ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ «ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΡΦΙΔΩΝ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΛΕΣΒΟ ΜΕ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ» ΓΚΑΣΟΥΚΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ «ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΡΦΙΔΩΝ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΛΕΣΒΟ ΜΕ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ» ΓΚΑΣΟΥΚΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΠΕΤΑΝΙΔΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ, ΣΟΥΛΑΚΕΛΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΚΑΛΑΜΠΟΚΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω ορισμένους ανθρώπους, αφενός μεν για την υποστήριξη τους, στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας και αφετέρου για την πολύτιμη συνεισφορά τους όσον αφορά την απόκτηση εμπειρίας, πάνω στον τρόπο εργασίας. Ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στην κ. Πετανίδου Θεοδώρα, καθηγήτρια του τμήματος γεωγραφίας του πανεπιστημίου Αιγαίου, για την ανάθεση του θέματος, αλλά και για την αμέριστη καθοδήγηση της σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μου. Ευχαριστώ θερμά των κ Σουλακέλλη Νικόλαο για την βοήθειά του σε όλη την διάρκεια, δημιουργίας των χαρτών. Δεν πρέπει να παραλείψω να ευχαριστήσω των κ Καλαμποκίδη Κωνσταντίνο για τα δεδομένα, που τόσο απλόχερα μου πρόσφερε προκειμένου να φέρω εις πέρας την εργασία μου. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω των κ Βαϊτη Μιχάλη για την βοήθειά σε ότι αφορά την κατανόηση της βάσης δεδομένων στην οποία εργάστηκα. και τα στοιχεία που μου έδωσε. Πρέπει να ευχαριστήσω ακόμη όλα τα παιδιά του εργαστηρίου της χαρτογραφίας για τη πολύτιμη βοήθεια τους. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για την εμπιστοσύνη και την ψυχολογική υποστήριξη καθόλη την διάρκεια της εργασίας μου. 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Λέσβος Τα οικοσυστήματα της Λέσβου Η Επικονίαση και η σημασία της Βιοποικιλότητα των Μελισσών ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Χαρτογραφική απεικόνιση Μελισσών και Συρφιδων στη Νήσο Λέσβο Επιλογή περιοχών μελέτης Σύλληψη των εντόμων Δειγματοληψίες ςπι προκαθορισμένων διαδρομών Τυχαίες δειγματοληψίες ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σχετική συμμετοχή οικογενειων Μελισσων και Συρφίδων στη νήσο Λέσβο Σχετική συμμετοχή οικογενειών Μελισσών και Συρφίδων στη νήσο Λέσβο κατά τη διάρκεια της Ανθοφορας περιόδου ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αριθμός ειδών οικογενειών Μελισσών και μεταβολλή τους στο χώρο Αριθμός ατόμων οικογενειών Μελισσών και μεταβολή τους στο χρόνο ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Ξενόγλωσση Διευθύνσεις διαδικτύου

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΛΕΣΒΟΣ Η Λέσβος ανήκει στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου Πελάγους. Έχει έκταση τ.χλμ. και ακτογραμμή 370 χλμ. Είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Ελλάδας μετά την Κρήτη και την Εύβοια. Στο νησί υπάρχουν δυο Κόλποι, της Γέρας και της Καλλονής. Διαθέτει μια πληθώρα όρμων και ακρωτηρίων. Οι πιο σημαντικές πεδιάδες, είναι της Καλλονής, Ιππείου, Περάματος και Ερεσσού. Τα κυριότερα βουνά είναι ο Λεπέτυμνος και ο Όλυμπος. Υπάρχουν χείμαρροι, που διαρρέουν τις πεδινές εκτάσεις, όπως ο Τσικνιάς και ο Μυοπόταμος. Το νησί της Λέσβου έχει, Μεσογειακό κλίμα, με δυνατούς Βόρειους άνεμους. Οι χειμώνες είναι ήπιοι και σύντομοι με έντονες βροχοπτώσεις κυρίως κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Τα καλοκαίρια χαρακτηρίζονται από υψηλές θερμοκρασίες και έντονη ξηρασία. Μέγιστες θερμοκρασίες παρατηρούνται κατά την διάρκεια των μηνών Ιούνιο έως Αύγουστο. Διαγράμματα 1 και 2(Μπαζός, 1991). 5

6 Διάγραμμα 1: Κατανομή ετήσιας Θερμοκρασίας στην περιοχή της Λέσβου( weather/maps/city).. Διάγραμμα 2: Κατανομή ετήσιου υετού στην περιοχή της Λέσβου ( weather/maps/city). 6

7 1.2 ΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ Η περιοχή της Μεσογείου χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες συνθήκες (κλίμα, συστήματα). Τα Μεσογειακά οικοσυστήματα έχουν μελετηθεί σχετικά καλά, όπως φαίνεται από τη σχετική βιβλιογραφία, χαρακτηριζόμενα από πλούσια βιοποικιλότητα (Dafni & Shmida (1996) για το Ισραήλ, Πετανίδου (1999) και Petanidou & Ellis (1993) για τα φρυγανικά οικοσυστήματα της Ελλάδος. Η Λέσβος αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα Μεσογειακής περιοχής με ιδιαιτερότητες στην ανάπτυξη των οικοσυστημάτων της. Τα οικοσυστήματα της χαρακτηρίζονται, από μεγάλη βιοποικιλότητα σε είδη. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο γεωλογικό της υπόβαθρο, τις χρήσεις γης και στις κλιματικές της ιδιαιτερότητες. Από γεωλογικής άποψης, το υπέδαφος της Λέσβου αποτελείται από διαφόρων ειδών πετρώματα όπως για παράδειγμα, σχιστολιθικά και ασβεστολιθικά πετρώματα, μάρμαρα, βασάλτες, ιγνιμβρίτες, αποθέσεις τεταρτογενούς και λοιπά ηφαιστιογενή. Τα πετρώματα αυτά είναι αποτέλεσμα τόσο της τεκτονικής δραστηριότητας που εμφανίζεται στην περιοχή του Αιγαίου, όσο και της μεγάλης ηφαιστειογενούς δραστηριότητας του νησιού της Λέσβου(Χάρτης 1). 7

