθφκε θαη ν άλζξσπνο ησλ ζπειαίσλ ρξεζηκνπνηνχζε ηε θσηηά γηα λα καγεηξέςεη αιιά θαη λα δεζηαζεί, θαζψο ην αλζξψπηλν ζψκα πξέπεη λα δηαηεξείηαη ζε κία ζπγθεθξηκέλε ζεξκνθξαζία, αιιηψο παγψλεη θαη νδεγείηαη ζηνλ ζάλαην. Έηζη ε θσηηά ήηαλ ην πξψην κέζν πνπ ρξεζηκνπνίεζε ν άλζξσπνο γηα λα κεηαβάιιεη ηελ ζεξκνθξαζία ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληνο ηνπ, δηαθνξνπνηψληαο ηνλ απφ ηα ππφινηπα δψα. Απηή ε ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα αλαθαιχπηεη ηξφπνπο λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάπηπμε ηεο νκηιίαο νδήγεζαλ ζηελ δεκηνπξγία ηνπ πνιηηηζκνχ. Ζ θσηηά πξνεξρφηαλ απφ ηελ θαχζε ησλ μχισλ, πνπ είλαη θαη ην αξραηφηεξν θαχζηκν. Νη πξψηεο θσηηέο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ αλζξψπνπ απφ ην θξχν ρξεζηκνπνηήζεθαλ πηζαλφηαηα απφ ηνπο αλζξψπνπο ησλ ζπειαίσλ θαη απφ ηνπο λνκάδεο. Ρα μχια θαίγνληαλ πάλσ ζε κία αλνηρηή εζηία, πνιιέο θνξέο ηνπνζεηεκέλα ζε κία κηθξή ιαθθνχβα πιαηζησκέλε απφ πειφ ή πέηξεο, γηα λα πξνζηαηεχνληαη νη θιφγεο απφ ηνλ άλεκν. Ζ αλνηρηή εζηία ρξεζίκεπε θαη γηα ηελ παξαζθεπή θαγεηψλ θαη κπνξνχκε λα πνχκε φηη απνηειεί ηελ πην παιηά «ζπζθεπή» ηνπηθήο ζέξκαλζεο. Αξγφηεξα, ε αλάπηπμε κφληκσλ θηηζκάησλ γηα θαηνηθίεο νδήγεζε θαη ηελ ηνπνζέηεζε ηεο θσηηάο ζην εζσηεξηθφ ησλ θηηξίσλ. Αξραηνινγηθέο έξεπλεο ζε πξντζηνξηθνχο νηθηζκνχο έδεημαλ φηη θηίζκαηα, πνπ ρξεζίκεπαλ σο θαηνηθίεο θαηά ηε Λενιηζηθή αθφκε επνρή, είραλ αλνηρηέο εζηίεο γηα ηε ζέξκαλζε θαη γηα ηελ παξαζθεπή θαγεηνχ. Ξαξαδείγκαηα ηέηνησλ νηθηζκψλ ζηελ Διιάδα είλαη ζηε Θεζζαιία ην Γηκήλη (5ε ρηιηεηία π.σ.), ζηελ Ξεινπφλλεζν ε Θφξηλζνο (3ε ρηιηεηία π.σ.) θ.ά. Δπίζεο ιείςαλα αλνηρηψλ εζηηψλ βξέζεθαλ ζηελ Γεχηεξε Αθξφπνιε ηεο Ρξνίαο θηηζκέλε πξηλ απφ ην 2000 π.σ., ζε πξντζηνξηθνχο νηθηζκνχο ζηε Πθσηία ( π.σ.) θ.α. 57

68 Ζ εμέιημε ηεο αλνηρηήο θσηηάο ήηαλ νη εζηίεο-δνρεία, θηηαγκέλεο αξρηθά απφ ιάζπε θαη ρφξηα ή απφ πειφ, πάλσ ζηηο νπνίεο θαίγνληαλ ηα μχια. Ρφζν νη αξραίνη Έιιελεο φζν θαη νη Οσκαίνη ρξεζηκνπνηνχζαλ ζηηο κηθξέο θαηνηθίεο ηνπο έλα δνρείν (καγθάιη) γηα ηελ θαχζε ησλ μχισλ, πνπ ήηαλ ηνπνζεηεκέλν ζην θέληξν ηεο θαηνηθίαο. Αξρηθά ηα κφλα αλνίγκαηα γηα ηελ απαγσγή ηνπ θαπλνχ ήηαλ ηα παξάζπξα θαη νη πφξηεο. Γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ θαπλνχ, νη Οσκαίνη επηλφεζαλ ηνλ μπιάλζξαθα, ν νπνίνο παξαζθεπάδεηαη απφ μχια, θαίγεηαη ζε επίπεδεο επηθάλεηεο θαη δελ παξάγεη θαπλφ. Κηα πεξαηηέξσ εμέιημε απνηέιεζε ην άλνηγκα κηαο νπήο ζηελ νξνθή ή ζηε ζηέγε ηεο θαηνηθίαο, ε νπνία επέηξεπε ηελ έμνδν ηνπ θαπλνχ θαη ηνπ θαπζαεξίνπ πξνο ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Γχξσ απφ ηελ νπή απηή ζπλήζσο έρηηδαλ κία ππξγνεηδή απφιεμε κε δηαθνζκεηηθά ζηνηρεία. Ξξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ε θσηηά αλακκέλε φιε ηε λχρηα, ηα αλακκέλα θάξβνπλα θαιχπηνληαλ κε ζηάρηεο ή κε έλα κεηαιιηθφ θάιπκκα. Κε ηνλ ηξφπν απηφ ππήξρε θαη κία πξνζηαζία ηεο θαηνηθίαο απφ ηε θσηηά, δηφηη νη ζπίζεο δελ ήηαλ δπλαηφλ λα εθζθελδνληζζνχλ απφ ηελ εζηία. Απηφ ην κεηαιιηθφ θάιπκκα (couvre-feu) πηζαλφηαηα νδήγεζε ζηελ θαηαζθεπή θαη ηνπνζέηεζε κεηαιιηθψλ ρναλψλ πάλσ απφ ηηο εζηίεο, νη νπνίεο ζε πνιιέο θαηνηθίεο πξνεθηείλνληαλ κέρξη ηελ ζηέγε. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε πξψηε θεληξηθή ζέξκαλζε εκθαλίδεηαη ζηελ Οσκατθή απηνθξαηνξία ην 800 Ξ.Σ., ε ιεγφκελε θαη ππφθαπζηε ζέξκαλζε, φπνπ ππήξρε θελφο ρψξνο θάησ απφ ην δάπεδν ζηηο πνιπηειείο θαηνηθίεο ψζηε λα πεξλά ν ζεξκφο θαπλφο πνπ παξάγνληαλ ζε κία θεληξηθή εζηία. Πηε ζπλέρεηα ηα θαπζαέξηα δηαπεξλνχζαλ ηηο δηάηξεηεο ηνηρνπνηίεο θαη έηζη νδεγνχληαλ ζηελ αηκφζθαηξα, ρσξίο λα ππάξρνπλ θακηλάδεο. Ρν ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα ζέξκαλζεο ρξεζηκνπνηήζεθε θαη γηα ηελ ζέξκαλζε δεκνζίσλ ινπηξψλ, θαζψο απφ αλαζθαθέο αλαθαιχθζεθε πσο απφ ην 10 π.ρ. κέρξη ην 324 κ.σ. ηνπιάρηζηνλ 17 ηέηνηνη ρψξνη ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ ππφθαπζηε ζέξκαλζε (εηθφλα 4.1). Ρν ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα απνδείρζεθε ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθφ, θαζψο δηάθνξεο δνθηκέο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε θαιά δηαηεξεκέλα ινπηξά ηεο Θσλζηαληηλνχπνιεο έδεημαλ πσο ε ζεξκνθξαζία ηνπ δαπέδνπ θπκαίλνληαλ απφ 25 κέρξη 35 C θαη ε ζεξκνθξαζία ησλ ηνίρσλ απφ 19 κέρξη 32 C, θαηαλαιψλνληαο πεξίπνπ 130 kg/h μπιείαο, κε βαζκφ απφδνζεο 90%. Φπζηθά ην ζχζηεκα δελ ήηαλ απηφκαην θαη νχηε εχθνιν ζηελ ξχζκηζε, ελψ ε πξνζέξκαλζε δηαξθνχζε ηξείο εκέξεο. 58

69 Δηθφλα 4.1: Πρεκαηηθή απεηθφληζε Οσκατθήο θαηνηθίαο κε ζχζηεκα ππφθαπζηεο ζέξκαλζεο, [38] Αλ θαη νη Οσκαίνη ήηαλ απηνί πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηελ θεληξηθή ζέξκαλζε θαηά ηελ αξραηφηεηα, απφ έξεπλεο θαίλεηαη πσο δελ ήηαλ νη πξψηνη. Ξαιαηνηέξα απφ ηνπο Οσκαίνπο νη αξραίνη Έιιελεο, θαη δε νη Ιαθεδαηκφληνη, είραλ ρξεζηκνπνηήζεη παξφκνην ζχζηεκα νξηδφληησλ θαπλνδφρσλ κέζα ζην δάπεδν γηα ηελ ζέξκαλζε ηνπ Κεγάινπ Ρέκπινπ ζηελ Έθεζν, ην 350 π.ρ. (εηθφλα 4.2) Δηθφλα 4.2: πφθαπζην ζχζηεκα ζηα ξσκατθά ινπηξά ζην Άξγνο, [38] 59

70 Ζ ηέρλε θαη ε επηζηήκε ηεο ππφθαπζηεο ζέξκαλζεο ράζεθε κεηά ηελ πηψζε ηεο Οσκατθήο απηνθξαηνξίαο (467 κ.σ.), ελψ ε επηζηήκε ηεο ζέξκαλζεο δελ αλαπηχρζεθε ηδηαίηεξα θαη ηελ πεξίνδν ηνπ Κεζαίσλα. Αληίζεηα, θαηά ην Κεζαίσλα παξαηεξήζεθε επηζηξνθή ζε ιηγφηεξν πνιηηηζκέλεο κνξθέο δσήο. Έηζη ζηα θάζηξα θαη ηηο θαηνηθίεο ζπλαληψληαη θαη πάιη νη πξσηφγνλνη ηξφπνη ζέξκαλζεο, δειαδή κεγάιεο αίζνπζεο νη νπνίεο ζεξκαίλνληαλ απφ κηα θσηηά κε μχια ζην θέληξν ηνπ μχιηλνπ παηψκαηνο. Ρα παξάζπξα θαη νη ηνίρνη θαιχπηνληαλ κε πθάζκαηα θαη ηα δάπεδα κε ραιηά, γηα λα πεξηνξηζζνχλ νη απψιεηεο ζεξκφηεηαο θαη ηα θξχα ξεχκαηα. Δπίζεο, ιφγσ ηεο αδπλακίαο επίηεπμεο ζεξκηθήο άλεζε κε απηφ ην ζχζηεκα νη άλζξσπνη ληχλνληαλ ζπλήζσο πνιχ βαξηά, κε γνχληλα παιηά. Αξγφηεξα, κε ην πέξαζκα ηνλ αηψλσλ θαη ηελ έμνδν απφ ηνλ Κεζαίσλα, πξνηηκήζεθε πάιη ε άλεζε πνπ έδηλε ην ππφθαπζην ζχζηεκα ζέξκαλζεο ησλ Οσκαίσλ, αιιά ηαπηφρξνλα αλαπηχρζεθαλ θαη λέα πην απνδνηηθά ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο Σν ηδάθη θαη ε ζεξκάζηξα, σο εζηίεο ζέξκαλζεο Πην ηέινο ηνπ 9 νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 10 νπ αηψλα ζπλαληψληαη ηα πξψηα ρηηζηά ηδάθηα. Δίραλ ηε κνξθή κηαο εζνρήο ζε έλαλ ηνίρν κεγάινπ πάρνπο, κε κηα νπή πνπ νδεγνχζε θαηεπζείαλ πξνο ηα έμσ γηα λα θεχγεη ν θαπλφο. Ζ εμέιημε ηεο κνξθήο ησλ ηδαθηψλ κπνξεί λα θαηαγξαθεί κε ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία κφλν απφ ηνλ 11ν αηψλα θαη κεηά, θαη κάιηζηα κε θχξην άμνλα ηηο θαηαζθεπέο πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζηε Γαιιία. Δθεί αλαπηχρζεθαλ ηα δηάθνξα ζηπι, αιιά θαη αθνκνηψζεθαλ νη επηδξάζεηο απφ ηελ Ηηαιία, ηε Φιακαλδία θαη ηελ Ηζπαλία. Πην πέξαζκα ησλ αηψλσλ, θαζψο ε αξρηηεθηνληθή ήζειε κηθξφηεξν ηνλ ρψξν ηεο θαηνηθίαο, ην ηδάθη, αθνινπζψληαο απηή ηελ ηάζε, γίλεηαη νινέλα θαη κηθξφηεξν, θαηαιήγνληαο ζηηο δηαζηάζεηο πνπ γλσξίδνπκε ζήκεξα. Δηθφλα 4.3: Κνξθή ελδνδαπέδηαο ζέξκαλζεο κε ζέξκαλζε ιίζσλ, [38] 60

71 Θαηά ηνλ 12 ν αηψλα, κηα εμειηγκέλε κνξθή ελδνδαπέδηαο ζέξκαλζεο εθαξκφζηεθε ζηελ Γεξκαλία. Πε κηα ζράξα πάλσ απφ ηελ εζηία ηεο θσηηάο ζεξκαίλνληαλ κηα πνζφηεηα ιίζσλ, νη νπνίνη κεηά ην ζβήζηκν ηεο θσηηάο απέδηδαλ ηελ απνζεθεπκέλε ζεξκφηεηα ζην ξεχκα αέξα πνπ φδεπε ζε θαλάιηα θάησ απφ ην δάπεδν θαη ζε ζηφκηα (εμφδνπο) ηνπ δαπέδνπ (εηθφλα 4.3). Δηθφλα 4.4: Πρέδην πήιηλεο ζεξκάζηξαο ηνπ 14νπ αηψλα, [38] Υο εμέιημε ησλ αλνηρηψλ εζηηψλ θαχζεο (ηδάθη), ηνλ 14ν αηψλα εκθαλίζηεθε ε πήιηλε ζεξκάζηξα, ε νπνία είρε θαπλνδφρν γηα ηελ απαγσγή ησλ θαπζαεξίσλ, θαη γλψξηζε κεγάιε δηάδνζε (εηθφλα 4.4). Νη ζεξκάζηξεο θαίλεηαη πσο ρξεζηκνπνηήζεθαλ πξψηα απφ ηνπο Θηλέδνπο, γχξσ ζην 600 π.σ., απφ ηνπο νπνίνπο κέζσ ησλ Οψζσλ δηαδφζεθαλ ζηνπο Δπξσπαίνπο. Απφ ηελ Δπξψπε, κέζσ ηνπ Αηιαληηθνχ, νη ζεξκάζηξεο βξέζεθαλ ζηηο Ζλσκέλεο Ξνιηηείεο, φπνπ αλαθέξεηαη ε βηνκεραληθή θαηαζθεπή ηεο πξψηεο ρπηνζηδεξέληαο ζεξκάζηξαο ην Ξνιχ αξγφηεξα, θαηά ηνλ 20ν αηψλα, νη ζεξκάζηξεο θαηαζθεπάδνληαη απφ αηζάιη θαη απνηεινχλ αθφκε θαη ζήκεξα έλα ηξφπν νηθηαθήο ζέξκαλζεο ζε πνιιέο ρψξεο. Υο θαχζηκε χιε αξρηθά ρξεζηκνπνηήζεθε ην μχιν, αξγφηεξα φκσο ρξεζηκνπνηήζεθαλ επίζεο ν αλζξαθίηεο, ην πεηξέιαην θαη ην πγξαέξην Η λεόηεξε ηζηνξία ηεο ζέξκαλζεο Πηελ λεφηεξε ηζηνξία ηεο ζέξκαλζεο ζεκαληηθή είλαη ε ζπλεηζθνξά ηνπ αηκνχ θαη ηνπ ζεξκνχ λεξνχ. πάξρνπλ ζηνηρεία πνπ επηβεβαηψλνπλ ηε ρξήζε αηκνχ γηα ηε ζέξκαλζε θαηνηθηψλ ζηε Πνπεδία απφ ην 1700 κ.σ.. Ρελ ίδηα επνρή κεγάιε αλάπηπμε γλψξηζε ν αηκφο θαη ζηελ Αγγιία. Ρα ζεξκαληηθά ζψκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ήηαλ απινί ζσιήλεο, πηεξπγηνθφξνη ζσιήλεο ή «ζεξπαληίλεο». Θαηά ηηο αξρέο θαη κέρξη ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα θαηαζθεπάδνληαη θαη νη πξψηεο ζεξκάλζεηο κε ζεξκφ λεξφ ζηελ Αγγιία θαη ηελ Γαιιία, φπνπ ε θπθινθνξία ηνπ λεξνχ γηλφηαλ κε ηε βαξχηεηα. 61

72 Δηθφλα 4.5: Πχγρξνλνο ιπφκελνο ιέβεηαο, [38] Πηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα ηδξχνληαη ζηελ Γεξκαλία νη πξψηεο βηνκεραλίεο θεληξηθήο ζέξκαλζεο. Θαηά ην 1870 θαηαζθεπάδνληαη ρπηνζηδεξέληνη ιέβεηεο, ζηελ αξρή ζηηο ΖΞΑ, φπνπ θαη πξσηνεκθαλίδνληαη ην 1880 θαη ηα πξψηα ζπνλδπισηά ζεξκαληηθά ζψκαηα απφ ρπηνζίδεξν, ελψ ην 1895 ν κεραληθφο Strebel παξνπζηάδεη ην πξψην ιπφκελν ιέβεηα (εηθφλα 4.5). Δηθφλα 4.6: Δγθαηάζηαζε ηειεζέξκαλζεο ελφο ζπλφινπ νηθηψλ, Ρν 1900 θαηαζθεπάδεηαη ε πξψηε ηειεζέξκαλζε ζηε Γξέζδε, κε 11 θηίξηα θαη κέγηζηε απφζηαζε 1040m. Ρν επφκελν βήκα ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα, ήηαλ ε θαηαζθεπή θάησ απφ ηνπο δξφκνπο ηνπ Ξαξηζηνχ ελφο δηθηχνπ πνπ δηαλέκεη αηκφ γηα θεληξηθή ζέξκαλζε ζε 2200 θαηαλαισηέο (1928). H πξψηε κηθξνχ κεγέζνπο εγθαηάζηαζε ηειεζέξκαλζεο ζηελ Διιάδα μεθίλεζε αξθεηά αξγφηεξα ζηελ Ξηνιεκαΐδα, ην 1960, ζεξκαίλνληαο ηνλ νηθηζκφ ηεο ΓΔΖ ζην Ξξνάζηην Δνξδαίαο απφ ηνλ ΑΖΠ Ξηνιεκαΐδαο. Πήκεξα ηέηνηεο εγθαηαζηάζεηο δηαζέηνπλ 62

73 νη πφιεηο ηεο Θνδάλεο, ηεο Ξηνιεκαΐδαο, ηνπ Ακχληαηνπ, ηνπ Φηιψηα θαη ηεο Κεγαιφπνιεο, πνπ αμηνπνηνχλ ην ζεξκηθφ θνξηίν ησλ γεηηνληθψλ ζεξκνειεθηξηθψλ ζηαζκψλ, θαζψο θαη ε πφιε ησλ Πεξξψλ κε θαχζε θπζηθνχ αεξίνπ θαη ζπκπαξαγσγή ζεξκφηεηαο θαη ειεθηξηζκνχ. Πηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα αξρίδεη ε ρξήζε θπθινθνξεηψλ θαη εθηνπίδεηαη ζηγά-ζηγά ε ζέξκαλζε κε αηκφ. Ζ ζέξκαλζε κε ζεξκφ λεξφ θαη θπθινθνξεηή είλαη πιένλ ν πην ζπλεζηζκέλνο ηξφπνο ζέξκαλζεο ησλ θαηνηθηψλ θαη ησλ γξαθείσλ, ελψ ε ζέξκαλζε κε αηκφ ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζηα εξγνζηάζηα. Ξξηλ απφ ηελ ρξήζε θπθινθνξεηψλ, ε θηλεηήξηα δχλακε γηα ηε κεηαθνξά ηνπ ζεξκνχ λεξνχ ζηα ζψκαηα ππήξμε ην ζεξκνζηθσληθφ θαηλφκελν. Ρν δεζηφ λεξφ πήγαηλε πξνο ηα πάλσ θαη ην θξχν πξνο ηα θάησ. Νη ζσιήλεο ηνπνζεηνχληαλ κε ππέξκεηξε πξνζνρή ζηελ θιίζε θαη ζηελ θάκςε ηνπο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφο ν ππεξβνιηθφο ρξφλνο ησλ ηερληηψλ εθείλα ηα ρξφληα φρη ηφζν ζηελ εγθαηάζηαζε φζν ζηνπο ππνινγηζκνχο. Έηζη, πξηλ απφ πεξίπνπ 150 ρξφληα, άιιαμε εληειψο ε κεηάδνζε θαη ε κεηαθνξά ηεο ζεξκφηεηαο. Πσιήλεο κεηέθεξαλ ζεξκφ ή ππέξζεξκν λεξφ (αηκφ) απφ ην ιέβεηα ζηνπο ρψξνπο πνπ ρξεηάδνληαλ ζέξκαλζε κε ζθνπφ λα απνδνζεί απηή ε ζεξκηθή ελέξγεηα ζε κεηαιιηθά ζψκαηα πνπ είραλ ηελ ηδηφηεηα λα ηελ α- θήλνπλ ζηνλ αέξα ηνπ πξνο ζέξκαλζε ρψξνπ κε κεζφδνπο φπσο ε αθηηλνβνιία θαη ε ζπλαγσγή. Νη κέζνδνη απηέο αθνινπζνχληαη κέρξη θαη ζήκεξα. Κε ηελ ηερλνινγηθή εμέιημε, ηα δεδνκέλα δηαθνξνπνηήζεθαλ, κε απνηέιεζκα ηελ θαηαζθεπή θαη ρξήζε ιεβήησλ απφ δηαθνξεηηθά πιηθά, ζρεδηαζκφ ζαιάκνπ θαχζεο, πίεζε θαπζαεξίσλ, δηακφξθσζε δηαδξνκψλ θαπζαεξίσλ, αθφκα θαη αηζζεηηθή εμσηεξηθψλ θαιπκκάησλ, έηζη ψζηε λα έρνπκε ηελ πςειφηεξε δπλαηή απφδνζε κε ην ρακειφηεξν δπλαηφ θφζηνο παξαγσγήο θαη ρξήζεο. Ππλαληψληαη ιέβεηεο ραιχβδηλνη, ρπηνζηδεξνί, δηκεηαιιηθνί, ράιθηλνη αθφκα θαη α- ινπκηλέληνη ή αεξαπισηνί, θινγαπισηνί κε 2, 3 ή θαη 5 δηαδξνκέο θαπζαεξίσλ. Ιέβεηεο ζπκπχθλσζεο, αιιά θαη ιέβεηεο ζηεξεψλ θαπζίκσλ ζπκπιεξψλνπλ ηελ πνιχ κεγάιε πνηθηιία ζηε βηνκεραλία παξαγσγήο ησλ ιεβήησλ. Πήκεξα, πνπ πιένλ δελ απνηεινχλ θξηηήξηα επηινγήο ε αξκνλία ή ε εξεκία ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ιέβεηα, θχξην θξηηήξην αμηνιφγεζεο θαη επηινγήο είλαη ε απφδνζε. Ζ αληνρή βξίζθεηαη έηζη θη αιιηψο ζε πνιχ πςειά επίπεδα. 63

74 Θχξην ζεκείν αληαγσληζηηθφηεηαο πηα, είλαη ν βαζκφο απφδνζεο ελφο ιέβεηα. ηαλ κηιάκε γηα βαζκφ απφδνζεο ελλννχκε ην ιφγν ηεο πνζφηεηαο ελέξγεηαο πνπ παίξλνπκε απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ιέβεηα (ηνπ παξαγφκελνπ δεζηνχ λεξνχ δειαδή) πξνο ηελ πνζφηεηα ηεο ελέξγεηαο πνπ δίλνπκε ζ απηφλ (δειαδή ηελ ζεξκαληηθή ηθαλφηεηα ηνπ εθάζηνηε θαπζίκνπ ). Δηθφλα 4.7: Δγθαηάζηαζε πέληε ιεβήησλ παξαγσγήο ππέξζεξκνπ λεξνχ ζπλνιηθήο ηζρχνο 37.3 MW γηα ην θεληξηθφ ιεβεηνζηάζηνπ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Ξαλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, Δπνκέλσο ζήκεξα, νη εμειίμεηο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ πξνζπάζεηα λα κεησζεί ην θφζηνο εγθαηάζηαζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο ζέξκαλζεο. Σαξαθηεξηζηηθά δείγκαηα απηήο ηεο εμέιημεο είλαη: Ζ θαηαζθεπή λέσλ ζεξκαληηθψλ ζσκάησλ (θνλβεθηέξ, άβαθεο, πιάθεο αθηηλνβνιίαο θ.ιπ.) Ζ βειηίσζε ησλ ιεβήησλ θαη θπξίσο ησλ ραιχβδηλσλ, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο. Ζ γεληθεπκέλε ρξήζε νξγάλσλ ξχζκηζεο θαη κέηξεζεο. Ζ ρξεζηκνπνίεζε φιν θαη πεξηζζφηεξσλ ππεξαπηφκαησλ θαπζηήξσλ πεηξειαίνπ ή αέξησλ θαπζίκσλ. Ζ θαηαζθεπή ηειεζεξκάλζεσλ ζηα κεγάια αζηηθά θέληα. Ζ δεκηνπξγία εγθαηαζηάζεσλ ζέξκαλζεο κε αέξα θαη επαγσγηθέο ζπζθεπέο γηα θηίξηα κε πνιινχο ρψξνπο (π.ρ. γξαθεία, μελνδνρεία) θαζψο θαη εγθαηαζηάζεσλ θιηκαηηζκνχ δηαθφξσλ ηχπσλ. 64

75 Έηζη, ε αχμεζε θπξίσο ζηηο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, νδεγνχλ ηε ζέξκαλζε ζε ιχζεηο πην απνδνηηθέο, κε κεγαιχηεξν βαζκφ απηνκαηνπνίεζεο, πην θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ, αιιά θαη κε επαλάθηεζε ζεξκφηεηαο. 4.2 Η ηζηνξία ηνπ θιηκαηηζκνύ Ο θιηκαηηζκόο γηα ηνπο αξραίνπο πνιηηηζκνύο Ξαξφιν πνπ ε κεηαθνξά ζεξκφηεηαο κε κεραληθά κέζα γηα ην ζεξηλφ θιηκαηηζκφ είλαη κηα ζρεηηθά ζχγρξνλε εθεχξεζε, ε ςχμε ησλ θηηξίσλ δελ είλαη. πάξρνπλ αξθεηά παξαδείγκαηα πνπ θαηαδεηθλχνπλ ηελ επηλφεζε ηερληθψλ θαη κεραλψλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο άλεζεο θαηά ηνπο ζεξηλνχο κήλεο, θπξίσο ζηνπο ηφηε αλεπηπγκέλνπο ιανχο ηεο αξραηφηεηαο. Γηα παξάδεηγκα, νη επθαηάζηαηνη αξραίνη Οσκαίνη δηνρέηεπαλ λεξφ πδξαγσγείνπ κέζα ζηνπο ηνίρνπο γηα λα ςχρνπλ ηα πνιπηειή ηνπο ζπίηηα. Πηελ Θίλα, ην 2ν αηψλα κ.σ., ν θηλέδνο εθεπξέηεο Ding Huan ηεο Γπλαζηείαο Han επηλφεζε έλα πεξηζηξεθφκελν αλεκηζηήξα γηα θιηκαηηζκφ, κε επηά ρεηξνθίλεηνπο ηξνρνχο 3 κέηξσλ ζε δηάκεηξν. Ρν 747 κ.σ., ν απηνθξάηνξαο Xuanzong ηεο δπλαζηείαο Tang ( κ.σ.) είρε ρηίζεη ζην απηνθξαηνξηθφ αλάθηνξν ηελ Αίζνπζα Γξνζηάο (Liang Tian), ηελ νπνία ν πνιέκαξρνο Tang Yulin πεξηγξάθεη σο θιηκαηηδφκελε αίζνπζα απφ αλεκηζηήξεο ηξνθνδνηνχκελνπο κε λεξφ, θαζψο θαη ξεχκαηα πηδάθσλ λεξνχ απφ ζηληξηβάληα. Θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κεηέπεηηα δπλαζηείαο Song ( κ.σ.), νη γξαπηέο πεγέο α- λέθεξαλ ηνλ πεξηζηξεθφκελν αλεκηζηήξα θιηκαηηζκνχ σο αθφκε πην επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελν. Πηελ Ξεξζία, θαηά ην Κεζαίσλα, ρξεζηκνπνηνχζαλ ζηέξλεο θαη αηνιηθνχο πχξγνπο γηα ηελ ςχμε ησλ θηηξίσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεξκήο πεξηφδνπ: νη ζηέξλεο ήηαλ κεγάιεο αλνηθηέο (φρη ππφγεηεο) δεμακελέο ζε θεληξηθέο απιέο, πνπ ζπλέιιεγαλ βξφρηλν λεξφ, ελψ νη αηνιηθνί πχξγνη είραλ παξάζπξα πνπ κπνξνχζαλ λα αιηεχζνπλ ηνλ άλεκν θαη εζσηεξηθά πηεξχγηα πνπ θαηεχζπλαλ ηε ξνή ηνπ αέξα πξνο ηα θάησ, ζην εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ, ζπλήζσο πάλσ απφ ηελ ζηέξλα θαη κέζσ ελφο θαηάληη πχξγνπ ςχμεο. Έηζη, ην λεξφ ηεο ζηέξλαο εμαηκηδφηαλ, ςχρνληαο ηνλ αέξα κέζα ζην θηίξην. Πηελ κεζαησληθή Αίγππην επηλνήζεθαλ νη εμαεξηζηήξεο, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχληαλ επξέσο ζε πνιιά ζπίηηα ζε φιν ην Θάηξν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Κεζαίσλα. Απηνί νη αλεκηζηήξεο πεξηγξάθνληαη αξγφηεξα ιεπηνκεξψο απφ ηνλ Abd al- 65

76 Latif al-baghdadi ην 1200 κ.σ., πνπ αλέθεξε φηη ζρεδφλ θάζε ζπίηη ζην Θάηξν είρε αλεκηζηήξα, θαη φηη θφζηηδαλ απφ 1 έσο 500 δελάξηα αλάινγα κε ην κέγεζνο θαη ην ζρήκα ηνπο. Νη πεξηζζφηεξνη αλεκηζηήξεο ζηελ πφιε ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλνη πξνο ηελ Qibla (ην κέξνο πξνο ην νπνίν πξνζεχρνληαη νη κνπζνπικάλνη), φπσο ήηαλ ε πφιε γεληθφηεξα Οη πξώηεο πξνζπάζεηεο Αλ θαη ηα πξψηα βήκαηα κπνξεί λα πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαηά ην Κεζαίσλα, ε ηζηνξία ηνπ θιηκαηηζκνχ κε ηελ ζεκεξηλή ηεο έλλνηα ηεο ςχμεο, άξρηζε λα δηακνξθψλεηαη θαηά ηνλ 19 ν αηψλα. Αξρηθά ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν, ην 1820 ν βξεηαλφο επηζηήκνλαο θαη εθεπξέηεο Michael Faraday ( ) αλαθάιπςε φηη ζπκπηέδνληαο θαη πγξνπνηψληαο ακκσλία κπνξνχζε λα ςχμεη ηνλ αέξα, φηαλ ε πγξνπνηεκέλε ακκσλία αθελφηαλ λα εμαηκηζηεί. Ζ πξψηε πξνζπάζεηα γηα ηελ ςχμε αέξα, πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνλ Γξα. John Gorrie ( ). Ρν 1842, ν John Gorrie γηαηξφο απφ ηε Φιφξηδα ρξεζηκνπνίεζε ηερλνινγία ζπκπίεζεο γηα ηε δεκηνπξγία πάγνπ, ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηνχζε γηα λα ςχρεη αέξα γηα ηνπο αζζελείο ηνπ ζην λνζνθνκείν (εηθφλα 4.8). Έιπηδε λα ρξεζηκνπνηήζεη ηε κεραλή παξαγσγήο πάγνπ γηα ηε ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ησλ θηηξίσλ. Αθφκε νξακαηηδφηαλ θεληξηθφ θιηκαηηζκφ πνπ ζα κπνξνχζε λα ςχμεη νιφθιεξεο πφιεηο. Αλ θαη ην πξσηφηππν ηνπ Gorrie παξνπζίαζε δηαξξνή θαη δελ ιεηηνχξγεζε ζσζηά, ην 1851 ηνπ ρνξεγήζεθε δίπισκα επξεζηηερλίαο, κε αξηζκφ No. 8080, γηα ηελ «πξψηε κεραλή πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε πνηέ γηα ηελ παξαγσγή πάγνπ θαη ηνλ θιηκαηηζκφ». Νη ειπίδεο γηα ηελ επηηπρία ηεο εμαθαλίζηεθαλ ζχληνκα, φηαλ πέζαλε ν θχξηνο νηθνλνκηθφο ρνξεγφο ηνπ θαη ν Gorrie δελ κπνξνχζε λα βξεί ηα ρξήκαηα πνπ ρξεηάδνληαλ γηα ηελ εμέιημε ηεο κεραλήο ηνπ. Πχκθσλα κε ηελ βηνγξάθν ηνπ, Vivian Sherlock, θαηεγνξνχζε ηνλ "Βαζηιηά ηνπ Ξάγνπ" Frederic Tudor γηα ηελ απνηπρία ηνπ, θαζψο ππνςηαδφηαλ φηη είρε μεθηλήζεη εθζηξαηεία ελαληίνλ ηεο εθεχξεζήο ηνπ. Ν Gorrie αλαγλσξίδεηαη σο ν άλζξσπνο πνπ πξψηνο πξφηεηλε, ζπδήηεζε, θαηαζθεχαζε θαη ιεηηνχξγεζε κία κεραλή ςχμεο ηνπ αέξα. Απηφ πνπ πηζαλψο μεθίλεζε σο πξνζπάζεηα λα ζσζνχλ νη δσέο κεξηθψλ λαπηηθψλ, πνπ έπαζραλ απφ καιάξηα θαη θίηξηλν ππξεηφ, άιιαμε ηνλ ηξφπν δηαβίσζεο ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ. Ξέζαλε εμαζιησκέλνο ην 1855 θαη ε ηδέα ηνπ θιηκαηηζκνχ μεζψξηαζε γηα 50 ρξφληα. Βέβαηα ππάξρεη δηαθσλία σο πξνο ην πνηνο είλαη ν «παηέξαο» ηνπ θιηκαηηζκνχ, θαζψο ε επηζηεκνληθή γλψκε είλαη κνηξαζκέλε αλάκεζα ζηνλ Willis Haviland Carrier θαη ηνλ John Gorrie. 66

77 Δηθφλα 4.8: Έλα κνληέιν απφ ηελ παγνκεραλή ηνπ John Gorrie πνπ βξίζθεηαη ζην κνπζείν ηεο Apalachicola, πνπ είλαη αθηεξσκέλν ζε απηφλ, [10] Η ρξήζε ηνπ πάγνπ ζηνλ θιηκαηηζκό Αλ θαη ε πξνζπάζεηα ηνπ Γξ. John Gorrie δελ επνδψζεθε, ππήξμαλ πνιινί πνπ ζπλέρηζαλ ην έξγν ηνπ. Ρα πξψηα ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ θηηξίσλ πνπ παξαηεξνχληαη ζηηο ΖΞΑ, ρξεζηκνπνηνχζαλ κεγάιεο δεμακελέο γεκάηεο κε λεξφ θαη πάγν, θαη έλα ζχζηεκα αεξαγσγψλ κε αλεκηζηήξα θαη έθρπζε παγσκέλνπ λεξνχ ζηνλ αέξα. Ρα ζπζηήκαηα απηά απαηηνχζαλ θαζεκεξηλή ή αθφκε θαη πην ζπρλή κεηαθνξά πάγνπ θαη θπζηθά δελ είραλ θαλέλαλ έιεγρν ηζρχνο. Ζ πξψηε πξνζπάζεηα ςχμεο ζηηο ΖΞΑ ρξεζηκνπνηψληαο πάγν, είλαη πνιχ πηζαλφλ λα πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1864, φηαλ ν George Knight απφ ην Cincinnati, πξφηεηλε ζηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα έλα ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ γηα λνζνθνκεία. Ρν ζχζηεκα απηφ απνηεινχληαλ απφ έλα «πιπληήξην» αέξα, ην νπνίν ηνλ θαζάξηδε θαη ηνλ έςπρε. Ρν λεξφ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζηελ κεραλή, πέξλαγε κέζα απφ έλαλ ζπεηξνεηδή ζσιήλα ν νπνίνο ήηαλ βπζηζκέλνο κέζα ζε ιεησκέλν πάγν, ελψ ν εμσηεξηθφο αέξαο σζνχληαλ απφ έλα αλεκηζηήξα λα δηαπεξάζεη αλάκεζα απφ ην ζπξέη ηνπ παγσκέλνπ λεξνχ θαη ζηελ ζπλέρεηα κέζα απφ θαηάιιειεο δηάηξεηεο εμφδνπο λα θηάζεη ζηνλ ρψξν. Έλα ρξφλν αξγφηεξα, ν Nathaniel Shaler θαηαζθεχαζε έλα άιιν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ, ην νπνίν απνηεινχληαλ απφ δσκάηηα κε πάγν, ν νπνίνο ήηαλ θαηάιιεια ηνπνζεηεκέλνο, έηζη ψζηε ν αέξαο κε ηελ βνήζεηα ελφο αλεκηζηήξα λα πεξλά αλάκεζα ηνπ θαη λα ςχρεηαη (εηθφλα 4.9). 67

78 Δηθφλα 4.9: Ζ εθεχξεζε ηνπ Shaler, έλα δσκάηην κε πάγν πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ςχμε ηνπ εηζεξρφκελνπ ζε απηφ αέξα, [2] Απηέο ήηαλ νη πξψηεο πξνζπάζεηεο δεκηνπξγίαο ζπζηεκάησλ ςχμεο κε πάγν ζηηο ΖΞΑ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ φκσο θπξίσο ζε λνζνθνκεία, εθθιεζίεο θαη κεγάια ζέαηξα. Κεηά ην 1870, άξρηζαλ λα γίλνληαη πην δεκνθηιή ηα κεραληθά ζπζηήκαηα κε πάγν θαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζε κεγάια θηίξηα, αλ θαη ήηαλ ηδηαίηεξα απνηξεπηηθά γηα ηνλ απιφ ιαφ, ιφγσ θφζηνπο. Έλα ηέηνην ζχζηεκα ρξεζηκνπνηνχληαλ θαη ζην Madison Square Theater ηεο Λέαο φξθεο ηελ δεθαεηία ηνπ 1880, ην νπνίν ρξεζηκνπνηνχζε θηιά πάγνπ ηελ εκέξα γηα ηελ ςχμε ησλ ζακψλσλ ζηηο θαινθαηξηλέο απνγεπκαηηλέο παξαζηάζεηο. Ν λσπφο αέξαο θηιηξάξνληαλ απφ έλα κία πάληλε θαηαζθεπή 12 m, πεξλνχζε απφ θεθιηκέλα ξάθηα πνπ ζπγθξαηνχζαλ πεξίπνπ 2 ηφλνπο (1815kg) πάγνπ θαη ζην ηέινο δηαρένληαλ ζην ρψξν απφ έλα θπγνθεληξηθφ αλεκηζηήξα δηακέηξνπ 2.5 m, ν νπνίνο κε ηελ ζεηξά ηνπ βξηζθφηαλ κπξνζηά απφ άιινπο πεξίπνπ 2 ηφλνπο πάγνπ, ψζηε λα επηηεπρζεί ε επηζπκεηή κείσζε ηεο ζεξκνθξαζίαο. Πηαδηαθά, έσο θαη ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα πνιιά ζέαηξα, φπσο ην Broadway Theater ζηελ Λέα φξθε, ην Keith s Theater ζηελ Φηιαδέιθεηα θ.ά., ρξεζηκνπνηνχζαλ ζπζηήκαηα κε πάγν, φκσο ε εμάπισζε ηνπο ζηγά-ζηγά πεξηνξίζηεθε. Νη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ζε απηή ηελ κείσζε ήηαλ ε πςειή ηηκή ηνπ πάγνπ θαη ε αδπλακία ειέγρνπ ηεο ηζρχνο, ε εκθάληζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ε αλαθάιπςε λέσλ ζπζηεκάησλ, θαζψο θαη ε αλαθάιπςε ησλ αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ ηεο πγξαζίαο (πνπ παξάγνληαλ θαηά θφξνλ απφ απηά ηα ζπζηήκαηα) γηα ηνλ άλζξσπν αιιά θαη γηα ηα ίδηα ηα θηίξηα. 68

79 4.2.4 Η εμειίμεηο ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα. Ρν 1902 εθεπξέζεθε ε πξψηε ζχγρξνλε ειεθηξηθή θιηκαηηζηηθή ζπζθεπή απφ ηνλ Willis Haviland Carrier ζην Syracuse, ηεο Λέαο φξθεο. Πρεδηαζκέλε γηα λα βειηηψλεη ηε δηαδηθαζία ειέγρνπ παξαγσγήο ζε έλα εξγνζηάζην εθηχπσζεο, ε εθεχξεζε απηή δελ ξχζκηδε κφλν ηε ζεξκνθξαζία αιιά θαη ηελ πγξαζία. Ζ ρακειή ζεξκνθξαζία θαη πγξαζία ρξεηαδφληνπζαλ γηα λα ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ ραξηηνχ θαη ηελ ζηαζεξνπνίεζε ηεο κειάλεο. Ρν 1922, ν Carrier έθαλε δχν πνιχ ζεκαληηθέο βήκαηα: αληηθαηέζηεζε ηελ ακκσλία κε έλα άιιν ςπθηηθφ κέζν (benign coolant dielene) θαη πξφζζεζε έλαλ θπγνθεληξηθφ ζπκπηεζηή, ψζηε λα επηηχρεη κείσζε ζην κεγέζνπο ηεο θιηκαηηζηηθήο κνλάδαο. Ρν δεχηεξν ζεκαληηθφ ηνπ βήκα ήηαλ πψιεζε ηεο εθεχξεζήο ηνπ ζε επηρεηξεκαηίεο ηνπ ζεάηξνπ θαη ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ, αθνχ ην 1925 ηνπνζεηήζεθαλ νη πξψηεο θιηκαηηζηηθέο κνλάδεο ζην ζέαηξν Rivoli ηνπ Broadway. Έπεηηα απφ απηφ, ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα, θιηκαηηζηηθά ηνπνζεηήζεθαλ ζε γξαθεία, θηίξηα, θαηαζηήκαηα θαη ηξέλα. Δπίζεο, ε ηερλνινγία ηνπ Carrier εθαξκφζηεθε γηα ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, θαη ηδξχζεθε ε Δηαηξεία Θιηκαηηζκνχ Carrier Ακεξηθήο γηα λα αληαπνθξηζεί ζηελ απμαλφκελε δήηεζε. Δπνκέλσο είλαη αλακθηζβήηεηε ε ζπκβνιή ηνπ Carrier ζηελ ζεκειίσζε θαη ηε δηάδνζε ηεο ηδέαο ηνπ θιηκαηηζκνχ. Ν φξνο «θιηκαηηζκφο» φκσο ζπλδέεηαη κε ηνλ Stuart W. Cramer. Ρν 1906, ν Stuart W. Cramer απφ ηε Λφηηα Θαξνιίλα ησλ ΖΞΑ, δηεξεπλνχζε κεζφδνπο πξφζζεζεο πγξαζίαο ζηελ αηκφζθαηξα ηνπ θισζηνυθαληεξίνπ ηνπ. Ν Cramer επηλφεζε ηνλ φξν «θιηκαηηζκφο» θαη ηνλ ρξεζηκνπνίεζε ζηελ αίηεζε δηπιψκαηνο επξεζηηερλίαο, πνπ θαηέζεζε εθείλε ηε ρξνληά, σο αλάινγν κε ηνλ φξν "θιηκαηηζκφο λεξνχ", πνπ ήηαλ κηα πνιχ γλσζηή δηαδηθαζία γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο επεμεξγαζίαο ησλ πθαζκάησλ. Ππλδχαζε ηελ χγξαλζε κε ηνλ εμαεξηζκφ γηα λα "ξπζκίζεη" θαη λα αιιάμεη ηελ αηκφζθαηξα ζηα εξγνζηάζηα, ειέγρνληαο ηα επίπεδα ηεο πγξαζίαο πνπ ήηαλ ηφζν απαξαίηεηε ζηηο θισζηνυθαληνπξγηθέο κνλάδεο. Ν Willis Carrier πηνζέηεζε ηνλ φξν θαη ηνλ ελζσκάησζε ζην φλνκα ηεο εηαηξείαο ηνπ. Απηή ε εμάηκηζε ηνπ λεξνχ ζηνλ αέξα, ψζηε λα παξέρεη ςπθηηθή επίδξαζε, είλαη πιένλ γλσζηή σο εμαηκηζηηθή ςχμε. 69

80 4.2.5 Η ρξήζε δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη ακκσλίαο ζηνλ θιηκαηηζκό Ρα πξψηα θιηκαηηζηηθά θαη ηα ςπγεία ρξεζηκνπνηνχζαλ ηνμηθά ή εχθιεθηα αέξηα φπσο ακκσλία, ρισξηνχρν κεζάλην, θαη πξνπάλην, αιιά θαη δηνμείδην ηνπ άλζξαθα, ηα νπνία εάλ δηέξξεαλ ζα κπνξνχζαλ λα νδεγήζνπλ ζε ζαλαηεθφξα αηπρήκαηα. Δηθφλα 4.10: Πρεδηάγξακκα ηνπ ζπκπηεζηή δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ηεο εηαηξίαο Kroeschell B.D., [25] Ζ εθαξκνγή ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζηα ζπζηήκαηα ςχμεο ήηαλ αξθεηά δηαδεδνκέλε ζηηο ΖΞΑ θαη έθηαζε ζην πςειφηεξν ζεκείν ηεο ηελ δεθαεηία ηνπ Πηηο αξρέο ηνπ 1930, ε ρξήζε ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα σο ςπθηηθνχ κέζνπ, άξρηζε λα εγθαηαιείπεηαη. Αξρηθά ηα 1897 ζην Πηθάγν, ε εηαηξία Kroeschell Bros. Boiler Company, ήηαλ ε πξψηε πνπ θαηαζθεχαζε ζπκπηεζηέο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζε ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ. Ρελ ίδηα πεξίνδν ε εηαηξία Wolf Linde Company θαηαζθεχαζε θαη απηή ζπκπηεζηέο, ρξεζηκνπνηψληαο σο κέζν ηελ ακκσλία (εηθφλα 4.10). Πε αληίζεζε φκσο κε ηελ ακκσλία πνπ είλαη ηνμηθή, ην δηνμείδην ηνπ άλζξαθα είλαη κε ηνμηθφ θαη κε εχθιεθην, φπνηε ε δηάδνζε ηνπ ήηαλ κεγαιχηεξε. Σξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ ςχμε εζηηαηνξίσλ, θνπδηλψλ μελνδνρείσλ, λνζνθνκείσλ, θαζψο θαη ζε πινία. πσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, ε ρξήζε απηψλ ησλ αεξίσλ πεξηνξίζηεθε κεηά ηηο αξρέο ηνπ 1930, αλ θαη έρεη παξαηεξεζεί απφ έξεπλεο πσο ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη αθφκε θαη ζήκεξα (ζπζηήκαηα επηθαιχςεσλ, ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ απηνθηλήησλ). Ρν ε- 70

81 πφκελν βήκα ήηαλ ε ρξεζηκνπνίεζε λέσλ, κε δειεηεξησδψλ θαη άθιεθησλ κέζσλ (Freon) Η δεκηνπξγία λέσλ κε ηνμηθώλ ςπθηηθώλ κέζσλ Ρν 1928, ν Midgley Thomas, Jr. δεκηνχξγεζε ην Freon, ην πξψην ρισξνθζνξην-πδξνγνλ-αλζξαθηθφ αέξην. Ρν ςπθηηθφ απηφ κέζν ήηαλ πνιχ πην αζθαιέο γηα ηνλ άλζξσπν αιιά αξγφηεξα απνδείρζεθε βιαβεξφ γηα ηελ αηκφζθαηξα κε ηελ θαηαζηξνθή ηνπ φδνληνο ζηε ζηξαηφζθαηξα. Νη βηνινγηθέο επηπηψζεηο πνπ πξνθχπηνπλ πεξηιακβάλνπλ ηελ αχμεζε ησλ θξνπζκάησλ θαξθίλνπ ηνπ δέξκαηνο, θαηαζηξνθέο ζηα θπηά, θαζψο θαη ηε κείσζε ηνπ σθεάληνπ πιαγθηφλ. Ζ ρξεζηκνπνίεζε ησλ αινγνλνχρσλ ελψζεσλ πξνέξρεηαη απφ ηε ζρεδφλ πιήξε απνπζία ρεκηθήο ηνπο δξαζηηθφηεηαο. Απηφο απφ ηελ άιιε κεξηά είλαη θαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία ησλ ζεκαληηθψλ ξχπσλ ηνπ αέξα, δεδνκέλνπ φηη έρνπλ πνιχ κεγάινπο ρξφλνπο παξακνλήο ζηελ αηκφζθαηξα, πνπ θπκαίλνληαη απφ κεξηθνχο κήλεο κέρξη θαη ζε κεξηθέο δεθάδεο ρξφληα. Δλνρνπνηνχληαη ηφζν γηα ηελ θαηαζηξνθή ηεο ζηνηβάδαο ηνπ φδνληνο ζηε ζηξαηφζθαηξα, φζν θαη γηα ηε ζπκβνιή ηνπο ζην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Ρν Freon είλαη έλα φλνκα εκπνξηθνχ ζήκαηνο ηεο DuPont γηα θάζε ρισξνθζνξαλζξαθηθφ (CFC), πδξνγνλσκέλν CFC (HCFC), ή πδξνθζνξαλζξαθηθφ (HFC) ςπθηηθφ κέζν. Ρν θάζε φλνκα ζπκπεξηιακβάλεη έλαλ αξηζκφ πνπ δειψλεη ηε κνξηαθή ζχλζεζε (Δ-11, Δ-12, Δ-22, Δ-134Α). Ρν κείγκα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο είλαη ην HCFC γλσζηφ σο Freon-22. Θα πξέπεη λα θαηαξγεζεί ζηαδηαθά απφ ην 2010 ε ρξήζε ηνπ ζε λέν εμνπιηζκφ θαη λα δηαθνπεί πιήξσο κέρξη ην Ρν Freon-12 ήηαλ ην πην θνηλφ κείγκα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζε νρήκαηα ζηηο ΖΞΑ κέρξη ην 1994, φηαλ πιένλ άιιαμε ζε Freon-134Α Ο θιηκαηηζκόο κεηά ηνλ 2ν Παγθόζκην Πόιεκν Ζ νπζηαζηηθή αλάπηπμε ηνπ θιηκαηηζκνχ αξρίδεη κεηά ηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν. Αξρίδεη ε εθαξκνγή λέσλ ςπθηηθψλ κέζσλ φπσο ην Freon-11 θαη ην Freon-22, νη δηαζηάζεηο, ην βάξνο, ν ζφξπβνο θαη ζπγρξφλσο ην θφζηνο ησλ ζπζθεπψλ αξρίδνπλ λα ειαηηψλνληαη θαη παξάιιεια εμειίζζεηαη ε ηερλνινγία ησλ ελαιιαθηψλ ζεξκφηεηαο. ια απηά έδσζαλ κηα κεγάιε ψζεζε ζηελ επηζηήκε ηνπ θιηκαηηζκνχ θαη άιιαμε ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο φισλ ησλ πνιηηψλ. 71

82 Νη λένη ζπκπηεζηέο πνπ άξρηζαλ λα ζρεδηάδνληαη εθείλε ηελ επνρή, ήηαλ πην γξήγνξνη θαη κε κηθξφηεξεο δηαζηάζεηο, νδεγψληαο έηζη ζηε δεκηνπξγία ησλ πξψησλ πδξφςπθησλ θιηκαηηζηηθψλ κνλάδσλ γηα νηθηαθή ρξήζε. Ιφγσ φκσο ηνπ φηη φινη νη ζπκππθλσηέο απφ ην 1920 έσο θαη ηηο αξρέο ηνπ 1930 ήηαλ πδξφςπθηνη, ρξεηαδφηαλ πδξαπιηθή εγθαηάζηαζε ζηελ νηθία θαη ζχλδεζε κε ηνλ ππφλνκν, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα ιεηηνπξγήζνπλ ηα θιηκαηηζηηθά. ιε απηή ε εγθαηάζηαζε πξφζζεηε έλα επηπιένλ θφζηνο ζηνπο θαηαλαισηέο θαη κηα ηεξάζηηα θαηαλάισζε λεξνχ γηα ηελ πφιε γεληθφηεξα. Δηθφλα 4.11: Ρν πξψην θιηκαηηζηηθφ δσκαηίνπ ηεο General Electric, [16] Ξξηλ απφ ην 1930, νη ζπζθεπέο πνπ πξνζέθεξαλ ςπθηηθή άλεζε ήηαλ κφλνη νη θεληξηθέο κνλάδεο, νη νπνίεο είραλ απμεκέλν θφζηνο αγνξάο θαη ζπληήξεζεο. Απηέο νη κνλάδεο ρξεηάδνληαλ έλα δίθηπν αεξαγσγψλ γηα λα κεηαθέξνπλ ηνλ αέξα θαη κία αλαβάζκηζε ζην ειεθηξηθφ δίθηπν. Ήηαλ αλακελφκελε επνκέλσο ε αλάπηπμε ησλ πξψησλ νηθηαθψλ θιηκαηηζηηθψλ κνλάδσλ. Ζ General Motors εηζήγαγε ην πξψην θιηκαηηζηηθφ δσκαηίνπ ην 1929, ην νπνίν απνηεινχληαλ απφ έλαλ πδξφςπθην ζπκππθλσηή, ελψ ηα επφκελα ηξία ρξφληα θαη άιιεο εηαηξίεο φπσο ε General Electric (εηθφλα 4.11), ε Universal Cooler, ε Yong, ε Carrier, ε Copeland θαη ε Strang, παξνπζίαζαλ ηηο δηθέο ηνπο ζπζθεπέο. Κεηά ηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν, ν θιηκαηηζκφο έγηλε αθφκε πην δεκνθηιήο θαη νηθνλνκηθά πξνζηηφο ζηε κεζαία ηάμε. Νη δχν κεγαιχηεξεο εηαηξίεο θιηκαηηζηηθψλ ηεο επνρήο ζηελ Ακεξηθή, ε General Electric θαη ε Carrier, επέλδπζαλ ζηελ δηαθήκηζε θαη ηειηθά δηθαηψζεθαλ. Σαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε δεκνζίεπζε ηνπ πεξηνδηθνχ House & Home ην θαινθαίξη ηνπ 1954, φπνπ αλαθέξεηαη πσο «Νη απιέο καο δελ είλαη πιένλ ηφζν δεκνθηιείο επεηδή είλαη πην επράξηζηα κέζα. ρη κφλν είλαη πην δξνζεξά, αιιά δελ έρεη θνπλνχπηα θαη άιια έληνκα λα καο ελνρινχλ.». Δπίζεο, εθείλε ηελ επνρή κεγάιεο ζπκ- 72

83 θσλίεο θιείζηεθαλ κεηαμχ ησλ εηαηξηψλ απηψλ θαη κεγάισλ θαηαζθεπαζηηθψλ, έηζη ψζηε λα ηνπνζεηνχληαη θιηκαηηζηηθά ζε φια ηα λεφδκεηα θηίξηα. Ξαξάιιεια κε ηελ αλάπηπμε ησλ θιηκαηηζηηθψλ κνλάδσλ, εθείλε ηελ επνρή απμάλεηαη θαη ε ηνπνζέηεζε θεληξηθψλ θιηκαηηζηηθψλ ζπζηεκάησλ ζε κεγάια θηίξηα γξαθείσλ θαη πνιπθαηαζηεκάησλ. Ρα φπνηα πξνβιήκαηα δεκηνπξγνχληαη ζηαδηαθά επηιχνληαη, ελψ ε απνδνηηθφηεηα ησλ ππαιιήισλ θαη άξα ηα θέξδε ησλ εηαηξηψλ ζπλερψο απμάλνληαη. Δθηφο φκσο απφ ηελ Ακεξηθή, ε ηδέα ηνπ θιηκαηηζκνχ αξρίδεη λα δηαδίδεηαη θαη ζε άιια κέξε, φπσο γηα παξάδεηγκα ην Ινλδίλν. Κέρξη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 ηα πιένλ δηαδεδνκέλα θεληξηθά ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ ήηαλ: Ρν ζχζηεκα κνλήο δηαλνκήο, κνλνχ αγσγνχ, ζηαζεξήο παξνρήο (εηθφλα 4.12). Ρν πνιπδσληθφ ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ. Ρν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ κε ηνπηθέο κνλάδεο αλεκηζηήξα ζηνηρείνπ (εηθφλα 4.13). Ρν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ δηπινχ αγσγνχ (εηθφλα 4.14). Ρν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ κνλνχ αγσγνχ κε κεηαζέξκαλζε (εηθφλα 4.15). Δηθφλα 4.12: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ κνλνχ αγσγνχ, ζηαζεξήο παξνρήο, [39] Ξαξάιιεια κε ηα θεληξηθά ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ αξρίδεη θαη επξεία δηάδνζε ησλ απηφλνκσλ θιηκαηηζηηθψλ κνλάδσλ. Έηζη, ηελ δεθαεηία ηνπ 60 εκθαλίδνλ- 73

84 ηαη θαη νη πξψηεο κνλάδεο νξνθήο, ελψ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 θάζε λέν θηίξην ζηηο ΖΞΑ δηαζέηεη θιηκαηηζκφ, θπξίσο φκσο ιφγν ηεο θζελήο ελέξγεηαο. Δηθφλα 4.13: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ κφλν κε λεξφ θαη ηνπηθέο κνλάδεο αλεκηζηήξα ζηνηρείνπ (Fan-coils), [39] Δηθφλα 4.14: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα δηπινχ αγσγνχ, [39] 74

85 Δηθφλα 4.15: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα, κε κεηαζέξκαλζε, [30] Οη αιιαγέο πνπ έθεξε ε ελεξγεηαθή θξίζε ηνπ 1973 Ζ ελεξγεηαθή θξίζε ηνπ 1973 έθεξε ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ βηνκεραλία ηνπ θιηκαηηζκνχ, θαζψο ην θφζηνο ηεο ελέξγεηαο ηα πέληε πξψηα ρξφληα απμήζεθε θαηά 500%. Νη θαηξνί απαηηνχζαλ πην απνδνηηθά ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ κε ρακειφηεξε θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Ν φξνο «βαζκφο απφδνζεο» κπήθε πιένλ ζην ιεμηθφ ηνπ κεραληθνχ. Σαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ 1974 φπνπ ν πξφεδξνο ηεο Ακεξηθήο Richard Nixon πξνέηξεςε ηνπο πνιίηεο λα ξπζκίζνπλ ηνπο ζεξκνζηάηεο ηνπο ζε ζεξκνθξαζία 20 C ή θαη ρακειφηεξα, ελψ ην 1977 ν λένο πξφεδξνο Jimmy Carter δήηεζε λα κεηψζνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν ηελ ζεξκνθξαζία, ζηνπο 18 C. Έηζη ηα ελεξγνβφξα ζπζηήκαηα ζηαδηαθά παξακεξίζηεθαλ, δειαδή ηα ζπζηήκαηα δηπινχ αγσγνχ ή κφλνπ αγσγνχ κε αλαζέξκαλζε, θαη έγηλε κία ζηξνθή ζε πνην απνδνηηθέο ζπζθεπέο. Σαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ νη αληιίεο ζεξκφηεηαο, νη νπνίεο κπνξεί λα ήηαλ δηαζέζηκεο απφ ηηο αξρέο ηνπ 1950, κφλν φκσο κεηά ηελ ελεξγεηαθή θξίζε άξρηζε ε επξεία ρξήζε ηνπο. Γχν άιια ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ πνπ εκθαλίζηεθαλ εθείλε ηελ επνρή είλαη: Ρν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ ςπθηηθνχ ξεπζηνχ-αέξα (VRV) Νη παξαιιαγέο ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα (VAV) Ρα ζπζηήκαηα κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα ήηαλ πνιχ δεκνθηιή θαηά ηηο δεθαεηίεο ην 70 θαη ηνπ 80. Ρα ζπζηήκαηα απηά ρξεζηκνπνηνχληαλ θαηά θφξνλ ζηε θηίξηα γξαθείσλ ιφγσ ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, ηα δχν κεγαιχηεξα θηίξηα ηεο επνρήο ζην Ινλδίλν, ην Broadgate θαη ην 75

86 Canary Wharf ρξεζηκνπνηνχζαλ έλα ηέηνην ζχζηεκα. Έηζη ην αθξσλχκην VAV είρε γίλεη ζπλψλπκν ηνπ πςειήο πνηφηεηαο θιηκαηηζκνχ. Πηα επφκελα ρξφληα νη πξνζπάζεηεο γηα βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ ζπζηεκάησλ, θαζψο θαη γηα ηελ κείσζε ηνπ αξρηθνχ θφζηνπο εγθαηάζηαζεο θαη ηνπ ιεηηνπξγηθνχ θφζηνπο ησλ ζπζηεκάησλ γίλνληαη φιν θαη πην έληνλεο. Λέεο ηερλνινγίεο θαη ζπζηήκαηα ζπλερψο θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο, φπσο ηα inverters, ελψ κεγάιε είλαη θαη ε εμέιημε ησλ απηνκαηηζκψλ. Ρν πξφβιεκα φκσο πνπ δεκηνπξγήζεθε ιφγσ ηεο ξαγδαίαο αλάπηπμεο ηνπ θιηκαηηζκνχ, είλαη ε πνιχ απμεκέλε δήηεζε ελέξγεηαο γηα κηθξέο ρξνληθέο πεξηφδνπο, πνπ αξθεηέο θνξέο είλαη δχζθνιν λα αληηκεησπηζηεί. Γηα ηελ επίιπζε απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο δεκηνπξγήζεθαλ λέα ζπζηήκαηα θαη ζπζθεπέο, φπσο ε απνζήθεπζε ζεξκφηεηαο κε πάγν, ε ζπκπαξαγσγή ελέξγεηαο εθκεηαιιεπφκελε ηελ απφβιεηε ζεξκφηεηα θαη ηα ζπλδπαζκέλα ζπζηήκαηα κε απνζήθεπζε ελέξγεηαο θαη ςπθηηθέο κνλάδεο απνξξφθεζεο. Έηζη έγηλε ε παξάιιειε αλάπηπμε ησλ ζπζηεκάησλ θιηκαηηζκνχ κε ηηο ζπζθεπέο αλάθηεζεο ελέξγεηαο, θάηη πνπ κέρξη ζήκεξα δελ έρεη ζηακαηήζεη. Πήκεξα φκσο ε επηζηεκνληθή θνηλφηεηα επηθεληξψλεηαη ζηελ αιιαγή ησλ παξαδνζηαθψλ ςπθηηθψλ κέζσλ, ηελ δεκηνπξγία πγηεηλνχ εζσθιίκαηνο ζηα θηίξηα, ζε ζπλδπαζκφ πάληα κε ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηεο επηβάξπλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. 76

87 5. ΠΔΡΙΓΡΑΦΗ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ΘΔΡΜΑΝΗ ΚΛΙΜΑΣΙΜΟΤ ΓΙΑ ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΣΙΡΙΑ. ΠΛΔΟΝΔΚΣΗΜΑΣΑ- ΜΔΙΟΝΔΚΣΗΜΑΣΑ 5.1 Γεληθά Πην θεθάιαην απηφ πεξηγξάθνληαη ηα δηάθνξα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, HVAC, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε ηζηνξηθά θηίξηα θαη ηα νπνία επηηπγράλνπλ ησλ ζθνπφ ηνπο, πνπ είλαη ε δηαηήξεζε ησλ ζπλζεθψλ (ζρεηηθή πγξαζία θαη ζεξκνθξαζία) ηνπ εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο ησλ ηζηνξηθψλ θηηξίσλ, ζε ε- πηζπκεηέο ζπλζήθεο. Ρν HVAC (πνπ πξνθέξεηαη σο ηέζζεξα ρσξηζηά γξάκκαηα) είλαη έλα αξθηηθφιεμν πνπ αληηπξνζσπεχεη ηε ζέξκαλζε (H), ηνλ εμαεξηζκφ (V) θαη ηνλ θιηκαηηζκφ (AC) θαη πεξηιακβάλεη γεληθά πνηθίια ελεξγά κεραλνινγηθά - ειεθηξνινγηθά ζπζηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα επηηεπρζεί ν ζεξκηθφο έιεγρνο ησλ θηηξίσλ. Πηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε γίλεηαη αλαθνξά κφλν ζηα ζπζηήκαηα πνπ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζε ηζηνξηθά θηίξηα. Έλα ζχζηεκα ζέξκαλζεο ("Ζ" ηνπ HVAC) ζρεδηάδεηαη γηα λα πξνζζέηεη ζεξκηθή ελέξγεηα ζε έλα ρψξν, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξείηαη θάπνηα επηιεγκέλε ζεξκνθξαζία αέξα, ε νπνία εηδάιισο δελ ζα κπνξνχζε λα επηηεπρζεί ιφγσ ηεο ξνήο ηεο ζεξκφηεηαο πξνο ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ (απψιεηα ζεξκφηεηαο), αιιά θαη λα ξπζκίδεη ηα επίπεδα ζρεηηθήο πγξαζίαο. Έλα ζχζηεκα εμαεξηζκνχ ("V") έρεη σο ζθνπφ ηνπ ην λα θπθινθνξεί ηνλ αέξα ζε έλα ρψξν, ψζηε λα ηνλ θηλεί ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα αιιάμεη ε ζεξκνθξαζία ηνπ. Ρα ζπζηήκαηα εμαεξηζκνχ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα βειηηψλνπλ ηελ πνηφηεηα ηνπ εζσηεξηθνχ αέξα θαη, θαη απηφλ ηνλ ηξφπν, ηα επίπεδα άλεζεο. Έλα ζχζηεκα ςχμεο (ή αιιηψο δξνζηζκνχ), πνπ δελ πεξηιακβάλεηαη ξεηά σο έλλνηα ζην αξθηηθφιεμν HVAC, ζρεδηάδεηαη γηα λα αθαηξεί ζεξκηθή ελέξγεηα απφ έλα ρψξν θαη λα ξπζκίδεη ηελ πγξαζία πνπ επηθξαηεί ζε απηφλ. Απηφ είλαη αλάγθε λα γίλεηαη πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξείηαη θάπνηα επηιεγκέλε ζεξκνθξαζία θαη ζρεηηθή πγξαζία ηνπ αέξα, ρακειφηεξε ζπγθξηηηθά κε απηή πνπ, αιιηψο, ζα επηθξαηνχζε ιφγσ ηεο αλαπφθεπθηεο ξνήο ζεξκφηεηαο ηφζν απφ ηηο εζσηεξηθέο πεγέο ηεο, φζν θαη απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ πξνο ην εζσηεξηθφ ηνπ ρψξνπ (θέξδνο ζεξκφηεηαο). Νη ςπθηηθέο δηαηάμεηο εμεηάδνληαη ζπλήζσο σο 77

88 ηκήκα ηνπ "AC", ζε ζρέζε κε ηα αξρηθά HVAC. Ρν "AC" ππνδειψλεη ηνλ θιηκαηηζκφ (Air-Conditioning). πάξρνπλ ηέζζεξεηο θαηεγνξίεο ζπζηεκάησλ HVAC πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπλήζσο ζηα ηζηνξηθά θηίξηα. Απηέο είλαη: i. Ππζηήκαηα κε λεξφ ii. Θεληξηθά ζπζηήκαηα κε αέξα iii. Ππλδπαζηηθά ζπζηήκαηα αέξα/λεξνχ iv. Ρνπηθά ζπζηήκαηα Ρα ζπζηήκαηα απηά κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κφλν γηα ζέξκαλζε, κφλν γηα εμαεξηζκφ, κφλν γηα θιηκαηηζκφ ή θαη ζπλδπαζηηθά, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ θηηξίνπ θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο. 5.2 Κεληξηθά ζπζηήκαηα κε λεξό Ρα ζπζηήκαηα κε λεξφ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γεληθά γηα ζέξκαλζε, αιιά θαη γηα ςχμε. Πηελ πεξίπησζε ηεο ζέξκαλζεο, ε δηαλνκή ηεο ζεξκφηεηαο γίλεηαη κέζσ ηνπ θαηάιιεια πξνζεξκαζκέλνπ ζηελ θεληξηθή κνλάδα κέζνπ, ζπλήζσο λεξνχ, ην νπνίν ζηε ζπλέρεηα κεηαθέξεηαη ζηνπο ζεξκαηλφκελνπο ρψξνπο κέζσ ηνπ δηθηχνπ αγσγψλ. Δθεί, ε ζεξκφηεηα απνδίδεηαη πξνο ρξήζε ζην ρψξν κέζσ κίαο θαηάιιειεο ζπζθεπήο ζέξκαλζεο (ηεξκαηηθή κνλάδα α- πφδνζεο), αλάινγα κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ εθάζηνηε ρψξνπ. Ζ ζεξκνθξαζία ηνπ κέζνπ ελαιιαγήο ζεξκφηεηαο πέθηεη, θαζψο απηφ δηέξρεηαη κέζα απφ έλα κεγάιν αξηζκφ κνλάδσλ απφδνζεο πξνο ρξήζε θαη ζπλαιιάζεη ζεξκφηεηα κε ηνλ αέξα ησλ δσκαηίσλ. Πην ηέινο ηνπ βξφρνπ πνπ δεκηνπξγείηαη, ην ζεξκαληηθφ κέζν επηζηξέθεη ζηελ θεληξηθή κνλάδα γηα λα μαλαζεξκαλζεί. Υο θεληξηθή κνλάδα ζπλήζσο ζπλαληάηαη έλαο ιέβεηαο πνπ θαίεη θάπνην νξπθηφ θαχζηκν. Ρν θαχζηκν κπνξεί λα είλαη πεηξέιαην, αέξην ή μχιν ή βηνκάδα, ην νπνίν θαίγεηαη ζηελ θαηάιιειε ζπζθεπή, ηνλ θαπζηήξα. Απηφο είλαη ελ γέλεη ελζσκαησκέλνο ζην ιέβεηα θαη απνηειεί κία πνιχ ζεκαληηθή γηα ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο ζπληζηψζα ηνπ. Νη αληιίεο ζεξκφηεηαο είλαη έλα άιιν είδνο ζεξκαληηθψλ κνλάδσλ, πνπ γίλεηαη φιν θαη πην δεκνθηιέο. Πε απηέο, ε ζεξκφηεηα κεηαθέξεηαη ζην εξγαδφκελν κέζν απφ κία δεμακελή ζεξκφηεηαο ρακειήο ζεξκνθξαζίαο, κέζσ ελφο θχθινπ ζπκπίεζεο ή απνξξφθεζεο. 78

89 Αληίζηνηρα ιεηηνπξγεί θαη ην ζχζηεκα ςχμεο. Νη ςπθηηθέο κνλάδεο παξάγνπλ ςχμε κε δχν θπξίσο ηξφπνπο: Κε ζπκπίεζε αηκψλ, φπνπ ηα ςπθηηθά ζπγθξνηήκαηα αηκψλ πεξηιακβάλνπλ έλα πιήξεο ςπθηηθφ θχθισκα κε ζπκπηεζηή, ζπκππθλσηή, εθηνλσηηθή βαιβίδα θαη εμαηκηζηήξα. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ θπθιψκαηνο ε- ιέγρεηαη κε έλα ζχζηεκα απηφκαηνπ ειέγρνπ. Ζ απφδνζε ηνπ ςπθηηθνχ ζπγθξνηήκαηνο ειέγρεηαη θαη ξπζκίδεηαη έηζη ψζηε λα δηαηεξείηαη ζηαζεξή ε ζεξκνθξαζία ηνπ εμεξρφκελνπ λεξνχ απφ ηνλ εμαηκηζηήξα. Πηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζπλδπάδνληαη πεξηζζφηεξα ζπγθξνηήκαηα ζε κία εγθαηάζηαζε, ην ζχζηεκα ειέγρνπ θαη απηνκαηηζκνχ είλαη ζρεδηαζκέλν έηζη ψζηε λα κπνξεί λα ειέγρεηαη θαηά ην δπλαηφλ ε νκνηφκνξθε ιεηηνπξγία ησλ ζπγθξνηεκάησλ θαη ε νηθνλνκηθή ξχζκηζε ηεο ηζρχνο ηεο εγθαηάζηαζεο. Κε απνξξφθεζε, φπνπ ε αξρή ιεηηνπξγίαο ησλ ςπθηηθψλ κεραλψλ βαζίδεηαη ζηελ ηδηφηεηα νξηζκέλσλ νπζηψλ λα απνξξνθνχλ ηθαλέο πνζφηεηεο ελφο ςπθηηθνχ κέζνπ ζε ρακειέο πηέζεηο θαη ζεξκνθξαζίεο θαη λα απνδίδνπλ ην ςπθηηθφ κέζν ζε πςειέο ζεξκνθξαζίεο. Πηηο ςπθηηθέο κεραλέο απνξξφθεζεο ε κεραληθή ζπκπίεζε αληηθαζίζηαηαη απφ κία ζεξκηθή ζπκπίεζε. Ρα ςπθηηθά ζπγθξνηήκαηα απνξξφθεζεο ρξεζηκνπνηνχλ γηα ςπθηηθφ κέζν λεξφ θαη γηα πιηθφ απνξξφθεζεο ην βξσκηνχρν ιίζην (LiBr). Σξεζηκνπνηνχληαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ δηαηίζεηαη δεζηφ λεξφ ή αηκφο ρακεινχ θφζηνπο ή ππάξρεη θπζηθφ αέξην. Έρνπλ πνιχ αζθαιή ιεηηνπξγία θαη κεγάιν ρξφλν δσήο (δελ έρνπλ θηλνχκελα κέξε) αιιά κηθξφηεξν βαζκφ απφδνζεο ζε ζρέζε κε ηα ςπθηηθά ζπγθξνηήκαηα ζπκπίεζεο αηκψλ. Νη ζπζθεπέο ζεξκφηεηαο ή ςχμεο κπνξεί λα είλαη: ζεξκαληηθά ζψκαηα, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν γηα ζέξκαλζε ελδνδαπέδην δίθηπν ζσιελψζεσλ, γηα ζέξκαλζε θαη ςχμε ζπζθεπέο αλεκηζηήξα-ζηνηρείνπ (fan-coils), γηα ζέξκαλζε θαη ςχμε πζηήκαηα κε Fan-coils Δίλαη ην ζχζηεκα λεξνχ πνπ ζπλαληάηαη πεξηζζφηεξν ζηα ηζηνξηθά θηίξηα, ιφγσ ηεο εχθνιεο ηνπνζέηεζήο ηνπο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ γηα ζέξκαλζε θαη ςχμε, αλ θαη δελ κπνξνχλ λα ξπζκίζνπλ επαθξηβψο ηε ζρεηηθή πγξαζία ησλ ρψξσλ. 79

90 Νη ζπζθεπέο απηέο πεξηιακβάλνπλ ζεξκαληηθφ/ςπθηηθφ ζηνηρείν, θίιηξα θαη αλεκηζηήξα γηα ηελ εμαλαγθαζκέλε θπθινθνξία ηνπ αέξα, ν νπνίνο ην θαινθαίξη πθίζηαηαη θαη αθχγξαλζε. Ρα ζπζηήκαηα απηά δηαθξίλνληαη ζε δχν, ηξηψλ ή ηεζζάξσλ ζσιελψζεσλ. Ρν βαζηθφ ζχζηεκα 2 ζσιελψζεσλ, ελφο πξνζαγσγήο θαη ελφο επηζηξνθήο λεξνχ, παξέρεη κφλν ςχμε ή κφλν ζέξκαλζε ζε φινπο ηνπο θιηκαηηδφκελνπο ρψξνπο. Ν έιεγρνο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ρψξνπ γίλεηαη κε ηε ξχζκηζε, κέζσ ζεξκνζηάηε ρψξνπ θαη ηξίνδεο βαιβίδαο, ηεο παξνρήο ηνπ λεξνχ ζην fan-coil. Κία επηπιένλ ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο γίλεηαη θαη απφ ηνλ αλεκηζηήξα, ζπλήζσο 3 ηαρπηήησλ, ν νπνίνο απμνκεηψλεη ηελ παξνρή νπ αέξα ζην ζηνηρείν. Ραπηφρξνλε δηάζεζε ςπρξνχ θαη ζεξκνχ λεξνχ ζην δίθηπν γίλεηαη κφλνλ απφ ηα ζπζηήκαηα 3 θαη 4 ζσιήλσλ. Πην ζψκα παξέρεηαη κφλν ςπρξφ ή κφλν ζεξκφ λεξφ, απφ κία ηξίνδε βαιβίδα ζηελ είζνδν ή απφ δχν δίνδεο βαιβίδεο πξννδεπηηθήο ιεηηνπξγίαο, ελψ ε επηζηξνθή γίλεηαη είηε κέζσ αλάκημεο είηε ρσξηζηά γηα ην ζεξκφ θαη ην ςπρξφ λεξφ Πιενλεθηήκαηα ζπζηεκάησλ κε λεξό Ρα ζπζηήκαηα κε λεξφ είλαη γεληθά πην εχθνια ζηελ εγθαηάζηαζή ηνπο ζηα ηζηνξηθά θηίξηα, ιφγσ ηνπ ζρεηηθά κηθξφηεξνπ αλαγθαίνπ ρψξνπ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ηνπνζέηεζε ησλ ζσιελψζεσλ ζε ζρέζε κε ηνπο αεξαγσγνχο, ελψ απαηηείηαη ιηγφηεξνο ή θαη θαζφινπ ρψξνπο γηα αλεκηζηήξεο Δμαζθαιίδνπλ απηνλνκία ζε θάζε ρψξν Δίλαη θαηάιιεια γηα εθκεηάιιεπζε ειηαθήο ελέξγεηαο θαη απφβιεηεο ζεξκφηεηαο, γηαηί ε ζέξκαλζε κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη κε λεξφ ρακειήο ζεξκνθξαζίαο Μεηνλεθηήκαηα ζπζηεκάησλ κε λεξό πάξρεη πάληα ε πηζαλφηεηα δηαξξνήο ή ζπαζίκαηνο ησλ ζσιελψζεσλ, κε επαθφινπζε ζπλέπεηα ηελ θαηαζηξνθή ηζηνξηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ θηηξίνπ. Ν έιεγρνο ηεο πγξαζίαο ζηνπο ρψξνπο ζπλήζσο δελ είλαη επαξθήο Δπίζεο, έλα άιιν κεηνλέθηεκα ησλ fan-coil είλαη ν ζφξπβνο ιεηηνπξγίαο ηνπο θαη ε πηζαλφηεηα ππεξρείιηζεο ηεο ιεθάλεο εθίδξσζεο, γη απηφ θαη απαηηείηαη ηδηαίηεξν δίθηπν απνρέηεπζεο γηα ηα ζπκππθλψκαηα απφ θάζε ζψκα. 80

91 Ρέινο, κεηνλέθηεκα ησλ ζπζηεκάησλ λεξνχ είλαη ε αδπλακία ηνπο λα αλαλεψλνπλ ηνλ αέξα ησλ ρψξσλ, θάηη πνπ αληηκεησπίδεηαη είηε θπζηθά κέζα απφ ηηο ραξακάδεο, είηε κε ηελ εηζαγσγή λσπνχ αέξα κέζσ ησλ fan-coils απφ αλνίγκαηα ζηνπο εμσηεξηθνχο ηνίρνπο, θάηη πνπ δελ είλαη πάληα εθηθηφ ζηα ηζηνξηθά θηίξηα. 5.3 Κεληξηθά ζπζηήκαηα κόλν κε αέξα Πηα ζπζηήκαηα απηά ν θιηκαηηδφκελνο αέξαο παξαζθεπάδεηαη ζηελ θεληξηθή κνλάδα θιηκαηηζκνχ θαη κεηαθέξεηαη δηακέζνπ δηθηχνπ αεξαγσγψλ ζηνπο θιηκαηηδφκελνπο ρψξνπο. Ν εμσηεξηθφο αέξαο αλαξξνθάηαη απφ ην χπαηζξν, αλακηγλχεηαη ζηνλ ζάιακν κίμεο κε έλα ηκήκα ηνπ αέξα πνπ επηζηξέθεη απφ ην θηίξην θαη θηιηξάξεηαη. Πηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ε επεμεξγαζία ηνπ αέξα θαη ε νδήγεζε ηνπ κέζσ ηνπ αλεκηζηήξα θαη ησλ αεξαγσγψλ δηαλνκήο ζηνπο δηάθνξνπο ρψξνπο. Απηά ηα ζπζηήκαηα ζπλήζσο θηίδνληαη γχξσ απφ κηα πξνεγθαηεζηεκέλε κνλάδα δηαρείξηζεο ηνπ αέξα (AHU), ε νπνία απνηειείηαη απφ έλαλ αλεκηζηήξα θαη ζπλδπαζκνχο ζεξκαληηθψλ θαη ςπθηηθψλ ζηνηρείσλ, θίιηξσλ, πγξαληψλ θαη απνζβεζηήξσλ ζνξχβνπ. Κπνξνχλ επίζεο λα πεξηιακβάλνπλ αληιίεο ζεξκφηεηαο θαη έλαλ αλεκηζηήξα απφξξηςεο ή/θαη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα αλαθπθινθνξνχλ ηνλ απνξξηπηφκελν αέξα πίζσ ζην θηίξην. Ζ κνλάδα δηαρείξηζεο ηνπ αέξα ζπλήζσο ηνπνζεηείηαη κέζα ζε έλα θεληξηθφ ρψξν εγθαηαζηάζεσλ ή ζε ππαίζξην ρψξν, κε ηηο ςπθηηθέο κνλάδεο θαη ηνπο ιέβεηεο ηνπνζεηεκέλνπο ζε γεηηνληθέο ζέζεηο. Ζ ζέξκαλζε θαη ε ςχμε, θαζψο θαη ν έιεγρνο ηεο πγξαζίαο ησλ ρψξσλ, εμαζθαιίδεηαη κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ θιηκαηηζκέλνπ αέξα. Νη ρψξνη πνπ έρνπλ απαίηεζε ζε ςχμε θιηκαηίδνληαη κε αέξα θαηάιιειεο παξνρήο, ν νπνίνο έρεη ππνζηεί ςχμε, αθχγξαλζε θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο κεηαζέξκαλζε. Νη ρψξνη πνπ έρνπλ απαίηεζε ζε ζέξκαλζε, θιηκαηίδνληαη κε αέξα θαηάιιειεο παξνρήο, ν νπνίνο έρεη ππνζηεί ζέξκαλζε θαη χγξαλζε. ηαλ ν εμσηεξηθφο αέξαο είλαη αξθνχλησο πην δξνζεξφο απφ ην επηζπκεηφ επίπεδν, κπνξεί λα εηζαρζεί θξέζθνο αέξαο απ επζείαο ζηνλ θιηκαηηδφκελν ρψξν θαη, πιένλ, λα κελ απαηηείηαη ε κεραληθή ςχμε ηνπ απφ ηελ θεληξηθή κνλάδα. Ξξέπεη ελ γέλεη λα αληρλεχνληαη νη δπλαηφηεηεο θαη λα δηεπθνιχλεηαη απηή ε ειεχζεξε ςχμε (θχθινο εμνηθνλφκεζεο), πξνθεηκέλνπ λα ειαρηζηνπνηείηαη ε αλάγθε γηα ςχμε κε κεραληθά κέζα. Νη κνλάδεο δηαρείξηζεο ηνπ αέξα κπνξνχλ 81

92 λα δηακνξθσζνχλ θαηάιιεια ψζηε λα εμππεξεηνχλ κία ζεηξά απφ δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ζπζηεκάησλ δηαλνκήο. ζνλ αθνξά ηνλ ηξφπν δηαλνκήο ηνπ αέξα ζηνπο ρψξνπο, ηα ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ κφλν κε αέξα δηαθξίλνληαη: ζε ζπζηήκαηα κνλνχ αγσγνχ, ηα νπνία έρνπλ ηα ζηνηρεία ςχμεο θαη ζέξκαλζεο ηνπ πξνζαγφκελνπ αέξα ζε ζεηξά σο πξνο ηε ξνή ηνπ, θαη ρξεζηκνπνηνχλ έλα θαη κφλν δίθηπν αεξαγσγψλ γηα ηε δηαλνκή ηνπ αέξα ζηνπο ρψξνπο. ζε ζπζηήκαηα δηπινχ αγσγνχ, ηα νπνία έρνπλ ηα ζηνηρεία ςχμεο θαη ζέξκαλζεο ηνπ πξνζαγφκελνπ αέξα ζε παξάιιειε δηάηαμε σο πξνο ηε ξνή ηνπ, θαη ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηε δηαλνκή ηνπ αέξα είηε έλα δηπιφ δίθηπν αεξαγσγψλ, είηε έλα μερσξηζηφ δίθηπν αεξαγσγψλ πξνζαγσγήο γηα θάζε δψλε. Ρα θαζνξηζηηθά κεγέζε γηα ηελ θάιπςε ησλ ζεξκηθψλ θαη ςπθηηθψλ θνξηίσλ ελφο ρψξνπ είλαη ε παξνρή θαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα πξνζαγσγήο, νδεγψληαο ζηελ δεκηνπξγία δχν κεγάισλ θαηεγνξηψλ ζπζηεκάησλ θιηκαηηζκνχ κε αέξα: i. Ζ πξψηε θαηεγνξία δηαηεξεί ζηαζεξή ηελ παξνρή ηνπ αέξα πξνζαγσγήο θαη ε κεηαβνιή ησλ θνξηίσλ ηνπ ρψξνπ αληηκεησπίδεηαη κε ηελ κεηαβνιή ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ αέξα πξνζαγσγήο. Ρα ζπζηήκαηα απηά νλνκάδνληαη ζηαζεξήο παξνρήο αέξα. ii. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία δηαηεξεί ζηαζεξή ηελ ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα πξνζαγσγήο θαη ε κεηαβνιή ησλ θνξηίσλ ηνπ ρψξνπ αληηκεησπίδεηαη κε ηελ κεηαβνιή ηεο παξνρήο ηνπ αέξα πξνζαγσγήο. Ρα ζπζηήκαηα απηά νλνκάδνληαη κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα (VAV) πζηήκαηα ζηαζεξήο παξνρήο αέξα Ρα ζπζηήκαηα ζηαζεξήο παξνρήο αέξα είλαη απιά, ζρεηηθά ρακεινχ θφζηνπο θαη εχθνια ζηελ εγθαηάζηαζε. Ιεηηνπξγνχλ αμηφπηζηα θαη ν έιεγρνο ιεηηνπξγίαο ηνπ δελ είλαη πνιχπινθνο. Δίλαη ηδηαίηεξα θαηάιιεια γηα θηίξηα, ζηα νπνία ν έιεγρνο ηεο πίεζεο αλάκεζα ζηνπο θιηκαηηδφκελνπο ρψξνπο είλαη απαξαίηεηνο. Ρα θπξηφηεξα κεηνλέθηεκα ηνπο είλαη ε ζρεηηθά πςειή θαηαλάισζε ελέξγεηαο ζε ζρέζε κε άιια ζπζηήκαηα, αιιά θαη ε αδπλακία λα παξάζρνπλ επαξθή έ- ιεγρν γηα ηηο πεξηνρέο πνπ παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθέο ή/θαη ηαπηφρξνλεο α- λάγθεο ζέξκαλζεο ή ςχμεο. Πηελ πεξίπησζε απηή, κπνξεί λα απαηηεζεί ε εηζαγσγή δηάθνξσλ δηαηξνχκελσλ ζπζηεκάησλ γηα λα εμππεξεηεζνχλ νη δηαθν- 82

93 ξεηηθέο δψλεο, απμάλνληαο έηζη ηηο δαπάλεο αγνξάο θαη ηνλ απαξαίηεην ρψξν εγθαηάζηαζεο πζηήκαηα κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα (VAV) Πηα ζπζηήκαηα κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα ην κεηαβαιιφκελν θνξηίν ελφο ρψξνπ αληηκεησπίδεηαη κε ηε κεηαβνιή ηεο παξνρήο ηνπ αέξα πξνζαγσγήο θαη φρη κε ηε κεηαβνιή ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ, φπσο ζπκβαίλεη ζηα ζπζηήκαηα ζηαζεξήο παξνρήο. Δμ νξηζκνχ, ε ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα πξνζαγσγήο ζε έλα πξαγκαηηθφ ζχζηεκα κεηαβιεηήο παξνρήο δηαηεξείηαη ζηαζεξή. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη έλα ηέηνην ζχζηεκα κπνξεί λα ιεηηνπξγεί είηε ζε ςχμε είηε ζε ζέξκαλζε, αιιά φρη ηαπηφρξνλα θαη ζηηο δχν ιεηηνπξγίεο. Δθφζνλ ηα ςπθηηθά θνξηία είλαη εθείλα ηα νπνία κεηαβάιινληαη έληνλα ζε έλα θηίξην, είλαη θπζηθφ ηα ζπζηήκαηα κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα λα είλαη ζρεδηαζκέλα γηα ςχμε. Δπνκέλσο ην βαζηθφ ζχζηεκα είλαη θαηάιιειν γηα ρψξνπο πνπ απαηηνχλ κφλν ςχμε. Ρππηθή πεξίπησζε ηέηνησλ ρψξσλ είλαη νη εζσηεξηθέο ζεξκηθέο δψλεο ελφο θηηξίνπ, νη νπνίεο δελ παξνπζηάδνπλ ζεξκηθέο απψιεηεο κέζσ ησλ ηνίρσλ, φηαλ νη πεξηκεηξηθέο δψλεο θιηκαηίδνληαη. Γηα ην ιφγν απηφ νη δψλεο απηέο απαηηνχλ ςχμε ζε εηήζηα βάζε. Γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ πεξηκεηξηθψλ ζεξκηθψλ δσλψλ ρξεζηκνπνηνχληαη δηάθνξεο παξαιιαγέο, νη νπνίεο δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο ζην ηξφπν κε ηνλ ν- πνίνλ επηηπγράλεηαη ε πεξηκεηξηθή ζέξκαλζε ηνπ θηηξίνπ. Δίλαη γεγνλφο φηη νη δψλεο δξνζηζκνχ δελ απαηηνχλ ηε κέγηζηε ςχμε φιεο καδί ζπγρξφλσο. Δάλ ινηπφλ ε επηινγή ηεο κνλάδαο δηαρείξηζεο ηνπ αέξα γίλεη ιακβάλνληαο ππ φςε ηηο κεησκέλεο απαηηήζεηο κεξηθψλ πεξηνρψλ, ζα κπνξέζνπλ λα κεησζνχλ νη θχξηεο δαπάλεο. Απφ ηελ άιιε, ζηηο πεξηζζφηεξεο εθαξκνγέο, ε κέγηζηε ςχμε απαηηείηαη γηα πνιχ ιίγεο εκέξεο ζηε δηάξθεηα ελφο έηνπο. Έηζη, έλα πξαγκαηηθφ ζχζηεκα κεηαβιεηνχ φγθνπ αέξα ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηε ζεκαληηθή κείσζε ησλ απαηηήζεσλ ζε αέξα, θαηά ηνλ πεξηζζφηεξν ρξφλν ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο. Απηφ, κε ηε ζεηξά ηνπ, ζα νδεγήζεη ζε ζεκαληηθή εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ηφζν απφ ηελ ειαηησκέλε απαίηεζε ηζρχνο ησλ αλεκηζηήξσλ, φζν θαη απφ ηε κεησκέλε ελέξγεηα γηα ηε ζέξκαλζε θαη ςχμε ηνπ αέξα. Έλα άιιν πιενλέθηεκα απηψλ ησλ ζπζηεκάησλ είλαη ε κεησκέλε θαηαλάισζε ελέξγεηαο ιφγσ ηεο κηθξφηεξεο πνζφηεηαο αέξα πνπ είλαη αλαγθαία λα κεηα- 83

94 θέξεηαη ζηνπο ρψξνπο, εθφζνλ ζε ζπλζήθεο κεξηθνχ θνξηίνπ ε παξνρή ηνπ αέξα πξνζαγσγήο ειαηηψλεηαη αλάινγα κε ηε κείσζε ηνπ θνξηίνπ. Ρν θχξην κεηνλέθηεκα, πνπ αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, είλαη φηη ην θιαζζηθφ ζχζηεκα κεηαβιεηήο παξνρήο αέξα είλαη ζρεδηαζκέλν κφλν γηα ςχμε. Δπεηδή ε ζέξκαλζε είλαη απαξαίηεηε ζε έλα πιήξεο ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ, ζπλήζσο εγθαζίζηαληαη παξαιιαγέο ηνπ θιαζηθνχ ζπζηήκαηνο VAV, νη νπνίεο απμάλνπλ ην αξρηθφ θφζηνο εγθαηάζηαζεο Πιενλεθηήκαηα ζπζηεκάησλ κε αέξα Ν πξσηεχνληαο εμνπιηζκφο ηεο εγθαηάζηαζεο είλαη ηνπνζεηεκέλνο θεληξηθά ζην θηίξην θαη επνκέλσο ε ζπληήξεζε γίλεηαη ζε ρψξν πνπ δελ θαηνηθνχλ νη εξγάδνληαη άλζξσπνη, θαζψο θαη δελ δεζκεχεηαη ρψξνο πνπ κπνξεί λα έρεη κεγάιε αμία ζε έλα ηζηνξηθφ θηίξην Ξαξέρνπλ επειημία ζην ρσξηζκφ ηνπ θηηξίνπ ζε πνιιέο δψλεο κε αλεμάξηεηε ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο, θάηη ηδηαίηεξα ρξήζηκν γηα ηζηνξηθά θηίξηα πνπ θηινμελνχλ ζπιινγέο δηαθνξεηηθψλ α- παηηήζεσλ Ν εμσηεξηθφο αέξα, φηαλ ε ζεξκνθξαζία ηνπ είλαη ρακειφηεξε απφ ηελ επηζπκεηή ζεξκνθξαζία ησλ ρψξσλ ην θαινθαίξη, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ ςχμε ηνπ αέξα ηνπ θηηξίνπ (θχθινο εμνηθνλφκεζεο). Πηελ πεξίπησζε απηή παχεη ε ιεηηνπξγία ηεο ςπθηηθήο κνλάδαο Κπνξνχλ λα ελζσκαησζνχλ πνιχ εχθνια ζπζηήκαηα εμνηθνλφκεζεο ε- λέξγεηαο Κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ πνιχ κεγάιεο απαηηήζεηο ζε θξέζθν εμσηεξηθφ αέξα Ξαξέρνπλ πιήξε έιεγρν ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζε φιεο ηηο επνρέο ηνπ έηνπο Ζ αιιαγή ιεηηνπξγίαο απφ ςχμε ζε ζέξκαλζε γίλεηαη πνιχ εχθνια κε ηελ αιιαγή ησλ επνρψλ Νξηζκέλνη ηχπνη ζπζηεκάησλ παξέρνπλ ζπγρξφλσο ζέξκαλζε θαη ςχμε Κπνξνχλ λα δηαηεξήζνπλ ζεηηθέο ή αξλεηηθέο πηέζεηο ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηνπ θηηξίνπ γηα ηελ απνθπγή δηάρπζεο νζκψλ ή ξππνγφλσλ νπζηψλ Μεηνλεθηήκαηα ζπζηεκάησλ κε αέξα Ρν θπξηφηεξν κεηνλέθηεκα απηψλ ησλ ζπζηεκάησλ είλαη νη απμεκέλεο απαηηήζεηο ρψξνπ γηα ηελ ηνπνζέηεζε ηεο θεληξηθήο κνλάδαο θιηκαηηζκνχ θαη γηα ηελ φδεπζε ησλ αεξαγσγψλ 84

95 Ρα ζπζηήκαηα αέξα ρξεηάδνληαη επίζεο ζπλερή ξχζκηζε θαη κπνξεί λα είλαη ζνξπβψδε 5.4 πλδπαζηηθά ζπζηήκαηα αέξα/λεξνύ Πηα ζπζηήκαηα απηά παξέρεηαη θιηκαηηζκέλνο αέξαο θαη ςπρξφ ή ζεξκφ λεξφ ζε θαηάιιειεο ηεξκαηηθέο ζπζθεπέο, νη νπνίεο είλαη εγθαηεζηεκέλεο ζηνπο ρψξνπο ηνπ θηηξίνπ. Απαηηείηαη επνκέλσο ε εγθαηάζηαζε ελφο δηθηχνπ αεξαγσγψλ θαη ελφο δηθηχνπ ζσιελψζεσλ λεξνχ. Πε πνιιέο πεξηπηψζεηο ε παξνρή ηνπ αέξα ζηνπο ρψξνπο γίλεηαη έμσ απφ ηηο ηεξκαηηθέο ζπζθεπέο κε αλεμάξηεην δίθηπν αέξα. Δάλ ην δίθηπν πξνζαγσγήο λεξνχ είλαη ηξηψλ ή ηεζζάξσλ ζσιήλσλ ηα ζπζηήκαηα απηά κπνξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ζπγρξφλσο αλάγθεο θαη ζέξκαλζεο θαη ςχμεο. Δπνκέλσο ελδείθλπληαη γηα θηίξηα κε πνιινχο πξνζαλαηνιηζκνχο θαη πνιιέο δψλεο. Ν θεληξηθά επεμεξγαζκέλνο αέξα, πνπ πξνζάγεηαη ζηνπο ρψξνπο, νλνκάδεηαη «πξσηεχσλ» αέξαο ελψ ν αέξαο ησλ ρψξσλ πνπ αλαθπθινθνξεί κέζσ ησλ ηεξκαηηθψλ ζπζθεπψλ (Fan-coils ή ζπζθεπέο επαγσγήο) νλνκάδεηαη «δεπηεξεχσλ» αέξαο Πιενλεθηήκαηα ζπζηεκάησλ αέξα/λεξνύ Θχξηνο πιενλέθηεκα είλαη ε επθνιία ηεο εγθαηάζηαζεο ησλ ζσιελψζεσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ δηθηχνπ αεξαγσγψλ, πνπ είλαη ζίγνπξα κηθξφηεξσλ δηαζηάζεσλ Μεηνλεθηήκαηα ζπζηεκάησλ αέξα/λεξνύ Ρα κεηνλεθηήκαηα ηνπ πξνέξρνληαη απφ ην θάζε ζχζηεκα μερσξηζηά, δειαδή νη πηζαλέο δηαξξνέο ησλ ζσιελψζεσλ ή/θαη ν ζφξπβνο ιεηηνπξγίαο ησλ αεξαγσγψλ 5.5 πζηήκαηα απεπζείαο εθηόλσζεο (Σνπηθά ζπζηήκαηα) Ζ θξάζε δξνζηζκφο άλεζεο είλαη ε πην θαηάιιειε γηα λα πεξηγξάςεη ηα πεξηζζφηεξα ηνπηθά ζπζηήκαηα θιηκαηηζκνχ, δεδνκέλνπ φηη απ απηά παξέρεηαη ζην ρψξν ζπλήζσο κφλν ςχμε θαηά ηνπο ζεξηλνχο κήλεο. Άιιεο ιεηηνπξγίεο ηνπ θιηκαηηζκνχ, φπσο είλαη ν αλεθνδηαζκφο ζε θξέζθν αέξα, ν έιεγρνο ηεο 85

96 πγξαζίαο θαη ε ζέξκαλζε ηνπ ρψξνπ, δελ είλαη απαξαηηήησο δηαζέζηκεο. Απηά ηα ζπζηήκαηα ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ εγθαηάζηαζε κηαο κνλάδαο αλά θιηκαηηδφκελε δψλε, φηαλ κφλν κεξηθά κέξε ελφο θηηξίνπ απαηηνχλ θιηκαηηζκφ ή εάλ ν θιηκαηηζκφο πξφθεηηαη λα εηζάγεηαη ζε έλα δσκάηην θάζε θνξά. Ρα πιένλ δηαδεδνκέλα απφ απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη: i. ηα θιηκαηηζηηθά δσκαηίνπ θαη κηθξψλ ρψξσλ ii. νη απηφλνκεο θιηκαηηζηηθέο ζπζθεπέο roof top iii. ην ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ ςπθηηθνχ ξεπζηνχ-αέξα (VRV) Νη δηακέζνπ ηνπ ηνίρνπ ζπζθεπαζκέλεο κνλάδεο είλαη δεκνθηιείο ζηηο Κεζνγεηαθέο πεξηνρέο αιιά αζπλήζηζηεο ζηηο Βφξεην-επξσπατθέο ρψξεο. Νη κνλάδεο απηέο απνηεινχληαη γεληθά απφ κηα κηθξνχ κεγέζνπο ςπθηηθή κνλάδα, κε έλαλ ελζσκαησκέλν αλεκηζηήξα γηα ηελ θπθινθνξία ηνπ αέξα. Ν αέξαο απνξξνθάηαη απφ ην ρψξν, δξνζίδεηαη θαζψο δηέξρεηαη απφ ηε κνλάδα θαη επηζηξέθεηαη ζηνλ θιηκαηηδφκελν ρψξν. Ζ ζεξκφηεηα πνπ αθαηξείηαη απφ ηνλ αέξα πεξλά δηα κέζσ ηνπ ηνίρνπ θαη απνξξίπηεηαη ζηνλ εμσηεξηθφ αέξα. Νη κνλάδεο είλαη απιέο, ρακεινχ θφζηνπο θηήζεσο, εχθνιεο ζηε ρξήζε θαη πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα ηνπηθή ξχζκηζε απφ ην ρξήζηε. Αληηζέησο, νη δπλαηφηεηεο ειέγρνπ ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ηνπ ρψξνπ είλαη θησρέο, ιφγσ ηεο ζέζεο ησλ αηζζεηήξσλ θαη ηεο ζρεηηθήο δξάζεο ειέγρνπ, ε νπνία γίλεηαη ζέηνληαο είηε ζε ιεηηνπξγία είηε εθηφο ιεηηνπξγίαο ηε κνλάδα. Δπηπιένλ, νη κνλάδεο απηέο απαηηνχλ κνληάξηζκα ζηνλ ηνίρν, κπνξεί λα είλαη ζνξπβψδεηο θαη, γεληθά, δελ είλαη πνιχ απνδνηηθέο. Γη απηφ θαη δελ είλαη ε ηδαληθφηεξε ιχζε γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ελφο ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, αληηζέησο κπνξεί λα πξνθιεζνχλ δεκηέο ζην ίδην ην θηίξην ή ζηηο ζπιινγέο ηνπ απφ ηελ ρξήζε ηνπο. Ρέινο, νη απαηηήζεηο ζπληήξεζεο ελφο κεγάινπ αξηζκνχ ηέηνησλ κνλάδσλ κπνξεί λα είλαη ζεκαληηθέο, ελψ νη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο δελ πξνζαξκφδνληαη εχθνια ζε θάπνην ζχζηεκα θεληξηθνχ ειέγρνπ. Κεξηθέο κνλάδεο πξνζθέξνπλ δπλαηφηεηα ζέξκαλζεο, κε ηε βνήζεηα ειεθηξηθψλ ζηνηρείσλ, πνπ φκσο κπνξεί λα είλαη ελεξγνβφξα ζηε ρξήζε ηνπο Πιενλεθηήκαηα απηόλνκσλ ζπζηεκάησλ εθηόλσζεο Απηνλνκία ζε θάζε ρψξν Ρνπηθή ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ζε θάζε ρψξν, ηδηαίηεξα απνδνηηθή ζε ηζηνξηθά θηίξηα πνπ πεξηέρνπλ ζπιινγέο δηαθνξεηηθψλ αλαγθψλ Γελ απαηηνχληαη ρψξνη γηα θεληξηθφ εμνπιηζκφ 86

97 Σακειφ θφζηνο εγθαηάζηαζεο Μεηνλεθηήκαηα απηόλνκσλ ζπζηεκάησλ εθηόλσζεο Βαζηθφ κεηνλέθηεκα ν αλεπαξθήο έιεγρνο ηεο πγξαζίαο κε αθξίβεηα Θαηαλάισζε ελέξγεηαο πηζαλφλ κεγαιχηεξε ζε ζρέζε κε θεληξηθά ζπζηήκαηα Ξεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο δηαλνκήο ηνπ αέξα Κεγάινο ζφξπβνο ζηνπο ρψξνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ιεηηνπξγίαο Ξεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο θαζαξηζκνχ ηνπ αέξα Πε θάπνηεο πεξηπηψζεηο άζρεκν αηζζεηηθφ απνηέιεζκα 5.6 ρέδηα ζπζηεκάησλ θιηκαηηζκνύ Αξρηθά παξνπζηάδεηαη ην ππφκλεκα κε ηα δηάθνξα ζχκβνια ησλ ζρεδηαγξακκάησλ ψζηε είλαη εχθνιε ε θαηαλφεζε ηνπο. FC Σεπμαηική Μονάδα Ανεμιζηήπα-ζηοισείος Γικλείδα Γιακοπήρ Βαλβίδα Ανηεπιζηποθήρ Γίοδη Ζλεκηποκίνηηη Βάννα Σπίοδη Ζλεκηποβάννα Ανάμιξηρ Ανηλία - Κςκλοθοπιηήρ Πην ζρέδην 5.1 απεηθνλίδεηαη ην ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ αέξα λεξνχ, ην νπνίν απνηειείηαη απφ ζψκαηα αλεκηζηήξα ζηνηρείνπ, θεληξηθή θιηκαηηζηηθή κνλάδα, ιέβεηα, ςπθηηθή κνλάδα, δνρείν αδξαλείαο, ζεξκαληήξα λεξνχ (boiler), ζπιιέθηεο, θπθινθνξεηέο, βάλεο θαη έλα δίθηπν ζσιελψζεσλ. 87

98 ΚΛΗΜΑΣΗΕΟΜΔΝΟ ΚΣΗΡΗΟ ΓΗΚΣΤΟ Fan-coils FC FC Κ.Κ.Μ. FC BOILER ςλλεκη. Πποζαγ. ςλλεκη. Δπιζη. ςλλεκη. Πποζαγ. ςλλεκη. Δπιζη. Μονάδα Δλεγσος Μονάδα Δλεγσος Ψςκηική Μονάδα ΛΔΒΖΣΑ Γοσείο Αδπανείαρ Πρέδην 5.1: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ αέξα λεξνχ, [39] Πηελ πεξίπησζε ηεο ςχμεο, ε ςπθηηθή κνλάδα ηξνθνδνηεί κε ςπρξφ λεξφ, κέζσ ηνπ ζπιιέθηε πξνζαγσγήο, ην δίθηπν ησλ fan-coils θαζψο θαη ην ςπθηηθφ ζηνηρείν ηεο θεληξηθήο θιηκαηηζηηθήο κνλάδαο (ΘΘΚ). Αληίζηνηρα, ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα, ν ιέβεηαο ηξνθνδνηεί κε ζεξκφ λεξφ ην δίθηπν ησλ fan-coils, ην 88

99 ζεξκαληηθφ ζηνηρείν ηεο ΘΘΚ θαζψο θαη ην boiler (εάλ ππάξρεη) γηα ηελ απνζήθεπζε δεζηνχ λεξνχ ρξήζεο. Ζ αιιαγή απηή γίλεηαη κέζα απφ ηηο δίνδεο ε- ιεθηξνκαγλεηηθέο βαιβίδεο πνπ επηιέγνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ δηθηχνπ. Νη κνλάδεο ειέγρνπ είλαη ππεχζπλεο γηα ηελ ζπιινγή πιεξνθνξηψλ θαη ηελ ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο. ΚΛΗΜΑΣΗΕΟΜΔΝΟ ΚΣΗΡΗΟ ΓΗΚΣΤΟ Fan-coils FC FC FC FC FC FC FC FC FC Μονάδα Δλεγσος ςλλεκη. Πποζαγ. ςλλεκη. Δπιζη. Ψςκηική Μονάδα Μονάδα Δλεγσος ΛΔΒΖΣΑ Γοσείο Αδπανείαρ Πρέδην 5.2: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ κφλν κε λεξφ, [39] 89

100 Πην ζρέδην 5.2 απεηθνλίδεηαη ην ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ κφλν κε λεξφ, ην νπνίν απνηειείηαη απφ ζψκαηα αλεκηζηήξα ζηνηρείνπ θαη πεξηιακβάλεη ςπθηηθή κνλάδα, δνρείν αδξαλείαο, ιέβεηα, ζπιιέθηεο, βάλεο, θπθινθνξεηέο θαζψο θαη έλα δίθηπν ζσιελψζεσλ. Ξαξαιιαγή ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ είλαη ην ζχζηεκα πνπ απεηθνλίδεηαη ζην ζρέδην 5.3 θαη ρξεζηκνπνηεί κφλνλ αληιία ζεξκφηεηαο ζαλ ςπθηηθή κεραλή γηα ηελ θάιπςε θαη ησλ ςπθηηθψλ αιιά θαη ησλ ζεξκηθψλ θνξηίσλ. Ζ ιεηηνπξγία θαη ησλ δχν απηψλ ζπζηεκάησλ είλαη αλάινγε ηνπ ζπζηήκαηνο αέξα λεξνχ, κφλν πνπ ζηελ πεξίπησζε απηή δελ ππάξρεη ε ΘΘΚ θαη επνκέλσο ε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο βαζίδεηαη ζην δίθηπν ησλ ζσιελψζεσλ. ΚΛΗΜΑΣΗΕΟΜΔΝΟ ΚΣΗΡΗΟ ΓΗΚΣΤΟ Fan-coils FC FC FC FC FC FC FC FC FC ςλλεκη. Πποζαγ. ςλλεκη. Δπιζη. Ανηλία Θεπμοηηηαρ Πρέδην 5.3: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ κφλν κε λεξφ, [39] 90

101 Ρειεπηαίν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ είλαη απηφ ησλ ηνπηθψλ ζπζηεκάησλ απεπζείαο εθηφλσζεο. Έλα ηέηνηα ζχζηεκα απεηθνλίδεηαη ζην ζρέδην 5.4, φπνπ ππάξρεη κία εμσηεξηθή κνλάδα απφ ηελ νπνίν νδεχεη έλα δίθηπν ζσιελψζεσλ ςπθηηθνχ κέζνπ πξνο ηηο εζσηεξηθέο επηδαπέδηεο κνλάδεο, ην νπνίν κεηαθέξεη ην ςπθηηθφ κέζνλ. Δπίζεο απφ ηελ εμσηεξηθή κνλάδα κπνξεί λα νδεχεη έλα δίθηπν αεξαγσγψλ ην νπνίν λα είλαη ζπλδεδεκέλν κε κνλάδεο νξνθήο γηα ηνλ θιηκαηηζκφ ηνπ ρψξνπ. Δξωηεπική Μονάδα Γίκηςο Ψςκηικού Μέζος Ψεςδοποθή Δζωηεπική Μονάδα Οποθήρ ΚΛΗΜΑΣΗΕΟΜΔΝΟ ΚΣΗΡΗΟ Δζωηεπική Δπιδαπέδια Μονάδα Πρέδην 5.4: Πχζηεκα θιηκαηηζκνχ απεπζείαο εθηφλσζεο, [39] 91

102 6. ΠΑΡΑΓΔΙΓΜΑΣΑ ΤΣΗΜΑΣΩΝ Δ ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΣΙΡΙΑ. ΠΛΔΟΝΔΚΣΗΜΑΣΑ ΜΔΙΟΝΔΚΣΗΜΑΣΑ. πσο έρεη γίλεη αληηιεπηφ ηα ηζηνξηθά θηίξηα είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλα κε ηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ θάζε ιανχ. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη θαη ηφζν ζεκαληηθή ε πξνζηαζία ηνπο. Πην παξφλ θεθάιαην δίλνληαη πιεξνθνξίεο γηα ηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο θαη θιηκαηηζκνχ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε θάπνηα ηζηνξηθά θηίξηα θπξίσο ηεο Θεζζαινλίθεο, ηεο Βέξνηαο θαη ησλ Ησαλλίλσλ. Αλαθέξνληαη ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηά ηνπο θαη εμεηάδεηαη εάλ θαιχπηνπλ ηηο ιεηηνπξγηθέο α- λάγθεο ηνπ θηηξίνπ θαη ησλ παξεπξηζθνκέλσλ, εάλ είλαη ζπκβαηά κε ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ θαη εάλ επεξεάδνπλ ην θηηξηαθφ θέιπθνο θαη ην πεξηερφκελν ηνπ θηηξίνπ. Ρα θηίξηα απηά ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: ηα βπδαληηλά, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη σο εθθιεζίεο θαη έρνπλ εζσηεξηθά εηθφλεο θαη ηνηρνγξαθίεο πνπ ρξεηάδνληαη θξνληίδα ηα λεφηεξα κλεκεία, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο σο εθζεζηαθνί ρψξνη 6.1 Βίια Μπηάλθα Δηθφλα 6.1: Ρν ηζηνξηθφ θηίξην Βίια Κπηάλθα ζηελ νδφ Β. ιγαο. (Φση. Θ. Γνχιαο) 92

103 Ζ Βίια Κπηάλθα θηίζηεθε ην 1912 απφ ηνλ Dino Fernandez - Diaz ζε νηθφπεδν πνπ είρε αγνξάζεη ην 1911 ζηε ζπλνηθία ησλ Δμνρψλ, θνληά ζηελ Απνζήθε ησλ ηξακ. Ν Dino Fernandez ήηαλ ηηαιφο ππήθννο θαη επίιεθην κέινο ηεο εβξατθήο θνηλφηεηαο ηεο πφιεο. Ζ εμνρηθή έπαπιε ησλ Fernandez Diaz θηίζηεθε ζε ζρέδηα ηνπ ηηαινχ κεραληθνχ Piero Arrigoni θαη νλνκάζηεθε Casa Bianca απφ ην φλνκα ηεο ζπδχγνπ ηνπ Dino Fernandez, Blanche (Bianca) Meyer. Πην δηάζηεκα ηεο Θαηνρήο ην θηίξην επηηάρζεθε απφ ηνπο Ηηαινχο, θαη αξγφηεξα απφ ηνπο Γεξκαλνχο, ελψ ν φξνθνο ηνπ ρξεζηκνπνηήζεθε σο θαηνηθία απφ ηνλ Ηηαιφ πξφμελν. Αξγφηεξα, θαηά ηελ πεξίνδν , ν φξνθνο ελνηθηάζηεθε ζε ηδησηηθφ δεκνηηθφ ζρνιείν. Ρν 1976 θεξχρζεθε δηαηεξεηέν κλεκείν θαη απφ ηφηε ρξνλνινγείηαη ε ηκεκαηηθή θαηαζηξνθή ηνπ θηηξίνπ κε ζηφρν ηνλ απνραξαθηεξηζκφ ηνπ θαη ηελ ηειηθή θαηεδάθηζε ηνπ. Ρν 1990, κεηά απφ ζεηξά κέηξσλ κε ζηφρν ηε δηάζσζε ηνπ θηηξίνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληα ρψξνπ ηνπ, ε Βίια Κπηάλθα πεξηέξρεηαη ζηνλ Γήκν Θεζζαινλίθεο, ν νπνίνο πξνρψξεζε ζηελ αλάζεζε ζχληαμεο εηδηθήο κειέηεο απνθαηάζηαζεο θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ ππνδεηγκαηηθή αλαζηήισζε ηνπ θηηξίνπ. Πηφρνο ηεο επέκβαζεο ζχκθσλα κε ηε κειέηε ήηαλ ε απνθαηάζηαζε ηεο αξρηθήο θαηαζθεπαζηηθήο δνκήο ηνπ θηηξίνπ, πξσηνπνξηαθήο γηα ηελ επνρή ηεο, κε παξάιιειε απνθαηάζηαζε ηεο ηππνινγίαο θαη ηεο κνξθνινγίαο ηνπ. Ρν έξγν ηεο απνθαηάζηαζεο ηεο Βίια Κπηάλθα πεξηειάκβαλε ζηαηηθέο, νηθνδνκηθέο θαη αξρηηεθηνληθέο επεκβάζεηο αηφ πθηζηάκελν θηίζκα. O Γήκνο Θεζζαινλίθεο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάδεημε ηνπ θηηξίνπ θαη ηνπ έξγνπ ηεο απνθαηάζηαζήο ηνπ, πξνρψξεζε ζηε δεκηνπξγία ε- λφο κφληκνπ εθζεζηαθνχ ρψξνπ ζην ππφγεην Casa Bianca κε ζηφρν ηελ πιεξνθφξεζε ηνπ θνηλνχ ηεο πφιεο γηα ηελ ηζηνξία ηνπ κλεκείνπ. Πηελ έθζεζε, εθηφο απφ ηα ειάρηζηα ηεθκήξηα πνπ αθνξνχλ ηελ νηθνγέλεηα Fernandez θαη παξνπζηάδνληαη ζηνλ θεληξηθφ ρψξν, παξνπζηάδεηαη ζπλνπηηθά ε ηζηνξία ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο Βίια Κπηάλθα, ηεο άιινηε ζπλνηθίαο ησλ Δμνρψλ (δεμηά ηεο εηζφδνπ), ελψ νη δχν ππφινηπεο αίζνπζεο θηινμελνχλ ην έξγν απνθαηάζηαζεο ηνπ δηαηεξεηένπ απηνχ θηηξίνπ Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνύ Πηε Βίια Κπηάλθα ρξεζηκνπνηείηαη έλα ζχζηεκα ζέξκαλζεο ςχμεο κε fancoils, ζην νπνίν παξέρεηαη δεζηφ θαη θξχν λεξφ απφ κηα αληιία ζεξκφηεηαο αέξα λεξνχ. Ζ αληιία ζεξκφηεηαο είλαη ηνπνζεηεκέλε εμσηεξηθά ηνπ θηηξίνπ 93

104 ζηνλ πξναχιην ρψξν, κέζα ζε θξεάηην κε ηξφπν ψζηε λα κελ είλαη νξαηή (εηθφλα 6.3.α). Πε αξθεηέο πεξηπηψζεηο νη ηεξκαηηθέο κνλάδεο (fan-coils) είλαη ηνπνζεηεκέλεο πίζσ απφ παξαβάλ πάλσ ζηα νπνία ηνπνζεηνχληαη ηα εθζέκαηα, είηε κέζα ζε ηνίρνπο θηηαγκέλνπο απφ γπςνζαλίδεο ψζηε λα κελ θαίλνληαη, ελψ ν αέξαο κεηαθέξεηαη κέζα απφ νπέο (εηθφλα 6.2.β). Δηθφλα 6.2: (α) Ρεξκαηηθή κνλάδα Fan-coil ζηε Βίια Κπηάλθα, ζε εκθαλή ζέζε. (Φση. Θ. Γνχιαο), (β) Fan-coil πίζσ απφ ηνίρν κε εθζέκαηα. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) Ξιενλεθηήκαηα: Ρν ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα έρεη ην πιενλέθηεκα ηεο κεησκέλεο απαίηεζεο ζε ρψξνπο γηα ηελ εγθαηάζηαζε ησλ ζσιελψζεσλ θαη ηνλ ηεξκαηηθψλ κνλάδσλ. Έηζη δελ πξνθαιείηαη ζεκαληηθή θζνξά ζην εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ θαη ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο επηθάλεηεο πξνο ρξήζε. Δπίζεο ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα είλαη ε ηνπνζέηεζε ηεο αληιίαο ζεξκφηεηαο (εηθφλα 6.2.β) εμσηεξηθά θαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κελ γίλεηαη νξαηή (εηθφλα 6.3.α). Ξξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη νη ηεξκαηηθέο κνλάδεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ είλαη ζε πνιιά ζεκεία θξπκκέλεο, ελψ ζε άιια πνπ είλαη θαλεξέο ηαηξηάδνπλ απφιπηα κε ηνλ εζσηεξηθφ δηάθνζκν (εηθφλα 6.2.α). Κεηνλεθηήκαηα: Θχξην κεηνλέθηεκα είλαη ε ζρεηηθή αδπλακία ηνπ ζπζηήκαηνο λα ξπζκίδεη ηελ ζρεηηθή πγξαζία ησλ εθζεζηαθψλ ρψξσλ. Δπίζεο κεηνλέθηεκα είλαη ν ζρεηηθά πςειφο ζφξπβνο θαηά ηελ ιεηηνπξγία ησλ fan-coils θαη ε απμεκέλε αλάγθε ζπληήξεζεο ζε ζρέζε κε ηα ζπζηήκαηα κφλν κε αέξα. Ρέινο, ζε ζπζηήκαηα κε λεξφ ππάξρεη πάληα ν θίλδπλνο δηαξξνψλ ή ζπαζίκαηνο ησλ ζσιελψζεσλ κε 94

105 απνηέιεζκα ηελ δεκηνπξγία ζεκαληηθψλ θζνξψλ ζηα ζηνηρεία ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ θαη ζηηο ζπιινγέο ηνπ. Δηθφλα 6.3: (α) Ζ ζέζε ηνπνζέηεζεο ηεο αληιίαο ζεξκφηεηαο ζηνλ εμσηεξηθφ ρψξν. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο), (β) Ζ αληιία ζεξκφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) 6.2 Μνξθσηηθό Ίδξπκα Δζληθήο Σξάπεδαο (Βίια Καπαληδή) Ζ νηθνγέλεηα Θαπαληδή, πνπ δνχζε απφ παιηά ζηελ πφιε ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ίρλε ηεο δηαθξίλνληαη ζην ζπληερληαθφ ζχζηεκα ηεο Θεζζαινλίθεο απφ ηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα, ήηαλ ν αξρηθφο ηδηνθηήηεο ηνπ θηηξίνπ, γη απηφ θαη ην θηίξην νλνκάζηεθε Βίια Θαπαληδή. Ζ θαηαζθεπή ήηαλ ηδηαίηεξα πνιπηειήο θαη θφζηηζε πάλσ απφ ρξπζέο ιίξεο, πνζφ κπζψδεο γηα ηελ επνρή εθείλε. Ζ Βίια Θαπαληδή θαηαζθεπάζηεθε ζε παξαζαιάζζην ηφηε νηθφπεδν έθηαζεο ηεζζάξσλ πεξίπνπ ζηξεκκάησλ. Ρελ επνρή πνπ ρηίζηεθε, ε δπηηθή ηεο φςε ήηαλ νξαηή κφλν απφ ηε ζάιαζζα. Απνηειείηαη νπζηαζηηθά απφ δχν θηίξηα ζπλδεδεκέλα κεηαμχ ηνπο, ην θπξίσο θηίζκα θαη ηνλ πχξγν. Ξεξηιακβάλεη ηξεηο νξφθνπο (εκηππφγεην, ππεξπςσκέλν ηζφγεην θαη πξψην φξνθν), θαζψο θαη ζνθίηα. Ζ θχξηα είζνδνο βξίζθεηαη ζηελ πιεπξά ηεο ζεκεξηλήο νδνχ Βαζηιίζζεο ιγαο. Ζ νηθνδνκή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ επίδξαζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ησλ ρσξψλ ηεο Θεληξηθήο Δπξψπεο. Βαζηθά ζηνηρεία ηεο είλαη ε πνιππινθφηεηα ηνπ φγθνπ, ε ζχλζεηε ζηέγε κε ηηο έληνλεο θιίζεηο θαη ν ππεξπςσκέλνο νξζνγψληνο πχξγνο. Ξινχζηνο θαη πνηθίινο είλαη ν δηάθνζκνο ζην εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ, 95

106 πνπ ρξεζηκεχεη ζηε δηαθνξνπνίεζε θαη ηε δηαίξεζε ησλ ρψξσλ ηνπ. Νη νξνθέο ηνπ ηζνγείνπ θαη ηνπ πξψηνπ νξφθνπ ήηαλ δσγξαθηζκέλεο, εθηφο απφ ηνπο θεληξηθνχο ρψξνπο. Γπζηπρψο, θαηαζηξάθεθαλ νη πεξηζζφηεξεο εθηφο απφ κεξηθά δείγκαηα, κε βάζε ηα νπνία έγηλε πξνζπάζεηα απνθαηάζηαζεο ησλ ζπλζέζεσλ, φπνπ βεβαίσο ππήξραλ ηα αλαγθαία ζηνηρεία. Δηθφλα 6.4: Ρν ηζηνξηθφ θηίξην Βίια Θαπαληδή, επί ηεο νδνχ Β. ιγαο. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ρν 1912, κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο Θεζζαινλίθεο, ζην θηίξην εγθαηαζηάζεθε ν πξίγθηπαο Ληθφιανο, ν πξψηνο ζηξαηησηηθφο δηνηθεηήο ηεο πφιεο. Ρν 1917, ε Βίια Θαπαληδή γλψξηζε ηελ πην δνμαζκέλε ηεο πεξίνδν, αθνχ εγθαηαζηάζεθε ζ' απηήλ ν πξσζππνπξγφο Διεπζέξηνο Βεληδέινο, επηθεθαιήο Ξξνζσξηλήο (επαλαζηαηηθήο) Θπβέξλεζεο κε έδξα ηε Θεζζαινλίθε, ζε κηα πεξίνδν θξίζηκε γηα ηελ Διιάδα. Κεηά ηε Κηθξαζηαηηθή Θαηαζηξνθή θαη κέρξη ην 1928, ζηα δσκάηηα ηνπ θηηξίνπ ζηεγάζηεθαλ πξνζθπγηθέο νηθνγέλεηεο, ελψ ην 1928 ην θηίξην πεξηήιζε ζηελ ηδηνθηεζία ηεο Δζληθήο Ρξάπεδαο, σο αληαιιάμηκε πεξηνπζία. Ρν 1938 ζην θηίξην ζηεγάζηεθε ην Δ Γπκλάζην Αξξέλσλ, ην νπνίν παξέκεηλε έσο ην 1972, κε εμαίξεζε ηελ πεξίνδν ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ. Ρν 1940 επηηάρζεθε απφ ηνλ ζηξαηφ θαη ιεηηνχξγεζε σο ζηξαηησηηθφ αξηνπνηείν. Θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Θαηνρήο επηηάρζεθε απφ ηηο γεξκαληθέο αξρέο, ελψ κεηά ηελ απειεπζέξσζε έσο ην θαινθαίξη ηνπ 1945 εγθαηαζηάζεθαλ ζην θηίξην βξεηαληθέο ζηξαηησηηθέο αξρέο. Ρν 1972 ην θηίξην εγθαηαιείθζεθε, αθνχ είρε αλάγθε κεγάισλ επηζθεπψλ κεηά ηε καθξφρξνλε ρξήζε ηνπ θαη ηηο αιιαγέο ιεηηνπξγηψλ πνπ γλψξηζε. Ρφηε ε Δζληθή Ρξάπεδα απνθάζηζε λα ην απνθαηαζηήζεη θαη λα ην ρξεζηκνπνηήζεη γηα πνιηηηζηηθνχο ζθνπνχο. Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ θηηξίνπ ήηαλ επίπνλε θαη δηήξθε- 96

107 ζε απφ ην 1982 έσο ην Ζ κειέηε απνθαηάζηαζεο απέβιεπε ζην λα πεξηνξηζηνχλ ζην ειάρηζην νη επεκβάζεηο πνπ ζα αιινίσλαλ ηελ αξρηθή κνξθή ηνπ νηθνδνκήκαηνο θαη ηαπηφρξνλα ζην λα δηαζσζνχλ ηα απζεληηθά ζηνηρεία ηνπ θηηξίνπ Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνύ Πηε Βίια Θαπαληδή είλαη ηνπνζεηεκέλν έλα ζχζηεκα ζέξκαλζεο ςχμεο κε λεξφ. Απηφ απνηειείηαη απφ κία αληιία ζεξκφηεηαο ε νπνία ιεηηνπξγεί ζπλδπαζηηθά κε έλαλ ιέβεηα (κφλν γηα ηελ ζέξκαλζε) θαη fan-coils σο ηεξκαηηθέο κνλάδεο. Ζ αληιία ζεξκφηεηαο είλαη ηνπνζεηεκέλε ζηνλ εμσηεξηθφ ππαίζξην ρψξν, ζε εηδηθή θξχπηε, ζθεπαζκέλε κε θπηά, ψζηε λα κε γίλεηαη θαλεξή (εηθφλα 6.5). Ν ιέβεηαο ρξεζηκνπνηεί πεηξέιαην σο θαχζηκν θαη είλαη ηνπνζεηεκέλνο ζην ππφγεην ηνπ θηηξίνπ. Δηθφλα 6.5: (α) Ζ ζέζε ηνπνζέηεζεο ηεο αληιίαο ζεξκφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο ςχμεο ζηε Βίια Θαπαληδή, ζηνλ εμσηεξηθφ ρψξν. (Φση. Θ. Γνχιαο), (β) Απεηθφληζε ηνπ εμσηεξηθνχ ρψξνπ φπνπ θαίλεηαη ε ηνπνζεζία ηεο αληιίαο ζεξκφηεηαο. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) Ξιενλεθηήκαηα: πσο θάζε ζχζηεκα κε λεξφ, έηζη θαη απηφ ρξεηάδεηαη ιηγφηεξν ρψξν γηα ηε δηέιεπζε ησλ ζσιελψζεσλ, θάηη ηδηαίηεξα ζεηηθφ γηα έλα ηζηνξηθφ θηίξην, θαζψο ππάξρεη πεξηζζφηεξνο ρψξνο γηα ηηο ζπιινγέο. Πηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πιενλέθηεκα είλαη θαη ε ρξήζε ελαιιαθηηθψλ πεγψλ ελέξγεηαο θαηά ηε ρεηκεξηλή πεξίνδν, ψζηε λα θαιχπηνληαη απνηειεζκαηηθά ηα ζεξκηθά θνξηία. Δπίζεο, κεγάιε ζεκαζία γηα ην ηζηνξηθφ θηίξην έρεη θαη ε θάιπςε ηνπ ζπζηήκαηνο 97

108 ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ ψζηε λα κελ αιινηψλεηαη ν ραξαθηήξαο ηνπ, θαζψο ζηα ηζηνξηθά θηίξηα πάληα γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δηαηεξείηαη ην θηίξην ζηελ αξρηθή ηνπ θαηάζηαζε θαη επνκέλσο θάζε πξνζπάζεηα αλαζηχισζεο ή ηξνπνπνίεζεο γίλεηαη κε βάζε ηελ κηθξφηεξε αιινίσζε ηεο εηθφλαο ηνπ θηηξίνπ. Κεηνλεθηήκαηα: Θχξην κεηνλέθηεκα, φπσο θαη ζηε Βίια Κπηάλθα, είλαη ε αλαγθαία θαη απαηηεηηθή πνιιέο θνξέο ζπληήξεζε ηνπ ζπζηήκαηνο, αιιά θαη ε ζρεηηθή αδπλακία πιήξνπο ξχζκηζεο ησλ εζσηεξηθψλ ζπλζεθψλ ησλ ρψξσλ. Δπίζεο, ζεκαληηθφ κεηνλέθηεκα είλαη θαη ε πηζαλφηεηα δηαξξνψλ ή ζπαζίκαηνο ηνπ δηθηχνπ ησλ ζσιελψζεσλ, κε αλππνιφγηζηεο δεκίεο γηα ην θηίξην θαη ηηο ζπιινγέο. 6.3 Αγία νθία Ν λαφο ηεο Αγίαο Πνθίαο ζηε Θεζζαινλίθε, ρηίζηεθε ηνλ 8ν αηψλα ζηε ζέζε κηαο κεγάιεο παιαηνρξηζηηαληθήο βαζηιηθήο πνπ θαηαζηξάθεθε, πηζαλφλ απφ ζεηζκφ, ζηηο αξρέο ηνπ 7νπ αηψλα. Ρν 1204, φηαλ κε ηελ Γ' Πηαπξνθνξία θπξηεχζεθε ε πφιε απφ ηνπο ζηαπξνθφξνπο, ε Αγία Πνθία κεηαηξάπεθε ζηνλ θαζνιηθφ θαζεδξηθφ λαφ ηεο Θεζζαινλίθεο. Απφ ην 1246 νπφηε ε Θεζζαινλίθε επέζηξεςε ζηα ρέξηα ηεο Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο, ήηαλ ν κεηξνπνιηηηθφο λαφο ηεο πφιεο, κέρξη ην 1523/24, πνπ κεηαηξάπεθε ζε ηδακί απφ ηνπο Ρνχξθνπο θαηαθηεηέο ηεο πφιεο. Δηθφλα 6.6: Ν ηεξφο λαφο ηεο Αγίαο Πνθίαο ζηελ Θεζζαινλίθε, έλα ηζηνξηθφ θηίξην ραξαθηεξηζκέλν σο βπδαληηλφ κλεκείν, [27] 98

109 Ζ Αγία Πνθία είλαη ρηηζκέλε ζηνλ αξρηηεθηνληθφ ηχπν ηεο βαζηιηθήο κε ζνισηφ. Νη θίνλεο ηνπ θεληξηθνχ θιίηνπο είλαη ηξαβεγκέλνη πξνο ηα πιάγηα, ψζηε ν θεληξηθφο ρψξνο ηνπ λανχ λα έρεη ζρήκα ηζνζθεινχο ζηαπξνχ. Κπνξεί έηζη λα ζεσξεζεί κηα κεηαβαηηθή κνξθή κεηαμχ ηεο βαζηιηθήο κε ηξνχιν θαη ηνπ εγγεγξακκέλνπ ζηαπξνεηδνχο, πνπ θπξηαξρεί ζηε βπδαληηλή λανδνκία απφ ην 10ν αηψλα θαη κεηά. Καδί κε ην Λαφ ηεο Αγίαο Θενδνζίαο, ηε Κνλή ηνπ Νπάιεληνο ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε θαη ηελ θαηεζηξακκέλε Δθθιεζία ηεο Θνηκήζεσο ηεο Θενηφθνπ ζηε Λίθαηα, Ζ Αγία Πνθία ηεο Θεζζαινλίθεο αληηπξνζσπεχεη έλα απφ ηα θχξηα αξρηηεθηνληθά παξαδείγκαηα απηνχ ηνπ ηχπνπ, αξρηηεθηνληθήο αξθεηά δηάζεκεο ηε βπδαληηλή πεξίνδν. Ν λαφο δηαθνζκήζεθε ηελ πεξίνδν ηεο Δηθνλνκαρίαο, κε αλεηθνληθά ςεθηδσηά, παξφκνηα κε ηνλ Λαφ ηεο Αγία Δηξήλεο ζηελ Θσλζηαληηλνχπνιε θαη ζηελ Δθθιεζία ηεο Θνηκήζεσο ηεο Θενηφθνπ ζηε Λίθαηα, πνπ ζψδνληαη κέρξη ζήκεξα ζηελ θακάξα ηνπ ηεξνχ. Ν κεγάινο ρξπζφο ζηαπξφο ζην ηεηαξηνζθαίξην ηεο θφγρεο αληηθαηαζηάζεθε κε ην ςεθηδσηφ ηεο Θενηφθνπ ην κεηά ηελ λίθε ησλ Δηθνλνιαηξψλ. Ν λαφο έπαζε ζεκαληηθέο δεκηέο απφ ππξθαγηά ην 1890, φζν ήηαλ αθφκε ηδακί. Ρελ απνθαηάζηαζε ησλ δεκηψλ, ζηε δηάξθεηα ησλ νπνίσλ απνθαιχθζεθε ην ςεθηδσηφ ηνπ ηξνχινπ, αλέιαβε ν βπδαληηλνιφγνο Θάξνινο Ληηι, κε νδεγίεο ηνπ νπνίνπ έγηλε θαη ε δηαθφζκεζε ησλ ππφινηπσλ επηθαλεηψλ ηνπ λανχ πνπ δηαηεξείηαη κέρξη ζήκεξα. Ξνιχ ζνβαξέο δεκηέο έγηλαλ θαη απφ ην ζεηζκφ ηνπ 1978, ε απνθαηάζηαζε ησλ νπνίσλ δηήξθεζε πεξίπνπ είθνζη ρξφληα, ελψ ν ηξνχινο απνθαηαζηάζεθε ην Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο Πηελ Αγία Πνθία δελ ππάξρεη θάπνην νινθιεξσκέλν ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ, παξά κφλνλ έλα απιφ ζχζηεκα ζέξκαλζεο κε ιέβεηα πεηξειαίνπ θαη ηεξκαηηθέο κνλάδεο ηχπνπ θνλβεθηέξ (εηθφλα 6.7.α). Ξιενλεθηήκαηα: Ρν θχξην πιενλέθηεκα ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ είλαη ε ζσζηή ηνπνζέηεζή ηνπ ψζηε λα κελ γίλεηαη άκεζα αληηιεπηφ θαη λα ζέβεηαη ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ. Δπηπξφζζεηα θαη ν ιέβεηαο γηα ηελ παξαγσγή ζεξκνχ λεξνχ είλαη ζηνλ εμσηεξηθφ ρψξν (εηθφλα 6.7.β), ζε ηδηαίηεξε εγθαηάζηαζε, βνεζψληαο ζηελ δηαηήξεζε ηνπ ηζηνξηθνχ ραξαθηήξα ηνπ θηηξίνπ. 99

110 Κεηνλεθηήκαηα: Θχξην κεηνλέθηεκα ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ είλαη ε έιιεηςε ξχζκηζεο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, κε φηη απηφ ζπλεπάγεηαη γηα ηηο ηνηρνγξαθίεο, ηα ςεθηδσηά θαη ηηο εηθφλεο. Γειαδή ιφγσ πςειήο ζρεηηθήο πγξαζίαο κπνξνχλ λα δηαβξσζνχλ, λα κεησζεί ε κεραληθή ηνπο αληνρή ή αθφκε θαη λα κεηαβιεζεί ε πνηφηεηα ησλ ρξσκάησλ (μεζψξηαζκα). Πεκαληηθφ επίζεο κεηνλέθηεκα είλαη ε αλεπαξθήο ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο, θάηη εμίζνπ ζεκαληηθφ, θαζψο δελ απνθεχγνληαη νη κεγάιεο δηαθπκάλζεηο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εκέξαο θαη ηνπ έηνπο γεληθφηεξα, πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηε ζεξκηθή απνηθνδφκεζε, ηε ρξσκαηηθή αιινίσζε, αθφκε θαη ηνλ ζξπκκαηηζκφ ησλ πιηθψλ. Ρέινο, ζε πεξηνρέο θνληά ζηα ζεξκαληηθά ζψκαηα αλαπηχζζνληαη πςειέο ζεξκνθξαζίαο ελψ ζε άιιεο πεξηνρέο ε ζεξκνθξαζία δελ κπνξεί λα ειεγρζεί, δεκηνπξγψληαο πξνβιήκαηα θζνξάο ησλ ηνηρνγξαθεηψλ. Δηθφλα 6.7: (α) Πχζηεκα ζέξκαλζεο ηνπ ηεξνχ λανχ ηεο Αγίαο Πνθίαο κε θαινξηθέξ ηχπνπ θνλβεθηέξ. (Φση. Θ. Γνχιαο), (β) Ν μερσξηζηφο ρψξνο ζηνλ νπνίνλ είλαη ηνπνζεηεκέλν ην ιεβεηνζηάζην. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) 6.4 Άγηνο Γεκήηξηνο Ν Η. Λαφο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ ρηίζηεθε ζηα κέζα ηνπ 5νπ αηψλα (413 κ.σ.), πάλσ ζηνλ ηφπν ηνπ καξηπξίνπ ηνπ Αγίνπ, απφ ηνλ έπαξρν ηνπ Ηιιπξηθνχ Ιεφληην, ν νπνίνο ζεξαπεχηεθε απφ αλίαηε αζζέλεηα. Πην ρψξν απηφ βξηζθφηαλ ην «ζηάδην» φπνπ γίλνληαλ αγψλεο κνλνκάρσλ. Π απηφ ην ζηάδην κνλνκάρεζε ν πηζηφο καζεηήο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ, ν Λέζηνξαο, θαη θαηαηξφπσζε ηνλ Ιπαίν. Νιφθιεξν ην ηζφγεην ζπγθξφηεκα ηνπ αξραίνπ ινπηξνχ, φπνπ ήηαλ θπ- 100

111 ιαθηζκέλνο ν Άγηνο, δηαηεξήζεθε θαη δηαζθεπάζζεθε ζε θξχπηε ηνπ λανχ, ε νπνία έγηλε γηα αηψλεο θαη παξακέλεη θέληξν ιαηξείαο. Ν αξρηηεθηνληθφο ξπζκφο ηνπ λανχ είλαη πεληάθιηηε βαζηιηθή κε εγθάξζην (θάζεην) θιίηνο, δηπιά ππεξψα (γπλαηθσλίηεο) θαη καθξέο δηπιέο θηνλνζηνηρίεο. Πηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ ππέζηε δχν θνξέο θαηαζηξνθή, ζε κεγάιν κέξνο, απφ ππξθαγηά ηνλ 7ν αηψλα (κεηαμχ 629 θαη 639) θαη ζηηο 5 θαη 6 Απγνχζηνπ ην Δπίζεο ππέζηε πνιιέο θαηαζηξνθέο θαη ιεειαζίεο θαηά ηελ άισζε ηεο Θεζζαινλίθεο απφ ηνπο Παξαθελνχο ην 904 θαη απφ ηνπο Λνξκαλδνχο ην Ρν δηάζηεκα κεηαηξάπεθε ζε ηδάκη απφ ηνπο Ρνχξθνπο. Δηθφλα 6.8: Ν ηεξφο λαφο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ ζηελ Θεζζαινλίθε, έλα ηζηνξηθφ θηίξην πνπ έρεη ραξαθηεξηζηεί σο βπδαληηλφ κλεκείν. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ζ κεγάιε ππξθαγηά ηνπ 1917 κεηέβαιε ζρεδφλ ζε εξείπηα ηνλ ηζηνξηθφ Λαφ θαη νη αλαζηεισηηθέο εξγαζίεο πνπ ηνλ απνθαηέζηεζαλ ζηελ αξρηθή ηνπ κνξθή δηήξθεζαλ έσο ην Απφ ηφηε ιεηηνπξγεί θαλνληθά θαη απνηειεί σο κλεκείν ηέρλεο έλα απφ ηα πιένλ ζεκαληηθά ρξηζηηαληθά κλεκεία ηεο ειιεληθήο αλαηνιήο Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνύ Ζ εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ ρξεζηκνπνηεί έλα νινθιεξσκέλν ζχζηεκα θιηκαηηζκνχ κίαο δψλεο θαη γηα ζέξκαλζε θαη γηα ςχμε. Νη θεληξηθή θιηκαηηζηηθή κνλάδα είλαη ηνπνζεηεκέλε εμσηεξηθά θάησ απφ ην θακπαλαξηφ (εηθφλα 6.9.β), ζε ρψξν πνπ δελ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφο απφ ην θνηλφ, ψζηε λα κελ αιινηψλεη ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ. Απφ εθεί νδεχνπλ νη αεξαγσγνί κέζσ ηεο νξνθήο ηνπ θηηξίνπ ζε φινπο ηνπ ρψξνπο ηθαλνπνηψληαο ηηο ζεξκηθέο θαη 101

112 ςπθηηθέο απαηηήζεηο ηνπ θηηξίνπ, ελψ ε ζρεηηθή πγξαζία ηεο θξχπηεο γίλεηαη κε αθπγξαληήξεο πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλνη ηνπηθά, ιφγσ έιιεηςεο επαξθνχο εμαεξηζκνχ. Νη αεξαγσγνί είλαη θαιά ελζσκαησκέλνη ζε ςεπδνξνθέο θαη θνιψλεο, ψζηε λα κελ αιινηψλνπλ ηελ αηζζεηηθή ηνπ λανχ. ιε απηή ε πξνζπάζεηα βέβαηα έγηλε άθσηνπ θάεθε ε εθθιεζία θαζψο επηζθεπάζηεθε κε ηέηνην ηξφπν ψζηε ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ θαη ηα ζηνηρεία ηνπ λα κελ είλαη εκθαλή. Δηθφλα 6.9: (α) Πηφκηα πξνζαγσγήο αέξα ζηνλ ηεξφ λαφ ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ. (Φση. Θ. Γνχιαο), (β) Ν ρψξνο θάησ απφ ην θακπαλαξηφ ην ηεξνχ λανχ ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ, πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλν ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ξιενλεθηήκαηα: πσο φια ηα ζπζηήκαηα κε αέξα, έηζη θαη απηφ έρεη ην πιενλέθηεκα ηεο πιήξνπο ξχζκηζεο ησλ επηζπκεηψλ ζπλζεθψλ ζεξκνθξαζίαο θαη ζρεηηθήο πγξαζίαο, θαζψο θαη ην πιενλέθηεκα ηεο ζπληήξεζεο ηνπ εμνπιηζκνχ ζε ρψξνπο πνπ δελ θαηνηθνχλ ή εξγάδνληαη άηνκα. Πεκαληηθφ πιενλέθηεκα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπζηήκαηνο θαη γεληθφηεξα ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίνλ ηνπνζεηήζεθε είλαη ε πιήξεο ελαξκφληζή ηνπ κε ηνλ εζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ δηάθνζκν. Ρν ζχζηεκα δελ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηφ, ελψ νη αεξαγσγνί θαη ηα ζηφκηα (εηθφλα 6.9.α) έρνπλ ηνπνζεηεζεί κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κελ μερσξίδνπλ. Έηζη ην ζχζηεκα ζέβεηαη ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ θαη ζπγρξφλσο ξπζκίδεη απνηειεζκαηηθά ηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Κεηνλεθηήκαηα: Ρν βαζηθφ κεηνλέθηεκα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπζηήκαηνο, είλαη ε ιαλζαζκέλε επηινγή ησλ ζηνκίσλ πξνζαγσγήο ηνπ αέξα, θαζψο απηνχ ηνπ ηχπνπ ηα ζηφ- 102

113 κηα (εηθφλα 6.9.α) δελ είλαη θαηάιιεια γηα ηφζν κεγάιν χςνο νξνθήο. Έηζη, θαηά ηελ πεξίνδν ηεο ζέξκαλζεο ν αέξαο δελ ζα ζεξκαίλεη ηθαλνπνηεηηθά ηνλ ρψξν. 6.5 Αρεηξνπνίεηνο Ζ εθθιεζία ηεο Αρεηξνπνηήηνπ ζψδεηαη ζήκεξα κε ίδηα κνξθή πνπ θαηαζθεπάζηεθε ηνλ 5ν αηψλα - γεγνλφο πνπ ηελ θαζηζηά κνλαδηθή ζηελ αλαηνιηθή Κεζφγεην. Βξίζθεηαη ζηελ νδφ Αγίαο Πνθίαο, απέλαληη απφ ηελ πιαηεία Καθεδνλνκάρσλ θαη ε ίδξπζή ηεο ηνπνζεηείηαη ζηελ πεξίνδν Δίλαη αθηεξσκέλε ζηε Θενηφθν θαη ε νλνκαζία ηεο νθείιεηαη ζηελ "αρεηξνπνίεηε" ιαηξεπηηθή εηθφλα ηεο Θενηφθνπ δενκέλεο πνπ βξηζθφηαλ ζην λαφ. Ν λαφο ηεο Αρεηξνπνηήηνπ αλήθεη ζηνλ αξρηηεθηνληθφ ηχπν ηεο παιαηνρξηζηηαληθή ηξίθιηηεο μπιφζηεγεο βαζηιηθήο κε ππεξψα, ε νπνία θαηαιήγεη ζηα αλαηνιηθά ζε εκηθπθιηθή αςίδα. Δίλαη θηηζκέλνο κε ηελ θιαζζηθή παιαηνρξηζηηαληθή ηνηρνπνηία ζηελ νπνία δψλεο ιηζνδνκήο ελαιιάζζνληαη κε δψλεο πιηλζνδνκήο. Γχν θηνλνζηνηρίεο, κε 12 θίνλεο ε θαζεκία, δηαηξνχλ ην λαφ ζε ηξία θιίηε. Δηθφλα 6.10: Ηεξφο λαφο Αρεηξνπνηήηνπ, βπδαληηλφ κλεκείν. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ρν κλεκείν ππέζηε αξρηηεθηνληθέο επεκβάζεηο ηνλ 7ν αηψλα θαη ζηε ζπλέρεηα ηνλ 14ν-15ν αηψλα, θαζψο θαη αλαζηεισηηθέο εξγαζίεο κεηά ηνπο ζεηζκνχο ηνπ Απφ αλαζθαθέο πνπ έγηλαλ ζην εζσηεξηθνχ ηνπ κλεκείνπ απνθαιχθζεθε φηη ν λαφο ηδξχζεθε πάλσ ζε έλα κεγάιν δεκφζην ινπηξφ (βαιαλείν), ελψ παιαηφηεξνη ζπγγξαθείο θαη πεξηεγεηέο πίζηεπαλ φηη ζηε ζέζε ηνπ βξηζθφηαλ ζηελ 103

114 αξραηφηεηα λαφο ηεο Θεξκαίαο Αθξνδίηεο. Φαίλεηαη φηη κέρξη ηνλ 14ν θαη 15ν αηψλα ε ιηηαλεπηηθή πνκπή ηελ παξακνλή ηεο ενξηήο ηνπ Αγίνπ Γεκεηξίνπ πεξλνχζε απφ ην λαφ ηεο Αρεηξνπνηήηνπ, θαζψο ε ιαηξεία ηνπ πνιηνχρνπ ηεο πφιεο ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ηε ιαηξεία ηεο Ξαλαγίαο. Κεηά ηελ θαηάθηεζε ηεο πφιεο απφ ηνπο Νζσκαλνχο ην 1430, ε Αρεηξνπνίεηνο ήηαλ ε πξψηε εθθιεζία ηεο πφιεο πνπ κεηαηξάπεθε ζε ηδακί, απφ ηνλ ίδην ην ζνπιηάλν, Κνπξάη ηνλ Β'. Πηνλ φγδνν απφ αλαηνιηθά θίνλα ηεο βφξεηαο θηνλνζηνηρίαο ππάξρεη ζηα ηνχξθηθα ε επηγξαθή: «Ν ζνπιηάλνο Κνπξάη πήξε ηε Θεζζαινλίθε». Θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο Ρνπξθνθξαηίαο απνηέιεζε ην θπξηφηεξν ηδακί ηεο πφιεο, ππφ ηελ νλνκαζία Δζθί Ρδνπκά ηδακί (δειαδή ηδακί ηεο παιηάο πξνζεπρήο ηεο Ξαξαζθεπήο), κε ζπλέπεηα νη Έιιελεο λα απνθαινχλ γηα αηψλεο ην λαφ κε ην φλνκα ηεο Αγίαο Ξαξαζθεπήο. Ξαξέκεηλε κνπζνπικαληθφ ηέκελνο κέρξη ηελ απειεπζέξσζε ηεο Θεζζαινλίθεο ην 1912, ελψ ζηε ζπλέρεηα πξνηάζεθε ε ρξήζε ηνπ θηεξίνπ γηα ηε ζηέγαζε ηνπ πξψηνπ βπδαληηλνχ κνπζείνπ - πξφηαζε πνπ δελ πινπνηήζεθε. Θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Α ΞΞ ε Αρεηξνπνίεηνο ζηέγαζε νηθνγέλεηεο πξνζθχγσλ θαη κάιηζηα ην 1919 ην εζσηεξηθφ ηεο θσηνγξαθήζεθε απφ ηνλ Διβεηφ θηιέιιελα Φξεληεξίθ Κπνπαζνλά σο θαηαπιηζκφο πξνζθχγσλ. Ρειηθά, ν λαφο απνδφζεθε εθ λένπ ζηε ρξηζηηαληθή ιαηξεία ην Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο Πηελ Αρεηξνπνίεην έρεη ηνπνζεηεζεί ζχζηεκα ζέξκαλζεο κε ηνπηθέο ζεξκάζηξεο (ζφκπεο θαη ειεθηξηθέο αληηζηάζεηο), ελψ νη θαπλνδφρνη δηαπεξλνχλ ηνλ εζσηεξηθφ ρψξν θαη βγαίλνπλ απφ ηα παξάζπξα, δεκηνπξγψληαο έλα άζρεκν αηζζεηηθφ απνηέιεζκα (εηθφλα 6.11). Κεηνλεθηήκαηα: πάξρεη ειιηπήο ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη παληειήο έιιεηςε ξχζκηζεο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο. Ζ ζεξκνθξαζία φρη κφλνλ κεηαβάιιεηαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εκέξαο, αιιά θαη απφ ζεκείν ζε ζεκείν. Νη ηνηρνγξαθίεο κπνξεί λα ππνζηνχλ ζεξκηθή απνηθνδφκεζε είηε απφ ηελ επίδξαζε ησλ κνλάδσλ ηνπηθήο ζέξκαλζεο, πνπ βξίζθνληαη πνιχ θνληά ζηε δσγξαθηθή επηθάλεηα, είηε απφ ηελ ζθφλε πνπ επηθάζεηαη πάλσ ζηνπο αγσγνχο θαπζαεξίσλ (κπνπξηά) θαη θαίγεηαη. Νη θζνξέο απηνχ ηνπ είδνπο θαιχπηνπλ έλα θάζκα απφ κία ειαθξηά ρξσκαηηθή αιινίσζε κέρξη ηελ νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ηνπ ρξσκαηηθνχ ζηξψκαηνο. Δπίζεο, ζε πεξηφδνπο πνπ δελ ζεξκαίλεηαη ν ρψξνο θαηά ηελ ρεηκεξηλή πεξίνδν, ε ρακειή ζεξκνθξαζία κπνξεί λα πξνμελήζεη θζνξέο ζε ηνηρνγξαθί- 104

115 εο. Νη ζπρλνί παγεηνί ην ρεηκψλα έρνπλ επίπησζε ζηελ θαηάζηαζε δηαηήξεζεο ηεο ηνηρνπνηίαο. ηαλ ην λεξφ πνπ πιεξψλεη ηνπο πφξνπο θαη ηηο ξσγκέο κίαο πέηξαο ή θνληάκαηνο κεηαβιεζεί ζε πάγν, εμαζθεί ηζρπξέο πηέζεηο, κε απνηέιεζκα ην ζξπκκαηηζκφ ηνπ πιηθνχ. Ρέινο, δελ ππάξρεη θάπνην ζχζηεκα αεξηζκνχ ελψ θαη ην άζρεκν αηζζεηηθφ απνηέιεζκα απφ ην αλαπνηειεζκαηηθφ ζχζηεκα ζέξκαλζεο θαη ηελ φδεπζε ησλ θακηλάδσλ, απνηειεί κεηνλέθηεκα γηα έλα ηέηνην ηζηνξηθφ θηίξην. Δηθφλα 6.11: (α) Ρν ζχζηεκα ζέξκαλζεο ηεο Αρεηξνπνηήηνπ κε ζεξκάζηξεο πεηξειαίνπ. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο), (β) Νη θαπλνδφρνη απφ ηηο ζεξκάζηξεο ζην εμσηεξηθφ ηνπ λανχ. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) 6.6 Γώδεθα Απόζηνινη Ν Λαφο ησλ Αγίσλ Απνζηφισλ είλαη ζεκαληηθφ κλεκείν ηεο βπδαληηλήο Θεζζαινλίθεο θαη έλα απφ ηα πην αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα αξρηηεθηνληθήο ηεο Ξαιαηνιφγεηαο πεξηφδνπ. Βξίζθεηαη ζην δπηηθφ ηκήκα ηεο πφιεο, ζηελ αξρή ηεο ζεκεξηλήο νδνχ Νιχκπνπ, θνληά ζηα δπηηθά ηείρε. Ξξφθεηηαη γηα παιαηφ θαζνιηθφ κνλήο πνπ πηζηεχεηαη φηη ήηαλ αξρηθά αθηεξσκέλε ζηε Θενηφθν. Αλήθεη ζηνλ αξρηηεθηνληθφ ηχπν ησλ ζχλζεησλ πεληάηξνπιισλ ηεηξαθηφλησλ ζηαπξνεηδψλ εγγεγξακκέλσλ λαψλ κε λάξζεθα, πεξίζησν, δχν παξεθθιήζηα θαη ιηηή. Θηίζηεθε ηελ πεξίνδν απφ ηνλ νηθνπκεληθφ παηξηάξρε Λήθσλα ηνλ Α' φπσο θαίλεηαη απφ επηγξαθέο ηεο εθθιεζίαο πνπ θέξνπλ ην φλνκά ηνπ: Λίθσλ παηξηάξρεο θαη θηήησξ. Ν εζσηεξηθφο δηάθνζκνο ζψδεηαη απνζπαζκαηηθά θαζψο ε εθθιεζία ππέζηε θαηαζηξνθέο απφ ηνπο Ρνχξθνπο φηαλ κεηαηξάπεθε ζε ηδακί ηελ πεξίνδν , κε ηελ ε- πσλπκία Πννχθ Πνπ Ρδακί (δειαδή ηδακί ηνπ θξχνπ λεξνχ). 105

116 Δηθφλα 6.12: Ηεξφο λαφο Αγίσλ Απνζηφισλ ζηελ Θεζζαινλίθε. (Φση. Θ. Γνχιαο) Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνύ Δηθφλα 6.13: (α) Ρνηρνγξαθία ζηνλ ηεξφ λαφ ησλ 12 Απνζηφισλ. (Φση. Θ. Γνχιαο), (β) Ξαξνπζηάδεηαη ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο κε θνλβεθηέξ θαη ην ζχζηεκα δξνζηζκνχ κε αλεκηζηήξεο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνλ ηεξφ λαφ ησλ 12 Απνζηφισλ. (Φση. Θ. Γνχιαο) Πηελ εθθιεζία ησλ Αγίσλ Απνζηφισλ έρεη ηνπνζεηεζεί έλα ζχζηεκα ζέξκαλζεο κε ζψκαηα ηχπνπ θνλβεθηέξ, θαζψο θαη επηπξφζζεηα γηα ηνπηθφ δξνζηζκφ θάπνηνη αλεκηζηήξεο (εηθφλα 6.13.β). Ρν ιεβεηνζηάζην είλαη εμσηεξηθά ηνπ θηηξίνπ ζε μερσξηζηφ νίθεκα, ψζηε λα κελ αιινηψλεηαη ε εμσηεξηθή εηθφλα ηνπ λανχ, ελψ θαη ηα ζεξκαληηθά ζψκαηα είλαη έηζη ηνπνζεηεκέλα ψζηε λα ζέβνληαη ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ. 106

117 Κεηνλεθηήκαηα: Θαη εδψ φπσο θαη ζηηο πξνεγνχκελεο εθθιεζίεο ππάξρεη ην πξφβιεκα ηεο αλεπαξθνχο ξχζκηζεο ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο παληεινχο έιιεηςεο ξχζκηζεο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο. πάξρεη επίζεο ε αδπλακία αεξηζκνχ, θαζψο θαη ε θζνξά ησλ ηνηρνγξαθηψλ θαη εηθφλσλ απφ ηελ επηθάιπςε θακέλεο ζθφλεο, θαζψο απφ ηελ πςειή ζεξκνθξαζία κπνξνχλ λα ππνζηνχλ ζεξκηθή απνηθνδφκεζε (εηθφλα 6.13.α). Νη θζνξέο απηνχ ηνπ είδνπο, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξνεγνπκέλσο, θαιχπηνπλ έλα θάζκα απφ κία ειαθξηά ρξσκαηηθή αιινίσζε κέρξη ηελ νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ηνπ ρξσκαηηθνχ ζηξψκαηνο. Δπίζεο, ε ρακειή ζεξκνθξαζία κπνξεί λα πξνμελήζεη θζνξέο ζε ηνηρνγξαθίεο θαζψο νη παγεηνί έρνπλ επίπησζε ζηελ θαηάζηαζε δηαηήξεζεο ηεο ηνηρνπνηίαο, αθνχ φηαλ ην λεξφ πνπ πιεξψλεη ηνπο πφξνπο θαη ηηο ξσγκέο κίαο πέηξαο κεηαβιεζεί ζε πάγν, εμαζθεί ηζρπξέο πηέζεηο, κε απνηέιεζκα ην ζξπκκαηηζκφ ηνπ πιηθνχ. 6.7 Μνπζείν Κηλεκαηνγξάθνπ (Απνζήθε ΟΛΘ) Δηθφλα 6.14: Κνπζείν Θηλεκαηνγξάθνπ, ζην ιηκάλη ηεο Θεζζαινλίθεο. (Φση. Θ. Γνχιαο) Ρν κνπζείν Θηλεκαηνγξάθνπ ζηεγάδεηαη ζε κία απνζήθε ζην ιηκάλη ηεο Θεζζαινλίθεο. Ρν θηίξην είλαη δηαηεξεηέν θαη ζεσξείηαη λεφηεξν κλεκείν ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο. Δθηφο απφ ην κνπζείν θηλεκαηνγξάθνπ ππάξρνπλ θαη άιιεο απνζήθεο, νη νπνίεο έρνπλ αλαθαηληζηεί θαη έρνπλ ππνζηεί εζσηεξηθέο αιιαγέο ψζ- 107

118 ηε λα δηαηεξνχλ ηνλ αξρηθφ ηζηνξηθφ ηνπο ραξαθηήξα ζε ζπλδπαζκφ κε λέεο ηερλνινγίεο Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνύ Ρν ζχζηεκα ζέξκαλζεο ςχμεο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε φιεο ηεο απνζήθεο ηνπ Νκίινπ Ιηκέλνο Θεζζαινλίθεο (ΝΙΘ) είλαη έλα ζχζηεκα κφλν κε αέξα ζηαζεξήο παξνρήο. Πε κία μερσξηζηή απνζήθε (ιεβεηνζηάζην) είλαη ηνπνζεηεκέλνη ιέβεηεο ζεξκνχ λεξνχ θαη αληιίεο ζεξκφηεηαο αέξα - λεξνχ, νη νπνίνη ηξνθνδνηνχλ κε ζεξκφ θαη ςπρξφ λεξφ αληίζηνηρα ηηο θεληξηθέο θιηκαηηζηηθέο κνλάδεο (ΘΘΚ) πνπ βξίζθνληαη ζην εζσηεξηθφ ηεο θάζε απνζήθεο. Νη ΘΘΚ είλαη ηνπνζεηεκέλεο εζσηεξηθά ζηηο απνζήθεο, ζε εηδηθνχο ρψξνπο ψζηε λα γίλεηαη εχθνια ε ζπληήξεζε ηνπο. Απφ εθεί νδεχνπλ θαη νη αεξαγσγνί κέζσ ηεο νξνθήο ζηνπο δηάθνξνπο ρψξνπο γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο ζεξκηθέο θαη ςπθηηθέο αλάγθεο ηνπ θηηξίνπ. Νη αεξαγσγνί ζε θάπνηεο απνζήθεο (π.ρ. Απνζήθε Γ) είλαη πιήξσο εκθαλείο θαζψο είλαη ηνπνζεηεκέλνη θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα ηαηξηάδνπλ κε ηνλ εζσηεξηθφ δηάθνζκν θαη λα κελ επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ, (εηθφλα 6.15.α). Πε άιιεο πεξηπηψζεηο, φπσο ζην Κνπζείν Θηλεκαηνγξάθνπ, νη αεξαγσγνί νδεχνπλ ζηελ νξνθή, πάλσ απφ έλα κεηαιιηθφ πιέγκα, ρσξίο λα γίλνληαη ηδηαίηεξα αληηιεπηνί, αιιά ζπγρξφλσο λα ελαξκνλίδνληαη πιήξσο κε ηνλ εζσηεξηθφ δηάθνζκν (εηθφλα 6.15.β). Δηθφλα 6.15: (α) Ρν ζχζηεκα ησλ αεξαγσγψλ ζηελ Απνζήθε Γ. (Φση. Θ. Γνχιαο), (β) Ρν δίθηπν αεξαγσγψλ πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλν ζηνλ εζσηεξηθφ ρψξν ηνπ Κνπζείνπ Θηλεκαηνγξάθνπ. (Φση. Θ. Γνχιαο) 108

119 Ξιενλεθηήκαηα: Βαζηθφ πιενλέθηεκα είλαη φηη ν πξσηεχσλ εμνπιηζκφο είλαη ηνπνζεηεκέλνο θεληξηθά, νπφηε ε ζπληήξεζή ηνπ γίλεηαη ζε ρψξν πνπ δελ εξγάδνληαη άηνκα. Δπίζεο ηα ζπζηήκαηα κε αέξα κπνξνχλ λα ξπζκίζνπλ πιήξσο ηηο επηζπκεηέο ζπλζήθεο ησλ ρψξσλ αιιά θαη ηηο αλάγθεο γηα θξέζθν αέξα, ελψ κπνξνχλ πνιχ εχθνια λα πξνζαξκνζηνχλ ζε απηά ζπζηήκαηα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Δπηπξφζζεηα, ην ζχζηεκα είλαη ηνπνζεηεκέλν κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ θηηξίνπ, λα δηαηεξεί ηελ ηζηνξηθφηεηά ηνπ θαη ζπγρξφλσο λα γίλεηαη αλαπφζπαζην θνκκάηη ηνπ. Κεηνλεθηήκαηα: Θχξην κεηνλέθηεκα ησλ ζπζηεκάησλ κε αέξα είλαη ε νη απμεκέλεο απαηηήζεηο ρψξνπ γηα ηελ ηνπνζέηεζε ηεο θεληξηθήο κνλάδαο θιηκαηηζκνχ θαη γηα ηελ φ- δεπζε ησλ αεξαγσγψλ, θάηη πνπ ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε μεπεξάζηεθε κε ηελ εκθαλή ηνπνζέηεζε ησλ αεξαγσγψλ θαη ηελ δεκηνπξγία ελφο εζσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν ην ζχζηεκα ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνχ είλαη πιήξσο ελαξκνληζκέλν. Ρν κφλν κεηνλέθηεκα ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ είλαη ίζσο ε απμεκέλε θαηαλάισζε θαπζίκνπ ιφγσ ηνπ φηη είλαη ζηαζεξήο παξνρήο αέξα, ζε ζρέζε κε έλα ζχζηεκα κεηαβιεηήο παξνρήο. 6.8 Βίια Μνξληώρ (Γεκνηηθή Πηλαθνζήθε Θεζζαινλίθεο) Ζ Γεκνηηθή Ξηλαθνζήθε απνηειεί αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ηεο εθιεθηηθηζηηθήο αξρηηεθηνληθήο, πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ πεξηνρή ησλ «πχξγσλ» ηεο νδνχ Βαζ. ιγαο. Δίλαη δηψξνθν, θεξακνζθεπέο θηίζκα κε εκηππφγεην θαη ζνθίηα. Σαξαθηεξηζηηθή είλαη ε ζπλχπαξμε ζηνηρείσλ λενθιαζηθψλ θαη αλαγελλεζηαθψλ. Ζ γσληαθή ππξγνεηδήο δηακφξθσζε κε ηνλ ηξνχιν δίλεη κηα ηδηαηηεξφηεηα ζην θηήξην. Ν πινχζηνο δηάθνζκνο ησλ φςεσλ θαη ε δσγξαθηθή δηαθφζκεζε ησλ νξνθψλ ησλ εζσηεξηθψλ ρψξσλ θαζηζηνχλ ην θηίξην πνιπηειέο θαη εμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ. Ζ Βίιια Κνξληψρ θηίζηεθε γηα ηνλ ηνχξθν κέξαξρν Πετθνπιάρ παζά, ζε ζρέδηα ηνπ γλσζηνχ αξρηηέθηνλα Μελνθψληα Ξαηνλίδε, ην Ζ ρξνλνινγία απηή επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηελ ππνγξαθή ηνχξθνπ θαιιηηέρλε ησλ ηνηρνγξαθηψλ, πνπ θέξνπλ ην έηνο θαηαζθεπήο ηνπο, ζε αξαβηθή γξαθή. Πην Πακνπήι Κνξληψρ πεξηήιζε ζηα Πήκεξα ην θηίξην καδί κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν ηνπ είλαη ηδηνθηεζία ηνπ Γήκνπ Θεζζαινλίθεο θαη ζηεγάδεη ηε Γεκνηηθή Ξηλαθνζήθε. 109

120 Δηθφλα 6.16: Ζ Βίια Κνξληψρ, ζηελ νπνία ζήκεξα ζηεγάδεηαη ε Γεκνηηθή Ξηλαθνζήθε ηεο Θεζζαινλίθεο. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο - θιηκαηηζκνύ Πηελ Βίια Κνξληψρ σο ζχζηεκα ζέξκαλζεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζεξκνζπζζσξεπηέο (εηθφλα 6.17.α). Γηα ηνλ θιηκαηηζκφ θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ θαινθαηξηνχ ρξεζηκνπνηνχληαη ηνπηθέο θιηκαηηζηηθέο κνλάδεο, νη νπνίεο είλαη ηνπνζεηεκέλεο ζε επηιεγκέλνπο ρψξνπο, θπξίσο κε βάζε ην πνπ εξγάδεηαη ην πξνζσπηθφ θαη φρη κε βάζε ηα εθζέκαηα. Δηθφλα 6.17: (α) Πχζηεκα ζέξκαλζεο ηεο Γεκνηηθήο Ξηλαθνζήθεο Θεζζαινλίθεο. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο), (β) Δμσηεξηθή κνλάδα θιηκαηηζηηθνχ ηνπνζεηεκέλε ζηνλ εμσηεξηθφ ηνίρν ηεο Βίιαο Κνξληψρ. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) 110

121 Κεηνλεθηήκαηα: Ρν θχξην πξφβιεκα ηνπ ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο είλαη ε πηζαλή ππεξζέξκαλζε ησλ ρψξσλ, φηαλ δελ ξπζκίδεηαη ε θφξηηζε ησλ ζεξκνζπζζσξεπηψλ. ζνλ αθνξά ηελ ζρεηηθή πγξαζία, ππάξρεη παληειήο έιιεηςε ξχζκηζήο ηεο. Δθηφο βέβαηα απφ ηνλ θίλδπλν θζνξάο ησλ εθζεκάησλ απφ ηελ αλαπνηειεζκαηηθή ξχζκηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηελ έιιεηςε ζπζηήκαηνο ξχζκηζεο ηεο ζρεηηθήο πγξαζίαο, ππάξρεη θαη ην κεηνλέθηεκα ηεο κε ελαξκφληζεο ηνπ ζπζηήκαηνο κε ηελ ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ θαη ην άζρεκν αηζζεηηθφ απνηέιεζκα (εηθφλα 6.17.β). Ρέινο, κεηνλέθηεκα ζεσξείηαη θαη ν αλεμέιεγθηνο αεξηζκφο, αιιά θαη ε πηζαλή θζνξά ησλ εθζεκάησλ ιφγσ επηθάζεζεο θακέλεο ζθφλεο. 6.9 Βπδαληηλό Μνπζείν Βέξνηαο Ρν Βπδαληηλφ Κνπζείν Βέξνηαο, έλα λέν κνπζείν ζηελ Θεληξηθή Καθεδνλία, δίπια ζην ειιεληζηηθφ - βπδαληηλφ - νζσκαληθφ ηείρνο ηεο πφιεο, ζηελ έμνδν ηεο γεηηνληάο ηεο Θπξηψηηζζαο, ζηεγαζκέλν ζ' έλαλ πδξφκπιν ησλ αξρψλ ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα. Δηθφλεο, θεξακηθά, λνκίζκαηα, ηνηρνγξαθίεο, ςεθηδσηά - φινο ν πινχηνο ηεο βπδαληηλήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηεο Βέξνηαο, αιιά θαη ηνπ δσηηθνχ ηεο ρψξνπ, εθηίζεληαη ζηνπο εηδηθά δηακνξθσκέλνπο ρψξνπο ηνπ παιηνχ πδξφκπινπ. Νη εθζεζηαθνί ρψξνη ηνπ κνπζείνπ ζηεγάδνληαη ζε δηαηεξεηέν θηίξην, γλσζηφ σο Κχινο ηνπ Κάξθνπ. Ζ θαηαζθεπή ηνπ μεθίλεζε ην 1908 θαη νινθιεξψζεθε ην 1911 απφ ηνλ Πηέξγην Κάξθνπ, γηαηξφ κε ζπνπδέο ζην Βνπθνπξέζηη. Πε ε- παθή κε ηε λφηηα φςε ηνπ θηηξίνπ πεξλνχζε ην λεξφ απφ παξαθιάδη ηνπ Ρξηπφηακνπ, ην νπνίν απνηεινχζε ηελ θηλεηήξηα δχλακε γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ κχινπ. Δπξφθεηην γηα αιεπξφκπιν πνπ ιεηηνπξγνχζε κε θπιίλδξνπο. Ρν θηίξην ήηαλ ηεηξαψξνθν, ηππηθφ δείγκα ηεο αξρηηεθηνληθήο βηνκεραληθψλ θηηξίσλ απηήο ηεο πεξηφδνπ. Ζ θαηαζθεπή θαη ε πνηφηεηα ησλ πιηθψλ ηνπ θηηξίνπ ήηαλ η- δηαίηεξα εληππσζηαθή. Νη ηνηρνπνηίεο ηνπ απφ ηνπηθφ πσξφιηζν θαη ηζρπξφ αζβεζηνθνλίακα εληζρχνληαλ ζηηο γσλίεο κε ιαμεπκέλα αγθσλάξηα. Ρα παηψκαηα θαη ε ζηέγε ηνπ ήηαλ μχιηλα θαη εδξάδνληαλ ζηηο πεξηκεηξηθέο ηνηρνπνηίεο θαη ζε κεηαιιηθφ ζθειεηφ απφ ρπηνζίδεξν, ζην κέζνλ θαη θαηά κήθνο ηεο κεγάιεο δηάζηαζεο ηνπ θηηξίνπ. Ζ αιεπξνπνηία Κάξθνπ ζηακάηεζε λα ιεηηνπξγεί ηε δεθαεηία ηνπ 1960, ελψ ην 1981 ην θηίξην θάεθε. Έηζη, φ,ηη απέκεηλε απφ απηφ ήηαλ νη πεξηκεηξηθέο ηνηρνπνηίεο ηνπ θαη ν κεηαιιηθφο ζθειεηφο ζην εζσηεξηθφ ηνπ, εμαηξεηηθά παξακνξ- 111

122 θσκέλνο. Ρε δεθαεηία ηνπ 1980 ηα λεξά ηνπ παξαπφηακνπ δηνρεηεχηεθαλ κε ππφγεηνπο αγσγνχο θαη ζηε ζέζε ηνπ θαηαζθεπάζηεθε ε νδφο Θσκαΐδνπ. Νη ηνηρνπνηίεο, παξφηη ην θηίξην θάεθε θαη παξά ηε ρξφληα έθζεζε ηνπο ζε δπζκελείο θαηξηθέο ζπλζήθεο, δηαηεξήζεθαλ ζε πνιχ θαιή θαηάζηαζε. Κε βάζε ηα ίρλε απφ ηηο δνθνζήθεο πνπ ζψδνληαλ ζηηο ηνηρνπνηίεο θαη ηνλ παξακνξθσκέλν κεηαιιηθφ ζθειεηφ, έγηλε αλαπαξάζηαζε ηεο αξρηθήο κνξθήο θαη θαηαζθεπαζηηθήο δνκήο ηνπ θηηξίνπ, ε νπνία θαη επαλαιήθζεθε θαηά ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ, δεδνκέλνπ φηη ήηαλ εμαηξεηηθά ελδηαθέξνπζα θαη ίζσο ε κνλαδηθή ζηελ πεξηνρή. Ρκήκα ηνπ παξακνξθσκέλνπ κεηαιιηθνχ ζθειεηνχ δηαηεξήζεθε θαη εθηίζεηαη ζηνλ αχιεην ρψξν ηνπ κνπζείνπ. Πην θηίξην πξνζηέζεθε έλα ππφγεην πξνθεηκέλνπ λα απμεζεί ε σθέιηκε επηθάλεηα ηνπ κνπζείνπ. Ζ πξνζζήθε απηή θαηαζθεπάζηεθε απφ νπιηζκέλν ζθπξφδεκα, κε ηε βνήζεηα κηθξνπαζζάισλ, θαη έηζη δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ αξρηθή θαηαζθεπή. Δηθφλα 6.18: Ζ ΒΑ φςε ηνπ Βπδαληηλνχ Κνπζείνπ ηεο Βέξνηαο, [34] Ρν Βπδαληηλφ κνπζείν πεξηιακβάλεη ηξεηο νξφθνπο ζπλνιηθνχ εκβαδνχ 720 η.κ. θαζέλαο απφ ηνπο νπνίνπο θηινμελεί κηα ελλνηνινγηθή απηνηειή ελφηεηα ηεο κφληκεο έθζεζεο. Ζ ηδηαίηεξα πινχζηα ζπιινγή θνξεηψλ εηθφλσλ, νη ηνηρνγξαθίεο, ηα ςεθηδσηά δάπεδα, ηα ρεηξφγξαθα θαη ηα παιαίηππα, ηα έξγα αγγεηνπιαζηηθήο θαη κηθξνηερλίαο, ηα λνκίζκαηα θαη ηα μπιφγιππηα απνηεινχλ ηα εθηηζέκελα αληηθείκελα. 112

123 6.9.1 Πεξηγξαθή ζπζηήκαηνο ζέξκαλζεο θιηκαηηζκνύ Πην θηίξην εγθαηαζηάζεθε ζχζηεκα πιήξνπο θιηκαηηζκνχ, ρεηκεξηλνχ θαη ζεξηλνχ, φισλ ησλ ρψξσλ ηνπ θηηξίνπ κε αέξα. Ζ επηινγή ηνπ ζπζηήκαηνο έγηλε κε βάζε ηελ πξνζαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο ζηε ρξήζε θαη ηηο ιεηηνπξγηθέο απαηηήζεηο ηνπ θηηξίνπ, ηελ απηφλνκε ιεηηνπξγία θάζε ηδηαίηεξεο δψλεο ηνπ θηηξίνπ, θαζψο θαη ηελ αηζζεηηθή πξνζαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο ζηνπο ρψξνπο ψζηε λα κελ επεξεάδεηαη ε ηζηνξηθφηεηά ηνπ θηηξίνπ. Δηθφλα 6.19: Ν κχινο ηνπ Κάξθνπ, ζηνλ νπνίνλ ζηεγάδεηαη ην Βπδαληηλφ Κνπζείν Βέξνηαο, πξηλ απφ ηελ έλαξμε ησλ εξγαζηψλ απνθαηάζηαζεο, [34] Αλαιπηηθφηεξα, ην ζχζηεκα πνπ πξνβιέθζεθε πεξηιακβάλεη πιήξε θιηκαηηζκφ (ζεξηλφο-ρεηκεξηλφο) κε αέξα, κέζσ θεληξηθψλ θιηκαηηζηηθψλ κνλάδσλ θαηά δψλε θαη κε αεξαγσγνχο πξνζαγσγήο-επηζηξνθήο ζηαζεξήο παξνρήο. Ζ παξαγσγή ηνπ ζεξκνχ λεξνχ γίλεηαη απφ ιέβεηα πεηξειαίνπ θαη ηνπ ςπρξνχ λεξνχ απφ αεξφςπθην ςχθηε λεξνχ. Απφ άπνςε ηδηαίηεξσλ ζπλζεθψλ ιεηηνπξγίαο αιιά θαη ζεξκηθήο ζπκπεξηθνξάο δηαθξίλνληαη ζην θηίξην νη εμήο ζεξκηθέο δψλεο: Εψλε 1 : Δθζεζηαθνί ρψξνη 3νπ θαη 2νπ φξφθνπ. Εψλε 2 : Δθζεζηαθνί ρψξνη Ηζνγείνπ θαη 1νπ φξφθνπ. Εψλε 3 : Δξγαζηήξηα ηζνγείνπ, ππνγείνπ. Εψλε 4 : Δμσηεξηθφ θιηκαθνζηάζην θαη αίζξην Εψλε 5 : Απνζήθε ηνηρνγξαθηψλ θιπ. ππνγείνπ. Εψλε 6 : Απνζήθε εηθφλσλ ππνγείνπ. Εψλε 7 : Απνζήθε γιππηψλ, αγγεηνπιαζηηθήο ππνγείνπ. Εψλε 8 : Θπιηθείν, WC, δηάδξνκνη. 113

124 Θάζε θιηκαηηζηηθή δψλε θιηκαηίδεηαη κε αλεμάξηεηε θεληξηθή θιηκαηηζηηθή κνλάδα. Ππλνιηθά εγθαηαζηάζεθαλ νθηψ θιηκαηηζηηθέο κνλάδεο (κία γηα θάζε δψλε): ΘΘΚ 1 : 3νο θαη 2νο φξνθνο Κνπζείνπ. ΘΘΚ 2 : 1νο φξνθνο θαη ηζφγεην ηνπ Κνπζείνπ. ΘΘΚ 3 : Δξγαζηήξηα. ΘΘΚ 4 : Θιηκαθνζηάζην θαη αίζξην. ΘΘΚ 5,6,7 : Απνζήθεο (ηνηρνγξαθηψλ, εηθφλσλ, γιππηψλ). ΘΘΚ 8 : BAR - WC. Νη εζσηεξηθέο ζπλζήθεο ππνινγηζκνχ γηα θάζε δψλε είλαη: Δθζεζηαθνί ρψξνη: 24,0 C DB/50% RH Δξγαζηήξηα, γξαθεία, θπιηθείν: 26,0 C DB/50% RH Δμσηεξηθφ θιηκαθνζηάζην: 27,0 C DB/50% RH Απνζήθε ηνηρνγξαθηψλ: 21,0 C DB/65% RH Απνζήθε εηθφλσλ : 20,0 C DB/50% RH Απνζήθε γιππηψλ : 23,0 C DB/50% RH Κε ην ζχζηεκα απηφ επηηπγράλνληαη νη επηζπκεηέο ζπλζήθεο γηα θάζε αλεμάξηεηε δψλε. Νη ΘΘΚ εγθαηαζηάζεθαλ ζην δεχηεξν ππφγεην θηηξίνπ πνπ θαηαζθεπάζηεθε δίπια ζηνλ παιηφ κχιν, γηα λα θηινμελήζεη ηα εξγαζηήξηα θαη ηηο απνζήθεο (εηθφλα 6.21.β). Νη θεληξηθνί αεξαγσγνί γηα ηνπο εθζεζηαθνχο ρψξνπο φδεπζαλ κέζα απφ ην έδαθνο, πέξαζαλ ζην ππφγεην ηνπ κχινπ θαη ζηε ζπλέρεηα φδεπζαλ ζηνπο εθζεζηαθνχο ρψξνπο θαη ηελ ππνδνρή. Κε ηνλ ηξφπν απηφ απνθεχρζεθε αθελφο ε θαηαζηξνθή ζηνηρείσλ ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ θαη αθεηέξνπ ε εκθαλήο φδεπζε ζηνηρείσλ ηεο εγθαηάζηαζεο ζην εμσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ, πνπ πηζαλφλ ζα δεκηνπξγνχζε αηζζεηηθά πξνβιήκαηα. Νη αεξαγσγνί κέζα ζηνπο εθζεζηαθνχο ρψξνπο νδεχνπλ εκθαλείο αιιά κε ηξφπν πνπ είλαη ζπκβαηνί κε ην θηίξην θαη ηελ ηζηνξία ηνπ (θπθιηθνί αεξαγσγνί, καχξνπ ρξψκαηνο) (εηθφλα 6.21.α). 114

125 Δηθφλα 6.20: Νξηδφληηα ηνκή ηνπ Βπδαληηλνχ Κνπζείνπ ηεο Βέξνηαο, ζηελ νπνία γίλεηαη εκθαλήο θαη ν ρψξνο πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλεο νη ΘΘΚ, θαζψο θαη ν ηξφπνο φδεπζεο ησλ αεξαγσγψλ, [30] Δηθφλα 6.21: (α) δεπζε αεξαγσγψλ ζην Βπδαληηλφ Κνπζείν Βέξνηαο. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο), (β) Απνζήθε ΘΘΚ Βπδαληηλνχ Κνπζείνπ. (Φση. Θ. Ξαπαθψζηαο) Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν αεξαγσγφο ζην εμσηεξηθφ θιηκαθνζηάζην, ην νπνίν θαηαζθεπάζηεθε κε ηξφπν ψζηε λα δίλεη ηελ εληχπσζε «ζηιφ» αιεπξφκπινπ (εηθφλα 6.22.α). Ρν θιηκαθνζηάζην απηφ, εμ νινθιήξνπ κε γπάιηλεο εμσηεξηθέο επηθάλεηεο, ιφγσ ησλ ηδηαίηεξα πςειψλ ςπθηηθψλ θαη ζεξκηθψλ θνξηίσλ, ηξνθνδνηείηαη κε αλεμάξηεηε ΘΘΚ. Ν θεληξηθφο αεξαγσγφο πξνζα- 115