Θεολογία και επιστήμη Ένας διάλογος πολιτισμού

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Θεολογία και επιστήμη Ένας διάλογος πολιτισμού"

Transcript

1 Θεολογία και επιστήμη Ένας διάλογος πολιτισμού είναι περίεργο αλλά οι άνθρωποι έχουν την ακλόνητη βεβαιότητα πως ο ήλιος θα βγει και τ άλλο πρωί Τάσος Λειβαδίτης, Ο φρουρός των ημερών α) Ο Μέγας Βασίλειος και ο πλανήτης της Χρυσομαλλούσης. Πριν από λίγο καιρό και για πρώτη φορά, αστρονόμοι, με επικεφαλής τον StéphaneUdry, εντόπισαν έναν πλανήτη, ο οποίος θα μπορούσε να φιλοξενήσει τη ζωή. Πρόκειται για τον πλανήτη της Χρυσομαλλούσης (Goldilocks), που παρουσιάζει, καθώς λένε, τη μεγαλύτερη ομοιότητα με τη Γη από οποιανδήποτε άλλο πλανήτη, που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στο ηλιακό μας σύστημα. Είναι ο μικρότερος, φωτεινότερος πλανήτης που γνωρίζουμε ως τα τώρα -το μέγεθός του είναι ελάχιστα μεγαλύτερο από το μέγεθος της γης- και η θέση του είναι τέτοια, που επιτρέπει στους επιστήμονες να υποθέσουν την ύπαρξη νερού, που μαζί με τις βεβαιωμένες ήπιες θερμοκρασίες που απολαμβάνει, κοντά στους 20 βαθμούς Κελσίου, τον κάνουν κατοικήσιμο 1. Μια τέτοια ανακάλυψη πριν από κάποια χρόνια θα δημιουργούσε πανικό εντός των κόλπων της θεολογίας και θα οδηγούσε σε εκρηκτικές αντιπαραθέσεις φυσικών επιστημόνων από τη μια και θεολόγων από την άλλη, με αποκορύφωμα την εκ νέου ανάδυση της απολογητικής, που ως άλλη ασπίδα θα προσπαθούσε με τρόπο άκρως αντιρρητικό, ταυτόχρονα και πολεμικό, να προστατέψει την πίστη από εχθρούς που στοχεύουν την απαλλοτρίωσή της, έως και την τελική της καταστροφή 2. Τα πράγματα, όμως, σήμερα μοιάζουν διαφορετικά 3. Γεγονός, που εξάπαντος δεν 1 1 Βλ. σχετικά, H. Muir, Goldilocks planet may be just right for life, New Scientist.com 25/4/ Βλ. σχετικά, Ν.Α. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Α. Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία, σ Για μια πρώτη συζήτηση του θέματος, στην οποία συμπεριλαμβάνεται σαφώς και η διαφορετική αντιμετώπιση των σχέσεων θεολογίας και επιστήμης σε Ανατολή και Δύση, βλ. Ν.Α. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Α. Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία, σ. 137εξ. Χ. Γιανναρά, Η απολογητική στην Ορθοδοξία, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1989 A. Nesteruk, LightfromtheEast. Theology, Science and the Eastern Orthodox Tradition, εκδ. Fortress Press, Minneapolis 2003 A. Nesteruk, The Universe as Communion. Towards a Neo-patristic Synthesis of Theology and Science, εκδ. T&T Clarκ, New York 2008 J.T. Pennington-S.M. McDonough (εκδ.), Cosmology and New Testament Theology, εκδ. T&T Clarκ, New York 2008 F. Depoortere, The death of God. An investigation into the History of the Western Concept of God, σ J.H. Brooke, Επιστήμηκαιθρησκεία. Μια ιστορική προσέγγιση,

2 μηδενίζει τις οποιεσδήποτε εκτροπές και βεβαίως δεν εξαφανίζει όλους εκείνους, που είναι έτοιμοι να ξαναρίξουν στην πυρά τον νέο Γαλιλαίο, που θα τολμήσει να πει πως η γη γυρίζει. Και μάρτυς μου, οι σκληρές συγκρούσεις, που διαδραματίζονται στη νέα Ήπειρο, την Αμερική, με αφορμή τα αναλυτικά προγράμματα των δυο πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης, ανάμεσα σε συντηρητικούς θεϊστές (δημιουργιστές και εκπροσώπους του ευφυούς σχεδιασμού) από τη μια και προοδευτικούς εξελικτιστές (δαρβινιστές) από την άλλη, και οι οποίες δημιουργούν φονταμενταλιστικούς τυφώνες, που η σκόνη τους φθάνει πότε πότε και στον τόπο μας. Το πρόβλημα στην πλευρά των θρησκευτικών φονταμενταλιστών βρίσκεται στην άποψη, σε κείνη τη δογματική θεώρηση, που θέλει να πιστεύει πως η Βίβλος αποτελεί το απόλυτο εγχειρίδιο, που θα τους δώσει τις αυθεντικές και μοναδικές απαντήσεις για όλα τα θέματα του επιστητού και συνεπώς και για τα θέματα της επιστήμης. «Οι φονταμενταλιστές», σημειώνει ο RichardDawkins, «ξέρουν ότι έχουν δίκιο επειδή βρήκαν την αλήθεια σε ένα ιερό βιβλίο, και γνωρίζουν, εκ των προτέρων, ότι τίποτε δεν θα τους μετακινήσει από την πίστη τους. Η αλήθεια του ιερού βιβλίου είναι αξιωματική και δεν συνιστά προϊόν κάποιας λογικής διεργασίας. Το βιβλίο λέει αλήθεια, και εάν τα αποδεικτικά στοιχεία φαίνεται να το αντικρούουν, τότε μάλλον τα στοιχεία αυτά πρέπει να απορριφθούν, παρά το βιβλίο. Αντιθέτως, αυτό στο οποίο εγώ, ως επιστήμονας, πιστεύω λόγου χάριν, στην εξέλιξη-, δεν το πιστεύω επειδή διάβασα κάποιο ιερό βιβλίο, αλλά επειδή μελέτησα όλες τις σχετικές ενδείξεις. Πρόκειται όντως για πολύ διαφορετικό ζήτημα. Τα βιβλία για την εξέλιξη δεν αποτελούν αντικείμενο πίστης επειδή είναι ιερά, αλλά διότι εκθέτουν ένα πλήθος αλληλοστηριζόμενων αποδεικτικών στοιχείων. Κάθε αναγνώστης μπορεί καταρχήν να ελέγξει ο ίδιος την εγκυρότητα των στοιχείων αυτών. Τυχόν σφάλματα σε επιστημονικά βιβλία ανακαλύπτονται και διορθώνονται τελικά από άλλους επιστήμονες. Κάτι τέτοιο εμφανέστατα δεν συμβαίνει με τα ιερά βιβλία» 4. Δεν πρόκειται στο σημείο αυτό να οδηγηθώ σε μια εξαντλητική ανάλυση των λεγομένων του Dawkins. Δεν είναι, άλλωστε, αυτός ο σκοπός της εισήγησής μου. Απλά θέλω να δείξω την ανάγκη διαλόγου, το επείγον της συμβολής, για νοηματοδότηση του κόσμου και της ζωής. Γεγονός, που επιβάλλει την ανάδειξη των ορίων τόσο της θεολογίας όσο και των επιστημών, όχι κατ ανάγκη μόνο των φυσικών επιστημών, ως τη μόνη δικλείδα επικοινωνίας και κοινωνίας. Με μια τέτοια αίσθηση των 2 απόδοση στα ελληνικά Βασιλική Βακάκη, επιστημονική επιμέλεια-πρόλογος Κώστας Γαβρόγλου, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο R. Dawkins, Η περί Θεού αυταπάτη, σ Για τη διαχρονική σχέση αθεΐας και επιστήμης, βλ. Μ. Μπέγζος, Φιλοσοφική ανθρωπολογία της θρησκείας, Αθήνα 1996, σ. 113εξ.

3 πραγμάτων, οφείλω να σημειώσω ότι ο Dawkins, στο σημείο αυτό, έχει εν πολλοίς δίκαιο. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί έργο της θεολογίας ο επιστημονικός ορισμός του πως της δημιουργίας 5. Πράγμα που σημαίνει, πως και οι βιβλικές περιγραφές και εικόνες τούτου του πως, δεν αποτελούν παρά συγχρονικές ερμηνείες, που σχετίζονται άμεσα και συνεπώς προϋποθέτουν τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής τους. Γνώσεις που σήμερα έχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ξεπεραστεί και ως εκ τούτου ακυρωθεί. Είναι σαφές, πως οι περιγραφές της δημιουργίας στη Γένεση, όπως και στην Εξαήμερο για παράδειγμα, του Μεγάλου Βασιλείου, παραπέμπουν στο κοσμοείδωλο της εποχής τους. Σε ένα επιστημονικό συμπέρασμα, που υιοθέτησε η θεολογία -και καλώς έκανεπροκειμένου να αρθρώσει λόγο θεολογικό, που ξεκινά εκεί που τελειώνει η επιστήμη, δηλαδή το πώς, και ορίζεται από τα οντολογικά ερωτήματα του ποιος και του γιατί. Ερωτήματα, που έχω την αίσθηση, πως όσο και αν αναζητήσει η επιστήμη, υπερβαίνοντας τα εσκαμμένα όρια που θέτει η μεθοδολογική της -εξάπαντος πλουραλιστική- «νομιμότητα», θα οδηγηθεί σε απώλεια του σκοπού της και μαζί σε μια τραγική για την ίδια, μα και το σύνολο του πολιτισμού, συνουσία με τα τέρατα του απόλυτου δογματισμού και του ανάλγητου φονταμενταλισμού. Για όλους αυτούς τους λόγους, θέλω να πιστεύω, πως ήλθε η στιγμή να αναδείξουμε τούτη τη σπουδαία μα και ξεχασμένη αφετηρία των πατέρων της Εκκλησίας, σε βασική, κυρίαρχη αρχή, των μεθοδολογικών προτέρων, τόσο της σύγχρονης θεολογίας όσο και της νεώτερης επιστήμης, στη βάση της οποίας θα χτιστεί πέτρα πέτρα το μυστήριο της ανθρωπικής συμβολής του καιρού μας. Και είναι σαφές πως μια τέτοια αρχή θα δώσει τη δύναμη σε θεολογία και Εκκλησία να ομολογήσουν μαζί με τον Βασίλειο, ότι: «Ου γαρ ελαττούται η επί τοις μεγίστοις έκπληξις, επειδάν ο τρόπος καθ ον γίνεταί τι των παραδόξων εξευρεθή ει δε μη αλλά το απλούν της πίστεως ισχυρότερον έστω των λογικών αποδείξεων» 6. Πράγμα, που λύνει την παρεξήγηση και επιτρέπει δίχως άλλο τη δυνατότητα ενός διαλόγου για τον πλανήτη της Χρυσομαλούσσης, αλλά και οποιασδήποτε Χρυσομαλούσσης, με χαρακτηριστικά υπαρξιακής ανοιχτότητας, πέρα και έξω από κάθε απολογητική υστερία, και με εισηγητή τον άγιο από την Καππαδοκία, που αποδεικνύει πως η ζωή αληθεύει μόνο όταν εκπλήσσεται και εκπλήσσει, μόνο όταν μένει ανοιχτή στο θαύμα που βγάζει τον άνθρωπο από το οχυρό του κλειστού και ως εκ τούτου βέβαιου εαυτού. Μια τέτοια ζωή δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να θεωρήσει την ανθρώπινη δημιουργικότητα, συνεπώς και την επιστήμη, προέκταση της θαυματουργίας του Θεού στον κόσμο, και τον εαυτό του συνεχιστή και 3 5 Βλ. σχετικά, Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Κατά ανθρωπομορφιτών, PG76, 1080B. 6 Μ. Βασιλείου, Εις την Εξαήμερον, PG 29, 25A.