8 Χάρτης 1: Χάρτης με το γεωλογικό υπόβαθρο της Λέσβου(Εργαστήριο Χαρτογραφίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου). Το είδος του γεωλογικού υποβάθρου της περιοχής, επηρεάζει την βλάστηση, που εμφανίζεται στην επιφάνεια του εδάφους της, Χάρτης 2. Πιο συγκεκριμένα, (όπως παρατηρούμε από τους Χάρτες 1, 2) οι περιοχές με σχιστολιθικά πετρώματα, παρουσιάζουν βλάστηση που κυρίως αποτελείται από ελαιώνες, δάση κωνοφόρων, δρυς και καστανιώνες. Σε περιοχές με χορτολιβαδική βλάστηση, το γεωλογικό υπόβαθρο αποτελείται κυρίως από βασάλτες, ιγνιμβρίτες και διαφόρων ειδών ηφαιστειογενή πετρώματα. Το γεωλογικό υπόβαθρο των περιοχών, που καλύπτονται από δάση κωνοφόρων, δομείται από περιδοτήτες. 8

9 Χάρτης 2: Χάρτης χρήσεων γης της Λέσβου( Εργαστήριο Χαρτογραφίας, Πανεπιστημίου Αιγαίου). Χαρακτηριστικό του νησιού είναι οι κατάφυτες εκτάσεις του από ελαιώνες. Η ελιά είναι, είδος αείφυλλο σκληρόφυλλο που αντέχει στην ξηρασία και γενικά στις συνθήκες που επικρατούν στην μεσόγειο και πιο συγκεκριμένα στη Λέσβο (θερινή ξηρασία, πενία θρεπτικών του εδάφους Χάρτης 2. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό που ρυθμίζει την βιοποικιλότητα της βλάστησης στη νήσο Λέσβο, είναι το αρκετά λεπτό και φτωχό, σε θρεπτικά υπόστρωμα εδάφους της(απουσία αζώτου). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση φυτών που μπορούν να αντέξουν στις συνθήκες έλλειψης θρεπτικών, χαρακτηριστικά τέτοια φυτά είναι η Ελιά, τα κωνοφόρα δάση, οι καστανιώνες, οι χαμηλοί θάμνοι ( πουρνάρια), τα δάση δρύος κ.α. ( χάρτης 2). Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει των εμπλουτισμό της Λέσβου σε διάφορα είδη οργανισμών είναι και η 9

10 γεωγραφική της θέση. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο και ιδιαίτερα κοντά στις περιοχές της Μ. Ασίας. Το γεγονός αυτό συμβάλλει και στην είσοδο βιολογικών ειδών από την περιοχή αυτή. Η Λέσβος διαθέτη αξιόλογο, πλούτο επικονιαστών και κυρίως μελισσών και δίπτερων. Οι μέλισσες είναι έντομα που παρουσιάζουν αυξημένο ποσοστό σε θερμές περιοχές. Οι θερμοκρασίες αλλά και γενικότερα το κλίμα της Λέσβου είναι ιδιαίτερα ήπιο με αποτέλεσμα οι επικονιαστές να μπορούν να επιβιώσουν και να εξελιχθούν. 1.3 Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ Ως επικονίαση ορίζεται η μεταφορά γύρης από τους ανθήρες στο στίγμα του ιδίου ή ενός ομοειδούς άνθους. Ως τέτοια λειτουργία, η επικονίαση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την αναπαραγωγή, επιβίωση και εξέλιξη φυτών και επικονιαστών, κυρίως εντόμων, αλλά και κλειδί της παραγωγικότητας του πλανήτη. Η σημασία της επικονίασης ήταν γνωστή ήδη από πολύ νωρίς. Αρχαιολογικά ευρήματα στο Νιμρούντ της αρχαίας Μεσοποταμίας, τα οποία χρονολογούνται περί το 1500 π.χ., αποδεικνύουν τη γνώση της φυλετικότητας των φοινίκων από τους Ασσύριους, αλλά και τη σημασία της επικονίασης για την παραγωγή των βρώσιμων καρπών τους, καθώς και την ακριβή διαδικασία της επικονίασης (Πετανίδου 1999,). Σήμερα έχει υπολογιστεί ότι το 60-70% των ανθοφόρων φυτικών ειδών παγκοσμίως εξαρτώνται από τα έντομα για την επικονίασή τους (Richards 1986, όπως αναφέρεται σε Potts et al σελ ). Στις περισσότερες γεωγραφικές περιοχές οι μέλισσες αποτελούν την κύρια ομάδα επικονιαστών (Μichener 1979, 2000 όπως αναφέρεται σε Potts et al σελ. 2629,). Συγκεκριμένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από τα 264 καλλιεργούμενα είδη φυτών (περίπου 60 οικογένειες), έχουν μελετηθεί οι επικονιαστικές απαιτήσεις μόνο των δύο τρίτων. Έχει βρεθεί ότι στην πλειονότητά τους (84%, δηλ. 149) τα καλλιεργούμενα αυτά είδη είναι εντομόφιλα, δηλαδή η παραγωγή σπερμάτων εξαρτάται τα μέγιστα ή ωφελείται σημαντικά από τις επισκέψεις εντόμων, κυρίως μελισσών (Πετανίδου 1999). 10

11 Ως προς την παγκόσμια παραγωγικότητα θα ήταν ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι το 1985 τα οφέλη από την επικονίαση με κοινές μέλισσες (Apis mellifera) στις ΗΠΑ ανέρχονταν σε 9,3 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό ισοδύναμο με το 31% της συνολικής αξίας των αγροτικών προϊόντων της χώρας αυτής. Το 1984 η αγροτική παραγωγή στον Καναδά, τουλάχιστον η εξαρτώμενη από την επικονίαση με κοινές μέλισσες, ήταν της τάξης των 1,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Κατά την ίδια εποχή, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η συνολική ετήσια αγροτική παραγωγή που προήλθε μετά από επικονίαση με έντομα ήταν της τάξεως των 65 δισεκατομμυρίων ECUs, από τα οποία 5 δισεκατομμύρια αποδίδονται καθαρά στη συμβολή των εντόμων, κατά 85% στις κοινές μέλισσες (Borneck & Μerle 1989, όπως αναφέρεται σε Πετανίδου 1999 σελ.463). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Επικονίαση (European Pollinator Initiative 2004) έχει υπολογιστεί ότι παγκοσμίως η επικονίαση παρέχει οικοσυστημικές λειτουργίες αξίας 112 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Τέλος, περίπου το 1/3 των συνολικών προμηθειών τροφίμων, είτε ως βρώσιμα φυτά που καταναλώνονται άμεσα, είτε ως ζωοτροφές, εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την επικονιαστική δραστηριότητα των μελισσών (O Toole & Raw 1991). 11

12 1.4 ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Η μέλισσα εμφανίστηκε στη γη περίπου 15 εκατομμύρια χρόνια και θεωρείται από τους πιο παλιούς κατοίκους της, που εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και σήμερα, (υπάρχει μια σπηλαιογραφία στην Μπικόρπ της Ισπανίας, ηλικίας τουλάχιστον χρόνων, όπου εικονίζεται ένας άνθρωπος που προσπαθεί να πάρει μέλι από μελίσσι ( Εικόνα 3)). Εικόνα 1: Η σπηλαιογραφία της Μπικόρπ: συλλογή μελιού πριν από χρόνια (O Toole & Raw 1991) Οι μέλισσες παρουσιάζουν ιδιαίτερη πανιδική ποικιλότητα, τουλάχιστον ειδών παγκοσμίως. υπερέχουν των αμφίβιων και των ερπετών (5.500 είδη), των πτηνών (8.600 είδη) και των θηλαστικών (3.500 είδη). Από αυτά, περίπου είδη μελισσών υπάρχουν στη βόρειο Αμερική και στην Ευρασία, αντίστοιχα, είδη στη νότιο Αμερική (4.000 είδη μόνο στη Βραζιλία), περίπου είδη στην Αφρική και, υπολογίζεται, είδη στην Αυστραλία. Για την περιοχή της Μεσογείου, το Ισραήλ έχει είδη, αριθμός πολύ μεγάλος αν υπολογιστεί ότι το 70% της χώρας είναι έρημος. Στην κεντρική και νότιο Αμερική, Αφρική, νοτιοανατολική Ασία και Αυστραλία (O Toole & Raw 1991, σελ.32). Μέλισσες απαντώνται σε όλες τις περιοχές του κόσμου όπου το κλίμα τις ευνοεί. Απαντώνται από τις αρκτικές τούνδρες έως τις Άνδεις και τα Ιμαλάια, σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 4500 μ. Οι μεγαλύτερες όμως βιοποικιλότητες μελισσών απαντώνται σε θερμές περιοχές, όπως οι ημιερημικές εκτάσεις των νοτιοδυτικών Ηνωμένων Πολιτειών, στη βόρειο Αργεντινή, στη νότιο Αφρική, σε περιοχές της Αυστραλίας, στη Μεσόγειο, στην κεντρική-ανατολική και νότιο-κεντρική Ασία. Η βιοποικιλότητα των μελισσών 12

13 επηρεάζεται άμεσα και από την μεταβολή του γεωγραφικού πλάτος. Για παράδειγμα στη Γαλλία υπάρχουν περισσότερα από 800 είδη, ενώ στη Βρετανία 260, στην Ιρλανδία 85 και στην Νέα Ζηλανδία μόνο 23 (O Toole & Raw 1991, σελ. 33). Η Μεσόγειος θεωρείται ως ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα μελισσοποικιλότητας και ενδογένεσης μελισσών (Μoldenke 1979, Μichener 1979, Petanidou & Ellis 1993 όπως αναφέρεται σε Petanidou & Ellis 1996, σελ. 205, Κυριακόπουλος Α. 2004). Επιπρόσθετα, πολλά νέα είδη εντοπίζονται κάθε χρόνο στην περιοχή της Μεσογείου. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες: 1. Βιογεωγραφικούς παράγοντες. 2. Γεωλογικούς παράγοντες. 3. Ποικιλότητα ενδιαιτημάτων. 4. Ανθρώπινη παρέμβαση. 5. Την απόλυτη εξάρτησή τους και σχέση τους με τα άνθη και ανθοφόρα φυτά στη Μεσόγειο 6. Το πλούσια διαθέσιμο ανοιχτό έδαφος για φώλιασμα των μελισσών στη Μεσόγειο. Από βιογεωγραφική άποψη στη Μεσόγειο, εισρέουν είδη από γειτονικές περιοχές. Ένας ακόμη παράγοντας που επηρέασε την βιοποικιλότητα της Μεσογείου είναι ο εμπλουτισμός των παγετωνικών επεισοδίων. Τα βιολογικά είδη οργανισμών, με σκοπό να αποφύγουν τους παγετώνες, επεδίωκαν να μεταναστεύσουν σε πιο Θερμές περιοχές. Με των τρόπο αυτό η Μεσόγειος «γέμισε» από νέα είδη. Μετά το πέρας των παγετώνων πολλά είδη οργανισμών παρέμειναν στην περιοχή της Μεσογείου, για διάφορους λόγους,: είτε γιατί μπόρεσαν να προσαρμοστούν, είτε γιατί εγκλωβίστηκαν στις περιοχές αυτές, λόγω κάποιων φυσικών φραγμάτων, όπως είναι η κατεύθυνση των βουνών και των θαλασσών της μεσογείου (Α-Δ). Ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που συνέβαλε στο εμπλουτισμό της βιοποικιλότητας της Μεσογείου, είναι η ειδογένεση. Με το «ζύμωμα» των ειδών που υπήρχαν στην περιοχή και των βιολογικών ειδών που εισήλθαν σε αυτή δημιουργήθηκαν νέα είδη, οργανισμών τα οποία αποτέλεσαν ενδημικά πλέον είδη της Μεσογείου. Ένας, ακόμη παράγοντας που επηρέασε τον εμπλουτισμό της Μεσογείου, είναι το κλίμα της, με τους ήπιους χειμώνες και τα θερμά και ξηρά καλοκαίρια, που αποτελούσε πόλο έλξης για τους διάφορους οργανισμούς. 13

14 Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ότι σημαντικό ρόλο παίζει και η προκεκλημένη διαδοχή, όπως για παράδειγμα η φωτιά και οι εκάστοτε φυσικές καταστροφές που έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση του τοπίου της Μεσογείου. Όσον αφορά τους γεωλογικούς παράγοντες και την ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων της, Η Μεσόγειος είναι περιοχή με έντονες γεωλογικές ανακατατάξεις. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως είναι για παράδειγμα, η έντονη τεκτονική και ηφαιστειογενής δραστηριότητα. Οι δύο αυτή παράγοντες, με την πάροδο του χρόνου έχουν δημιουργήσει, έναν γεωλογικό τάπητα διαφόρων υποστρωμάτων και ένα μωσαϊκό εδάφους στο οποίο τα αρχιπελάγη διαδέχονται τα βουνά, τα οποία στη συνέχεια δίνουν τη θέση τους στις πεδιάδες. Το μωσαϊκό αυτό εδάφους δημιουργεί, ποικιλότητα ενδιαιτημάτων. Οι περιοχές με χορτολιβαδική βλάστηση δίνουν τη θέση τους, σε περιοχές με θαμνότοπους, ελαιώνες, δάση κωνοφόρων, καστανιώνες κ.α. Οι ποικιλία αυτή των ενδιαιτημάτων έχει συμβάλλει ουσιαστικά στην αύξηση της βιοποικιλότητας της Μεσογείου. Η εμφάνιση ειδών στην περιοχή της Μεσογείου επηρεάζεται από την ανθρώπινη παρέμβαση. Η ανθρώπινη παρέμβαση μεταβάλει τις χρήσεις γης, των περιοχών και εκμεταλλεύεται του διάφορους πόρους της. Το γεγονός αυτό έχει λάβει γιγάντιες διαστάσεις με αποτέλεσμα, το περιβάλλον της Μεσογείου να έχει υποβαθμιστεί, από την υπερεκμετάλλευση. Σημαντική παράγοντες, που έχουν επηρεάσει την μορφή των οικοσυστημάτων της Μεσογείου είναι, οι φωτιές, η βόσκηση, η υλοτόμηση κ.α. Παράγοντας που επηρεάζει την βιοποικιλότητα των ειδών μελισσών είναι επίσης και η απόλυτη εξάρτησή τους με τα ανθοφόρα φυτά της Μεσογείου. Η Μεσόγειος είναι περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό πλούτο και χλωριδική ποικιλότητα. Το γεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα και την παρατήρηση αυξημένης πανιδικής ποικιλότητας. Κατά άμεση συνέπεια, η ποικιλότητα των ανθοφόρων φυτών, βρίσκεται σε απόλυτη εξάρτηση με το πλήθος των βιολογικών ειδών επικονιαστών ( Μελισσών και δίπτερων) στην περιοχή της Μεσογείου. Τέλος το πλούσια διαθέσιμο και ανοιχτό έδαφος για φώλιασμα των μελισσών στη Μεσόγειο, είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει επίσης στην αύξηση του αριθμού των βιολογικών ειδών επικονιαστών στην περιοχή. Η Μεσόγειος με τις ιδιαίτερες 14

15 μορφές αναγλύφου και βλάστησης που διαθέτει, προσφέρει καταφύγιο για τα έντομα που μετακινούνται για την ανεύρεση κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης και αναπαραγωγής. Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Μεσόγειος είναι μια περιοχή με ιδιαίτερα φυσικογεωγραφικά και γεωλογικά χαρακτηριστικά που ευνοούν την εμφάνιση πλήθους βιολογικών οργανισμών. Το γεγονός αυτό έχει επηρεάσει και την εμφάνιση ειδών αγρίων μελισσών και δίπτερων. Το κλίμα, αλλά και γενικά τα χαρακτηριστικά της Μεσογείου έχουν συμβάλλει, ώστε να κάνουν την εμφάνιση τους πολλά νέα είδη, τα οποία εισήλθαν σε αυτή, είτε από γειτονικές περιοχές είτε, δημιουργήθηκαν μέσα στα όρια της(ειδογένεση). 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 2.1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΡΦΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΝΗΣΟ ΛΕΣΒΟ. Ένας χάρτης μεταβιβάζει πληροφορίες για ποικίλα φαινόμενα, με την απεικόνιση τους μέσω γεωγραφικών πληροφοριών. Στην παρούσα μελέτη καλούμαστε να χαρτογραφήσουμε των αριθμό των οικογενειών μελισσών (Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae) καθώς επίσης και των οικογενειών δίπτερων (Syrphidae). Τα έντομα συλλέχθηκαν και ταξινομήθηκαν από τους ερευνητές του προγράμματος ALARM, σε διάφορες περιοχές της επιφάνειας της Λέσβου. Τα έντομα λήφθηκαν σε περιοχές στις οποίες ο αριθμός των ατόμων τους είναι τουλάχιστον 50. Ακόμη κληθήκαμε να απεικονίσουμε την μεταβολή των επικονιαστών αυτών, στην περιοχή της Μυτιλήνης, κατά την διάρκεια της ανθοφορίας (Μάρτιος- Αύγουστος). Για την χαρτογραφική απεικόνιση των προαναφερθέντων δεδομένων, έγινε χρήση του προγράμματος Arc map( version 9.1). Ακόμη χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα που αφορούν την συλλογή των μελισσών όπως το είδος των μελισσών, που βρέθηκε σε κάθε περιοχή, ο τρόπος συλλογής των μελισσών κ.α. Τα δεδομένα αυτά έχουν καταχωρηθεί σε βάση δεδομένων. Η βάση αυτή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της χαρτογραφικής μας απεικόνισης και την 15

16 πηγή από την οποία αντλήσαμε τα στοιχεία μας. Τα στοιχεία που βρίσκονται εκεί αποτελούν τα χαρτογραφικά μας δεδομένα. Ακόμη έγινε χρήση δεδομένων που ήταν στη διάθεσή μας από το εργαστήριο χαρτογραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τα δεδομένα αυτά, είναι οι χάρτες με το γεωλογικό υπόβαθρο στης Λέσβου και με την βλάστηση του νησιού και στοιχεία που αφορούν της γεωγραφικές συντεταγμένες των διάφορων περιοχών στην επιφάνεια της Λέσβου ( χάρτες 1 και 2). 2.2 ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΕΛΕΤΗΣ Για την σφαιρικότερη μελέτη μας, έγινε συλλογή μελισσών από διάφορες περιοχές, πάνω στη επιφάνεια του νησιού. Σκοπός μας ήταν να μελετηθεί ο αριθμός τον βιολογικών οικογενειών Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae, Syrphidae, που παρατηρούνται στις περιοχές της Λέσβου, στις οποίες ο συνολικός αριθμός των ατόμων του, είναι τουλάχιστον 50. Οι περιοχές στις οποίες ο αριθμός των ατόμων των οικογενειών επικονιαστών που προαναφέρθηκαν είναι τουλάχιστον 50, απεικονίζονται στον πίνακα 1. 16

17 Πίνακας 1: Ο πίνακας που ακολουθεί μας δείχνει τις περιοχές δειγματοληψίας στις οποίες τα είδη των οικογενειών (Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae, Syrphidae) είναι περισσότερος από 50 άτομα. location Andrenidae Apidae Halictidae Megachilidae Syrphidae N E 0.4 km SW Moria ,128 26, km N south harbour Mytilene ,112 26, km WNW Skalochori ,261 26, km NE Eressos ,173 25, km N Vatousa ,234 26, km E Molyvos castle ,153 26,138 1 km N Vatera ,031 26,194 1 km NW Pedi ,281 26,369 1 km W Schalohori ,260 26, km E Pigi ,182 26, km W Stipsi ,311 26, km WSW Loutra ,058 26, km SE Agra ,152 26, km WSW Lisvori ,103 26, km NW Parakoila ,183 26, km NW Vatousa ,241 26, km S Molyvos ,354 26, km SE Loutropoli Thermi ,085 26, km S Pigi ,171 26,420 2 km NE Achladeri ,168 26, km N Pigi ,199 26, km N Vasilika ,123 26, km SE Mystegna ,204 26, km SE Loutra ,044 26, km N Assomatos ,122 26, km SSE Agiasos ,063 26, km W Vatousa ,231 26, km SW Moria ,122 26,492 3 Km S Mytilene castle ,084 26, km W Mytilene ,105 26, km S Agiasos ,053 26, km SE Loutra ,044 26, km N Assomatos ,122 26, km SSE Agiasos ,063 26, km W Vatousa ,231 26, km SW Moria ,122 26,492 3 Km S Mytilene castle ,084 26, km W Mytilene ,105 26, km S Agiasos ,053 26, km SSE Agiasos ,055 26, km N Plomari ,021 26, Km SW Parakoila ,122 26, km SSE Kalloni ,209 26, km NW Lambou Myloi ,169 26,369 5 km NE Sigri ,232 25,901 17

18 5.1 km E Eressos ,146 25, km NW Madamados ,355 26,298 6 km WSW Moria ,114 26,448 7 km SE Eressos ,151 25, km S Mytilene ,046 26,569 '8.9 km SSE Mytilene ,038 26, km S Mytilene ,039 26, km S Mytilene ,014 26,591 Achladeri Organic Large ,236 26,454 Komi Organic Medium ,336 26,668 Messagros Conventional ,067 26,718 Petrified Forest, 4 km E Sigri ,210 25,896 Pigi Organic Large ,287 26,701 Prophitis Ilias, 4.52 km SE Vatousa ,210 26,101 Scopelos Organic Large ,052 26,739 Tarti Organic Medium ,629 26,768 Thermi Conventional ,284 26,844 Vasilika Organic Medium ,205 26,414 Vassilika Conventional ,194 26,397 Vassilika Organic Small ,173 26,381 18

19 2.3 ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ Οι εντομοσυλλήψεις, που πραγματοποιήθηκαν από τους ερευνητές του προγράμματος ALARM (Η ευρωπαϊκή ένωση με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος έχει κινηθεί προς την οργάνωση και θέσπιση νόμων για την προστασία του και την προστασία των βιολογικών ειδών που το δομούν. Την τελευταία δράσει της Ευρωπαϊκής ένωσης αποτελεί το πρόγραμμα ALARM), έλαβαν χώρα κάτω από τις ακόλουθες συνθήκες: Οι εντομοσυλλήψεις έγιναν με καλές καιρικές συνθήκες (θερμοκρασία >15 C, χαμηλός άνεμος, στεγνή βλάστηση). Η εξόρμηση στο πεδίο λάμβανε χώρα τις πρωινές ώρες από της 10 pm έως της 4 am. Σε περίπτωση άστατου καιρού η συλλογή επαναλαμβανόταν την επόμενη μέρα. Συνολικά πραγματοποιούνταν από 1 έως 10 συλλογές στη διάρκεια του χρόνου αυτού ( The Ecological society of America, 2008) Για τη συλλογή των εντόμων χρησιμοποιήθηκαν διάφορα «εργαλεία». Κάποια από αυτά είναι: 1. Απόχη, κατασκευασμένη από τούλι ( για την συλλογή μικρών ή ευέλικτων εντόμων), 2. Ακόμη έγινε χρήση σωλήνων αρκετά μεγάλης διαμέτρου, που μέσα τους είχαν τοποθετηθεί καλάμια μικρότερης διαμέτρου για την παγίδευση των φωλεαζόντων εντόμων (Trap nets) εικόνα Τέλος χρησιμοποιήθηκαν «πάσσαλοι» από ξύλο, στους οποίους τοποθετούταν μεταλλική απόχη. Τα έντομα καρφιτσώνονταν, ξηραίνονταν για 3-4 μέρες σε θερμοκρασία δωματίου και αρχειοθετούνταν, η εντομοσυλλογή, σε βάση δεδομένων σύμφωνα με συγκεκριμένο πρωτόκολλο από τους ερευνητές του προγράμματος ALARM. Η αρχειοθέτηση της εντομοσυλλογής συνεπάγεται την τοποθέτηση της απαραίτητης πληροφορίας (π.χ. υψόμετρο, γεωγραφικές συντεταγμένες, τύπο οικοσυστήματος, ώρα και ημερομηνία, όνομα συλλέκτη, προέλευση, μέθοδο συλλογής, καθώς και έναν κωδικό αριθμό εισαγωγής στη βάση). Οι παραπάνω πληροφορίες τοποθετήθηκαν, τελικώς, σε βάση δεδομένων. Για την συλλογή των εντόμων ακολουθήθηκαν οι ακόλουθες μέθοδοι: 19

20 1. δειγματοληψίες επί προκαθορισμένων διαδρομών και 2. τυχαίες δειγματοληψίες ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΕΠΙ ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ Σύμφωνα με τον συγκεκριμένο τρόπο δειγματοληψίας, οι συλλέκτες διάνυαν καθημερινά απόσταση, με συνολικό μήκος 250 m., και διαιρούνταν σε 10 υποδιαδρομές μήκους 25m των 5 min ( συνολική διάρκεια διαδρομής 50 λεπτά). Η δειγματοληψία με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιούταν, σε περιπτώσεις που παρατηρούταν τα ακόλουθα καιρικά φαινόμενα: Η ελάχιστη θερμοκρασία δεν ήταν κάτω των 15 ο C, χαμηλή ένταση ανέμων, καθόλου βροχή και τέλος στεγνή βλάστηση. Τέλος η δειγματοληψία αυτή λάμβανε χώρα κατά την περίοδο ανθοφορίας (Μάρτιο- Αύγουστο). Σχήμα 1 : Μέθοδος δειγματοληψιών επί προκαθορισμένων διαδρομών και ορθογώνια παρατήρησης της βλάστησης. 20

21 2.3.2 ΤΥΧΑΙΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ Επειδή οι περιοχές φωλιάσματος των επικονιαστών και τα ανθοφορούντα είδη ποικίλουν στο χρόνο, η μέθοδος των δειγματοληψιών επί προκαθορισμένων διαδρομών μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα για το σύνολο της επικονιαστικής κοινότητας. Η μέθοδος των τυχαίων δειγματοληψιών μπορεί να ξεπεράσει αυτό το σφάλμα. Με την μέθοδο αυτή δινόταν η δυνατότητα στο άτομο που έκανε την εντομοσύλληψη να κινηθεί κατά βούληση προς όποιο σημείο υπήρχε ανθοφορία και παρουσία επικονιαστών. Η διάρκεια των συλλογών με την μέθοδο των τυχαίων δειγματοληψιών ήταν 60 λεπτά, τα οποία διαιρούταν σε δυο διαστήματα των 30 λεπτών. Οι συλλήψεις εκτελούνταν πρωί και απόγευμα λόγω της διαφορετικής δραστηριότητας των επικονιαστών κατά την διάρκεια της μέρας. Συγκεκριμένα εκτελούνταν αμέσως μετά τις δειγματοληψίες επί προκαθορισμένων διαδρομών. Τα συλλεγέντα έντομα συγκεντρώνονταν σε φιαλίδια, διαφορετικά για κάθε είδος. Εικόνα 2: Δείγματα TRAP NETS 21

22 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι εντομοσυλλήψεις έλαβαν χώρα σε διάφορες περιοχές στην επιφάνεια του νησιού από τους ερευνητές του προγράμματος ALARM. Στην παρούσα εργασία όμως έγινε χαρτογραφική απεικόνιση των περιοχών στις οποίες ο αριθμός των βιολογικών οικογενειών μελισσών: Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae και ο αριθμός οικογενειών δίπτερων Syrphidae, είναι τουλάχιστον 50. Επίσης έγινε χαρτογραφική απεικόνιση τις μεταβολής των ατόμων, των οικογενειών επικονιαστών κατά τη διάρκεια της ανθοφόρας περιόδου Μάρτιος- Αύγουστος. 3.1 ΣΧΕΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΡΦΙΔΩΝ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΛΕΣΒΟ. Ο συνολικός αριθμός των περιοχών, στις οποίες το σύνολο των ατόμων, των οικογενειών Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae, Syrphidae είναι τουλάχιστον 50 άτομα είναι 65(πίνακας 1). Χάρτης 3: Χάρτης χρήσεων γης και κατανομής βιοποικιλότητας οικογενειών μελισσών και δίπτερων σε 65 περιοχές στην επιφάνεια της Λέσβου. 22

23 Χάρτης 4: Γεωλογικός χάρτης κατανομής βιοποικιλότητας οικογενειών μελισσών και δίπτερων σε 65 περιοχές στην επιφάνεια της Λέσβου. Από τους χάρτες 3 και 4, έχουμε την δυνατότητα να εξάγουμε συμπεράσματα που αφορούν την σχετική συμμετοχή της κάθε οικογένειας σε μια περιοχή. Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι η κατανομή των ειδών μελισσών και συρφίδων στη Λέσβο, δεν επηρεάζεται τόσο από το γεωλογικό υπόστρωμα όσο από τη βλάστηση. Πιο συγκεκριμένα υπάρχουν περιοχές πάνω στη Λέσβο που αν και έχουν το ίδιο γεωλογικό υπόστρωμα παρουσιάζουν μεταβολές στις χρήσεις γης και κατά συνέπεια στην εμφάνιση βιολογικών ειδών μελισσών, όπως παρουσιάζονται στους χάρτες. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε τα εξής: 1. Σε περιοχές με χορτολιβαδική βλάστηση, στα δυτικά του νησιού, μεγαλύτερη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Apidae. 2. Σε περισσότερο κεντρικές περιοχές (Καλλονή), όπου οι χρήσης γης είναι κυρίως καλλιεργήσιμες εκτάσεις και υγρότοποι, μεγαλύτερη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Halictidae. Στην περιοχή αυτή δεν παρατηρούνται καθόλου δίπτερα της οικογένειας Syrphidae. 23

24 3. Σε περιοχές όπου οι χρήσεις γης είναι κυρίως ελαιώνες και καλλιεργήσιμες εκτάσεις( Βατερά) μεγάλη σχετική συμμετοχή εμφανίζει η οικογένεια Halictidae. 4. Σε περιοχές στις οποίες οι χρήσεις γης είναι κυρίως κωνοφόρα δάση και ελαιώνες (Πηγή), Μεγαλύτερη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Halictidae. Παράλληλα στην περιοχή αρχίζουν να κάνουν την εμφάνιση τους και ένας μικρός αριθμός ατόμων δίπτερων, της οικογένειας Syrphidae. 5. Σε περιοχές, στις οποίες οι χρήσεις γης είναι κυρίως καστανιώνες ( Αγιάσσου), Μεγάλη σχετική συμμετοχή εμφανίζουν τα άτομα της οικογένειας Apidae. 6. Στα ανατολικά και κοντά στις αστικές περιοχές αυξημένη σχετική συμμετοχή παρουσιάζουν τα άτομα της οικογένειας Apidae και ακολουθούν τα άτομα της οικογένειας Megachilidae. Συμπερασματικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σχετική συμμετοχή των οικογενειών των ειδών επικονιαστών ( μελισσών και συρφίδων), διαφοροποιείται στο χώρο, ανάλογα με τις χρήσεις γης. Όπως είναι δυνατόν να παρατηρήσουμε από τους χάρτες 3 και 4. 24

25 3.2 ΣΧΕΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΡΦΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΝΗΣΟ ΛΕΣΒΟ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΟΦΟΡΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ). Στους χάρτες 5 και 6 απεικονίζεται ο αριθμός των ατόμων των οικογενειών αγρίων μελισσών, Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae και ο αριθμός ατόμων, δίπτερων Syrphidae, στην περιοχή της Μυτιλήνης, κατά την διάρκεια της ανθοφόρας περιόδου και πιο συγκεκριμένα στις ακόλουθες ημερομηνίες: Μαρτίου Απριλίου Μαΐου Ιουνίου Ιουνίου Ιουνίου Ιουλίου και 2 Αυγούστου

26 26

27 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 Στις ημερομηνίες που προαναφέραμε μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής: 1. Κοντά στην έναρξη της ανθοφόρα περιόδου (Μάρτιος), στην περιοχή της Μυτιλήνης, ιδιαίτερα αυξημένη είναι η σχετική συμμετοχή της οικογένειας Halictidae και στη συνέχεια ακολουθούν οι οικογένειες Andrenidae και Apidae. 2. Τον μήνα Απρίλιο όπως παρατηρούμε από το χάρτη 6 στην περιοχή αυξημένη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Apidae. Κάνουν την εμφάνιση τους όμως και κάποια δίπτερα της οικογένειας Syrphidae με ιδιαίτερα, όμως χαμηλή σχετική συμμετοχή. 3. Τον μήνα Μάιο αυξημένη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Halictidae. Με μικρότερη σχετική συμμετοχή κάνουν την εμφάνιση τους οι οικογένειες Andrenidae και Apidae. 4. Στις αρχές του μήνα Ιουνίου όπως παρατηρούμε από το χάρτη 8 μεγαλύτερη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Halictidae. Έχουμε και την παρατήρηση των οικογενειών Andrenidae, Apidae, Megachilidae, καθώς και κάποιων Syrphidae με πολύ μικρότερη όμως σχετική συμμετοχή. 5. Περίπου στα μέσα του μήνα Ιουνίου όπως παρατηρούμε από το χάρτη 9 στην περιοχή της Μυτιλήνης, τα άτομα της οικογένειας Halictidae παρατηρούνται με τη μέγιστη σχετική συμμετοχή. 6. Προς το τέλος του μήνα Ιουνίου, στην περιοχή της Μυτιλήνης, τα άτομα της οικογένειας Megachilidae παρουσιάζουν την μέγιστη σχετική συμμετοχή. Ακολουθούν τα άτομα της οικογένειας Apidae. 7. Τον μήνα Ιούλιο η οικογένεια Halictidae παρουσιάζει την μέγιστη σχετική συμμετοχή. Ακολουθεί η οικογένεια Megachilidae. 8. Τέλος το μήνα Αύγουστο που είναι ο θερμότερος και ξηρότερος μήνας, αυξημένη σχετική συμμετοχή παρουσιάζουν τα άτομα της οικογένειας Megachilidae, ακολουθούν τα άτομα των οικογενειών Apidae και Halictidae. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το μήνα Αύγουστο δεν παρουσιάζονται καθόλου δίπτερα της οικογένειας Syrphidae. 32

33 4.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η παρούσα διατριβή είχε στόχο να μελετήσει δύο διαφορετικά πράγματα. Πρώτον είχε σαν στόχο την χαρτογραφική απεικόνιση του αριθμού των βιολογικών οικογενειών μελισσών Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae και δίπτερων Syrphidae, σε περιοχές της Λέσβου που ο συνολικός αριθμός ατόμων τους είναι τουλάχιστον 50. Δεύτερον έγινε χαρτογραφική απεικόνιση της μεταβολής των ειδών επικονιαστών που προαναφέραμε, στην περιοχή της Μυτιλήνης, κατά τη διάρκεια της ανθοφόρας περιόδου (Μάρτιος- Αύγουστος). Συμπερασματικά λοιπόν και παρατηρώντας, τους χάρτες θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο αριθμός των ατόμων των οικογενειών μελισσών Andrenidae, Apidae, Halictidae, Megachilidae και δίπτερων Syrphidae, παρουσιάζει μεταβολή στο χώρο και το χρόνο. 4.1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙΔΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ. Τα είδη παρουσιάζουν διάχυση στο χώρο όπως παρατηρούμε από τους χάρτες 3, 4. Από τους χάρτες αυτούς μπορούμε εξάγουμε τα εξής: Η κατανομή των ειδών δεν επηρεάζεται ιδιαίτερα από το γεωλογικό υπόστρωμα μιας περιοχής (χάρτης 4), αλλά από τις χρήσεις γης που επικρατούν σε αυτή. Υπάρχουν περιοχές πάνω στους χάρτες οι οποίες αν και έχουν το ίδιο γεωλογικό υπόστρωμα, παρουσιάζουν διαφορές στις χρήσεις γης και την κατανομή των οικογενειών μελισσών και συρφίδων. Σε περιοχές με χορτολιβαδική, θαμνώδη και γενικά χαμηλή βλάστηση, αυξημένη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Apidae. Σε περιοχές με ελαιώνες, δάση κωνοφόρων και γενικά ψηλότερη βλάστηση, αυξημένη σχετική συμμετοχή παρουσιάζει η οικογένεια Halictidae. Επίσης η οικογένεια Halictidae μεγάλη σχετική συμμετοχή 33

34 εμφανίζει και κοντά σε αστικές περιοχές και περιοχές με κωνοφόρα δάση. 4.2 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ. Η περίοδος που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η ανθοφόρα περίοδος που ξεκινά τον Μάρτιο και τελειώνει τον Αύγουστο. Όπως παρατηρούμε και από τους χάρτες 5 έως 12, παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στη σχετική συμμετοχή της κάθε οικογένειας. Πιο συγκεκριμένα μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Τους μήνες που παρουσιάζουν χαμηλότερες θερμοκρασίες, δηλαδή Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο κάνουν την εμφάνιση τους Περισσότερα άτομα των οικογενειών Halictidae και Apidae. Τις περιόδους αυτές που θεωρούνται, που θεωρούνται περισσότερο δροσερές κάνουν την εμφάνιση τους και άτομα της οικογένειας Syrphidae (δίπτερων). Στο τέλη του μήνα Ιουνίου και έως τον μήνα Αύγουστο που είναι, οι θερμότεροι και ξηρότεροι μήνες του έτους μεγαλύτερη σχετική συμμετοχή παρουσιάζουν τα άτομα της οικογένειας Megachilidae. Τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο, παρατηρούνται και άτομα της οικογένειας Syrphidae. Το γεγονός αυτό δεν συμβαίνει κατά τους θερμότερους μήνες ( Ιούνιο έως Αύγουστο). Συμπερασματικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι τους ψυχρότερους μήνες παρατηρούνται περισσότερα άτομα των οικογενειών Halictidae και Apidae, ενώ τους θερμότερους μήνες, υπερισχύουν τα άτομα των οικογενειών Megachilidae. 34

35 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Αξιώτης Μάκης, Η πανίδα της Λέσβου, Μυτιλήνη Αξιώτης Μάκης, Τα φυτά της Λέσβου, Μυτιλήνη Αξιώτης Μάκης, Περπατώντας τη Λέσβο. Τοπογραφία - Ιστορία - Αρχαιολογία, 2 Τόμοι, Μυτιλήνη Βαρβαγιάννης Παναγιώτης, Γεωγραφία Λέσβου, Αφοί Χατζηδανιήλ, Μυτιλήνη 1897 Κυριακόπουλος Β. Αντώνιος, Δομή βιοκοινότητας με βάση της σχέσεις αμοιβαιότητας ανθοφόρων φυτών- επικονιαστών στο δάσος καστανιάς της Αγιάσου Λέσβου. Μυτιλήνη Μπαζός Γιάννης, Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Οικολογίας και Ταξινομικής Πανεπιστήμιο Αθηνών,Αθήνα, 1991 Πετανίδου Θ. (1999) Η επικονίαση Η επικονίαση ως πόρος στον Ευρωπαϊκό και Μεσογειακό χώρο: σπουδαιότητα αναγκαιότητα, εγγενή προβλήματα, Μελισσοκομική Επιθεώρηση, τόμος 13, τεύχος

36 Ξενόγλωσση ALARM, Assessing Large-scale environmental Risks with Tasted Method (2004) Description of Work, Sixth Framework Programme, Sustainable Development, Global Change and Ecosystems. Bailey, L "Honey Bee Pathology. Academic Press London. pp. 124 Bruneau, E. (1993) Bees of Pollination- Proceedings of thw workshop of the Community Pr;ogramme of Researsh and Technological Development in the field of Competitivenes of Agriculture and Management of Agricultoural Resourses ( ), Βρυξέλες 1-2 Μαρτίου ΕΕΚ, Λουξεμβούργο. Dafni A. Shmida A. (1996) The Conservation of Bees, Linnean Society of London and the International Bee Research Association. Faegri K. van der Pijl L. (1979) The principles of pollinational ecology, 3rd revised Ed. Pergamon, Oxford. Ingram M., Nabhan G., Buchman S (1996) Our Forgotten Pollinators: Protecting the birds and bees, Global Pesticite Campaigner, Volume 6, Number 4, PANNA, San Francisco, CA. Herrera C.M (1988) Variation in mutualisms: the spation-temporal mosaic of a pollinator assemblage. Biological journal of the Linnean Society τόμος 35, σελ Herrera J. (1988) Pollinational relationships in southern Spanish Mediterranean shrublands. Journal of Ecology τόμος 76, σελ Michener D. C. (2000) The bees of the world, The John Hopkins University Press Baltimore and London. O Toole, C. Raw A. (1991) Bees of the world, Blandford, London 36

37 Petanidou T. Ellis W. Ellis-Adam A. (1995) Ecogeographical patterns in the incidence of brood parasitism in bees, Biological journal of the Linnean Society, τόμος 55, σελ Petanidou T., Ellis W. (1996) Interdependence of native bee faunas and floras in changing Mediterranean communities, The Conservation of bees, The Linnean Society of London and The International Bee Research Association ISBN Potts S. Vulliammy B. Dafni A. Ne eman G. Willmer P. (2003) Linking bees and fiowers: How do floral communities structure pollinator communities?. Ecology, τόμος 84, Ecology Society of America. Robinson, G. E., Huang, Z.-Y Colony integration in honey bees: genetic, endocrine and social control of division of labor. Apidol. 29 (1-2): Seeley, T. D Life histoty strategy of the honey bee, Apis mellifera.oecol. 32: Southwick. E. E Physiology and Social Physiology of the Honey Bee" In the Hive and the Honey Bee" pp: Dadant & Sons, Hamilton, Illinois. The Ecological society of America, Measuring Bee Diversity in Different European Habitats and Biogeographical Regions, 2008, p.p

38 Διευθύνσεις διαδικτύου ALARM (2004), www. ALARMproject.net Βιο Apimodia (2005) ~ sommeijer/apimondia.html Michener C.D (2005) Bee, Foe (2005) weather/maps/city. 38