Χαρτογραφικές Αναμνήσεις Περραιβικής Τρίπολης Από τον Πτολεμαίο έως τον Ρήγα Φεραίο

Transcript

1 Χαρτογραφικές Αναμνήσεις Περραιβικής Τρίπολης Από τον Πτολεμαίο έως τον Ρήγα Φεραίο Αριστείδης Φωτίου καθηγητής Γεωδαισίας και Τοπογραφίας Πολυτεχνική Σχολή - ΑΠΘ ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΟΛΥΜΠΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ 2011 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ- ΔΙΚΤΥΟ ΠΕΡΡΑΙΒΙΑΣ Συνεδριακό Κέντρο ΔΕΘ «Ι. ΒΕΛΛΙΔΗΣ» Θεσσαλονίκη 9 Οκτωβρίου 2011

2 ΧΑΡΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ XAΡΤΗΣ : αναπαράσταση του γεωγραφικού χώρου με χρήση χαρτογραφικής προβολής υποστηρίζει τα τεχνικά έργα μέσο επικοινωνίας του ανθρώπου με το χώρο και το περιβάλλον μεταδίδει πληροφορία και γνώση μέσο μελέτης και τεκμηρίωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς ζωντανεύει όνειρα, αναμνήσεις και φαντασία

3 Η Περραιβική Τρίπολη σήμερα

4 Η Περραιβική Τρίπολη στη Γεωγραφία του Πτολεμαίου Γεωγραφία του Κλαύδιου Πτολεμαίου ( μ.χ.), (σπουδαίος Έλληνας αστρονόμος, γεωγράφος και χαρτογράφος): 8 βιβλία, 27 χάρτες, 8000 τοπωνύμια με γεωγραφικές συντεταγμένες (μήκος, πλάτος) μεταξύ των οποίων, Πύθαιον, Δολίχνη, Αζώριον, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Πέλλα, Αιγαία, Πύδνα, Δίον, Λάρισα.. πολύτιμο διδακτικό σύγγραμμα για αρκετούς αιώνες στη Δύση (μεταφέρθηκε τον 14 ος αιώνα από Βυζαντινούς λόγιους). Πρωτότυποι χάρτες του Πτολεμαίου δεν βρέθηκαν, έχουν όμως "ανακατασκευαστεί«με βάση τις οδηγίες, κυρίως τους 15 ο, 16 ο και 17 ο αιώνες. Ο Χ. Κολόμβος χρησιμοποίησε χάρτες του Πτολεμαίου για να σχεδιάσει το ταξίδι του προς το Νέο Κόσμο. Οι Πτολεμαϊκές συντεταγμένες μπορούν να προσφέρουν σημαντική βοήθεια στην αρχαιολογική έρευνα για την ανεύρεση τόπων που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί. Το Πύθιο, η Δολίχη και η Άζωρος αποτελούσαν την Περραιβική Τρίπολη, με πρωτεύουσα το «Πύθαιον» όπου και το ιερό του Απόλλωνα Πυθίου. Οι πρόσφατες ανασκαφές και τα ευρήματα ( ΙΕ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) αναδεικνύουν την ιστορική διαδρομή της Περραιβικής Τρίπολης από τον 5 ο αιώνα π.χ.

5 Η ΠΕΡΡΑΒΙΚΗ ΤΡΙΠΟΛΗ ΠΥΘΑΙΟΝ (47 ο 50, 39 ο 30 ) (22 ο 13, 40 ο 03 ) ΔΟΛΙΧΝΗ (47 ο 30, 39 ο 40 ) (22 ο 07, 40 ο 03 ) ΑΖΩΡΙΟΝ (47 ο 15, 39 ο 30 ) (22 ο 05, 39 ο 59 ) Γεωγραφία Κ. Πτολεμαίου (~150 μ.χ.). Έκδοση Χάρτη Στρασβούργου (1525). Ανατύπωση Εθνικής Χαρτοθήκης (1997).

6 Γεωγραφία Πτολεμαίου: Έκδοση Ρώμης 1478 (Συλλογή Μ. Σαμούρκα)

7 Πτολεμαϊκός χάρτης: Ξυλογραφία, έκδοση 1486, Μουσείο Μπενάκη.

8 Χάρτης του Φλαμανδού χαρτογράφου G. Mercator ( ). Το 1578 δημοσίευσε την έκδοση της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου.

9 Από τον χάρτη (Graeciae antiquae descriptio) του Γάλλου χαρτογράφου Ν. Sanson ( ) του 1636.

10 Χάρτης του 1675 του Ολλανδού χαρτογράφου J. Ottens ( ).

11 Χάρτης του Άγγλου χαρτογράφου E. Wells ( ), έκδοση Oxford του 1700.

12 Από τον χάρτη Graeciae Antiquae Tabulae Nova του 1700 του Γάλλου χαρτογράφου G. Delisle ( ).

13 Χαλκογραφία J.M.SEUTTER, έκδ. 1730, Μουσείο Μπενάκη.

14 Χάρτης της αρχαίας Ελλάδας του Γάλλου χαρτογράφου J. B. B. d'anville ( ) που δημοσιεύτηκε το 1741.

15 Χάρτης των κληρονόμων του Γερμανού χαρτογράφου J. B. Homann ( ): Map of Ancient Greece & the Eastern Mediterranean, έκδοση του 1741.

16 Από τον άτλαντα του Γάλλου χαρτογράφου G. R. de Vaugondy ( ) του 1752.

17 Χάρτης του Γάλλου χαρτογράφου Barbie du Bocage ( ) του 1788, με θέμα την αρχαία Θεσσαλία, πατρίδα του Αχιλλέα και των Μυρμιδόνων.

18 πό τη Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα Φεραίου ( ): αρχαίες και ύγχρονες ονομασίες για την αντικατάσταση των οθωμανικών και για να ονίζεται η ιστορική συνέχεια. Η Χάρτα (12 φύλλα) χαράχθηκε το 1797 από τον ρανσουά Μίλλερ στη Βιέννη. Εμφανίζεται η ΤΡΙΠΟΛΙΤΙΣ (Πύθιο, Δολίχη, ζωρος).

19 Η ΠΕΡΡΑΙΒΙΚΗ ΤΡΙΠΟΛΗ ΣΕ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΟ ΧΑΡΤΗ (Google Earth)

20 Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΕΤΡΤΗΣΗ ΥΨΟΥΣ ΟΛΥΜΠΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΑΠO TON ΧΕΝΑΓΟΡΑ ΣΤΟ ΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΠΥΘΙΟΥ Οι κορυφές του Ολύμπου ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ (2473 μ.) και ΚΙΤΡΟΣ (2422 μ.) ορατές από τον αρχαιολογικό χώρο του Πυθίου. Ο Ξεναγόρας μεταξύ 3 ου και 2 ου αιώνα π.χ. μέτρησε την υψομετρική διαφορά προς κορυφή του Ολύμπου, πιθανότατα μέχρι την κορυφή ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ με μεγάλη ακρίβεια για την εποχή του.

21 Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΥΨΟΥΣ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ Πλούταρχος: Βίοι Παράλληλοι (Tιμολέων - Αιμίλιος Παύλος). Λίγο πριν από τη μάχη της Πύδνας (168 π.χ.), όπου οι Ρωμαίοι νίκησαν τον τελευταίο βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα, ρωμαϊκά στρατεύματα υπό τον Σκιπίωνα Νάσικα στρατοπεύδευσαν για ανάπαυση στο Πύθιο. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι στο ιερό του Πυθίου Απόλλωνα υπήρχε επιγραφή στην οποία αναγράφονταν τα εξής: ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΟΡΥΦΗΣ ΕΠΙ ΠΥΘΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΙΕΡΟΝ ΥΨΟΣ ΕΧΕΙ (ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΘΕΤΟΝ Δ ΕΜΕΤΡΗΘΗ), ΠΛΗΡΗ ΜΕΝ ΔΕΚΑΔΑ ΣΤΑΔΙΩΝ ΜΙΑΝ, ΑΥΤΑΡ ΕΠ ΑΥΤΗ ΠΛΕΘΡΩΝ ΤΕΤΡΑΠΕΔΩ ΛΕΙΠΟΜΕΝΟΝ ΜΕΓΕΘΕΙ. ΕΥΜΗΛΟΥ ΔΕ ΜΙΝ ΥΙΟΣ ΕΘΗΚΑΤΟ ΜΕΤΡΑ ΚΕΛΕΥΘΟΥ ΞΕΙΝΑΓΟΡΗΣ. ΣΥ Δ, ΑΝΑΞ, ΧΑΙΡΕ ΚΑΙ ΕΣΘΛΑ ΔΙΔΟΥ.

22 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ: ΤΙΜΟΛΕΩΝ-ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΑΝ. ΛΑΖΑΡΟΥ, εκδ. οίκος Ι.Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΘΗΝΑΙ 1955

23 Μερικοί απλοί υπολογισμοί Ο Ξεναγόρας μέτρησε την υψομετρική διαφορά από το αρχαίο Πύθιο προς ορατή και υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, ίση με: Μέτρηση Ξεναγόρα 10 στάδια (=6000 πόδες) + 1 πλέθρο (=100 πόδες) 4 πόδες = 6096 πόδες. Υψομετρική διαφορά από το αρχαίο Πύθιο αττικός πόδας ( μ.) ολυμπιακός πόδας ( μ.) 6096 x = 1879 μ x = 1954 μ. Απόλυτο υψόμετρο από τη μέση στάθμη της θάλασσας - γεωειδές Υψόμετρο περιοχής αρχαίου Πυθίου περίπου 600 μ. Υψόμετρο κορυφής = 2479 μ. έως = 2554 μ. Η κορυφή που είναι ορατή και με το μεγαλύτερο υψόμετρο είναι η κορυφή Φλάμπουρο με ακριβές υψόμετρο 2473 μ.. Παρατηρούμε απόκλιση 5 έως 80 μ., διαφορά πολύ μικρή σε σχέση με το μέγεθος και την εποχή μέτρησης!

24 Στα ίδια περίπου συμπεράσματα αναφέρεται πρώτος ο Ελβετός Τοπογράφος Μηχανικός Μarcel Κurtz στο σύγγραμμά του για τον Όλυμπο (Le Mont Olympe,1923). Παρόμοια, γίνονται αναφορές και από άλλους μελετητές, π.χ. από τον I. Αδάμου, Υψομετρήσεις και Χαρτογραφήσεις του Ολύμπου, Γ Συνέδριο Ο Όλυμπος στους αιώνες, Ελασσόνα 1986, M.J.T. Lewis (Surveying Instruments of Greece and Rome, Cambridge 2001). Ο Ξεναγόρας, για να πετύχει αυτή την εκπληκτική ακρίβεια, χρησιμοποίησε αυστηρές γεωμετρικές μεθόδους και αξιόπιστα όργανα, κατά πάσα πιθανότητα το όργανο Διόπτρα (πρόδρομος του θεοδολίχου για τη μέτρηση των γωνιών), όπως περιγράφεται στο Περί Διόπτρας έργο του Ήρωνα Αλεξανδρέως δύο αιώνες περίπου αργότερα. Ο Ξεναγόρας χρησιμοποίησε μεθόδους και όργανα που περιγράφονται από τον Ήρωνα (προβλήματα 8 και 12, βλέπε π.χ. Χ. Κ. Κηπουρός 2000, Μετρικά Διόπτρα, Δ. Ρωσσικόπουλος 2006, Μέτρον Γεωμετρικόν), χωρίς να χρειαστεί να ανεβεί στον Όλυμπο.

25 Όργανα και μέθοδοι μέτρησης γωνιών και αποστάσεων στην αρχαιότητα

26 Θέα Ολύμπου από τον αρχαιολογικό χώρο Πυθίου Κίτρος Φλάμπουρο αρχαιολογικός χώρος Πυθίου

27 Θέα Ολύμπου, περιοχής Αγ. Αποστόλων- Τοπόλιανης και σημερινού Πυθίου από τη διαταύρωση Παλαίχανο Κίτρος Φλάμπουρο Πύθιο Αγ. Απόστολοι Παλαίχανο

28 Θέα Ολύμπου, Αγ. Αποστόλων και σημερινού Πυθίου από την πλευρά της Τοπόλιανης Κίτρος Φλάμπουρο Πύθιο Αγ. Απόστολοι αρχαιολογικός χώρος

29 Θέα Ολύμπου και Πυθίου από τη διασταύρωσης με οδό Ελασσόνας - Κατερίνης Κίτρος Φλάμπουρο ΠΥΘΙΟ

30 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας! Ευχαριστίες οφείλονται στη Φωτεινή Παππά και τον συνάδελφο Δημήτρη Ρωσσικόπουλο για τη βοήθειά τους στη συλλογή των χαρτών. Α. Φωτίου, καθηγητής ΑΠΘ