4 συνδημιουργό στην εξέλιξη του σχεδίου της θείας Οικονομίας 7. Πράγμα «ζόρικο», καταπώς θα έλεγε ο ποιητής, καθώς διεκδικεί το σύνολο της ευθύνης, και συνεπώς την οριστική εγκατάλειψη εκ μέρους του ανθρώπου του ανέξοδου «θρόνου» του παρατηρητή και του σχολιαστή, που αναζητά παντού και πάντα τον αίτιο, τους αιτίους, της οποιασδήποτε αδυναμίας ή αστοχίας της ζωής, πέρα και έξω από τον εαυτό του. β) Ο Αρθούρος Ρεμπώ και «Η νέα αριστοκρατία» της επιστήμης. Τον Απρίλιο του 1873, ο Αρθούρος Ρεμπώ, σε ηλικία μόλις 19 χρονώ, αρχίζει να γράφει το Μια εποχή στην κόλαση. «Ένα κείμενο», το οποίο, καθώς σημειώνει ο Χριστόφορος Λιοντάκης, στον Πρόλογο της έκδοσης του έργου στην ελληνική γλώσσα, το 2004, «δεν εντάσσεται πουθενά: Ποίηση, μαρτυρία, αφήγημα, θεατρικός μονόλογος, φιλοσοφικό δοκίμιο, αυτοβιογραφία, χρονικό, ποιητική τέχνη, εξομολόγηση, ασκητική, προφητεία. Όλα αυτά, και τίποτα απ όλα αυτά» 8. Ένα κείμενο, όμως, που μέσα στη λυτρωτική, ίσως, «απροσδιοριστία» του, αποτελεί μια σπαραχτική κραυγή απέναντι στο έγκλημα, που με τρόπο κυνικό πραγματοποιούν οι κάθε είδους εξουσίες της εποχής του. Διαπίστωση, που προκύπτει από την οδυνηρή εμπειρία μιας ζωής σκληρής «σκέτη αποβλάκωση» 9 την ονομάζει- που οδηγεί τον άνθρωπο να ξεσκεπάζει με σκελετωμένο χέρι το φέρετρο, να ξαπλώνει μέσα και να πεθαίνει. Πράγμα που κάνει τον «καταραμένο» 10 ποιητή να αναρωτηθεί: «Τίνος να γίνω μισθοφόρος; Ποιο κτήνος να προσκυνήσω; Ποιο εικόνισμα να καταστρέψω; Ποιες καρδιές θα ραγίσω; Από ποιο ψέμα να πιαστώ; -Πάνω σε ποιο αίμα να βαδίσω;». Μα και να αποφασίσει: «Καλύτερα να μην μπλέξω με την εξουσία» 11. Και είναι σαφές από το κείμενό του, πως δυο από τις πιο σκληρές εξουσίες της εποχής του, μα και κάθε εποχής, είναι η ξεστρατισμένη επιστήμη και ο θρησκειοποιημένος χριστιανισμός. Γράφει και πάλι ο Λιοντάκης, «Το τέλμα της Ευρώπης. Οι συμπληγάδες: από τη μια ο χριστιανισμός, δηλαδή η ασφυξία και η υποκρισία του καθολικισμού, κι από την άλλη ο ορθολογισμός, ο θετικισμός, η υστερία της επιστήμης, της προόδου και της δράσης. Κι εκείνος, ένας πρωτόγονος μυστικός, ολομόναχος, με την αναπόδραστη ευτυχία» «Και αυτός έδωκεν ανθρώποις επιστήμην ενδοξάζεσθαι εν τοις θαυμασίοις αυτού», Σειρ. 38,6. 8 Χ. Λιοντάκης, Η αστραπή της ποίησης, πρόλογος στο A. Rimbaud, Μια εποχή στην κόλαση, μετάφραση Χριστόφορος Λιοντάκης, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2004, σ A. Rimbaud, Μια εποχή στην κόλαση, σ Βλ. σχετικά, Π. Βερλέν, Οι καταραμένοι ποιητές, μετάφραση Αλέξης Ζήρας, εκδ. Αιγόκερος, Αθήνα Στους «καταραμένους» ποιητές πολλοί εντάσσουν και τους δικούς μας Κώστα Καρυωτάκη και Μαρία Πολυδούρη. 11 A. Rimbaud, Μια εποχή στην κόλαση, σ Χ. Λιοντάκης, Η αστραπή της ποίησης, πρόλογος στο A. Rimbaud, Μια εποχή στην κόλαση, σ. 12.

5 Ένας μυστικός, που βλέπει μέσα από τα συντρίμμια της θρησκευτικής αριστοκρατίας, να ξεπηδά το νέο τέρας της «νέας αριστοκρατίας», που δεν είναι άλλη από την επιστήμη 13. Ένας χαρακτηρισμός λεπτής ειρωνείας, που τον βοηθά να αναδείξει την τραγωδία μιας κοινωνίας, που αδύναμη να διαχειριστεί την ελευθερία της αναζητά, παντού και πάντα, τα δεκανίκια των απάνθρωπων φανατισμών και εξουσιών, προκειμένου να μην οδηγηθεί στην αυτοκτονία και το μαρασμό. Μιας κοινωνίας που έμαθε να ζει με την προσκύνηση των ειδώλων, που στο όνομα της προσφερόμενης σωτηρίας διεκδικούν από τον άνθρωπο την αποκλειστική εκχώρηση ακόμη και των πιο κρυφών του παλμών. Με τον τρόπο αυτό θα λέγαμε, πως είδωλο φεύγει και είδωλο έρχεται, φανατισμός φεύγει και φανατισμός έρχεται και η ελευθερία του ανθρώπου γίνεται σκυτάλη, που σε έναν δρόμο αέναης διαδοχής της κυριαρχίας των ιδεολογιών, το μόνο που καταφέρνει, είναι να αλλάζει χέρια εξουσιαστών. Μέσα σε μια τέτοια ανακύκληση, μέσα σε ένα ατέλειωτο πέρα δώθε, ιδεολογίες πάνε και έρχονται, κουβαλώντας στις αποσκευές τους τα μυστικά και τις υποσχέσεις που κρύβει ο κάθε μεσσιανισμός. Κάποτε η θρησκεία, κάποτε το έθνος, κάποτε η επιστήμη, κάποτε ο λαός Ωσότου να τελειώσει ο κύκλος, η στροφή, και να ξαναρχίσουμε πάλι από την αρχή, για ένα νέο ίλιγγο, για ένα νέο χαμό. Το ερώτημα βέβαια, που προκύπτει στην προκειμένη περίπτωση, είναι σε πια φάση βρισκόμαστε τώρα; Ποιος είναι ο κυρίαρχος αστερισμός; Έχω την αίσθηση, και νομίζω πως τούτο αποτελεί κοινή διαπίστωση, πως βρισκόμαστε, σε παγκόσμιο επίπεδο, στον αστερισμό της επιστήμης. Στην καρδιά μιας μεταθρησκευτικής και αντιθεολογικής εποχής, εντός της οποίας, παρατηρείται «αξιοσημείωτη αποδυνάμωση του ρόλου των επίσημων θρησκευτικών συστημάτων, των εκκλησιών» 14, και ταυτόχρονη αντικατάστασή τους από τις νέες «μυθολογίες» 15, που ανθίσανε στο κενό, που δημιούργησε η αποστράγγιση και το ολοκληρωτικό στέγνωμα της υπόστασης του ανθρώπου εκ μέρους των ολοκληρωτικών και ως εκ τούτου απάνθρωπων θρησκευτικών εξουσιών. Άλλωστε, όπου υφίσταται αυτό το κενό, παρατηρεί ο GeorgeSteiner, 5 13 Αντίστοιχη με τη θεώρηση του ποιητή και η θεώρηση της επιστήμης από τον Νίκο Καζαντζάκη. Γράφει σχετικά: «Μέσα σε τέτοιες φλόγες πέρασα τα παιδιάτικα χρόνια. Όλες οι περιπέτειες των αγίων και των ηρώων μου φάνταζαν η πιο απλή, η πιο ρεαλιστική πορεία του ανθρώπου. Αργότερα, σα με κυρίεψε, για λίγα χρόνια, αφτό που λέμε επιστήμη, και θεώρησα ως το μόνο νόμιμο καθεστώς αφτό που λέμε πραγματικότητα, πίστεψα πως όλες τούτες οι παλιές ταραχές και θέρμες είταν πρόσκαιρη, ασυνάρτητη νεανική έξαψη. Πολύ αργότερα, σα γλύτωσα από το στάβλο της Κίρκης, ένιοσα πάλι, σίγουρα πια και για πάντα, πως όλο τούτο το παράφορο γιουρούσι της νιότης είναι αληθινά η πιο απλή και ρεαλιστική στράτα της ψυχής», Σε πρώτο πρόσωπο, Νίκος Καζαντζάκης. Ο άνθρωπος, ο δημιουργός, ο ιδεολόγος (Άγνωστες μαρτυρίες και ντοκουμέντα), εκδ. Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2008, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, μετάφραση Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2007, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ. 13.

