ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ» Κατεύθυνση: «Μουσειολογία» Τίτλος διατριβής «Ψηφιοποίηση, διαχείριση και προβολή του αρχείου του Οργανισμού Αμφι θέατρο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος». Ακαδημαϊκό έτος: Εξεταστική Επιτροπή: Οικονόμου Μαρία, Καβακλή Ευαγγελία, Λενιώ Μυριβήλη Ονοματεπώνυμο: Παναγοπούλου Αλεξία Αριθμός Μητρώου: 133/2009/011/1 Μυτιλήνη, Φεβρουάριος 2011

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα ιδιαιτέρως να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα της μεταπτυχιακής εργασίας κ. Οικονόμου Μαρία, τόσο για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε, όσο και για την πλήρη υποστήριξη και βοήθεια που μου παρείχε κατά την διάρκεια της εκπόνησης της. Επίσης, ευχαριστώ πολύ την κ. Καβακλή Ευαγγελία και την κ. Μυριβήλη Ελένη που δέχτηκαν να είναι στην επιτροπή αξιολόγησης της εργασίας μου. Με την ευκαιρία αυτή δεν θα μπορούσα να παραλείψω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον σκηνοθέτη Σπύρο Α. Ευαγγελάτο που μου εμπιστεύτηκε το αρχείο του Αμφι Θεάτρου και μου επέτρεψε να υλοποιήσω το έργο αυτό. 2

3 Περιεχόμενα Πρόλογος.. 9 Εισαγωγή 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Πολιτιστικοί οργανισμοί Επικοινωνία Νέες τεχνολογίες 1.1 Ορισμοί Πολιτιστικοί οργανισμοί και επικοινωνία Πολιτιστικοί οργανισμοί και νέες τεχνολογίες Pierre Lévy: Διαδίκτυο και νέες τεχνολογίες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ψηφιοποίηση πολιτιστικής κληρονομίας 2.1 Οφέλη, προβληματισμοί και ζητήματα ψηφιοποίησης Αρχές του Lund Η αλυσίδα της ψηφιοποίησης Σχεδιασμός έργου ψηφιοποίησης Επιλογή Περιεχομένου Προετοιμασία για ψηφιοποίηση Μεταχείριση των πρωτοτύπων Ψηφιοποίηση Καλές πρακτικές ψηφιοποίησης Διατήρηση του ψηφιακού περιεχομένου Μεταδεδομένα Ενέργειες ανάδειξης προβολής Πνευματικά Δικαιώματα Διαχείριση έργων ψηφιοποίησης Βασικές αρχές σχεδιασμού πολιτιστικών διαδικτυακών κόμβων

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Αμφι Θέατρο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος 3.1 Το θέατρο: Ο «διαφωτισμός» της κοινωνίας Μελέτη περίπτωσης Αμφι Θέατρο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος Ιδρυτές Σπύρος Α. Ευαγγελάτος Λήδα Τασοπούλου Κατερίνα Ευαγγελάτου Στόχος του Αμφι Θεάτρου Ιστορικό Η σπουδαιότητα του Αμφι θεάτρου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Δημιουργία και προβολή ψηφιακού αρχείου: Αμφι θέατρο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος 4.1 Μεθοδολογία ψηφιοποίησης του αρχείου του Αμφι θεάτρου Σκοπός ψηφιοποίησης Κοινό στόχος Περιεχόμενο ψηφιοποιημένης συλλογής Μεταφορά και μεταχείριση πρωτοτύπων Ψηφιοποίηση Επεξεργασία ψηφιακού υλικού Αποθήκευση ψηφιακής συλλογής Μεταδεδομένα Δημιουργία συστήματος διαχείρισης βάσης δεδομένων Σχεδιασμός Βάσης Δεδομένων για τη διαχείριση των μεταδεδομένων Δημιουργία εφαρμογής για τη διαχείριση των μεταδεδομένων Τεχνικές προδιαγραφές Ανάλυση της εφαρμογής

5 4.3 Προβολή ψηφιοποιημένης συλλογής μέσω ιστοσελίδας Τεχνικές Προδιαγραφές Περιγραφή ιστοσελίδας στατικού περιεχομένου Περιγραφή Αρχείου Παραστάσεων Ζητήματα χρηστικότητας της ιστοσελίδας Μελλοντικές προεκτάσεις Συμπεράσματα Παράρτημα 1. Παραστασιολόγιο Αμφι θεάτρου Φύλλο αξιολόγησης ιστοσελίδας Βιβλιογραφία CD (περιλαμβάνει τα scripts από το σύστημα διαχείρισης των μεταδεδομένων και την ιστοσελίδα) 5

6 Κατάλογος Α. Πίνακες Πίνακας 1: Πόροι για έργα ψηφιοποίησης Πίνακας 2: Κριτήρια επιλογής περιεχομένου.. 32 Πίνακας 3: Τιμές βάθος χρώματος Πίνακας 4: Δυναμικό πεδίο διαφορετικών κατηγοριών πρωτοτύπων.. 37 Πίνακας 5: Διαδικασία σάρωσης.. 39 Πίνακας 6: Κατηγορίες μεταδεδομένων Πίνακας 7: Ερμηνείες του Αμφι Θεάτρου.. 57 Β. Διαγράμματα Διάγραμμα 1: Διάγραμμα οντοτήτων συσχετίσεων για τη βάση δεδομένων amfitheatro.. 69 Διάγραμμα 2: Σχεσιακό σχήμα βάσης δεδομένων.. 70 Γ. Εικόνες Εικόνα 1: Εισαγωγή νέου έργου 71 Εικόνα 2: Κατάλογος θεατρικών έργων 72 Εικόνα 3: Μήνυμα ασφαλείας 72 Εικόνα 4: Προβολή / Στοιχεία έργου. 74 Εικόνα 5: Προβολή / Συντελεστές Παράστασης 74 Εικόνα 6: Προβολή / Διανομή ρόλων 75 Εικόνα 7: Προβολή / Περιοδεία Παράστασης. 75 Εικόνα 8: Προβολή / Στοιχεία Προγράμματος.76 Εικόνα 9: Προβολή / Συντελεστές Προγράμματος 76 Εικόνα 10: Προβολή / Δημοσιεύματα.. 77 Εικόνα 11: Επεξεργασία /Στοιχεία έργου 77 Εικόνα 12: Επεξεργασία / Συντελεστές Παράστασης. 78 Εικόνα 13: Επεξεργασία / Διανομή ρόλων. 78 6

7 Εικόνα 14: Επεξεργασία / Περιοδεία Παράστασης. 78 Εικόνα 15: Επεξεργασία / Στοιχεία Προγράμματος. 79 Εικόνα 16: Επεξεργασία / Συντελεστές Προγράμματος 79 Εικόνα 17: Επεξεργασία / Δημοσιεύματα.. 79 Εικόνα 18: Προσθήκη / Συντελεστές Παράστασης.. 80 Εικόνα 19: Προσθήκη / Διανομή ρόλων.. 81 Εικόνα 20: Προσθήκη / Περιοδεία Παράστασης.. 81 Εικόνα 21: Προσθήκη / Στοιχεία Προγράμματος.. 81 Εικόνα 22: Προσθήκη / Συντελεστές Προγράμματος. 82 Εικόνα 23: Προσθήκη / Δημοσιεύματα 82 Εικόνα 24: Διαγραφή / Συντελεστές Παράστασης 83 Εικόνα 25: Διαγραφή / Διανομή ρόλων.. 83 Εικόνα 26: Διαγραφή / Περιοδεία Παράστασης 83 Εικόνα 27: Διαγραφή / Συντελεστές Προγράμματος. 84 Εικόνα 28: Διαγραφή / Δημοσιεύματα. 84 Εικόνα 29: Intro. 86 Εικόνα 30: Πορεία 87 Εικόνα 31: Σκοπός 87 Εικόνα 32: Παραστάσεις. 88 Εικόνα 33: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος Εικόνα 34: Λήδα Τασοπούλου 89 Εικόνα 35: Κατερίνα Ευαγγελάτου.. 89 Εικόνα 36: Τρέχουσες παραστάσεις.. 90 Εικόνα 37: Μελλοντικές παραστάσεις. 90 Εικόνα 38: Αρχείο παραστάσεων 91 Εικόνα 39: Εισιτήρια.. 91 Εικόνα 40: Επικοινωνία 92 Εικόνα 41: Πρόσβαση 93 Εικόνα 42: Όροι χρήσης.. 93 Εικόνα 43: Χάρτης πλοήγησης 94 Εικόνα 44: Συντελεστές 94 Εικόνα 45: Προδιαγραφές. 95 7

8 Εικόνα 46: Πνευματικά δικαιώματα.. 95 Εικόνα 47: Αρχείο παραστάσεων / αναζήτηση ανά θεατρικό έργο. 96 Εικόνα 48: Αρχείο παραστάσεων / αναζήτηση ανά συντελεστές. 97 Εικόνα 49: Αρχείο παραστάσεων / αναζήτηση ανά θεατρική σκηνή. 97 Εικόνα 50: Αρχείο παραστάσεων / αποτελέσματα θεατρικό έργο.. 98 Εικόνα 51: Αρχείο παραστάσεων / πληροφορίες. 98 Εικόνα 52: Αρχείο παραστάσεων / συντελεστές 99 Εικόνα 53: Αρχείο παραστάσεων / διανομή ρόλων Εικόνα 54: Αρχείο παραστάσεων / φωτογραφίες. 100 Εικόνα 55: Αρχείο παραστάσεων / φωτογραφία full screen. 100 Εικόνα 56: Αρχείο παραστάσεων / video. 101 Εικόνα 57: Αρχείο παραστάσεων / video full screen Εικόνα 58: Αρχείο παραστάσεων / κριτικές Εικόνα 59: Αρχείο παραστάσεων / κριτικές / αρχείο pdf. 102 Εικόνα 60: Αρχείο παραστάσεων / πρόγραμμα Εικόνα 61: Αρχείο παραστάσεων / πρόγραμμα / εξώφυλλο. 103 Εικόνα 62: Αρχείο παραστάσεων / αποτελέσματα αναζήτησης / συντελεστές Εικόνα 63: Αρχείο παραστάσεων / αποτελέσματα αναζήτησης / θεατρική σκηνή.104 8

9 Πρόλογος Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολιτισμική Πληροφορική» του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο διάστημα από τον Ιούλιο του 2010 έως τον Ιανουάριο του Αναγνωρίζοντας τη μεγάλη επιρροή των νέων τεχνολογιών στο χώρο του πολιτισμού και την αναγκαιότητα της διατήρησης, προστασίας, προώθησης και ανάδειξης των πολιτιστικών αγαθών επέλεξα να ασχολήθώ με την ψηφιοποίηση και την προβολή ενός πολιτιστικού αρχείου. Η αναγνώριση της σπουδαιότητας της ψηφιοποίησης έχει αλλάξει το τοπίο στο πολιτιστικό γίγνεσθαι την τελευταία δεκαετία, καθώς προσφέρει δυνατότητες ευρείας πρόσβασης, έρευνας, εκπαίδευσης κ.ά. Παρόλα αυτά, η εικόνα του πολιτιστικού έργου και δράσεων στη χώρα μας είναι ακόμα αποσπασματική. Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα του θεάτρου και την αξία του ως μορφής πολιτισμού, καθώς και λόγω της ιδιαίτερης προτίμησής μου σε αυτό, θεώρησα σκόπιμη την επιλογή ενός θεατρικού αρχείου. Λόγω προγενέστερης εμπειρίας και γνώσης του Αμφι θεάτρου είχα ήδη διαπιστώσει τη σπουδαιότητα του έργου του και την εξέχουσα συνεισφορά του στο εθνικό και παγκόσμιο θεατρικό γίγνεσθαι. Για το λόγο αυτό επέλεξα το συγκεκριμένο αρχείο ως θέμα μελέτης αυτής της μεταπτυχιακής διατριβής. 9

10 Εισαγωγή Η εργασία αυτή έχει ως θέμα τη «Ψηφιοποίηση, διαχείριση και προβολή του αρχείου του Οργανισμού Αμφι Θέατρο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος». Σκοπός αυτής της εργασίας ήταν η διάσωση και η προώθηση της πολιτιστικής θεατρικής κληρονομιάς μέσα από προβληματισμούς και ζητήματα που προκύπτουν από το συνδυασμό της τεχνολογίας και του πολιτισμού. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας δίνονται οι ορισμός του πολιτιστικού οργανισμού, του πολιτιστικού αγαθού, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των πολιτιστικών βιομηχανιών. Επίσης, αναλύεται η σημασία της επικοινωνίας, του marketing και των νέων τεχνολογιών, καθώς ο ρόλος των πολιτιστικών οργανισμών έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες κάνοντας ένα σημαντικό άνοιγμα προσέλκυσης κοινού. Ακολουθεί μια σύντομη ανάλυση στο φιλοσοφικό έργο του Pierre Levy σχετικά με μια δυνητική πραγματικότητα, η οποία στηρίζεται στη δυναμική του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα οφέλη, οι προβληματισμοί και τα ζητήματα της ψηφιοποίησης. Στη συνέχεια, γίνεται μια αναφορά στις Αρχές του Lund, οι οποίες πραγματεύονται θέματα συντονισμού και διαχείρισης με σκοπό τη βελτίωση της ψηφιοποίησης στον ευρωπαϊκό χώρο. Έπειτα, αναλύονται όλα τα στάδια της διαδικασίας της ψηφιοποίησης και οι βασικές αρχές σχεδιασμού πολιτιστικών διαδικτυακών κόμβων. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με τη σπουδαιότητα του θεάτρου στην κοινωνία και με τη μελέτη περίπτωσης. Στη συνέχεια, ακολουθούν βιογραφικά στοιχεία των ιδρυτών, ο στόχος και το ιστορικό του οργανισμού που αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα του έργου του Αμφι θεάτρου. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η μεθοδολογία ψηφιοποίησης του αρχείου του Αμφι Θεάτρου, η δημιουργία του συστήματος διαχείρισης των θεατρικών έργων, καθώς και η ανάπτυξη του ιστοτόπου για την προβολή της ψηφιοποιημένης συλλογής. Τέλος, ακολουθούν οι μελλοντικές προεκτάσεις για τη ολοκλήρωση του έργου και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτή την εργασία. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Πολιτιστικοί οργανισμοί Επικοινωνία Νέες τεχνολογίες 1.1 Ορισμοί Πολιτιστικός οργανισμός είναι ένα ίδρυμα με κοινωφελή σκοπό που ευνοεί, υπηρετεί και προωθεί την ανάπτυξη του πολιτισμού. Σύμφωνα με τον νόμο 3028/ «ως πολιτιστικά αγαθά νοούνται οι μαρτυρίες ύπαρξης της ατομικής και της συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου». Πολιτιστικό αγαθό θεωρείται κάθε υλική ή άυλη δημιουργία του ανθρώπου που κάποτε είχε χρηστική αξία (σκεύη οικιακής χρήσης, εργαλεία, κοσμήματα, όπλα κ.ά.), συμβολική αξία (λατρευτικά αντικείμενα, εθνικά σύμβολα, οικογενειακά κειμήλια κ.ά.) ή πνευματική αξία (ιστορικά συγγράμματα, φιλοσοφικά κείμενα κ.ά.) ενώ σήμερα αποτελεί ένα στοιχείο που διασώθηκε και μας παραπέμπει στις αντιλήψεις, στα επιτεύγματα και στον τρόπο ζωής του παρελθόντος. Επίσης, τα πολιτιστικά αγαθά δεν εντάσσονται μόνο στη σφαίρα του παρελθόντος αλλά και του παρόντος καθώς δημιουργούνται συνεχώς νέα κοιτάσματα πολιτισμού που διαμορφώνουν συνεχώς τον πολιτισμό μας χώρας. Το σύνολο των πολιτιστικών αγαθών που αναφέρονται σε ένα τόπο συγκροτούν την πολιτιστική κληρονομιά του, με την έννοια ότι αυτή περιέχει τα στοιχεία που απαρτίζουν την ιστορική μνήμη του λαού ή της κοινωνίας των ανθρώπων που τον κατοικούν, δηλαδή οτιδήποτε δημιουργήθηκε στο παρελθόν και σχετίζεται με την ιστορική του διαδρομή 2. Ο όρος πολιτιστική κληρονομιά έχει αλλάξει το περιεχόμενο του σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η πολιτιστική κληρονομιά δεν τελειώνει σε μνημεία και συλλογές αντικειμένων. Περιλαμβάνει τις παραδόσεις από τους προγόνους μας, όπως προφορικές παραδόσεις, κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες, εορταστικές εκδηλώσεις, τις γνώσεις και τις πρακτικές που 1 Εφημερίδα της κυβερνήσεως τελευταία επίσκεψη 18/01/11 2 Παυλογεωργάτος Γ. (2008). Διατήρηση της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Εκδόσεις Β. Γκιούρδας Εκδοτική, Αθήνα (3η έκδοση). 11

12 αφορούν τη φύση και το σύμπαν, όπως ακόμα γνώσεις και δεξιότητες παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων 3. Με τον όρο πολιτιστικές βιομηχανίες μπορούν να χαρακτηριστούν οι οργανισμοί και οι δραστηριότητες που ασχολούνται πρωτίστως με τα πολιτιστικά αγαθά των οποίων η οικονομική αξία προέρχεται από την πολιτισμική 4. Στο πλαίσιο αυτού του ορισμού μπορούν να ενταχθούν οι «κλασικές» πολιτιστικές βιομηχανίες τηλεόραση, κινηματογράφος, μουσική, σχέδιο, αρχιτεκτονική, νέα μέσα αλλά και οι πιο παραδοσιακές τέχνες θέατρο, μουσικό θέατρο, οπτικές τέχνες, συναυλίες, λογοτεχνία, μουσεία, αίθουσες τέχνης, δημοτικά πολιτιστικά κέντρα, πολυχώροι και φεστιβάλ που θεωρούνται ότι δικαιούνται δημόσιας χρηματοδότησης ως «πολιτισμός» Πολιτιστικοί οργανισμοί και επικοινωνία Είναι γεγονός ότι στο παρελθόν οι πολιτιστικοί οργανισμοί ήταν αφοσιωμένοι κυρίως σε διαδικασίες συντήρησης, διάσωσης και επιστημονικής τεκμηρίωσης των συλλογών τους. Τις τελευταίες δεκαετίες αυτό έχει αλλάξει καθώς οι πολιτιστικοί οργανισμοί έχουν ενστερνιστεί τον εκπαιδευτικό και κοινωνικό τους ρόλο και έχουν αναπτύξει επικοινωνιακές στρατηγικές για τη προσέλκυση επισκεπτών διαφόρων κατηγοριών 6. 3 Unesco Intangible heritage URL_ID=34325&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html, τελευταία επίσκεψη 18/01/11 4 Μπούνια, Α. 2005, 'Τα μουσεία ως πολιτισμικές βιομηχανίες: θέματα και προβληματισμοί: μία προκαταρκτική συζήτηση', στο Πολιτισμικές Βιομηχανίες, επιμ. Σ. Δασκαλοπούλου, Ν. Βερνίκος, Φ. Μπαντιμαρούδης, Δ. Παπαγεωργίου και Ν. Μπουμπάρης, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, σελ O Connor, J. (2000), «The definition of cultural industries», τελευταία επίσκεψη 18/01/11 6 Συραγώ, Τσιάρα, «Επικοινωνιακές μέθοδοι και στρατηγικές διεύρυνσης του κοινού στα μουσεία τέχνης. Το παράδειγμα αλλάζει.» στο Αλεξάνδρα Μπούνια, Νίκη Νικονάνου, Μαρία Οικονόμου (επιμ.) Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς: Διαχείριση Εκπαίδευση Επικοινωνία. Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας: «Μουσείο, Επικοινωνία & Νέες Τεχνολογίες (2004)». Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, σελ

13 Ο σύγχρονος ρόλος των πολιτιστικών οργανισμών θα λέγαμε ότι είναι διαμεσολαβητικός, καθώς επιδιώκει την επικοινωνία μεταξύ των πολιτιστικών αγαθών με το κοινό. Όλα τα αντικείμενα διακρίνονται από μια πολυσημία, είναι ανοιχτά σε μια ποικιλία ερμηνειών που μπορούν να προέλθουν τόσο από το ίδιο το αντικείμενο όσο και από την επικοινωνία του με το θεατή. Η άμεση επικοινωνία μπορεί να αποκαλύψει τη δυναμική των αντικειμένων καθώς η θέαση προδιαγράφει δημιουργικές κινήσεις και αφυπνίζει τη φαντασία καταλήγοντας σε μια δυναμική διαδικασία ερμηνείας που αναπτύσσει μια επικοινωνιακή διάσταση μεταξύ αντικειμένου και θεατή 7. Η προσέλκυση του επισκέπτη, και τελικώς η εξέλιξη του σε βασικό υποστηρικτή του πολιτιστικού οργανισμού είναι δύο βασικά διαχειριστικά ζητήματα που στηρίζονται σε επικοινωνιακές πρακτικές. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί έχουν την υποχρέωση να προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες στο μελλοντικό επισκέπτη αλλά και στην κοινότητα στην οποία ανήκουν και συμμετέχουν δημιουργικά. Σχεδιάζοντας ένα φιλικό, οικείο και ευχάριστο περιβάλλον που παρέχει εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δράσεις, ο επισκέπτης επιστρέφει αναπτύσσοντας μια σχέση εμπιστοσύνης και μακράς διάρκειας με τον οργανισμό. Η ανάγκη για επικοινωνία έχει οδηγήσει στην προσαρμογή των πολιτιστικών οργανισμών σε μια συνεχώς εξελισσόμενη κοινωνική πραγματικότητα αναζητώντας διαρκώς καινούργιους τρόπους προσέγγισης ομάδων κοινού. Νέοι ελκυστικοί τρόποι παρουσίασης της πληροφορίας και των αντικειμένων, εκπαιδευτικά προγράμματα, ατομικές και ομαδικές ξεναγήσεις σύμφωνα με τις απαιτήσεις των επισκεπτών, χώροι διασκέδασης και ψυχαγωγίας, παροχή διαφόρων υπηρεσιών (π.χ. πωλητήριο, καφετέρια, αίθουσα προβολής ταινιών κ.ά.), πρόσβαση σε άτομα με ειδικές ανάγκες, διοργάνωση εκδηλώσεων, διαμορφωμένος χώρος στάθμευσης 7 Παπαδάκη, Ειρήνη, «Το χάρισμα του τοπικού και το εντυπωσιακό του εικονικού: Μουσεία κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία στο διαδίκτυο» στο Αλεξάνδρα Μπούνια, Νίκη Νικονάνου, Μαρία Οικονόμου (επιμ.) Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς: Διαχείριση Εκπαίδευση Επικοινωνία. Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας: «Μουσείο, Επικοινωνία & Νέες Τεχνολογίες (2004)». Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, σελ

14 κ.ά είναι μερικές πρακτικές που αποτελούν βασικά στοιχεία μιας επικοινωνιακής πολιτικής 8. Η τεχνολογία δεν αποτελεί μια μέθοδο που υποκαθιστά ή αναιρεί τις προηγούμενες εκπαιδευτικές και επικοινωνιακές στρατηγικές αλλά τις ενισχύει, τις συμπληρώνει, τις τροποποιεί και ενδεχομένως τις καθιστά περισσότερο ελκυστικές στις νεότερες γενιές επισκεπτών. Το διαδίκτυο είναι ένα εργαλείο προσέγγισης κοινού που συνεισφέρει στον πλήρη εκδημοκρατισμό του πολιτισμού καθώς δίνει τη δυνατότητα έκφρασης σε αποκλεισμένες ομάδες. Επίσης, συντελεί στην υπέρβαση του τοποκεντρικού πολιτιστικού οργανισμού σε ένα περιβάλλον που επεκτείνεται χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς. Μέσω του διαδικτύου ένας πολιτιστικός οργανισμός μπορεί να ενημερώσει τους επισκέπτες του για θέματα που αφορούν τη φυσιογνωμία και το σκοπό του οργανισμού, για προηγούμενες και μελλοντικές δράσεις, για τα τρέχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα παρουσιάζοντας ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του έργου του. Επίσης, η δυναμική του διαδικτύου και η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των εφαρμογών (π.χ. Web 2.0) ενισχύουν τις σχέσεις επικοινωνίας όχι μόνο μεταξύ επισκεπτών και οργανισμού αλλά και χρηστών της ίδιας διαδικτυακής κοινότητας. Στο πλαίσιο ανάπτυξης μιας επικοινωνιακής πολιτικής εντάσσονται μια σειρά από δραστηριότητες προβολής, διαφήμισης και marketing που συνδράμουν καθοριστικά στην προσέλκυση επισκεπτών και στη βιωσιμότητα των πολιτιστικών οργανισμών. Η πολιτιστική διαχείριση (cultural management) έθεσε επιτακτικά το θέμα του νέου τρόπου διοίκησης και διαχείρισης πολιτιστικών έργων και των αντίστοιχων φορέων. Η επικοινωνία, το marketing πολιτιστικών προϊόντων, οι παράμετροι της οικονομίας του πολιτισμού, η σύνδεση της οικονομικής θεωρίας με την πολιτιστική 8 Συραγώ, Τσιάρα, «Επικοινωνιακές μέθοδοι και στρατηγικές διεύρυνσης του κοινού στα μουσεία τέχνης. Το παράδειγμα αλλάζει.» στο Αλεξάνδρα Μπούνια, Νίκη Νικονάνου, Μαρία Οικονόμου (επιμ.) Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς: Διαχείριση Εκπαίδευση Επικοινωνία. Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας: «Μουσείο, Επικοινωνία & Νέες Τεχνολογίες (2004)». Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, σελ

15 κληρονομιά, η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού κ.ά. τέθηκαν επί τάπητος για τα πολιτιστικά αγαθά προϊόντα και τους φορείς που τα διαχειρίζονται 9. Το Marketing είναι η διαδικασία του management που έχει ως στόχο να ταυτίσει, να προβλέψει και να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του κοινού αποτελεσματικά και κερδοφόρα. Κάθε πολιτιστικός οργανισμός για να πετύχει τους στόχους του πρέπει να φροντίσει για την εξωστρέφεια του αναπτύσσοντας γέφυρες επικοινωνίας με το κοινό καθώς και να ενδιαφερθεί για τις ανάγκες του έχοντας μια σφαιρική εικόνα της τρέχουσας δραστηριότητας παροχής υπηρεσιών. Μέσα από τις δημόσιες σχέσεις αναγνωρίζονται, διαμορφώνονται και διατηρούνται αμοιβαία ευεργετικές σχέσεις μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών κοινού που υπηρετεί ο εκάστοτε οργανισμός επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία του. Οι δημόσιες σχέσεις είναι μια επικοινωνιακή, συστηματική και μεθοδική διαδικασία που κάθε οργανισμός πρέπει να αναπτύξει για την προσέλκυση κοινού και την προβολή του. Με το πέρασμα των χρόνων οι πολιτιστικοί οργανισμοί έκαναν ένα μεγάλο άνοιγμα στο κοινό. Φυλλάδια, αφίσες, έντυπα, διαφημιστικές καμπάνιες και σποτάκια, συνεντεύξεις στο ραδιόφωνο, καταχωρήσεις στον ημερήσιο τύπο, παρουσία στο διαδίκτυο, διαδραστικές ενημερωτικές εφαρμογές, εκδηλώσεις, συνεργασίες με άλλους φορείς, αποστολή ενημερωτικών επιστολών μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και έρευνες κοινού είναι μερικά από τα μέσα που χρησιμοποιούν οι πολιτιστικοί οργανισμοί για την προβολή τους και την προσέλκυση κοινού αυξάνοντας σημαντικά την ανταγωνιστικότητα μεταξύ των οργανισμών. Οι σύγχρονοι πολιτιστικοί οργανισμοί καλούνται να επιδείξουν υπευθυνότητα, ανταγωνιστικότητα, επαγγελματισμό, οικονομική αυτάρκεια, βιωσιμότητα, παραγωγικότητα και καλή αξιοποίηση των πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η στροφή των 9 Κωνστάντιου, Δημήτρης «Tα μουσεία πρέπει να αυτονομηθούν. Nα σπάσει ο γόρδιος δεσμός που τα ενώνει με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων» διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 18/01/11 15

16 πολιτιστικών οργανισμών όλο και περισσότερο προς το marketing, τις επικοινωνιακές τακτικές και τον στρατηγικό σχεδιασμό. 1.3 Πολιτιστικοί οργανισμοί και νέες τεχνολογίες «Καθώς ο πολιτισμός μας γίνεται πιο τεχνολογικός, η τεχνολογία θα γίνεται πιο πολιτιστική» Marshall McLuhan ( ) Ο πολιτιστικός πλουραλισμός διαφόρων εθνών θεωρείται ότι αποτελεί κληρονομιά για όλη την ανθρωπότητα. Η ανάγκη να αναδειχτεί η σπουδαιότητα αυτής της πολιτιστικής κουλτούρας στην ιστορική διαδρομή του ανθρώπου στρέφει το ενδιαφέρον προς τους πολιτιστικούς οργανισμούς, οι οποίοι καλούνται να παίξουν ουσιαστικό ρόλο για να προωθηθεί και να διαδοθεί ο πλούτος και η ποικιλομορφία της πολιτιστικής κληρονομίας 10. Το ευρωπαϊκό, αλλά και το διεθνές σκηνικό στο χώρο της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλάζει με την είσοδο των νέων τεχνολογιών. Ο ψηφιακός πολιτισμός τόσο στην θεωρία όσο και στην πράξη, τυγχάνει ολοένα μεγαλύτερης αποδοχής από τους πιο παραδοσιακούς φορείς πολιτισμού, όπως είναι τα μουσεία, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι βιβλιοθήκες και τα πολιτιστικά κέντρα, λόγω των δυνατοτήτων που υπόσχονται και μπορούν να προσφέρουν τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα στη συντήρηση και διατήρηση, στην εκπαίδευση, στην παρουσίαση και ανάδειξη των πολιτιστικών αγαθών Κοταδάκη, Μαριάνθη, «Νέες Τεχνολογίες, μουσεία και εκπαίδευση: Ένα Βρετανικό µοντέλο διαθεµατικής µάθησης», Ενότητα «Σύγχρονες εκπαιδευτικές τάσεις», Πρακτικά 1 ου εκπαιδευτικού συνεδρίου «Το Ελληνικό Σχολείο και οι προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας», Ιωάννινα, Μαίου 2006, σελ. 25. Διαθέσιμο από: E%95%CE%A3_%CE%94%CE%99%CE%94%CE%91%CE%9A%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%95%CE%A3 _%CE%A4%CE%91%CE%A3%CE%95%CE%99%CE%A3.pdf τελευταία επίσκεψη 17/01/11 11 Ρούσσου, Μαρία, (2006), «Οι τάσεις στο χώρο των νέων τεχνολογιών για την έρευνα και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς» Τετράδια μουσειολογίας, 3, σελ

17 Η πρώτη χρήση των νέων τεχνολογιών σε πολιτιστικούς οργανισμούς έγινε κυρίως για την διαχείριση των συλλογών και την καταγραφή των αντικειμένων 12. Τα τελευταία χρόνια, οι πολιτιστικοί οργανισμοί φαίνονται να περνούν από μια φάση αναθεώρησης απευθυνόμενοι στο ευρύ κοινό με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Υιοθετούν ένα νέο εξελισσόμενο ρόλο, ο οποίος κατευθύνεται όχι μόνο από κοινωνικές αλλά και από τεχνολογικές εξελίξεις. Αναγνωρίζουν ότι το κοινό δεν είναι μια αδιαφοροποίητη μάζα, αλλά ότι αντίθετα αποτελείται από διαφορετικές επιμέρους κατηγορίες επισκεπτών και πιθανόν μελλοντικών επισκεπτών με διάφορες στάσεις αντιλήψεις, προσδοκίες και συμπεριφορές απέναντι στους πολιτιστικούς οργανισμούς 13. Σε αυτήν την νέα εποχή, το κύριο στοιχείο είναι η συμμετοχή και η ύπαρξη νέων τρόπων επικοινωνίας μεταξύ των οργανισμών και του κοινού με σκοπό τη διάδοση του πολιτισμού αλλά και την εξοικείωση του κοινού με τη λειτουργία και δράση των πολιτιστικών οργανισμών και κατ επέκταση, την οικοδόμηση μιας διαλεκτικής σχέσης. Διαδραστικά κιόσκια και σταθμοί πληροφόρησης, οθόνες αφής και εφαρμογές πολυμέσων, πρωτότυπες θεματικές εγκαταστάσεις, φορητά βοηθήματα παλάμης, ρομποτικά βοηθήματα για αλληλεπίδραση με συνθετικούς χαρακτήρες, διαδικτυακοί τόποι που εφαρμόζουν μεθόδους «εξατομικευμένης» επίσκεψης, εξελιγμένα εικονικά περιβάλλοντα εμβύθισης με συστήματα αφής αλλά και εκθέματα επαυξημένης και μεικτής πραγματικότητας όπου ο ψηφιακός κόσμος συνυπάρχει με τον πραγματικό είναι μερικά από τα είδη των ψηφιακών εμπειριών που αποφοιτούν από τα ερευνητικά εργαστήρια και βρίσκουν εφαρμογή σε πολιτιστικούς οργανισμούς 14. Όλα αυτά τα τεχνολογικά διαδραστικά μέσα μπορούν να προβάλλουν τις πολλαπλές λειτουργίες των αντικειμένων και να αναβαθμίσουν την ερμηνεία και την προβολή τους. Επίσης συμβάλλουν στην ενεργητική 12 Οικονόμου, Μ., (2003), «Μουσείο Αποθήκη ή Ζωντανός Οργανισμός; Μουσειολογικοί Προβληματισμοί και Ζητήματα», Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, σελ Βλάχου, Έλια, (1997), «Επικοινωνώντας με τους επισκέπτες: Δύσκολη δουλειά αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει (και στην Ελλάδα)» Πρακτικά διεθνούς συμποσίου Η Μουσειολογία στον 20 ο αιώνα: Θεωρεία και πράξη, Θεσσαλονίκη, σελ Ρούσσου, Μαρία, (2006), «Οι τάσεις στο χώρο των νέων τεχνολογιών για την έρευνα και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς» Τετράδια μουσειολογίας, 3, σελ

18 συμμετοχή του χρήστη και στη βιωματική μάθηση συμπληρώνοντας τον παραδοσιακό συμβατικό τρόπο επίσκεψης σε έναν πολιτιστικό οργανισμό. Οι νέες τεχνολογίες και οι εφαρμογές τους στον τομέα του πολιτισμού συμβάλλουν ενεργά στην προστασία και διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω διαφόρων μεθόδων, όπως η ψηφιοποίηση, και ενισχύουν την υλοποίηση του οράματος για την ενοποίηση του ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος με τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Επίσης, με τη χρήση των νέων τεχνολογιών αλλάζει δραστικά ο τρόπος που καταγράφεται, αποθηκεύεται, ανακτάται και προβάλλεται η πληροφορία, παρέχοντας υπηρεσίες που καλύπτουν μια ευρεία γκάμα χρηστών, όπως φοιτητές ερευνητές, τουρίστες, άτομα με ειδικές ανάγκες κ.ά. Οι νέες τεχνολογίες έχουν τη δυνατότητα να απευθύνονται σε ένα κοινό, το οποίο διαφορετικά δεν θα έφτανε στην επιθυμητή εμπειρία της επί τόπου επίσκεψης σε έναν οργανισμό. Η τεχνολογία βοηθά στην «απελευθέρωση από τις δεσμεύσεις που εγγενώς έθεταν μέχρι σήμερα τα ίδια τα αντικείμενα της πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτόχρονα επιτρέπει την ευχερέστερη διάδοση της πολιτιστικής κληρονομίας. Ως αποτέλεσμα, τα ίδια τα μνημεία αποκτούν νέα μη υλική υπόσταση. Αυτή απαιτεί ιδιαίτερο χειρισμό ενώ παράλληλα λειτουργεί ως εν δυνάμει αφετηρία για νέες εμπειρίες και βιώματα» 15. Επιπλέον, τα νέα μέσα προσφέρουν νέες δυνατότητες σύνδεσης του πολιτισμού με την παιδεία, τον τουρισμό και κατ επέκταση με την οικονομία κάθε χώρας. Οι νέες τεχνολογίες με τη σωστή διαχείριση και προβολή του περιεχομένου, μπορεί να συντελέσουν ακόμα και στη διεύρυνση του αγοραστικού κοινού των πολιτιστικών οργανισμών γιατί είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές, άμεσες και διαδραστικές κάνοντας μια επίσκεψη μοναδική εμπειρία ψυχαγωγίας και μάθησης. Μια άλλη σημαντική εφαρμογή των νέων τεχνολογιών λαμβάνει χώρα σε διαχειριστικές και διοικητικές διαδικασίες ενός πολιτιστικού οργανισμού, όπως η 15 Μπούνια, Αλεξάνδρα, Νικονάνου, Νίκη, Οικονόμου, Μαρία (επιμ.) Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας (2004): «Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς: Διαχείριση Εκπαίδευση Επικοινωνία» Αθήνα: Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, 2008, σελ

19 μισθοδοσία, το πωλητήριο, το σύστημα εισιτηρίων και η επικοινωνία μεταξύ του ίδιου του προσωπικού αλλά και εκτός του οργανισμού με άλλες υπηρεσίες 16. Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας έχει φτάσει σε κάθε γωνιά της γης. Το συνεχώς αναπτυσσόμενο με ραγδαίους ρυθμούς διαδίκτυο επιτρέπει την εμφάνιση νέων προϊόντων και υπηρεσιών σε μια παγκόσμια κλίμακα αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ανάγκη για διαπολιτισμικό χειρισμό ποικίλων ζητημάτων. Μέσω της κοινωνικής δικτύωσης, οι επισκέπτες μπορούν να αποκτήσουν φωνή και να δώσουν ερμηνεία, να καθορίσουν τη σημασία των ψηφιακών συλλογών, καθώς έχουν τη δυνατότητα να συλλέξουν, να επιλέξουν και να ερμηνεύσουν τα αντικείμενα. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Bowen, Benett και Johnson 17, οι πολιτιστικοί οργανισμοί διεθνώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για τους παρακάτω λόγους: Άμεση ενημέρωση: γνωστοποίηση των δραστηριοτήτων τους σε παγκόσμια κλίμακα και προσέλκυση επισκεπτών (RSS feeds). Αμφίδρομη επικοινωνία: άμεση και ανέξοδη επικοινωνία όσων εμπλέκονται με τον πολιτιστικό οργανισμό (μέσα κι έξω από αυτόν) και δημιουργία ομάδων επισκεπτών με σημείο αναφοράς τον οργανισμό και τις δραστηριότητές του (RSS feeds, blogs, fora, κοινωνική δικτύωση μέσω Facebook, myspace). 16 Οικονόμου, Μ., (2003), «Μουσείο Αποθήκη ή Ζωντανός Οργανισμός; Μουσειολογικοί Προβληματισμοί και Ζητήματα», Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, σελ Καβακλή, Ε. και Μπακογιάννη, Σ. (2002), «Αξιολόγηση Ευχρηστίας Δικτυακών Τόπων Μουσείων: Αποτελέσματα Έρευνας στους Φοιτητές του Τ.Π.Τ.Ε.», στο Δασκαλοπούλου, Σοφία, Μπούνια, Αλεξάνδρα, Νικονάνου, Νίκη, Μπακογιάννη, Σοφία (επιμ.) Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας (2002): «Μουσείο, Επικοινωνία & Νέες Τεχνολογίες» Μυτιλήνη: Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Πανεπιστημίου Αιγαίου, σελ Διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 17/01/11 19

20 Δημιουργία νέων υπηρεσιών: εικονικές ξεναγήσεις σε εκθέσεις και πρόσβαση σε υλικό που δεν εκτίθεται, διατήρηση αρχείου παλιότερων εκθέσεων, παροχή πρόσβασης στις συλλογές από μακριά για ερευνητικούς σκοπούς, βάσεις δεδομένων με πληροφορίες για τις συλλογές. Δημιουργία μιας ουσιαστικής και μόνιμης σχέσης με τους επισκέπτες: εμπλοκή των επισκεπτών με δραστηριότητες του οργανισμού, καταγραφή προσωπικών εντυπώσεων που μπορούν να τις δημοσιεύουν (RSS feeds, blogs, fora, κοινωνική δικτύωση μέσω Facebook, myspace, youtube, flickr, del.icio.us, videoblogs, comments, tagging κ.ά). Η χρήση των νέων τεχνολογιών όμως πρέπει να τηρεί κάποιους πρακτικούς κανόνες ευχρηστίας και αξιοπιστίας που θα κάνουν αυτή την τεχνολογία κατάλληλη για το χώρο του πολιτισμού. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι η ύπαρξη της διεπιστημονικότητας. Η συντήρηση του λογισμικού και των συσκευών από ειδικευμένο προσωπικό, το τεκμηριωμένο και επιστημονικά άρτιο περιεχόμενο, η εύρεση της χρυσής τομής μεταξύ της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας που ξεφεύγουν από την «ψυχρή» ηλεκτρονική αισθητική είναι μερικές από τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται. Επίσης, η χρήση της τεχνολογίας δεν θα πρέπει να απομακρύνει το ενδιαφέρον των επισκεπτών από τα εκθέματα. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η επίδραση των νέων τεχνολογιών είναι καθοριστική και κάποιες φορές δραματική, αποσπώντας συχνά την προσοχή των επισκεπτών από το ίδιο το έκθεμα 18. Η πληροφορία πρέπει να έχει τον κύριο ρόλο και όχι το μέσο που την προβάλλει. Επίσης, θα πρέπει οι νέες τεχνολογίες να μην αποξενώνουν τους επισκέπτες που δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτές. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί ως κύριοι φορείς του πολιτιστικού και ιστορικού περιεχομένου οφείλουν να πάρουν τη θέση τους στο σύγχρονο ψηφιακό τοπίο που τους θέλει να ανταγωνίζονται για τον ποιοτικό χρόνο των επισκεπτών τους. Ο 18 Οικονόμου, Μ., (2004), «Νέες Τεχνολογίες στα Μουσεία: Εργαλείο, τροχοπέδη ή συρμός;», ηλεκτρονικό Περιοδικό Μουσειολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 1. Διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 31/05/10 20

21 ψηφιακός κόσμος εισάγει μια σειρά προκλήσεων που αυξάνουν ιλιγγιωδώς με βάση τον ρυθμό που επιβάλλουν οι τεχνολογικές εξελίξεις. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί οφείλουν αν ανταποκριθούν στη δυναμική που δημιουργείται και να προσφέρουν στο κοινό τους νέες μοναδικές πολιτιστικές, ερευνητικές, εκπαιδευτικές εμπειρίες λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τους το ζήτημα των πραγματικών και εικονικών αντικειμένων όπως το έθεσε ο Nash για τα μουσεία λέγοντας ότι «Τα μουσεία που χρησιμοποιούν διαδραστικά οπτικοακουστικά μέσα δεν πρέπει να προσπαθούν να αντικαταστήσουν τα πρωτότυπα αντικείμενα και την άμεση προσωπική επαφή, αλλά αντίθετα να αποδώσουν με πλούσιο τρόπο το περιβάλλον των αντικειμένων, να προκαλέσουν σκέψη και διάλογο για θέματα σημαντικά για τις αντίστοιχες κοινότητες και να προσεγγίσουν ένα πιο ευρύ κοινό και νέες ομάδες επισκεπτών» Pierre Lévy: Διαδίκτυο και νέες τεχνολογίες Σε αυτό το σημείο, θα γίνει μια προσπάθεια ανάλυσης του φιλοσοφικού έργου του P. Levy στο οποίο πραγματεύονται ζητήματα σχετικά με το θέμα της συγκεκριμένης μελέτης. Ο κυβερνοχώρος, οι νέες τεχνολογίες και η επιρροή τους στη διαμόρφωση της κοινωνίας είναι τα κύρια σημεία που αναλύονται παρακάτω. Ο P. Levy μας βλέπει να κινούμαστε προς μια οικονομία που είναι βασισμένη στις πληροφορίες που διακινούνται μεταξύ των ανθρώπων, δηλαδή προς μια κοινωνική οικονομία. Η δυνητική πραγματικότητα, το δυνητικό, είναι αυτό που υπάρχει εν δυνάμει. Είναι μια διαφορετικότητα που εξελίσσεται, που αλλάζει τις ροές της κοινωνίας, όχι μόνο στην πολιτική ή στη οικονομία αλλά και στο ίδιο το ανθρώπινο γίγνεσθαι. Ο P. Levy αντιλαμβάνεται τη δυνητικότητα ως μια θετική δύναμη, σαν μια δυνατότητα ανύψωσης της σκέψης του ανθρώπου, σαν μια δυνατότητα επικοινωνίας και απεδαφικοποίησης της κοινωνίας. Ο P. Levy ουσιαστικά μιλάει στο 19 όπως αναφέρεται στο Οικονόμου, Μ., (2003), «Μουσείο Αποθήκη ή Ζωντανός Οργανισμός; Μουσειολογικοί Προβληματισμοί και Ζητήματα», Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, σελ

22 έργο του για μια νέα ιστορική ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού και πιστεύει ότι πρέπει να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες του διαδικτύου για την ανάταση και την καταξίωση της κοινωνίας. Το διαδίκτυο δεν είναι μια απλή ψηφιοποίηση δεδομένων, αλλά μια δυνητική κοινωνία με ένα νέο τρόπο σκέψης. Αυτή η νέα ιστορική ανάπτυξη είναι ήδη εδώ κυρίως λόγω της δημιουργίας νέων τρόπων επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης νέων συλλογικοτήτων. Σήμερα, μια ομάδα ανθρώπων μπορεί πια να συγκροτήσει, με τη μεσολάβηση του διαδικτύου και των Η/Υ μια δυνητική κοινότητα, πέρα και πάνω από τον χωροχρόνο. Μπορούν δηλαδή τα μέλη της ομάδας να μετέχουν σε ένα κοινό χώρο για ένα κοινό σκοπό, χωρίς να μοιράζονται ένα κοινό γεωγραφικό τόπο και χρόνο. Χαρακτηριστική είναι η λειτουργία των κειμένων σ αυτήν την νέα ιστορική ανάπτυξη, μια και το κείμενο από τη φύση του είναι δυνητικό γιατί μπορεί να μεταφραστεί, αντιγραφεί, ψηφιοποιηθεί, εκδοθεί και ερμηνευτεί με διαφόρους τρόπους. Η ερμηνεία ενός κειμένου μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο. Η υποκειμενικότητα του αναγνώστη, δηλαδή η νοημοσύνη του, είναι αυτή που δημιουργεί νόημα σε καθεμία ανάγνωση ενός κειμένου. Το νόημα του κάθε κειμένου είναι εν ενεργεία υπαρκτό και εμφανίζεται ακριβώς την ώρα της ανάγνωσης. Επίσης το νόημα ενός κειμένου συμπληρώνεται από τη σκέψη μας σε άλλα κείμενα, εικόνες, σύμβολα, αισθήματα. Η υποκειμενικότητα του καθενός μας δηλαδή είναι αυτή που συγκροτεί νέα νοήματα. Το κείμενο είναι δυνητικό, είναι αυτό που μας ενεργοποιεί κάθε φορά πτυχές του διανοητικού μας πεδίου. Σύμφωνα με τον P. Levy «το ψηφιοποιημένο κείμενο είναι η απελευθέρωση των δυνατοτήτων του κειμένου» 20. Το μέσον, το εργαλείο για αυτήν την απελευθέρωση είναι ο υπολογιστής, ή μάλλον ένα δίκτυο συνδεδεμένων υπολογιστών. Ο υπολογιστής που είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο δεν είναι ένα απλό μηχάνημα, μια νεκρή μηχανή. Παίρνει ζωή από την πληροφορία του διαδικτύου. Το ψηφιοποιημένο κείμενο μέσα από τον υπολογιστή και τον κυβερνοχώρο, είναι ένα κείμενο που μπορεί να βρεθεί και να υπάρξει παντού και συγχρόνως, που μπορεί να ξεδιπλωθεί και να μεταμορφωθεί. Το κείμενο της οθόνης είναι ένα υπέρ κείμενο που χαρακτηρίζεται από την αλληλεπίδραση και 20 Lévy P., (1999), «Δυνητική πραγματικότητα», Αθήνα: Eκδόσεις Κριτική, σελ

23 συγκροτείται από κόμβους διασύνδεσης (κείμενο, μουσική, κινούμενες εικόνες, βίντεο κ.ά.). Συνεπώς δεν υπάρχει ένα οριστικό στατικό κείμενο που ο αναγνώστης έχει στα χέρια του και το διαβάζει. Ένα ψηφιακό κείμενο επιτρέπει νέους τρόπους συλλογικής ανάγνωσης και επέκτασης του. Στο διαδίκτυο ενδυναμώνεται η επικοινωνία των ανθρώπων και αναπτύσσονται τεράστιες δυνατότητες ατομικής ανάγνωσης κειμένων, σχολιασμού, επαύξησης και σύνδεσης της πληροφορίας με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται τα εν ενεργεία νοήματα και να αναπτύσσεται η συλλογική νοημοσύνη της κοινωνίας. Σύμφωνα με τον P. Levy το υπερκείμενο είναι «μια συλλογή πληροφοριών πολλαπλών τύπων, οργανωμένη σε δίκτυο ταχείας και άμεσης πλοήγησης» 21. Σε αυτό το απεδαφικοποιημένο περιβάλλον, σε αυτό το ταξίδι του ψηφιοποιημένου κειμένου και της πληροφορίας, το διαδίκτυο λειτουργεί ως ένωση όλων αυτών των εδαφών, όλων αυτών των πληροφοριών άρα και ως συλλογική γνώση, σκέψη αλλά και μνήμη στα πλαίσια μιας κοινωνίας η οποία θα λειτουργεί με ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία. Ο P. Levy μας προκαλεί να μην αφήσουμε το διαδίκτυο και την επερχόμενη δυνητική πραγματικότητα να συμβάλλει στην αλλοτρίωσή μας αλλά να χρησιμοποιήσουμε αυτό το εργαλείο ως πρόταγμα για τον ανθρωπισμό και τη γνώση. Ο P. Levy επιμένει ότι είμαστε στην αρχή μιας ιστορικής πολιτιστικής αλλαγής του μεγέθους της Αναγέννησης. Όμως δεν είναι ουτοπιστής. Διατηρεί μια καθαρή ματιά στην πραγματικότητα και στις προκλήσεις της σε οποιαδήποτε αλλαγή έρχεται. Αυτό που προκύπτει είναι ένα ξεχωριστό βλέμμα για τη δυνητική πραγματικότητα. 21 Lévy P., (1999), «Δυνητική πραγματικότητα», Αθήνα: Eκδόσεις Κριτική, σελ

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ψηφιοποίηση πολιτιστικής κληρονομίας Ψηφιοποίηση είναι η διαδικασία μετατροπής ενός φυσικού αντικειμένου σε ένα ηλεκτρονικό αντίγραφό του 22, δηλαδή το πέρασμα από τον αναλογικό στον ψηφιακό κόσμο. Η ψηφιοποίηση είναι σήμερα καθοριστικός παράγοντας για την επιβίωση και την ενίσχυση της ιστορίας, του πολιτισμού, της επιστήμης και όλων των στοιχείων που καθορίζουν την καλούμενη συλλογική και εξελισσόμενη μνήμη των διαφόρων κοινωνιών, εθνοτήτων, λαών Οφέλη, προβληματισμοί και ζητήματα ψηφιοποίησης Η ψηφιοποίηση είναι αναμφισβήτητα ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστούν ζητήματα διατήρησης 24 και πρόσβασης της πολιτιστικής 22 Δημητριάδης, Σ., Πομπορτσής, Α., και Τριανταφύλλου, Ε., 2003 «Τεχνολογία Πολυμέσων Θεωρία και πράξη», Εκδόσεις Τζιόλας, σελ Εργαστήριο Ψηφιακών Συστημάτων και Επεξεργασίας Ψηφιακών Μέσων, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (2005) «Οδηγός Καλών Πρακτικών για την Ψηφιοποίηση και την Μακροπρόθεσμη Διατήρηση Πολιτιστικού Περιεχομένου: Πρακτικές Οδηγίες και Καλές Πρακτικές», Πάτρα: Εργαστήριο Πληροφοριακών Συστημάτων Υψηλών Επιδόσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών, σελ. 7. Διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 8/1/11 24 Conway, Paul, «Archival Preservation: Definitions for Improving and Training», Restaurator, 10, σελ. 51. Ο Paul Conway προσφέρει ένα τριμερή ορισμό, ο οποίος αποδίδει περιληπτικά τις σύγχρονες απόψεις για τη διατήρηση: Η διατήρηση του αρχειακού υλικού συγκροτείται από την απόκτηση, οργάνωση και καταμερισμό των πόρων (ανθρώπινων, φυσικών, χρηματικών) με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η επαρκής προστασία των ιστορικών και πολιτιστικών πληροφοριών με διηνεκή αξία καθώς και η πρόσβαση σ αυτές για τις σύγχρονες και μελλοντικές γενιές. Η διατήρηση του αρχειακού υλικού περιλαμβάνει το σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών, διαδικασιών και μεθόδων, οι οποίες από κοινού συντελούν στην πρόληψη περαιτέρω φθορών ή ανανεώνουν τη δυνατότητα χρήσης επιλεγμένων ομάδων κοινού. Για να είναι αποτελεσματικότερη η διατήρηση του αρχειακού υλικού απαιτείται να προηγείται ο σχεδιασμός από την εφαρμογή και οι δραστηριότητες πρόληψης να έχουν προτεραιότητα σε σχέση με τις δραστηριότητες αποκατάστασης. 24

25 κληρονομιάς στο χρόνο καθώς εξασφαλίζει τη μακροζωία των ψηφιακών αντιγράφων και περισώζει την πολύτιμη πληροφορία που φέρουν τα πρωτότυπα. Η ψηφιοποίηση αποτελεί ουσιαστικό και αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας και της προόδου, μετατρέποντας υλικά και άυλα πολιτισμικά αγαθά σε ψηφιακά υποκατάστατα. Η ψηφιακή τεχνολογία αντέχει πολλαπλές και παράλληλες χρήσεις που δε θα ήταν δυνατές αν το αντικείμενο ήταν αποθηκευμένο σε κάποια αναλογική μορφή. Επίσης, με την ψηφιοποίηση αποφεύγεται η χρήση των αυθεντικών αγαθών με αποτέλεσμα να περιορίζονται οι φθορές 25 και οι αλλοιώσεις που μπορούν να προκληθούν από τη συχνή χρήση και από ανθρώπινο σφάλμα. Με την ψηφιοποίηση αναδεικνύονται και δεν αποσιωπούνται οι πληροφορίες που φέρουν τα πολιτιστικά αγαθά, καθώς τα καθιστά προσβάσιμα σε ένα διευρυμένο κοινό προάγοντας την καθολική γνώση, τη μελέτη, την έρευνα, την εκπαίδευση, την ιστορία και τον πολιτισμό. Οι ψηφιακές συλλογές είναι προσβάσιμες από πληροφοριακά συστήματα και προσπελάσιμες πολύ πιο γρήγορα και εύκολα από τους χρήστες και το προσωπικό. Επιπλέον, η ψηφιακή τεχνολογία δεν αντικαθιστά την αίσθηση και την αξία του αυθεντικού, απλώς επαυξάνει τη δυνατότητα πρόσβασης σε αυτό. Οι 25 Οι αιτίες φθοράς των πρωτοτύπων χωρίζονται σε εσωτερικές και εξωτερικές. Οι εσωτερικές είναι συνδεδεμένες με «εγγενείς παράγοντες φθοράς» και αναφέρονται στην αυτοκαταστροφή που προέρχεται από χημικές ουσίες που εισάγονται κατά την διαδικασία παραγωγής και από τα υλικά που χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη. Οι εξωτερικές αιτίες περιλαμβάνουν παράγοντες που συνδέονται με το περιβάλλον, δηλαδή τη θερμοκρασία, τη σχετική υγρασία, το φως και το σκοτάδι, με την ατμοσφαιρική μόλυνση μέσω των αερίων και των στερεών σωματιδίων (σκόνη), με τη βιολογική φθορά υλικών οργανικής προέλευσης που δημιουργούν μούχλα και μύκητες, με τις καταστροφές όπως φωτιά, πλημμύρα και σεισμός, με την παραβίαση της ασφάλειας που περιλαμβάνει εμπρησμό, βανδαλισμό και κλοπή καθώς και με την κακομεταχείριση και την κακή διαχείριση από τους χρήστες και το προσωπικό. Σκεπαστιανού, Μαρία, (2003), «Διατήρηση τεκμηρίων βιβλιοθηκών και αρχείων.», Τυποφιλία, Θεσσαλονίκη, σελ.34. Λαμπρόπουλος Β.Ν. (2003), «Περιβάλλον μνημείων, μουσείων και αρχαιολογικών χώρων», Αθήνα. Παυλογεωργάτος Γ. (2008), «Διατήρηση της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς», Αθήνα: Εκδόσεις Β. Γκιούρδας, (3η έκδοση). 25

26 αναγνώστες ενός ψηφιοποιημένου κειμένου που έχει υποστεί την κατάλληλη διαδικασία οπτικής ανάγνωσης (Optical Character Reader), έχουν τη δυνατότητα να αναζητήσουν συγκεκριμένες πληροφορίες μέσα σ αυτό, ερευνώντας τη χρήση της γλώσσας, κάνοντας συνδυασµό λέξεων και φράσεων, γρήγορα και µε πολύ μεγάλη ακρίβεια, µε τη βοήθεια του κατάλληλου λογισµικού 26. Ο διαμοιρασμός των συλλογών μεταξύ φορέων είναι άλλο ένα πλεονέκτημα της ψηφιοποίησης αφού η μεταφορά γίνεται χωρίς κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία και χωρίς κίνδυνο καταστροφής. Επίσης λόγω της ψηφιοποίησης μια συλλογή έχει τη δυνατότητα προβολής της μέσω διαφόρων ειδών ψηφιακών εφαρμογών (εκπαιδευτικές ενημερωτικές ερευνητικές κ.ά.) παρέχοντας παράλληλα τη δυνατότητα στο κοινό μιας ελεύθερης διάδρασης με το αντικείμενο. Επιπλέον, η προβολή των πολιτιστικών αγαθών βοηθάει στην οικονομική ανάπτυξη του κράτους σε αγορές όπως η εκπαίδευση και ο τουρισμός γι αυτό και παρατηρείται σε πολλές χώρες ένας μεγάλος και διαρκώς αυξανόμενος αριθμός έργων και εθνικών προγραμμάτων που έχουν στόχο την ψηφιοποίηση πολιτιστικών αγαθών 27. Εκτός από τα σημαντικά οφέλη της ψηφιοποίησης, υπάρχουν και μια σειρά από ζητήματα και προβλήματα που δεν έχουν ξεπεραστεί ακόμα και βρίσκονται υπό συνεχή έρευνα στον επιστημονικό χώρο. Η επιλογή του υλικού προς ψηφιοποίηση βάση κριτηρίων είναι μια αναγκαία διαδικασία καθώς η ψηφιοποίηση όλης της συλλογής δημιουργεί προβλήματα αποθήκευσης εξαιτίας του μεγάλου όγκου δεδομένων που προκύπτει. 26 Φωτεινή Αραβανή, (2004) «Ψηφιακή διατήρηση υλικού», ηλεκτρονικό περιοδικό Μουσειολογία, 1. Διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 10/1/11 27 Εργαστήριο Ψηφιακών Συστημάτων και Επεξεργασίας Ψηφιακών Μέσων, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (2005) «Οδηγός Καλών Πρακτικών για την Ψηφιοποίηση και την Μακροπρόθεσμη Διατήρηση Πολιτιστικού Περιεχομένου: Πρακτικές Οδηγίες και Καλές Πρακτικές», Πάτρα: Εργαστήριο Πληροφοριακών Συστημάτων Υψηλών Επιδόσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών, σελ Διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 8/1/11 26

27 Η ασφάλεια της συλλογής τόσο στην αναλογική όσο και στη ψηφιακή της μορφή είναι μια σημαντική παράμετρος που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Η ψηφιοποίηση είναι μια διαδικασία που στοχεύει στην προστασία και στη διατήρηση των πολιτιστικών αγαθών για αυτό πρέπει να διασφαλίζει τη φυσική τους ακεραιότητα. Επίσης, όσο η τεχνολογία εξελίσσεται τα μέσα αποθήκευσης και οι τύποι των αρχείων αλλάζουν, γεγονός που δημιουργεί έναν έντονο προβληματισμό για την διατήρηση των ψηφιακών αντιγράφων. Επιπρόσθετα, η προβολή μιας ψηφιοποιημένης συλλογής θέτει το ζήτημα της ασφάλειας του περιεχομένου και των πνευματικών δικαιωμάτων του κατόχου της. Επιπλέον, σημαντικοί είναι οι προβληματισμοί σχετικά με τον τρόπο παρουσίασης μιας ψηφιοποιημένης συλλογής καθώς τίθενται σοβαρά ζητήματα ερμηνείας, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας και τεχνολογίας. Τέλος, η τεκμηρίωση της ψηφιοποιημένης συλλογής είναι ένα άλλο ζήτημα μείζονος σημασίας καθώς η καταγραφή και η διαλειτουργικότητα των μεταδεδομένων σχετίζεται με την ανάκτηση και τον διαμοιρασμό των πληροφοριών της συλλογής. Η ύπαρξη των ψηφιακών συλλογών στη δυναμική του παγκόσμιου ιστού προάγει τον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και της γνώσης καθώς διαμορφώνει έναν ενιαίο χώρο πληροφόρησης χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς. Χαρακτηριστικά, στις αρχές του Lund αναφέρεται ότι «Η πολιτιστική κληρονομιά και οι πηγές επιστημονικής γνώσης είναι ένας μοναδικός δημόσιος πλούτος που διαμορφώνει τη συλλογική και αναπτυσσόμενη μνήμη των πολιτισμών µας και παρέχει µία σταθερή βάση ανάπτυξης της βιομηχανίας του ψηφιακού περιεχομένου σε µία κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας» Εργαστήριο Ψηφιακών Συστημάτων και Επεξεργασίας Ψηφιακών Μέσων, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (2005) «Οδηγός Καλών Πρακτικών για την Ψηφιοποίηση και την Μακροπρόθεσμη Διατήρηση Πολιτιστικού Περιεχομένου: Πρακτικές Οδηγίες και Καλές Πρακτικές», Πάτρα: Εργαστήριο Πληροφοριακών Συστημάτων Υψηλών Επιδόσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών, σελ. 8. Διαθέσιμο από: τελευταία επίσκεψη 8/1/11 27

28 2.2 Αρχές του Lund Στις 4 Απριλίου του 2001 στο Lund της Σουηδίας, στο πλαίσιο της σουηδικής προεδρίας, συναντήθηκαν εκπρόσωποι και ειδικοί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από κάθε κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε στόχο να συζητήσουν το συντονισµό και τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας στα έργα ψηφιοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το αποτέλεσμα της συνάντησης ήταν η υιοθέτηση ενός συνόλου από γενικές αρχές οι οποίες πρέπει να διέπουν τις δημόσιες δράσεις ψηφιοποίησης και το συντονισµό τους. Οι αρχές αυτές ονομάστηκαν «Αρχές του Lund» και από αυτές προέκυψε το «Σχέδιο Δράσης του Lund» το οποίο περιέχει µια σειρά ενεργειών που πρέπει να ακολουθούν τα κράτη µέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, µε σκοπό τη βελτίωση της ψηφιοποίησης στον ευρωπαϊκό χώρο 29. Τα κύρια συμπεράσματα του Lund για τα κράτη μέλη ήταν: Η υλοποίηση πρακτικών δραστηριοτήτων συντονισμού από εκπροσώπους των κρατών μελών όπως η δημιουργία μιας μόνιμης ιστοσελίδας με σκοπό την επικοινωνία μέσω συζητήσεων και ανταλλαγής απόψεων. Η προβολή πολιτικών και προγραμμάτων ψηφιοποίησης κάθε χώρας προκειμένου και γίνουν ανταλλαγές συναφών εμπειριών και δεξιοτήτων με σκοπό τη δημιουργία ενός μηχανισμού προώθησης καλών πρακτικών. Η καλλιέργεια και η ανάπτυξη του benchmarking 30 μεταξύ των κρατών μελών για πρακτικές ψηφιοποίησης με σκοπό την ενίσχυση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας. Η συνεργασία για την προβολή και την πρόσβαση σε μια ενιαία ευρωπαϊκή ψηφιακή πολιτιστική και επιστημονική κληρονομιά. 29 Good Practices Handbook, edited by the Minerva Working Group 6. Version 1.3. (Εγχειρίδιο Ορθής Πρακτικής, έκδοση της Ομάδας Εργασίας Minerva 6. Έκδοση 1.3.), March 2004 Διαθέσιμο από: m τελευταία επίσκεψη 10/1/11 30 Συγκριτική μέθοδος παρακολούθησης και αξιολόγησης 28

29 2.3 Η αλυσίδα της ψηφιοποίησης Η διαδικασία της ψηφιοποίησης χαρακτηρίζεται σαν μια αλυσίδα που αποτελείται από 10 κρίκους. Κάθε κρίκος είναι και ένα αναπόσπαστο στάδιο που απαιτεί ιδιαίτερη σημασία και προσοχή για να μην σπάσει η αλυσίδα. Στις επόμενες σελίδες γίνεται μια σύντομη αλλά ουσιώδης περιγραφή των πιο σημαντικών ζητημάτων που περιλαμβάνει κάθε στάδιο σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία και τους οδηγούς καλών πρακτικών της ψηφιοποίησης Σχεδιασμός έργου ψηφιοποίησης Ο σχεδιασμός είναι το πρώτο βήμα σε κάθε έργο ψηφιοποίησης. Ο χρόνος που επενδύεται στον όσο το δυνατόν πιο λεπτομερή και πλήρη σχεδιασμό ενός έργου είναι βέβαιο ότι θα αποδώσει καρπούς κατά την εκτέλεσή του. Κάθε έργο ψηφιοποίησης πρέπει να διαθέτει σαφώς καθορισμένους και ρεαλιστικούς στόχους σε σχέση με τους πόρους του οργανισμού, οι οποίοι συνίσταται να υπάρχουν και εγγράφως γιατί καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη διαχείριση του έργου, τα μεταδεδομένα, την προβολή του έργου κ.ά. Επίσης η σωστή διαχείριση των πόρων που περιγράφονται στον παρακάτω πίνακα είναι βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του έργου. Προσωπικό διαχείρισης του έργου Προσωπικό για την ψηφιοποίηση Προσωπικό Υλικό Προσωπικό για την τεκμηρίωση Τεχνικοί / Προγραμματιστές Ερευνητές / Συντηρητές Ειδικοί στα πνευματικά δικαιώματα Νομικοί σύμβουλοι Σταθμοί εργασίας Εξυπηρετητές Σαρωτές Ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές Συσκευές ανάγνωσης φιλμ και μαγνητικών μέσων Συσκευές προετοιμασίας και ανάγνωσης ηχητικών 29

30 τεκμηρίων Λειτουργικό σύστημα Εφαρμογές επεξεργασίας εικόνας Εφαρμογές διαχείρισης μεταδεδομένων Εφαρμογές βάσεων δεδομένων Λογισμικό Αποθηκευτικά μέσα Δικτυακή υποδομή Αναλώσιμα Διαχειριστικές ανάγκες Εφαρμογές αναζήτησης Εφαρμογές εξυπηρετητή ιστού Εφαρμογές εξυπηρετητή εξυπηρετούμενου (server client) Ειδικές εφαρμογές Σκληροί δίσκοι Συσκευές δικτυακής αποθήκευσης Οπτικά αποθηκευτικά μέσα Μαγνητικά αποθηκευτικά μέσα Καλώδια Κάρτες δικτύου Διακόπτες (switches) Δρομολογητές (routers) Γραφική ύλη Μελάνια εκτυπωτών Φωτισμός (εξοπλισμός φωτισμού για τις συσκευές ψηφιακής αποτύπωσης) Μέσα για αποθήκευση και για αντίγραφα ασφαλείας Προετοιμασία προσφορών Αναζήτηση και επίτευξη συνεργασιών Δημοσιότητα και διάχυση Αποφάσεις για τις προδιαγραφές των παραδοτέων Σχεδιασμός της ροής εργασιών Επίβλεψη του προσωπικού Διασφάλιση ποιότητας Πίνακας 1 : Πόροι για έργα ψηφιοποίησης 30

31 Σε περίπτωση που ο φορέας δεν μπορεί να καλύψει εσωτερικά τους αναγκαίους πόρους για το έργο είναι απαραίτητη η ανάθεση εργασιών σε τρίτους. Αυτή μπορεί να έχει ποικίλες μορφές, όπως σύμβαση με κάποια εταιρία, πρόσληψη ενός συμβούλου ή συνεργασία με άλλο φορέα. Σε αυτόν τον πρώτο κρίκο της αλυσίδας της ψηφιοποίησης θα πρέπει να γίνει μια έρευνα αναζήτησης παρόμοιων έργων για παραδειγματισμό, μια ρεαλιστική εκτίμηση του όγκου δουλειάς και του χρόνου και ένα εναλλακτικό πλάνο σε περίπτωση προβλημάτων. Επίσης θα πρέπει να οριστούν τα πρότυπα μεταδεδομένων και ο τρόπος ονοματοδοσίας των αρχείων, να γίνει ο έλεγχος για τα πνευματικά δικαιώματα καθώς και ο σχεδιασμός διατήρησης των ψηφιακών αντικειμένων Επιλογή Περιεχομένου Λόγω του μεγάλου όγκου πληροφοριών που έχει ένας φορέας δεν είναι εφικτή η ψηφιοποίηση όλων των αντικειμένων με αποτέλεσμα τη δημιουργία κριτηρίων για την επιλογή του περιεχομένου. Τα κριτήρια αυτά ποικίλουν ανάλογα µε τους στόχους του έργου, την κατάσταση και την ανάγκη διατήρησης των αντικειμένων, νομικά θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, τη σπουδαιότητα και σπανιότητα των τεκμηρίων, τις τεχνικές δυσκολίες, τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των μεταδεδομένων που τα συνοδεύουν καθώς και την ύπαρξη άλλων ψηφιακών αναπαραστάσεων. Επίσης οι ανάγκες των χρηστών και οι μελλοντικές χρήσεις των ψηφιακών αντικειμένων σε διαδικτυακά περιβάλλοντα θα πρέπει να κατευθύνουν τη διαδικασία επιλογής του περιεχομένου. Τα κριτήρια επιλογής καλό είναι να είναι σαφή και να έχουν προκύψει μετά από συζήτηση και συμφωνία από όλα τα εμπλεκόμενα μέλη πριν από την τελική επιλογή και τη διαδικασία της ψηφιοποίησης. 31