Παρουσίαση του ιεπιστηµονικού- ιαπανεπιστηµιακού Προγράµµατος ιονύσιος Σολωµός. Ο βίος, το έργο, η ποιητική του

Transcript

1 Παρουσίαση του ιεπιστηµονικού- ιαπανεπιστηµιακού Προγράµµατος ιονύσιος Σολωµός. Ο βίος, το έργο, η ποιητική του Α. Φιλολογική µελέτη (βιβλιακή µορφή) Β. Ο Σολωµός σε CD-ROM (ηλεκτρονική µορφή) Ε.Γ.Καψωµένος, Επιστηµονικός Υπεύθυνος: Καθηγητής Π. Γκότση, Υποψήφια ιδάκτωρ, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Κ. Χαλιάσου, Υποψήφια ιδάκτωρ, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Ά. Μάντζιος, Υποψήφιος ιδάκτωρ, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Χρ. Πένητας, Προγραµµατιστής Η/Υ, Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου Μέλη της Ερευνητικής Οµάδας του έργου [Αθήνα, Ίδρυµα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισµό και τη ηµοκρατία, 2005] Περίληψη Το Έργο αποτελεί καρπό διεπιστηµονικής έρευνας (µε συµµετοχή του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, του Ιονίου Πανεπιστηµίου και του Ινστιτούτου Επεξεργασίας Λόγου και Επιστηµονικό υπεύθυνο τον καθηγητή Ερατοσθένη Γ. Καψωµένο), αντικείµενο της οποίας υπήρξε µια νέα έκδοση του έργου του Σολωµού, διαφορετική από τις άλλες, που βασίζεται στην αξιοποίηση των ηλεκτρονικών πολυµέσων και συνδυάζει εικόνα (κείµενο και εικαστικό υλικό), µουσική (από µελοποιηµένα έργα του Σολωµού) και λόγο (απαγγελία). Σύµφωνα µε τα παραπάνω το Έργο περιλαµβάνει: α) Φιλολογική µελέτη (σε βιβλιακή µορφή) β) Ηλεκτρονική έκδοση (CD-ROM). Η φιλολογική µελέτη των Αυτογράφων αναδείχνει τα διακριτικά χαρακτηριστικά της ποιητικής τέχνης του Σολωµού. Η ποιητική αυτή εµφανίζει ισχυρές αντιστοιχίες µε το µοντερνισµό του εικοστού αιώνα, και συγκεκριµένα µε τη µέθοδο γραφής που οι σύγχρονοι θεωρητικοί ονόµασαν «σηµαίνουσα πρακτική», η οποία αποβλέπει όχι σ ένα «έργο», απαρτισµένο και τελειωµένο, αλλά σ ένα «κείµενο», που είναι αντικείµενο συνεχούς επεξεργασίας, δηλ. αναδηµιουργίας χωρίς τέλος. Η ηλεκτρονική έκδοση (CD-ROM) απαρτίζεται από 3 µέρη: Βίος, Έργο, Ποιητική. Το πρώτο µέρος αντιστοιχεί στη βιογραφία, που είναι σε µορφή βίντεο, µε πλήρη αξιοποίηση των πολυµέσων. Το δεύτερο µέρος περιλαµβάνει την ηλεκτρονική έκδοση του ελληνόγλωσσου έργου του Σολωµού στο σύνολό του (χειρόγραφη και εκδοτική παράδοση, µε ενσωµατωµένες τις νέες αναγνώσεις), πλήρες ευρετήριο των έργων και εργαλεία επεξεργασίας, που προσφέρουν στο χρήστη πολλαπλές δυνατότητες έρευνας. Το τρίτο µέρος µετατρέπει τη µέθοδο γραφής του ποιητή σε συνθεσιακές αρχές ηλεκτρονικού παιχνιδιού, που επιτρέπει στο χρήστη του CD-ROM παίζοντας µέσα στα όρια των οργανωτικών αρχών και της «κειµενικής πρακτικής» του ώριµου Σολωµού «ν απελευθερώσει τις χίλιες µορφές» που δυνάµει εµπερικλείουν τα χειρόγραφα του ποιητή κι έτσι να δηµιουργήσει, µε νέους συνδυασµούς θεµατικών µονάδων, ενοτήτων, επεισοδίων, καινούριες µορφές των µεγάλων έργων και νέες εκδοχές υψηλής ποίησης. Συµπερασµατικά, το Έργο έχει δύο βασικούς στόχους. Ο ένας είναι να αναδείξει το δυναµικό και πρωτοποριακό χαρακτήρα της ποιητικής του Σολωµού. Ο άλλος είναι να καταστήσει το χρήστη ενεργητικό συµµέτοχο στη δηµιουργική πρακτική του Σολωµού. Κοντά στους ειδικούς αυτούς στόχους, συνιστά µια ευρύτερη προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει η ηλεκτρονική τεχνολογία στην ανάπτυξη των Επιστηµών του Ανθρώπου και να τεθούν στην υπηρεσία της Παιδείας.

2 Το έργο που θα έχοµε την τιµή να σας παρουσιάσοµε εδώ είναι ο καρπός µιας διεπιστηµονικής έρευνας, που ανατέθηκε το 1998, µε απόφαση του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων, σε µια διαπανεπιστηµιακή ερευνητική οµάδα από το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, το Ιόνιο Πανεπιστήµιο και το Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου, στο πλαίσιο του εορτασµού των 200 χρόνων από τη γέννηση του Σολωµού ( ). Η έρευνα διήρκεσε 4 και πλέον χρόνια και εκδόθηκε από το Ίδρυµα της Βουλής των Ελλήνων για τον κοινοβουλευτισµό και τη δηµοκρατία, το Ο αρχικός και κύριος στόχος της έρευνας ήταν να µελετήσοµε εκ νέου µε τα µέσα και τις δυνατότητες που προσφέρει η ηλεκτρονική τεχνολογία τα αυτόγραφα του Σολωµού και να προσπαθήσοµε να διεισδύσοµε στα µυστικά του ποιητικού του εργαστηρίου, να συλλάβοµε και να διατυπώσοµε τους κανόνες της ποιητικής του κι έτσι ν αποχτήσοµε τις αναγκαίες προϋποθέσεις για µια σφαιρική και ριζική αντιµετώπιση του εκδοτικού προβλήµατος του σολωµικού έργου, που η τελευταία έκδοση του Στυλ. Αλεξίου (1994) και οι ζωηρές συζητήσεις που ξεσήκωσε, το κατέστησαν πιο επίκαιρο παρά ποτέ. Για ν αποχτήσουν ωστόσο τα ειδικά φιλολογικά προβλήµατα της ποιητικής και της έκδοσης του Σολωµού τη σηµασία που τους αρµόζει µέσα στη συνείδηση του µη ειδικού αναγνώστη, ήταν ανάγκη να τοποθετηθούν µέσα στα ιστορικά και γραµµατολογικά τους πλαίσια κι έτσι να γίνουν χρήσιµη γνώση για το ευρύ κοινό. Η σκοπιµότητα αυτή καθόρισε και την οριστική µορφή της εργασίας. Το ιδιαίτερο φιλολογικό ενδιαφέρον της έρευνας επέβαλε την έκδοση του έργου όχι µόνο σε ηλεκτρονική αλλά και σε τυπογραφική µορφή, ώστε τα πορίσµατα να είναι προσιτά και σε όσους µελετητές δεν έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικά µέσα. Έτσι, το έργο αποτελείται από δύο ισοδύναµες αλλά όχι ταυτόσηµες µορφές: την έντυπη, που είναι πιο συνοπτική, και την ηλεκτρονική, που είναι πιο αναλυτική και περιλαµβάνει ολόκληρη την έρευνα και τα πορίσµατά της. Τα περιεχόµενα του CD-ROM είναι οργανωµένα σε τρεις ενότητες µε σχετική αυτονοµία: Ο ΒΙΟΣ: περιλαµβάνει συνοπτική βιοεργογραφία του Σολωµού, µε χρήση πολυµέσων ΤΟ ΕΡΓΟ: περιλαµβάνει το αρχείο του ελληνόγλωσσου σολωµικού έργου, σε συνδυασµό µε ειδικό ευρετήριο και εργαλεία επεξεργασίας του κειµένου Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ: περιλαµβάνει το θεωρητικό πρόβληµα, µε όλες τις απόψεις των σολωµιστών, την προτεινόµενη µεθοδολογία ανάλυσης, την κυρίως έρευνα µε ένα υπόδειγµα εφαρµογής (ΕΠ. Β και Γ ). Σ αυτά προσθέτοµε µια 4 η ενότητα, τη ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, που απαρτίζεται από τα κεφάλαια: Βίος-Έργο-Ποιητική-Ορολογία. Εκεί καταχωρίζονται ειδικές µελέτες για όλα τα ζητήµατα αιχµής, µαζί µε εκτεταµένη βιβλιογραφία, εικαστικό υλικό που διαφωτίζει διάφορα ζητήµατα, εξήγηση της ειδικής ορολογίας κλπ. Ο κύριος στόχος του ερευνητικού Έργου ήταν να µελετήσει τα έργα της ωριµότητας του Σολωµού στην αυτόγραφη µορφή τους, να αποσαφηνίσει τους κανόνες και τις τεχνικές που ορίζουν την ποιητική τους και µε βάση τα πορίσµατα της έρευνας, να υποβάλει στην κατάλληλη επεξεργασία τα αντίστοιχα κείµενα, ώστε να δηµιουργήσει την αναγκαία Βάση δεδοµένων για µια ηλεκτρονική έκδοση του ώριµου σολωµικού έργου, σε CD-ROM. µορφή πρόσφορη για ερευνητική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα ηλεκτρονικά µέσα.. Συνοψίζοντας τα δεδοµένα του προβλήµατος, σηµειώνουµε ότι η ποιητική τέχνη του Σολωµού, στη φάση της ωριµότητάς του, παρουσιάζεται ως ένα πρόβληµα δύσκολο και συναρπαστικό, που διχάζει τους σολωµιστές εξακολουθητικά, από τον καιρό του Πολυλά και του Ζαµπέλιου µέχρι σήµερα. Η εικόνα των χειρογράφων του Σολωµού παρουσιάζεται σαν ένα αίνιγµα προς λύση. Μια προσπάθεια να δοθεί ικανοποιητική απάντηση σ αυτό το αίνιγµα µε νέους όρους αποτελεί το Ερευνητικό πρόγραµµα του οποίου τα συµπεράσµατα παρουσιάζοµε εδώ.

3 Η παρουσίαση του CD-ROM µε τη µεγαλύτερη δυνατή συντοµία, εντοπίζοντας την ξενάγησή µας στα ουσιώδη σηµεία. Η πρώτη ενότητα είναι ο ΒΙΟΣ, που αντιστοιχεί σε µια Βιοεργογραφία του ποιητή, στην οποία αξιοποιούνται όλες οι σχετικές έρευνες και ανακαλύψεις µέχρι σήµερα. Στο CD-ROM η βιοεργογραφία µεταγράφεται σε video µε χρήση πολυµέσων, ώστε να προσφέρει την αναγκαία γνώση µε φιλικό προς το χρήστη τρόπο. Η δεύτερη ενότητα (ΤΟ ΕΡΓΟ) περιλαµβάνει το σύνολο των ελληνόγλωσσων σολωµικών κειµένων, που προέρχονται από τα ίδια τα χειρόγραφα του Σολωµού, τα απόγραφα του Πολυλά και την εκδοτική παράδοση. Το corpus αυτό δεν υπάρχει µέχρι στιγµής συγκεντρωµένο σε καµιά άλλη έκδοση, συµβατική ή ηλεκτρονική είναι ορθογραφικά οµογενοποιηµένο, έτσι ώστε να προσφέρεται για ενιαία ηλεκτρονική επεξεργασία και έχει παράλληλα ενσωµατώσει ορισµένες νέες αναγνώσεις, σε σχέση µε αυτές των Αυτογράφων Έργων. Τα κείµενα του Σολωµού, 103 συνολικά µαζί µε τα νεανικά γυµνάσµατα και τα σχεδιάσµατα άτιτλων έργων περιέχονται στο Γενικό Αρχείο, το οποίο πλαισιώνεται από ένα πλήρες Ευρετήριο Αρχείου, που περιλαµβάνει κατάλογο των έργων µε τον κωδικό, τη χρονολογία, τον πλήρη τίτλο και την προέλευσή τους. Με τη χρήση κατάλληλων προγραµµάτων επεξεργασίας, το Γενικό Αρχείο προσφέρεται για την ανίχνευση λέξεων-παραποµπών, λεκτικών συνδυασµών και στατιστικές συχνότητας των υπό µελέτη φαινοµένων, ανάλογα µε τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του χρήστη. Τα δεδοµένα αυτά µπορούν να αποτελέσουν, µεταξύ άλλων, τη βάση για έρευνες υφολογικού χαρακτήρα. Από λεξιλογική άποψη, το Γενικό Αρχείο προσφέρεται επίσης για τη δηµιουργία λεξιλογίων ειδικού ενδιαφέροντος ή και ενός εξαντλητικού Πίνακα Λέξεων του Σολωµού. Με βάση µάλιστα αυτό το υλικό έχει ήδη ετοιµαστεί µια νέα έκδοση του σολωµικού Λεξικού, αναθεωρηµένη και συµπληρωµένη, σε σχέση µε την έκδοσή µας του Ο Σολωµός στην περίοδο της ωριµότητας από το 1833 περίπου και εξής, προβληµατίζεται θεωρητικά αλλά και πειραµατίζεται στην πράξη, µε στόχο να δηµιουργήσει µια νέα ποίηση που να υπερβαίνει την αντίθεση κλασικισµού και ροµαντισµού. Αυτό είναι στο πεδίο της ποιητικής το πρόβληµα αιχµής της εποχής του. Από την προσπάθειά του αυτή προέκυψε ένα αποτέλεσµα που έφερε τους κριτικούς, τους µελετητές και τους εκδότες του έργου του σε µεγάλη αµηχανία. Από το 1859, χρονιά της πρώτης έκδοσης «Των Ευρισκοµένων», διατυπώθηκαν ποικίλες θεωρίες για να ερµηνεύσουν την αινιγµατική εικόνα που παρουσίαζαν τα χειρόγραφα του ποιητή. Ο πρώτος εκδότης του Σολωµού, Ιάκωβος Πολυλάς, διερµηνεύοντας την άποψη των Επτανησίων σολωµιστών, µίλησε για την αποσπασµατικότητα του έργου του Σολωµού και προσάρµοσε την έκδοσή του σ αυτή τη θεωρία (1859). Στην ίδια προβληµατική βασίστηκαν και οι επόµενες εκδόσεις, η έκδοση ε Βιάζη (1880) και η έκδοση Μαρασλή (1901). Στα χρόνια του Μεσοπολέµου ο Ν. Τωµαδάκης (1935), χωρίς να αποµακρύνεται ουσιαστικά από την προβληµατική του Πολυλά, διατύπωσε το αίτηµα για µια νέα κριτική έκδοση του Σολωµού, που ν αξιοποιεί πληρέστερα τα χειρόγραφα του ποιητή. Στη γραµµή Τωµαδάκη, ο Μαν. Χατζηγιακουµής υποστήριξε την ανάγκη για µια οριστική έκδοση, που να αξιοποιεί όλες τις πηγές (1966). Αντίθετα, ένας άλλος σηµαντικός εκδότης του Σολωµού, ο Λίνος Πολίτης (1958) υποστήριξε την αναγκαιότητα για µια πανοµοιότυπη έκδοση των Αυτογράφων του ποιητή και διατύπωσε τη θεωρία ότι ο Σολωµός της ωριµότητας, έχοντας ξεπεράσει το επικολυρικό πρότυπο της εποχής του κι επιδιώκοντας την καθαρή λυρική ποίηση, καθιέρωσε µια µέθοδο γραφής βασισµένη σε αυτόνοµες λυρικές ενότητες, χωρίς αφηγηµατική σύνδεση µεταξύ τους. Η «αποσπασµατικότητα» είναι φαινοµενική ο όρος είναι παραπλανητικός και άρα απορριπτέος. Κατά τη δεκαετία του 1980 ο Στέφανος Ροζάνης (1985) και στη συνέχεια ο Βασίλης

4 Λαµπρόπουλος (1988), ο Γιώργος Βελουδής (1989) και άλλοι υποστήριξαν ότι ο Σολωµός εφαρµόζει τη ροµαντική µέθοδο του σκόπιµα «ατελούς ποιήµατος». Αντίθετα, ο Στυλιανός Αλεξίου υποστήριξε ότι τα έργα του Σολωµού είναι φαινοµενικά µόνο ατελή. Από τις πολυάριθµες παραλλαγές µπορεί κανείς ν ανασυνθέσει µια θεµατικά ολοκληρωµένη µορφή. Με βάση αυτήν την άποψη καταρτίζει τη δική του έκδοση (1994). Στη γραµµή Πολίτη βρίσκεται η ενδιαφέρουσα θεωρία που διατύπωσε η Ελ. Τσαντσάνογλου, η οποία µίλησε για µια λανθάνουσα ποιητική σύνθεση του Σολωµού, όπου ο ποιητής επιχείρησε να συνθέσει τέσσερα λυρικά και τέσσερα σατιρικά ποιήµατα, βασισµένα στη διαλεκτική αγαθού-κακού. Τέλος ο Ε. Γ. Καψωµένος ανέπτυξε το 1991 τη θεωρία ότι από τα χειρόγραφα του Σολωµού προκύπτει µια διαφορετική εικόνα, µια πρωτοποριακή τεχνική, που εµφανίζει ισχυρές αντιστοιχίες µε το µοντερνισµό του 20ού αιώνα, και συγκεκριµένα µε τη µέθοδο γραφής που οι σύγχρονοι θεωρητικοί της δεκαετίας του 1960 και 1970 ονόµασαν σηµαίνουσα πρακτική. Σύµφωνα µε αυτήν τη µέθοδο, δεν υπάρχει ένα έργο, απαρτισµένο και τελειωµένο, αλλά ένα «κείµενο», που δεν φτάνει ποτέ σ ένα οριστικό σηµαινόµενο, αλλά είναι αντικείµενο συνεχούς επεξεργασίας, δηλ. αναδηµιουργίας χωρίς τέλος. Συνοψίζοµε: Η ποιητική τέχνη του Σολωµού στη φάση της ωριµότητάς του παρουσιάζεται ως ένα πρόβληµα δύσκολο και συναρπαστικό, που διχάζει τους σολωµιστές εξακολουθητικά, από τον καιρό του Πολυλά και του Ζαµπέλιου µέχρι σήµερα. Η εικόνα των χειρογράφων, προσιτή πλέον σε κάθε ερευνητή χάρη στη µνηµειώδη πανοµοιότυπη έκδοση του Λίνου Πολίτη (Σολωµού Αυτόγραφα Έργα, 1964), παρουσιάζεται σαν ένα αίνιγµα προς λύση. Το Πρόγραµµα βασίστηκε σε µια δυναµική και όχι στατική αντιµετώπιση του εκδοτικού προβλήµατος του Σολωµού, που ταιριάζει απόλυτα στην ιδιαιτερότητα της ώριµης δηµιουργίας του ποιητή. Μια τέτοια δυναµική προσέγγιση είναι σήµερα υλοποιήσιµη µε την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που αποτελούν ένα εργαλείο πρόσφορο τόσο για τη µελέτη και ερευνητική επεξεργασία των σολωµικών κειµένων όσο και για την αναπαραγωγή της ιδιόµορφης ποιητικής τους. Η εικόνα που µας δίνουν τα χειρόγραφα του Σολωµού δεν είναι η εικόνα ενός κειµένου µε παγιωµένη µορφή, αλλά µια απειρία παραλλαγών και διορθώσεων που αντιστοιχούν σε µια ατέλειωτη διαδικασία επεξεργασίας και ανασύνθεσης στα επιµέρους θέµατα ή σε ευρύτερα σύνολα. Έτσι προκύπτει η εικόνα ενός θεµατικού πεδίου, όπου ασκείται µια ανεξάντλητη «σηµασιοδοτική πρακτική», όχι κανονιστική, αλλά «κυλιόµενη», από τη µια συνθετική επεξεργασία στην άλλη, από τη µια εκφραστική δυνατότητα στην άλλη. Τα έργα στα οποία ο Σολωµός εφαρµόζει τη µοντέρνα ποιητική του είναι τα έργα της ώριµης περιόδου (από το 1833 και εξής), δηλαδή Ο Κρητικός, οι Ελεύθεροι Πολιορκηµένοι, ο Πόρφυρας, η Τρίχα «Σατιρικό του 33») το Carmen Seculare καθώς και ορισµένα ακόµη σχεδιάσµατα, όπως η Φαρµακωµένη στον Άδη, ο Ανατολικός πόλεµος, ο Νικηφόρος Βρυέννιος (και προδροµικά Ο Λάµπρος), καθώς και ορισµένα ιταλικά της τελευταίας δεκαετίας ( ). Ως παράδειγµα εφαρµογής και επαλήθευσης της θεωρίας µας για την ποιητική του Σολωµού επιλέξαµε τους Ελεύθερους Πολιορκηµένους. Οι Ελεύθεροι Πολιορκηµένοι αντιπροσωπεύουν την πιο σύνθετη, την πιο δύσκολη και γι αυτό την πιο ενδιαφέρουσα και διδακτική περίπτωση ανάµεσα στα έργα της ώριµης δηµιουργίας του ποιητή. Συγκεκριµένα, τα Σχεδιάσµατα Β και Γ του έργου υφίστανται µια ορισµένη επεξεργασία και κωδικοποίηση που επιτρέπουν στο χρήστη πρώτα να εισαχθεί στα µυστικά της ποιητικής του Σολωµού και έπειτα να τα χρησιµοποιήσει ως υπόδειγµα για το χειρισµό και των υπόλοιπων έργων. Στην ανάλυσή µας ακολουθήσαµε την εξής µεθοδολογία: 1. Ξεχωρίζουµε τα ΘΕΜΑΤΑ, από τα οποία απαρτίζεται το κάθε έργο και καταγράφουµε όλες τις επεξεργασίες τους, αναλυτικές και συνθετικές, µερικές και πλήρεις. Καθεµιά απ

5 αυτές τις επεξεργασίες έχει έναν κωδικό, µε τον οποίο ανακαλούµε τα αντίστοιχα κείµενα. 2. Με βάση την προεργασία αυτή διακρίνουµε τις πιο απαρτισµένες µορφές κάθε θέµατος (ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΟΜΕΣ): σε επίπεδο µονάδας (Θ.Μ.), µερικής συνθετικής (Μ.Σ.Ε.) και πλήρους συνθετικής επεξεργασίας (Π.Σ.Ε.). 3. Μελετούµε και καταγράφουµε εξαντλητικά τις ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΑΦΕΙΕΣ, όπως προκύπτουν από τη συµπαράθεση διαφορετικών θεµάτων µέσα στα χειρόγραφα του Σολωµού, από τις παράλληλες επεξεργασίες, από τις ενδείξεις συνδυασµών ή σύνθεσης διαφορετικών θεµάτων. 4. Καταγράφουµε τις ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΣΤΟΙΧΙΕΣ (τους συνδυασµούς δηλαδή ανάµεσα σε διαφορετικά θέµατα) και µελετούµε τα κριτήρια οργάνωσης θεµάτων και µονάδων (συνταγµατικά ή παραδειγµατικά). 5. Τέλος, ανιχνεύουµε την οργανωτική λογική των ΣΥΝΘΕΣΕΩΝ ΣΥΝΟΛΟΥ, µε βάση τις ενδείξεις που µας παρέχουν τα Αυτόγραφα. Όπως εξηγήσαµε στην αρχή, κατά την τελευταία περίοδο της δηµιουργίας του ο Σολωµός φαίνεται να στηρίζει σε σηµαντικό βαθµό την ποιητική του µέθοδο στις αυτοδύναµες εκφραστικές µονάδες, τις οποίες µε πρότυπο ίσως τους λογότυπους, τα στερεότυπα και τις φόρµουλες του δηµοτικού τραγουδιού (που µελετά εντατικά αυτήν την εποχή) έχει διαµορφώσει, αποκρυσταλλώνοντας σε εντελείς µορφές πυρηνικές ποιητικές ιδέες και εικόνες. Τις µονάδες αυτές τις χρησιµοποιεί συχνά ως ψηφίδες µε τις οποίες δοκιµάζει ποικίλους συνδυασµούς, οι οποίοι βασίζονται λιγότερο στη συνταγµατική (αφηγηµατική) και περισσότερο στην παραδειγµατική συνάφεια (αρχή αναλογίας και αντίθεσης). Στην πρακτική αυτήν αναγνωρίζουµε µια εντυπωσιακή αναλογία µε ορισµένα διακριτικά γνωρίσµατα της µοντέρνας ποιητικής γραφής του 20ού αιώνα, όπως τα περιγράφει o Rolland Barthes. Ο Γάλλος θεωρητικός κάνει λόγο για µια χαρακτηριστική διάκριση ανάµεσα στο «έργο», που νοείται ως ένα κλειστό αντικείµενο µε παγιωµένη µορφή και καθορίσιµο σηµασιακό αντίκρυσµα, και σε µια «σηµασιοδοτική πρακτική» όχι κανονιστική αλλά κυλιόµενη, από τη µια εκφραστική δυνατότητα στην άλλη. Μεταφέροντας αυτήν τη διάκριση στην περίπτωση του Σολωµού, διαπιστώνουµε ότι η σολωµική ποιητική παραγωγή της ώριµης περιόδου δεν αντιστοιχεί σε έργο, αλλά σε κείµενα αντί δηλαδή ο ποιητής να περιορίσει το σηµαίνον στο ρόλο απλού φορέα ενός (µοναδικού και οριστικού) σηµαινοµένου, το παίρνει αντίθετα ως θεµέλιο «ενός λόγου βαθύτατα πολυφωνικού ή µάλλον πληθυντικού». Όπως χαρακτηριστικά σηµειώνει ο Rolland Barthes: «Το µέτρο του έργου δεν βρίσκεται πια στους τελικούς στόχους (στο τελειωµένο προϊόν ενός επικοινωνιακού λόγου που εκφράζει ένα υποκείµενο και ένα νόηµα), αλλά µέσα στη γλωσσική διεργασία, στη «λειτουργία της γραφής», που γίνεται πεδίο σύγκρουσης ανάµεσα στη (µονολογική) λογική του σηµείου και στη (διαλογική και πολυσηµική) λογική του σηµαίνοντος» 1. Αυτή είναι η σηµασιοδοτική πρακτική του Σολωµού, που ταυτίζεται αυτήν την περίοδο µε τη µέθοδο γραφής του, την οποία άσκησε απαρέκκλιτα ώς το τέλος, χωρίς να υποκύψει στον πειρασµό έστω και ενός οριστικού και τελειωµένου ποιήµατος. Και εδώ ακριβώς έγκειται ο µοντερνισµός του Σολωµού: υλοποιεί προδροµικά τη συναρπαστική περιπέτεια της γραφής ως σηµαίνουσας πρακτικής. Το ερώτηµα που τίθεται είναι, εάν µπορεί µια τέτοια αντίληψη να οδηγήσει σε αναγνώσιµα κείµενα και, σε τελευταία ανάλυση, σε επικοινωνίσιµη ποίηση. Η λογική που διέπει τη σύνθεση των Ελεύθερων Πολιορκηµένων, σε «µακροδοµικό επίπεδο», είναι η λειτουργική αυτοδυναµία των θεµατικών επεισοδίων (ή λυρικών θεµάτων), σε συνδυασµό µε την παραδειγµατική ισοδυναµία τους. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά 1 Roland Barthes, «Théorie du texte», Encyclopaedia Universalis, t. XV (1973), J.-M. Adam, Linguistique et discourse littéraire, Παρίσι, 1976, σ [= Ε.Γ. Καψωµένος, «Καλή ναι η µαύρη πέτρα σου». Ερµηνευτικά κλειδιά στο Σολωµό, Αθήνα 1992, σ , ].

6 εξασφαλίζουν το ίδιο συνολικό σηµαινόµενο, όποια κι αν είναι η σειρά που θα µπορούσαν να πάρουν τα θεµατικά επεισόδια µέσα σε µια συνολική σύνθεση. Ειδικότερα, η λειτουργική αυτοδυναµία των λυρικών θεµάτων ή επεισοδίων έγκειται στο γεγονός ότι το καθένα αποτελεί µια εκδοχή τραγικής σύγκρουσης του ατοµικού ή συλλογικού ήρωα, ή µε όρους της σύγχρονης αφηγηµατολογίας µια οκιµασία (σωµατική ή ηθική ή και τα δυο), η οποία, καταρχήν, δε χρειάζεται κανένα συµπλήρωµα για να λειτουργήσει αποτελεί, από µόνη της, ένα αύταρκες σύµπαν σηµασίας. Το συνθεσιακό µοντέλο των Ελεύθερων Πολιορκηµένων είναι, συνοπτικά, το αρχετυπικό σχήµα: οκιµασία Τελείωση. Σ αυτό το πρότυπο ανταποκρίνεται πλήρως καθένα από τα µεγάλα λυρικά θέµατα (ή επεισόδια), προσφέροντας πολλές εναλλακτικές και ισοδύναµες εκδοχές δοκιµασίας των ηρώων. Έτσι, κάθε δοκιµασία χωριστά, πραγµατώνει ολόκληρο το συνθεσιακό πρότυπο και αντιπροσωπεύει επαρκώς τον πυρήνα της σύλληψης. Όλες µαζί µπορούν να συνθέσουν µια κλιµάκωση δοκιµασιών, µε αυξητικό ρυθµό, που να υλοποιεί, επαναληπτικά και πολλαπλασιαστικά, το συνθεσιακό µοντέλο και να κορυφώνεται στην ηρωική θυσία των πολιορκηµένων: στην τελείωση µέσα από την καταστροφή, σύµφωνα µε την αντίληψη του τραγικού. Η λειτουργική ισοτιµία όλων των δοκιµασιών (= λυρικών επεισοδίων) επιτρέπει την υπέρβαση οποιουδήποτε αφηγηµατικού ειρµού, που θα επέβαλλε υποχρεωτικά µια ορισµένη χρονική ή λογικοεµπειρική σειρά στην αλυσίδα των δοκιµασιών. Είναι δυνατό (και πιθανό) σε κάθε νέα σύνθεση συνόλου τα επεισόδια να αλλάζουν θέση. Οποιαδήποτε κι αν είναι η σειρά των επεισοδίων, η παραδειγµατική αναλογία µεταξύ τους οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσµα: µια κλιµάκωση δοκιµασιών που επιβεβαιώνει επαναληπτικά το σχήµα οκιµασία Τελείωση. Αυτό δίνει την ελευθερία στον ποιητή (συνεπώς, και στο σηµερινό χρήστη) να δοκιµάσει πολλαπλούς τρόπους οργάνωσης των επεισοδίων, τόσο συνταγµατικής όσο και παραδειγµατικής. Τα λυρικά επεισόδια που έχουν τη δυνατότητα να µετακινούνται και ν αλλάζουν σειρά τα ονοµάζουµε «πλανήτες». Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν οι συστοιχίες ανάµεσα σε «θέµατα-πλανήτες» και «θέµατα-δορυφόρους». «ορυφόρους» ονοµάζουµε µια σειρά αυτόνοµες θεµατικές µονάδες, ενός ή δύο στίχων συνήθως, που εµφανίζονται να παίζουν το ρόλο του «δορυφόρου» σε ορισµένα λυρικά επεισόδια (θέµατα-πλανήτες). Όπως είδαµε, ο «πλανήτης» έχει τη δυνατότητα να «κινείται» και ν αλλάζει θέσεις σε σχέση µε τα άλλα θέµατα-πλανήτες. Τα θέµατα-δορυφόροι παρουσιάζουν, τα περισσότερα, µιαν ανάλογη δυνατότητα: εµφανίζονται να συνδέονται πότε µε το ένα, πότε µε το άλλο θέµα-πλανήτη, µέσα στα όρια, εννοείται, µιας καθορισµένης σφαίρας δράσης. Από τη µελέτη του ποιητικού εργαστηρίου του Σολωµού διαπιστώσαµε ότι ο ποιητής συνδυάζει µονάδες, ενότητες, επεισόδια κ.λπ. όχι µόνο µε τα κριτήρια της αφηγηµατικής ακολουθίας και της λογικοεµπειρικής συνάφειας, αλλά µε τα κριτήρια της παραδειγµατικής οργάνωσης, δηλαδή µε βάση την αρχή της αναλογίας ( οµοιότητας ταυτότητας επανάληψης συµµετρίας) και την αρχή της αντίθεσης ( διαφοράς διάκρισης αντιδιαστολής αντίφασης). Ο συνδυασµός αυτών των κριτηρίων προσφέρει µια τεράστια κλίµακα δυνατοτήτων στο συνθεσιακό επίπεδο, που ευνοούν τους πιο τολµηρούς και απροσδόκητους συνδυασµούς. Η τεχνική αυτή παίρνει όλη της τη σηµασία στο επίπεδο των συνθέσεων συνόλου. Μια ιδιαίτερη δυνατότητα σύνθεσης προσφέρει το µουσικό υπόδειγµα. Οι προβληµατισµοί του Σολωµού γύρω από τη σχέση ποίησης και µουσικής (µαρτυρηµένοι και από το Νικόλαο Μάντζαρο) αναφέρονται στη δυνατότητα να µεταφερθεί η συνθεσιακή τεχνική της φούγκας στο ποιητικό πεδίο. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της φούγκας είναι η αντίστιξη: η αντισυµµετρική µετάβαση σε διαφορετική τονική κλίµακα, που πραγµατοποιεί µια µουσική µετατροπία προς µια αποκλίνουσα ηχητική και ρυθµική αίσθηση. Το δεύτερο χαρακτηριστικό της φούγκας είναι η πολυφωνία που προκύπτει από την αντιστικτική συνύπαρξη διαφορετικών τονικών

7 κλιµάκων. Το τρίτο χαρακτηριστικό της είναι η εναρµόνιση των αντιθέτων, η τελική σύνθεση της πολυφωνίας σε µια ολότητα. Στην τελική φάση ο χρήστης καλείται ν αξιοποιήσει τα δεδοµένα που προέκυψαν από όλες τις προηγούµενες φάσεις λαµβάνοντας υπόψη την ελευθερία που παρέχει η παραδειγµατική αρχή της αναλογίας οµοιότητας ταυτότητας και διαφοράς αντίθεσης αντίφασης, όπου περιλαµβάνονται η σολωµική ισοζυγία των µορφών, η κατανοµή των ρόλων σε άνδρες και γυναίκες, οι φυσικές και οι ηθικές δυνάµεις, το ανθρώπινο και το θεϊκό στοιχείο, η νοητική εµπειρία των αισθήσεων, το ατοµικό και το κοινωνικό, το γενικό και το ειδικό, η καθολική εποπτεία και η λεπτοµέρεια, το εθνικό και το οικουµενικό. Η διαφορά της δικής µας πρότασης από τις µέχρι σήµερα τυπογραφικές εκδόσεις είναι ότι επιδιώκουµε να απελευθερώσουµε όλες τις συνδυαστικές δυνατότητες που εµπεριέχουν τα κείµενα του Σολωµού και όχι να επιλέξουµε µία από αυτές. Ο χρήστης του CD-ROM µπορεί παίζοντας µέσα στα όρια των οργανωτικών αρχών που εφαρµόζει ο ίδιος ο ποιητής στα Αυτόγραφά του να συνεχίσει την «κειµενική πρακτική» του Σολωµού και να δηµιουργήσει, µε νέους συνδυασµούς των µονάδων, ενοτήτων, επεισοδίων, νέες εκδοχές των µεγάλων έργων και νέες πραγµατώσεις υψηλής ποίησης. Αξίζει κλείνοντας αυτή την παρουσίαση να σταθούµε στην ενότητα ηµιουργική Πρακτική του Χρήστη και να δούµε από κοντά πώς λειτουργούν στην πράξη όσα περιγράψαµε παραπάνω. Στην οθόνη επάνω αριστερά (καθώς κοιτάζουµε) έχουµε στη διάθεσή µας ένα «πλαίσιο επιλογών» που εµπεριέχει ένα Ευρετήριο έργων. Επιλέγουµε στο πλαίσιο επιλογών το έργο που θέλουµε να επαξεργαστούµε (ΕΠ. Γ ). Το κείµενο του έργου εµφανίζεται αµέσως στο πρώτο πλαίσιο της οθόνης. Χρησιµοποιώντας τα 2 βέλη, εντοπίζουµε και επιλέγουµε το στίχο ή τους στίχους που θέλουµε να «χειριστούµε» τους επιλέγουµε και µε την εντολή «µεταφορά στίχων» οι στίχοι µεταφέρονται αυτόµατα στο τρίτο πλαίσιο της οθόνης, όπου µπορούµε να κάνουµε τους συνδυασµούς µας. Με τον τρόπο αυτό καταρτίζοµε το κείµενο της επιλογής µας, που αποτελεί µια νέα εκδοχή του σολωµικού έργου. Ας δούµε, στην πράξη ένα παράδειγµα:

8 Η ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ (Ε.Π.Γ ) ΑΕ = ΕΒ Η Πολιορκία πολιορκία Άπ. 1, Η Έξοδος έξοδος vs ΑΕ 456Α1-8 = Ζ 9 πολιορκητής 7. Ο Ιµπραήµ vs ΑΕ π = ΕΒ 103, = ΑΑ Τα παλικάρια τα καλά πολιορκηµένοι παλικάρια vs ΑΕ = Ζ 9 κορασιές και παιδιά 6. Η ορφανή κόρη ορφανή κόρη vs άγγελος κόρη vs αγαπηµένος ορφανή κόρη ΑΕ = ΕΒ 96 vs 9. Καλές γυναίκες γυναίκες ΑΕ =ΑΑ 26, , Η Φύση Πειρασµός Φύση - Πειρασµός vs ΑΕ = Ζ 9, 7 πολιορκηµένοι 3.6. Έρµα ν τα µάτια που καλείς χρυσέ ζωής αέρα ΑΕ = Ζ 9,7 Αλαφροΐσκιωτος 3. Η Θεία Επιφάνεια vs θεά κόρη ΑΕ = ΕΒ 102 ποιητής 4. Η Θεά Μάνα vs Θεά Μάνα

9 H Πολιορκία 1.1. Mες στα χαράµατα συχνά και µες στα µεσηµέρια κι ότα θολώσουν τα νερά κι όταν πληθύνουν τ άστρα, εσκίρθαν έξαφνα βαριά τα πέλαγα κι οι βράχοι «Aραπιάς άτι, Γάλλου νους, βόλι τουρκιάς, τόπ Άγγλου α»πέλαγο µέγα πολεµά το δόλιο καλυβάκι 1.3.»κι αλιά! σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια µένουν. 1.4.»Aθάνατ είσαι που ποτέ, βροντή, δεν ησυχάζεις;» (ΑΕ ) 1.5. Γυρτός στην πλώρη που σκιρτά ο ξένος ναύτης λέει, 1.6. δειλιάζουν γύρου τα νησιά παρακαλούν και κλαίνε α και δέχεται µε λιβανές και φώτα τον καηµό τους ο σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι Tο µίσος όµως έβγαλε κι εκείνο τη φωνή του 1.9. «Ψαρού! τ αγκίστρι π άφησες αλλού να ρίξεις άµε» Η Έξοδος Είν έτοιµα στην άσπονδη πληµµύρα των αρµάτων δρόµο να σχίσουν τα σπαθιά, κι ελεύθεροι να µείνουν (Άπ.1, ) εκείθε µε τους αδελφούς, εδώθε µε το χάρο. Ο Ιµπραήµ 7.1. Aπό την άπειρην ερµιά τα µάτια µαθηµένα, χαµογελάσαν κι άστραψαν, κι είπαν τα µαύρα χείλη 7.2. Παιδί ς µπασιά πώς χαίρεσαι µε τη φωνή που στέρνεις 7.4. γρικώ σε, γλάρε, που ξερνάς φλούντζια, στρειδιού στο βράχο (ΑΕ 456Α1-8) δουλειά χεις γδυµνοσάλιγκα και βλέπω τους αφρούς σου 7.6. τώρα µε την πανάγρια θωριά ταπεινωµένη, κοιτά και σφίγγει το σπαθί στο λαβωµένο στήθος, 7.7. που µέσ αγρίκα την ψυχή µεγάλη, και τη θλίψη.

10 Τα παλικάρια τα καλά 5.2. Aλλ ήλιος µέγας κι άσβηστος, αιθέρας κοσµοφόρος ο στύλος φανερώνεται µε κάτου µαζωµένα 5.3. τα παλικάρια τα καλά, µ απάνου τη σηµαία, 5.4. που µουρµουρίζει και µιλεί και το σταυρό τεντώνει (ΑΕ π ) α στον όµορφον κι αθάραχον ελευτεριάς αέρα α κι ο Oυρανός εβλόγουνε κι η γη χειροκροτούσε Kάθε φωνή κινούµεν<η> κατά το[ν] φως µιλούσε, π κι εσκόρπα τα τρισεύγενα τς αγάπης λουλουδάκια κι ευφραίνονται τα µάτια τους κι ευτύχησαν κοιτώντας τα παλικάρια τα καλά κι ευτύχησαν κοιτώντας (ΑΕ ) τες κορασιές να τραγουδούν και τα <παιδιά να παίζουν>. /8.2. Η ορφανή κόρη 6.1. Άγγελε! µόνε σ όνειρο µού δωσες τα φτερά σου; Στ όνοµ αυτού που σ τά πλασε τ αγγειό τς ερµιάς τα θέλει Iδού που τα σφυροκοπώ στον ανοιχτόν αέρα, χωρίς φιλί, χαιρετισµό, µατιά βασίλισσές µου! Nα τά χω δώ, και να <τα> κλειώ και τα κρατώ κλεισµένα εδώ που αγάπης τρέχουνε βρύσες χαριτωµένες 6.4. κι άκουα που λέγετε «πουλί γλυκιά πού ν η φωνή σου!» (ΑΕ ) Aηδονολάλειε στήθος µου πριν το σπαθί σε σκίσει Kαλές πνοές παρηγοριά στη βαρι<ά> νύκτα κι έρµη. 10 Mε σάς να πέσω στο σπαθί κι άµποτε νά µαι πρώτη! 6.6. Tο στραβό φέσι στο χορό τ άνθι στ αυτί στολίζει τα µάτια δείχνουν έρωτα για τον απάνου κόσµο, και στη θωριά του είν όµορφο το φως και µαγεµένο. Καλές γυναίκες 9.1. Kαι βλέπω πέρα τα παιδιά και τες αντρογυναίκες βλ<έ>πω π γύρου στη φλόγα π άναψαν και θλιβ<ε>ρά τη θρέψαν, (ΑΕ ) κ ακίνητες, αδάκρυτες κοιτώντας µελετώντας (9.2.) τ αγαπηµένα πράµατα και τα σεµνά κρεβάτια, και γγίζ η σπίθα τα µαλλιά και τα λιωµένα ρούχα. Γλήγορα, στάχτη, να φανείς οι φούχτες να γιοµίσουν.

11 Η Φύση Πειρασµός 2.1. O Έρωτας εχόρεψε µε τον ξανθόν Aπρίλη, 2.2. κι η φύσις όλη βρίσκεται µες στη γλυκιά της ώρα 2.3. και στου ουρανού την πλατωσιά και στα κρυφά του βάτου ανάκουστοι κιλαϊδισµοί και λιποθυµισµένοι. (ΑΕ ) Νερά καθάρια και γλυκά νερά χαριτωµένα χύνονται µες στην άβυσσο τη µοσκοβολισµένη και χαίρονται το µόσκο της και δίνουν τη δροσιά τους, 2.5. κι απλώνοντας εδώ κι εκεί τα πλούτια της πηγής τους τρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνια Κάθ ήχος έχει και χαρά κάθε χαρά κι αγάπη 2.9. παντού ζωή και κίνηµα παντού χαρά κι αγ<άπη> (ΑΕ ) σε χίλιες βρύσες χύνεται µιλεί µε χίλιες γλώσσες (ΑΕ ) όποιος πεθάνει σήµερα χίλιες φορές πεθαίνει. Έρµα ν τα µάτια που καλείς χρυσέ ζωής αέρα 3.6. Μη µε χαϊδεύεις δροσερέ της οµορφιάς αέρα. (ΑΕ ) 3.6. Έρµα ν τα µάτια που καλείς χρυσέ ζωής αέρα Η Θεία Επιφάνεια Aλαφροΐσκιωτε καλέ γιά πες απόψε τί δες; α Νύχτα γιοµάτη θαύµατα, νύχτα σπαρµένη µάγια! 3.3. Xωρίς η γης κι ο ουρανός κι η θάλασσα να πνένε ουδ όσο κάν η µέλισσα κοντά στο λουλουδάκι (ΑΕ ) α εκεί που η λίµνη ατάραχη φουσκώνει στο Φεγγάρι (3.4.) 20 συχνά το φως του Φεγγαριού κάτι λευκό τυλίζει και βγήκε κόρη θεϊκιά και φεγγαροντυµένη

12 Η Θεά Μάνα 4.1. Μητέρα, µεγαλόψυχη στον πόνο, και στη δόξα 4.2. κι αν στο κρυφό µυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου λογισµός κι έργο κι όνειρο τί χάρ έχουν τα µάτια / τα µάτια τούτα να σ ιδούν µες στο πανέρµο δάσος, που ξάφνου σού τριγύρισε τ αθάνατα ποδάρια (ΑΕ ) (κοίτα) µε φύλλα της Λαµπρής µε φύλλα του Bαγιώνε Tο θεϊκό σου πάτηµα δεν άκουσα δεν είδα, 4.6. ατάραχη σαν Oυρανός µ όλα τα κάλλη πόχει, που µέρη τόσα φαίνονται και µέρ είναι κρυµµένα Aλλά Θεά δεν ηµπορώ ν ακούσω τη φωνή σου, κι ευθύς εγώ τ ελληνικού κόσµου να τη χαρίσου; 4.8. όξα χ [ει] η µαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι. Η παραδειγµατική λογική στην οποία βασίζεται η οργάνωση των Ελεύθερων Πολιορκηµένων προσφέρει ευρύτατες δυνατότητες συνδυασµών. Ως επαλήθευση αυτής της αρχής προτείνοµε την παραπάνω Σύνθεση Συνόλου όπου εφαρµόσαµε ένα ανορθόδοξο κριτήριο συνδυασµού θεµάτων: την αρχή της αντιστροφής των αφηγηµατικών ακολουθιών και των καθιερωµένων ποιητικών συµβάσεων. Έτσι, η προσφώνηση του Ποιητή στη Μούσα µπαίνει όχι στην αρχή αλλά στο τέλος και η Έξοδος, µε την οποία κορυφώνεται και κλείνει η αφηγηµατική εκδοχή του έργου, µεταφέρεται από το τέλος στην αρχή. Ας µελετήσοµε το αποτέλεσµα που προκύπτει. Πρώτα απ όλα, έχοµε ένα σχήµα αυστηρής αντισυµµετρίας: αρχή τέλος vs τέλος αρχή, που γίνεται το πλαίσιο της σύνθεσης. Μέσα σ αυτό το πλαίσιο, οι δοκιµασίες του (ατοµικού και συλλογικού) Ήρωα κλιµακώνονται ανά ζεύγη συµµετρικά: Πολιορκηµένοι vs Πολιορκητής Παλικάρια vs Κόρες παιδιά Ορφανή κόρη vs Γυναίκες Φύση Πειρασµός vs Πολιορκηµένοι Αλαφροΐσκιωτος vs Φεγγαροντυµένη Ποιητής vs Μούσα Θεά-Μάνα (= πολέµαρχοι vs Ιµπραήµ) (= αγωνιστές vs άµαχοι) (= ατοµικό vs συλλογικό) (= φυσικό vs ανθρώπινο) (άνθρωπος θεός) Οι αντιθετικές συµµετρίες λειτουργούν και σε άλλα επίπεδα: υλική υπεροχή [Πολιορκητές] vs υλική αδυναµία [Πολιορκηµένοι] ηθική αδυναµία [Πολιορκητές] vs ηθική υπεροχή [Πολιορκηµένοι] ταπείνωση θλίψη vs αυτοπεποίθηση έξαρση [Ιµπραήµ] [Τα παλικάρια τα καλά] ονειρικό [Ορφανή κόρη] vs πραγµατικό [Καλές γυναίκες] χαρά ζωής vs καηµός θανάτου [Πολιορκηµένοι] κλπ.

13 Οι παραπάνω συµµετρικές και αντισυµµετρικές αντιθετικές σχέσεις συνθέτουν µια συνολική πολυφωνική αρµονία αντιθέσεων. Η κλιµάκωση των δοκιµασιών αρχίζει από συγκρούσεις µε δυνάµεις εξωτερικές (Πολιορκία vs Έξοδος // Πολιορκητές vs Πολιορκηµένοι), προχωρεί σε συγκρούσεις µε δυνάµεις εσωτερικές (Πειρασµός καθ ύπνον // Μνήµη χαµένης ευτυχίας // Ανθρώπινοι δεσµοί) και κορυφώνεται µε την κατεξοχήν δοκιµασία του Ε.Π. Γ, που είναι ο Πειρασµός της φύσης σε συνδυασµό µε την εγκοσµίωση των µεταφυσικών αξιών (Θεία Επιφάνεια): Αγαθό της ζωής vs Ηθική ελευθερία Ύστερα από την κορύφωση των δοκιµασιών, που σηµαδεύουν την ηθική νίκη και τελείωση των πολιορκηµένων, έρχεται µε µια διαλεκτική που ακολουθεί το σχήµα: άθλος vs θαυµασµός η συγκινηµένη αποστροφή του Ποιητή προς την Μούσα Θεά Μάνα Πατρίδα Ελευθερία, που ζητά να του δώσει έµπνευση αντάξια του άθλου, για να υµνήσει τους ήρωες. Έτσι τα λόγια του Ποιητή µε τα οποία ολοκληρώνεται η Σύνθεση συνόλου λειτουργούν ως µια πανηγυρική αναγνώριση και δικαίωση της θυσίας των Πολιορκηµένων. Kατακλείδα Θα καταλήξοµε µε µια επισήµανση: η διαφορά ανάµεσα στη δική µας πρόταση και τις µέχρι σήµερα τυπογραφικές εκδόσεις είναι ότι επιδιώκουµε να απελευθερώσουµε όλες τις συνδυαστικές δυνατότητες που εµπεριέχουν τα κείµενα του Σολωµού και όχι να επιλέξουµε µία από αυτές, όπως συµβαίνει µε όλες τις προγενέστερες εκδόσεις. Ο χρήστης του CD-ROM µπορεί παίζοντας µέσα στα όρια των οργανωτικών αρχών που εφαρµόζει ο ίδιος ο ποιητής στα Αυτόγραφά του να συνεχίσει την «κειµενική πρακτική» του Σολωµού και να δηµιουργήσει, µε νέους συνδυασµούς των µονάδων, δοµών, συστοιχιών, ενοτήτων, επεισοδίων, νέες εκδοχές των µεγάλων έργων και νέες πραγµατώσεις υψηλής ποίησης. Τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας συνιστούν πιστεύοµε µια πειστική απόδειξη ότι τεχνολογία και φιλολογικές επιστήµες µπορούν να συνεργάζονται δηµιουργικά. Le poète Dionysios Solomos. La vie, l œuvre, sa poétique. Recherche pluridisciplinaire 1er partie: Étude littéraire (éd. imprimée) 2ème partie: Solomos en ordinateur (édition électronique) Er. Kapsomenos, Responsible Professeur, Université de Jannina P. Gotsi, Chercheur, Université de Jannina K.Chaliassou, Chercheur, Université de Jannina A.Mantzios, Chercheur, Université de Jannina Chr. Penitas, Chercheur, Université de Jannina [Athènes, Parlement des Grecs, 2005] Résumé La contribution de cette recherche pluridisciplinaire porte sur plusieurs domaines. Elle comprent: 1. une biographie du poète en video; 2. une édition électronique de son œuvre poétique, avec de programmes d élaboration des textes, appropriés aux multiples recherches (de statistique lexical, de stylistique etc.); 3. une étude littéraire sur la poétique de son œuvre de la période de maturité (1833 et suivant); 4. l invention d un jeu électronique fondé sur les règles de l écriture poétique de Solomos.

14 Au domaine de la poétique, l étude a révélé et formulé les traits distinctifs de l écriture de Solomos, qui se découvre comme précurseur du modernisme du 20ème siècle. Précisement, Solomos - dans son effort de surmonter l opposition clacissisme vs romantisme - a créé une méthode d écriture que les théoriciens de la littérature ont appelée, un siècle après, pratique signifiante. Cette méthode d écriture poétique est fondée sur la dévalorisation des relations syntagmatiques et la primauté des relations paradigmatiques; qui a comme effet la suppression de l enchaînement narrative au profit d une organisation paradigmatique, suivant les principles de l analogie et de l opposition. Dans ce cadre, s exerce une pratique textuelle de combinaisons alternatives entre des unités thématiques formulées, qui se succedent l un à l autre, en produisant de codes de sémantisation, se composant et se décomposant à l infini. Dans cette procedure se confrontent d une part un discours monologique, fondé sur les valeurs dénotatives des unités formelles et correspondant à la logique du signe et à l idée de l œuvre achevée et close, et d autre part un discours dialogique, jouant des possibilities fournies par la polysémie et correspondant à la logique de la signifiance et à l idée du texte comme productivité qui s évolue infiniment. Suivant cette logique, nous avons transformé les principes de l écriture poétique de Solomos en un jeu électronique, qui peut s appliquer sur ses textes inachevés de la période de maturité. Le CD-ROM offre à l usager la possibilité de reproduire la pratique textuelle du poète et, en jouant, de délivrer les mille formes incluses dans les manuscrits de Solomos et créer de nouvelles versions des ses poèmes fameux.