ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ ΕΑΠ ΣΠΟΥ ΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟ ΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Α. ΜΑΛΤΑΜΠΕ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ ΕΑΠ ΣΠΟΥ ΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟ ΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ «ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙ ΤΗ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΩΝ ΜΑΤΣΟΥΚΑ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΝΓΚΕΡ ΤΗΝ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ (ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ καθ. ΖΙΑΚΑ). ΜΠΟΡΟΥΝ ΟΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΙΑΝΥΟΥΜΕ»; ΕΑΠ, Μάρτιος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή:.. σελ.3 ΚΕΦ. Α: Η Εσχατολογία του Χριστιανισµού..σελ.4-6 ΚΕΦ. Β: Η Εσχατολογία του Ισλάµ... σελ.7-10 ΚΕΦ. Γ: Οµοιότητες και διαφορές σελ ΚΕΦ : Πως µπορούν οι συγκεκριµένες εσχατολογικές απόψεις να επηρεάσουν πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις στην εποχή που διανύουµε.. σελ Επίλογος:..... σελ.18 Βιβλιογραφία:..σελ.19 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία συναντήθηκε µε το Ισλάµ από τις πρώτες δεκαετίες της εµφανίσεως του και διαλέχθηκε µαζί του µε ποικίλες µορφές. Η Ισλαµική θρησκεία γενννήθηκε πολύ κοντά στο γεωγραφικό χώρο όπου άνθισε η Ορθοδοξία και αργότερα κατέκτησε εκτεταµένες περιοχές στις οποίες είχε αναπτυχθεί ο Oρθόδοξος Χριστιανισµός όπως η Παλαιστίνη, η Αίγυπτος, η Συρία, η Μ. Ασία. Η συνάντηση µε το Ισλάµ δεν έλαβε µόνο τη µορφή πολεµικής σύγκρουσης και αντιπαράθεσης αλλά εξελίχθηκε σε µια µακραίωνη σιωπηλή συνύπαρξη και συµβίωση. Αρθρώθηκε µάλιστα στο διανοητικό επίπεδο µε συγκεκριµένη µορφή θεολογικού διαλόγου µε τον οποίο έγινε προσπάθεια να καθοριστούν οι θέσεις και οι διαφορές των δύο θρησκευτικών µορφωµάτων και εµπειριών 1. Στην παρούσα εργασία θα αναφερθούµε στις διαφορές και οµοιότητες των δύο θρησκειών, στην ερµηνεία της εσχατολογίας τους και στο πόσο επηρεάζουν οι απόψεις αυτές τις πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις την εποχή που διανύουµε. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ Αρχικά µε τον όρο εσχατολογία αναφερόµαστε στην τελειωτική ενέργεια του Θεού, η οποία πραγµατοποιείται εντός της Ιστορίας ακόµη και αν υπερβαίνει τα όρια της µε την προοπτική µιας µεταθανάτιας ζωής. 2 Σύµφωνα µε τον Νίκο Ματσούκα το κάθε λογής περιβάλλον, της κτίσης και της ιστορίας αποτελεί προέκταση του ανθρώπου όπου µέσα σε αυτό αναζητεί θεότητες δηλαδή εξουσίες και δυνάµεις που τον βοηθούν να ξεπεράσει τον εαυτό του αναπτύσσοντας δηµιουργικά τις αρετές του και αποκρούοντας δεινές απειλές. 3 Οι θεότητες αναφέρονται σε οτιδήποτε µπορεί να ξεπεράσει τα φυσικά όρια του 1 Α. Γιαννουλάτος, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία. Μελετήματα Ορθοδόξου προβληματισμού, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2000, σελ Γιοακίµ Γνίλκα, Χριστιανισµός και Ισλάµ, µετ. Σ.Σ εσπότης, εκδ.ψυχογιός, Αθήνα 2008, σελ.38 3 Νίκος Α. Ματσούκας, ογµατική και συµβολική θεολογία Γ, (Ανακεφαλαίωση και αγαθοτοπία. Έκθεση του Οικουµενικού χαρακτήρα της χριστιανικής διδασκαλίας),εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 2001, σελ 59 3

4 ανθρώπου. Σε κάθε κοινωνικά και πολιτισµικά προηγµένες οµάδες ο άνθρωπος αναζητεί τον ένα και µοναδικό Θεό, τον οδηγό και λυτρωτή. υναµική προέκταση του ανθρώπου είναι η κάθε θεότητα και αποτελεί πηγή φωτεινής ενέργειας όπως ετυµολογικά δείχνει και η ελληνική λέξη, σανσκριτικής προέλευσης Θεός. Ο Ιωάννης αµασκηνός δίνει ένα περιγραφικό περί Θεού ορισµό: αυτό που είναι «άκτιστο και άτρεππτο» και δηµιουργεί τα πάντα. ε θα ήταν δηλαδή απαραίτητος ένας Θεός που θα είχε οποιοδήποτε φυσικό, ρευστό και µετρήσιµο µέγεθος. Όση δύναµη και µεγαλοπρέπεια και αν είχε δε θα διέφερε ουσιαστικά από τον άνθρωπο οπότε και δε θα µπορούσε να προεκτείνει και τα όρια του είτε να του θεραπεύσει τις όποιες φυσικές του αδυναµίες. 4 Η δηµιουργία του ανθρώπου από το Θεό σηµαίνει και την υπάρχουσα γνώση του ανθρώπου για το δηµιουργό του. Ο Θεός ως ριζικά διαφορετικός κατ ουσία από τον άνθρωπο, εγγυάται απολύτως και το ξεπέρασµα των φυσικών ορίων της ανθρώπινης ύπαρξης. Και δεν νοείται να είναι ούτε εισαγγελέας, ούτε χωροφύλακας, αλλά φωτοδότης, ουσιοποιός και ζωοδότης αλλιώς θα ήταν το ίδιο µε τον άνθρωπο. Η Χριστιανική θρησκεία γεννήθηκε στην Παλαιστίνη τον 1 ο αι.µ.χ, εποχή κατά την οποία η περιοχή αυτή ήταν ρωµαϊκή επαρχία. Ο Ιησούς γεννήθηκε ως Εβραίος, δίδαξε στους Εβραίους και απέκτησε τους πρώτους του µαθητές ανάµεσα στην ίδια θρησκευτική οµάδα. Όπως παραδίδουν οι µαθητές τους στα γραπτά τους (Ευαγγέλια), ο Ιησούς δίδαξε την ανάγκη της αγάπης, εξήγησε ότι «δεν ήρθε να αλλάξει ούτε ένα γράµµα από τη Βίβλο», τη θρησκεία δηλαδή των Εβραίων, ότι είναι ο Μεσσίας που οι Εβραίοι σύµφωνα µε τις προφητείες τους, επί αιώνες περίµεναν και ότι ως υιός του Θεού είναι Θεός. Ο Χριστιανισµός διαδόθηκε στη Ρωµαϊκή αυτοκρατορία και γύρω από τη Μεσόγειο γνωρίζοντας κατά καιρούς διώξεις (επί Νέρωνος το 64µ.Χ, επί εκίου το 250 µ.χ, επί ιοκλητιανού και Γαλερίου το µ.χ).τελικά έγινε δεκτός από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο το 312 και σταδιακά επιβλήθηκε ως η επίσηµη θρησκεία του Ρωµαϊκού κράτους. Ο Ιησούς γεννήθηκε κατά τη βασιλεία του Ηρώδη του Μέγα, αυτός όµως πέθανε το 4 π.χ συνεπώς ο Ιησούς κατά την αλλαγή της σελίδας της Ιστορίας ήταν ήδη τεσσάρων χρονών. Ο ιονύσιος ο ταπεινός, ο οποίος καθόρισε το χριστιανικό ηµερολόγιο είτε υπολόγισε λάθος είτε έλαβε υπόψιν του µία συγκεκριµένη σύνοδο αστέρων. Το ακριβές έτος γέννησης του Χριστού δεν το γνωρίζουµε όπως και το έτος του 4 Ο.π σελ.63 4

5 κλήσης. 5 Tα αποκαλυπτικά λόγια του Χριστού δεν έχουν να κάνουν µε χρησµούς αλλά σταυρικού του θανάτου, το οποίο µάλλον ταυτίζεται µε το 30 µ.χ. Η µοναδική ακριβής χρονολογική βάση είναι το Λκ. 3,1: ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, άρα πλησίον χρονικά και ο Ιησούς ο οποίος εισήλθε στη δηµόσια δράση το δέκατο πέµπτο έτος της βασιλείας του Τιβερίου( µ.χ). Σύµφωνα µε τη Συριακή µέτρηση την οποία πρέπει και να προτιµήσουµε αυτό το έτος καλύπτει την περίοδο από 1 η Οκτώβρη 27 µέχρι 1 η Οκτώβρη 28. Υπολογίζεται ότι η δράση του Ιησού ήταν διετής και η ηλικία του µάλλον έφθασε τα τριάντα πέντε. Ο Ιησούς ανατράφηκε και πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του στη Ναζαρέτ. Γνωρίζουµε τα ονόµατα των γονιών του, Μαρία και Ιωσήφ, τα ονόµατα των άρρενων αδελφών του όχι όµως και τα ονόµατα των θήλεων αδελφών του(μκ. 6,3). Όπως και ο πατέρας του έτσι και ο ίδιος ασκούσε το επάγγελµα του τέκτονα( χειρώναξ εργάτης, οικοδόµος ή ξυλουργός µάστορας). Την εξωτερική αφορµή για την έναρξη της δηµόσιας παρουσίας του και του κηρύγµατος έδωσε η δράση του κήρυκα της µετανοίας Ιωάννη του Βαπτιστή. Ο Ιησούς έρχεται στον Ιορδάνη στη Νότια Ιουδαία και βαπτίζεται από αυτόν(μκ. 1,9). Η αφήγηση για το άνοιγµα του ουρανού, την κατάβαση του Αγ. Πεύµατος και την επουράνια φωνή, η οποία διακηρύσσει ότι Αυτός είναι ο υιός του Θεού, διασώζει τα ίχνη µιας εµπειρίας θέλουν ακριβώς να µας οδηγήσουν σε αυτό που πρέπει να γίνει αντικείµενο θεωρίας και στο ουσιαστικό, στη ζωή δηλαδή στο έδαφος του λόγου του Θεού τον οποίο µας προσφέρει ο Ιησούς, στην συνάντηση µε Αυτόν τον ζώντα λόγο, στην υπευθυνότητα ενώπιον του κριτή των ζώντων και των νεκρών. Ο Ιησούς συνδέει το βιούµενο παρόν µε το µυστηριώδες µέλλον. 6 Στον πυρήνα της εσχατολογικής εξαγγελίας του Ιησού, εντοπίζεται µια εποχή των εθνών κατά την οποία πρέπει να µεταφερθεί το Ευαγγέλιο σε όλο τον κόσµο και σε όλους τους ανθρώπους. Ερµηνεύοντας τις Γραφές, οι Χριστιανοί των πρώτων αιώνων τοποθετούσαν το τέλος του κόσµου µέσα στη διάρκεια ζωής τους ή σύντοµα µετά από αυτή. Στους πρόσφατους αιώνες µέχρι και σήµερα, χριστιανικές οµολογίες και προσωπικότητες έχουν ερµηνεύσει παρόµοια Βιβλικές προφητείες, οι οποίες εδράζονται σε ένα 5 Γιοακίµ Γνίλκα, Χριστιανισµός και Ισλάµ, µετ. Σ.Σ εσπότης, εκδ.ψυχογιός, Αθήνα 2008, σελ Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ (Γιόζεφ Άλοϊς Ράτσινγκερ), Ιησούς από Ναζαρέτ Β µέρος, Από την είσοδο στην Ιερουσαλήµ µέχρι και την Ανάσταση, µετ.σ.σ εσπότης, εκδ.. Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 59 5

6 συνδυασµό των τραγωδιών που συµβαίνουν παγκόσµια και της ερµηνείας χωρίων της Βίβλου. Το ζήτηµα εάν οι πραγµατικοί πιστοί θα δουν το τέλος προκαλεί διαµάχες σε προτεσταντικούς κύκλους. Επίσης, σε κύκλους της Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνονται κατά καιρούς προσπάθειες προσδιορισµού των «εσχάτων ηµερών» µε σηµείο αναφοράς το χρόνο εµφάνισης του Αντιχρίστου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ Ο Μωάµεθ µια από τις προσωπικότητες που έχουν επηρεάσει την πορεία της ανθρωπότητας ως σήµερα επιλέχθηκε κατά τους Μουσουλµάνους από το Θεό, µε σκοπό να µεταφέρει στον κόσµο ως προφήτης το τελικό του θέληµα που είναι καταγεγραµµένο στο ιερό βιβλίο του Μουσουλµανισµού, το Κοράνι. Το Ισλάµ το οποίο γεννήθηκε τον 7 ο αιώνα µ.χ (622µ.Χ=έτος Εγίρας) δέχεται την Παλαιά ιαθήκη ως ιερό βιβλίο και τιµά τους προφήτες της όπως επίσης τιµά και τον Ιησού αλλά µόνο ως προφήτη. Οι βασικές αρχές του Ισλαµισµού είναι η πίστη στο Θεό, στους αγγέλους, στην ιερά βίβλο, στους προφήτες και στην εσχάτη ηµέρα της Κρίσης. 7 Βασική υποχρέωση ενός Μουσουλµάνου είναι η προσευχή πέντε φορές ηµερησίως, η νηστεία του Ραµαζανιού, η προσκύνηση τουλάχιστον µια φορά στη Μέκκα, οι φιλανθρωπίες και η οµολογία του «ένας είναι ο Θεός και προφήτης αυτού ο Μωάµεθ». Ο Μωάµεθ γεννήθηκε στη Μέκκα και ανατράφηκε ορφανός αφού οι γονείς του πέθαναν νωρίς 8. Εργάστηκε ως υπηρέτης µιας πλούσιας χήρας εµπόρου µε το όνοµα Hadiga, την οποία αργότερα νυµφεύθηκε και απέκτησε εφτά παιδιά, τρεις γιους και τέσσερις κόρες που ήταν και οι µόνες που επέζησαν. Η σηµαντικότερη είναι η νεότερη κόρη Φατιµά, της οποία ο σύζυγος Αλί έγινε αφορµή για την έριδα όσον αφορά στην νόµιµη διαδοχή (γένεση Σιιτών). Αποσυρόταν συχνά στην Μέκκα για προσευχή και άσκηση ενώ παράλληλα ήταν αυτός που έλαβε το Κοράνι (τη νύχτα της Καντρ, της τιµής του µηνός Ραµαζανιού) που του το παρέδωσε ο άγγελος Γαβριήλ. Το περιεχόµενο του κηρύγµατος του Μωάµεθ είναι η έλευση της Κρίσης η οποία πλησιάζει. Οι πρώτοι που πιστεύουν στο κήρυγµα του είναι η γυναίκα του Ηadiga, o 7 Γρηγόριος. Ζιάκας Η περί εσχάτων διδασκαλία του Ισλάµ, Α.Π.Θ, Επιστηµονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, τόµος 20, ανάτυπον, Θεσσαλονίκη 1976, σελ Γιοακίµ Γνίλκα, Χριστιανισµός και Ισλάµ, µετ. Σ.Σ εσπότης, εκδ.ψυχογιός, Αθήνα 2008, σελ. 12 6

7 Abu Bakr ο οποίος µετά το θάνατο του θα γίνει ο πρώτος χαλίφης και ο υιοθετηµένος γιος του Zaid Ibn Harita.O Μωάµεθ συνειδητοποιεί από νωρίς την πολιτική διάσταση της µονοθεϊστικής πίστης που του παρέχει τη δυνατότητα να ενοποιήσει τις διαιρεµένες αραβικές φυλές. Για το µονοθεϊστικό του κήρυγµα συναντά στη Μέκκα ισχυρή αντίσταση. Η αυξανόµενη άρνηση που συνάντησε ο Μωάµεθ στη Μέκκα και πιθανόν κάποια θετικά µηνύµατα από τη Μεδίνα τον έκαναν να εγκαταλείψει τη Μέκκα και να µετοικήσει σε αυτήν. Πρόκειται για την περίφηµη Εγίρα (µετανάστευση) του 622, στη οποία συµµετείχαν περίπου εβδοµήντα άνθρωποι. Σε αυτήν την πόλη βρήκε ευρεία αποδοχή και ανταπόκριση πετυχαίνοντας να ιδρύσει µια κοινότητα και να συνεχίσει στην ολοκλήρωση του σχεδίου του, να ενοποιήσει τις αραβικές φυλές επί τη βάση της πίστης. Έτσι λοιπόν αρχίζει να εξελίσσεται σε έναν εύστροφο πολιτικό άρχοντα, παύει να αυτοπροσδιορίζεται ως προειδοποιητής αλλά γίνεται απόστολος-απεσταλµένος του Θεού. Συνειδητοποιεί επίσης ότι δεν µπορεί να οδηγήσει στην πίστη τις αραβικές φυλές µόνο µε ειρηνικά µέσα και κυρίως να συνετίσει τους ιθαγενείς κατοίκους της Μέκκας και ξεκινάει έτσι διάφορες επιτυχηµένες εκστρατείες µε σκοπό να πολεµήσουν µέχρι η θρησκεία του Αλλάχ να είναι η µοναδική. Η επανακατάληψη της Μέκκας αποτέλεσε την κορωνίδα των επιχειρήσεων του, εξασφαλίστηκε η Κάµπα επίσης για το Ισλάµ ενώ παράλληλα δόθηκε εντολή η αλλαγή της κατεύθυνσης της προσευχής όχι πλέον προς την Ιερουσαλήµ (όπως οι Ιουδαίοι αλλά προς την Μέκκα. Οι πολεµικές πράξεις µε την πάροδο των ετών έλαβαν τέτοιες διαστάσεις ώστε ενεπλάκησαν όλες τις αραβικές φυλές κάτι που οφείλεται στην έξοχη στρατηγική του Μωάµεθ. Πριν το θάνατο του το 632 πορεύεται στη Μέκκα, πρόκειται για την ιεραποδηµία του αποχαιρετισµού. Καταλαµβάνει τελειωτικά τις ιερές περιοχές της Κάµπα και διατάσσει τις προδιαγραφές της ιεραποδηµίας. Τον Ιούνιο πεθαίνει στην Μεδίνα όπου και ενταφιάζεται. Σε αντίθεση µε την εξαγγελία της ανάστασης του Χριστού µε την οποία κατακλείονται τα Ευαγγέλια, ο στενός συνεργάτης του Μωάµεθ ανήγγειλε το θάνατο του ως εξής: «Ας µάθει όποιος λατρεύει το Μωάµεθ ότι αυτός πέθανε. Όποιος όµως λατρεύει το Θεό ας µάθει ότι Αυτός ζει και ουδέποτε αποθνήσκει». 9 Ο τελικός λόγος για τα έσχατα τον οποίο έχει να προσφέρει η ισλαµική θεολογία βρίσκεται σε άµεση σχέση και µε την περί ανθρώπου διδασκαλία του 9 Γιοακίµ Γνίλκα, Χριστιανισµός και Ισλάµ, µετ. Σ.Σ εσπότης, εκδ.ψυχογιός, Αθήνα 2008, σελ 14 7

8 Ισλάµ. 10 Αποτέλεσε το αφετηριακό σηµείο του κηρύγµατος του προφήτη του Ισλάµ. Είναι γνωστό άλλωστε ότι ο Μωάµεθ το 610µ.Χ στη Μέκκα εγκαινίασε το πρώτο δηµόσιο κήρυγµα του µπροστά στο πολυθεϊστικό ακροατήριο των Αράβων χρησιµοποιώντας τη γλώσσα της εσχατολογίας για να προειδοποιήσει ότι ο Ένας Θεός πρόκειται να κρίνει την οικουµένη και να αποδώσει στον καθένα κατά τα έργα του. Κατά την Ισλαµική διδασκαλία ο άνθρωπος δηµιουργήθηκε από το Θεό ο οποίος του έδωσε σώµα και ψυχή. Η διάλυση του σώµατος είναι θεία επιταγή ενώ η ψυχή του σώµατος είναι προορισµένη να σωθεί. Ο θάνατος σύµφωνα µε το Κοράνι είναι η µεταφορά του ανθρώπου από ένα επίπεδο ζωής σε ένα άλλο. Ο άνθρωπος κατέχει αιώνια ζωή η οποία δε γνωρίζει τέλος. Ενώ παράλληλα ο θάνατος ο οποίος είναι ο χωρισµός της ψυχής από το σώµα εισάγει τον άνθρωπο σε ένα στάδιο ζωής στο οποίο η ευτυχία και η απογοήτευση εξαρτιούνται από τις καλές ή τις κακές πράξεις κατά το στάδιο της ζωής πριν από το θάνατο δηλαδή από την καλή ή κακή χρήση του ηθικού κώδικα της θρησκείας. Ο φυσικός θάνατος αποτελεί το εισιτήριο µετάβασης σε µια µέση κατάσταση αναµονής ως τη µέρα της τελικής Κρίσεως. Η στιγµή της µεγαλειώδους φανέρωσης της θείας παντοδυναµίας όπως ακριβώς και η στιγµή της δηµιουργίας αποτελεί την µέλλουσα κρίση διαφαίνεται λοιπόν ότι ο Μωάµεθ επαναλαµβάνει βασικές ιουδαϊκές και χριστιανικές διδασκαλίες και παραδόσεις και ότι η σκηνή της µέλλουσας κρίσης αποτελεί την κορύφωση των εσχατολογικών αντιλήψεων του Ισλάµ. Σύµφωνα µε το Γρηγόριο Ζιάκα 11 επίσης µε το θάνατο αρχίζει µια νέα ζωή η οποία είναι ανώτερη της παρούσης. Ο Μουσουλµάνος δεν αρνείται τον παρόντα κόσµο, τα αγαθά του οποίου τα θεωρεί δώρα του Θεού αλλά δέχεται ότι ο παρών κόσµος βρίσκει την πληρότητα του στην άλλη ζωή. Ταυτόχρονα η άλλη ζωή δεν αίρει τον παρόντα κόσµο αλλά αποδίδει σε αυτή την τελειότητα. Ο παρόν κόσµος είναι το στάδιο του αγώνα για τη µετάβαση στην άλλη ζωή. Ο πιστός δοκιµάζεται σε αυτόν τον κόσµο για να αποδειχθεί αν είναι άξιος να συνεχίσει στην ευδαιµονία του άλλου. Οι βάσεις της άλλης ζωής τίθενται στην παρούσα ζωή. Το Κοράνι µιλά ξεκάθαρα για δύο παραδείσους για τους δικαίους και για δύο κολάσεις 10 Παντελής Καλαϊτζίδης, Εκκλησία και εσχατολογία, Ιερά Μητρόπολη ηµητριάδος, Ακαδηµία Θεολογικών σπουδών, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2001, σελ Γρηγόριος. Ζιάκας Η περί εσχάτων διδασκαλία του Ισλάµ, Α.Π.Θ, Επιστηµονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, τόµος 20, ανάτυπον, Θεσσαλονίκη 1976, σελ

9 για τους φαύλους, εννοώντας τον παράδεισο και την κόλαση αυτού του κόσµου και τον παράδεισο και την κόλαση του άλλου κόσµου. Το Κοράνι στηρίζει την ελπίδα στη µέλλουσα ζωή επί της πίστεως στον ένα Θεό. εν είναι σαφής το πότε ακριβώς θα έρθει η µέρα, αυτό το γνωρίζει µόνο ο Θεός. Η σπουδαιότητα της µέλλουσας ζωής φανερώνεται και στη sura του Κορανίου, η οποία επέχει θέση προοιµίου και ονοµάζεται al-fatiha. Στο κεφάλαιο αυτό ο Θεός περιγράφεται ως ο «Κύριος της ηµέρας της ανταποδόσεως». Η σταθερά αυτή επανάληψη περί ανταποδόσεως των πράξεων δηµιουργεί στο Μουσουλµάνο το φόβο του Θεού και τον παρακινεί να αγωνιστεί µε ωφελιµιστική διάθεση για την άσκηση καλών έργων ώστε να λάβει την ανταπόκριση που του αρµόζει στην άλλη ζωή. Σύµφωνα µε το Κοράνι όσοι πιστοί πράττουν καλές πράξεις τους περιµένει µεγάλος µισθός ενώ όσοι δεν πιστεύουν και δεν πράττουν αγαθές πράξεις τους περιµένει επώδυνη τιµωρία. Ο θάνατος αξιολογείται σε σχέση µε την παντοδυναµία του Θεού, ο οποίος είναι αυτός που δηµιούργησε τον κόσµο και έχει τη δύναµη να ανακαλεί τη ζωή και να ανασταίνει νεκρούς. Ο θάνατος λοιπόν υπάγεται στον απόλυτο έλεγχο του Θεού και είναι φυσικός και πνευµατικός. Ο φυσικός δεν είναι απολύτως επιζήµιος αφού θα αρθεί δια της αναστάσεως, αντιθέτως τον πνευµατικό οφείλει να φοβάται ο άνθρωπος δηλαδή το θάνατο της κολάσεως. Η ισλαµική εσχατολογία αναφέρεται λοιπόν στη µοναδικότητα του Αλλάχ και στην προφητεία. Το Ισλάµ διδάσκει τη σωµατική ανάσταση των νεκρών, την εκπλήρωση ενός θείου σχεδίου για τη δηµιουργία, και την αθανασία της ανθρώπινης ψυχής. Ο δίκαιος ανταµείβεται µε τις απολαύσεις του Παραδείσου ενώ ο φαύλος τιµωρείται στην Κόλαση. Αυτές οι αρχές εξετάζονται σε µεγάλο µέρος του Κορανίου καθώς επίσης και στην ισλαµική προφητική παράδοση. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΙΑΦΟΡΕΣ Όσον αφορά τις διαφορές των δύο θρησκειών παρατηρούµε το γεγονός 12 ότι το κήρυγµα του Μωάµεθ εφάπτεται µε το κήρυγµα του Ιησού και ίσως εµπνεύσθηκε από Αυτόν, ενώ στην εξαγγελία της εγγύτητας του τέλους έχει διαφορετικό 12 Γιοακίµ Γνίλκα, Χριστιανισµός και Ισλάµ, µετ. Σ.Σ εσπότης, εκδ.ψυχογιός, Αθήνα 2008, σελ 12 9

10 προσανατολισµό. Η κυριαρχία ή η βασιλεία του Θεού η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο του κηρύγµατος του Ιησού δεν είναι προσανατολισµένη απλώς στην τελική κρίση. Η βασιλεία του Θεού δεν συνιστά απλώς µελλοντικό µέγεθος. Είναι ήδη παρούσα και ενεργής ανάµεσα στους ανθρώπους µε την παρουσία του Ιησού, τη ζωή και τη δράση του (θεραπείες και θαύµατα).τελικά ταυτίζεται µε τον Θεό, ο οποίος αποκαλύπτεται στους ανθρώπους µέσω του Ιησού. Ο λόγος του αποσκοπεί στο να µεταµορφώσει τους ανθρώπους. Ο Ιησούς συγκεντρώνει γύρω του µαθητές οι οποίοι και τον ακολουθούν και τους µυεί µε έναν ιδιαίτερο τρόπο στη διδασκαλία του αφού είναι εκείνοι οι οποίοι θα συνεχίσουν το έργο Του. Προκειµένου να αφιερωθεί αποκλειστικά στην αποστολή Του, δεν νυµφεύθηκε και δεν δηµιούργησε δική του οικογένεια. Σε αντίθεση µε τον Μωάµεθ ο οποίος νυµφεύθηκε και δηµιούργησε οικογένεια όπως απαιτεί το ισλαµικό καθεστώς. Ο Μωάµεθ συνάντησε µια αυξανόµενη άρνηση στη Μέκκα. Στην Μεδίνα βρήκε ευρεία αποδοχή και ανταπόκριση. Πέτυχε να ιδρύσει µια κοινότητα και να βρει γόνιµο έδαφος για να προχωρήσει στην πραγµάτωση του σχεδίου του να ενοποιήσει τις αραβικές φυλές στη βάση πάντα του Κορανίου και την οµολογία στον ένα κοινό Θεό. Προβάλλεται µε σαφήνεια λοιπόν η πολιτική διάσταση του µονοθεισµού. Ο Μωάµεθ εξελίσσεται σε έναν εύστροφο πολιτικό άρχοντα που δεν αυτοπροσδιορίζεται ως προειδοποιητής αλλά ως απόστολος και απεσταλµένος του Θεού. 13 Από την άλλη ανάµεσα στον Ισλαµικό και Χριστολογικό προσανατολισµό υπάρχει µια χαρακτηριστική διαφοροποίηση στην κατανόηση του χρόνου. Σίγουρα το µέλλον πάντα κεντρίζει το ενδιαφέρον. Στον Χριστολογικό προσανατολισµό το κρίσιµο πλέον δεν είναι η θεώρηση του µέλλοντος αλλά η µατιά στο παρόν. Με άλλα λόγια δεν είναι το µέλλον αυτό που θα προσδιορίσει το παρόν αλλά το αντίστροφο. Το Κοράνι δε γνωρίζει την παροντική εσχατολογία και εδώ έγκειται η θεµελιώδης διαφορά προς την καινοδιαθηκική εσχατολογία. Έχοντας κατανοήσει την εσχατολογία ως το λόγο περί της έσχατης τελειωτικής επέµβασης του Θεού, αναµένει αυτό το γεγονός µόνο στο τέλος κατά την ηµέρα της Κρίσης. Εκείνη τη µέρα όλοι οι άνθρωποι ενάρετοι και αµαρτωλοί θα σταθούν ενώπιον του Θεού (Σούρα 2,46 8,24). Έτσι το κήρυγµα του Μωάµεθ επικεντρώνεται στο τελικό ικαστήριο: οι άνθρωποι πρέπει να πιστέψουν στο Θεό (και στον απεσταλµένο του) και στην Έσχατη Ηµέρα(9, ,37). Ο προφήτης έρχεται αντιµέτωπος µε 13 Ο.π σελ 40 10

11 πολλούς που δεν θέλουν να πιστέψουν στον άλλο κόσµο και στην ανάσταση των νεκρών. Με αυτό το συνεπή προσανατολισµό στα δυο αυτά γεγονότα το Κοράνι κινείται στο πλαίσιο της ιουδαϊκής αποκαλυπτικής. 14 Σύµφωνα µε την ισλαµική θεολογία ο Θεός αποκαλύπτεται στο Βιβλίο. Το Ισλάµ είναι θρησκεία Βιβλίου. Ο Μωάµεθ στις ουράνιες οπτασίες θεώρησε το επουράνιο πρωτότυπο, το Πρωτο-Κοράνιο στο οποίο είναι καταγεγραµµένες οι αµετάθετες θεϊκές αλήθειες. Ο Θεός δεν εξέρχεται από την υπερβατικότητά Του. Αντίθετα στο Χριστιανισµό η θεϊκή Αποκάλυψη διαδραµατίζεται στην Ιστορία. Ο Θεός εισέρχεται στους ανθρώπους και στην ιστορία τους. Στο θεανδρικό Πρόσωπο του Ιησού Χριστού γίνεται ένας από εµάς, αναλαµβάνει στον εαυτό Του το πάθος και το θάνατο του ανθρώπου, για να συντρίψει το θάνατο διά της ανάστασής Του. Ο Χριστιανισµός δεν είναι θρησκεία βιβλίου. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι το Κοράνι έχει λανθασµένη εντύπωση σχετικά µε την χριστιανική πίστη στον τριαδικό Θεό. Ενώνει τον θεό, τον Ιησού και την Μαριάµ σαν να είναι τρεις θεότητες οι οποίοι συνυπάρχουν η µία δίπλα στην άλλη, κάτι που όντως στην πράξη είναι πολυθεϊσµός. Ο Μωάµεθ αντιλήφθηκε το Αγ. Πνεύµα πιθανόν ως άγγελο. Για τη χριστιανική θεολογία, η πίστη στον τριαδικό Θεό, συνιστά έκφραση της ενότητας και της αγάπης που δηµιουργεί και λυτρώνει. Με αυτήν την αγάπη συγκαταβαίνει ο Θεός στον άνθρωπο εν τω Υιώ και τω Αγίω Πνεύµατι. Σύµφωνα µε τη χριστιανική πίστη ο Ιησούς είναι περισσότερο από ένας προφήτης, που εντάσσεται και κατατάσσεται στην αλυσίδα των απεσταλµένων παλαιών προφητών. Είναι ο Υιός, ο µονογενής και πρωτότοκος ανάµεσα σε πολλούς αδελφές και αδελφούς, ο οποίος θέλει να µας οδηγήσει στον Θεό και να µας εξυψώσει σε παιδιά του Θεού. Το Κοράνι επιτίθεται µε οξείς χαρακτηρισµούς ενάντια σε αυτή την πίστη, θεωρώντας τη µάλιστα ως ασυγχώρητη αµαρτία. Πρέπει όµως να προστεθεί ότι το Κοράνι δεν µέµφεται τον Ιησού αλλά τους ανθρώπους της Γραφής που πιστεύουν στον Ιησού ως τον Υιό του Θεού. Αυτό το σηµείο συνιστά το κατεξοχήν σηµείο της διαίρεσης. Το Κοράνι δεν µπορεί να κατανοήσει επίσης τη χριστιανική θεολογία περί λύτρωσης. Ο άνθρωπος σώζεται υπακούοντας κατά βάσιν στις εντολές του Θεού. Το Ισλάµ προσδιορίζεται έτσι ως θρησκεία του Νόµου σε αντίθεση προς αυτή της λύτρωσης. Σε κάθε περίπτωση τον αιώνιο σκοπό επιτυγχάνουν µόνον οι 14 Ο.π. σελ

12 προορισµένοι, οι εκλεκτοί. Αυτούς δεν µπορεί να τους επηρεάσει ο Ιµπλίς, ο πειραστής, ο ιάβολος, παρά µόνον τους µη εκλελεγµένους, τους εκ των προτέρων απορριφθέντες. Και σύµφωνα µε τη χριστιανική κατανόηση ο Θεός λυτρώνει τους ανθρώπους διά της ελεύθερης χάριτός του. Αλλά θέλει όλοι οι άνθρωποι να σωθούν. Λυτρωτής είναι ο Ιησούς Χριστός µε το σταυρικό θάνατο και την ανάστασή Του εκ των νεκρών. Και τα δύο στοιχεία τα αρνείται το Κοράνι αποδίδοντάς τους ελάχιστη βαρύτητα. Ο Σταυρός αποτέλεσε για το Κοράνι µία παρεξήγηση. Η ανάσταση του Ιησού θα πραγµατοποιηθεί µαζί µε αυτή των νεκρών κατά την Έσχατη Ηµέρα. Είναι ασαφές εάν ο Μωάµεθ πρεσβεύει µια ανάληψη του Ιησού, προκειµένου αυτός να γλυτώσει από τα χέρια των εχθρών του. Η κοινή επίκληση του Αβραάµ αντικατοπτρίζει µια ποικιλία ερµηνειών. Για τους Ιουδαίους είναι ο Προπάτορας, για τους Μουσουλµάνους ο ιδρυτής της θρησκείας του µονοθεϊσµού, και για τους Χριστιανούς -ιδιαιτέρως για τον απόστολο Παύλο- το πρότυπο της πίστης, αφού έδειξε εµπιστοσύνη, όπως ο Χριστιανός, στον Θεό που ζωοποιεί τα πάντα και ανασταίνει τους νεκρούς (Ρωµ. 4). Από τον Αβραάµ όµως και εξής οι δρόµοι διαχωρίζονται. Για τους Ιουδαίους και Χριστιανούς η γραµµή της επαγγελίας διέρχεται µέσω της Σάρας και του Ισαάκ, ενώ για τους Μουσουλµάνους µέσω του Ισµαήλ, του γιου της δούλας Αγαρ. Όσον αφορά στην Εσχατολογία διαφοροποιούνται η Κ.. και το Κοράνι όσον αφορά στις προσδοκίες τους. Και οι δύο έχουν χαρακτηριστικά του αποκαλυπτισµού, αλλά οι Χριστιανοί προσδοκούν την ευτέρα Παρουσία του Χριστού, την κοινωνία µε Αυτόν και τη µετοχή στη θεϊκή ζωή. Οι Μουσουλµάνοι εστιάζουν την προσδοκία τους σε παράδεισο µε υλικές απολαύσεις. Το σηµαντικότερο είναι ότι η Κ.. γνωρίζει ότι τα 'Εσχατα, η ανατολή τής Βασιλείας του Θεού είναι ήδη παρούσα και µεταµορφώνει την ανθρωπότητα. Οι κοινές ρίζες στον εκάλογο ενώνουν την Α.Γ. µε το Κοράνι. Στην Κ.. ο εκάλογος ερµηνεύεται στην Επί του Όρους Οµιλία. Το ζενίθ αυτής είναι η εντολή της αγάπης προς τους εχθρούς που δεν έχει παράλληλο στο Κοράνι. Αποτελεί βέβαια ερώτηµα κατά πόσον λαµβάνουν σοβαρά αυτήν την εντολή οι ίδιοι οι Χριστιανοί. Όσον αφορά τώρα τις οµοιότητες 15 των δύο θρησκειών και οι δυο µιλούν για την Ηµέρα (µε διαφορετικές κάθε φορά προσθήκες) ως το χρονικό σηµείο διεξαγωγής του δικαστηρίου προφανώς υπό την επίδραση της Παλαιοδιαθηκικής ηµέρας του 15 Ο.π. σελ 39 12

13 Γιαχβέ. Αυτή η ηµέρα αποτελεί αντικείµενο προσµονής και µάλιστα σύντοµα. Σύµφωνα µε το ΜΚ.1,15 ο Ιησούς εµφανίστηκε στη Γαλιλαία κηρύττοντας: «Πεπλήρωται ο Καιρός και ήγγιγκεν η Βασιλεία του Θεού. Μετανοείτε και πιστεύετε εν τω Ευαγγελίω». Και ο Παύλος διακηρύττει: «η νυν προέκοψεν, η δε ηµέρα ήγγικεν. Αποθώµεθα ουν τα έργα του σκότους, ενδυσώµεθα δε τα όπλα του φωτός» (Ρωµ. 13,2). Ο Μωάµεθ εξαγγέλει: «η ώρα της κρίσης πλησίασε και η Σελήνη σχίστηκε στα δύο»(σούρα 54, 1πρβλ 53, 57). Αυτή η ώρα µπορεί να υπολογιστεί αλλά εν τέλει µόνον ο Θεός τη γνωρίζει (Μκ. 13, 32). Και για τις δυο θρησκείες η Έσχατη ηµέρα είναι η µέρα της εξανάστασης των νεκρών. Και η Α.Γ και το Κοράνι εκπροσωπούν µία αποκαλυπτική θρησκεία. Αυτό σηµαίνει ότι η οριστική κατανόηση του Θεού καθίσταται καταρχήν ικανή µε το ότι ο Θεός αποκαλύπτεται και συνοµιλεί µε τους ανθρώπους. Και οι δυο θρησκείες είναι µονοθεϊστικές. Στηριζόµενο στην Α.Γ., το Κοράνι θεωρεί τον κόσµο δηµιουργία του Θεού. Ο Θεός δηµιούργησε τον Ουρανό και τη γη. Χάριν των πολλών και καλών δηµιουργικών πράξεων του Θεού, Αυτός καθίσταται αντικείµενο αίνου. Ο άνθρωπος είναι δυνατόν να ανακαλύψει τα ίχνη Του στη ηµιουργία. Χάριν της Κτίσεως προσκυνείται ως Θεός. Στο Κοράνι γίνεται λόγος για τον Ιησού µε λόγια γεµάτα σεβασµό και χωρίς διάθεση υποτιµήσεως. Λέγεται γι' Αυτόν ότι έλαβε δύναµη από το Αγ. Πνεύµα. Ο Θεός τον δίδαξε τη γραφή, τη σοφία, το νόµο και το Ευαγγέλιο. Γίνεται επανειληµµένα λόγος µε σεβασµό και για την µητέρα του Ιησού, τη Μαριάµ. Γέννησε τον Ιησού άνευ πείρας ανδρός. Το Κοράνι εµµένει στην παρθενία της Μαρίας. Η Α.Γ. και το Κοράνι εκπροσωπούν τις αβρααµιτικες θρησκείες. Αυτο σηµαίνει ότι και οι δύο επικαλούνται τον Αβραάµ, κάτι που τονίζεται εµφαντικότερα στο Κοράνι, καθώς το Ισλάµ ονοµάζεται θρησκεία του Αβραάµ (Σούρα 22, 78). Με αυτόν τον αυστηρό προσανατολισµό προς τον Πατριάρχη, έρχεται το Κοράνι πλησιέστερα στον Ιουδαϊσµό, αφού για την κατανόηση του Ιουδαίου είναι υψίστης σηµασίας το να είσαι παιδί του Αβαράµ. Ο συγκεκριµένος Πατριάρχης είναι πρότυπο επειδή µετεστράφηκε στον Μονοθεϊσµό. Για τους Ιουδαίους είναι ο Προπάτορας. Σε συµφωνία µε τη Βίβλο, το Κοράνι διδάσκει ότι η ανθρωπότητα στην κατασκευή του Αδάµ, του ανθρώπου, οφείλει να αναγνωρίσει την κοινή της καταγωγή. Στο πρόσωπο του Αδάµ µπορούµε να κατανοήσουµε την φύση του 13

14 ανθρώπου. Είναι θνητός. Ελήφθη από τη γη και επιστρέφει σε αυτήν. Ταυτόχρονα είναι χαριτωµένος, προικισµένος µε την ικανότητα να οµιλεί και να κατονοµάζει τα θηρία. Έτσι αποτελεί την κορωνίδα της δηµιουργίας. Μέσω παραπλάνησης κατέστη ανυπάκουος απέναντι στον Θεό. Έτσι είναι επιρρεπής στον πειρασµό. Το Κοράνι υιοθετεί και την ιστορία του Κάιν και του Αβελ προκειµένου να δηλώσει στην αλληλεγύη της ανθρωπότητας στο καλό και στο κακό: «αν κανείς τους, σκοτώσει κάποιον, θα είναι σα να σκοτώνει όλον τον κόσµο: αν όµως κανείς σώσει κάποιον θα είναι σα να σώζει όλον τον κόσµο (5,32). Σε συµφωνία µε την Α.Γ. αναµένει το Κοράνι την ηµέρα του παγκόσµιου ιακστηρίου µε την ανάσταση των νεκρών. Η Ηµέρα αυτή πλησιάζει. Αυτή η αναµονή προσδιορίζει τις απαρχές του Χριστιανισµού όπως και του Ισλάµ. Αυτή την ηµέρα θα ανοιχθούν τα βιβλία. Την ακριβή ώρα γνωρίζει µόνον ο Θεός. Η τελευταία περίοδος πριν το τέλος είναι µια εποχή αποκορύφωσης της κακίας. Αυτήν την αντίληψη απαντούµε στην ιουδαϊκή αποκαλυπτική κάτι που συνεπάγεται ότι έχουµε εξάρτηση µάλλον από αυτήν παρά από την Κ.. Το Κοράνι γνωρίζει τον εκάλογο, τον ερµηνεύει, όµως, µε τον δικό του τρόπο σε µερικά σηµεία, ιδιαιτέρως σε ότι αφορά στο γάµο και στην οικογένεια. Εδώ έχουµε την επίδραση προϊσλαµικών δοµών. Επιβιώνει η παλαιοδιαθηική ιδέα του πολέµου στο όνοµα του Θεού. Πρέπει να εξάρουµε την αγάπη που επιδεικνύεται σύµφωνα µε την ηθική του Κορανίου στους πτωχούς, επαίτες και στους πάσχοντες. Η ελεηµοσύνη είναι η ύψιστη εντολή. Από την θεώρηση των οµοιοτήτων µεταξύ Βίβλου και Κορανίου καθίσταται σαφές ότι το κοινό εδράζεται στην Π.. Ο Ιησούς συνιστά ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο. Οι µνηµονευθείσες παραστάσεις επενεργούν και στην Κ.. και ερµηνεύονται µε καινούργιο τρόπο. Είναι όντως αξιοσηµείωτο ότι αυτή η αναγωγή στην Π.. ισχύει για την Κ.. και για το Κοράνι. Ερµηνεύεται όµως διαφορετικά. Ο πυρήνας της καινούργιας χριστιανικής ερµηνείας του κόσµου και της ιστορίας είναι η αποκάλυψη του Θεού που έγινε πραγµατικότητα διά του Προσώπου του Ιησού Χριστού. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ : ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΟΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΙΑΝΥΟΥΜΕ Στη Χριστιανική Θεολογία τα έσχατα γενικά δεν είναι άγνωστα αλλά εισβάλλουν στην ιστορία και έχουν ήδη παρελθόν. Ουσιαστικά ταυτίζονται µε τη συνάντηση ενός προσώπου, του Σαρκωµένου, Εσταυρωµένου και αναστηµένου Κυρίου της Εκκλησίας ο οποίος είναι το Α και το Ω. Ο Νυµφίος που ήρθε ήδη αλλά και αναµένεται. Τα έσχατα βιώνονται ως γεγονός κατά την ευχαριστία αλλά και κατά τη λειτουργία που ακολουθεί: ως οριστική αλλά και προστακτική, ως εµπειρία κοινωνίας αλλά και εντολή επικοινωνίας και µαρτυρίας-διακονίας του άλλου, καθόσον ο Ιησούς εξακολουθεί να σαρκώνεται στις µορφές του πεινασµένου (όχι µόνο για ψωµί), του φυλακισµένου, του ασθενή. Το γεγονός της µεταµόρφωσης στο όρος συνεχίζεται µε την κατάβαση του Κυρίου (παρά τις ενστάσεις του Πέτρου) στην κοιλάδα του Κλαυθµώνος και τη συνάντηση του µε το νέο και µε τον πατέρα του οι οποίοι βιώνουν την παραµόρφωση. Συνεχίζεται µε την άνοδο του στο Γολγοθά και την ανάσταση. Αυτές οι εµπειρίες δεν συνδέονται µε µια αφηρηµένη αναµονή αλλά µε µεταµόρφωση του παρόντος άλλωστε στο τέλος της Α.Γ δεν περιγράφεται η επανέλευση ενός χαµένου παραδείσου αλλά η κάθοδος µιας καινής πόλης, γεγονός που σηµαίνει κατάφαση του ανθρώπινου πολιτισµού, ιδρώτα και µεταµόρφωσή του. Τέλος στο χώρο της Θεολογίας σηµαίνει τελείωση (και της σάρκας και της κτίσης) Οι εσχατολογικές αντιλήψεις των δύο θρησκειών µπορεί να έχουν θετικές και αρνητικές συνέπειες στον πολιτικό και κοινωνικό τοµέα. Αφενός ο θρησκευτικός φανατισµός µπορεί να οδηγήσει σε ακραίες συµπεριφορές, µιας και η τριβή των δύο θρησκειών έχει πορεία πολλών αιώνων βαθιά ριζωµένη στη συνείδηση του κάθε λαού, Ο χριστιανικός και ο µουσουλµανικός κόσµος οφείλουν να στρέψουν την προσοχή τους προς το µέλλον, ώστε να µπορέσουν να ενσαρκώσουν το όραµα της ειρήνης του Θεού επάνω στη γη. Από την άλλη, οι δύο θρησκείες αποτελούν για τους πιστούς τους δύο ανεξάρτητες πηγές από τις οποίες αντλούν την εσωτερική εκείνη δύναµη για να ακολουθήσουν και να αναπτύξουν µια πνευµατική ζωή. Βάση αυτής της αρχής, η κάθε µία διεκδικεί την αυτάρκεια της στην αντιµετώπιση οποιουδήποτε θεωρητικού ή πρακτικού προβλήµατος. Αξίζει λοιπόν να διερωτηθούµε, ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που λείπει, ώστε, ενώ η ειρηνική συνύπαρξη των πιστών των δύο θρησκειών να είναι δυνατή για 15

16 µεγάλες χρονικές περιόδους, η οποιαδήποτε περιστασιακή πολιτική ένταση να πυροδοτεί αιφνίδια την έκρηξη µιας θρησκευτικής µισαλλοδοξίας; Σ αυτό ακριβώς το σηµείο έχει την δυνατότητα να βοηθήσει ο διάλογος του Χριστιανισµού µε το Ισλάµ, δηλαδή στο να µεταφέρουν την ειρήνη του ουρανού στη γη, για να διαφυλάξουν την ιερότητα της ζωής και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Οι θρησκείες δεν επιβάλλουν την ειρήνη, αλλά αναδεικνύουν τον άνθρωπο της ειρήνης µε την προσαρµογή της αποστολής τους στις απαιτήσεις των καιρών. Με την ύπαρξη ενός διαλόγου που θα βασίζεται όχι µόνον επί θεολογικών ζητηµάτων, αλλά και σε θέµατα που απασχολούν την παγκόσµια κοινότητα. Η εκκοσµίκευση, το απρόσωπο της κοινωνίας, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η παγκόσµια δικαιοσύνη και ειρήνη, η πείνα, η φτώχεια, ο πόλεµος κ.α.. είναι θέµατα που αγγίζουν την ψυχή του ανθρώπου, ανεξαρτήτως θρησκεύµατος, της εποχής µας. Κοινή επιθυµία είναι να παραµεριστούν οι πολλές παρανοήσεις και προκαταλήψεις, που επιβαρύνουν µέχρι τις µέρες µας την κοινή τους ιστορία. Πρέπει να καλλιεργήσουν την αµοιβαία εµπιστοσύνη, ώστε να επιτευχθεί η βαθύτερη κατανόηση και η σταδιακή προσέγγιση των µερών. Η υπέρβαση ενός παρελθόντος και ενός παρόντος γεµάτων αποξένωση, αντιπαράθεση, εχθρότητα και µίσος θεωρείται αναγκαιοτάτη. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η δύναµη των δύο θρησκειών βρίσκεται στη µοναδικότητα τους και στην ιδιοπροσωπία τους. Μπορεί κάποιος να κατανοήσει και την Α.Γ και εν προκειµένω τον Ιουδαϊσµό και το Χριστιανισµό ξεχωριστά αλλά και το Κοράνι όταν τα θεωρήσει ως ενιαία σύνολα και να µην τα δει µεµονωµένα καθώς µπορεί να οδηγηθεί σε παραπλανητικά αποτελέσµατα.. Το σίγουρο είναι όπως είπε και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαµάς 16 ότι η πίστη αυτή έδωσε την δυνατότητα σε ένα σηµαντικό αριθµό λαών να εγκαταλείψουν την πολυθεΐα και να αποδεχθούν τη θρησκεία του Αβραάµ. Η γνώση ότι είµαστε κτίσµατα µας σηµατοδοτεί επιπλέον την ανάληψη ευθύνης απέναντι στη ηµιουργία. Ο διάλογος ανάµεσα στις δυο θρησκείες αποτελεί µία αναγκαιότητα και η µόνη αποδεκτή εναλλακτική λύση στο να προσεγγίσουν οι δύο θρησκείες η µία την 16 Αλέξανδρος Καριώτογλου, Ορθοδοξία και Ισλάµ, εκδ. όµος, Αθήνα, σελ. 9 16

17 άλλη. Οι υπεύθυνοι του διαλόγου πρέπει να επιδιώκουν κοινές προσπάθειες για τη λύση των κοινών προβληµάτων του κόσµου µας, την ανοικοδόµηση µιας ανθρώπινης, δίκαιης και αδελφικής κοινωνίας. Με την επίγνωση της κοινής ευθύνης, χριστιανοί και µουσουλµάνοι έχουν υποχρέωση να σεβαστούν απόλυτα τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του καθένα και να ξεπεράσουν την αντιπαλότητά τους. Οφείλουν να επιδιώκουν τη µεταξύ τους αλληλεγγύη και να συµβάλλουν στη λύση των προβληµάτων του κόσµου, που είναι ο κοινός χώρος όλων των λαών της γης µέσα στον οποίον καλούµεθα να λατρεύσουµε τον Έναν Αληθινό Θεό. Η γνώση του Ισλάµ θα µπορούσε να ενισχύσει την ανάπτυξη της ορθόδοξης θεολογικής σκέψης σε βαθµό που να αποτραπεί η εµφάνιση ενός νέου νέοαρειανισµού, τον οποίο θα τροφοδοτούσε η λαθεµένη ανάπτυξη της σχέσης µας µε την ισλαµική θρησκεία. Η εποχή που ζούµε έχει ιδιαίτερα φορτισθεί µε το στοιχείο της επιβολής ακόµα και µε πολέµους απόψεων από τις οποίες η Ορθοδοξία πρέπει να µείνει αλώβητη, αφού βασικό της γνώρισµα παραµένει η καταλλαγή και ο µέχρι θανάτου αγώνας για την αλήθεια. 17

18 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. Γιαννουλάτος, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία. Μελετήματα Ορθοδόξου προβληματισμού, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2000 Γιοακίµ Γνίλκα, Χριστιανισµός και Ισλάµ, µετ. Σ.Σ εσπότης, εκδ.ψυχογιός, Αθήνα 2008 Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ (Γιόζεφ Άλοϊς Ράτσινγκερ), Ιησούς από Ναζαρέτ Β µέρος, Από την είσοδο στην Ιερουσαλήµ µέχρι και την Ανάσταση, µετ.σ.σ εσπότης, εκδ.. Ψυχογιός, Αθήνα 2012 Γρηγόριος. Ζιάκας Η περί εσχάτων διδασκαλία του Ισλάµ, Α.Π.Θ, Επιστηµονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, τόµος 20, ανάτυπον, Θεσσαλονίκη 1976 Παντελής Καλαϊτζίδης, Εκκλησία και εσχατολογία, Ιερά Μητρόπολη ηµητριάδος, Ακαδηµία Θεολογικών σπουδών, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2001 Αλέξανδρος Καριώτογλου, Ορθοδοξία και Ισλάμ, εκδ. Δόμος, Αθήνα Νίκος Α. Ματσούκας, ογµατική και συµβολική θεολογία Γ, (Ανακεφαλαίωση και αγαθοτοπία. Έκθεση του Οικουµενικού χαρακτήρα της χριστιανικής διδασκαλίας),εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη