Ο μύθος του Φιλοκτήτη και οι τραγικοί ποιητές του 5 ου και 4 ου αιώνα π.χ.

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ο μύθος του Φιλοκτήτη και οι τραγικοί ποιητές του 5 ου και 4 ου αιώνα π.χ."

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Ο μύθος του Φιλοκτήτη και οι τραγικοί ποιητές του 5 ου και 4 ου αιώνα π.χ. Ελένη Καλογεροπούλου Α.Μ. 23 Διπλωματική Εργασία (Μ.Δ.Ε.) Τριμελής Επιτροπή: 1) ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, Καθηγητής (επιβλέπων) 2) DIANA HAAS, Καθηγήτρια 3) ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΣΙΤΣΙΡΙΔΗΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Πάτρα 2009

2 Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Θ. Κ. Στεφανόπουλο, τον κύριο Τσιτσιρίδη, την κυρία Diana Haas και τον κύριο Martin Kreeb για την πολύπλευρη και σημαντική βοήθεια, τις παρατηρήσεις και την πολύπλευρη υποστήριξη. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τη γραμματεία του τμήματος και ιδιαίτερα την κυρία Ρένα Βασιλοπούλου και την κυρία Δώρα Μανιά

3 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή.3 Κεφάλαιο Ι: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΚΤΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ.8 Κεφάλαιο ΙΙ. Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΤΟΥ ΦΙΛΟΚΤΗΤΗ Α. Ο Φιλοκτήτης του Ασχύλου.. 11 Β. Ο Φιλοκτήτης του Ευριπίδη 17 Γ. Ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή...23 Δ. Φιλοκτήτης εν Τροία 27 Ε. Οι Ελάσσονες τραγικοί...28 Κεφάλαιο ΙΙΙ. Ο ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ Α. Γενικές παρατηρήσεις.30 Β. Το δραματικό κείμενο του Σοφοκλή...35 Κεφάλαιο ΙV. ΕΙΔΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΟΝ ΦΙΛΟΚΤΗΤΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ Α. Οι καινοτομίες του Σοφοκλή στο Φιλοκτήτη..62 Β. Ο χρησμός του Έλενου 64 Γ. Ο Οδυσσέας και η αποτυχία της πλεκτάνης...68 Δ. Ο Φιλοκτήτης, ο Ηρακλής, ο Νεοπτόλεμος. Ζητήματα πατρότητας..69 Κεφάλαιο V. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 Εισαγωγή Στην παρούσα εργασία στόχος μας είναι να προσεγγίσουμε το μύθο του Φιλοκτήτη στη δραματική μορφή του. Για το σκοπό αυτό θα αξιοποιήσουμε κατά το δυνατόν τις μαρτυρίες αναφορικά με την επική παράδοση, όπως μας σώζονται από πολύ μεταγενέστερες πηγές. Η σχέση ανάμεσα στο έπος και το δράμα είναι πολυεπίπεδη και πολύσημη ανάμεσα σ αυτά τα δύο διακριτά είδη, που λειτουργούν κάποιες φορές σαν συγκοινωνούντα δοχεία, υπάρχει ένα μαγνητικό πεδίο, μια κλίμακα αλληλεπίδρασης που κυμαίνεται από την έλξη ως την άπωση. Η σχέση έπους και δράματος, όπως και η σχέση ανάμεσα στο μύθο και την κοινωνία, την πολιτική πραγματικότητα μέσα στην οποία δημιουργήθηκε, δεν θα μπορούσε να εξαντληθεί στο πλαίσιο μιας διπλωματικής εργασίας. Η δραματοποίηση ενός μύθου συχνά λειτουργεί ανταγωνιστικά ή και ειρωνικά ως προς το μυθικό «πρότυπό» του. Η διαφορά δεν εξαντλείται στα αφηγηματικά μέσα, πολύ συχνά μια τέτοια διαφοροποίηση στη σφαίρα της αφήγησης αφήνει να διαφανεί μια μετατόπιση στη σφαίρα της κοσμοθεωρίας. Η «ανταγωνιστική» φύση της αρχαίας ελληνικής ποίησης 1 έχει τις ρίζες της στην ίδια την κοινωνία που τη γέννησε, μέσα στo πλαίσιο, στo οποίo το άτομο αγωνιζόταν να πάρει τη θέση του στο κοινωνικό σύνολο, αλλά και να διαχωριστεί από αυτό. Ο πόλεμος ήταν ίσως το πρώτο, αλλά σίγουρα όχι το μόνο πεδίο άσκησης του ευγενούς ή μη ανταγωνισμού. Ο ραψωδός, στον οποίο αποδίδονταν αρχικά οι ρόλοι του ιστορικού, του φιλοσόφου και του παιδαγωγού 2, έπρεπε να αποδείξει την υπεροχή του έναντι των αντιπάλων του. Η υπεροχή κρινόταν με βάση μια σειρά από θεσπισμένα και προαποφασισμένα κριτήρια, ενώ η διαμάχη ανάμεσα στο παραδοσιακό και το καινοτόμο ήταν διαρκώς παρούσα και στη διάθεση του καθένα να την επικαλεστεί 3. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πολυάριθμες εκδοχές κάθε μύθου ένα μυθικό σώμα από αντιμαχόμενες αφηγήσεις. Το έπος εντασσόταν σε αγωνιστικά πλαίσια, αργότερα η τραγωδία, το σατυρικό δράμα, η κωμωδία, ο διθύραμβος, διαγωνίζονταν 1 Griffith (1990) «All societies contain some measure of this impulse towards individual self-assertion and competition; but among the Greeks from the earliest times it seems to have been exceptionally strong. In this contest-system, the arts (mousikê), and poetry in particular, comprised a very popular and prestigious arena of competition, and it is hardly an exaggeration to say that most Greek poetry, from the time of Homer and Hesiod to that of Euripides, was composed for performance in an explicitly or implicitly agonistic context. In this respect, it is fundamentally different from most Roman, and most later European, poetry», σ Οι χαρακτηρισμοί αυτοί αποδίδονταν στον ποιητή γενικότερα. Η έντονη αμφισβήτησή τους οφείλεται στην άνοδο της ρητορικής και της σοφιστικής, την ανάπτυξη της ιστοριογραφίας και της φιλοσοφίας. Ο Πλάτων, ο μεγάλος αμφισβητίας της ποιητικής δημιουργίας, ανήκει στους πρώτους που θέλησαν να διαχωρίσουν την ποιητική δημιουργία από τη φιλοσοφική σκέψη και αμφισβήτησαν τη δυνατότητα του ποιητικού λόγου να εκφέρει αληθείς προτάσεις για τη ζωή. 3 Αυτή η διαμάχη που δραματοποιείται συχνά από την αριστοφανική κωμωδία

5 τουλάχιστον μία φορά το χρόνο και οι κανόνες ήταν τυπικοί, και είχαν καθολική ισχύ 4. Κατά κανόνα πριν ή μετά την παγίωση του αριθμού των υποκριτών και των χορευτών, οι αριθμοί αυτοί ήταν δεσμευτικοί για όλους τους συμμετέχοντες. Και αυτό είναι λογικό, χωρίς κάποια τυπικά στοιχεία η σύγκριση δεν θα ήταν εφικτή. Και οι τρεις μεγάλοι τραγικοί ασχολήθηκαν με το μύθο του Φιλοκτήτη, αν και μόνο στην περίπτωση του Σοφοκλή σώζεται ολόκληρη η τραγωδία. Για τις τραγωδίες του Αισχύλου και του Ευριπίδη αρκούμαστε σε έναν αριθμό αποσπασμάτων και φυσικά στη σύγκριση που έγραψε ο Δίων ο Χρυσόστομος καθώς και ειδικά για τον Ευριπίδη σε μια παράφραση του ευριπίδειου προλόγου από τον ίδιο συγγραφέα. Αν και θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτά που σώζονται δεν είναι λίγα σε σύγκριση με τον αριθμό των τραγωδιών που έχουν φτάσει σε μας ως απλές αναφορές ο Δίων αποδεικνύεται πολύ πιο μεροληπτικός απ ότι θα ελπίζαμε: αναλύει με συγκριτικά μεγαλύτερη λεπτομέρεια τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή η κριτική του εστιάζει περισσότερο στους χαρακτήρες και το ύφος και δεν αναφέρεται στην εξέλιξη της πλοκής. Για το λόγο αυτό παραμένουν ανοιχτά ερωτήματα (όπως π.χ. με ποιο τρόπο τελείωνε η ευριπίδεια τραγωδία, αν γινόταν χρήση της μηχανής, ποιοι ήταν οι άλλοι χαρακτήρες ή χαρακτήρας στην τραγωδία του Αισχύλου κλπ.). Όμως, όπως το θέτει ο Kieffer: «handicapped as we are by Dio s defects, we still learn much that is fruitful about the lost plays» 5. Κεντρικό σημείο της έρευνάς μας είναι καταρχήν η περιγραφή των τριών τραγωδιών και στη συνέχεια η σύγκριση ανάμεσα στις τρεις τραγικές εκδοχές του Φιλοκτήτη από τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη και τον Σοφοκλή. Μια τέτοια σύγκριση όμως μοιραία περιορίζεται σε μερικά μόνο συγκρίσιμα μεγέθη: ο χώρος, ο χρόνος, η δράση, οι χαρακτήρες, οι δραματικές συγκρούσεις, οι θεματικές. Μεγάλο μέρος αυτής της συζήτησης αναγκαστικά στηρίζεται στην εικασία. Ο Φιλοκτήτης του Αισχύλου όπως και του Ευριπίδη δεν σώζονται παρά αποσπασματικά η πλοκή, που με μεγαλύτερη ή μικρότερη πιθανότητα μπορεί να ανασυντεθεί, αποτελεί το κόκαλο και όχι το μεδούλι της δραματικής τέχνης. Η επιτομή, όσο πλήρης και αν είναι, θα είναι πάντα κάτι άλλο από το πρωτότυπο ένα σχόλιο, μια ερμηνεία, ένας περιορισμός των πιθανών σημασιών υπό το πρίσμα ενός και μόνο παρατηρητή, την αντικειμενικότητα του οποίου δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε. Ο Δίων από την Προύσα, ο αποκαλούμενος και Χρυσόστομος, γράφει μια σύγκριση των τριών τραγωδιών έχοντας μπροστά του και τα τρία δραματικά κείμενα. Εμείς σήμερα έχουμε στα χέρια μας μόνο τον 4 Η αύξηση του αριθμού των υποκριτών και των χορευτών, που αποδίδεται στον Σοφοκλή, συνέβη μία φορά, ήταν ένα κορυφαίο σημείο στην εξέλιξη του δράματος και ο λόγος που προκάλεσε τόσο έντονη εντύπωση είναι ακριβώς ότι το μόνο άλλο ιστορικό προηγούμενο του ήταν η ίδια η δημιουργία του δράματος από τον Θέσπη. Πρβ. Lesky (1972), σσ , Kieffer (1942), σ

6 Φιλοκτήτη του Σοφοκλή. Ό,τι απομένει από τις άλλες δύο τραγωδίες είναι σκόρπιοι στίχοι που επιβίωσαν σχεδόν κατά τύχη, ίχνη αυτού που κάποτε υπήρξε μια ολοκληρωμένη τραγωδία, αποτυπώματα που η τραγωδία αυτή άφησε στις σκέψεις των άλλων. Ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή, απλώς και μόνο επειδή σώζεται ολόκληρος, εγείρει έναν αριθμό από ερωτήματα, μια σειρά από αντικρουόμενες απόψεις, που περιέχουν ισάριθμες θεωρίες του δράματος. Επιβάλλεται επομένως να τοποθετηθεί μέσα στα πλαίσια της δραματικής του τέχνης, σ αυτήν την ευθεία ή τεθλασμένη δεν έχει σημασία γραμμή που συνδέει το πρώτο με το τελευταίο έργο ενός δημιουργού. Για τους λόγους αυτούς η αναφορά στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή θα αγγίξει περιοχές μη συγκρίσιμες με τις τραγωδίες των δύο άλλων τραγικών. Στην περίπτωσή του, όπως και σε κάθε σωζόμενη τραγωδία, δεν εικάζουμε, αλλά κάποια πράγματα τα γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Η διαφορά αυτή μεταθέτει αυτόματα το πεδίο της ερευνητικής διαμάχης στην ερμηνευτική προσέγγιση, την επένδυση της (λίγο έως πολύ) δεδομένης πράξης με το νοηματικό της βάρος. Κάτι που αποδεικνύεται από το εύρος και τη θεματική της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Η απουσία αναφοράς ή ο περιορισμός της θεματικής μας μόνο σε αυτό που μπορεί να γίνει αντικείμενο σύγκρισης θα μείωνε σημαντικά τους ορίζοντες αυτής της εργασίας. Η εισαγωγή του Νεοπτόλεμου, για να φέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, αυτή η σοφόκλεια απάντηση στο πρόβλημα της επανένταξης και της κοινωνικής αποκατάστασης του Φιλοκτήτη, χρήζει περεταίρω ανάλυσης. Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης επιστημονικής συζήτησης έχει θέσει το ερώτημα κατά πόσον ο Φιλοκτήτης είναι τελικά ο «πρωταγωνιστής» του δράματος. Μια τέτοια συζήτηση, όμως, προϋποθέτει έναν, εισαγωγικό έστω, προβληματισμό γύρω από τη φύση του σοφόκλειου ήρωα. Όπως είναι φυσικό, μια τέτοια συζήτηση δεν έχει το αντίστοιχό της στον Αισχύλο ή τον Ευριπίδη, στους οποίους ο τρόπος σχεδίασης του χαρακτήρα αλλά και ο ρόλος που αυτός διαδραματίζει, διαφέρουν σημαντικά. Η δομή που ακολουθήσαμε προκύπτει από αυτήν την ιδιαιτερότητα. Στο πρώτο κεφάλαιο τοποθετούνται οι παρατηρήσεις που σχετίζονται με την επική παράδοση του μύθου. Το κεφάλαιο αυτό, όπως είναι φυσικό, έχει πολύ μικρότερη έκταση. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια απόπειρα να παρουσιαστεί το διαθέσιμο υλικό από τις αποσπασματικά σωζόμενες τραγωδίες με θέμα τον Φιλοκτήτη. Ακολουθήθηκε χρονολογική σειρά με πρώτο τον Αισχύλο, δεύτερο τον Ευριπίδη και για λόγους πληρότητας τον Σοφοκλή. Στην σχετική με τον Σοφοκλή ενότητα παραθέσαμε μια περίληψη της δράσης καθώς και μια σειρά από εισαγωγικές παρατηρήσεις, που κινούνται στο ίδιο πλαίσιο με τις υπόλοιπες τραγωδίες. Ο βασικός λόγος για αυτήν την επιλογή ήταν, όπως ήδη είπαμε, η επίτευξη της - 6 -

7 ομοιογένειας και της πληρότητας. Οι παρατηρήσεις παραμένουν σε ένα εισαγωγικό επίπεδο για να αποφευχθούν κατά το δυνατόν οι επαναλήψεις. Στη συνέχεια και με συνοπτικό τρόπο παρουσιάζονται οι υπόλοιπες τραγικές εκδοχές του μύθου του Φιλοκτήτη για τις οποίες γνωρίζουμε. Το τρίτο όπως και το τέταρτο κεφάλαιο ασχολείται αποκλειστικά με τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή. Μετά από μια παράγραφο με γενικές παρατηρήσεις σε σχέση με το έργο και την εποχή στην οποία γράφτηκε, ακολουθεί μια προσεκτική ανάγνωση του κειμένου που μας σώζεται. Η ανάγνωση αυτή έχει ως βασικό στόχο να θέσει, ακολουθώντας τη δομή της τραγωδίας, τα κομβικά ερωτήματα, που κατά καιρούς έχουν απασχολήσει την κριτική. Στο κεφάλαιο αυτό βασικός στόχος δεν είναι η εξάντληση κάθε ζητήματος που προκύπτει σε σχέση με την ερμηνεία του κειμένου, αλλά η παρακολούθηση της δράσης του έργου, όπως αυτή εκτυλίσσεται στο χρόνο. Τα ζητήματα που κρίναμε ότι ήταν κομβικά αναλύονται με περισσότερη λεπτομέρεια στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Εκεί τοποθετούνται οι βασικές αντιγνωμίες της κριτικής σε σχέση με τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή. Όπως προκύπτει από την παραπάνω σχηματική παρουσίαση της δομής, δεν θα ήταν δυνατόν να οδηγηθούμε σε αμιγώς συμπερασματικό κεφάλαιο με την αυστηρή έννοια του όρου. Στη θέση αυτού τοποθετείται μια σύγκριση ανάμεσα στους τρεις τραγικούς που εξετάσαμε, που παραμένει κατ ανάγκην σε επίπεδο δομής, και μια ανακεφαλαίωση των επί μέρους συμπερασμάτων του κάθε κεφαλαίου ξεχωριστά. Η τοποθέτηση της τραγωδίας στο σύνολο του έργου του δραματουργού είναι μία από τις μεθόδους προσέγγισης της τραγωδίας ή της τέχνης στο σύνολό της. Μια άλλη μέθοδος είναι η αντιπαράθεσή της με άλλες ομότεχνων δημιουργών και η ένταξή της στο προφορικό μυθικό σώμα, μέσα στο οποίο ανήκει, από το οποίο γονιμοποιείται και το οποίο έρχεται να ερμηνεύσει, να μεταγράψει, να ανατρέψει. Μια τρίτη είναι η κατανόηση του κοινωνικού φαινομένου, της παροδικής ή μονιμότερης συνθήκης εντός της οποίας δημιουργήθηκε και δημιουργείται κάθε έργο τέχνης παντού και πάντοτε. Και φυσικά, υπάρχει το ίδιο το έργο, η αφετηρία και η τελείωση, η αρχή και το τέλος κάθε στοχασμού γύρω από αυτό. Μονομερώς, καμία από τις παραπάνω μεθόδους δεν είναι επαρκής. Αυτό που απαιτείται είναι η ταυτόχρονη και παράλληλη συνεξέταση όλων αυτών των παραγόντων, ώστε να επιτευχθεί ο τελικός στόχος: η όσο το δυνατόν πληρέστερη περιγραφή και κατανόηση του φαινομένου που είναι η κάθε τραγωδία ξεχωριστά, η περιγραφή και κατανόηση αυτής της τραγωδίας συγκεκριμένα, μια ανάγνωση που ακόμα κι αν δεν είναι στην πραγματικότητα τελική, αγωνίζεται απεγνωσμένα να γίνει

8 Κεφάλαιο Ι. Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΚΤΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ Ο μύθος του Φιλοκτήτη ανήκει σ εκείνη την κατηγορία μύθων που περιφερειακά μόνο αναφέρονται στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Στην Ιλιάδα (Ομ., Ιλ. Β ) το όνομά του εμφανίζεται στον κατάλογο των πλοίων. Αναφέρεται εκεί ότι ο Φιλοκτήτης συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο με επτά πλοία (718-9 Φιλοκτήτης ἦρχεν [ ] ἑπτὰ νεῶν), το καθένα από τα οποία είχε επανδρωθεί με πενήντα εμπειροπόλεμους τοξότες (718-9 πεντήκοντα [ ] τόξων). Η περιοχή που εξουσίαζε, η Μαγνησία, εκτείνεται από την Μηθώνην και την Θαυμακίην έως την Μελίβοιαν και την Ὀλιζῶνα. Αλλά, όπως μας πληροφορεί ο ποιητής, ο Φιλοκτήτης βρισκόταν στη Λήμνο, όπου τον εγκατέλειψαν οι Αχαιοί, υπομένοντας φοβερές οδύνες από το δάγκωμα ενός υδρόβιου φιδιού, ενός ὕδρου (Ομ., Ιλ. Β 723). Δεν γίνεται σαφές αν το φίδι τον δάγκωσε στη Λήμνο ή σε κάποιο άλλο γειτονικό νησί, όπως συμβαίνει στην τραγική εκδοχή του μύθου (όπου αναφέρεται ότι ο Φιλοκτήτης πληγώθηκε στο νησί Χρύση), και μεταφέρθηκε εκεί εκ των υστέρων. Ο στόλος που βρισκόταν υπό την κυριαρχία του, σύμφωνα πάντα με την Ιλιάδα, δεν πήγε στην Τροία ακυβέρνητος, αλλά ακολούθησε τον Μέδονα, τον νόθο γιο του Οιλέα. Στην Οδύσσεια ο Φιλοκτήτης κατονομάζεται δύο φορές: ο Νέστωρ πληροφορεί τον Τηλέμαχο ότι επέστρεψε με ασφάλεια στην πατρίδα του (Ομ., Οδ. γ 190 εὖ δὲ Φιλοκτήτην, Ποιάντιον ἀγλαὸν υἱόν) και ο Οδυσσέας αναφέρει στους Φαίακες ότι ήταν φημισμένος τοξότης (Ομ., Οδ. η 219 οἶος δή με Φιλοκτήτης ἀπεκαίνυτο τόξῳ). Οι πηγές μας αναφορικά με την υπόλοιπη επική παράδοση είναι πολύ μεταγενέστερες. Τα Κύπρια Έπη, που αποδίδονται στον Στασίνο τον Κύπριο (αρχές του 8 ου αιώνα π.χ.) και η Μικρή Ιλιάδα, που με μεγαλύτερη αβεβαιότητα αποδίδεται 6 στον Λέσχη από τη Μυτιλήνη (γύρω στο 700 π.χ.), μας σώζονται σε μορφή επιτομής της Χρηστομάθειας του Πρόκλου (5 ος αιώνας μ.χ.), όπως μεταγράφηκε τον 9 ο αιώνα μ.χ. από τον πατριάρχη Φώτιο στη Βιβλιοθήκη του. Ήδη ανάμεσα στα πρωτότυπα έπη και την επιτομή τους από τον Πρόκλο μεσολαβούν αρκετοί αιώνες. Στους αιώνες αυτούς τοποθετείται η γέννηση και η διαμόρφωση της τραγωδίας (που είναι παραπάνω από πιθανό ότι επηρέασε ή και επιβλήθηκε στην παράδοση του έπους), η σταδιακή μεταμόρφωση του θεατρικού χώρου και η 6 Ως συνθέτες της Μικρής Ιλιάδας αναφέρονται επίσης οι: Θεστορίδης από την Φώκαια, Κιναίθων, Διόδωρος από της Ερύθρες και φυσικά ο ίδιος ο Όμηρος. Βλ. Martin Drury (1989), σ

9 μετεξέλιξη της θεατρικής πράξης και της αφήγησης που οδήγησε στους Λατίνους ποιητές και το ρωμαϊκό μίμο. Τα Κύπρια Έπη αφηγούνται τα γεγονότα που προηγούνται της Ιλιάδας και αναφέρονται πολύ συνοπτικά στην ιστορία του Φιλοκτήτη. Το σημείο του μύθου όπου εστιάζουν τα Κύπρια Έπη είναι η εγκατάλειψη του Φιλοκτήτη και όχι η επαναφορά του στο ελληνικό στρατόπεδο. Μαθαίνουμε ότι στο δρόμο για την Τροία ο ελληνικός στρατός σταμάτησε στο νησί που ονομάζεται Τένεδος και κατά τη διάρκεια του φαγητού (Κύπρια, εὐωχουμένων/ αὐτῶν) ένα φίδι δάγκωσε τον Φιλοκτήτη στο πόδι. Και σ αυτήν την εκδοχή το νησί όπου εγκαταλείπεται για εννέα χρόνια ο Φιλοκτήτης είναι η Λήμνος και το φίδι που ευθύνεται για την πληγή στο πόδι χαρακτηρίζεται, όπως και στην Ιλιάδα, ὕδρος. Ο λόγος για τον οποίο οι Έλληνες εγκατέλειψαν τον Φιλοκτήτη στην Λήμνο γίνεται σαφέστερος η πληγή του χαρακτηρίζεται δύσοσμη. Δεν μαθαίνουμε τίποτα για τον τρόπο με τον οποίο πείστηκε ο Φιλοκτήτης να βοηθήσει τους Έλληνες, ούτε αν η βοήθειά του αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση του Τρωικού πολέμου. Στη Μικρή Ιλιάδα έχουμε μια αναλυτικότερη περιγραφή της επιστροφής του Φιλοκτήτη στον ελληνικό στρατό. Η ιστορία τοποθετείται τον δέκατο χρόνο του τρωικού πολέμου, αμέσως μετά την κρίση για τα όπλα του Αχιλλέα και την αυτοκτονία του Αίαντα. Πληροφορούμαστε ότι ο Οδυσσέας απάγει τον μάντη Έλενο, και, σύμφωνα με την προφητεία του, ο Διομήδης ο συνήθης συνεργός του Οδυσσέα στην Ιλιάδα φέρνει τον Φιλοκτήτη στην Τροία. Ο Φιλοκτήτης θεραπεύεται από τον Μαχάονα, τον γιο του Ασκληπιού, σκοτώνει τον Πάρι σε μονομαχία και η Ελένη παντρεύεται τον Δηίφοβο. Μόνο τότε ο Οδυσσέας πηγαίνει στη Σκύρο για να φέρει τον Νεοπτόλεμο, και του αποδίδει τα όπλα του πατέρα του. Η απόδοση των όπλων του Αχιλλέα στον νόμιμο κληρονόμο τους είναι ένα ζήτημα που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια στο κεφάλαιο που ασχολείται με την τραγωδία του Σοφοκλή. Προκύπτει επομένως, με βάση τα στοιχεία που έχουμε, ότι η επική παράδοση όσον αφορά στο μύθο του Φιλοκτήτη δεν ακολουθεί ενιαία προσέγγιση. Το περίφημο τόξο του Απόλλωνα, για παράδειγμα, που μέσω της ηρωικής φιλίας με τον Ηρακλή έφτασε στα χέρια του Φιλοκτήτη, αυτό το τόξο που στο Σοφοκλή παίζει τόσο σημαντικό ρόλο ώστε ο Taplin να σχολιάσει ότι πρόκειται για «[ ]the most integrally incorporated of all material objects in the Greek tragedy we have» 7, δεν αναφέρεται καν στην Ιλιάδα. Ο Φιλοκτήτης εκεί χαρακτηρίζεται απλώς τοξότης. Στα Κύπρια Έπη ο χαρακτηρισμός του τοξότη απουσιάζει εντελώς και στη 7 Oliver Taplin ( ), σελ

10 Μικρή Ιλιάδα πληροφορούμαστε απλώς ότι ο Φιλοκτήτης σκοτώνει τον Πάρη σε μονομαχία, κάτι που υποδεικνύει, αλλά δεν αποδεικνύει τη χρήση του τόξου. Στις περιπτώσεις αυτές, δυστυχώς, δεν μπορούμε να συναγάγουμε ασφαλή συμπεράσματα. Ο χρησμός του Έλενου, που συσχετίζει την άλωση της Τροίας με την έλευση του Φιλοκτήτη, αναφέρεται ρητά μόνο στη Μικρή Ιλιάδα. Ενώ στην Ιλιάδα, ακόμα κι αν θεωρηθούν γνήσιοι οι στίχοι (τάχα δὲ μνήσεσθαι ἔμελλον/ Ἀργεῖοι παρὰ νηυσὶ Φιλοκτήταο ἄνακτος) 8, δεν προκύπτει αυτός ο συσχετισμός. Αυτό δεν ισχύει σε καμία περίπτωση για την τραγωδία, στην οποία ο χρησμός του Έλενου είναι ο μοχλός που θέτει σε κίνηση την επιστροφή του Φιλοκτήτη στο ελληνικό στράτευμα και όπου η παρουσία του Φιλοκτήτη στην Τροία θεωρείται απολύτως απαραίτητη προϋπόθεση για την αίσια για τους Έλληνες λήξη του τρωικού πολέμου. Η εγκατάλειψη του Φιλοκτήτη στη Λήμνο στο έπος δεν αποκτάει τη συναισθηματική βαρύτητα που θα της αποδώσει η τραγωδία. Η Λήμνος εξάλλου αντίθετα με ό,τι ισχύει στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή θεωρείται κατοικημένο νησί, όπου ο Φιλοκτήτης μπορεί να βρει ανάπαυση και θεραπεία. Το ίδιο ισχύει και για την επανένταξή του ήρωα στον ελληνικό στρατό. Στην Μικρή Ιλιάδα το μοναδικό από τα έπη που εξετάζουμε εδώ, που αναφέρεται στο συγκεκριμένο σημείο του μύθου πληροφορούμαστε απλώς ότι ο Διομήδης φέρνει τον Φιλοκτήτη στην Τροία (212-3). Δεν μαθαίνουμε αν ο Φιλοκτήτης πήγε με τη θέλησή του ή όχι, αν ένιωθε πικρία για την παραμονή του στη Λήμνο, αν θεωρούσε τους Έλληνες υπεύθυνους για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε. Ακόμα περισσότερο δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την πραγματική σύνθεση του ποιήματος, και για το λόγο αυτό τα συμπεράσματά μας δεν μπορούν παρά να είναι επισφαλή. 8 Βλ. Erbse (1969). (Scholia Graeca in Homeri Iliadem (scholia vetera) Β. 724a, 1-3 Ariston. ἔνθ' ὅ γε κεῖτ' ἀχέων <τάχα δὲ μνήσεσθαι ἔμελλον>: ὅτι Ζηνόδοτος τοῦτον καὶ τὸν ἑξῆς ἠθέτηκεν. ἀναγκαῖον δέ ἐστι γνῶναι ὅτι ὕστερον ἀνεκομίσθη ἐκ Λήμνου ὁ Φιλοκτήτης. A), σ

11 Κεφάλαιο II. Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΤΟΥ ΦΙΛΟΚΤΗΤΗ Α. Ο Φιλοκτήτης του Αισχύλου Ο Φιλοκτήτης του Αισχύλου, η πρώτη από τις τραγωδίες που θα εξετάσουμε, σώζεται σε αποσπασματική μορφή. Τα ελάχιστα αποσπάσματα που διαθέτουμε (TrGF R) δυστυχώς δεν μας επιτρέπουν να οδηγηθούμε σε ασφαλή συμπεράσματα. Περισσότερα στοιχεία αντλούμε από τον 52 ο Λόγο του Δίωνα του Χρυσοστόμου, μια σύγκριση ανάμεσα στις τρεις τραγωδίες με θέμα τον μύθο του Φιλοκτήτη με τίτλο περί Αισχύλου και Σοφοκλέους και Ευριπίδου ή περί των Φιλοκτήτου τόξων. Ο Jebb 9 τοποθετεί το έργο περίπου στα 471 π.χ. ή και νωρίτερα, σ αυτήν την περίοδο πάντως της αισχύλειας δραματουργίας που δεν έχει ακόμα υιοθετήσει τον τρίτο υποκριτή (πριν δηλαδή από τη δεκαετία π.χ. που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην πρώτη εμφάνιση του Σοφοκλή και την Ορέστεια του Αισχύλου, στην οποία τοποθετείται η εμφάνιση του τρίτου υποκριτή 10 ). Ο Calder 11 προτείνει μια πιο πρώιμη χρονολόγηση, ανάμεσα στο 484 και το 473 π.χ.. Ο Jouan 12 αντίθετα τοποθετεί την τραγωδία γύρω στα 470 π.χ.. Στην πραγματικότητα όμως δεν διαθέτουμε τα απαιτούμενα στοιχεία ώστε να χρονολογήσουμε με ακρίβεια την πρώτη παράσταση του Φιλοκτήτη του Αισχύλου. Δεν γνωρίζουμε σε ποια τριλογία εντασσόταν, εάν επρόκειτο για τριλογία με ενιαίο θέμα ή για μεμονωμένες τραγωδίες. Δεν γνωρίζουμε ακόμα ποια θέση κατέλαβε ο ποιητής στους δραματικούς αγώνες. Ο χώρος της δράσης στον Φιλοκτήτη του Αισχύλου είναι, όπως και στις υπόλοιπες τραγωδίες, το νησί της Λήμνου. Η χρονική στιγμή στην οποία τοποθετείται η έναρξη του έργου είναι ο δέκατος χρόνος του τρωικού πολέμου. Ο Αισχύλος δραματοποιεί την άφιξη του Οδυσσέα στο κατοικημένο νησί της Λήμνου και την επιτυχημένη προσπάθειά του να οδηγήσει τον Φιλοκτήτη έξω από τα τείχη του Ιλίου. Τα δραματικά πρόσωπα του έργου που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ο Φιλοκτήτης και ο Οδυσσέας. Πρέπει βέβαια να σημειώσουμε ότι είναι μάλλον απίθανο η τραγωδία του Αισχύλου να είχε μόνο δύο ήρωες (δεν πρέπει να συγχέουμε τους ήρωες με τους υποκριτές). Κάτι τέτοιο θα ήταν μια αδιανόητη πρωτοτυπία, όχι μόνο για τον Αισχύλο, 9 Jebb ( ), «The Philoctetes of Euripides was produced in 431 B.C., some forty years or more, perhaps, after that of Aeschylus», σ. xv. 10 Calder (1970), Calder (1970), σ Jouan (2002), σ. 272, υπσμ

12 αλλά για ολόκληρη την αρχαία ελληνική τραγωδία. Η εισαγωγή του Οδυσσέα στη θέση του Διομήδη της Μικρής Ιλιάδας αποδίδεται στον Αισχύλο (Δίων 52.5 ἐπεί τοι καὶ τὸν Ὀδυσσέα εἰσῆγε). Πρόκειται για ουσιώδη μετάπλαση του μύθου που οξύνει τη δραματική σύγκρουση. Στο παρελθόν υπήρξε διαμάχη αναφορικά με τα δραματικά πρόσωπα στον Φιλοκτήτη του Αισχύλου. Ένα παπυρικό απόσπασμα (P.Oxy Fr.5 13 ) που θεωρήθηκε ότι αναγράφει την υπόθεση 14 του έργου, περιελάμβανε το όνομα του Νεοπτόλεμου 15. Χάρη στη θέση που είχε στο συγκεκριμένο απόσπασμα, θεωρήθηκε ότι αυτός ήταν και ο πρώτος ομιλητής του έργου. Η Στέλλα Κοσσυφοπούλου 16 όμως απέδειξε βάσει της θέσης των ονομάτων ότι πιθανότατα δεν πρόκειται για κατάλογο προσώπων που αναγράφει τους χαρακτήρες του έργου. Ο Lesky 17 αναφέρει: «η Στέλλα Κοσσυφοπούλου όμως υπέδειξε τη δυνατότητα μιας συμπλήρωσης, που τονίζει ακριβώς της απουσία αυτού του προσώπου από το έργο του Αισχύλου». Ο Νεοπτόλεμος λοιπόν πρέπει να αποκλειστεί. Εξάλλου ο Δίων (52.15) αναφέρει την εισαγωγή του Νεοπτόλεμου ως καινοτομία του Σοφοκλή συγκεκριμένα. Αν ο ήρωας έπαιζε οποιοδήποτε ρόλο στον Φιλοκτήτη του Αισχύλου, θα έπρεπε να το είχε σχολιάσει. Μια δεύτερη υπόθεση είναι ότι ο Οδυσσέας ή η Αθηνά εμφανίζονταν στον πρόλογο του έργου 18. Ο Οδυσσέας όμως πρέπει να αποκλειστεί με βάση το σχόλιο στον πρώτο στίχο του Φιλοκτήτη του Σοφοκλή που δεν αναφέρει τον Αισχύλο (καὶ παρὰ τούτῳ προλογίζει Ὀδυσσεὺς καθὰ καὶ/ παρ' Εὐριπίδῃ). Ο Jouan αποκλείει την εμφάνιση της Αθηνάς 19. Το απόσπασμα 249 R (Σπερχειὲ ποταμὲ βούνομοί τ' ἐπιστροφαί) αποδίδεται στον Φιλοκτήτη και αν υπήρχε πρόλογος στο έργο θα έπρεπε να εκφέρεται από αυτόν 20. Αυτός ο στίχος παραδίδεται στους Βατράχους (1383) του Αριστοφάνη κατά τη διάρκεια του 13 [ ] ἀδύνατον δ' ἦν τὴν Τροία]ν λημφθῆ(ναι), εἰ μὴ οἱ Ἕλληνες μετεπέ]μποντο ἐκ τῆς Λήμνου τὸν Φ]ι λ ο [κ]τ [ή(την). κεῖται δ' ὁ μῦθος καὶ π]αρ' Εὐριπίδηι. παρὰ Σοφοκλεῖ δὲ Νεο]π τόλεμο(ς) [ ] Φ ι λοκτή(τ ) [ Ὀδυσ]σεύς [ ] [ ] [ ]ω οὗ 14 Calder (1970), σ O Snell (1953), σ. 439 και ο Mette (1955), σσ υποστηρίζουν ότι το παπυρικό απόσπασμα αναγράφει έναν κατάλογο με τους χαρακτήρες που εμφανίζονται στον Φιλοκτήτη του Αισχύλου, και ότι επομένως ο Σοφοκλής δεν ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον Νεοπτόλεμο στον μύθο του Φιλοκτήτη. 16 Κοσσυφοπούλου (1955-6), σ Lesky ( ), σ Για τη σχετική συζήτηση βλ. Calder (1970), σ και Jouan (2002) σ Jouan (2002), σ Για τη σχετική συζήτηση βλ. Calder (1970), σ

13 περίφημου αγώνα ανάμεσα στους ποιητές και έρχεται σαν απάντηση στιχουργικής δεξιοτεχνίας και ποιητικής «βαρύτητας» μετά τον πρώτο στίχο της Μήδειας. Αυτός είναι ο λόγος που θεωρήθηκε ότι υπάρχει πρόλογος στο έργο. Ο Fraenkel όμως παρατήρησε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου απαραίτητο. Ο U. Von Wilamovitz στο βιβλίο του T. von Wilamowitz 21 έγραψε: «Aristophanes mußte und durfte den Anfang einer anderen eindrucksvollen Rede nehmen, wenn die Tragödie mit dem Einzuge des Chores anfing». Στην περίπτωση που η τραγωδία ξεκινούσε με την πάροδο του Χορού, τότε ο Αισχύλος στον πρώτο στίχο της Μήδειας θα απαντούσε με τον δικό του πρώτο στίχο με μετρική αντιστοιχία. Επομένως, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η τραγωδία του Αισχύλου ξεκινούσε με πρόλογο. Για την ακρίβεια, η άποψη που έχει επικρατήσει είναι ότι το έργο ξεκινούσε, όπως οι Πέρσες και οι Ικέτιδες με πάροδο του Χορού. Θεωρήθηκε ότι η τραγωδία του Accius με τίτλο Φιλοκτήτης, που ξεκινάει με πάροδο, είναι πιθανό στο συγκεκριμένο σημείο να ακολουθεί ως πρότυπο την ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου 22. Παραμένει αμφίβολο όμως ποιο πρότυπο ή ποια πρότυπα ακολούθησε ο Accius για να συνθέσει τη δική του τραγωδία. Η κρατούσα άποψη μάλιστα είναι ότι πήρε στοιχεία από διάφορες τραγωδίες όταν συνέθετε τη δική του 23. Ο Χορός αποτελείται από κατοίκους της Λήμνου, γεγονός που ισχύει και για τον Φιλοκτήτη του Ευριπίδη (Δίων, 52.7 ἄμφω γὰρ ἐκ τῶν Λημνίων ἐποίησαν τὸν χορόν). Στην τραγωδία του Αισχύλου όμως πληροφορούνται για πρώτη φορά επί σκηνής τα βάσανα του Φιλοκτήτη. Στην απόπειρα ανασύνθεσης της πλοκής αυτής της τραγωδίας ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά από ειδικά ζητήματα. Καταρχήν δεν είναι δυνατόν να καταλήξουμε ως προς το ποιο ήταν το τρίτο δραματικό πρόσωπο ή αν υπήρχε. Δεύτερον η σύγκριση του Δίωνα δεν παρέχει αρκετές πληροφορίες σχετικά με την κορύφωση και το τέλος της τραγωδίας. Οι στίχοι που διαθέτουμε δεν διευκολύνουν την κατάσταση, αφού οι περισσότεροι αποδίδονται στον ίδιο τον Φιλοκτήτη. Θεωρείται πιο πιθανό ότι το έργο ξεκινούσε με πάροδο του Χορού. Από την πάροδο αυτή δεν σώζεται κανένα απόσπασμα. Γνωρίζουμε από τον Δίωνα ότι είναι η πρώτη φορά που ο Χορός επισκέπτεται τη σπηλιά του Φιλοκτήτη μετά από εννέα χρόνια και ότι ο Αισχύλος, αντίθετα από τον Ευριπίδη, δεν ένιωσε την ανάγκη να βάλει το Χορό να 21 T. v. Wilamowitz (1917), σ Calder (1970). Ο Calder αναφέρει: «Accius tragedy began with a parodos, that is, in the archaic Aeschylean manner. [ ]I see nothing to disprove the opinions of Hermann, Welcker and their followers that Accius original was fundamentally Aeschylean», σσ Calder (1970) σσ

14 απολογηθεί για αυτή την αμέλεια (52.7 ὅτι δὴ τοσούτων ἐτῶν οὔτε προσέλθοιεν πρὸς τὸν Φιλοκτήτην οὔτε βοηθήσειαν οὐδὲν αὐτῶι). Ο Jouan 24 γράφει ότι: «l occasion de sa venue pourrait être de faire savoir au héros qu un navire étranger vient d aborder sur la côte», κάτι τέτοιο όμως, αν και είναι πιθανό, δεν μπορεί να αποδειχθεί. Στο πρώτο επεισόδιο, ο Φιλοκτήτης έβγαινε στη σκηνή και μιλούσε στο Χορό για τις δυστυχίες του, που ο Χορός άκουγε για πρώτη φορά σύμφωνα με τον Δίωνα (52.9 τὸ διηγεῖσθαι πρὸς τὸν χορὸν ὡς ἀγνοοῦντα τὰ περὶ τὴν ἀπόλειψιν τὴν τῶν Ἀχαιῶν καὶ τὰ καθόλου συμβαίνοντα αὐτῷ). Στο σημείο αυτό της τραγωδίας τοποθετούνται τα αποσπάσματα: 249 (Σπερχειὲ ποταμὲ βούνομοί τ' ἐπιστροφαί) αν θεωρήσουμε ότι πρόκειται για τον πρώτο στίχο του πρώτου επεισοδίου 250 (ΦΙΛ. ἔνθ' οὔτε μίμνειν ἄνεμος οὔτ' ἐκπλεῖν ἐᾷ), μια μεταφορική έκφραση που χρησιμοποιείται γι αυτούς που έχουν βρεθεί σε δυσχερή θέση 251 (κρεμάσας <> τόξον πίτυος ἐκ μελανδρύου) και 253 (ΦΙΛ. φαγέδαινα< >, ἥ μου σάρκας ἐσθίει ποδός) ένας στίχος που παραλλάσσει ο Ευριπίδης στον Φιλοκτήτη του (TrGF F 792 φαγέδαιν' ἀεί μου σάρκα θοινᾶται ποδός) αντικαθιστώντας το ἐσθίει με το πιο ποιητικό θοινᾶται. Ο Οδυσσέας δεν θα μπορούσε να μπαίνει παρά στο δεύτερο επεισόδιο και σε κάθε περίπτωση αρχικά τουλάχιστον ο Φιλοκτήτης απουσίαζε. Ο Οδυσσέας, χωρίς να αποκαλύπτει την πραγματική ταυτότητά του 25, εξέθετε στο Χορό το σκοπό της άφιξής του. Ο Δίων αναφέρει ότι ο Φιλοκτήτης δεν αναγνωρίζει τον μισητό εχθρό του (52.5 καὶ οὐδέν γε ἀλλαττούσης τῆς Ἀθηνᾶς προσεδεήθη πρὸς τὸ μὴ γνωσθῆναι ὅστις ἐστὶν ὑπὸ τοῦ Φιλοκτήτου) και ότι δεν προσφέρεται κανένας λόγος για αυτήν την απουσία αναγνώρισης. Αυτό το σχόλιο του Δίωνα γίνεται σε σύγκριση με τον Φιλοκτήτη του Ευριπίδη, όπου ο πολυμήχανος ήρωας δέχεται να αναλάβει την αποστολή της μετάβασης του Φιλοκτήτη στην Τροία, μόνο αφού έχει λάβει τη διαβεβαίωση από την Αθηνά ότι θα τον μεταμφιέσει. Ο Οδυσσέας στη συνέχεια θα εξέθετε την δυσάρεστη εξέλιξη των γεγονότων για τους Αχαιούς, για να κερδίσει την εύνοια και την εμπιστοσύνη του Φιλοκτήτη. Ο Δίων (52.10) λέει συγκεκριμένα: «καὶ τὸ ἀπαγγέλλειν δὲ τὰς τῶν Ἀχαιῶν συμφορὰς καὶ τὸν Ἀγαμέμνονα τεθνηκότα καὶ τὸν Ὀδυσσέα ἐπ' αἰτίαι ὡς οἷόν τε αἰσχίστηι καὶ καθόλου τὸ στράτευμα διεφθαρμένον οὐ μόνον χρήσιμον ὥστε εὐφρᾶναι τὸν Φιλοκτήτην καὶ προσδέξασθαι μᾶλλον τὴν τοῦ Ὀδυσσέως ὁμιλίαν, ἀλλ' οὐδ' ἀπίθανα τρόπον τινὰ διὰ τὸ μῆκος τῆς 24 Jouan (2002), σ Jouan (2002), σ

15 στρατείας καὶ διὰ τὰ συμβεβηκότα οὐ πάλαι κατὰ τὴν ὀργὴν τοῦ Ἀχιλλέως, ὅθ' Ἕκτωρ παρὰ σμικρὸν ἦλθεν ἐμπρῆσαι τὸν ναύσταθμον». Μετά απ αυτήν την αφήγηση ο Φιλοκτήτης πιθανότατα εξέφραζε τη λύπη του για το θάνατο των πιο αγαπημένων του συντρόφων και ίσως προσέφερε στον Οδυσσέα τη φιλοξενία του, όπως συμβαίνει στον Ευριπίδη. Ο Avezzù 26 τοποθετεί στο στάσιμο που ακολουθεί το λυρικό παπυρικό απόσπασμα POxy., 2256, fr 71. Ο Jouan 27 θεωρεί ότι, αν και είναι πιθανό το παπυρικό αυτό απόσπασμα να προέρχεται από τον Φιλοκτήτη του Αισχύλου, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αποδειχθεί: «cela reste du domaine de l hypothèse». Για το συγκεκριμένο απόσπασμα ο Sommerstein 28 αναφέρει: «as Snell and others have noted, this summary of the events leading to the death of Ajax almost certainly does not come from a play about those events themselves;[ ]but other than Women of Salamis and Eumenides, no Aeschylean play we know fits that description». Στο τρίτο επεισόδιο τοποθετείται συνήθως η ξαφνική κρίση του Φιλοκτήτη, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Οδυσσέας έπαιρνε στα χέρια του το τόξο του Φιλοκτήτη. Στο σημείο αυτό τοποθετούνται τα αποσπάσματα 254 (ΦΙΛ. ὦ πούς, ἀφήσω σε;) και 255 (<ΦΙΛ.> ὦ θάνατε παιών, μή μ' ἀτιμάσῃς μολεῖν /μόνος <γὰρ> εἶ σὺ τῶν ἀνηκέστων κακῶν/ ἰατρός, ἄλγος δ' οὐδὲν ἅπτεται νεκροῦ). Από τον Δίωνα γνωρίζουμε ότι ο Οδυσσέας δεν αποκάλυπτε την πραγματική του ταυτότητα στον Φιλοκτήτη μέχρι να έχει στην κατοχή του το τόξο. Από εκεί και πέρα ο Φιλοκτήτης ήταν αναγκασμένος (Δίων, 52.2 τὸ μὲν πλέον ἄκων, τὸ δέ τι καὶ πειθοῖ ἀναγκαίᾳ, ἐπειδὴ τῶν ὅπλων ἐστέρητο 29 ) να πάει στην Τροία. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Οδυσσέας με τη βοήθεια του Χορού έπειθε τον Φιλοκτήτη, κάνοντας έκκληση στα πατριωτικά του αισθήματα και το έργο τελείωνε με μια μεγαλοπρεπή συμφιλίωση 30. Η αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή ο Φιλοκτήτης εξαναγκαζόταν να ακολουθήσει τον Οδυσσέα στην Τροία παρά τη θέλησή του, έχει επίσης διατυπωθεί 31. Τα στοιχεία που διαθέτουμε όμως δεν επιτρέπουν οριστική απάντηση στο συγκεκριμένο ζήτημα, όπως παρατηρεί ο Calder Avezzù (1988), Jouan (2002), σ Sommerstein (2008), σ Ο Olson (1991), o Müller (1997, 2000), ο Jouan (2002), o Kannicht (2004) και ο Collard (2004, 2008) θεωρούν ότι η διόρθωση του Welcker (ἑκών) δεν είναι αναγκαία. 30 Για τη σχετική συζήτηση βλ. Jouan (2002), σ. 276 υπσμ Για τη σχετική συζήτηση βλ. Jouan (2002), σ. 276 υπσμ Calder (1970), σ

16 Η θεοφάνεια στο έργο του Αισχύλου, μια πρόταση που επανέφερε ερωτηματικά ο Calder 33 και υποστήριξε ο Avezzù 34, πρέπει πιθανότατα ν αποκλειστεί. Ο Jouan 35 ισχυρίζεται ότι η εποχή στην οποία τοποθετείται η τραγωδία δεν επιτρέπει τη χρήση deus ex machina και αποκλείει εντελώς αυτήν την πιθανότητα. Βέβαια, η δραματική τεχνική του Αισχύλου δεν λειτουργεί απαγορευτικά στην υπερφυσική επέμβαση, που φυσικά δεν εξαντλείται στη χρήση της μηχανής. Ένα επιπλέον επιχείρημα, ωστόσο, ενάντια στη θεϊκή παρουσία στον Φιλοκτήτη του Αισχύλου, είναι ότι δεν υπάρχει πραγματικά κανένα στοιχείο που να υποδεικνύει την ύπαρξη αυτής ή της άλλης θεότητας και είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι ο Δίων αντιστάθηκε στον πειρασμό να σχολιάσει μια τέτοια ομοιότητα με τον Σοφοκλή. Ο Calder αμφισβητεί την αξιοπιστία του Δίωνα υποστηρίζοτνας ότι δεν αναφέρει ούτε τον «έμπορο» στον Σοφοκλή, όμως είναι σαφές ότι οι δύο περιπτώσεις δεν είναι ανάλογες 36. Ο Δίων αποδίδει στον Φιλοκτήτη του Αισχύλου τα χαρακτηριστικά της μεγαλοπρέπειας στη διαγραφή των χαρακτήρων και της αρχαιοπρέπειας (Δίων, 52.4 ἥ τε γὰρ τοῦ Αἰσχύλου μεγαλοφροσύνη καὶ τὸ ἀρχαῖον). Τονίζει ότι η τόλμη του Αισχύλου ως προς το πνεύμα και την έκφραση είναι χαρακτηριστικά που αρμόζουν στην τραγωδία αλλά και στους μεγάλους ήρωες της εποποιίας (Δίων, 52.4 ἔτι δὲ τὸ αὔθαδες τῆς διανοίας καὶ φράσεως πρέποντα ἐφαίνετο τραγωιδίαι καὶ τοῖς παλαιοῖς ἤθεσι τῶν ἡρώων). Ο Οδυσσέας χαρακτηρίζεται δριμὺς και δόλιος, όπως ταιριάζει στους ήρωες μιας άλλης εποχής χωρίς να χάνει σε μεγαλοπρέπεια και ποιητικό μέγεθος σε βαθμό που να μοιάζει αρχαϊκός (Δίων 52.5, ὥστε τῶι ὄντι ἀρχαῖον ἂν δόξαι παρὰ τοὺς νῦν). Η σύνθεση του έργου αλλά και η παρουσίαση των χαρακτήρων χαρακτηρίζεται στο σύνολό της από απλότητα και μεγαλοπρέπεια (Δίων και ). 33 W. Calder (1970), G. Avezzù (1988), Jouan (2002) «n est guère possible pour une pièce de cette époque», σ Calder (1970), σ Παραπέμπει στον Kieffer (1942), ο οποίος λέει απλώς ότι στην περίπτωση του Σοφοκλή «only the episode with the false merchant is omitted», σ

17 Β. Ο Φιλοκτήτης του Ευριπίδη Η Υπόθεση της Μήδειας από τον Αριστοφάνη τον Βυζάντιο μας πληροφορεί ότι ο Φιλοκτήτης του Ευριπίδη παρουσιάστηκε το 431 π.χ.. Η τετραλογία περιελάμβανε τη Μήδεια, τον Φιλοκτήτη, τον Δίκτυ και το χαμένο σατυρικό δράμα Θερισταί. Τη χρονιά εκείνη νικητής στα Μεγάλα Διονύσια ήταν ο Ευφορίων, ο γιος του Αισχύλου, που κέρδισε επαναλαμβάνοντας πιθανότατα κάποιες τραγωδίες του πατέρα του. Τη δεύτερη θέση κατέλαβε ο Σοφοκλής με κάποια άγνωστη σε μας τετραλογία και ο Ευριπίδης κατέλαβε την τελευταία θέση. Για τον Φιλοκτήτη του Ευριπίδη αντλούμε στοιχεία από τον 52 ο και τον 59 ο Λόγο του Δίωνα, ένα παπυρικό απόσπασμα που περιέχει μέρος της Υπόθεσης του έργου (P. Oxy. 2455, fr 17 = TrGF T iiia) και προστέθηκε το 1962, την Υπόθεση της Μήδειας (=TrGF Τii), όπως ήδη είπαμε, από τον Αριστοφάνη τον Βυζάντιο και από τα σωζόμενα αποσπάσματα (TrGF F ). Η Υπόθεση του έργου δυστυχώς δεν μας διαφωτίζει ιδιαίτερα ως προς τις λεπτομέρειες της πλοκής. Μαθαίνουμε για την εγκατάλειψη του Φιλοκτήτη στη Λήμνο και τις δυσκολίες της ζωής του εκεί, για την τρωική πρεσβεία, για την επιτυχημένη πλεκτάνη του Οδυσσέα και τη μετάβαση του Φιλοκτήτη στην Τροία. Ο Φιλοκτήτης του Ευριπίδη διαδραματιζόταν επίσης στη Λήμνο, που θεωρείται κατοικημένο νησί, όπως και στον Αισχύλο. Σε μια δυσπρόσιτη ακτή της Λήμνου λοιπόν, μακριά από την πόλη, ο Φιλοκτήτης επιβίωνε χάρη στην βοήθεια που του προσέφερε ανά τακτά χρονικά διαστήματα ο Άκτωρ, ένας κάτοικος της Λήμνου. Ο Δίων διευκρινίζει ότι ο Φιλοκτήτης πληγώθηκε εν ώρα καθήκοντος υποδεικνύοντας στους Έλληνες τον βωμό της θεάς Χρύσης (59.9 ὑπὲρ τῆς κοινῆς σωτηρίας τε καὶ νίκης περιπεσόντα τῇδε τῇ ξυμφορᾷ, δεικνύντα τὸν Χρύσης βωμόν, οὗ θύσαντες κρατήσειν ἔμελλον τῶν πολεμίων). Τα δραματικά πρόσωπα του έργου που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ο Φιλοκτήτης, ο Οδυσσέας και ο Άκτωρ. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί ο Διομήδης, αν και θα μπορούσε να πρόκειται για βουβό πρόσωπο 37. Μια τρωική πρεσβεία εισερχόταν και επιχειρούσε να αποσπάσει με την πειθώ τη βοήθεια του Φιλοκτήτη. Έχει υποστηριχθεί ότι ο 37 Collard (2006): «the presence of Diomedes as a stage-person in the play seems certain from Dio 52.14, but a speaking part for him is not, for he may have been a mute (consider the role of Pylades as Orestes helpmate in the matricide, silent but for three lines in Choefori, silent throughout both Euripides and Sophocles Electra). Diomedes may have made a surprise entrance of which Odysseus himself gave no warning in the plorogue; for example, he may have taken part in the deception of Philoctetes with a preliminary false promise of return to Greece (suggested by Wecklein and others); he may have contributed to the final scene of persuation», σ

18 επικεφαλής αυτής της πρεσβείας ήταν ο ίδιος ο Πάρις 38. Όμως αυτή η γοητευτική πιθανότητα, που στηρίζεται στην ταύτιση αγγειογραφικών αναπαραστάσεων, παραμένει απλή εικασία. Οι πληροφορίες που συνάγουμε με βάση αγγειογραφικές αναπαραστάσεις δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ισχυρές αποδείξεις για τη δομή, την πλοκή, ή τη σκηνική διάρθρωση της τραγωδίας. Ο Χορός απαρτιζόταν, όπως και στον Αισχύλο, από κατοίκους της Λήμνου. Η δομή του προλόγου, όπως την αποδίδει σε παράφραση ο Δίων (59) περιέχει δύο σκηνές. Η πρώτη περιλαμβάνει μια ρήση του Οδυσσέα κατά την οποία εκθέτει εν συντομία τους βασικούς άξονες της δράσης. Πληροφορεί το κοινό για την ταυτότητα και τις προθέσεις του, τον χρησμό του Έλενου και την επιτακτική ανάγκη να συνταχθεί ο Φιλοκτήτης με τους Έλληνες και όχι με τους Τρώες. Η δεύτερη σκηνή περιλαμβάνει την είσοδο του Φιλοκτήτη και μια στιχομυθία ανάμεσα στους δύο ήρωες. Ο Φιλοκτήτης, όταν αντιλαμβάνεται την παρουσία του μεταμφιεσμένου Οδυσσέα, είναι επιφυλακτικός αρχικά, αλλά γίνεται ανοιχτά επιθετικός και απειλεί να τον σκοτώσει, μόλις πληροφορείται ότι είναι Έλληνας. Ο Οδυσσέας δηλώνει ότι είναι σύντροφος του Παλαμήδη και ζητάει την βοήθεια του Φιλοκτήτη, γιατί ο Οδυσσέας τον καταδιώκει για να τον σκοτώσει. Ο Φιλοκτήτης τον προσκαλεί να μοιραστεί τη φτωχική σπηλιά του. Ο C. W. Müller θεωρεί ότι η παράφραση του ευριπίδειου προλόγου δεν περιορίζεται στον πραγματικό πρόλογο του έργου, αλλά αναπαράγει γεγονότα που διαδραματίζονται στο δεύτερο επεισόδιο 39. Βάσει αυτής της υπόθεσης τοποθετεί την στιχομυθία ανάμεσα στον Φιλοκτήτη και τον Οδυσσέα, όχι στο τέλος του προλόγου, εκεί που την τοποθετούσαν οι προηγούμενοι μελετητές βασιζόμενοι στον Δίωνα, αλλά στην αρχή του δεύτερου επεισοδίου και υποστηρίζει ότι μια καθυστερημένη εμφάνιση του Φιλοκτήτη θα αύξαινε τη δραματική ένταση. Ο Jouan όμως και ο Collard δεν αποδέχονται αυτήν την ανασύνθεση. Η υπόθεση του Müller παραμένει για τον Jouan «une hypothèse que rien ne confirme» 40. Ο Collard θεωρεί πιθανή την ύπαρξη ενός αμιγώς μονολογικού προλόγου, αλλά θεωρεί ότι: «[ ] his exchange with Odysseus precedes or (less likely) directly follows the parodos» 41. Ο Οδυσσέας επομένως είναι ο πρώτος (ίσως και ο μοναδικός) ομιλητής στην προλογική σκηνή του Ευριπίδη. Αναρωτιέται για ποιο λόγο ανέλαβε αυτήν την τόσο δύσκολη αποστολή, που παρουσιάζει επιπλέον δυσκολία για τον ίδιο, αφού είναι ο πιο μισητός εχθρός του Φιλοκτήτη (Δίων, = TrGF F (2)) Εδώ τοποθετούνται 38 Jouan (2002), σ Müller (1997), σ Jouan (2002), σ Collard (2004), σ

19 τα αποσπάσματα: 789a (μακάριος ὅστις εὐτυχῶν οἴκοι μένει /ἐν γῇ δ' ὁ φόρτος, καὶ πάλιν ναυτίλλεται), 787 (πῶς δ' ἂν φρονοίην, ᾧ παρῆν ἀπραγμόνως/ ἐν τοῖσι πολλοῖς ἠριθμημένῳ στρατοῦ/ ἴσον μετασχεῖν τῷ σοφωτάτῳ τύχης;), 788 (οὐδὲν γὰρ οὕτω γαῦρον ὡς ἀνὴρ ἔφυ / τοὺς γὰρ περισσοὺς καί τι πράσσοντας πλέον/ τιμῶμεν ἄνδρας τ' ἐν πόλει νομίζομεν), 789 (ὀκνῶν δὲ μόχθων τῶν πρὶν ἐκχέαι χάριν/ καὶ τοὺς παρόντας οὐκ ἀπωθοῦμαι πόνους). Σημειώνει πως δεν θα έφτανε στο σημείο να αναλάβει αυτήν την παράτολμη αποστολή, αν η Αθηνά δεν τον είχε επισκεφτεί στον ύπνο του και δεν του είχε υποσχεθεί ότι θα τον μεταμφιέσει προκειμένου να μην τον αναγνωρίσει ο Φιλοκτήτης. (Δίων = TrGF F 789b(2).3). Παραδέχεται, σε αντίθεση με τον Οδυσσέα στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή 42, ότι είναι ο μοναδικός υπεύθυνος για την εγκατάλειψη του Φιλοκτήτη στη Λήμνο (Δίων 59.4= TrGF F 789b(2) ᾧ γε αὐτὸς αἴτιος ἐγενόμην καταλειφθῆναι). Αναφέρεται στο χρησμό του Έλενου και το γεγονός ότι είναι γνωστός στους Τρώες για την ακρίβεια μια τρωική πρεσβεία αναμένεται από στιγμή σε στιγμή να φτάσει στη Λήμνο, και θα επιχειρήσει να κερδίσει την εύνοια και τη βοήθεια του Φιλοκτήτη (TrGF F 789b(2).4). Η αποστολή που έχει αναλάβει ο Οδυσσέας είναι μυστική και κανένας από τους αρχηγούς των Ελλήνων δεν τη γνωρίζει. Είναι παράτολμη και οι πιθανότητες επιτυχίας ελάχιστες, ο Οδυσσέας οφείλει όμως να προσπαθήσει να κερδίσει τον Φιλοκτήτη, γιατί, αν αποτύχει, χάνεται κάθε ελπίδα σωτηρίας για τους Έλληνες. Στο σημείο αυτό τοποθετείται είτε η είσοδος του Φιλοκτήτη και η στιχομυθία με τον Οδυσσέα (Δίων = TrGF 789d ) ή η πάροδος του Χορού (Δίων 52.7 = TrGF 789c). Ο μεταμφιεσμένος Οδυσσέας προσπαθώντας να πείσει τον εχθρικό συνομιλητή του για τις καλές προθέσεις του, αναφέρει την ιστορία με τον Παλαμήδη. Ο Φιλοκτήτης τον καλεί να μοιραστεί τη σπηλιά του και μπαίνουν μέσα (Δίων , 790a οὐκ ἔστ' ἐν ἄντροις λευκός, ὦ ξέν', ἄργυρος, 790 δύσμορφα μέντοι τἄνδον εἰσιδεῖν, ξένε). Η πάροδος περιλαμβάνει την περίφημη απολογία του Χορού γιατί δεν επισκέφτηκε τον Φιλοκτήτη όλα αυτά τα χρόνια (Δίων 52.7). Το θέμα της παρόδου όμως δεν είναι γνωστό. Το απόσπασμα 792 (φαγέδαιν' ἀεί μου σάρκα θοινᾶται ποδός) θα μπορούσε να τοποθετηθεί εξίσου στην πάροδο όσο και στο τέλος του έργου 43. Στο πρώτο επεισόδιο o Müller τοποθετεί την είσοδο του Άκτορα, ο οποίος έρχεται για να ενημερώσει τον Φιλοκτήτη για την επικείμενη άφιξη της τρωικής πρεσβείας. Ο Φιλοκτήτης σύμφωνα με την ανασύνθεση του Müller απουσιάζει, οπότε ο Άκτωρ αφηγείται 42 Σοφ. Φιλ. 5-6 ἐξέθηκ' ἐγώ ποτε,/ ταχθεὶς τόδ' ἔρδειν τῶν ἀνασσόντων ὕπο 43 Jouan (2002), σ. 292, υπσμ

20 στο Χορό (και τον αθέατο Οδυσσέα) για την κατάσταση του Φιλοκτήτη και την επερχόμενη άφιξη της τρωικής αποστολής. (Δίων, 52.8.). Ο Jouan, o Collard και ο Kannicht δεν συμφωνούν με αυτή τη διάταξη. Ο Jouan έχει τοποθετήσει τη σκηνή της στιχομυθίας στον πρόλογο ακολουθώντας την παράφραση του Δίωνα. Ο Kannicht τοποθετεί τη στιχομυθία (Δίων = TrGF 789d) αμέσως μετά την πάροδο του Χορού (Δίων 52.7 = TrGF 789c). Και ο Collard θεωρεί ότι και οι δύο παραπάνω προτάσεις είναι πιθανές. Στο δεύτερο επεισόδιο οι περισσότεροι μελετητές (με την εξαίρεση του Müller 44 ) τοποθετούν την άφιξη της τρωικής πρεσβείας. Ο Collard σημειώνει: «it seems to me well possible that Actor s warning about the Trojans heralded the entry and the ἀγών in an immediately following scene, or, more likely, episode, the second» 45. Ο Φιλοκτήτης και ο Οδυσσέας έρχονται να τους αντιμετωπίσουν. Ο Jouan υποστηρίζει ότι ο βασικός ομιλητής της τρωικής πλευράς είναι ο Πάρις, όμως είδαμε ότι το ενδεχόμενο αυτό παραμένει στο χώρο της εικασίας. Το απόσπασμα 796 (ὑπέρ γε μέντοι παντὸς Ἑλλήνων στρατοῦ/ αἰσχρὸν σιωπᾶν, βαρβάρους δ' ἐᾶν λέγειν), που εκφέρεται πιθανότατα από τον Οδυσσέα, τοποθετείται σ αυτόν τον αγώνα λόγων. Δύο ακόμα αποσπάσματα τοποθετούνται σ αυτό το επεισόδιο. Το πρώτο (795) είναι μια επίθεση ενάντια σε όσους επικαλούνται τα θεία, που ο Müller την αποδίδει στον Οδυσσέα με το επιχείρημα ότι αυτός έχει συμφέρον να μειώσει την αξιοπιστία του χρησμού του Έλενου, που επικαλούνται εδώ οι Τρώες 46 (795 τί δῆτα θάκοις μαντικοῖς ἐνήμενοι/ σαφῶς διόμνυσθ' εἰδέναι τὰ δαιμόνων;/ οὐ τῶνδε χειρώνακτες ἄνθρωποι λόγων / ὅστις γὰρ αὐχεῖ θεῶν ἐπίστασθαι πέρι,/ οὐδέν τι μᾶλλον οἶδεν ἢ πείθειν λέγων.). Και το δεύτερο απόσπασμα (794 ὁρᾶτε δ' ὡς κἀν θεοῖσι κερδαίνειν καλόν,/ θαυμάζεται δ' ὁ πλεῖστον ἐν ναοῖς ἔχων/ χρυσόν. τί δῆτα καὶ σὲ κωλύει <λαβεῖν>/ κέρδος, παρόν γε κἀξομοιοῦσθαι θεοῖς;) αποδίδεται στον ομιλητή της τρωικής πρεσβείας. Δεν γνωρίζουμε τα ακριβή επιχειρήματα που χρησιμοποιούσε ο Οδυσσέας στη σκηνή αυτή, μπορούμε όμως να πούμε ότι έπειθε 44 Είναι προφανές ότι ο Müller (τοποθετώντας την άφιξη της τρωικής πρεσβείας στο τρίτο επεισόδιο) προσπάθησε να λάβει υπόψη του τη δραματική τεχνική του Ευριπίδη, όπως τη γνωρίζουμε από τις σωζόμενες τραγωδίες του. Εξού και για παράδειγμα η καθυστέρηση ανάμεσα στην ανακοίνωση του Άκτορα ότι επίκειται η άφιξη της τρωικής πρεσβείας και η πραγματική της άφιξη ένα ολόκληρο επεισόδιο μετά. Όμως η επιλογή αυτή αφήνει για ένα ολόκληρο επεισόδιο τη σκηνή άδεια από τον πρωταγωνιστή και δευτεραγωνιστή και κάτι τέτοιο δε μοιάζει πιθανό. Η απολογία του Χορού στην Πάροδο, στην ανασύνθεση του Müller, μένει χωρίς αποδέκτη. Θα χρειαστεί άραγε να την επαναλάβει, όταν θα έρθει καθυστερημένα ο Φιλοκτήτης; Η αφήγηση του Άκτορα αρκεί άραγε για να καλύψει ένα ολόκληρο επεισόδιο; Ο πραγματικός της αποδέκτης δεν θα έπρεπε να είναι ο ίδιος ο Φιλοκτήτης και όχι ο Χορός; Τα δύο αυτά επεισόδια στην ανασύνθεση του Müller θα μπορούσαν να είναι ένα. Βλ. Collard (2006), σ Collard (2006), σ Müller (1997), σ. 119 και Jouan (2002), σ

21 τελικά τον Φιλοκτήτη να αρνηθεί την προσφορά των Τρώων. Ο Φιλοκτήτης δέχεται να συνοδέψει τον Οδυσσέα στην Ελλάδα και μπαίνουν να προετοιμαστούν για την αναχώρηση. Στο δεύτερο στάσιμο ο Müller τοποθετεί το απόσπασμα 801 (ἀπέπνευσεν αἰῶνα). Στο τρίτο επεισόδιο (τέταρτο σύμφωνα με τον Müller) και μακριά από τα μάτια των θεατών (μες στη σπηλιά) τοποθετείται η κρίση του Φιλοκτήτη. Πιθανότατα οφείλεται στην έντονη συγκίνηση που του προκάλεσε η αντιπαράθεση με τους Τρώες. Ο Müller υποστηρίζει ότι η κρίση αυτή δεν παριστανόταν επί σκηνής, αλλά ήταν το αντικείμενο μιας αγγελικής ρήσης, πιθανότατα από τον Διομήδη. Ο Διομήδης που είχε μπει στη σπηλιά αθέατος από την δεύτερη είσοδο, βγαίνει τώρα έχοντας το τόξο στα χέρια του, αφηγείται τι έχει συμβεί και φεύγει με το τόξο για το καράβι του Οδυσσέα. Για το συγκεκριμένο θέμα ο Collard σημειώνει: «giving him [Diomedes] an episode which is purely narrative as Müller does, seems rather contrived: is it necessary to have such an ἐξαγγελία, rather than to allow the details of Philoctetes attack of pain, and the seizure of the bow, to emerge, perhaps with Odysseus himself coming out of the cave first?» 47. Στο τέταρτο επεισόδιο (πέμπτο σύμφωνα με τον Müller) και την έξοδο, ο Οδυσσέας χωρίς μεταμφίεση πια (έχει αλλάξει όση ώρα βρισκόταν στη σπηλιά) και ο Φιλοκτήτης βγαίνουν από τη σπηλιά. Ο Φιλοκτήτης δεν πονάει πια, αλλά είναι έξαλλος από την κατάσταση. Η ύπαρξη ενός δεύτερου αγώνα θεωρείται αρκετά πιθανή. Τοποθετείται στο σημείο όπου η κατοχή των όπλων έχει περάσει στον Οδυσσέα (με τη βοήθεια του Διομήδη) και έχει αποκαλυφθεί η πραγματική ταυτότητα του. Εδώ τοποθετούνται τα αποσπάσματα: 798 (πατρὶς καλῶς πράσσουσα τὸν τυχόντ' ἀεὶ/ μείζω τίθησι, δυστυχοῦσα δ' ἀσθενῆ), 799 (ὥσπερ δὲ θνητὸν καὶ τὸ σῶμ' ἡμῶν ἔφυ,/ οὕτω προσήκει μηδὲ τὴν ὀργὴν ἔχειν/ ἀθάνατον ὅστις σωφρονεῖν ἐπίσταται), 799a (ἀνδρὸς κακῶς πράσσοντος ἐκποδὼν φίλοι) και 800 (φεῦ, μήποτ' εἴην ἄλλο πλὴν θεοῖς φίλος/ ὡς πᾶν τελοῦσι, κἂν βραδύνωσιν χρόνῳ). Η τραγωδία έκλεινε φυσικά με τον Φιλοκτήτη να δέχεται να ταξιδέψει για την Τροία και να βοηθήσει τους Έλληνες. Η επέμβαση από μηχανής θεού, που πρότεινε ο Calder 48, δεν έγινε αποδεκτή από τους σύγχρονους σχολιαστές 49. Το κλείσιμο του έργου πρέπει να άφηνε μια πικρή γεύση στο στόμα, αφού ο Φιλοκτήτης εξαναγκαζόταν σε συναίνεση έχοντας στερηθεί τα όπλα του. Ο Ευριπίδης, όταν συνέθετε το δικό του Φιλοκτήτη είχε υπόψη του την εκδοχή του Αισχύλου. Οι «ρεαλιστικές» ατέλειες που διέκρινε ο Δίων στον Αισχύλο φαίνεται να έχουν εξαλειφθεί και μπορούμε να διακρίνουμε ίσως μια «ανταγωνιστική» διάθεση, όπως και στην 47 Collard (2006), σ Calder (1979), σ Βλ. Olson (1991), σ. 277, Jouan (2002), σ. 296 και υπσμ. 60, Collard (2004), σσ

22 περίπτωση των Χοηφόρων και της ευριπίδειας Ηλέκτρας. Η Αθηνά έχει μεταμφιέσει τον Οδυσσέα για να μην τον αναγνωρίσει ο Φιλοκτήτης, ο Χορός απολογείται για την απουσία του όλα αυτά τα χρόνια, ο Άκτωρ, ένας βοσκός από τη Λήμνο, έρχεται κατά περιόδους με τρόφιμα και ρούχα. Φαίνεται ότι ο Οδυσσέας έπαιζε κυρίαρχο ρόλο 50, τουλάχιστον σε σύγκριση με την τραγωδία του Σοφοκλή. Τον Οδυσσέα πάνω στον οποίο ο Ευριπίδης στήριζε μεγάλο μέρος της πλοκής συνόδευε από ένα σημείο και μετά ο Διομήδης, όπως πληροφορούμαστε απ τον Δίωνα (52.14 μετὰ τοῦ ιομήδους, ὁμηρικῶς καὶ τοῦτο) 51, αλλά οι μελετητές διχάζονται ως προς το αν επρόκειτο για βουβό πρόσωπο ή όχι. Η παρέμβαση της τρωικής πρεσβείας είναι η πιο σημαντική μετάπλαση του μύθου από τον Ευριπίδη. Όπως σημειώνει ο Jouan «non, comme on l a dit, un simple artifice pour étoffer une action trop mince, mais plutôt l acmé de la pièce et un thème offrant aux spectateurs des ouvertures sur l actualité» 52. Ο Δίων επαινεί τον Ευριπίδη για την αληθοφάνεια στη διαγραφή των χαρακτήρων και τη διάρθρωση της πράξης, την καθαρότητα και τη φυσικότητα του διαλόγου και τη χάρη των λυρικών μερών. Δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη ρητορική δεινότητα και το ενδιαφέρον για τα κοινά που χαρακτηρίζει την τραγωδία του Ευριπίδη, αρετές που μπορούν να είναι χρήσιμες στους αναγνώστες (Δίων, πολιτικωτάτη καὶ ῥητορικωτάτη οὖσα καὶ τοῖς ἐντυγχάνουσι πλείστην ὠφέλειαν παρασχεῖν δυναμένη). Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούμε να τα διακρίνουμε στην παράφραση του προλόγου, ειδικά στον μονόλογο του Οδυσσέα, και στα αποσπάσματα που τοποθετούνται στους αγώνες του έργου. 50 Ο Jouan (2002) προτείνει μάλιστα ότι ο ρόλος του Οδυσσέα ενσαρκωνόταν από τον πρωταγωνιστή και ότι ο δευτεραγωνιστής ενσάρκωνε τον Φιλοκτήτη. Κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Ο Άκτωρ, ο Διομήδης και ο επικεφαλής της τρωικής αποστολής αποδίδονται με βεβαιότητα στον τριταγωνιστή. 51 Το σχόλιο αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ο Ευριπίδης ακολουθούσε την ομηρική παράδοση που θέλει τον Οδυσσέα και τον Διομήδη να συνεργάζονται σε έναν αριθμό από υποθέσεις (Ομ. Ιλ. Ι 242 κ.εξ.), ενώ από τα δύο αυτά επιχειρήματα του Collard [(2006), σ. ] το ότι αναφέρεται στη Μικρή Ιλιάδα του Λέσχη αποδίδοντας τη στον Όμηρο από κεκτημένη ταχύτητα μοιάζει λιγότερο πιθανό. 52 Ο Jouan (2002), σ

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να:

ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες να είναι σε θέση να: ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΑΞΗ: Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΔΙΔΑΚΤΕΑ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Ενότητα: 13. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις στίχων 663-718 της Μήδειας Μενέλαος Χριστόπουλος Τμήμα Φιλολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Οι ρίζες του δράματος

Οι ρίζες του δράματος Οι ρίζες του δράματος Σύνθετη ποιητική δημιουργία Το δράμα, το έπος και η λυρική ποίηση = αρχαίος ελληνικός ποιητικός λόγος. ράμα: θεατρικό είδος. Περιλάμβανε το λόγο, τη μουσική και την όρχηση (κίνηση).

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: 1 η σκηνή: στίχοι 1-82 1.Α. Ο ρόλος και η λειτουργία του Προλόγου ως δομικό στοιχείο της τραγωδίας: Ο πρόλογος μιας τραγωδίας αποτελεί τα πρώτο από τα απαγγελλόμενα μέρη και εκτελείται από τους

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ Τι είναι το έπος; Αρχικά η λέξη έπος σήμαινε «λόγος». Από τον 5ο αι. π.χ. όμως χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό

Διαβάστε περισσότερα

«ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

«ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ «ΕΛΕΝΗ» ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΕΠΟΣ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΔΡΑΜΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Συνδέεται με θρησκευτικές τελετές Λατρεία Διονύσου (πανελλήνιο χαρακτήρα) Έκσταση (=ο πιστός έφευγε από την πραγματικότητα)

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα

Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Από τον Όμηρο στον Αισχύλο: Η Τριλογία του Αχιλλέα Ερευνητικό έργο με συνεργαζόμενους φορείς το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας της Ακαδημίας Αθηνών & τη Δραματική Σχολή του Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτικοί Στόχοι. Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος.

Διδακτικοί Στόχοι. Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος. Eυριπίδη «Ελένη» Α επεισόδιο Α σκηνή στιχ.437-494494 καθηγήτρια:τσούτσα Σταυρούλα Διδακτικοί Στόχοι Να διαµορφώσουµε µια πρώτη εικόνα για τον Μενέλαο, τον άλλο βασικό ήρωα του δράµατος. Να εµβαθύνουµε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ :ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ Η Ιλιάδα μαζί με την Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας

Διαβάστε περισσότερα

Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494

Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 1.α. Από τον Πρόλογο στο Επεισόδιο: Η Ελένη, μαζί με τις γυναίκες που αποτελούν το Χορό του δράματος, μπαίνουν μέσα στο παλάτι προκειμένου να ζητήσουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας.

Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας. Γέρασε ανάμεσα στη φωτιά της Tροίας και στα λατομεία της Σικελίας. Tου άρεσαν οι σπηλιές στην αμμουδιά κι οι ζωγραφιές της θάλασσας. Eίδε τις φλέβες των ανθρώπων σαν ένα δίχτυ των θεών, όπου μας πιάνουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Θα διδαχτούν η Ομήρου Οδύσσεια και οι Ηροδότου Ιστορίες σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Α) ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου

Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου Το Σενάριο Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου... 2-10 Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου. 11 12 Σημειώσεις για ένα Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου... 13-19 Το σενάριο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα ΙΙ. Η τραγωδία

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα ΙΙ. Η τραγωδία ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Το δράμα 1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δράματος και τι νέο προσέφερε στο κοινό σε σχέση με το έπος και τη λυρική ποίηση; 2. Ποια είναι η προσέλευση του δράματος και με ποια γιορτή συνδέθηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό.

Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ Κας ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ ΕΥΑΝΘΙΑΣ 1 Τι ονομάζουμε έπος και ποιο είναι το περιεχόμενο του; Έπος σημαίνει: λόγος, διήγηση και ειδικότερα αφηγηματικό ποίημα με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Πράξη «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ, στους Άξονες Προτεραιότητας 1,2,3, -Οριζόντια Πράξη», ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δρ. Χαρά Κοσεγιάν Οκτώβρης 2011 Βασική

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Â Αφηγηματική τεχνική είναι η προοικονομία. Με όσα αναφέρει ο ποιητής σε κάποιους στίχ ους, μας προϊδεάζει (μας δίνει μια ιδέα) τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν, ώστε να είμαστε λίγο πολύ προετοιμασμένοι

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ: ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΠΟΣ Η λέξη σημαίνει: λόγος, διήγηση Αφηγηματικό ποίημα Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Είναι ένα ποίημα που αφηγείται μια ιστορία Είδη: 1. Μυθολογικό 2. Διδακτικό 3. Ηρωικό Η Ιλιάδα

Διαβάστε περισσότερα

5. Στίχοι 100-161 (από µετάφραση)

5. Στίχοι 100-161 (από µετάφραση) 5. Στίχοι 100-161 (από µετάφραση) 5.1. Ερµηνευτικές ερωτήσεις ανοικτού τύπου (ανάπτυξης και σύντοµης απάντησης) 1. Μετά τον πρόλογο ακολουθεί η είσοδος του χορού, η πάροδος. α) Με ποια διάταξη και από

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με

Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με Θεμελιώδης αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονές του. Απαντάται με ποικίλες μορφές και συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη γνώση. Απηχεί τις

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραµµα Πρόγραµµα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο στην Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα Αρχαία Ελλάδα + Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο

Διαβάστε περισσότερα

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου

Διάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ. Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Επιµέλεια: Μαρία Γραφιαδέλλη ΡΑΜΑ σύνθετη ποιητική δηµιουργία στοιχεία από το Έπος και τη Λυρική Ποίηση µουσική όρχηση Προέλευση του δράµατος θρησκευτικά δρώµενα παραστάσεις µε δραµατικό

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; Μονάδες 30 ΘΕΜΑ ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. -9 Α. ΚΕΙΜΕΝΟ 0 οὔθ ἡδὺς οὔτ ἀλγεινὸς ἵκετ ἐξ ὅτου Ηιδη καλῶς, καί σ ἐκτὸς αὐλείων πυλῶν. Να μεταφραστεί το τμήμα: Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον τῶν ἐχθρῶν κακά; 2. Τι είναι το δράμα

Διαβάστε περισσότερα

ραµατική Ποίηση Το δράµα - Η τραγωδία - Το αρχαίο θέατρο Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός κλειστού και ανοικτού τύπου 1. Αφού λάβετε υπόψη σας τι

ραµατική Ποίηση Το δράµα - Η τραγωδία - Το αρχαίο θέατρο Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός κλειστού και ανοικτού τύπου 1. Αφού λάβετε υπόψη σας τι ραµατική Ποίηση Το δράµα - Η τραγωδία - Το αρχαίο θέατρο Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή συνδυασµός κλειστού και ανοικτού τύπου 1. φού λάβετε υπόψη σας τις σκηνοθετικές συνήθειες που είχαν επικρατήσει στην

Διαβάστε περισσότερα

Μια επανάληψη στην Εισαγωγή του αρχαίου δράματος με ερωτήσεις. (παρά μίαν τεσσαράκοντα)

Μια επανάληψη στην Εισαγωγή του αρχαίου δράματος με ερωτήσεις. (παρά μίαν τεσσαράκοντα) Μια επανάληψη στην Εισαγωγή του αρχαίου δράματος με ερωτήσεις (παρά μίαν τεσσαράκοντα) 1.Κυκλώστε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Α. Το αρχαίο δράμα έχει τις ρίζες του στη λατρεία α. του

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης

Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Αρχαίο ελληνικό δράμα: Ευριπίδης Ενότητα: 16. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις στίχων 835-907 της Μήδειας Μενέλαος Χριστόπουλος Τμήμα Φιλολογίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα

Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα. Πρόγραμμα. Διά Βίου Μάθησης. Μάθησης. Ποίηση και Θέατρο. Ποίηση και Θέατρο. στην Αρχαία Ελλάδα Α.Π.Θ. Α.Π.Θ. Πρόγραμμα Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης Μάθησης Ποίηση και Θέατρο Ποίηση και Θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ελλάδα Στόχος του προγράμματος Το πρόγραμμα επιμόρφωσης Ποίηση και Θέατρο στην

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Οιδίποδας Τύραννος Σοφοκλής. Σπύρος Αντωνέλλος ΕΜΕ

Οιδίποδας Τύραννος Σοφοκλής. Σπύρος Αντωνέλλος ΕΜΕ Οιδίποδας Τύραννος Σοφοκλής Σπύρος Αντωνέλλος ΕΜΕ 2 μαθήματα πριν την ανάλυση της τραγωδίας του Σοφοκλή«Οιδίποδας Τύραννος» Προϋπoθέσεις: Οι μαθητές: 1)Να γνωρίζουν το περιεχόμενο της συγκεκριμένης τραγωδίας.

Διαβάστε περισσότερα

1 Μνηστεία Επιστροφή δώρων και συμβόλων

1 Μνηστεία Επιστροφή δώρων και συμβόλων ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι «Εφαρμογές Οικογενειακού Δικαίου», πλήρως ενημερωμένες και εμπλουτισμένες με νέες ασκήσεις, έρχονται να αντικαταστήσουν τις «Ασκήσεις Οικογενειακού Δικαίου», συμπληρώνοντας σε πρακτικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς. Θεματική ενότητα: «Οικουμενικές αξίες και Λογοτεχνία» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς. Θεματική ενότητα: «Οικουμενικές αξίες και Λογοτεχνία» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 Σχολική Χρονιά 2012-2013 Κ ε ί μ ε ν α Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς Θεματική ενότητα: «Οικουμενικές αξίες και Λογοτεχνία» ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κείμενα προς συνανάγνωση συνεξέταση Έριχ Μαρία

Διαβάστε περισσότερα

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΣΟΦΟΚΛΗΣ. Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία. 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων. Σχολικό Έτος Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ 2 ο Γυμνάσιο Μελισσίων Σχολικό Έτος 2017-2018 Τμήμα Γ1, Α Τετράμηνο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΣΟΦΟΚΛΗΣ Επιμέλεια: Αγκιλάρ Νίκη - Γλάρου Αναστασία Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ηλιοπούλου Φωτεινή ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κορυφαίος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER 1 Α Ομάδα «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β Ερώτηση 1 α Το βιβλίο με τίτλο «Χάρτινη Αγκαλιά», της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη, περιγράφει την ιστορία ενός κοριτσιού, της Θάλειας, η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Φεύγει

Διαβάστε περισσότερα

Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες.

Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1 Σενάριο Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Σε αντίθεση με τα αφηγηματικά ή λογοτεχνικά είδη, το σενάριο περιγράφει αυτό

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 01: Οι αρχές του δράματος Ευφημία Καρακάντζα Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Παρουσίαση των διαθέσιμων στοιχείων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ» ΥΠΟΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Το θέατρο είναι ο κλάδος της τέχνης που αναφέρεται στην απόδοση ιστοριών μπροστά σε κοινό, με τη χρήση κυρίως του λόγου, αλλά και της μουσικής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ:«ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ: O ΣΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ» ΜΑΘΗΤΗΣ: ΠΛΕΣΙΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Γ) Ο Πλάτωνας 7) Ο Όµηρος ίσως έγραψε τα έπη ή ίσως τα συνέθεσε προφορικά; Α) ίσως τα έγραψε Β) ίσως τα συνέθεσε προφορικά 8) Τι κάνουν οι ραψωδοί; Α)

Γ) Ο Πλάτωνας 7) Ο Όµηρος ίσως έγραψε τα έπη ή ίσως τα συνέθεσε προφορικά; Α) ίσως τα έγραψε Β) ίσως τα συνέθεσε προφορικά 8) Τι κάνουν οι ραψωδοί; Α) Οι παρακάτω ερωτήσεις-δραστηριότητες είναι ένας ευχάριστος και διαφορετικός τρόπος επανάληψης της Οδύσσειας του Οµήρου! Ευχαριστώ πολύ τους µαθητές του Α4 του Γυµνασίου µας, Σιµακάι Χριστιάνα και Σκούρτη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ- Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ- Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Πράξη «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ, στους Αξονες Προτεραιότητας 1,2,3, - Οριζόντια Πράξη», ΑΡXAIA ΕΛΛΗΝΙΚH ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ- ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ- Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Δρ. Χαρά Κοσεγιάν Οκτώβρης 2011

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήσεις ( ΣΤΙΧΟΙ 1-13) 1.Να χαρακτηρίσετε τον Οδυσσέα με βάση τους στίχους 1-13, αιτιολογώντας σύντομα κάθε χαρακτηρισμό σας

Ερωτήσεις ( ΣΤΙΧΟΙ 1-13) 1.Να χαρακτηρίσετε τον Οδυσσέα με βάση τους στίχους 1-13, αιτιολογώντας σύντομα κάθε χαρακτηρισμό σας ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΗΛΕΜΑΧΕΙΑ Ραψωδία α Προοίμιο(στίχοι 1-25) ΔΟΜΗ Στην Οδύσσεια διακρίνουμε δύο προοίμια: α προοίμιο ( κυρίως προοίμιο ή προοίμιο του ποιητή) στίχοι 1-13 β προοίμιο( το προοίμιο της Μούσας )

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ.Ε. Ε.Λ.Π. 31 «ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ» ΘΕΜΑ 2 ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2007-2008 «Αφού μελετήσετε προσεκτικά τις ενότητες 3.2. και 3.3 του διδακτικού εγχειριδίου σας Ο Δραματικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Διδασκαλία της λογοτεχνίας με τη μέθοδο project ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΗΛΙΑΔΗ ΑΜΑΛΙΑ ΠΕ02, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ: Απελευθέρωση του μαθητή αναγνώστη από το άγχος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ:ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ:ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ:ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΛΟΓΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ PROJECT HTAN H ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ 1.ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: «Σπουδές στην Εκπαίδευση» Οδηγός Σχολιασμού Διπλωματικής Εργασίας (βιβλιογραφική σύνθεση) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ευριπίδης παρωδεί την Ηλέκτρα του Αισχύλου

Ο Ευριπίδης παρωδεί την Ηλέκτρα του Αισχύλου Ευριπίδης Ο Ευριπίδης είναι ο νεότερος από τους σημαντικότερους τραγικούς ποιητές μετά τον Αισχύλο και τον Σοφοκλή. Είναι ρεαλιστής. Φέρνει τη τραγωδία κοντά στην πραγματικότητα. Παρουσιάζει τους μυθικούς

Διαβάστε περισσότερα

Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη

Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη Το ημερολόγιό μου Πηνελόπη Οι πρώτες μου σκέψεις Ο Οδυσσέας έφυγε και τώρα είμαι μόνη μου. Πρέπει να τα έχω όλα υπό έλεγχο Όμως, με τους μνηστήρες στα πόδια μου δε μπορώ άλλο!!! Πρέπει κάτι να κάνω γιατί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΩΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΜΑΝΤΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΗ ΘΟΔΩΡΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΕΛΛΑΡΗΣ

ΤΡΩΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΜΑΝΤΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΗ ΘΟΔΩΡΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΕΛΛΑΡΗΣ ΤΡΩΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΜΑΝΤΥ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΗ ΘΟΔΩΡΗ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΕΛΛΑΡΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Το έργο ξεκινά με το διάλογο Αθηνάς και Ποσειδώνα όπου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΒΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μόνο με το αίσθημα μπορείς να διδάξεις. Αν καθήσεις στην έδρα η ποίηση θα φύγει από το παράθυρο. «Κώστας Μόντης» Βασικές αρχές: 1) Το λογοτεχνικό

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Πάτρα, Δεκέμβρης 2012 Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την πληροφόρηση; Πώς μπορεί η φωτογραφία να είναι τέχνη, εάν είναι στενά συνδεδεμένη με την αυτόματη

Διαβάστε περισσότερα

SAFER INTERNET DAY 2018

SAFER INTERNET DAY 2018 SAFER INTERNET DAY 2018 Τι θα άλλαζε στην αρχαία Ελλάδα αν υπήρχε το διαδίκτυο; Δημοτικό σχολείο Athener Schule Τάξεις Γ, Δ, Ε, ΣΤ' Οι άθλοι του Ηρακλή και η επικοινωνία με τον Ευρυσθέα γίνονται εντελώς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ Έχοντας μελετήσει τις ραψωδίες της Οδύσσειας μέσα από τα μαθήματά μας ποια σκηνή σάς άρεσε περισσότερο και γιατί; Περιγράψτε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σας γεννήθηκαν. Αν ήσαστε εσείς ο Όμηρος

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ

ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΝΥΣΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΙΚΑΡΙΟΝ Ἐριχθονίου δὲ ἀποθανόντος καὶ ταφέντος ἐν τῷ αὐτῷ τεµένει τῆς Ἀθηνᾶς Πανδίων ἐβασίλευσεν, ἐφ οὗ ηµήτηρ καὶ ιόνυσος εἰς τὴν Ἀττικὴν ἦλθον. ἀλλὰ ήµητρα µὲν Κελεὸς [εἰς τὴν

Διαβάστε περισσότερα

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ

Αντιγόνη Σοφοκλέους. Στ «5η Διημερίδα (αλληλο-)διδακτικής. Διδάσκοντας με λογισμό και με όνειρο. Έμπνευση και Δημιουργία στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. Σχολικό έτος 2016-17.» Διοργάνωση:

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου

Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου Διάταξη Θεματικής Ενότητας TSP51 / Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου Σχολή ΣΑΚΕ Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών TSP Θεατρικές Σπουδές Θεματική Ενότητα TSP51 Στοιχεία Θεωρίας Θεάτρου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

Δέησις ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Δέησις ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΟΙΗΜΑ Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Δέησις Η θάλασσα στα βάθη της πήρ έναν ναύτη. Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει στην Παναγιά μπροστά ένα ψηλό κερί

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος

Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος Θέματα Εξετάσεων Τελικής Εξεταστικής ΕΛΠ 31 Ακαδ. Έτος 2011-2012 1. (Κείμενο Ι) Να εντοπίσετε τις ανακρίβειες που υπάρχουν στο κείμενο, διευκρινίζοντας συγχρόνως ποιο είναι το σωστό. 2. (Κείμενο ΙΙ Αισχύλου

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Η ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Η ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Βήματα που ακολουθούμε όταν προσπαθούμε να συντάξουμε και να μεταφράσουμε ένα αρχαίο ελληνικό κείμενο. Ποια διαδικασία προηγείται; Της μετάφρασης

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι Εισαγωγή

Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι Εισαγωγή Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι Εισαγωγή ΘΟΥΚΥ Ι ΗΣ ΟΛΟΡΟΥ ΑΛΙΜΟΥΣΙΟΣ Η ΖΩΗ ΤΟΥ Α. Ελεύθερης ανάπτυξης 1. Να γράψετε ένα κατατοπιστικό βιογραφικό σηµείωµα για το Θουκυδίδη, που θα µπορούσε να αποτελέσει

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. 5η Ενότητα: Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγικά κείμενα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. 5η Ενότητα: Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγικά κείμενα ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγικά κείμενα 2. Βαθμοί επιθέτων και επιρρημάτων Η σύγκριση 3. Το β συνθετικό Λεξιλόγιο 4. Οργάνωση και συνοχή της περιγραφής και της αφήγησης 5. Δραστηριότητες παραγωγής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

15/9/2009. 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα

15/9/2009. 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα Νέα Αθηναϊκή Σχολή Λογοτεχνία Β Λυκείου Εισαγωγή Επιμέλεια: Τ. Γιακουμάτου www.netschoolbook.gr 1880 ποίηση & πεζογραφία στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις Νέα εκφραστικά μέσα Εσωτερική αναδιάρθρωση κράτους-στόχος

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας

Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας Βασικά στοιχεία Αφηγηματολογίας Διδάσκουσα: Δέσποινα Καραβαγγέλη 1. Αφηγηματικές τεχνικές Η αφηγηματολογία είναι η επιστήμη που μελετά την αφηγηματική λειτουργία και µας προσφέρει ό,τι απαιτείται για να

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ένα σεμινάριο για τις συγκρούσεις;

Γιατί ένα σεμινάριο για τις συγκρούσεις; Σεμινάρια ΕΚΔΔΑ 2009-10 ΕΠΙΛΥΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ στον χώρο της Υγείας Γιατί ένα σεμινάριο για τις συγκρούσεις; Εάν τις διαχειριστούμε όπως συνήθως, μπορεί να: Οδηγήσουν σε προσωπικές αντιπάθειες Διαταράξουν/

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά.

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. 1 Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. Ψάχνοντας από το εσωτερικό κάποιων εφημερίδων μέχρι σε πιο εξειδικευμένα περιοδικά και βιβλία σίγουρα θα έχουμε διαβάσει ή θα έχουμε τέλος πάντων πληροφορηθεί,

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Καὶ νιν καλεῖτ τοῦτ ἔχων ἅπαντ ἔχω. Μονάδες 30

1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Καὶ νιν καλεῖτ τοῦτ ἔχων ἅπαντ ἔχω. Μονάδες 30 ΘΕΜΑ 201 ον οφοκλέους, Αντιγόνη, στ. 491-507 1. Να μεταφραστεί το τμήμα: Καὶ νιν καλεῖτ τοῦτ ἔχων ἅπαντ ἔχω. 2. Ποια ήταν η κατάρα του Οιδίποδα για τους δύο γιους του και ποια η αιτία της; 3. εἶδον, φιλεῖ,

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί και πώς. μελετούμε την Ιστορία;

Γιατί και πώς. μελετούμε την Ιστορία; Γιατί και πώς μελετούμε την Ιστορία; Στο μάθημα αυτό θα πληροφορηθούμε: τι είναι η Ιστορία, γιατί μελετούμε την Ιστορία, πώς θα την μελετήσουμε αντικειμενικά και αμερόληπτα. Ετυμολογία και σημασία της

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 4η 15. Bούλομαι δὲ καὶ ἃς βασιλεῖ πρὸς τὴν πόλιν συνθήκας ὁ Λυκοῦργος ἐποίησε διηγήσασθαι: μόνη γὰρ δὴ αὕτη ἀρχὴ διατελεῖ οἵαπερ ἐξ ἀρχῆς κατεστάθη: τὰς δὲ ἄλλας πολιτείας εὕροι

Διαβάστε περισσότερα

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα Περιεχόμενο τραγωδίας Η τραγωδία διαδραματίζεται στην Αυλίδα, τόπος διαμονής των Ελλήνων μέχρι να βρουν τρόπο για να πάνε στην Τροία. Τη λύση την δίνει ο μάντης Κάλχας στον Βασιλιά

Διαβάστε περισσότερα

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ 1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΑΤΥΚΑΜΠΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΩΝ ΜΥΡΜΙΔΟΝΩΝ σε βιβλίο με εικόνες. LET S SHARE OUR CULTURE (ΑΣ ΜΟΙΡΑΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ) Αυτό το πρόγραμμα πραγματοποιείται

Διαβάστε περισσότερα

«To be or not to be»

«To be or not to be» ΤοθέατροστηνΚω «To be or not to be» Όνομα Ομάδας:I'm Shakespeare and Ι know it Ονόματα: Βασίλης Ζήβας Αγγελική Καλαματιανού Ιωάννα Μακρυπούλια Άννα-Μαρία Μπούζη Άννα-Μαρίαα Σαρούκου Μάθημα: Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10 ΚΡΙΤΗΡΙΑ Εύρος θέματος Τίτλος και περίληψη Εισαγωγή Βαθμολογία

Διαβάστε περισσότερα

«Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη Κριτική για την παράσταση του Βαγ. Θεοδωρόπουλου Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης 16/7

«Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη Κριτική για την παράσταση του Βαγ. Θεοδωρόπουλου Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης 16/7 «Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη Κριτική για την παράσταση του Βαγ. Θεοδωρόπουλου Θέατρο Δάσους Θεσσαλονίκης 16/7 stellasview.gr/1184 View all posts by Αναστάσιος Νέστορας July 18, 2018 Ο σκηνοθέτης Βαγγέλης

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning. Δημιουργική Γραφή. E-learning. Οδηγός Σπουδών

Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning. Δημιουργική Γραφή. E-learning. Οδηγός Σπουδών Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Δημιουργική Γραφή E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης,

Διαβάστε περισσότερα

2 - µεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις π

2 - µεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις π 1 ΟΡΟΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Εστίαση (πρόκειται για τη σχέση του αφηγητή µε τα πρόσωπα της ιστορίας). Μηδενική = όταν έχουµε αφηγητή έξω από τη δράση (αφηγητής παντογνώστης). Εξωτερική = ο αφηγητής γνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Ένα βιβλίο για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη που διαβάζεται με ενδιαφέρον αλλά μοιάζει με χαμένη ευκαιρία

Ένα βιβλίο για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη που διαβάζεται με ενδιαφέρον αλλά μοιάζει με χαμένη ευκαιρία ΤΕΧΝΕΣ/ΒΙΒΛΙΟ Ένα βιβλίο για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη που διαβάζεται με ενδιαφέρον αλλά μοιάζει με χαμένη ευκαιρία Ο γνωστός δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς πραγματοποίησε μια σειρά από συνεντεύξεις-προσωπικές

Διαβάστε περισσότερα

Αναδιάρθρωση και εξορθολογισμός διδακτέας ύλης

Αναδιάρθρωση και εξορθολογισμός διδακτέας ύλης Αναδιάρθρωση και εξορθολογισμός διδακτέας ύλης ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ (ΗΜΕΡΗΣΙΟ- ΕΣΠΕΡΙΝΟ) Τάξεις: Α, Β Ημερησίου και Α, Β, Γ Εσπερινού Χρυσάνθη Κουμπάρου Σχολική Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ. ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Τρίτη, 30 Μαΐου 2017

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ. ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Τρίτη, 30 Μαΐου 2017 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ ΤΑΞΗ: Α Γυμνασίου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Τρίτη, 30 Μαΐου 2017 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: α)

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Τμήμα 5 ης -6 ης Δημοτικού Σάββατο, 27 Οκτωβρίου 2012 Θαλής ο Μιλήσιος 630/635 π.χ. 543 π.χ. Ο πρώτος φιλόσοφος! Ο Θαλής ο Μιλήσιος ανήκει στους προσωκρατικούς

Διαβάστε περισσότερα

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ»

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ» Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ» Ειρηάννα Δραγώνα Θεατροπαιδαγωγός- Εμψυχώτρια Θεάτρου [ Το κείμενο βασίστηκε στις

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίοι δραματικοί αγώνες του Πειραματικό Γυμνάσιο Πάτρας 17 ο Γυμνάσιο Πάτρας

Αρχαίοι δραματικοί αγώνες του Πειραματικό Γυμνάσιο Πάτρας 17 ο Γυμνάσιο Πάτρας Αρχαίοι δραματικοί αγώνες του 2017 Πειραματικό Γυμνάσιο Πάτρας 17 ο Γυμνάσιο Πάτρας Έχοντας ως αφορμή το μάθημα της Ελένης του Ευριπίδη και την παρακίνηση της καθηγήτριάς μας, αποφασίσαμε σε συνεργασία

Διαβάστε περισσότερα

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ ΠΛΗΣΙΑΣΕ, ΝΥΞΕ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΙΑ ΛΟΓΧΗ Ή ΤΟ ΞΙΦΟΣ ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΕΓΓΥΣ ΚΑΙ ΦΟΝΕΥΣΕ ΕΝΑΝ ΑΝΔΡΑ. ΑΝΤΙΤΑΞΕ ΠΕΛΜΑ ΣΤΟ ΠΕΛΜΑ, ΘΕΣΕ ΑΣΠΙΔΑ ΣΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ, ΠΡΟΤΑΞΕ ΛΟΦΙΟ ΣΤΟ ΛΟΦΙΟ, ΚΡΑΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΑΡΧΑΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 5 Σεπτεμβρίου 2017 ΑΡΧΑΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Απαντήσεις Θεμάτων Επαναληπτικών Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων Α.1 Από αυτό ακριβώς γίνεται φανερό

Διαβάστε περισσότερα

Κατανόηση προφορικού λόγου

Κατανόηση προφορικού λόγου Κατανόηση προφορικού λόγου Επίπεδο Γ Δεύτερη διδακτική πρόταση Μυθολογία Ενδεικτική διάρκεια: Ομάδα-στόχος: Διδακτικός στόχος: Στρατηγικές: Υλικό: Ενσωμάτωση δραστηριοτήτων: 1 διδακτική ώρα έφηβοι και

Διαβάστε περισσότερα

Αφηγηματικές τεχνικές -αφηγηματικοί τρόποι

Αφηγηματικές τεχνικές -αφηγηματικοί τρόποι Αφηγηματικές τεχνικές -αφηγηματικοί τρόποι Αφηγηματικές τεχνικές Οι λειτουργίες του αφηγητή 0 αφηγητής μπορεί να είναι πρόσωπο της αφήγησης, με πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα ρόλο, ή μπορεί να είναι αμέτοχος

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. καθημερινό λεξιλόγιο: «κάτι», «ἀρμαθιά»

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία Εισαγωγή «Όποιος έχει υγεία, έχει ελπίδα. Και όποιος έχει ελπίδα, έχει τα πάντα.» Τόμας Κάρλαϊλ Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο Ο πατέρας μου είναι γιατρός, ένας από τους καλύτερους παθολόγους που

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες σχετικά με το άθλημα της αρεσκείας τους (ποδόσφαιρο, τένις, βόλεϋ, κολύμβηση,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) είναι ένας οργανισμός που ιδρύθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1994 με σκοπό να βοηθήσει και να οργανώσει την εξάπλωση του βιβλίου.* Για τον

Διαβάστε περισσότερα

Το Jungle Speed είναι ένα παιχνίδι για 2 έως 10 παίκτες (ή και ακόμη περισσότερους!) ηλικίας 7 και άνω.

Το Jungle Speed είναι ένα παιχνίδι για 2 έως 10 παίκτες (ή και ακόμη περισσότερους!) ηλικίας 7 και άνω. Το Jungle Speed είναι ένα παιχνίδι για 2 έως 10 παίκτες (ή και ακόμη περισσότερους!) ηλικίας 7 και άνω. Σκοπός σας είναι να είστε ο πρώτος παίκτης που θα ξεφωρτωθεί όλες του τις κάρτες. Το τοτέμ τοποθετείται

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 13: Αναγνώσεις της Ἀντιγόνης του Σοφοκλή

Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 13: Αναγνώσεις της Ἀντιγόνης του Σοφοκλή Αρχαίο Ελληνικό Δράμα: Αισχύλος - Σοφοκλής Ενότητα 13: Αναγνώσεις της Ἀντιγόνης του Σοφοκλή Ευφημία Καρακάντζα Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Πρόταση αξόνων

Διαβάστε περισσότερα

Ουίλλιαµ Σαίξπηρ: «Σονέτο XVIII» (Ν.Ε.Λ. Β Λυκείου, Α5, σσ. 54-55)

Ουίλλιαµ Σαίξπηρ: «Σονέτο XVIII» (Ν.Ε.Λ. Β Λυκείου, Α5, σσ. 54-55) 1. ΚΕΙΜΕΝΟ Ουίλλιαµ Σαίξπηρ: «Σονέτο XVIII» (Ν.Ε.Λ. Β Λυκείου, Α5, σσ. 54-55) 2. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ 2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραµµατολογικά στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα