Αφηγηματικές τεχνικές Ο αφηγητής με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία ονομάζεται:

Transcript

1 Ο αφηγητής και Η οπτική γωνία Αφηγηματικές τεχνικές Ο αφηγητής με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία ονομάζεται: Ομοδιηγητικός: Ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία με πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα ρόλο (αυτοδιηγητικός αφηγητής - αφήγηση σε α πρόσωπο) Ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας. Ετεροδιηγητικός : Ο αφηγητής δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται και, ως πρόσωπο ξένο προς την ιστορία, την παρουσιάζει σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση) Παντογνώστης αφηγητής: Ο αφηγητής βρίσκεται παντού και πάντοτε και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης, αλλά δεν μετέχει στη δράση, δεν είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Στον παντογνώστη αφηγητή αντιστοιχεί η αφήγηση χωρίς εστίαση (μηδενική), δεδομένου ότι αυτός δεν παρακολουθεί την αφήγηση από μια οπτική γωνία, αλλά είναι πανταχού παρών σαν ένας μικρός θεός. Ο αφηγητής με βάση το αφηγηματικό επίπεδο ονομάζεται: - Εξωδιηγητικός: αφηγείται την κύρια ιστορία είτε συμμετέχοντας είτε όχι. - Ενδοδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στην ιστορία και αφηγείται μια δεύτερη ιστορία. - Μεταδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στη δευτερεύουσα ιστορία (στη μετα-αφήγηση) και αφηγείται μια άλλη ιστορία. Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι) Οι αφηγηματικοί τρόποι θα πρέπει να διακρίνονται από τους εκφραστικούς τρόπους. Όταν αναζητούμε τους εκφραστικούς τρόπους, αναζητούμε ουσιαστικά το πώς λέγεται κάτι, τα σχήματα λόγου δηλαδή που χρησιμοποιεί ο γράφων. - Διήγηση - τριτοπρόσωπη Αφήγηση - Διάλογος - Περιγραφή - Σχόλια (παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών από τον αφηγητή, έξω από τη ροή της αφήγησης, που στοιχειοθετεί, όπως και η περιγραφή, μια επιβράδυνσή της). - Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος (η πιστή απόδοση σκέψεων, διαθέσεων ή συναισθημάτων σε γ πρόσωπο και σε παρωχημένο χρόνο. To τμήμα αυτό φαίνεται να ανήκει στην καθαρή αφήγηση, στην ουσία όμως εύκολα μετατρέπεται σε ευθύ λόγο). - Εσωτερικός μονόλογος (η απόδοση των σκέψεων ή συναισθημάτων σε α πρόσωπο και σε χρόνο ενεστώτα). ο αφηγητής, και ό,τι άλλο σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα της έκφρασής του. Η εστίαση (η απόσταση που παίρνει ο αφηγητής από τα πρόσωπα της αφήγησης) Ο χρόνος της αφήγησης Αφήγηση χωρίς εστίαση (ή μηδενική): Αφήγηση με εσωτερική εστίαση: Αφήγηση με εξωτερική εστίαση: Τρεις χρονικές τοποθετήσεις της αφήγησης σε σχέση με την ιστορία, είναι πιθανές: το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Με βάση αυτά τα χρονικά επίπεδα, η αφήγηση μπορεί να είναι τεσσάρων ειδών: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης αφηγητής) Αφηγητής > Πρόσωπα Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα Αφηγητής = Πρόσωπα Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα. Στην περίπτωση αυτή ο ήρωας δρα, χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να μάθει τις σκέψεις του (π.χ. αστυνομικά μυθιστορήματα) Αφηγητής < Πρόσωπα Η μεταγενέστερη αφήγηση. Είναι η πιο συχνή. Διηγούμαστε την ιστορία αφού έχει εξ ολοκλήρου συντελεστεί. Η προγενέστερη αφήγηση, που προηγείται της έναρξης της ιστορίας. Η ταυτόχρονη αφήγηση, της οποίας η εκφώνηση είναι σύγχρονη της ιστορίας. Η παρέμβλητη αφήγηση, όπου ο αφηγητής διηγείται μαζί με τα γεγονότα που συντελέστηκαν και τις σκέψεις που του έρχονται κατά τη στιγμή της γραφής.

2 H χρονική σειρά των γεγονότων Ευθύγραμμος : τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη χρονολογική τους σειρά Συχνά ο αφηγητής παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν ή αφηγείται ένα γεγονός που πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Τις παραβιάσεις αυτές τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις διακρίνουμε σε: Αναδρομικές αφηγήσεις (η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος - flash back) Πρόδρομες αφηγήσεις (ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα). Άλλες τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η ομαλή, φυσική χρονική σειρά: In medias res: (από το μέσο των πραγμάτων), τεχνική της αφήγησης σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής αρχίζει την ιστορία από το κρισιμότερο σημείο της πλοκής και, έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν γίνεται κουραστική. Εγκιβωτισμός: σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση που αποτελεί την αρχική ιστορία και υπάρχουν και μικρότερες, δευτερεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός. Παρέκβαση/παρέμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση: είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλλο θέμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου. Προϊδεασμός/προσήμανση: είναι η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη από τον αφηγητή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Προοικονομία: προετοιμάζει κατάλληλα το θεατή ή τον αναγνώστη για κάτι που πρόκειται να συμβεί ή να ακολουθήσει στη μελλοντική πορεία και εξέλιξη του μύθου. Ο ρυθμός της αφήγησης Επιτάχυνση: παρουσιάζει σύντομα γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια. Η επιβράδυνση: γεγονότα που έχουν μικρή διάρκεια στην πραγματικότητα παρουσιάζονται εκτεταμένα στην αφήγηση. (Η τεχνική με την οποία ο συγγραφέας διευρύνει το χρόνο της αφήγησης) Παράλειψη: κάποια γεγονότα δεν τα αναφέρει καθόλου, επειδή δεν σχετίζονται με την ιστορία. Περίληψη: παρουσιάζει συνοπτικά τα ενδιάμεσα γεγονότα. Έλλειψη ή αφηγηματικό κενό: ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δεν συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.

3 Αφηγηματικές τεχνικές στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη Η αφήγηση του διηγήματος δίνεται από έναν εξωδιηγητικό ετεροδιηγητικό αφηγητή. Ο αφηγητής αφηγείται μια ιστορία στην οποία δε συμμετέχει ο ίδιος. Έχουμε δηλαδή έναν μη δραματοποιημένο (απρόσωπο) αφηγητή που αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο. Η αφήγηση δίνεται χωρίς εστίαση (μηδενική εστίαση) που αντιστοιχεί με την αφήγηση από παντογνώστη αφηγητή και προσφέρει στον αφηγητή τη δυνατότητα να γνωρίζει κάθε τι που αφορά την ιστορία που αφηγείται, συμπεριλαμβανομένων και των πιο προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων των προσώπων της ιστορίας. Ο Παπαδιαμάντης πάντως φροντίζει ώστε η αφηγηματική φωνή να παραμένει ουδέτερη απέναντι στην ηρωίδα του κειμένου, δίνοντάς μας τα γεγονότα της ιστορίας χωρίς να κρίνει τις πράξεις της φόνισσας, αλλά και χωρίς να την υποστηρίζει. Ο αφηγητής μας παρουσιάζει τα γεγονότα όπως συνέβησαν, αφήνοντας τον αναγνώστη απολύτως ελεύθερο να αποφασίσει αν θα καταδικάσει την ηρωίδα ή αν θα βρει λόγους για να δικαιολογήσει τα εγκλήματά της. Ο ρυθμός της αφήγησης αποκτά, κυρίως κατά την τέλεση των φονικών και κατά τη διάρκεια της καταδίωξης της φόνισσας, σχεδόν συγχρονική διάσταση με τα διαδραματιζόμενα γεγονότα, καθώς ο αφηγητής εντάσσει διαλογικά μέρη που δημιουργούν ανά διαστήματα σκηνές, με το χρόνο της ιστορίας και το χρόνο της αφήγησης να εξισώνονται. Ακόμη και στην αρχή του κειμένου που η Φραγκογιαννού ξενυχτά για αρκετά μερόνυχτα στο πλάι του άρρωστου βρέφους, όπου ο αφηγητής σαφώς αδυνατεί να συγχρονίσει το χρόνο της ιστορίας με το χρόνο της αφήγησης, επιχειρεί εντούτοις να μας μεταδώσει την αίσθηση της αναμονής και της κοπιώδους επιτήρησης του βρέφους με την ένταξη στην αφήγηση αναδρομικών αφηγήσεων, οι οποίες αφενός εμπλουτίζουν τις γνώσεις του αναγνώστη για το παρελθόν και το ποιόν της ηρωίδας κι αφετέρου δημιουργούν την αίσθηση της πολύωρης αναμονής και του παγώματος της εξωτερικής δράσης. Ο χρόνος της αφήγησης, επομένως, δεν είναι ευθύγραμμος, καθώς στο κείμενο εντάσσονται αναδρομικές αφηγήσεις, οι οποίες αποτελούν εσωτερίκευση της δράσης μιας και δίνονται ως αναμνήσεις της ηρωίδας που ξενυχτά και μη έχοντας τη δυνατότητα να απασχολήσει διαφορετικά τις σκέψεις της, αφήνεται σε μια επίπονη περιπλάνηση στα γεγονότα του παρελθόντος. Η αφήγηση της ιστορίας δίνεται ως μίμηση, υπό την έννοια πως στους αφηγηματικούς τρόπους συνυπάρχουν η αφήγηση, η περιγραφή αλλά και οι διάλογοι, που δίνουν μεγαλύτερη ζωντάνια στο κείμενο και παράλληλα απομακρύνουν για λίγο την αφηγηματική φωνή από το προσκήνιο. Σ ένα διήγημα μάλιστα τόσο έκδηλα ψυχογραφικό δε θα μπορούσαν να λείπουν οι στιγμές που ακούμε τις σκέψεις της ηρωίδας εν είδει εσωτερικού μονολόγου, που φωτίζουν έστω και πρόσκαιρα τις εσωτερικές διεργασίες μιας σκοτεινής ψυχής. Το διήγημα ενέχει στοιχεία ρεαλισμού αλλά και νατουραλισμού. Τα στοιχεία ρεαλισμού που βρίσκουμε στη Φόνισσα είναι: α) η προσπάθεια του συγγραφέα να αποτυπώσει με αληθοφανή τρόπο τα γεγονότα που έχει επιλέξει, καθιστώντας την ιστορία του όσο το δυνατό πιο πιστευτή, β) η καταγραφή των γεγονότων χωρίς τη δική του συναισθηματική εμπλοκή. Παρατηρούμε, δηλαδή, πως ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζει τη δράση της Φόνισσας χωρίς να κρίνει ή να επικρίνει τις πράξεις. Μας παρουσιάζει τα γεγονότα όπως συνέβησαν, με αντικειμενικότητα, επιτρέποντας στα ίδια τα γεγονότα να επηρεάσουν τον αναγνώστη και να του δημιουργήσουν εντυπώσεις, γ) στο κείμενο διαπιστώνουμε την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στις κοινωνικές συνθήκες, όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί στα χρόνια του, δ) η ηρωίδα της ιστορίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό τύπο της εποχής της, υπό την έννοια πως είναι μια γυναίκα βασανισμένη που έχει περάσει όλη της τη ζωή στη φτώχεια και έχει διαμορφωθεί ουσιαστικά μέσα στα πλαίσια της τότε κοινωνίας. Τα στοιχεία νατουραλισμού που εντοπίζουμε στο διήγημα είναι τα εξής: α) Ο συγγραφέας μελετά την ηθική συμπεριφορά της ηρωίδας του κι επιχειρεί να καταδείξει ότι είναι αποτέλεσμα τόσο εξωτερικών δυνάμεων (κοινωνικής καταπίεσης, οικονομικής ανέχειας) που περιορίζουν την ελευθερία της και επηρεάζουν καταλυτικά τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς της, όσο και εσωτερικών παρορμήσεων (σκληρότητας, μοχθηρότητας) που της αφαιρούν την ιδιότητα του λογικού και ηθικού όντος και την οδηγούν στην ακραία συμπεριφορά της, η οποία σαφώς δεν μπορεί να αιτιολογηθεί μόνο από τις εξωτερικές συνθήκες, καθώς πολλές γυναίκες της εποχής έζησαν σε παρόμοιες συνθήκες αλλά δεν έφτασαν βέβαια στη διάπραξη κατά συρροή δολοφονιών. β) Το θέμα του διηγήματος που είναι ιδιαίτερα προκλητικό, καθώς μια γυναίκα που δολοφονεί μικρά κορίτσια, μαζί και την εγγονή της, αποτελεί ένα ολότελα ξεχωριστό θέμα για τη νεοελληνική λογοτεχνία. γ) Η παρουσίαση από τον αφηγητή με λεπτομέρειες των εγκλημάτων της φόνισσας, καθώς και η αναλυτική αποτύπωση των συνθηκών που την οδήγησαν στις αποτρόπαιες πράξεις της. δ) Η ηρωίδα του διηγήματος που είναι καταπιεσμένη από μια κοινωνία που επιβαρύνει αδικαιολόγητα τις γυναίκες και η οποία, κρινόμενη από τις πράξεις της, μοιάζει ψυχικά ασθενής. ε) Ο αφηγητής παρουσιάζει τις πιο αρνητικές και άσχημες καταστάσεις της ζωής, παρουσιάζοντας την πραγματικότητα γυμνή, χωρίς καμία προσπάθεια για ωραιοποίηση ή συγκάλυψη των αποκρουστικών πλευρών της, χωρίς πρόσθετα σχόλια ή συναισθηματισμούς.

4 Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Το σπίτι του Παπαδιαμάντη, όπως το συναντούμε σήμερα, 90 και πλέον χρόνια από την κοίμησή του, παραπέμπει σ αυτό που υπήρξε ο ίδιος. Ένας τόπος καρτερίας, ταπεινότητας και θαλπωρής, αλλά συνάμα τόπος πενίας και στέρησης και πόνου. Ένας τόπος σημαδεμένος και φορτωμένος με τα πάθια και τους καημούς του κόσμου τούτου. Το σπίτι του Παπαδιαμάντη, μουσείο πια, υποδέχεται τρυφερά το πλήθος που το επισκέπτεται. Με την αγάπη και τη θαλπωρή αυτών που το κατοίκησαν. Από κάπου λες και προβάλλει ο πατήρ Αδαμάντιος Εμμανουήλ, ο κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης λίγο πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια και οι αδελφές του, που απέμειναν μόνες κι ανύπαντρες στο θλιβερό σπίτι, η Χαρίκλεια, η Σοφούλα κι η Κυρατσούλα. «Η ΦΟΝΙΣΣΑ» %CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82- %CF%80%CE%B1%CF%80%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CF %84%CE%B7%CF%82-%CE%B7- %CF%86%CF%8C%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%83%CE%B1_people Η Φόνισσα, από τα καλύτερα έργα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, είναι ένα εκτενές διήγημα (νουβέλα). Είναι γραμμένη στο πνεύμα του ρεαλισμού με έκδηλα όμως στοιχεία νατουραλισμού. Η επιλογή ως ηρωίδας μιας γυναίκας που προχωρά σε αλλεπάλληλες δολοφονίες κοριτσιών με την πεποίθηση πως επιτελεί θεάρεστο έργο, εντάσσει το κείμενο αυτό στα νατουραλιστικά έργα, όπου κυρίαρχα στοιχεία είναι: «η επιλογή ιδιαίτερα προκλητικών θεμάτων από το περιθώριο της κοινωνικής ζωής. Οι ήρωες του νατουραλισμού είναι οι απόκληροι και τα θύματα της κοινωνίας, οι καταπιεσμένοι και οι αδικημένοι, άτομα του υπόκοσμου, ψυχικά και σωματικά άρρωστοι κτλ. Ερωτήσεις σχολικού βιβλίου Η Φραγκογιαννού φτάνει στην εγκληματική ιδέα της βρεφοκτονίας (στο κεφ. Ε ) ύστερα από εμπειρίες και εσωτερικές διεργασίες που δίνονται στα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του έργου. Με βάση τα αποσπάσματα και τις περιληπτικές πληροφορίες να διερευνήσετε τα αίτια που συντείνουν στη διαμόρφωση της παράλογης ιδέας της και να τα εκθέσετε σε συνεχή λόγο. Τα αίτια αυτά θα τα αναζητήσετε κυρίως; α) Στις ατομικές της εμπειρίες β) Στο κοινωνικό περιβάλλον της (οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, κυρίαρχες αντιλήψεις) γ) Στο χαρακτήρα της δ) Στην κατάσταση που ζει τώρα δίπλα στο άρρωστο βρέφος και στη λεχώνα κόρη της; Η Φραγκογιαννού ξενυχτώντας δίπλα στο άρρωστο εγγόνι της θυμάται όλα όσα έχει περάσει απ όταν ήταν μικρή κι αισθάνεται μεγάλη πίκρα για τις ταλαιπωρίες και τις κακοτυχίες της ζωής της. Όπως κάθε γυναίκα εκείνης της εποχής, έχει πέρασει όλα της τα χρόνια υπηρετώντας και φροντίζοντας τα μέλη της οικογένειάς της, στα παιδικά χρόνια της τους γονείς της, στη συνέχεια τον άντρα και τα παιδιά της και κατόπιν τα εγγόνια της. Η σκληρή αυτή μοίρα έχει επηρεάσει καταλυτικά όχι μόνο την ψυχοσύνθεσή της αλλά και τις σκέψεις της για τα θηλυκά παιδιά, τα οποία θεωρεί άτυχα και καταδικασμένα να υποφέρουν όπως κι εκείνη. Η Χαδούλα, επιπλέον, μεγάλωσε με μια αυστηρή μητέρα που θεωρούνταν μια από τις στρίγγλες της εποχής της, αποκτώντας έτσι ένα ιδιαιτέρως κακό πρότυπο, το οποίο τελικά ακολούθησε στην προσωπική της ζωή. Άλλωστε, όταν η Χαδούλα παντρεύτηκε οι γονείς της, της έδωσαν ελάχιστη προίκα σε σχέση με την περιουσία που κράτησαν για τα αγόρια της οικογένειας, πιστοποιώντας έτσι την αίσθηση της αδικίας που είχε ήδη αρχίσει να δημιουργείται μέσα της. Η Φραγκογιαννού θα δημιουργήσει τη δική της οικογένεια έχοντας ως επιβαρυντικούς παράγοντες όχι μόνο τις πικρές εμπειρίες από την ως τότε ζωή της κι από τη στάση των γονιών της απέναντί της, αλλά και τη γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε στην τότε ελληνική κοινωνία. Η φτώχια και η ανέχεια που μάστιζαν τις περισσότερες οικογένειες καθιστούσαν την επιβίωση δύσκολη και ιδίως αρνητική για τα θηλυκά παιδιά που αποτελούσαν για τους γονείς μια επιπλέον υποχρέωση, μιας κι έπρεπε να τα προικίσουν προκειμένου να τα αποκαταστήσουν. Η Φραγκογιαννού έχοντας ήδη αρνητική εικόνα για τη μοίρα των γυναικών, αντιμετωπίζει πλέον τα θηλυκά παιδιά ως ανεπιθύμητο βάρος που περισσότερο δυσκολεύουν τη ζωή των γονιών τους παρά τους προσφέρουν κάποια βοήθεια ή χαρά. Οι εμπειρίες, βέβαια, που έζησε η Φραγκογιαννού, όπως και η γενικότερη κοινωνική κατάσταση, αποτελούσαν κοινό παράγοντα για τις περισσότερες γυναίκες εκείνης της εποχής και δεν μπορούν να εξηγήσουν επαρκώς πώς ο μισογυνισμός της Χαδούλας τράπηκε σε φονική διάθεση κι εν τέλει εκδηλώθηκε με το πνίξιμο της εγγονής της. Το στοιχείο, επομένως, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις αποτρόπαιες πράξεις της ήταν η ιδιαίτερη

5 προσωπικότητά της, καθώς η Φραγκογιαννού είχε εξελιχθεί σε μια σκληρή γυναίκα που δε δίσταζε να εκφράζει την περιφρόνηση και την απέχθεια που αισθανόταν για τα θηλυκά παιδιά. Η αρνητική εικόνα που είχε για τον εαυτό της και το μίσος που αισθανόταν απέναντι στους γονείς της και την κοινωνία που την είχαν καταδικάσει σε μια ζωή ταλαιπωρίας και κακοπέρασης, εκδηλωνόταν με μια διαρκώς αυξανόμενη αντιπάθεια για τα κορίτσια. Εκείνο, δηλαδή, που η Φραγκογιαννού ευχόταν για τον εαυτό της -να μην είχε καν γεννηθεί- αρχίζει να πιστεύει πως αποτελεί την ιδανική διέξοδο για τα φτωχά κορίτσια που συναντά στον περίγυρό της. Το στοιχείο, πάντως, που αποτέλεσε το τελικό ερέθισμα για να περάσει η Φραγκογιαννού από τα λόγια μίσους στη δολοφονική πράξη, ήταν οι συνεχείς νύχτες δίχως ύπνο πλάι στην άρρωστη εγγονή της. Η έλλειψη ύπνου, οι αναμνήσεις από τη ζωή της, αλλά και η μίζερη ζωή της κόρης της με τον φτωχό μαραγκό που είχε παντρευτεί, κορυφώνουν σταδιακά την απέχθεια που αισθάνεται η Φραγκογιαννού για την άδικη μοίρα των γυναικών. Η ηρωίδα σκεπτόμενη τα δικά της βάσανα και βλέποντας το άρρωστο παιδί να παλεύει με την ασθένειά του, αρχίζει να συνειδητοποιεί πως είναι παράλογο να θέλει να κρατήσει στη ζωή το κοριτσάκι αυτό, για το οποίο το μέλλον επιφυλάσσει μόνο πίκρες και δυστυχία. Η θολωμένη από την αϋπνία κρίση της, η αγανάκτηση και ο πόνος που ξύπνησαν μέσα της μετά από τον απολογισμό της μέχρι τότε ζωής της, καθώς και η φτώχια της κόρης της, ωθούν τη Φραγκογιαννού σ ένα μοιραίο, για την εγγονή της, συμπέρασμα. Ο θάνατος είναι προτιμότερος από μια ζωή δυστυχίας. Η ιδέα που διακατέχει τη Φραγκογιαννού και οι πράξεις της έρχονται σε αντίθεση με τις θρησκευτικές και ηθικές αντιλήψεις, είναι αποτρόπαια εγκλήματα. Πώς η Φραγκογιαννού γεφυρώνει μέσα της αυτό το χάσμα; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο. Η Φραγκογιαννού προτού ξεκινήσει τη φονική της δραστηριότητα εξέφραζε ήδη με εμφατικό τρόπο τα αρνητικά της συναισθήματα για τα κορίτσια. «Όταν μάλιστα η μήτηρ της ήκουε περί αρρώστιας μικρών κορασίδων είχεν ακουσθή, σείουσα την κεφαλήν, να λέγη: Σα σ' ακούω γειτόνισσα!... «Δεν είναι χάρος, δεν είναι βράχος;» επειδή συνήθιζε πολύ συχνά να εκφράζεται με παροιμίας λίαν εκφραστικάς. Και άλλοτε πάλιν την ήκουσαν να δογματίζη ότι ο άνθρωπος δεν συμφέρει να κάμνη πολλά κορίτσια, και ότι το καλύτερον είναι να μη πανδρεύεται κανείς. Η δε συνήθως ευχή της προς τα μικρά κοράσια ήτο «να μη σώσουν!... Να μην πάνε παραπάνω!» Η Φραγκογιαννού, κάθε φορά που άκουγε ότι κάποιο κορίτσι ήταν άρρωστο ευχόταν να πεθάνει αντί να θεραπευτεί. Η παροιμιώδης έκφραση που συνήθιζε η Χαδούλα να διατυπώνει «Σα σ ακούω», σήμαινε μακάρι, και συνόδευε κάθε άκουσμα ασθένειας κοριτσιού, εννοώντας «μακάρι να πεθάνει». Ενώ, δε δίσταζε να εκφράζει και με μεγαλύτερη σαφήνεια τις σκέψεις της, ευχόμενη να μη σώσουν τα ασθενή κορίτσια. Η αρνητική αυτή διάθεση της ηρωίδας θα εξελιχθεί σταδιακά, φτάνοντας τη νύχτα που θα σκοτώσει την εγγονή της στην πεποίθηση πως ίσως θα έπρεπε οι άνθρωποι να βοηθούν το έργο του θανάτου, απαλλάσσοντας τις φτωχές οικογένειες από τα κορίτσια και τα κορίτσια από τη γεμάτη βάσανα ζωή που τα περίμενε. Η Φραγκογιαννού, δηλαδή, θα διαπράξει το πρώτο της έγκλημα πιστεύοντας πως προσφέρει ευεργεσία τόσο στην κόρη της όσο και στην εγγονή της, την οποία γλίτωνε από μια ζωή δυστυχίας. Η ηρωίδα βέβαια, δε θα κατορθώσει να ξεφύγει από τις τύψεις και τις ενοχές για την απεχθή πράξη της γι αυτό και θα ζητήσει ένα θεϊκό σημάδι ως έγκριση για την πράξη της. Η τυχαία συνάντηση με τα μικρά κορίτσια του Γιάννη του Περιβολά θα ερμηνευθεί από τη Φραγκογιαννού ως το σημάδι που περίμενε και θα προχωρήσει έτσι σε μια ακόμη δολοφονική πράξη, συνεχίζοντας να πιστεύει πως διαπράττει κάτι το θεάρεστο: «Να!... μου έδωκε το σημείο ο Άις-Γιάννης, είπε μέσα της, σχεδόν ακουσίως η Φραγκογιαννού, άμα είδε τα δύο θυγάτρια... Τί λευθεριά θα της έκαναν της φτωχιάς, της Περιβολούς, ανίσως έπεφταν μες στη στέρνα κ' εκολυμπούσαν!» Η Φραγκογιαννού, επομένως, εκλογικεύει τις αποτρόπαιες πράξεις της, ερμηνεύοντάς τες ως ευεργεσία απέναντι στις φτωχές οικογένειες, καθώς τις απαλλάσσει από τη δυσβάσταχτη υποχρέωση να προικίσουν τα κορίτσια τους. Η ηρωίδα δεν λαμβάνει υπόψη της το γεγονός ότι αφαιρεί ανθρώπινες ζωές και πως αυτό αποτελεί μια ανήθικη και εντελώς αντιχριστιανική πράξη, μιας και είναι πεπεισμένη πως η ζωή που περιμένει τα μικρά αυτά κορίτσια θα είναι μαρτυρική. Ο συγγραφέας σχολιάζοντας την ιδέα της Φραγκογιαννούς λέει: «Άρχισε πράγματι να ψηλώνει ο νους της. Είχε παραλογίσει επιτέλους. Επόμενον ήτο, διότι είχε εξαρθεί εις ανώτερα ζητήματα». Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα αυτού του σχολίου; Επίσης: πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα της τελευταίας παραγράφου: «Η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατον... της ανθρωπίνης δικαιοσύνης» Η Χαδούλα τις άγρυπνες νύχτες που πέρασε πλάι στην άρρωστη εγγονή της είχε αρχίσει έναν επώδυνο απολογισμό της ζωής της και είχε συνειδητοποιήσει πως η μοίρα της υπήρξε πάντοτε σκληρή. Η ζωή τόσο της ίδιας όσο και κάθε άλλη γυναίκας εκείνη την εποχή ήταν ένας διαρκής αγώνας μέσα στη φτώχεια και τη μιζέρια, ένας αγώνας όμως που δεν τύχαινε αναγνώρισης και εκτίμησης από κανέναν. Οι σκέψεις αυτές σχετικά με τη ζωή των γυναικών και σχετικά με το κατά πόσο άξιζε εν τέλει μια γυναίκα να υποβάλλει τον εαυτό της σε όλη αυτή την ταλαιπωρία, όπως ήταν λογικό, είχαν κλονίσει τη Φραγκογιαννού. Η εναγώνια προσπάθεια της ηρωίδας να βρει δικαίωση στη ζωή της αποτελούσε μια αναζήτηση που

6 ήταν εκ των πραγμάτων καταδικασμένη, μιας και το μόνο συμπέρασμα στο οποίο θα μπορούσε να καταλήξει η Χαδούλα ήταν πως η ζωή της δεν ήταν παρά ένας μάταιος αγώνας απέναντι σε μια κοινωνία κατά βάση εχθρική απέναντι στις γυναίκες. Ήταν αναμενόμενο, επομένως, η επίμονη εξέταση των συνθηκών της ζωής της να την ταράξει και να ξυπνήσει μέσα της όλη την πίκρα, την αγανάκτηση και το μίσος που για χρόνια συσσωρευόταν μέσα της. «Η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατο εις το πέραμα του Αγίου Σώστη, εις τον λαιμόν τον ενώνοντα τον βράχον του ερημητηρίου με την ξηράν, εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης.» Η Φραγκογιαννού στην προσπάθειά της να περάσει στον Άγιο Σώστη για να ζητήσει τη βοήθεια του παπά Ακάκιου, πνίγεται. Ο θάνατός αυτός που αποτελεί έναν ειρωνικό επίλογο για τη γυναίκα που έπνιξε τόσα αθώα κορίτσια, επήλθε ανάμεσα στη θεία και την ανθρώπινη δικαιοσύνη, υπό την έννοια πως η Φραγκογιαννού δεν έπεσε στα χέρια των διωκτών της, ώστε να τιμωρηθεί από την πολιτεία για τα αποτρόπαια εγκλήματά της, ούτε όμως κατόρθωσε να φτάσει στον πατέρα Ακάκιο, ώστε να της δοθεί η ευκαιρία να εξομολογηθεί τα εγκλήματά της και ίσως να φτάσει στην πολυπόθητη μετάνοια. Η Φραγκογιαννού, επομένως, δεν αντιμετώπισε ούτε τη σκληρότητα της ανθρώπινης τιμωρίας ούτε τη λυτρωτική επαφή με τη θεία δικαιοσύνη, όπου θα είχε την ευκαιρία να αποζητήσει την πνευματική, έστω, εξιλέωση για τις πράξεις της. Η Φραγκογιαννού πνίγεται, βρίσκοντας έτσι έναν ταιριαστό θάνατο και μια δίκαιη τιμωρία, για τα κοριτσάκια που έπνιξε. Όπως είδατε στην εισαγωγή, η «Φόνισσα» θεωρείται «δυνατό ψυχογραφικό έργο». Σ αυτήν παρατηρούμε επίσης ένα από τα κύρια γνωρίσματα της συγγραφικής τέχνης του Παπαδιαμάντη, το ρεαλισμό. Να επαληθεύσετε τις παρατηρήσεις αυτές με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο. Η Φόνισσα χαρακτηρίζεται ως ψυχογραφικό έργο, μιας και ο Παπαδιαμάντης παρακολουθεί στενά τις ψυχολογικές διακυμάνσεις της ηρωίδας του, δίνοντάς μας με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο τις σκέψεις και τα συναισθήματά της καθώς περνά από την πίκρα για τη δική της ζωή, στη μοιραία διαπίστωση πως τα κορίτσια δεν θα έπρεπε καν να γεννιούνται και πως όσα γεννήθηκαν είναι προτιμότερο να πεθάνουν. «Επί πολλάς νύκτας, η Φραγκογιαννού δεν είχε δώσει ύπνον εις του οφθαλμούς της, ουδέ εις τα βλέφαρά της νυσταγμόν, αγρυπνούσα πλησίον του μικρού πλάσματος, το οποίον ουδ' εφαντάζετο ποίους κόπους επροξένει εις τους άλλους, ουδέ πόσα βάσανα έμελλε να υποφέρη, εάν επέζη, και αυτό. Και δεν ήτο ικανόν να αισθανθή καν την απορίαν, την οποίαν μόνη η μάμμη διετύπωνε κρυφίως μέσα της: «Θε μου, γιατί να έλθη στον κόσμο κι αυτό;» Η Φραγκογιαννού για πολλές νύχτες δεν κοιμάται καθόλου, μένοντας δίπλα στο άρρωστο εγγόνι της, όπως όφειλε και όπως ήταν αναμενόμενο από αυτή. Η κούραση επιτείνει τις καταθλιπτικές της τάσεις, εντείνει την απέχθεια που έχει για την ίδια της τη ζωή και αρχίζει να θρέφει την ιδέα της πως το άρρωστο αυτό κορίτσι δε θα έπρεπε να έχει γεννηθεί. Ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει πως οι σκέψεις αυτές της ηρωίδας προϋπήρχαν βέβαια και συχνά οι γύρω της την είχαν ακούσει να διατυπώνει ιδιαιτέρως σκληρές απόψεις για τα θηλυκά παιδιά: «Τι να σας πω!... Έτσι του 'ρχεται τ' ανθρώπου, την ώρα που γεννιώνται, να τα καρυδοπνίγη!... Ναι μεν το είπεν, αλλά βεβαίως δεν θα ήτο ικανή να το κάμη ποτέ... Και η ιδία δεν το επίστευε.». Καθώς όμως συνεχίζει να ξενυχτά δίπλα στο εγγόνι της, οι σκέψεις αυτές αποκτούν όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα μέσα της, μέχρι τη στιγμή που η Φραγκογιαννού περνά από τα λόγια στις πράξεις και πνίγει το άρρωστο μωρό. Ο Παπαδιαμάντης θα παρακολουθήσει το ξέσπασμα των τύψεων για την πράξη αυτή, καθώς και την εκλογίκευσή της, με τη Φραγκογιαννού να πιστεύει πια πως η πράξη της όχι μόνο δεν είναι εγκληματική, αλλά αποτελεί κιόλας θεάρεστο έργο, εφόσον απαλλάσσει τους φτωχούς γονείς από τα κορίτσια. Με παρόμοιο τρόπο ο συγγραφέας μας παρέχει πληροφορίες για κάθε συναισθηματική εναλλαγή της ηρωίδας του, δημιουργώντας έτσι ένα από τα καλύτερα ψυχογραφικά του έργα. Τα στοιχεία ρεαλισμού που βρίσκουμε στη Φόνισσα είναι: α) η προσπάθεια του συγγραφέα να αποτυπώσει με αληθοφανή τρόπο τα γεγονότα που έχει επιλέξει, καθιστώντας την ιστορία του όσο το δυνατό πιο πιστευτή, β) η καταγραφή των γεγονότων χωρίς τη δική του συναισθηματική εμπλοκή. Παρατηρούμε, δηλαδή, πως ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζει τη δράση της Φόνισσας χωρίς να κρίνει ή να επικρίνει τις πράξεις. Μας παρουσιάζει τα γεγονότα όπως συνέβησαν, με αντικειμενικότητα, επιτρέποντας στα ίδια τα γεγονότα να επηρεάσουν τον αναγνώστη και να του δημιουργήσουν εντυπώσεις, γ) στο κείμενο διαπιστώνουμε την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στις κοινωνικές συνθήκες, όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί στα χρόνια του, δ) η ηρωίδα της ιστορίας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό τύπο της εποχής της, υπό την έννοια πως είναι μια γυναίκα βασανισμένη που έχει περάσει όλη της τη ζωή στη φτώχεια και έχει διαμορφωθεί ουσιαστικά μέσα στα πλαίσια της τότε κοινωνίας.

7 Ο θεσμός της προίκας στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη Η προίκα αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς της ελληνικής κοινωνίας. Στην πορεία μάλιστα προβλεπόταν και από το νόμο, ως μία βοήθεια προς τη γυναίκα ώστε να μην εξαρτάται πλήρως από τον άντρα της, αλλά και ως μέσο ενίσχυσης του άντρα για να αντιμετωπίσει τα οικονομικά βάρη του γάμου, νόμος που καταργήθηκε το 1983, χωρίς να θέσει τέρμα στο θεσμό αυτό, καθώς οι γονείς συνηθίζουν ακόμη και σήμερα να ενισχύουν οικονομικά το νέο ζευγάρι. Στο πλαίσιο της Φόνισσας η προίκα έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για την ίδια την ηρωίδα, όσο και για τα γενικότερα κοινωνικά μηνύματα της νουβέλας. Η ηρωίδα θα λάβει από τους γονείς της μια ασήμαντη προίκα, σε αντίθεση με τα αδέρφια της που θα πάρουν τα καλύτερα χτήματα και νεόχτιστα σπίτια. Το γεγονός αυτό θα πικράνει βαθύτατα τη Φραγκογιαννού, αφενός γιατί καθιστούσε σαφή την προτίμηση των γονιών της για τα αγόρια της οικογένειας και αφετέρου γιατί σήμανε έναν υποδεέστερο γαμπρό για τη Χαδούλα. Θα πρέπει, άλλωστε, να έχουμε υπόψη μας πως για να διεκδικήσει μια γυναίκα έναν «καλό» γαμπρό, όφειλε να προσφέρει και μια αντίστοιχα πλούσια προίκα. Όσο μικρότερη ήταν η προίκα της νύφης, τόσο φτωχότερος και ο σύζυγος που της αναλογούσε. Η σημασία της προίκας, σε προσωπικό επίπεδο για την ηρωίδα, θα επανέλθει στο κλείσιμο της ιστορίας, καθώς τα τελευταία λόγια της φόνισσας και η τελευταία εικόνα που αντίκρισε αφορούσαν το προικιό της, τον αγρό δηλαδή που της είχαν δώσει οι γονείς της, όταν την πάντρεψαν. Στο σημείο αυτό υπάρχει μια εξαιρετικά πικρή ειρωνεία, υπό την έννοια πως «το προικιό» της φόνισσας, αυτό το ελάχιστο από την πατρική περιουσία που της αναλογούσε, ήταν αυτό που την οδήγησε σ ένα φτωχό γάμο και την καθήλωσε σε μια ζωή δυστυχίας και βασανισμού, φτάνοντάς τη στα τελευταία της χρόνια μέχρι τον παραλογισμό. Είναι πολύ πιθανό πως η ζωή της Χαδούλας θα μπορούσε να ήταν πολύ διαφορετική αν οι γονείς της, της είχαν κανονίσει έναν καλύτερο γάμο και της είχαν δώσει μεγαλύτερο μερίδιο από την περιουσία τους. Ας μην παραβλέπουμε, άλλωστε, πως η φονική δραστηριότητα της Χαδούλας αποτέλεσε ένα ξέσπασμα μετά από μια ζωή μέσα στην οικονομική εξαθλίωση, τη μιζέρια και τους συνεχείς κόπους. Πέρα πάντως από το ιδιαίτερο νόημα που λαμβάνει η προίκα για την ίδια τη φόνισσα, ο θεσμός αυτός διατρέχει την ιστορία και ως ένα βασικό κοινωνικό ζήτημα. Σε μια περιοχή της περιφέρειας, όπου η πλειονότητα των κατοίκων είναι φτωχοί και με δυσκολία επιβιώνουν, η υποχρέωση να προικίσουν τα κορίτσια τους είναι δυσβάσταχτη. Όταν σε μια οικογένεια υπάρχουν 3-4 κορίτσια είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους γονείς να εξασφαλίσουν μια αξιοπρεπή προίκα για όλα τους τα παιδιά. Αυτή τη δυσκολία λοιπόν στηλιτεύει η φόνισσα κάθε φορά που μαθαίνει για οικογένειες που έχουν αποκτήσει πολλά κορίτσια, λέγοντας πως θα ήταν προτιμότερο να μη γεννιούνται θηλυκά παιδιά ή τουλάχιστον να τα πνίγουν με το που γεννιούνται. Ο θεσμός της προίκας αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά στοιχεία της κοινωνικής διάκρισης εις βάρος των γυναικών, δημιουργεί μια ιδιαίτερα επιβαρυντική υποχρέωση για τις οικογένειες και τελικά ωθεί τους φτωχούς ανθρώπους να θεωρούν τα κορίτσια ανεπιθύμητα. Ενώ θα έπρεπε να λειτουργεί ως μια κίνηση ενίσχυσης για το νέο ξεκίνημα του κοριτσιού, λόγω των εξαιρετικά δύσκολων οικονομικών συνθηκών, κατέληξε να αποτελεί ένα ανεπιθύμητο βάρος για τους γονείς. Πώς θα χαρακτηρίζατε τη Φραγκογιαννού; Οι δύσκολες προσωπικές εμπειρίες της Φραγκογιαννούς, που έχει περάσει τη ζωή της να υπηρετεί τους άλλους, η αίσθηση ότι οι δικοί της την αδίκησαν δίνοντάς της μιαν ασήμαντη προίκα, η φτώχεια και η μίζερη διαβίωσή της, το γεγονός ότι ακόμη και τώρα που έχει φτάσει στα εξήντα της χρόνια συνεχίζει να υπηρετεί την οικογένειά της, έχουν συμβάλλει αρνητικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της. Έτσι, η φόνισσα παρουσιάζεται ως μια γυναίκα εξαιρετικά σκληρή, χωρίς ευαισθησίες και συναισθηματισμούς. Διακατέχεται από έντονο μισογυνισμό, καθώς σε όλα τα θηλυκά παιδιά βλέπει τη δική της επίπονη πορεία. Για τη Φραγκογιαννού δεν υπάρχει τίποτε το θετικό στη ζωή μιας γυναίκας, γι' αυτό και θεωρεί προτιμότερο να μη γεννιούνται καν κορίτσια. Εδώ γίνεται βέβαια σαφές πως η Φραγκογιαννού προβάλλει στα μικρά κορίτσια την απόλυτα αρνητική εικόνα που έχει η ίδια για τον εαυτό της. Η έντονη, αλλά ανομολόγητη επιθυμία της να μην είχε γεννηθεί η ίδια, αντικατοπτρίζεται στον τρόπο με τον οποίο βλέπει τα θηλυκά παιδιά. Γι' αυτό άλλωστε όταν εκφράζεται θετικά για τα αρσενικά παιδιά, εκφράζει έμμεσα τη σκέψη πως η ζωή της θα ήταν σαφώς καλύτερη αν δεν ήταν γυναίκα. Η φόνισσα είναι επιπλέον κυνική καθώς, χωρίς να λαμβάνει καθόλου υπόψη της τα συναισθήματα των γονιών θεωρεί πως ο θάνατος των κοριτσιών θα αποτελέσει γι' αυτούς μια μεγάλη ανακούφιση. Πίσω βέβαια από τη σκληρότητα και την απανθρωπιά της φόνισσας κρύβεται ένας άνθρωπος εξαιρετικά πληγωμένος, που πέρασε μια ζωή γεμάτη βάσανα και πίκρες. Στοιχείο που δεν την αθωώνει βέβαια αλλά μας βοηθά να κατανοήσουμε τη μεγάλη σημασία που έχουν τα βιώματα και οι εμπειρίες του ανθρώπου στην τελική διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.

8 Τι παρατηρείτε σχετικά με τη γλώσσα του Παπαδιαμάντη στο κείμενο «Η Φόνισσα» και τι προσδίδουν στο κείμενο οι γλωσσικές του επιλογές; Στους διαλόγους χρησιμοποιεί την ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα πολλές φορές και με τους σκιαθίτικους ιδιωματισμούς. Στην αφήγηση χρησιμοποιεί την καθαρεύουσα με πρόσμειξη όμως στοιχείων της δημοτικής. Στις περιγραφές χρησιμοποιεί μια προσεγμένη και αμιγή καθαρεύουσα. Με τη χρησιμοποίηση της δημοτικής και των τοπικών ιδιωματισμών ο συγγραφέας μας δημιουργεί την αίσθηση ότι ακούμε πράγματι τα λόγια των απλών ανθρώπων του νησιού. Θα ήταν παράδοξο άλλωστε να χρησιμοποιούν οι ήρωες της ιστορίας την καθαρεύουσα στη μεταξύ τους επικοινωνία, αφενός γιατί δεν έχουν την αντίστοιχη μόρφωση κι αφετέρου γιατί η καθαρεύουσα δεν είχε περάσει ποτέ στην καθημερινή επικοινωνία του λαού. Με την εναλλαγή καθαρεύουσας δημοτικής επιτυγχάνεται συνάμα η ανάδειξη του πλούτου της ελληνικής γλώσσας και ως ένα βαθμό πιστοποιείται η στενή σχέση ανάμεσα στους δύο αυτούς γλωσσικούς τύπους. Θα πρέπει πάντως να έχουμε υπόψη μας πως ο Παπαδιαμάντης ακολουθεί την πεζογραφική παράδοση των ιστορικών μυθιστορημάτων όπου η εναλλαγή ανάμεσα στους γλωσσικούς τύπους σηματοδοτούσε την εναλλαγή ανάμεσα στη φωνή του αφηγητή και στο λόγο των προσώπων. Με την καθαρεύουσα εκφερόταν ο αφηγηματικός λόγος και με τη δημοτική τα λόγια των ηρώων. Να βρεθούν χωρία στη Φόνισσα όπου φαίνεται η επίδραση του ρεαλισμού και του νατουραλισμού. Το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου είναι ρεαλιστικό, υπό την έννοια ότι αποτελεί μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας. Οποιοδήποτε σημείο αποδίδει απλές καθημερινές στιγμές είναι ρεαλιστικό. Παράδειγμα: "«Ας πάω στον μπαχτσέ του Γιάννη, να του γυρέψω κανένα μάτσο κρομμύδια, ή κανένα μαρούλι, να με φιλέψη... Τί θα χάσω;» Συγχρόνως, ανεπόλησεν την στιγμήν εκείνη, ό,τι προ ημερών είχεν ακούσει ότι η γυναίκα του Γιάννη του Περιβολά ήτον άρρωστη. Ηννόει αν αύτη ευρίσκετο τώρα εις την καλύβην την εντός του κήπου, παρά την είσοδον, ή αν ενοσηλεύετο εις την πόλιν. Αλλ' επειδή ο κηπουρός ο ίδιος θα ευρίσκετο εξ άπαντος εδώ, (συνεπέρανεν, επειδή έβλεπεν μακρόθεν ανοικτήν την θύραν του περιβόλου) εσυλλογίσθη να του πουλήση δούλευσιν, με τα βότανα που είχε στο καλαθάκι της, υποσχόμενη αυτώ «μαντζούνια» προς ίασιν της γυναικός του." Τα σημεία του νατουραλισμού είναι εκείνα στα οποία ο αφηγητής επιχειρεί να δείξει πως η ηρωίδα είναι δέσμια των εσωτερικών της παρορμήσεων και εξωτερικών δυνάμεων, όπως είναι οι κοινωνικές συνθήκες. Παράδειγμα: "Η γραία το ενανούριζε, και θα ήτον ικανή να είπη «τα πάθη της τραγούδια» αποπάνω από την κούνιαν του μικρού. Κατά τας προλαβούσας νύκτας, πράγματι, είχε «παραλογίσει» αναπολούσα όλ' αυτά τα πάθη της εις το πεζόν. Εις εικόνας, εις σκηνάς και εις οράματα, της είχεν επανέλθει εις τον νουν όλος ο βίος της, ο ανωφελής και μάταιος και βαρύς." Επίσης, τα σημεία όπου παρουσιάζονται με ιδιαίτερη επιμονή στη λεπτομέρεια, προκλητικά θέματα, όπως είναι οι φόνοι των μικρών παιδιών. Παράδειγμα: "Πριν αύτη φθάση πλησίον της στέρνας, η Γιαννού είχε πιάσει το μικρότερον κοράσιον, το οποίον της εφαίνετο μάλλον πνιγμένον ήδη, και το έσυρε βραδέως προς τα έξω, με την κεφαλήν πάντοτε επίστομα εις το νερό. Είτα σηκώσασα το μικρόν σώμα, αφού απέθεσε τούτο επί της λιθίνης κρηπίδος, έκυψε κ' έπιασε την άλλην κορασίδα, την μεγαλυτέραν. Την έδραξεν από το κράσπεδον του φορέματός της, και από τον ένα πόδα, κ' ενώ ετράβα προς τα άνω το σώμα, η κεφαλή έμενε κάτω, όσον το δυνατόν μακροτέραν ώραν εντός του νερού." Ποια τα ψυχογραφικά, ηθογραφικά και ρεαλιστικά στοιχεία της νουβέλας; Τα ψυχογραφικά στοιχεία έχουν να κάνουν με την ιδιαίτερη φροντίδα του συγγραφέα να μας παρουσιάσει τις ψυχικές διακυμάνσεις της ηρωίδας του, την έντονη συναισθηματική της κατάσταση που θα την οδηγήσει στον πρώτο φόνο, αλλά και τη συνολική ψυχολογική της πορεία που θα παγιώσει τη φονική της δραστηριότητα. Είναι σημαντική, άλλωστε, η προσπάθεια του συγγραφέα να φωτίσει τις σκέψεις και τις ψυχολογικές διεργασίες που θα ωθήσουν τη βασανισμένη αυτή γυναίκα στους αλλεπάλληλους φόνους. Τα στοιχεία ρεαλισμού, όπως δίνονται και στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου, είναι: η τάση του συγγραφέα προς την αντικειμενικότητα, η παρουσίαση δηλαδή της πραγματικότητας ως έχει, χωρίς δικές του παρεμβάσεις

9 που ενδεχομένως θα επηρέαζαν τις απόψεις του αναγνώστη. Στοιχείο που μας φέρνει στο δεύτερο βασικό γνώρισμα του ρεαλισμού, την πρόθεση του συγγραφέα να αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους. Ο συγγραφέας, στα πλαίσια του ρεαλισμού, αποτυπώνει τα γεγονότα, χωρίς να τα ωραιοποιεί και χωρίς να τα σχολιάζει, ώστε ο αναγνώστης να καταλήγει ανεπηρέαστος στα δικά του συμπεράσματα. Συνάμα, ο συγγραφέας επιλέγει να παρουσιάσει θέματα και εμπειρίες που είναι κοινές για τους περισσότερους ανθρώπους, όπως είναι στο συγκεκριμένο διήγημα η συνεχής καταπίεση της γυναίκας και η φτώχεια των ανθρώπων που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη της ζωή τους. Σ ένα ρεαλιστικό κείμενο ο αναγνώστης αναγνωρίζει και ταυτίζεται εύκολα με τις συνθήκες ζωής και τις εμπειρίες των ηρώων. Τα ηθογραφικά στοιχεία σχετίζονται με την καταγραφή του τρόπου ζωής των απλών ανθρώπων της υπαίθρου. Οι γυναίκες που ονομάζονται με βάση το όνομα του άντρα τους (αποκαλούν τη Χαδούλα, Φραγκογιαννού, γιατί τον άντρα της τον λένε Γιάννη Φράγκο), οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τη φροντίδα της οικογένειάς τους και λαμβάνουν προίκα όταν παντρεύονται. Τα σπίτια έχουν τζάκι για θέρμανση και για φωτισμό χρησιμοποιούν τα λυχνάρια. Οι άνθρωποι πιστεύουν στη μαγεία και στις κατάρες, είναι δεισιδαίμονες και βασίζονται στα βοτάνια για τη θεραπεία των ασθενειών, αλλά και για να ελέγξουν το φύλο του παιδιού (παλικαροβότανο) ή να αποτρέψουν τη γέννηση άλλων παιδιών (στερφοβότανο). Η συνήθεια των ανδρών να πίνουν περισσότερο στο τέλος της εβδομάδας, για να ξεκουραστούν από τα μεροκάματα της εβδομάδας. Γενικότερα κάθε πληροφορία που μας παρέχει ο συγγραφέας για τον τρόπο ζωής, τα έθιμα και τις αντιλήψεις της εποχής, αποτελούν τα ηθογραφικά στοιχεία του κειμένου. Ποιος είναι ο ρόλος της φύσης στη νουβέλα; Η ηρωίδα του κειμένου, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι κάτοικοι του νησιού, βρίσκεται σε στενή επαφή με το φυσικό της περιβάλλον. Σε αντίθεση με τους κατοίκους των πόλεων, οι άνθρωποι της επαρχίας δεν έχουν αποξενωθεί από τη φύση και βρίσκουν σε αυτή γαλήνη κι ευδαιμονία. Παράλληλα, από την καλλιέργεια της γης αντλούν αναγκαία τρόφιμα, ενώ σ αυτή στρέφονται όταν χρειάζονται κάποιο γιατρικό, αξιοποιώντας τη θεραπευτική δράση των βοτάνων. Η Φραγκογιαννού μάλιστα εξασφαλίζει το εισόδημά της με το να πουλάει στους συγχωριανούς της βότανα. (Έδιδε βότανα, έκαμνε κηραλοιφάς, εξετέλει εντριβάς, εθεράπευε την βασκανίαν, παρεσκεύαζε φάρμακα διά τας πασχούσας, διά τας χλωρωτικάς και αναιμικάς κόρας, διά τας εγκύους και τας λεχούς, και τας εκ μητρικών αλγηδόνων πασχούσας. / Τα έξοδά μου στο δρόμο θα τα οικονομήσω μαζεύοντας βότανα, χορτάρια, κι αγριολάχανα, κι όποια χριστιανή βρω κ' έχη το παιδί της άρρωστο, ή τον άνδρα της, θα της κάμω ψευτογιατρικά να βοηθήσω τον άνθρωπό της, να την υποχρεώσω...) Στα αποσπάσματα του βιβλίου διαβάζουμε το εξής σχετικό χωρίο: «Συγχρόνως, ανεπόλησεν την στιγμήν εκείνη, ό,τι προ ημερών είχεν ακούσει ότι η γυναίκα του Γιάννη του Περιβολά ήτον άρρωστη. Ηννόει αν αύτη ευρίσκετο τώρα εις την καλύβην την εντός του κήπου, παρά την είσοδον, ή αν ενοσηλεύετο εις την πόλιν. Αλλ' επειδή ο κηπουρός ο ίδιος θα ευρίσκετο εξ άπαντος εδώ, (συνεπέρανεν, επειδή έβλεπεν μακρόθεν ανοικτήν την θύραν του περιβόλου) εσυλλογίσθη να του πουλήση δούλευσιν, με τα βότανα που είχε στο καλαθάκι της, υποσχόμενη αυτώ «μαντζούνια» προς ίασιν της γυναικός του.» Οι ειδυλλιακές εικόνες που παρουσιάζονται όταν παρακολουθούμε τη δίωξη της Φόνισσας έχουν μια σημαντική λειτουργία, καθώς δημιουργούν μια έντονη αντίθεση ανάμεσα στην αρμονία της φύσης και την ταραχή που συμβαίνει στην ψυχή της ηρωίδας. Η αναφορά για παράδειγμα στα πουλιά που είναι ελεύθερα να πετούν όπου θέλουν, δίνει πιο παραστατικά το αίσθημα εγκλωβισμού της ηρωίδας, η οποία αντιλαμβάνεται πως δεν θα είναι εύκολο να διαφύγει από τους διώκτες της. (Αχ! καθώς πίνω απ' τη βρυσούλα σας, πουλάκια μου, είπε, δώστε μου και την χάρη σας, να πετάξω!... Κ' εγέλασε μοναχή της, απορούσα πού εύρε τον αστεϊσμόν αυτόν εις τοιαύτην ώραν. Αλλά τα πουλιά, όταν την είδαν, είχαν αγριεύσει, κ' επέταξαν έντρομα...) Σημαντική είναι επίσης η λειτουργία της φύσης στο τέλος της ιστορίας, καθώς μέσα στα νερά της θάλασσας, που φουσκώνουν από την πλημμυρίδα, θα πνιγεί η καταδιωκόμενη φόνισσα. Η ηρωίδα του κειμένου δε θα τιμωρηθεί ούτε από τους ανθρώπους ούτε από το Θεό, αλλά θα βρει το θάνατο στους κόλπους της ίδιας της φύσης που τη γέννησε. Είναι σα να έχουμε εδώ μια αποφασιστική επέμβαση της φύσης για να σταματήσει τη δράση αυτής της γυναίκας που παρέκκλινε από τους φυσικούς νόμους κι έχασε απ την ψυχή της την αγάπη και τη συμπόνια για τους συνανθρώπους της.

10 Η ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού εντάσσεται στις επιδιώξεις του νατουραλισμού. ποιά λαογραφικά στοιχεία διακρίνετε στο κείμενο; Ποια θέση κατέχει το θρησκευτικό στοιχείο στη Φόνισσα; Τα λαογραφικά στοιχεία του κειμένου σχετίζονται με την καταγραφή του τρόπου ζωής των απλών ανθρώπων της υπαίθρου: - Οι γυναίκες που ονομάζονται με βάση το όνομα του άντρα τους (αποκαλούν τη Χαδούλα, Φραγκογιαννού, γιατί τον άντρα της τον λένε Γιάννη Φράγκο). - Η γενικότερη θέση των γυναικών στην κοινωνία, όπως αυτή προβάλλεται μέσα από τη ζωή της ηρωίδας, η οποία από μικρή ηλικία μέχρι και τα γεράματά της είναι αναγκασμένη να υπηρετεί την οικογένειά της. Βλέπουμε για παράδειγμα, στο παρόν της ιστορίας, τη Φραγκογιαννού να ξενυχτά δίπλα στο άρρωστο εγγόνι της, γεγονός που δηλώνει πως μια γυναίκα οφείλει πάντοτε να φροντίζει την οικογένειά της, ακόμη κι όταν πρόκειται για τα εγγόνια της. - Ο θεσμός της προίκας που υπονομεύει σε μεγάλο βαθμό τη θέση των γυναικών, καθώς τις καθιστά βάρος για τους γονείς τους. - Τα σπίτια έχουν τζάκι για θέρμανση και για φωτισμό χρησιμοποιούν τα λυχνάρια. - Οι άνθρωποι πιστεύουν στη μαγεία και στις κατάρες, είναι δεισιδαίμονες και βασίζονται στα βοτάνια για τη θεραπεία των ασθενειών, αλλά και για να ελέγξουν το φύλο του παιδιού (παλικαροβότανο) ή να αποτρέψουν τη γέννηση άλλων παιδιών (στερφοβότανο). Η θρησκεία είναι πάντοτε παρούσα στη ζωή των απλών ανθρώπων, καθώς τους προσφέρει την απαιτούμενη καθοδήγηση για τον τρόπο που θα πρέπει να ζουν, αλλά και την αναγκαία στήριξη μπροστά στα προβλήματα της ζωής και στις προσωπικές τους ανησυχίες. Η Φραγκογιαννού είναι βέβαια θρησκευόμενη και γι αυτό μετά το πρώτο της έγκλημα καθώς βασανίζεται από τύψεις πηγαίνει σ ένα ερημοκλήσι για να αντιμετωπίσει τις ενοχές της. Το ζήτημα που προκύπτει όμως είναι ότι η ηρωίδα δεν ζητά βοήθεια από κάποιον πνευματικό ή ιερέα κι επιχειρεί μόνη της να κρίνει τις πράξεις της. Όπως είναι λογικό αντί να αντιληφθεί το επαχθές του εγκλήματός της, ζητά από τον Αϊ Γιάννη τον Κρυφό κάποιο σημάδι, ώστε να βεβαιωθεί πως έπραξε σωστά. Έτσι, όταν αργότερα συναντά τα δύο αφύλαχτα κοριτσάκια, κρίνει με τη διαταραγμένη λογική της πως αυτό είναι ένα θεόσταλτο σημάδι για να συνεχίσει το φονικό της έργο. Υπό αυτές τις συνθήκες η θρησκεία αντί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τη φόνισσα, λειτουργεί ως ένα ακόμη άλλοθι για τις πράξεις της, καθώς η ηρωίδα θεωρεί πως έχει λάβει την έγκριση του Θεού! Στα πλαίσια άλλωστε του παραλογισμού της η Φραγκογιαννού θα θεωρήσει ότι ο μόνος τρόπος για να σωθεί είναι να φτάσει στον Άγιο Σώστη, όπου ο εκεί πνευματικός, ο παπάς Ακάκιος, αφού άκουγε την εξομολόγησή της, θα τη βοηθούσε να δραπετεύσει από τους διώκτες της. Το σχόλιο πάντως της ηρωίδας «Καιρός μετανοίας πλέον...» υποδηλώνει πως παρά τις προσπάθειές της να δικαιολογήσει στον εαυτό της όσα έχει κάνει, κατανοεί πως έχει διαπράξει σημαντικά εγκλήματα. (

11 Να συγκρίνετε τα δύο αποσπάσματα που ακολουθούν: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης «Η Φόνισσα» «Ω, πόσα αγόρια, και αρχοντόπουλα μάλιστα, αρπάζονται άωρα. Ακόμη και τ' αρχοντοκόριτσα ευκολώτερον αποθνήσκουν αν και τόσον σπάνια μεταξύ του φύλου παρ' όσον τα απειράριθμα θηλυκά της φτωχολογιάς. Τα κορίτσια της τάξεως ταύτης είναι τα μόνα εφτάψυχα! Φαίνονται ως να πληθύνωνται επίτηδες, διά να κολάζουν τους γονείς των, απ' αυτόν τον κόσμον ήδη. Α! όσον το συλλογίζεται κανείς, «ψηλώνει ο νους του»!... Την στιγμήν εκείνην, άρχισε το θυγάτριον να βήχη και να κλαυθμυρίζη. Η γραία αφού είχε συλλογισθή όλα τ' ανωτέρω, όσον και αν είχεν εξαφθή από τα κύματα των αναμνήσεων, ησθάνθη αίφνης ζάλην, από τον σάλον οιονεί και την ναυτίαν της ζωής της και άρχισε να ναρκώνεται, κ' ενύσταζεν ακρατήτως. Το μικρόν κοράσιον έβηχε κ' έκλαιε κ' εθορύβει «ως να ήτον μεγάλος άνθρωπος». Η μάμμη του εσκίρτησεν, εστράφη, κ' έχανε πάλιν τον ύπνον της. Η λεχώνα εκοιμάτο βαθέως, και ούτε ήκουσε τον βήχα και τα κλαύματα. Η γραία ήνοιξε βλοσυρά όμματα, κ' έκαμε χειρονομίαν ανυπομονησίας και απειλής. Ε! θα σκάσης; είπε. Της Φραγκογιαννούς άρχισε πράγματι «να ψηλώνη ο νους της». Είχε «παραλογίσει» επί τέλους. Επόμενον ήτο, διότι είχεν εξαρθή εις ανώτερα ζητήματα. Έκλινεν επί του λίκνου. Έχωσε τους δύο μακρούς, σκληρούς δακτύλους μέσα εις το στόμα του μικρού, διά να «το σκάση». Ήξευρον ότι δεν ήτο τόσον συνήθεια «να σκάζουν» τα πολύ μικρά παιδία. Αλλ' είχε «παραλογίσει» πλέον. Δεν ενόει καλά τί έκαμνε, και δεν ωμολόγει εις εαυτήν τι ήθελε να κάμη. Και παρέτεινε το σκάσιμον επί μακρόν είτα εξάγουσα τους δακτύλους της από το μικρόν του οποίου είχε κοπή η αναπνοή, έδραξεν έξωθεν τον λαιμόν του βρέφους, και τον έσφιγξεν επ' ολίγα δευτερόλεπτα. Αυτό ήτο όλον.» παράλληλο κείμενο: Γ. Βιζυηνός «Το αμάρτημα της μητρός μου» «Σαν ἐξεχορέψαμε κ' ἐκείνο τὸ χορὸ, ἐπήραμε τὴ στράτα. Ὁ γαμβρὸς ἔστειλε τὰ παιχνίδια καὶ μας ἐξεπροβόδησαν ὡς τὸ μισὸ τὸ δρόμο. Μὰ εἴχαμε ἀκόμη πολὺ ὡς τὸ σπίτι. Γιατὶ ὁ γάμος ἔγινε 'στὸν Καρσιμαχαλᾶ. Ὁ δοῦλος ἐπήγαινε 'μπροστὰ μὲ τὸ φανάρι. Ὁ πατέρας σου ἐσήκωνε τὸ παιδί, καὶ 'βαστοῦσε καὶ 'μένα ἀπὸ τὸ χέρι. - Κουράσθης, βλέπω, γυναίκα! - Ναὶ, Μιχαλιό. Κουράσθηκα. - Ἄιντε βὰλ' ἀκόμα κομμάτι δύναμι, ὡς ποῦ νὰ φθάσουμε στὸ σπίτι, θὰ στρώσω τὰ στρώματα μοναχός μου. Ἐμετάνοιωσα ποῦ σ' ἔβαλα κ' ἐχόρεψες τόσο πολύ. - Δὲν πειράζει, ἄνδρα, τοῦ εἶπα. Τὸ ἔκαμα γιὰ τὸ χατῆρι σου. Αὔριο ξεκουράζουμαι πάλι. Ἔτσι ἤρθαμε στὸ σπίτι. Ἐγὼ ἐφάσκιωσα κ' ἐβύζαξα τὸ παιδὶ κ' ἐκεῖνος ἔστρωσε. Ὁ Χρηστάκης ἐκοιμᾶτο μαζὶ μὲ τὴν Βενετειά, ποὺ τὴν ἀφῆκα νὰ τὸν φυλάγῃ. Σε 'λίγο ἐπλαγιάσαμε καὶ 'μεῖς. Ἐκεῖ, μέσα στὸν ὕπνο μου, μ' ἐφάνηκε πῶς ἔκλαψε τὸ παιδί. τὸ καϋμένο! εἶπα, δὲν ἔφαγε σήμερα χορταστικά. Καὶ ἀκούμβησα στὴν κούνια του νὰ τὸ βυζάξω. Μὰ ἤμουν πολὺ κουρασμένη καὶ δὲν 'μποροῦσα νὰ κρατηθῶ. Τὸ ἔβγαλα λοιπὸν, καὶ τὸ ἔβαλα κοντά μου, μὲσ' στὸ στρῶμα, καὶ τοῦ ἔδωσα τὴ ρόγα στὸ στόμα του. Ἐκεῖ μὲ 'ξαναπῆρεν ὁ ὕπνος. Δὲν ἠξεύρω πόσην ὥρα ἤθελεν ὡς τὸ πουρνό. Μὰ 'σὰν ἔνοιωσα νὰ χαράζῃ - ἂς τὸ βάλω, εἶπα, τὸ παιδὶ στὸν τόπο του. Μὰ 'κεῖ ποὺ πῆγα νὰ τὸ σηκώσω, τί νὰ διῶ! τὸ παιδὶ δὲν ἐσάλευε! Ἐξύπνησα τὸν πατέρα σου τὸ 'ξεφασκιώσαμε, τὸ 'ζεστάναμε, τοῦ ἐτρίψαμε τὸ μυτούδι του, τίποτε! - ἦταν ἀπεθαμένο!» Στην αριστουργηματική νουβέλα του Παπαδιαμάντη «Η Φόνισσα», η ηρωίδα, η Φραγκογιαννού, είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα που έχοντας περάσει όλη της τη ζωή να υπηρετεί τους ανθρώπους της οικογένειάς της, έχει αρχίσει να θεωρεί πως η μοίρα των γυναικών είναι να περνούν τη ζωή τους μέσα στα βάσανα και τις ταλαιπωρίες. Η ίδια από μικρό παιδί υπηρετούσε τους γονείς της, μετά τέθηκε στην υπηρεσία του άντρα της, των παιδιών της ύστερα και τώρα φροντίζει τα εγγόνια της. Η Φραγκογιαννού σκέφτεται πλέον πως για τα φτωχά κορίτσια που είναι καταδικασμένα να δουλεύουν διαρκώς για τους άλλους, η μόνη λύτρωση είναι ο θάνατος. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η Φραγκογιαννού θα τελέσει το πρώτο της έγκλημα, πνίγοντας το εγγόνι της. Ο Παπαδιαμάντης θα προετοιμάσει με ιδιαίτερη προσοχή τη στιγμή που η ηρωίδα του θα φτάσει στο σημείο να σκοτώσει το πρώτο κορίτσι, το ίδιο της το εγγόνι, παρουσιάζοντάς μας τη διαδρομή της Φραγκογιαννούς και τις συνεχείς ταλαιπωρίες που την έχουν κάνει πια να πιστεύει πως τέτοια ζωή δυστυχίας δεν την αξίζει καμία γυναίκα. Η Φραγκογιαννού έχοντας θυμηθεί σταδιακά όλα όσα έχει περάσει στη ζωή της, χάνει σταδιακά τον έλεγχο των πράξεών της, αρχίζει «να ψηλώνει ο νους της» κι όταν το μωρό που είναι άρρωστο αρχίσει να βήχει και να κλαίει,

12 η γυναίκα αυτή δε θα είναι πλέον σε κατάσταση να σκεφτεί λογικά. Το κλάμα του μωρού ξεκινά όταν η ηρωίδα μετά από μια δύσκολη νύχτα αγρύπνιας, έχει επιτέλους παραδοθεί στον ύπνο. Η Φραγκογιαννού θέλει να αφεθεί στον ύπνο της, αλλά το κλάμα του μωρού επιμένει, προκαλώντας αγανάκτηση στην ηρωίδα, η οποία θέλοντας να το κάνει να σταματήσει το ανυπόφορο κλάμα του, βάζει τα δάχτυλά της στο στόμα του για να το «σκάσει», όπως έκαναν τότε σε μεγαλύτερα παιδιά για να διακόψουν το κλάμα τους. Η Φραγκογιαννού, όμως, δε θα αρκεστεί στο σταμάτημα του κλάματος, καθώς μη θέλοντας να το παραδεχτεί ούτε στον ίδιο της τον εαυτό, είναι αποφασισμένη να προχωρήσει πολύ περισσότερο. Πιάνει το λαιμό του μωρού και το σφίγγει για λίγο, όσο δηλαδή χρειάστηκε για να πνίξει το μικρό κορίτσι, προσφέροντάς του έτσι μια διαφυγή από τα αμέτρητα βάσανα που το περιμένουν. Η ηρωίδα φτάνει στο έγκλημα επηρεασμένη από τις πικρές αναμνήσεις του παρελθόντος, αλλά κι από τη μειωμένη συνείδηση στην οποία βρέθηκε, καθώς το μωρό την ανάγκασε να σηκωθεί ενώ εκείνη νύσταζε «ακρατήτως». Η πράξη της Φραγκογιαννούς είναι σαφώς εγκληματική, αλλά ο συγγραφέας φροντίζει να μας δώσει όλες τις ειδικές εκείνες συνθήκες που ώθησαν την ηρωίδα να κάνει κάτι τόσο αποτρόπαιο. Η μέριμνα του συγγραφέα να παρουσιάσει τις συνθήκες που οδήγησαν την ηρωίδα του στο έγκλημα, μας παραπέμπει σ ένα εξίσου εξαιρετικό κείμενο, το Αμάρτημα της μητρός μου, στο οποίο ο συγγραφέας επίσης φροντίζει να δώσει την ευκαιρία στην ηρωίδα του να εξηγήσει τις συνθήκες υπό τις οποίες διέπραξε το αμάρτημά της. Η μητέρα του αμαρτήματος εξηγεί πως μετά από ένα γλέντι στο οποίο ήπιε και χόρεψε πολύ, ήταν τόσο κουρασμένη που δεν μπορούσε να παραμείνει άλλο ξύπνια, γι αυτό και δεν είχε το κουράγιο να θηλάσει το μωρό της στην κούνια του. Η μητέρα, χωρίς βέβαια να έχει καμία εγκληματική πρόθεση, θα πάρει το μωρό στο κρεβάτι της, θα το βάλει στο στήθος της κι αμέσως θα αποκοιμηθεί. Το πλάκωμα του μωρού ήταν ένα ατύχημα, το οποίο επειδή θα μπορούσε ίσως να έχει αποτραπεί, καθίσταται για τη μητέρα ένα τραγικό αμάρτημα για το οποίο θα υποφέρει μια ζωή. Το πνίξιμο του μωρού από τη Φραγκογιαννού ήταν ένα σχεδόν σκόπιμο έγκλημα, το οποίο τελέστηκε βέβαια από την ηρωίδα σε μια κατάσταση περιορισμένης διαύγειας, αλλά καθίσταται εν τέλει ένα αποτρόπαιο έγκλημα, καθώς η ηρωίδα στη συνέχεια θα επαναλάβει τη φονική της πράξη. Παρόλο που και οι δύο γυναίκες θα τερματίσουν τη ζωή ενός παιδιού μετά από μια κουραστική νύχτα, όπου η ανάγκη να κοιμηθούν επηρεάζει αποφασιστικά την ικανότητά τους να σκεφτούν λογικά. Η μητέρα θα πλακώσει το μωρό την ώρα που κοιμάται, χωρίς να έχει καμία επίγνωση του αμαρτήματός της, ενώ η Φόνισσα θα πνίξει το εγγόνι της ούσα ξύπνια, έστω κι αν λίγο πριν είχε πέσει σε βαθύ ύπνο ύστερα από μια νύχτα επίπονων αναμνήσεων και σκοτεινών συλλογισμών. Να συγκρίνετε τη Φόνισσα με το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα σε σχέση με τη θέση της γυναίκας. Ποια είναι η τελική έκβαση στα δύο κείμενα; Ο λόγος και στα δύο κείμενα, όπως εκφέρεται κυρίως από τις βασικές ηρωίδες, εκφράζει μια έντονη σκληρότητα απέναντι στις γυναίκες. Η Φραγκογιαννού μάλιστα δε διστάζει να επαναλάβει αρκετές φορές τη σκέψη πως θα ήταν προτιμότερο να μη γεννιούνται κορίτσια κι αν γεννούνται να τα πνίγουν οι γονείς τους, (και φυσικά δεν κρύβει τη χαρά της κάθε φορά που στο νησί πεθαίνει κάποιο από τα κορίτσια των συγχωριανών της). Μια παρεμφερή ιδέα εκφράζει και η Αμέλια, η κόρη της Μπερνάρντα, όταν λέει πως το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να γεννηθείς γυναίκα. Οι έντονα αρνητικές αυτές απόψεις για τις γυναίκες, διατυπώνονται και στα δύο κείμενα μόνο από γυναίκες -ο ανδρικός λόγος απουσιάζει πλήρως από το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, ενώ στη Φόνισσα οι άντρες δεν εμφανίζονται ποτέ να μιλούν με αρνητικό τρόπο για τις γυναίκες-. Η τραγικότητα και οι δυσκολίες της ζωής των γυναικών διατυπώνονται από τις ίδιες που αισθάνονται με ποικίλους τρόπους τη μοίρα τους να διαφοροποιείται από αυτή των ανδρών. Στη Φόνισσα η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλλα εστιάζεται κυρίως στο θέμα της προίκας, καθώς για τις φτωχές οικογένειες αυτός ο θεσμός είναι μια δυσβάσταχτη υποχρέωση. Ενώ, συμπληρωματικά λειτουργούν τα αρνητικά βιώματα της Φραγκογιαννούς που πέρασε τη ζωή της δουλεύοντας για την οικογένειά της. Από την άλλη, στο σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, εκείνο που καθιστά τη ζωή των γυναικών δυσβάσταχτη είναι η ανάγκη να τηρούν τους αυστηρούς κανόνες ευπρέπειας που τους επιβάλλει η συντηρητική κοινωνία. Η πεποίθηση της μητέρας ότι οι κόρες της θα πρέπει να περάσουν τα χρόνια του αυστηρού πένθους κλεισμένες στο σπίτι, ωθεί τις κοπέλες στην

13 απελπισία. Σημείο σύγκλισης και για τα δύο κείμενα είναι βέβαια ο θεσμός της προίκας, καθώς και στα δύο καθίσταται σαφές πως μόνο μια καλή προίκα μπορεί να εξασφαλίσει έναν αξιόλογο γαμπρό. Η Αγκούστιας, κόρη απ τον πρώτο άντρα της Μπερνάρντα, έχοντας εξασφαλίσει μια πολύ καλή προίκα διεκδικεί για σύζυγο τον κατά πολύ νεότερό της Πέπε Ρομάνο, ενώ οι αδελφές της που δεν έχουν τόσα χρήματα βρίσκονται αντιμέτωπες με το ενδεχόμενο να παραμείνουν ανύπαντρες και να στερηθούν για πάντα τις χαρές του γάμου. Η Φραγκογιαννού παίρνει ως σύζυγο το βοηθό του πατέρα της, μιας και δεν απαιτείται μεγάλη προίκα από τη μεριά των γονιών της για να κλείσουν τη συμφωνία. Η ίδια με μεγάλη δυσκολία καταφέρνει να εξασφαλίσει σύζυγο για την κόρη της Δελχαρώ, αλλά δηλώνει πως δεν έχει κανένα κουράγιο να μπει στην ίδια διαδικασία για να παντρέψει τις άλλες δύο κόρες της. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί πως στο σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στα ζητήματα ηθικής και στην απολυταρχική συμπεριφορά της μητέρας που δε θέλει για κανένα λόγο να εκτεθεί απ τη συμπεριφορά των κοριτσιών της. Ενδεικτικό της σημασίας που δίνεται στο θέμα της ηθικής είναι η διάθεση των κατοίκων του χωριού να σκοτώσουν την κοπέλα εκείνη που γέννησε, χωρίς να είναι παντρεμένη. Ενώ στη Φόνισσα το θέμα της ηθικής δεν τίθεται, -θεωρείται βέβαια δεδομένο- και η προσοχή στρέφεται στις οικονομικές υποχρεώσεις που συνοδεύουν τη γέννηση κάθε κοριτσιού. Ως προς την πορεία και των δύο κειμένων θα πρέπει να τονιστεί πως η αρνητική τους έκβαση προοικονομείται με τις συνεχείς αναφορές στις θεματικές εκείνες που δεσπόζουν στις δύο ιστορίες. Στο σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα η απόλυτη αυστηρότητα της μητέρας και η πρόθεσή της να κρατήσει οκταετές πένθος για το θάνατο του δεύτερου άντρα της, δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στις κοπέλες. Η επίμονη καταπίεση και οι συνεχείς διαβεβαιώσεις της μητέρας πως προτιμά να τις κρατήσει κλεισμένες στο σπίτι κι ας μείνουν ανύπαντρες, προετοιμάζουν το θεατή για τη στιγμή της αντίδρασης. Η καταπίεση άλλωστε είναι κι ο λόγος που η Αντέλα θα συνάψει ερωτική σχέση με τον αρραβωνιαστικό της αδελφής της, μη αντέχοντας τη σκέψη πως θα δει τη νεότητά της να φεύγει, χωρίς ποτέ να έχει χαρεί τον έρωτα. Στη Φόνισσα τα βάσανα που έχει περάσει η Φραγκογιαννού, οι οικονομικές δυσκολίες και φυσικά ο έντονος μισογυνισμός της (αποτέλεσμα προβολής των αρνητικών συναισθημάτων που τρέφει για τον εαυτό της), δημιουργούν την αίσθηση πως επέρχεται η στιγμή που η σκληρή και πληγωμένη αυτή γυναίκα θα ξεσπάσει. Κι ενώ στη Φόνισσα ο θάνατος της ηρωίδας τερματίζει τη φονική της δράση και απομακρύνει το φόβο νέων φόνων, στο σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, η αυτοκτονία της Αντέλα δεν επιφέρει τη λύτρωση για τις άλλες κοπέλες μιας και η τυραννική Μπερνάρντα σκοπεύει να καλύψει το θάνατο της κόρης της μ ένα πέπλο αγνότητας και φυσικά θα συνεχίσει να κρατά δέσμιες τις υπόλοιπες κόρες της.