6 «ξεπηδούν νέες ζωτικές δυνάμεις και υποκατάστατα» 16. Προκειμένου όμως το καινούργιο σύστημα να αποκτήσει «το στάτους μιας μυθολογίας», οφείλει να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις. Πρώτα απ όλα να έχει «σφραγίδα της καθολικότητας» 17. Τουτέστιν, να επιβεβαιώσει το νέο σύστημα, πως η «προτεινόμενη ανάλυση της ανθρώπινης συνθήκης της ιστορίας μας, του νοήματος της ζωής [ ] και των περαιτέρω προσδοκιών μας έχει καθολική ισχύ». Πράγμα που σημαίνει, ότι με αυτή την έννοια, «μια μυθολογία είναι μια πλήρης εικόνα του ανθρώπου μέσα στον κόσμο» 18. Κατά δεύτερο λόγο, να έχει μια σειρά κανονιστικών κειμένων, που θα επιτρέπουν την ανάδειξη της «ορθοδοξίας» και της «αίρεσης» 19, και κατά τρίτο λόγο να αναπτύξει «δική του γλώσσα, δικό του χαρακτηριστικό ιδίωμα, δικές του εμβληματικές εικόνες, σημαίες, μεταφορές, δραματικά σενάρια», αλλά και μια σειρά «θεμελιωδών χειρονομιών, τελετουργιών και συμβόλων» 20. Έχω την αίσθηση, πως όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συγκεντρώνουν στην εποχή μας ουκ ολίγα επιστημονικά συστήματα, ανάμεσα στα οποία, ενδεικτικά και μόνο, ξεχωρίζω τις απολυτοποιημένες μορφές της σύγχρονης αθεΐας, την ιδεολογική εξελικτική βιολογία, την κοινωνικά πλέον επιβεβλημένη ψυχανάλυση και ψυχοθεραπεία. «Μυθολογίες», που αποδεικνύουν το πόσο πολύ ο άνθρωπος σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, διψά για «εγγυημένη προφητεία» 21. Διψά δηλαδή για νέες θρησκείες, για μια «θεολογία της υποκατάστασης», που παρότι διακρίνεται για την έντονη αντιθρησκευτικότητά της, ή εξαιτίας αυτής, αναπτύσσει δομές και δραστηριότητες που φέρουν πάντα πάνω τους «τα σημάδια του θεολογικού παρελθόντος» 22. Πράγμα που δικαιώνει τα παιδιά, που με την καθαρή τους ματιά γράψανε στους τοίχους του πανεπιστημίου μας, χθες οι παπάδες, σήμερα οι επιστήμονες. Δικαιώνει, όμως, και τον «καταραμένο» προφήτη Αρθούρο Ρεμπώ, που σε μια αντίστοιχη εποχή, εκατόν πενήντα χρόνια πριν, καταδίκασε τον επιστημονικό δογματισμό, τουτέστιν το νέο φονταμενταλιστικό μεσσιανισμό, με το ισχυρότερο όπλο που διαθέτει ο κάθε «καταραμένος» την ειρωνεία και το σαρκασμό: «Α! η επιστήμη! Άλλαξε τα πάντα. Για το σώμα και την ψυχή, καταφυγή μας είναι η ιατρική και η φιλοσοφία τα γιατροσόφια και οι διασκευές των λαϊκών τραγουδιών. Και οι διασκεδάσεις των πριγκίπων και τα παιχνίδια που απαγόρευαν στους άλλους! Γεωγραφία, κοσμογραφία, μηχανική, 6 16 G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ G. Steiner, Νοσταλγία του απολύτου, σ. 16.

7 χημεία!...επιστήμη, η νέα αριστοκρατία! Η πρόοδος. Ο κόσμος πάει μπροστά! Δεν περιστρέφεται λοιπόν;» 23. γ) Ο IlyaPrigogine, η ανθρωπική αρχή και ο καρτεσιανός δυϊσμός. Ένα παράδειγμα για την άρση της βεβαιότητας και της οποιασδήποτε απολογητικής στράτευσης. Τα τελευταία χρόνια η θεολογία, απρόσμενα, απέκτησε έναν καλό σύμμαχο από το χώρο της φυσικής επιστήμης. Αίφνης, λοιπόν, ένας ενθουσιασμός απλώθηκε στους χώρους της και μια κουβέντα άρχισε να μεταφέρεται από στόμα σε στόμα, που έκανε τους θεολόγους να πιστεύουν πως κάτι σημαντικό επετεύχθη, πως επιτέλους φυσική και θεολογία φτάσανε, στα βασικά τουλάχιστον, σε μια ουσιαστική συμφωνία 24. Ο λόγος για την περίφημη ανθρωπική αρχή. Μια θεωρία που στη βασικότερη εκδοχή της υποστηρίζει, πως «το Σύμπαν έχει τις συνθήκες που παρατηρούμε, επειδή εμείς βρισκόμαστε εδώ στη Γη. Από όλα τα δυνατά Σύμπαντα μπορούμε να αντιληφθούμε μόνο την περιορισμένη κλάση που επιτρέπει την εμφάνιση παρατηρητών» 25. Με άλλα και απλούστερα λόγια, το σύμπαν είναι έτσι όπως είναι, επειδή υπάρχουμε εμείς, έγινε για μας και ως εκ τούτου μας προϋποθέτει. Πράγμα, βέβαια, που οδηγεί στην άποψη, ότι εάν βρεθεί και ένα άλλο σύμπαν, που θα έχει τα χαρακτηριστικά του δικού μας σύμπαντος -και νομίζω πως ένα τέτοιο προβληματισμό εισάγει πλέον με ένταση η ανακάλυψη του πλανήτη της Χρυσομαλούσσης-, τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι και εκεί υπάρχει ζωή και εκεί υπάρχουν άνθρωποι. Το πρόβλημα, όμως, δεν βρίσκεται εδώ, αλλά στη διάθεση ταύτισης των δεδομένων της θεολογίας με τα αντίστοιχα δεδομένα της συγκεκριμένης επιστημονικής θεωρίας, αλλά και κάθε επιστημονικής θεωρίας. Μια ταύτιση, που αναζητά απεγνωσμένα την εναρμόνιση επιστήμης και θρησκείας -πέρα και έξω από κάθε κριτική διάθεση, αλλά και τη γνώση πως οι θεωρίες έρχονται και παρέρχονται-, προκειμένου να ξεπεραστεί η σύγκρουση αιώνων που ταλάνισε και συνεχίζει να ταλανίζει τον πολιτισμό των ανθρώπων. Με τον τρόπο αυτό, όμως, η θεολογία κινδυνεύει, μέσα από την ταύτισή της με ερμηνευτικές προτάσεις που είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι έχουν ημερομηνία λήξης, να γλιστρήσει, 7 23 A. Rimbaud, Μια εποχή στην κόλαση, σ Για τη σχέση ανθρωπικής αρχής και ευφυούς σχεδιασμού (απέναντι στον οποίο η Ορθόδοξη θεολογία θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτική, καθώς αγγίζει τα όρια του απόλυτου προορισμού), βλ. D. Dennett, Απομυθοποίηση. Καταρρίπτοντας τον μύθο της θρησκείας, σ F. Bertola-U. Curi (εκδ.), Η ανθρωπική αρχή (Εργασίες του Δεύτερου Συνεδρίου για την Κοσμολογία και τη Φιλοσοφία), μετάφραση Πέτρος Αδαμόπουλος, εκδ. Σύναλμα, Αθήνα 1999, σ. 8. Πρβλ. J.D. Barrow-F. J. Tripler, The Anthropic Cosmological Principle, εκδ. ClarendonPress, Oxford 1987 Ε. Βαρβαρέσος, Το μεταφυσικό πρόσωπο της φυσικής, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 2005, σ

8 για μια ακόμη φορά, στον οποιοδήποτε απολογητισμό, που αγνοεί επιδεικτικά πως η χρήση εκ μέρους των πατέρων της Εκκλησίας των επιστημονικών δεδομένων, «δεν γίνεται για να επαληθευθούν τα βιβλικά κείμενα, αλλά μονάχα για να διαφωτιστούν καλύτερα και να συμπληρωθούν σε ορισμένα σημεία» 26. Γεγονός, που οδηγεί στο συμπέρασμα, πως η κριτική παραδοχή των αποτελεσμάτων της επιστήμης, ως αναγκαία και δημιουργική διαδικασία ανάπτυξης του εκκλησιαστικού σώματος, δεν στοχεύει μήτε στην επαλήθευση μήτε στη διάψευση των βιβλικών κειμένων, αλλά μονάχα στην προσαρμοστική και ανανεωτική τους ερμηνεία 27. Την αλήθεια μιας τέτοιας παρατήρησης, έχω την αίσθηση πως αποκαλύπτει με ξεχωριστό τρόπο η κριτική παρέμβαση ενός εκ των κορυφαίων επιστημόνων της εποχής μας, του βραβευμένου με Νόμπελ χημείας, Ρώσου συγγραφέα, IlyaPrigogine, ο οποίος σε πείσμα του ενθουσιασμού του καιρού του στέκεται απέναντι στην ανθρωπική αρχή, την οποία θεωρεί αυθαίρετη και άκρως καταστροφική για το σύνολο του σύγχρονου πολιτισμού. Σε συζήτηση που είχε στις 27 Μαΐου του 2001, μία μόλις ημέρα μετά την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, με το δημοσιογράφο Ιωάννη Ζήση, παρατηρούσε τα εξής σημαντικά: «Η ανθρωπική αρχή είναι ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που έχω δει στη ζωή μου, διότι επανεισάγει τη δυαδικότητα. Πάρτε, για παράδειγμα, το βιβλίο του StephenHawking: ο κόσμος εξηγείται με γεωμετρικά επιχειρήματα ως ένα μέσον χωρίς σύνορα. Τότε όμως, για να εμφανιστεί η ανθρώπινη ζωή (η ανθρώπινη πολυπλοκότητα), απαιτείται μια ανθρωπική αρχή. Βρισκόμαστε στην ίδια ακριβώς κατάσταση με τον Καρτέσιο, που είπε ότι το σύμπαν μπορεί να κατανοηθεί μόνο ως δυαδικότητα. Η φυσική μελετάει το χώρο, την κίνηση και την ύλη, ενώ οι επιστήμες του νου μελετούν τη σκέψη. Εάν κανείς εισαγάγει την ανθρωπική αρχή, καταστρέφει την ενότητα του σύμπαντος. Θέλουμε όμως ένα σύμπαν που να μην είναι διαιρεμένο σε δυο χωρισμένα πεδία. Θέλομε μια σύλληψη του σύμπαντος που να εμπεριέχει τη σκέψη και τη βιολογία χωρίς να έρχονται σε αντίφαση με τη φυσική. Άλλωστε και εμείς είμαστε προϊόντα της εξελικτικής πορείας της φύσης. Εάν όμως υιοθετήσουμε την ανθρωπική αρχή, θα βρεθούμε εκτός της φύσης κάτι που μου είναι πολύ δύσκολο να δεχτώ» 28. Είμαι της γνώμης, πως η θέση αυτή του Prigogine, ανεξάρτητα από την επιστημονική ή όχι ορθότητά της, βρίσκεται πιο κοντά στην Ορθόδοξη κτισιολογία και ανθρωπολογία. Και εξηγούμαι. Κατά 8 26 Ν.Α. Ματσούκα, Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1990, σ Βλ. Ν.Α. Ματσούκα, Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου, σ Ο χρόνος στην επιστημολογία της πολυπλοκότητας, στο I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, μετάφραση Σταύρος Μαρουλάκος, πρόλογος και επίμετρο στην ελληνική έκδοση Ιωάννης Αντωνίου, εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 2003, σ. 250.

9 Γρηγόριο Παλαμά, αλλά και το σύνολο σχεδόν της πατερικής θεολογίας, ο άνθρωπος φτιάχτηκε εξαρχής για τον Χριστό, όπως, άλλωστε, και ο κόσμος ολόκληρος, αλλά ακόμη και αυτοί οι άγγελοι φτιάχτηκαν εξαρχής, πριν από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο. 29 Γεγονός που σημαίνει πως με το συγκεκριμένο σχήμα τα βήματα είναι διαδοχικά, η πορεία εξελικτική ο άνθρωπος αποτελεί την ανακεφαλαίωση ολόκληρης της νοητής και αισθητής δημιουργίας και ο Χριστός την ανακεφαλαίωση του κτιστού ανθρώπου. Έτσι, ο Χριστός, προσλαμβάνοντας την ανθρώπινη φύση, αποδεικνύεται η αρχή και το τέλος όχι μόνον των ανθρώπων, αλλά των πάντων. Ο άνθρωπος δεν προσφέρει στον Θεό μόνον τον εαυτό του, αλλά βρισκόμενος ολάκερος μέσα στο θαύμα, ζώντας το θαύμα, προσφέρει «δι εαυτού παν είδος κτίσεως ίνα και το της εικόνος απηκριβωμένον η». 30 Και τούτο εξαιτίας της διπλής φύσης, τούτης της ανθρώπινης φύσης, που ενώνει στον εαυτό της το αισθητό και το πνευματικό 31. Δεν χωρά καμία αμφιβολία, πως μια τέτοια πρόταση μοιάζει να συναντάται πλήρως με τη θεωρία της ανθρωπικής αρχής. Με τη διαφορά πως η ανθρωπική αρχή δεν περιέχει, και δεν θα μπορούσε, άλλωστε, την τελική αναφορά των πάντων δια του ανθρώπου στον Χριστό. Εντούτοις, είμαι της γνώμης πως παρ όλες τις εξωτερικές ομοιότητες η απόσταση που χωρίζει την ανθρωπική αρχή από τη χριστιανική θεολογία της δημιουργίας είναι μεγάλη. Και τούτο, διότι σε καμία περίπτωση η χριστιανική θεολογία, με εξαίρεση τις οποιεσδήποτε αλλοτριωτικές της εκτροπές -και υπήρξαν τέτοιες- 32, δεν αποδέχεται τον καρτεσιανό 9 29 «Ουκούν, και η απ αρχής παραγωγή του ανθρώπου», σημειώνει ο Γρηγόριος Παλαμάς, «δι αυτόν (εν. τον Χριστόν), κατ εικόνα πλασθέντος του Θεού, ίνα δυνηθή ποτέ χωρήσαι το αρχέτυπον», Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία Ξ, 20, Γρηγορίου Παλαμά Έργα 11, Εισαγωγή-κείμενο-μετάφραση Π. Χρήστου, εκδ. Πατερικαί εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 1986, σ. 532 «Προ ημών υπέρ ημών τους αγγέλους εποίησε προ ημών δι ημάς παντί τω αισθητώ τούτω κόσμω τον ουρανόν περιέτεινε Δι ημάς προ ημών τον μέγαν εποίησε φωστήρα εις αρχάς της ημέρας και τον ελάσσω εις αρχάς της νυκτός Δι ημάς προ ημών γην εθεμελίωσεν, εφήπλωσε θάλασσαν, πλουσίως επ αυτά τον αέρα εξέχεε και υπέρ τούτον ανήψε περαιτέρω πανσόφως την πυρός φύσιν και τα άλογα των ζώων εις δουλείαν των ανθρώπων εγένετο προ ημών. Τούτον μεν ουν τον σύμπαντα κόσμον δια την του σώματος ημών σύστασιν ο πλάσας ημάς, προ της ημών πλάσεως, εκ του μη όντος παρήγαγε», Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία Γ, 5-7, Γρηγορίου Παλαμά Έργα 9, Εισαγωγή-κείμενο-μετάφραση Π. Χρήστου, εκδ. Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 1985, σ Γρηγορίου Παλαμά, Προς τα τω Ακινδύνω κατά του φωτός της χάριτος και των υπ αυτού κατά διαφόρους καιρούς πεφωτισμένων συγγεγραμμένα Λόγος αντιρρητικός 7, 36, Συγγράμματα, έκδ. Λ. Κοντογιάννη-Β. Φανουργάκη, επιμ. Π. Χρήστου, τόμος Γ, Θεσσαλονίκη 1970, σ Βλ. σχετικά, Χ.Α. Σταμούλη, Κάλλος το άγιον. Προλεγόμενα στη φιλόκαλη αισθητική της Ορθοδοξίας, σ Αναφέρομαι, σαφώς, σε εκείνες τις ακραίες μεσιτικές και μαζί ωφελιμιστικές ερμηνείες, που κάνουν τον άνθρωπο να πιστεύει πως είναι Θεός στη θέση του Θεού. Βλ. σχετικά, Ιωάννου Ζηζιούλα, Μητρ. Περγάμου, Η κτίση ως ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της Οικολογίας, σ Πρβλ. Ι. Πέτρου, Κοινωνική θεωρία και σύγχρονος πολιτισμός, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 244: «Στο πλαίσιο της θεωρίας που διαμορφώθηκε για τη θεμελίωση δράσεων με σκοπό την αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων προβλήθηκε η αντίληψη ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να θεωρεί ότι είναι κυρίαρχος της φύσης, αλλά ότι ανήκει οργανικά σε αυτήν. Την αντίληψη αυτή ήρθε να επιβεβαιώσει με την έρευνά της η εξελικτική βιολογία, η οποία ανέτρεψε πλέον τις αντιλήψεις που ήθελαν τον

10 δυϊσμό 33, αλλά και κανένα δυϊσμό που θα προέβαλε την άποψη, πως ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος της φύσης πράγμα που του στερεί τη δυνατότητα να ανήκει οργανικά σε αυτήν 34. Η διάκρισή του, σε πνευματική και σωματική φύση, πέρα από το γεγονός ότι δεν οδηγεί σε καμιά διαίρεση της συνολικής υπάρξεως του ανθρώπου - πραγματικότητα που εκφράζεται και με την τελική αδυναμία της θεολογίας να ορίσει τον τόπο της ψυχής σε ένα συγκεκριμένο σημείο της σωματικής του φύσης 35 - δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να γίνει κατανοητή πέρα και έξω από τη διάκριση κτιστού-ακτίστου, που άνθρωπο διαφορετικό από την υπόλοιπη φύση και κυρίαρχο επάνω σε αυτήν. Το παράδοξο είναι ότι όσοι κατηγορούν το σύγχρονο άνθρωπο για τάσεις κυριαρχίας επάνω στη φύση, παραβλέπουν το γεγονός ότι οι τάσεις αυτές στηρίζονται στις παραδοσιακές αντιλήψεις που ανατράπηκαν με τις μοντέρνες επιστημονικές έρευνες» Φ. Σέρραρντ, Θάνατος και Ανάσταση της ιερής κοσμολογίας, μετάφραση Παναγιώτης Σουλτάνης, επιμέλεια έκδοσης Βασίλης Αργυριάδης, εκδ. Εν πλω, Αθήνα 2008, σ Γράφει σχετικά ο Ηλίας Κούβελας, στον Πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του EricKandel, Αναζητώντας τη μνήμη. Η ανάδυση μιας νέας επιστήμης του νου, μετάφραση-επιμέλεια Α. Καραμανλίδης, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2008, σ. xii-xiii: «Ο Καρτέσιος διατυπώνει, επίσης, τη θεωρία του αλληλεπιδρώντος δυϊσμού. Σύμφωνα με αυτήν, ο κόσμος αποτελείται από δύο οντότητες. Τη resextensa (εκτατή ουσία) και τη rescogitans (νοούσα ουσία). Στην εκτατή ουσία ανήκει το σώμα ενώ στη νοούσα ανήκει προφανώς ο νους. Η νοούσα ουσία δεν είναι δυνατόν να εντοπισθεί στον χώρο και τον χρόνο και επομένως βρίσκεται έξω από τη δικαιοδοσία ενός εξωτερικού παρατηρητή. Ωστόσο, παρ όλο που το σώμα και ο νους ανήκουν σε δύο διαφορετικές οντότητες, ο νους μπορεί να επιδράσει στη λειτουργία του σώματος. Το σημείο συνάντησης είναι, κατά τον Καρτέσιο, ένας αδένας που βρίσκεται στον εγκέφαλο, η επίφυση. Είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι η διατύπωση της θεωρίας αυτής απελευθέρωσε την επιστήμη από τη θρησκεία περιορίζοντας, έτσι, τον ανορθολογισμό. Από την άλλη όμως πλευρά, η άποψή του ότι κάθε ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς πραγματώνεται από ένα πνευματικό κάτι, τη νοούσα ουσία, που βρίσκεται έξω από τη μέθοδο και τους κανόνες της επιστημονικής έρευνας, οδήγησε στον περιορισμό της μελέτης του νου στο χώρο της φιλοσοφίας». Σε αντίθεση με τούτη την δυϊστική θεώρηση του ανθρώπου, η νεώτερη επιστήμη και ιδιαίτερα η Νευροεπιστήμη, υποστηρίζει πως ο νους είναι μέρος του φυσικού κόσμου (J. Searle, Νους, εγκέφαλος και επιστήμη, μετάφραση Κώστας Χατζηκυριάκου, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1999). Μια άποψη που εξάπαντος είναι συμβατή με την ορθόδοξη θεολογία, που γνωρίζει πως η ψυχή, όπως και το σώμα, αποτελεί μέρος της κτιστότητας του ανθρώπου (βλ. σχετικά, Ν.Α. Ματσούκα, Ο χαρακτήρ της αθανασίας κατά την Κ. Διαθήκην εν σχέσει προς τας αντιλήψεις των ελληνιστικών μυστηρίων [Διδακτορική διατριβή], Θεσσαλονίκη 1965). 34 Βλ. σχετικά, Ν.Γ. Πεντζίκης, Ομιλήματα, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1992, σ. 159: «Ο άνθρωπος δεν είναι κάτι άλλο από τη φύση και οι δύο έννοιες περιέχονται στον κοινό διαλύτη, των διαχρονικών σχηματισμών της ύπαρξης, χωρίς καμιά να εξαντλεί την άλλη». 35 Βλ. σχετικά, Ν.Α. Ματσούκα, Θεολογία, κτισιολογία, εκκλησιολογία κατά τον Μέγαν Αθανάσιον. Σημεία πατερικής και οικουμενικής θεολογίας, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 205: «Όλοι οι εκπρόσωποι της διαρχικής φιλοσοφίας, μια και δέχονται τη ριζική διαφορά μεταξύ σώματος και ψυχής, και κατεξοχήν ο πολύς Καρτέσιος του 17 ου αιώνα προβληματίζονται σφόδρα πού εδρεύει η ψυχή! Στον εγκέφαλο, στην καρδιά, στο αίμα, στο συκώτι; Μόνο η βιβλική και πατερική θεολογία δεν σκοτίζονται για να εντοπίσουν την κατοικία της ψυχής. Υφίσταται άρρηκτη ψυχοσωματική ενότητα σώμα και ψυχή, ως κτιστά πράγματα, δεν διαφέρουν ριζικά, αλλά κατά τη δεκτικότητά τους στη λειτουργική τους σχέση. Ο Γρηγόριος Νύσσης μάλιστα αποκαλεί στοχαστική ματαιολογία την προσπάθεια να εντοπισθεί η έδρα της ψυχής στο σώμα. Ο ίδιος, όπως και ο Ιωάννης Δαμασκηνός, λένε ότι η ψυχή βρίσκεται σ όλα τα μόρια του σώματος. Ο Δαμασκηνός μάλιστα προσθέτει ότι το σώμα δεν περιέχει την ψυχή, αλλά η ψυχή το σώμα, όπως η φωτιά το πυρακτωμένο σίδερο. Μπορεί να ρωτήσει κανείς: ποια θέση δέχεται σήμερα η όποια σχετική με το πρόβλημα της ψυχής επιστήμη; Η απάντηση είναι αρκετά εύκολη. Στην προκειμένη περίπτωση οφείλει κανείς να τονίσει με έμφαση ότι, είτε κάνουμε κτισιολογία, δηλαδή κοσμολογία, είτε ανθρωπολογία, κτίση και άνθρωπος νοούνται όχι αυτόνομα, αλλά σε σχέση. Κι αυτή η σχέση βρίσκεται στην εξάρτηση του κτιστού από το άκτιστο». 10

11 αποτελεί κορύφωση της Ορθόδοξης χριστιανικής διδασκαλίας και συνάμα ασφαλιστική δικλείδα για την αποφυγή ταύτισής της με τη φιλοσοφική διαρχία του γενητού και του αγένητου. Και τούτο διότι, σε αντίθεση με τη διάκριση της φιλοσοφίας όπου γενητό και αγένητο θεωρούνται αδημιούργητα, τουτέστιν άκτιστα, το κτιστό της θεολογίας, μαζί αισθητό και νοητό, είναι δημιούργημα. Πραγματικότητα που προέρχεται από την άκτιστη βουλητική ενέργεια του τριαδικού Θεού 36. Μια τέτοια κατανόηση, βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος ταυτίζεται ολοκληρωτικά με την άλογη και άψυχη κτίση. Υπάρχουν σαφείς εσωτερικές και εξωτερικές διαφοροποιήσεις, που οδηγούν σε ουσιαστικές διακρίσεις, για τις οποίες, τόσο η θεολογία, όσο και η επιστήμη -όχι κατ ανάγκη πανομοιότυπα-, έχουν ήδη εκφραστεί. Άλλο πράγμα, όμως, η διάκριση και άλλο η διαίρεση 37. Το ερώτημα, βέβαια, είναι, ποιος είναι ο εσώτερος πυρήνας της αντίδρασης του Prigogine απέναντι στην ανθρωπική αρχή. Έχω την αίσθηση, πως ο προικισμένος επιστήμονας, τον οποίο κάποιοι πρόχειρα και αναιτιολόγητα ονομάσανε υλιστή, παλεύει για να φέρει την επιστήμη πιο κοντά στην ανθρώπινη αντίληψη. Και για να το πετύχει, όπως ο ίδιος εξομολογείται, έπρεπε να βρει «μια στενή δίοδο μεταξύ των αιτιοκρατικών επιστημών που βλέπουν τον άνθρωπο ως ένα μηχανιστικό αυτόματο» 38 -και είναι σαφές πως εδώ αναφέρεται κυρίως και κατεξοχήν στην προσπάθεια του Αϊνστάιν, ο οποίος «εν ονόματι της ενότητας της φύσης», υποβίβασε τον άνθρωπο σε αυτόματο, εντός της αυτόματης φύσης 39 - και «ενός κόσμου που μοιάζει έρμαιο της τύχης» 40. Προσπαθεί, δηλαδή, με άλλα και απλούστερα λόγια να ξεπεράσει τον απόλυτο θεολογικό και επιστημονικό ντετερμινισμό, που κάνει την ελευθερία να ασφυκτιά 41, και την ίδια στιγμή να κινηθεί πέρα και έξω από την απόλυτη τυχαιότητα, που μετατρέπει τον κόσμο και τον πολιτισμό, σε καράβι χωρίς μηχανή και πανιά, ριγμένο στη μέση του καιρού. Γι αυτό Βλ. σχετικά, Ν.Α. Ματσούκα, Δογματική και Συμβολική Θεολογία Α. Εισαγωγή στη θεολογική γνωσιολογία, σ Άκρως ενδιαφέρουσα είναι η παρατήρηση του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, ο οποίος συνδέει την απόσπαση του ανθρώπου από την κτίση με τον αθεϊσμό. Γράφει σχετικά: «Μιλώντας ανθρωπολογικά, ο άνθρωπος μπορεί να αποκόψει τον εαυτό του από τη φύση σαν να μην ανήκει σ αυτήν ο ίδιος. Η ωφελιμιστική προσέγγιση της κτίσεως θα μπορούσε να συνδυασθεί με την άποψη ότι ο άνθρωπος διαφέρει από την υπόλοιπη κτίση με την ικανότητά του να αποσπάται από αυτή μάλλον, παρά να συνδέει τον εαυτό του οργανικά με την κτίση. Θα μπορούσε ακόμη να συνδεθεί με τη δυνατότητα της αρνήσεως του Θεού και της θεοποιήσεως του ανθρώπου. Ο αθεϊσμός, επομένως, και η απόσπαση του ανθρώπου από την κτίση φαίνεται να συνδέονται μεταξύ τους», Η κτίση ως ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της Οικολογίας, σ I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ Ο Prigogine, παρατηρεί, ότι «Αυτό που ο Popper ονόμαζε το μεταφυσικό όνειρό του, ότι δηλαδή ο κόσμος θα ήταν πιθανώς το ίδιο ιντετερμινιστικός ακόμη κι αν δεν υπήρχαν [υποκείμενα που παρατηρούν], που εκτελούν πειράματα και αναμειγνύονται με αυτόν, αποτελεί σήμερα κλάδο της φυσικής», Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ. 152.

12 με έμφαση σημειώνει: «Εν ολίγοις, προσπαθήσαμε να διανοίξουμε μια στενή δίοδο ανάμεσα σε δύο αντιλήψεις που οδηγούν εξίσου προς την αλλοτρίωση: Αφενός την αντίληψη ενός ντετερμινιστικού κόσμου που διέπεται από νόμους, οι οποίοι δεν αφήνουν καθόλου χώρο στην καινοτομία, και αφετέρου την αντίληψη ενός κόσμου, ο οποίος κυβερνάται από έναν θεό που παίζει ζάρια, έναν κόσμο άνευ νοήματος, όπου τίποτε δεν μπορεί να αξιολογηθεί, ούτε να προβλεφθεί, ούτε να περιγραφεί με γενικούς όρους. Το παρόν βιβλίο είναι ένα σύντομο πέρασμα από τούτη τη στενή δίοδο που καταδεικνύει το ρόλο της δημιουργικότητας στην επιστήμη [ ] Σήμερα, λοιπόν, αναδύεται μια περιγραφή που αποτελεί τη μέση οδό μεταξύ δύο αλλοτριωτικών παραστάσεων, ενός ντετερμινιστικού κόσμου χωρίς καινοτομία και ενός κόσμου αυθαίρετου, που είναι έρμαιο της τύχης» 42. Αυτή η ματιά, άλλωστε, είναι που τον κάνει να μιλά μετά μανίας για την κατανόηση των γεγονότων ως δυνατοτήτων, που προϋποθέτουν την ανθρώπινη δημιουργικότητα και φαντασία και βρίσκονται κατά συνέπεια στον αντίποδα των απρόσωπων και κλειστών βεβαιοτήτων 43. Διαπίστωση και στάση που τον οδηγεί σε μια τελική, για το θέμα μας, τοποθέτηση, που δείχνει τα όρια μιας ανοιχτής κοσμολογίας, πιστής σε μια διαρκή βελτίωση 44, η οποία αρνείται τα οποιαδήποτε δεδομένα του παρόντος και εξαιρέτως του μέλλοντος. Και ίσως είναι αυτός ο λόγος που τον κάνει να πιστεύει, ενάντια σε κάθε «κανονικότητα», πως οι δράσεις μεμονωμένων ανθρώπων έχουν κάποιο νόημα, καθώς μπορούν να αλλάξουν το ντετερμινιστικά και μοιρολατρικά καθοριζόμενο μέλλον. Γράφει σχετικά: «Η βαθμιαία εμφάνιση δομών μακράν της ισορροπίας ακολουθεί πάντοτε σημεία διακλάδωσης. Σε αυτά τα σημεία, η επιλογή της διαδρομής εξαρτάται από τις διακυμάνσεις. Στην κοινωνία μας βρίσκει κανείς πολλά σημεία διακλάδωσης, πολλά γεγονότα. Γεγονός είναι κάτι που ενδέχεται να συμβεί ή να μη συμβεί. Για παράδειγμα, η Ρωσική Επανάσταση ήταν πολύ πιθανό να συμβεί ως μετάβαση από το τσαρικό καθεστώς σε κάποιο νέο καθεστώς. Αλλά η διαδρομή που ακολουθήθηκε εξαρτήθηκε από τις συγκεκριμένες διακυμάνσεις. Εξαρτήθηκε δηλαδή από τις αδυναμίες του τσάρου, την έλλειψη δημοτικότητας της συζύγου του, την αποφασιστικότητα του Λένιν, την αδυναμία του Κερένσκι. Αυτές οι μικροδομές καθόρισαν την τελική έκβαση της κρίσης» I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ. 173: «Οι νόμοι της φύσης, λοιπόν, προσλαμβάνουν νέα σημασία: δεν πραγματεύονται πια βεβαιότητες αλλά δυνατότητες. Επιβεβαιώνουν το γίγνεσθαι, και όχι μόνο το είναι». 44 Ο χρόνος στην επιστημολογία της πολυπλοκότητας, στο I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ. 251: «Ο TeilharddeChardin, αν και δεν ήταν επιστήμονας, τοποθετήθηκε επίσης ορθά στο ζήτημα της εξέλιξης. Ως πιστός καθολικός ήταν μάλιστα ιερέας-, πίστευε σε έναν κόσμο που διαρκώς βελτιώνεται». 45 I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ. 227.

13 Συνοψίζοντας, θα ήθελα να σημειώσω, πως επιλέγοντας την ερμηνευτική πρόταση του Prigogine, σε σχέση με την ερμηνευτική πρόταση της ανθρωπικής αρχής, δεν σημαίνει πως θεωρώ ότι η μια εξυπηρετεί τη θεολογία, πράγμα που δεν κάνει η άλλη. Πολύ περισσότερο δεν σημαίνει πως η πρόταση Prigogine ταυτίζεται με την Ορθόδοξη θεολογία ειδικότερα και τη χριστιανική θεολογία γενικότερα. Ήδη έχω τονίσει ότι οι σχέσεις επιστήμης και θεολογίας οφείλουν να είναι συμβολη-κές. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εξαντλούνται στο επίπεδο μιας οποιασδήποτε εξωτερικής συμφωνίας ή ασυμφωνίας, αλλά να κρατούν ζωντανό το διάλογο των μελών της παγκόσμιας κοινότητας, που δίχως καμία αμφιβολία και πέρα από το γεγονός αν το γνωρίζουν ή όχι, βρίσκονται στο ίδιο στρατόπεδο. Σε εκείνο το πολιτιστικό σώμα, που τα μέλη του από κοινού στοχεύουν τη νοηματοδότηση της ζωής και την ερμηνεία του θανάτου. Σε μια τέτοια πορεία την αποδόμηση θα ακολουθεί πάντα η δομή, η δημιουργία του πλαισίου που θα κρατά ζωντανό το όνειρο και ανοιχτή την ελπίδα. Η διαδικασία εκείνη που γνωρίζει πως η αποκάλυψη είναι μια συνεχής πραγματικότητα, ένα διαρκές ταξίδι εντός της εκπλήξεως, από το οποίο απουσιάζει ο «δεδομένος» Θεός. Απουσιάζει, όμως, και η «δεδομένη» θεολογία, που αδυνατεί να κατανοήσει πως η κατάφαση στη βιολογικότητα του ανθρώπου δεν αποτελεί μια defacto άρνηση του Θεού. Και εάν έχει κάτι παραπάνω η ερμηνευτική πρόταση του Prigogine, σε σχέση με την ερμηνευτική πρόταση της ανθρωπικής αρχής -προτάσεις οι οποίες εξάπαντος μέσα από ευστοχίες και αστοχίες οδηγούν από κοινού στη συμφιλίωση θεολογίας και επιστήμης, και τούτη την ευκαιρία η θεολογία δεν πρέπει να τη χάσει-, είναι οπωσδήποτε αυτή η σαφής αποδοχή της βιολογικότητας του ανθρώπου, ως κατά φύση πραγματικότητα ενός όντος, που δεν μπορεί παρά να κινείται στα όρια της κτιστότητας. Το ερώτημα που μένει να απαντήσει η θεολογία, εάν θέλει να προχωρήσει πέρα και πάνω από τη σαφή διαπίστωση Prigogine, που εξάπαντος αποτελεί μια καλή αρχή για μια ειλικρινή και ως εκ τούτου ανθρωποκεντρική κατανόηση της επιστήμης, είναι ποια η σχέση του δημιουργού Θεού με αυτόν τον άνθρωπο, ποια η σχέση του Θεού με την κτίση ολάκερη, ποιες οι δυνατότητες για υπέρβαση των ορίων της κτιστότητας; Και είναι νομίζω σαφές, για την Ορθόδοξη τουλάχιστον θεολογία, πως το μυστήριο της θείας Οικονομίας οδηγεί σε μια σχέση, αποκαλύπτει την αλήθεια μιας σχέσης, που κορυφώνεται και ολοκληρώνεται με την ελεύθερη, άκρως αντι-μηχανική και αντι-μαγική, διάνοιξη της θνητής κτιστότητας σε μια κατά χάρη δοξολογική αθανασία. Τουτέστιν τη «ζωοποίηση της φθαρτής ανθρώπινης ύπαρξης, σώματος και ψυχής, από την άκτιστη χάρη του Θεού» 46. Μια τέτοια απάντηση Ν.Α. Ματσούκα, Το πρόβλημα του κακού. Δοκίμιο πατερικής θεολογίας, σ Είναι σαφές ότι, σύμφωνα με την ορθόδοξη θεολογία την έσχατη ημέρα, μαζί με το ανθρώπινο σώμα, θα μεταμορφωθεί

14 είναι σαφές πως οδηγεί αναγωγικά και στην αποκάλυψη του ίδιου του Θεού. Ενός Θεού που σεβόμενος το δημιούργημά του, αρνείται να παίξει την τύχη του στα ζάρια, αρνείται όμως και να λειτουργήσει ως απόλυτος παίχτης που κινεί τα πιόνια όπου και όπως αυτός θέλει, αγνοώντας πως ο άνθρωπος είναι πλασμένος κατ εικόνα και καθ ομοίωση της δικής του δημιουργικής ελευθερίας. Εκείνης της υπαρξιακής πραγματικότητας, εκείνης της «τρελής» πραγματικότητας, που τρυπώνει στις γραμμές της πολυπρόσωπης βεβαιότητας 47 και αναστατώνει τις στέρεες παρατάξεις. Έναν τέτοιο Θεό δραπέτη από κάθε σύστημα και ορισμό μας αφήνει να δούμε από μακριά ο Μανόλης Αναγνωστάκης, στο εκπληκτικό ποίημά του, Το σκάκι, το οποίο θέτει εξ αρχής τους κανόνες ενός παιχνιδιού, που η λάμψη του απλώνεται στους αιώνες: «Έλα να παίξουμε.../ Θα σου χαρίσω τη βασίλισσά μου/ (Ήταν για μένα μια φορά η αγαπημένη)/ Τώρα δεν έχω πια αγαπημένη/ Θα σου χαρίσω τους πύργους μου/ (Τώρα πια δεν πυροβολώ τους φίλους μου/ Έχουν πεθάνει από καιρό πριν από μένα)/ Κι ο βασιλιάς αυτός δεν ήτανε ποτέ δικός μου/ Κι ύστερα τόσους στρατιώτες τι τους θέλω;/ (Τραβάνε μπρος σκυφτοί δίχως καν όνειρα)/ Όλα, και τ' άλογά μου θα σ τα δώσω/ Μονάχα ετούτον τον τρελό μου θα κρατήσω/ Που ξέρει μόνο σ' ένα χρώμα να πηγαίνει/ Δρασκελώντας την μιαν άκρη ως την άλλη/ Γελώντας μπρος στις τόσες πανοπλίες σου/ Μπαίνοντας μέσα στις γραμμές σου ξαφνικά/ Αναστατώνοντας τις στέρεες παρατάξεις/ Κι αυτή δεν έχει τέλος η παρτίδα...» και το σύνολο της δημιουργημένης κτιστής πραγματικότητας (βλ. σχετικά Α. Κεσελόπουλου, Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον. Σπουδή στον άγιο Συμεών το Νέο Θεολόγο, εκδ. Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 17). Μια ιδιαίτερη θέση, που μεταφέρει το κέντρο βάρους της μεταμόρφωσης της κτίσης από τον άνθρωπο στον Χριστό εξάπαντος με τον τρόπο αυτό δεν απολειτουργικοποιείται ο άνθρωπος-, και η οποία δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορη τη σύγχρονη Ορθόδοξη θεολογία, διατυπώνεται από τον Φίλιππο Σέρραρντ, στο βιβλίο του, Θάνατος και Ανάσταση της ιερής κοσμολογίας, σ. 271: «Όμως το ίδιο αυτό θεανδρικό μυστήριο είναι το πρότυπο που ισχύει όχι μόνο σε σχέση με το πως αντιλαμβανόμαστε την αληθινή φύση και δυναμική κάθε κτιστού όντος, μέχρι το πλέον ταπεινό και στοιχειώδες. Και ο λόγος εγένετο σαρξ. Όμως εδώ το σαρξ μπορεί να θεωρηθεί ότι σημαίνει όχι μόνο τη σάρκα του ανθρώπινου σώματος, αλλά κάθε ύλη, κάθε οργανική φύση. Κάθε ύλη, κάθε οργανική φύση, είναι το Σώμα του Χριστού». Πρβλ. Ιωάννου Ζηζιούλα, Μητροπ. Περγάμου, Η κτίση ως ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της Οικολογίας, σ. 120: «Θεωρούμε το Χριστό ως την ενσάρκωση ή ανακεφαλαίωση όλης της δημιουργίας και, επομένως, ως το κατ εξοχήν Άνθρωπο και σωτήρα του κόσμου. Τον θεωρούμε, ακριβώς εξαιτίας αυτού, την αληθινή εικόνα του Θεού, και τοποθετούμε σ Αυτόν την τελική τύχη του κόσμου η κτίση δεν ανήκει σε μας, αλλά στο Θεό, ο οποίος είναι ο μόνος ιδιοκτήτης της». 47 I. Prigogine, Το τέλος της βεβαιότητας. Χρόνος, χάος και νόμοι της φύσης, σ. 207: «Το μέλλον δεν είναι δεδομένο. Ζούμε το τέλος της βεβαιότητας. Άραγε αυτό αποτελεί ήττα του ανθρώπινου πνεύματος; Πιστεύω ακριβώς το αντίθετο». 48 Μ. Αναγνωστάκης, Το σκάκι, Η συνέχεια, Τα ποιήματα ( ), εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2000, σ. 114.

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Ακαδημαϊκό Έτος 2015-2016 Εαρινό Εξάμηνο Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Διαβάστε περισσότερα

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Κ. Γ. ΝΙΚΟΛΟΥΔΑΚΗΣ 1 < > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Επαναλαμβάνουμε την έκπληξή μας για τα τεράστια συμπλέγματα γαλαξιών, τις πιο μακρινές

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17 11 Προλογικό Σημείωμα... 17 Ενότητα Ι: Δημιουργική Αναζήτηση... 19 Δ01 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός και η Ανάδυση της Επιστημονικής Σκέψης...21 Δ1.1 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός... 21 Δ1.2 Η Επιστημονική Σκέψη... 22

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία 2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες

Διαβάστε περισσότερα

Θεός και Σύμπαν. Source URL:

Θεός και Σύμπαν. Source URL: Θεός και Σύμπαν Source URL: http://ghz.gr/forum Θεός και Σύμπαν Source URL: http://ghz.gr/forum Η ύπαρξη τού Θεού και η σχέση του με το σύμπαν, είναι ένα θέμα που απασχολεί πλήθος ανθρώπων σήμερα. Ο Θεός

Διαβάστε περισσότερα

Οι προσωπικοί στόχοι καθενός μπορούν κατά καιρούς να αποτελούν και να καθορίζουν το success story της ζωής του για μια μικρή ή μεγάλη περίοδο.

Οι προσωπικοί στόχοι καθενός μπορούν κατά καιρούς να αποτελούν και να καθορίζουν το success story της ζωής του για μια μικρή ή μεγάλη περίοδο. 1 3 1 Οι προσωπικοί στόχοι καθενός μπορούν κατά καιρούς να αποτελούν και να καθορίζουν το success story της ζωής του για μια μικρή ή μεγάλη περίοδο. Η επίτευξη του εκάστοτε στόχου είναι η αυταπόδεικτη

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται

Διαβάστε περισσότερα

παρακαλώ! ... ένα βιβλίο με μήνυμα

παρακαλώ! ... ένα βιβλίο με μήνυμα παρακαλώ!... ένα βιβλίο με μήνυμα Ένα μήνυμα πού δίνει απάντηση στο βασικό ερώτημα ποιος είναι ο σκοπός της ζωής. Ένα μήνυμα πού ανταποκρίνεται σε κάθε ερωτηματικό και αμφιβολία σου. Η βίβλος μας φανερώνει

Διαβάστε περισσότερα

Nηπτική λύσις στο πρόβλημα της κατανοήσεως και της μεταφράσεως των Λειτουργικών Κειμένων (π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος)

Nηπτική λύσις στο πρόβλημα της κατανοήσεως και της μεταφράσεως των Λειτουργικών Κειμένων (π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος) Nηπτική λύσις στο πρόβλημα της κατανοήσεως και της μεταφράσεως των Λειτουργικών Κειμένων (π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος) Date : Οκτωβρίου 11, 2013 (Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβύτερου Κωνσταντίνου

Διαβάστε περισσότερα

Ποιος γίνεται να σωθεί;

Ποιος γίνεται να σωθεί; 5 Απριλίου 2019 Ποιος γίνεται να σωθεί; Θρησκεία / Ηθική Σπύρος Α. Λαζάρου, M.D. Πλαστικός Κρανιογναθοπροσωπικός & Επανορθωτικός Χειρουργός Ο απόστολος Παύλος στην επιστολή του προς Τιμόθεο, αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί 11/12/2018-8:11 Ένα κρύο απόγευμα στις αρχές του Δεκέμβρη, λίγο πριν παρουσιάσει το νέο της βιβλίο στη Λάρισα, η Κλαίρη Θεοδώρου αποδέχεται την πρόσκλησή

Διαβάστε περισσότερα

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 (Επιφυλλίδα Οπισθόφυλλο) Ο Εαυτός και η Απουσία του Χρόνου Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο να γίνονται συζητήσεις και αναφορές για την Απουσία του Χρόνου ακόμη και όταν υπάρχουν,

Διαβάστε περισσότερα

Φάκελος Ερευνητικής Εργασίας Σχολείο:Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήμα:Α 1-Α 2

Φάκελος Ερευνητικής Εργασίας Σχολείο:Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήμα:Α 1-Α 2 Φάκελος Ερευνητικής Εργασίας Σχολείο:Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήμα:Α 1-Α 2 Θέμα: Θρησκευτικές και επιστημονικές αντιλήψεις για την δημιουργία του σύμπαντος Ονοματεπώνυμα μαθητών: Αλέξανδρος Λάσκος, Γαρυφαλένια

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

Τζιορντάνο Μπρούνο

Τζιορντάνο Μπρούνο http://hallofpeople.com/gr/bio/bruno.php Τζιορντάνο Μπρούνο Αποσπάσματα από έργα του (Την εποχή που εκκλησία και επιστήμη θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, ο Μπρούνο έγραψε): Εξετάστε λίγο την αλήθεια,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Σύμφωνα με τον ολισμό το Σύμπαν περιγράφεται πλήρως από το ίδιο το Σύμπαν,

Σύμφωνα με τον ολισμό το Σύμπαν περιγράφεται πλήρως από το ίδιο το Σύμπαν, Επινοώντας εκ νέου τη φυσική, στην εποχή της ανάδυσης. Εκδόσεις Κάτοπτρο, 2008. Ο Robert B. Laughlin κατέχει την έδρα φυσικής Robert M. και Anne Bass στο Πανεπιστήμιο Stanford, όπου διδάσκει από το 1985.

Διαβάστε περισσότερα

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη (Επιφυλλίδα - Οπισθόφυλλο). ΜΙΑ ΣΥΝΟΨΗ Η κατανόηση της νοητικής διεργασίας και της νοητικής εξέλιξης στην πράξη απαιτεί τη συνεχή και σε βάθος αντίληψη τριών σημείων, τα οποία είναι και τα βασικά σημεία

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

Η ελευθερία του προσώπου

Η ελευθερία του προσώπου 23 Νοεμβρίου 2018 Η ελευθερία του προσώπου Θρησκεία / Ποιμαντική πρωτοπρεσβύτερος Ευστράτιος Καρατσούλης Το θέμα της ελευθερίας του ανθρώπου είναι ένα κεφαλαιώδες ζήτημα στην ορθόδοξη ανθρωπολογία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Όταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό

Όταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό Ημερομηνία 9/6/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://plusmag.gr/ Αλεξάνδρα Παναγοπούλου http://plusmag.gr/article/%cf%84%ce%b1%ce%bd_%cf%86%ce%b5%ce%b3%ce%bf%cf %85%CE%BD_%CF%84%CE%B1_%CF%83%CE%BD%CE%BD%CE%B5%CF%86%CE%B1_%CE%B

Διαβάστε περισσότερα

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ. Διαπιστώσεις Α. Δεν εντοπίζονται άμεσοι φιλολογικοί δεσμοί με τους

Διαβάστε περισσότερα

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης

Jordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης Ηρακλείο 10/7/2014 Πρώτα άπο όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών Μαλεβιζίου και τον κύριο Κώστα Παντερή για την προσπάθεια που κάνουν οργανώνοντας για πρώτη φορα μία τέτοια μεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14

Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Διδ. Εν. 14 Ο Τριαδικός Θεός: οι γιορτές της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος Διδ. Εν. 14 Σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα η Εκκλησία μας γιορτάζει την Ανάληψη του Κυρίου στους ουρανούς Με την Ανάληψη, επισφραγίζεται

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική 28/12/2018 Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική Μητροπολιτικό Έργο / Ι.Μ. Δημητριάδος και Αλμυρού Σκέψεις στην ανατολή του νέου χρόνου Σκέψεις καρδιάς κατέθεσε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή ΜΑΘΗΜΑ 6 Ο ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ΑΝΘΡΩΠΟΝ... Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, κατά τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. Στη συνέχεια,

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 4 Οκτωβρίου 2014 Τμήμα Α Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ 7 ΑΙΩΝΕΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Επιλέγω τα συναισθήματα που βιώνω, και αποφασίζω για τον στόχο που θέλω να πετύχω.

Επιλέγω τα συναισθήματα που βιώνω, και αποφασίζω για τον στόχο που θέλω να πετύχω. Η ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΒΛΕΠΕΙΣ - Από το Κεφάλαιο 21, II. THE RESPONSIBILITY FOR SIGHT - 1. Έχουμε πει επανειλημμένα το πόσα λίγα σου ζητούνται για να μάθεις αυτά τα μαθήματα. Είναι η ίδια μικρή προθυμία που

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ. Αγιά Τετράδα

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ. Αγιά Τετράδα ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Αγιά Τετράδα Πρόλογος Ένα από τα θέματα που απασχολούν την σημερινή κοινωνία είναι εκείνο της πίστης και ο τρόπος με τον οποίο η θρησκεία επηρεάζει τις κοινωνικές

Διαβάστε περισσότερα

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979)

5 Μαρτίου Το μυστήριο της ζωής. Θρησκεία / Θεολογία. Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) 5 Μαρτίου 2019 Το μυστήριο της ζωής Θρησκεία / Θεολογία Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς ( 1979) Η ζωή πάνω στη γη έλκει την καταγωγή της από τον ουρανό η ζωή του ανθρώπου έλκει την καταγωγή της από τον Θεό. Τα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες»

«Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» 17/12/2018 «Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες» / Ενορίες Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει» του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς και σε συνεργασία με το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; 15 Ιανουαρίου 2019 Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο; Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Γεώργιος Παύλος, Καθηγητής Φυσικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και Δρ Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. Βεβαίως η Εκκλησιαστική

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα 21/04/2015 Το φως της λάμπας πάνω στο τραπέζι αχνοφέγγει για να βρίσκουν οι λέξεις πιο εύκολα το δρόμο τους μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΤΟ Σ ΑΓΑΠΑΩ (Αόρατος) ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Κάποτε στη γη γεννήθηκε το Όνειρο. Το όνομά του δεν ήταν έτσι, όμως επειδή συνεχώς ονειρευόταν, όλοι το φώναζαν Όνειρο. Δεν ήταν κάτι το σπουδαίο, ήταν σαν

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ 2014 Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή «Αυτός σήκωσε τις αμαρτίες μας με το ίδιο Του το σώμα στο σταυρό, για να πεθάνουμε κι εμείς ως προς την αμαρτία και να

Διαβάστε περισσότερα

(Εξήγηση του τίτλου και της εικόνας που επέλεξα για το ιστολόγιό μου)

(Εξήγηση του τίτλου και της εικόνας που επέλεξα για το ιστολόγιό μου) Εν αρχή ην ο Λόγος. (Εξήγηση του τίτλου και της εικόνας που επέλεξα για το ιστολόγιό μου) Στις νωπογραφίες της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα φαίνεται να απεικονίζονται μέρη του ανθρώπινου σώματος, όπως ο εγκέφαλος,

Διαβάστε περισσότερα

Οι εικόνες της Ανάστασης στην Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία

Οι εικόνες της Ανάστασης στην Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία Οι εικόνες της Ανάστασης στην Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία Η γιορτή της Ανάστασης του Κυρίου είναι η σημαντικότερη, η λαμπρότερη, η πιο χαρούμενη μέρα μέσα στον εορταστικό κύκλο της Χριστιανοσύνης. Και

Διαβάστε περισσότερα

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία

β. έχει κατοχυρωμένο το απόρρητο και από την Εκκλησία και από την Πολιτεία ΜΑΘΗΜΑ 24 Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορθολογισμός έχει βασικό κριτήριο γνώσης την ανθρώπινη νόηση και όχι την εμπειρία.η νόηση με τις έμφυτες και τους λογικούς νόμους αποτελεί αξιόπιστη πηγή γνώσης. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o)

Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o) 31 Ιανουαρίου 2015 Μέτρο για όλα ο άνθρωπος; (Μέρος 2o) / Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός ( 2009) Αν και το πρόβλημα του καλού και του κακού είναι το πιο δύσκολο και βασανιστικό για την ανθρώπινη ζωή και συνείδηση,

Διαβάστε περισσότερα

Κριτική για το βιβλίο της Άννας Γαλανού Όταν φεύγουν τα σύννεφα εκδ. Διόπτρα, από τη Βιργινία Αυγερινού

Κριτική για το βιβλίο της Άννας Γαλανού Όταν φεύγουν τα σύννεφα εκδ. Διόπτρα, από τη Βιργινία Αυγερινού Ημερομηνία 20/5/2016 Μέσο Συντάκτης Link vivlio-life.gr Βιργινία Αυγερινού http://vivlio-life.gr/%ce%ba%cf%81%ce%b9%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF-

Διαβάστε περισσότερα

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής.

α. αποτελούνταν από τους Αποστόλους και όσους βαπτίστηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής. ΜΑΘΗΜΑ 15 Ο ΣΥΝΑΓΜΕΝΟΙ ΣΤΗ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις φράσεις α, β, γ, δ. Να τεκμηριώσετε με συντομία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΝΙΑΙΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ/ΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ----- Βαθμός Ασφαλείας: Να διατηρηθεί μέχρι: Βαθ. Προτεραιότητας:

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Σελ.1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ Νοημοσύνης και Λογικής. Λογική είναι οι γνώσεις και οι εμπειρίες από το παρελθόν. Η Λογική έχει σχέση με το μέρος εκείνο της

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΩΤΟΔΟΤΕΣ» - Κορυδαλλών 10 Κάντζα Αττικής 153 51 Phone: 210 6658 551 - Email: fotodotes@yahoo.gr Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Συγγραφέας: Παπαδημητρακόπουλος Κωνσταντίνος Κωδικός προϊόντος: 00092

Διαβάστε περισσότερα

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια»

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου αρχίζει να ξετυλίγει το

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ Η Φιλοσοφία γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τον κόσμο που ζει, να καταλάβει τη φύση και τη δύναμη αυτών που τον τριγυρίζουν και να αποκτήσει μια κοσμοθεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Οικολογική Ερμηνεία. Ενότητα 2 : 2 ο μάθημα. Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Οικολογική Ερμηνεία. Ενότητα 2 : 2 ο μάθημα. Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οικολογική Ερμηνεία Ενότητα 2 : 2 ο μάθημα Αικατερίνη Γ. Τσαλαμπούνη Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Ο Φιλοκοσμικός Διαφωτισμός

Ο Φιλοκοσμικός Διαφωτισμός ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ RICHARD DAWKINS «ΤΗΕ GOD DELUSION» («Η ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΑΥΤΑΠΑΤΗ») Ο Φιλοκοσμικός Διαφωτισμός ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 08/07/2007 00:00 Του Π. Ν. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ Η ανθρωπότητα και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Εργασία για το σπίτι. Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Εργασία για το σπίτι. Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Εργασία για το σπίτι Απαντούν μαθητές του Α1 Γυμνασίου Προσοτσάνης 1 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Απαντά η Μαρίνα Βαμβακίδου Ερώτηση 1. Μπορείς να φανταστείς τη ζωή μας χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Το ταξίδι στην 11η διάσταση

Το ταξίδι στην 11η διάσταση Το ταξίδι στην 11η διάσταση Το κείμενο αυτό δεν αντιπροσωπεύει το πώς παρουσιάζονται οι 11 διστάσεις βάση της θεωρίας των υπερχορδών! Είναι περισσότερο «τροφή για σκέψη» παρά επιστημονική άποψη. Οι σκέψεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 8: ΟΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 8: ΟΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 8: ΟΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 10/3/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://www.in.gr Τζωρτζίνα Ντούτση http://www.in.gr/entertainment/book/interviews/article/?aid=1500064083 Νικόλ Μαντζικοπούλου: Το μυστικό για την επιτυχία είναι

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικότητα στην Ελλάδα

Θρησκευτικότητα στην Ελλάδα Θρησκευτικότητα στην Ελλάδα Για την χώρα μας υπάρχουν ελάχιστες στατιστικές που έχουν γίνει για την παρακολούθηση και μελέτη της θρησκευτικότητας και κάποιες άσχετες που άπτονται του ερωτήματος περί πίστης

Διαβάστε περισσότερα

Ο άνθρωπος ως κοινωνός της θείας ζωής: κίνδυνος παρερμηνειών

Ο άνθρωπος ως κοινωνός της θείας ζωής: κίνδυνος παρερμηνειών 20 Μαρτίου 2019 Ο άνθρωπος ως κοινωνός της θείας ζωής: κίνδυνος παρερμηνειών Θρησκεία / Θεολογία Δημήτρης Ιωάννου, Φιλόλογος Συγγραφέας Μερικοί θεολόγοι ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνός της «θείας

Διαβάστε περισσότερα

1. Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Χριστός είναι η μόνη δυνατότητα σωτηρίας. 2. Ο Θεός φανερώνεται στην Παλαιά Διαθήκη πάντα με κεραυνούς και αστραπές.

1. Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Χριστός είναι η μόνη δυνατότητα σωτηρίας. 2. Ο Θεός φανερώνεται στην Παλαιά Διαθήκη πάντα με κεραυνούς και αστραπές. ΜΑΘΗΜΑ 13 Ο Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε πρότασης τη λέξη «σωστό»

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101)

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ (Φ101) 3η ενότητα: Θεμελιώδη ερωτήματα & κλάδοι της φιλοσοφίας Γιώργος Ζωγραφίδης Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Γκούμας. Τα πρώτα σκακιστικά βήματα του παιδιού

Γιώργος Γκούμας. Τα πρώτα σκακιστικά βήματα του παιδιού Γιώργος Γκούμας Τα πρώτα σκακιστικά βήματα του παιδιού Περιεχόμενα Παρουσίαση της Σκακιέρας... 7 Κινήσεις Κομματιών... 10 Πύργος, Αξιωματικός & Βασίλισσα...10 Άλογο και Βασιλιάς...14 Πιόνι...18 Αξία των

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία Εισαγωγή «Όποιος έχει υγεία, έχει ελπίδα. Και όποιος έχει ελπίδα, έχει τα πάντα.» Τόμας Κάρλαϊλ Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο Ο πατέρας μου είναι γιατρός, ένας από τους καλύτερους παθολόγους που

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΡΕΝ ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ

ΣΟΡΕΝ ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ http://hallofpeople.com/gr.php?user=κίρκεγκωρ ΣΟΡΕΝ ΚΙΡΚΕΓΚΩΡ Απόσπασμα από Το κεντρί της ύπαρξης, μετάφραση: Κώστας Νησιώτης «Μια φορά ζούμε», λέει ένας, και θέλει να πάει στο Παρίσι πριν πεθάνει. «Μια

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στην εκπομπή «Καλή σας ημέρα» ΡΙΚ 1, 03/11/2014

Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στην εκπομπή «Καλή σας ημέρα» ΡΙΚ 1, 03/11/2014 Συνέντευξη του Ν. Λυγερού στην εκπομπή «Καλή σας ημέρα» ΡΙΚ 1, 03/11/2014 Δημοσιογράφος: -Μπορούν να συνυπάρξουν η θρησκεία και η επιστήμη; Ν.Λυγερός: -Πρώτα απ όλα συνυπάρχουν εδώ και αιώνες, και κάτι

Διαβάστε περισσότερα

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης

Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή. Οδηγός μελέτης Πατήρ Αβραάμ Μάθημα - Τρία Η ζωή του Αβραάμ: Σύγχρονη εφαρμογή Οδηγός μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος, Σημειώσεις Το περίγραμμα το μαθήματος; με αποσπάσματα και περιλήψεις του

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ 19-21, 105 56 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 2103352364 FAX: 2103237654 www.iaath.gr, E-Mail: ipe.iaath@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 5 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Είναι το Life Coaching για εσένα;

Είναι το Life Coaching για εσένα; Τι είναι το life coaching; Είναι το Life Coaching για εσένα; Το life coaching, όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της International Coach Federation, και σε δική μου μετάφραση, είναι η διαδικασία μέσα από

Διαβάστε περισσότερα

ΤΖΑΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ. Επιλεγμένα ποιήματα. Μέσα από την Αγάπη. γλυκαίνει καθετί πικρό. το χάλκινο γίνεται χρυσό

ΤΖΑΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ. Επιλεγμένα ποιήματα. Μέσα από την Αγάπη.   γλυκαίνει καθετί πικρό. το χάλκινο γίνεται χρυσό http://hallofpeople.com/gr/bio/roumi.php ΤΖΑΛΑΛΑΝΤΙΝ ΡΟΥΜΙ Επιλεγμένα ποιήματα γλυκαίνει καθετί πικρό το χάλκινο γίνεται χρυσό το θολό κρασί γίνεται εκλεκτό ο κάθε πόνος γίνεται γιατρικό οι νεκροί θα αναστηθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΙΝΑ ΓΙΩΤΗ: «Η επιτυχία της Στιγμούλας, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω και να σπρώχνω τα όριά μου κάθε φορά ακόμα παραπέρα»

ΜΑΡΙΝΑ ΓΙΩΤΗ: «Η επιτυχία της Στιγμούλας, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω και να σπρώχνω τα όριά μου κάθε φορά ακόμα παραπέρα» Ημερομηνία 27/11/2015 Μέσο trikalakids.gr Συντάκτης Link http://www.trikalakids.gr/bookcorner/%ce%bc%ce%b1%cf%81%ce%b9%ce%bd %CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CF%89%CF%84%CE%B7-%CE%B7- %CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AF%CE%B1-

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυμνασίου οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με ένα δείγμα ερωτικής ποίησης. Συγκεκριμένα διδάχτηκαν το ποίημα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ Μέσα μας υπάρχουν περισσότερα πλούτη απ ό,τι μπορούμε ποτέ να συσσωρεύσουμε σ αυτήν τη γη.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 12 Απριλίου 2014

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 12 Απριλίου 2014 Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 12 Απριλίου 2014 ΙΘ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΚΕΠΤΙΚΩΝ ΕΚΦΡΑΣΕΩΝ Επειδή εξάλλου όταν χρησιμοποιούμε τον καθένα από αυτούς τους τρόπους, καθώς και από τους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τη λατρεία. 2. Υποστηρίζουν με επιχειρήματα ότι στη χριστιανική θρησκεία η λατρεία

Διαβάστε περισσότερα

Τηλ./Fax: 210.62.19.712, Τηλ: 210.6218.894 www.apolito.gr e-mail:info@apolito.gr Λεωφόρος Μαραθώνος &Χρυσοστόµου Σµύρνης 3,

Τηλ./Fax: 210.62.19.712, Τηλ: 210.6218.894 www.apolito.gr e-mail:info@apolito.gr Λεωφόρος Μαραθώνος &Χρυσοστόµου Σµύρνης 3, «...Πλαστήκαµε για να µην είµαστε µονάχοι. Για τούτο η καρδιά µας ασταµάτητα διψά για τους άλλους. Χωρίς το διάλογο των υπάρξεων µας η ζωή φαίνεται αδειανή, ερηµωµένη, αδικαιολόγητη. Ζούµε και πλησιάζουµε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΕΣ ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. Εισάγονται με τους συνδέσμους: ότι, πως, που

ΕΙΔΙΚΕΣ ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. Εισάγονται με τους συνδέσμους: ότι, πως, που ΕΙΔΙΚΕΣ ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Εισάγονται με τους συνδέσμους: ότι, πως, που Χρησιμοποιούνται ως 1. αντικείμενο σε ρήματα: λεκτικά: λέω, υπόσχομαι, ισχυρίζομαι, διδάσκω, ομολογώ,

Διαβάστε περισσότερα

Αϊνστάιν. Η ζωή και το έργο του από τη γέννησή του έως το τέλος της ζωής του ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΒΑΚΑΛΗ-ΣΥΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ. Εικόνες: Νίκος Μαρουλάκης

Αϊνστάιν. Η ζωή και το έργο του από τη γέννησή του έως το τέλος της ζωής του ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΒΑΚΑΛΗ-ΣΥΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ. Εικόνες: Νίκος Μαρουλάκης ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΦΕΥΡΕΤΕΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΒΑΚΑΛΗ-ΣΥΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ Αϊνστάιν Η ζωή και το έργο του από τη γέννησή του έως το τέλος της ζωής του Εικόνες: Νίκος Μαρουλάκης Περιεχόµενα Κεφάλαιο 1:...3 Κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 18: ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΖΩΗΣ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 18: ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΖΩΗΣ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 18: ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΖΩΗΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη. 1. Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ. 1. Ο χώρος τέλεσης

Διαβάστε περισσότερα

Η Ισμήνη Μπάρακλη, απαντά στο «κουτσομπολιό» της αυλής!!!

Η Ισμήνη Μπάρακλη, απαντά στο «κουτσομπολιό» της αυλής!!! Παρασκευή, 10 Ιουνίου 2016 Η Ισμήνη Μπάρακλη, απαντά στο «κουτσομπολιό» της αυλής!!! «Ώρες να χα να σ ακούω», ήταν μια αυθόρμητη πρόταση που... έφυγε από το στόμα μου, αναγκάζοντας την Ισμήνη να χαμογελάσει

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 5: Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ Salviati: Εκεί όπου δεν μας βοηθούν οι αισθήσεις πρέπει να παρέμβει η λογική, γιατί μόνο αυτή θα επιτρέψει να εξηγήσουμε τα φαινόμενα ΓΑΛΙΛΑΪΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ Η

Διαβάστε περισσότερα

Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7-8 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΆ 9-10

Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7-8 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΆ 9-10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7-8 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΆ 9-10 Α' ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (13-15 Νοεμβρίου 1998) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ 13-16 ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ, 17-22 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ 23-42 ΕΙΣΗΓΉΣΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με ΜΑΘΗΜΑ 21 Ο ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις ή φράσεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1 α) Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5 επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική.

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική. ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ECTS ECTS 1. Mεθοδολογία και κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης. 2. Ζητήματα Ερμηνείας και Ερμηνευτικής της Καινής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1

ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1 ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1 Στο σημείο αυτό του οδοιπορικού γνωριμίας με τις διάφορες μεθόδους αυτογνωσίας θα συναντήσουμε την Αστρολογία και θα μιλήσουμε για αυτή. Θα ερευνήσουμε δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα