Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία παρουσιάζει την κοινοτική πολιτική απασχόλησης και την εφαρμογή της κατά τα τελευταία οκτώ χρόνια στην Ελλάδα. Χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο Μέρη. Στο Α Μέρος περιγράφεται η πορεία διαμόρφωσης της πολιτικής απασχόλησης σε κοινοτικό επίπεδο από την ίδρυση της ΕΟΚ το 1957 μέχρι και σήμερα. Θέτοντας ως σημείο αναφοράς τη συνθήκη του Άμστερνταμ που αποτελεί το σημείο εκκίνησης της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση, η παρουσίαση χωρίζεται σε δύο χρονικές περιόδους: Από την ίδρυση της ΕΟΚ και μέχρι πριν από το 1997, και από τη συνθήκη του Άμστερνταμ μέχρι σήμερα. Η συνοπτική παρουσίαση της πρώτης χρονικής περιόδου αναφέρεται στις προσπάθειες των θεσμικών οργάνων και των κρατών-μελών να διαμορφώσουν μία συντονισμένη κοινωνική πολιτική και πολιτική απασχόλησης. Περιγράφεται το νομικό πλαίσιο (συνθήκη Ρώμης, ΕΕΠ, συνθήκη Μάαστριχτ) και όλες οι σχετικές δράσεις που προέκυψαν (Πρόγραμμα Κοινωνικής Δράσης του 1974, Κοινοτικός Χάρτης των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων του 1989, η Συμφωνία και το Πρωτόκολλο για την Κοινωνική Πολιτική του Μάαστριχτ, η Πράσινη και η Λευκή Βίβλος του 1993 και 1994 αντίστοιχα). Όσον αφορά τη δεύτερη χρονική περίοδο, περιγράφονται οι αλλαγές που προέκυψαν με τη συνθήκη του Άμστερνταμ και στη συνέχεια αναλύεται η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση (ΕΣΑ). Αναφέρονται οι διαδικασίες του Λουξεμβούργου, της Κολωνίας και του Κάρντιφ (κατευθυντήριες γραμμές, εκπόνηση Εθνικών Σχεδίων Δράσης για την Απασχόληση (ΕΣΔΑ), ετήσιες εκθέσεις της Επιτροπής για την Απασχόληση, κλπ.). Παρουσιάζεται η πορεία εξέλιξης της ΕΣΑ κατά τα επόμενα έτη μέσα από τις αποφάσεις και τα συμπεράσματα των κυριότερων Ευρωπαϊκών Συμβουλίων (με ιδιαίτερη αναφορά στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας) και τεκμηριώνεται ο λόγος που οδήγησε την Επιτροπή και τα κράτη-μέλη στη δημιουργία της. Τέλος, περιγράφονται οι διαδικασίες αξιολόγησης των εθνικών πολιτικών 1

2 απασχόλησης από την Επιτροπή (σε παράρτημα παρουσιάζονται αναλυτικά οι κοινοί δείκτες επιδόσεων που χρησιμοποιούνται) και αναφέρονται συνοπτικά οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις της Επιτροπής έτσι όπως παρουσιάστηκαν στην «Κοινή Έκθεση για την Απασχόληση του 2001» (γίνεται ειδικότερη αναφορά στις συστάσεις προς την Ελλάδα). Αντικείμενο του Β Μέρους της Εργασίας αποτελεί η παρουσίαση της εφαρμογής της κοινοτικής πολιτικής για την απασχόληση στην Ελλάδα, από το 1994 εώς σήμερα. Η ανάλυση χωρίζεται σε Β και Γ ΚΠΣ ως εξής: Για το Β ΚΠΣ περιγράφονται αρχικά οι στόχοι και οι βασικές κατευθύνσεις της εθνικής πολιτικής απασχόλησης. Στη συνέχεια περιγράφεται το σύστημα διαχείρισης των πόρων του ΕΚΤ και επεξηγούνται οι δυσκολίες και τα μειονεκτήματα που εντοπίστηκαν. Τέλος, παρουσιάζεται μία αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των κυριότερων Ε.Π. στον τομέα της απασχόλησης («Συνεχιζόμενη Κατάρτιση και Προώθηση της Απασχόλησης» και «Καταπολέμηση του Αποκλεισμού από την Αγορά Εργασίας») καθώς και των δύο σχετικών Κοινοτικών Πρωτοβουλιών ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ και ADAPT. Για το Γ ΚΠΣ, παρουσιάζεται το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η αναθεωρημένη πολιτική απασχόλησης της Ελλάδας (προβλήματα και προκλήσεις). Στη συνέχεια αναλύονται οι στόχοι και οι κυριότερες δράσεις της πολιτικής, έτσι όπως αποτυπώνονται στα πρόσφατα ΕΣΔΑ και στα σχετικά Επιχειρησιακά Προγράμματα. Γίνεται ξεχωριστή αναφορά στην πορεία υλοποίησης της νέας Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL στην Ελλάδα. Το τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζει το αναμορφωμένο σύστημα διαχείρισης των πόρων του ΕΚΤ, το οποίο και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εφαρμογής της εθνικής πολιτικής απασχόλησης. Λέξεις κλειδιά: Πολιτική Απασχόλησης, συνθήκη Άμστερνταμ, Ευρωπαϊκή Στρατηγική Απασχόλησης, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Απασχόληση, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. 2

3 EXECUTIVE SUMMARY The present paper presents the European employment policy and its implementation in Greece during the last 8 years. It is divided in two parts. The first part describes the evolution of the employment policy in european level from 1957 until today. By setting the Amsterdam Treaty as a milestone (as the Treaty defined and launched the European Employment Strategy), the analysis is divided in two periods: from 1957 until 1997, and from 1997 until today. The presentation of the first period refers to the efforts of the Community and the member states to establish a co-ordinated social and employment policy. The legal framework is described (Treaty of Rome, Treaty of Maastricht, etc) and all the relevant activities that came out. The second period starts from the Amsterdam Treaty and the innovations that established. The analysis that follows concerns the European Employment Strategy - the processes of Luxembourg, Cardiff and Cologne (guidelines from the Commission, National Action Plans, annual reports on employment by the Commission, etc). Finally, the evolution of the EES is presented through the decisions and the conclusions of the most important European Councils (particularly the European Council of Lisbon). The second part presents the implementation of the European policy on employment in Greece, from 1994 until today. The analysis is divided in CSF II and III, as follows: For the CSF II, the paper describes the main orientations and objectives of the national employment policy. The next chapter concerns the financial management of the European Social Fund, with emphasis on the difficulties that came up. Finally, the most important Operational Programmes and Community Initiatives are evaluated. 3

4 For the CSF III, the analysis concentrates at first in the rationale behind the revised national employment policy (challenges and problems to be faced). Then, the objectives and the main activities are described, as they are presented in the recent NAPs and the relevant Operational Programmes. The implementation of the new Community Initiative EQUAL in Greece is presented. The last chapter presents the revised financial management system of the European Social Fund, which comprises an important factor for the implementation of the employment policy. Key words: Employment policy, Amsterdam Treaty, European Employment Strategy, National Action Plan for Employment, European Social Fund. 4

5 ΜΕΡΟΣ Α: Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΆΜΣΤΕΡΝΤΑΜ. Η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και κατ επέκταση και οι πολιτικές απασχόλησης καθορίστηκαν στα βασικά νομικά κείμενα που θεμελίωσαν την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (συνθήκη της Ρώμης, Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, συνθήκη του Μάαστριχτ). Μία περαιτέρω διεύρυνση του θεσμικού πλαισίου της ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής επιχειρήθηκε επίσης με τον Κοινωνικό Χάρτη και το Πρόγραμμα Δράσης της Επιτροπής. Το καθεστώς που διαμορφώθηκε από τις συνθήκες δεν ήταν δεσμευτικό και δεν δημιουργούσε νομικές υποχρεώσεις στα κράτη μέλη, καθώς τους άφηνε την πρωτοβουλία λήψης και εφαρμογής εθνικών κοινωνικοπολιτικών μέτρων. Ο ρόλος των κοινοτικών οργάνων και κυρίως της Επιτροπής ήταν μόνο επικουρικός. Η αρχή της επικουρικότητας αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστράφηκε η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και η πολιτική απασχόλησης Η αρχή της επικουρικότητας στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης. Στο συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής, η κοινοτική αρμοδιότητα εμφανίζεται ως συντρέχουσα, διεπόμενη από την περίφημη αρχή της επικουρικότητας, και εν προκειμένω στην κάθετη εκδοχή της (κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ Κοινότητας και κρατών μελών). Όπως ορίζεται στο άρθρο 3 Β εδ. 2, που προστέθηκε στη συνθεκ με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, «στους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, η Κοινότητα δρα σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας μόνο εάν και στο βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης είναι αδύνατον να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη και δύναται, συνεπώς, λόγω των διαστάσεων ή των 1 Θ. Σακελλαρόπουλος, «Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική», εκδ. Κριτική, 1993, σελ

6 αποτελεσμάτων να επιτευχθούν καλύτερα σε κοινοτικό επίπεδο». Με αυτή τη ρύθμιση επιχειρήθηκε ουσιαστικά να εξισορροπηθεί η δημοκρατική αρχή, βάσει της οποίας η εξουσία πρέπει να βρίσκεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στους πολίτες για την αποτελεσματική προάσπιση των συμφερόντων τους. 2 Κατά την περίοδο που εξετάζεται (μέχρι το 1997), η πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής πήγαζε από την ανάγκη αντιμετώπισης των συνεπειών της απελευθέρωσης της εσωτερικής αγοράς (ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, ενίσχυση της γεωγραφικής κινητικότητας, βελτίωση των πολιτικών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης). Οι πολιτικές που προωθούσε η Επιτροπή δεν αντιπαρατίθονταν ούτε ανταγωνίζονταν τις εθνικές πολιτικές. Απλά φρόντιζαν να ρυθμίζουν ότι παρέλειπαν να ρυθμίσουν ή δεν ρύθμιζαν καλά τα κράτη μέλη. Η ελάχιστη αυτή κοινωνική πολιτική που εφάρμοζε η Επιτροπή δεν αντανακλά απλά τα διαφορετικά συμφέροντα που συγκρούονταν στην πορεία συγκρότησης της εσωτερικής αγοράς. Αποτέλεσε και συνέπεια της οικονομικής συγκυρίας εντός της οποίας κλήθηκε να διαμορφωθεί η κοινωνική Ευρώπη. Οι συνθήκες κρίσης και εκτεταμένης ανεργίας επέβαλαν μεγαλύτερη ευελιξία στις αγορές εργασίας, αποδοχή των ευέλικτων μορφών εργασίας, κλπ. 3 Η αρχή της επικουρικότητας δεν περιορίστηκε μόνο στο πεδίο της πολιτικής απασχόλησης και γενικότερα της κοινωνικής πολιτικής. Διασφάλιζε και συνεχίζει να διασφαλίζει για τα κράτη μέλη τα δικαιώματα που τους αναγνωρίστηκαν από τις Συνθήκες και περιορίζει τις αρμοδιότητες των κοινοτικών οργάνων μόνο στα πεδία εκείνα που ρητά αναφέρονται στις Συνθήκες. Η κατίσχυση της αρχής της επικουρικότητας σε θέματα κοινωνικής πολιτικής πέρα από τους λόγους της εσωτερικής αγοράς και της οικονομικής συγκυρίας, μπορεί να δικαιολογηθεί και με όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας: Ι) οι εθνικές αγορές εργασίας λόγω θεσμικών και ιστορικών παραγόντων διατηρούν μία αυτοτέλεια, ΙΙ) οι 2 Θ. Χριστοδουλίδης-Κ. Στεφάνου, «Η συνθήκη του Μάαστριχτ συνθετική θεώρηση», εκδ. Σιδέρη, 1993, σελ Θ. Σακελλαρόπουλος, «Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική», εκδ. Κριτική, 1993, σελ

7 θεσμικές και οικονομικές διαφορές των εθνικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας είναι τόσο μεγάλες, ώστε η εφαρμογή ενός ισοπεδωτικού κοινού προτύπου θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολη Το νομικό πλαίσιο Η συνθήκη της Ρώμης, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και η συνθήκη του Μάαστριχτ. Η συνθήκη της Ρώμης και η αναθεώρηση της το 1986 με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη αποτέλεσαν το βασικό θεσμικό πλαίσιο που διέγραφε τα όρια άσκησης της κοινοτικής κοινωνικής πολιτικής. Η συνθήκη της Ρώμης περιέχει αρκετές διάσπαρτες αναφορές σε ζητήματα που αφορούν την καταπολέμηση της ανεργίας και άλλα θέματα κοινωνικής πολιτικής. Ήδη στο προίμιο της συνθήκης διατυπώνεται ότι βασικός στόχος της Κοινότητας είναι «η σταθερή βελτίωση των όρων διαβίωσης και απασχόλησης των λαών». Κύρια έμφαση δόθηκε στην ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων (άρθρα 48-51) και στην ελευθερία εγκατάστασης (άρθρα 52-58). Τα υπόλοιπα θέματα κοινωνικής πολιτικής παρόλο που αναφέρονται στα άρθρα , δεν αποτελούν προτεραιότητα στους στόχους της ΕΟΚ. Άλλωστε η άσκηση κοινωνικής πολιτικής παραμένει στην αποκλειστική δικαιοδοσία των κρατών μελών, και η Επιτροπή έχει ως αποστολή να προωθεί την στενή τους συνεργασία. Επιπλέον, ως κύρια αποστολή του ΕΚΤ ορίστηκε απλά η προώθηση των δυνατοτήτων απασχόλησης μέσα από την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων. Στις αρχές της δεκαετίας του 70 δόθηκε μία νέα ώθηση στα θέματα κοινωνικής πολιτικής και προώθησης της απασχόλησης με το Πρόγραμμα Κοινωνικής Δράσης του Κύριος στόχος του προγράμματος ήταν η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και η συμμετοχή των εργαζομένων στις αποφάσεις διαχείρισης των επιχειρήσεων. Η υιοθέτηση του συμπίπτει χρονικά με την οικονομική κρίση που έπληττε την Κοινότητα και την πολύ μεγάλη αύξηση των ποσοστών ανεργίας. Σε συνδυασμό δε με την έλλειψη κοινοτικών πόρων και τη δυστοκία ορισμένων κρατών μελών στο ζήτημα της μεταβίβασης περισσότερων εξουσιών στις Βρυξέλλες, η εφαρμογή του προγράμματος δεν είχε ιδιαίτερα αποτελέσματα. 7

8 Το κύριο συμπέρασμα που προκύπτει από την ευρωπαϊκή αντίληψη και πρακτική την περίοδο είναι ότι η αυτόματη πρόοδος στον κοινωνικό τομέα ως φυσικό επακόλουθο της λειτουργίας της αγοράς δεν επαληθεύτηκε. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από την πλήρη αποδιάρθρωση του κοινωνικού τομέα προς όφελος των επιχειρήσεων για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας τους. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1986 προσπάθησε να ενσωματώσει στις ρυθμίσεις της τη θετική πρακτική που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται κατά τα προηγούμενα έτη. Έτσι, στο προοίμιο της Συνθήκης συμπεριλήφθηκε μεταξύ των επιδιώξεων της Κοινότητας η δημιουργία μιας νέας στρατηγικής συνεργασίας για την ανάπτυξη και την απασχόληση καθώς και για την ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου. Οι μη δεσμευτικές διατάξεις των άρθρων 117 και 118 της συνθήκης της Ρώμης δεν αναθεωρήθηκαν, απλά συμπληρώθηκαν με νέες που αφορούσαν τη βελτίωση της προστασίας και της ασφάλειας των εργαζομένων στο χώρο εργασίας (118Α), την ανάπτυξη του διαλόγου μεταξύ των κοινωνικών εταίρων (118Β) και την ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής της Κοινότητας (130Α). Η ΕΕΠ δεν κατάφερε να προχωρήσει όμως στη δημιουργία μιας νομικής βάσης για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική. Συνέχισε να παρουσιάζει ως προτεραιότητα το στόχο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Αντικατέστησε την αρχή της ομοφωνίας με την ειδική πλειοψηφία ως διαδικασία λήψης αποφάσεων στο Συμβούλιο για ζητήματα που αφορούσαν την εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς. Απέκλεισε όμως την εφαρμογή της ειδικής πλειοψηφίας για διατάξεις που αναφέρονταν στην ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και στα δικαιώματα των μισθωτών, αν και αυτό αποτέλεσε και αίτημα ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Με αυτό τον τρόπο απέκλειε κάθε περίπτωση εναρμόνισης των κοινωνικών νομοθεσιών των κρατών-μελών, αφού έστω και ένα κράτος μπορούσε να ματαιώσει οποιαδήποτε απόφαση. Σημαντικό βήμα για την προώθηση ενός κοινωνικού κοινοτικού προτύπου αποτέλεσε η ψήφιση του «Κοινοτικού Χάρτη των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των 8

9 εργαζομένων», το Δεκέμβριο του Ο Χάρτης περιλάμβανε σε 26 σημεία ένα προγραμματικό κατάλογο των βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων (δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και επιλογής άσκησης επαγγέλματος, δικαίωμα κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής ασφάλισης, δικαίωμα στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, κλπ.). Η ιστορία υιοθέτησης του Χάρτη αποκαλύπτει τις αντιθέσεις και τα αντικρουόμενα συμφέροντα που υπήρχαν. Η Επιτροπή, η ΟΚΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστήριζαν την υποχρεωτική νομική ισχύ του Χάρτη, θέλοντας να εξασφαλίσουν τη συγκρότηση του ενιαίου κοινωνικού χώρου. Υπήρξαν όμως πολλές αντιρρήσεις από ορισμένα κράτη μέλη (ειδικά από τη Μεγ. Βρεταννία), όταν η Επιτροπή έφερε το ζήτημα για συζήτηση στο Συμβούλιο, όπου και αμφισβητήθηκε η χρησιμότητα δεσμευτικών κοινοτικών κανόνων στο συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής. Ο Χάρτης υιοθετήθηκε τελικά από έντεκα κράτη μέλη, πλην της Μεγ. Βρεταννίας, και χωρίς να έχει δεσμευτική ισχύ (soft law). Η αρνητική στάση της Μεγ. Βρεταννίας οδήγησε στη διαμόρφωση της Κοινότητας των δύο ταχυτήτων στα θέματα κοινωνικής πολιτικής. Υιοθετήθηκε δε ένα «παρακοινοτικό σύστημα λήψης αποφάσεων» με την αυτοεξαίρεση (opting out) της εν λόγω χώρας. 4 Παρόλαυτα πρέπει να θεωρηθεί ως μία αναμφισβήτητη επιτυχία, δεδομένου ότι για πρώτη φορά υπήρξε πανηγυρική αναγνώριση της ανάγκης προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων και προσδιορίστηκε πιο συγκεκριμένα η έννοια του ευρωπαϊκού κοινωνικού χώρου. Σημαντικό βήμα αποτελεί επίσης το γεγονός ότι μέσω του Χάρτη νομιμοποιείται και ενθαρρύνεται η Επιτροπή να υποβάλλει προτάσεις προς το Συμβούλιο για τη λήψη μέτρων με τα οποία θα υλοποιούνται οι διατάξεις του. Στο πλαίσιο αυτό η Επιτροπή υπέβαλε στο Συμβούλιο ένα ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Δράσης που προέβλεπε την έκδοση 47 κοινοτικών πράξεων. Η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ) άλλαξε τη δομή της συνθεοκ και ήδη ΕΚ. Ο τίτλος ΙΙΙ της συνθεοκ που αφορούσε την κοινωνική πολιτική αντικαταστάθηκε από τον «Τίτλο VIII: Κοινωνική πολιτική, Παιδεία, Επαγγελματική 4 Θ. Χριστοδουλίδης-Κ. Στεφάνου, «Η συνθήκη του Μάαστριχτ συνθετική θεώρηση», εκδ. Σιδέρη, 1993, σελ

10 Εκπαίδευση και Νεολαία». Παράλληλα προσαρτήθηκαν στη νέα συνθήκη δύο σημαντικά κείμενα. Το Πρωτόκολλο14 για την κοινωνική πολιτική και η Συμφωνία για την κοινωνική πολιτική, που συμφωνήθηκαν από τα έντεκα κράτη μέλη πλην της Μεγ. Βρεταννίας. Με βάση τα κείμενα αυτά τα συμβαλλόμενα κράτη μέλη επιθυμώντας να εφαρμόσουν τον κοινοτικό Κοινωνικό Χάρτη του 1989, συμφώνησαν να «έχουν ως στόχο την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, την παροχή της κατάλληλης κοινωνικής προστασίας, τον κοινωνικό διάλογο και την ανάπτυξη των ανθρωπίνων πόρων, που θα επιτρέψουν ένα υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Προς τούτο η Κοινότητα και τα κράτη μέλη εφαρμόζουν μέτρα στα οποία λαμβάνεται υπόψη η ποικιλομορφία των εθνικών πρακτικών, ιδιαιτέρως στον τομέα των συμβατικών σχέσεων, καθώς και η ανάγκη να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της Κοινότητας». Πρέπει να τονιστεί βέβαια ότι για ακόμη μία φορά τα κοινωνικά ζητήματα δεν αποτέλεσαν άξονα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στη νέα συνθήκη. Η κοινωνική διάσταση της εσωτερικής αγοράς και ο στόχος του ενιαίου κοινωνικού χώρου παρέμειναν απλές διακηρυχτικές αρχές. Ωστόσο σε σύγκριση με το παρελθόν συμπεριλήφθηκαν σημαντικές νέες ρυθμίσεις που διεύρυναν σε ένα βαθμό τα όρια άσκησης κοινωνικής πολιτικής εκ μέρους της Κοινότητας. Δύο μάλιστα μπορούν να θεωρηθούν ως οι σημαντικότερες: Ιδιαίτερης σημασίας εξέλιξη αποτέλεσε αρχικά το γεγονός ότι το άρθρο 2 παρ.1 της Συμφωνίας για την κοινωνική πολιτική όριζε ότι πλέον οι περισσότερες πράξεις του Συμβουλίου στο συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής θα εγκρίνονται με ειδική πλειοψηφία και όχι με ομοφωνία. Δεύτερη αξιοσημείωτη εξέλιξη ήταν η ενίσχυση του ρόλου των κοινωνικών εταίρων σε θέματα κοινωνικής πολιτικής και η θέσπιση του κοινωνικού διαλόγου (άρθρο 2, παρ.4). Η ενίσχυση αυτή εντοπίζεται σε τρία κυρίως σημεία: Η Επιτροπή είχε πλέον καθήκον να διαβουλεύεται με τους κοινωνικούς εταίρους πριν υποβάλλει τις προτάσεις της για ζητήματα κοινωνικής πολιτικής. 10

11 Οι κοινωνικοί εταίροι απέκτησαν το δικαίωμα να μπορούν να ζητήσουν από κοινού την εφαρμογή κοινοτικών οδηγιών σε εθνικό επίπεδο, εφόσον βέβαια συμφωνούσε και το κράτος-μέλος. Αναγνωρίστηκαν οι ευρωπαϊκές συλλογικές συμφωνίες μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, οι οποίες μπορούσαν πλέον να εφαρμόζονται είτε σύμφωνα με τις πρακτικές των ενδιαφερομένων είτε με κοινοτική πράξη (Κανονισμός, Οδηγία, Απόφαση). Αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά επίσημα ο ρόλος των ευρωπαϊκών κοινωνικών οργανώσεων στη διαδικασία της κοινοτικής οικοδόμησης, παρέχοντας τους ένα αυτόνομο πεδίο δράσης. Η συνθήκη του Μάαστριχτ έκανε ακόμη μερικά θετικά, αν και δειλά, βήματα για τη διαμόρφωση μιας ενιαίας κοινωνικής πολιτικής. Τα Ευρωπαϊκά Συνδικάτα θεώρησαν το Μάαστριχτ μία «επιτυχία για το Κοινωνικό» Το Πράσινο και το Λευκό Βιβλίο για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική. Κατά τα έτη που ακολούθησαν της συνθήκης του Μάαστριχτ, σημειώθηκαν ορισμένες ενέργειες από μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που φανέρωναν την πρόθεση της να προωθήσει το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο. Η τάση αυτή επιβεβαιώθηκε κυρίως μέσα από το Πράσινο και το Λευκό Βιβλίο για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική της Επιτροπής. Το Πράσινο Βιβλίο για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική (Νοέμβριος 1993), απέρριπτε την άποψη που επικρατούσε ότι η ενίσχυση και βελτίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου θα υπονόμευε τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της Κοινότητας. Αντίθετα, η Επιτροπή δεσμευόταν να εξασφαλίσει ότι η κοινωνική και η οικονομική πρόοδος θα συμβάδιζαν. 5 Θ. Σακελλαρόπουλος, «Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική», εκδ. Κριτική, 1993, σελ

12 Το Λευκό Βιβλίο για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική (Ιούνιος 1994), είχε ως βασικό στόχο να προσδιορίσει τους κύριους άξονες δράσης για τα προσεχή έτη. Πιο συγκεκριμένα, το κείμενο αυτό περιλάμβανε προτάσεις για την προώθηση της απασχόλησης και την κατάρτιση, αλλά και προτάσεις ρυθμιστικής παρέμβασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κατά τα επόμενα έτη όμως η σχετική δικαιοπαραγωγική δραστηριότητα της Κοινότητας στο συγκεκριμένο πεδίο δεν ήταν αξιοσημείωτη. Περιορίστηκε απλά στην έκδοση ορισμένων Οδηγιών, όπως η Οδηγία 93/104 για την οργάνωση του χρόνου εργασίας, η Οδηγία 94/33 για την προστασία των νέων κατά την εργασία, κ.α. 6 Αν και η δραστηριοποίηση της Κοινότητας στον τομέα της απασχόλησης και ευρύτερα της κοινωνική πολιτικής είχε αρχίσει να γίνεται εντονότερη, η αντίληψη που συνέχισε να επικρατεί ήταν πως την κύρια ευθύνη για τη διασφάλιση του κοινωνικού προτύπου την έφεραν τα κράτη μέλη. Αυτό που έλειπε ήταν η διασφάλιση μιας συντονισμένης πολιτικής από τα κράτη μέλη για την προώθηση της απασχόλησης, κάτι που άρχισε τελικά να διαμορφώνεται από το 1997 και μετά με τη συνθήκη του Άμστερνταμ. 6 Ηρώ Νικολακοπούλου-Στεφάνου, «Πολιτικές Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση», εκδ. Παπαζήση, 1997, σελ

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΆΜΣΤΕΡΝΤΑΜ. Η νέα συνθήκη του Άμστερνταμ (Ιούνιος 1997) αποτέλεσε ένα καθοριστικό βήμα για τη διαμόρφωση και εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση. Για πρώτη φορά, σε ενωσιακό επίπεδο, η οικονομική πολιτική και η πολιτική προώθησης της απασχόλησης συνδέθηκαν και θεωρήθηκε ότι πρέπει να συμβάλλουν από κοινού στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η ιστορική σημασία της συνθήκης για τα θέματα απασχόλησης, προκύπτει κυρίως από το γεγονός ότι για πρώτη φορά αντιμετωπίστηκε το πεδίο αυτό ως εξίσου σημαντικό με άλλα πεδία κοινοτικής πολιτικής. Αυτή η «αναγνώριση» θεσμικά και τυπικά διαφαίνεται από την εισαγωγή ενός νέου τίτλου στη συνθήκη σχετικά με την απασχόληση (Τίτλος VIII για την πολιτική της απασχόλησης άρθρα ), σύμφωνα με τον οποίο η προώθηση της απασχόλησης αποτελεί πλέον «ζήτημα κοινού ενδιαφέροντος» για τα κράτη μέλη και έναν από τους πρωταρχικούς στόχους της Κοινότητας. Ειδικότερα, η συνθήκη αναγνώρισε ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των πολιτικών προώθησης της απασχόλησης αποτελεί πρωτίστως ευθύνη των κρατών μελών, αλλά τονίσε ότι: «Τα κράτη μέλη θα αντιμετωπίζουν την προώθηση της απασχόλησης ως ένα ζήτημα κοινού ενδιαφέροντος και θα συντονίζουν τη δράση τους» (Άρθρο 2). Η συνθήκη έκανε ένα ακόμη σημαντικό βήμα, ορίζοντας παράλληλα ότι σχετική δράση θα αναλήφθεί και σε κοινοτικό επίπεδο και δέσμευσε την ίδια την Ε.Ε. ότι θα θέσει ως στόχο της την επίτευξη ενός υψηλού επιπέδου απασχόλησης: «Ο στόχος ενός υψηλού επιπέδου απασχόλησης θα λαμβάνεται υπόψη στη διαμόρφωση και υλοποίηση όλων των κοινοτικών πολιτικών και δράσεων» (Άρθρο 3). Η νέα αυτή προσέγγιση που αποτυπώνεται στη συνθήκη του Άμστερνταμ έκανε σαφές ότι ήταν πλέον δεδομένη η αλληλεξάρτηση και αλληλοσυμπλήρωση των πολιτικών 13

14 προώθησης της απασχόλησης που θα υιοθετούσε κάθε κράτος μέλος, και ως εκ τούτου η ανάγκη συντονισμού μεταξύ τους κρίθηκε απαραίτητη προκειμένου να εξασφαλίζεται ότι τα μέτρα που θα λάμβανε το ένα δεν θα επηρέαζε αρνητικά την πρόοδο του άλλου. Η αντίληψη ότι η προώθηση της απασχόλησης αποτελεί ζήτημα κοινού ενδιαφέροντος, υποδήλωνε ότι τα κράτη μέλη στην προσπάθεια τους να υλοποιήσουν με επιτυχία τη δική τους πολιτική απασχόλησης, θα έπρεπε παράλληλα να συνεισφέρουν σε μία «θετική συντονισμένη προσπάθεια» που θα επιχειρείται σε ενωσιακό επίπεδο. Για την υποστήριξη του στόχου αυτού, ο συντονιστικός ρόλος της ίδιας της Ε.Ε. τονίστηκε και ενισχύθηκε σε πληθώρα άρθρων του Νέου Τίτλου για την Απασχόληση που εισήχθη στη συνθήκη. Ειδικότερα, προβλέπονται τα ακόλουθα: Τα κράτη μέλη και η Κοινότητα οφείλουν να εργασθούν από κοινού για να αναπτύξουν μία συντονισμένη στρατηγική απασχόλησης (Άρθρο 125). Η Κοινότητα οφείλει να ενθαρρύνει και να υποστηρίζει τη συνεργασία των κρατών μελών και να αναλάβει συμπληρωματική δράση όπου κριθεί αναγκαίο (Άρθρο 127). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ύστερα από πρόταση της Επιτροπής και έγκριση από το Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία, θα ανακοινώνει τις κατευθυντήριες γραμμές με βάση τις οποίες τα κράτη μέλη θα σχεδιάζουν τις πολιτικές τους για την προώθηση της απασχόλησης. Οι κατευθυντήριες γραμμές αυτές θα πρέπει να συμβαδίζουν με τους γενικότερους προσανατολισμούς της οικονομικής πολιτικής (Άρθρο 128). Τα κράτη μέλη θα υποβάλλουν μία ετήσια έκθεση στην οποία θα αναφέρουν τα μέτρα που έλαβαν για την υλοποίηση της σχετικής πολιτικής τους. Το δε Συμβούλιο θα έχει την ευθύνη της εξέτασης και αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης των πολιτικών απασχόλησης των κρατών μελών, και αν το κρίνει σκόπιμο, θα κάνει συστάσεις προς ορισμένα. Το σύστημα παρακολούθησης που θα εφαρμοστεί θα παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες με το αντίστοιχο σύστημα που εφαρμόζεται για τις οικονομικές πολιτικές. (Άρθρο 126 και 128). 14

15 Θα ιδρυθεί μία επιτροπή για την απασχόληση, που θα είναι αρμόδια για την προώθηση του συντονισμού των πολιτικών για την απασχόληση που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη και για τη γνωμοδότηση σε σχετικά θέματα (Άρθρο 130) Το Συμβούλιο, τέλος, θα εγκρίνει με ειδική πλειοψηφία μέτρα κινήτρων για την ενθάρρυνση της συνεργασίας, την ανταλλαγή πληροφόρησης και την προώθηση της καινοτομίας μεταξύ των κρατών μελών στο πεδίο της απασχόλησης, ιδίως με τη μορφή πιλοτικών προγραμμάτων (Άρθρο 129). Για την οριοθέτηση της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση, η στρατηγική αυτή τονίστηκε ότι πρέπει να συσχετισθεί με τις διατάξεις σχετικά με την οικονομική και νομισματική πολιτική του Τίτλου VII της συνθήκης. Το άρθρο 126 παράγραφος 1 καθορίζει ότι η συμβολή των κρατών μελών στην επίτευξη υψηλού επιπέδου απασχόλησης πρέπει να συμβιβάζεται με τους γενικούς προσανατολισμούς των οικονομικών πολιτικών που διαμορφώνονται σύμφωνα με το άρθρο 99 παράγραφος 2, και το άρθρο 128 παράγραφος 2 καθορίζει ότι οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση πρέπει να ανταποκρίνονται στις ίδιες απαιτήσεις συνοχής. Για να επωφεληθούν πλήρως από αυτές τις νέες διατάξεις που εισήχθησαν για την ενίσχυση της συντονισμένης στρατηγικής για την απασχόληση, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων αποφάσισαν να τις εφαρμόσουν άμεσα, πριν από την επίσημη έναρξη ισχύος τους την 1η Μαϊου

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 3.1. Εισαγωγικά Μετά την υιοθέτηση της συνθήκης του Άμστερνταμ, και την εισαγωγή του νέου τίτλου για την Απασχόληση, συμφωνήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λουξεμβούργου το Νοέμβριο του 1997, ότι η νέα συντονισμένη στρατηγική για την απασχόληση θα πρέπει να βασιστεί σε συγκεκριμένες θεματικές προτεραιότητες, οι οποίες θα ομαδοποιούνται σε τέσσερεις Πυλώνες και θα περιγράφονται επακριβώς στις ετήσιες Κατευθυντήριες Γραμμές. Κάθε χρόνο, οι κατευθυντήριες γραμμές θα αποτελούν τη βάση διαμόρφωσης των Εθνικών Σχεδίων Δράσης για την Απασχόληση (ΕΣΔΑ) κάθε κράτους μέλους. Τα ΕΣΔΑ θα εξετάζονται και θα αναλύονται από την Επιτροπή και το Συμβούλιο, τα δε αποτελέσματα της επεξεργασίας αυτής θα παρουσιάζονται στην ετήσια Κοινή Έκθεση για την Απασχόληση. Η Έκθεση αυτή θα αποτελεί για τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. το κύριο σημείο αναφοράς για τη διεξαγωγή συμπερασμάτων και την περαιτέρω ανάληψη δράσης (αναδιαμόρφωση των Κατευθυντήριων Γραμμών, διατύπωση Συστάσεων προς συγκεκριμένα κράτη μέλη, κλπ.) Πως διαμορφώθηκε από το 1997 η κοινοτική πολιτική για την απασχόληση Μετά τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου με τη συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997, η κοινοτική πολιτική για την απασχόληση αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των διαφόρων Ευρωπαϊκών Συμβουλίων που ακολούθησαν, κυρίως δε σε αυτά του Λουξεμβούργου, του Cardiff, της Κολωνίας και της Λισσαβώνας. Σε αυτές τις συναντήσεις κορυφής οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των 15 κρατών μελών εκδήλωσαν τη βούληση τους να αναλάβουν συντονισμένη δράση και να συνεργαστούν για την καταπολέμηση της ανεργίας. 16

17 Η διαδικασία του Λουξεμβούργου Το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την απασχόληση στο Λουξεμβούργο στις 20 & 21 Νοεμβρίου1997, εξέτασε τις αποτελεσματικότερες εθνικές πολιτικές ενίσχυσης της απασχόλησης που εφαρμόζονταν μέχρι εκείνη τη στιγμή, και έθεσε τις βάσεις για τη μελλοντική δράση της Κοινότητας και των κρατών μελών στο πεδίο αυτό. Η ονομαζόμενη διαδικασία του Λουξεμβούργου αφορούσε στην ανάπτυξη του συντονισμού των πολιτικών για την απασχόληση των κρατών μελών στο πλαίσιο των ετήσιων κατευθυντήριων γραμμών και των Εθνικών Σχεδίων Δράσης. Μία πρώτη σειρά κατευθυντήριων γραμμών για το 1998 προτάθηκε από την Επιτροπή και εγκρίθηκε κατόπιν από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές βασίστηκαν σε 4 Πυλώνες (ή άξονες): Στη δυνατότητα επαγγελματικής ένταξης (απασχολησιμότητα). Στην ανάπτυξη επιχειρηματικού πνεύματος (επιχειρηματικότητα). Στην ικανότητα προσαρμογής (προσαρμοστικότητα). Στην ισότητα των ευκαιριών για άνδρες και γυναίκες. Η μεταφορά των κατευθυντήριων γραμμών του 1998 στις εθνικές πολιτικές πραγματοποιήθηκε μέσω των Εθνικών Σχεδίων Δράσης που επεξεργάστηκαν τα κράτη μέλη και τα οποία υποβλήθηκαν στην Επιτροπή και το Συμβούλιο για εξέταση. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των ΕΣΔΑ καταγράφτηκαν στην Κοινή Έκθεση για την Απασχόληση του 1998, όπου η Επιτροπή κατέδειξε ορισμένες ανεπάρκειες και κενά στις εθνικές δράσεις. Στη συνέχεια, η Επιτροπή παρουσίασε τροποποιημένες κατευθυντήριες γραμμές για το 1999, με στόχο την αποσαφήνιση των προηγούμενων προσανατολισμών. Ειδικότερα, επιδιώχθηκε η ενίσχυση των ενεργειών στους εξής τομείς: Προτεραιότητα στην υλοποίηση ενεργητικών πολιτικών για την καταπολέμηση της ανεργίας και όχι παθητικών μέτρων. Ενίσχυση της δια βίου μάθησης. 17

18 Αξιοποίηση του δυναμικού δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών. Συμβιβασμός της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής. Δημιουργία μιας αγοράς εργασίας ανοιχτής σε όλους. Τα Εθνικά Σχέδια Δράσης που βασίστηκαν στους προσανατολισμούς των κατευθυντήριων γραμμών του 1999, συντάχθηκαν την άνοιξη του 1999 και υποβλήθηκαν στην Επιτροπή το Μάϊο του ίδιου έτους. Ενισχύοντας την προσέγγιση που διαμορφώθηκε στο Λουξεμβούργο, η Επιτροπή υπέβαλλε τις προτάσεις της για τις κατευθυντήριες γραμμές του 2000 στις 8 Σεπτεμβρίου του Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η εμπειρία από την τελευταία διετία έδειξε ότι η δραστηριοποίηση με σημείο αναφοράς τους 4 Πυλώνες, αποτέλεσε κατάλληλη βάση για μία ολοκληρωμένη μεσοπρόθεσμη προσέγγιση. Η Επιτροπή πρότεινε επίσης για πρώτη φορά στο Συμβούλιο να προχωρήσει στη διατύπωση συστάσεων προς τα κράτη μέλη, με βάση τη συγκριτική ανάλυση της προόδου των κρατών μελών όσον αφορά την απασχόληση καθώς και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την Κοινή Έκθεση για την Απασχόληση για το Οι συστάσεις εκγρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 14 Φεβρουαρίου του Όσον αφορά δε την Κοινή Έκθεση για την Απασχόληση για το 1999, αυτή εγκρίθηκε επίσημα από το Συμβούλιο στις 29 Νοεμβρίου του 1999 και υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Ελσίνκι το Δεκέμβριο του Η έκθεση περιλάμβανε αφενός μία αξιολόγηση της κατάστασης για την απασχόληση και αφετέρου μία ανάλυση της εφαρμογής των κατευθυντήριων γραμμών του 1999 στα κράτη μέλη. 18

19 Η διαδικασία του Cardiff Κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής στο Cardiff στις 15 & 16 Ιουνίου του 1998, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων τόνισαν τη σημασία μιας ενισχυμένης και βιώσιμης ανάπτυξης για την προώθηση της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Αποφάσισαν δε να εφαρμόσουν ένα βελτιωμένο μακροοικονομικό διάλογο που θα αφορά τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις σε συνεργασία με τη συντονισμένη στρατηγική για την απασχόληση. Με βάση τις εισηγήσεις των κρατών μελών και τις εργασίες της επιτροπής οικονομικής πολιτικής καθώς και της οριζόντιας ομάδας «εσωτερική αγορά», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέταξε τις εκθέσεις Cardiff I και Cardiff II. Υιοθετώντας τους προσανατολισμούς των δύο αυτών εκθέσεων, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Cardiff τόνισε τη σημασία της εφαρμογής μεταρρυθμίσεων με στόχο τη βελτίωση του ανταγωνισμού και της λειτουργίας των αγορών αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Ο ζητούμενος στόχος που τονίστηκε ήταν να περιοριστεί ο αριθμός των περιττών ρυθμίσεων, τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο, ώστε να μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα βάρη στις μικρές επιχειρήσεις μεγάλης έντασης εργατικού δυναμικού και να διευκολυνθεί η δημιουργία επιχειρήσεων Η διαδικασία της Κολωνίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Κολωνία, στις 3 & 4 Ιουνίου 1999, παγίωσε την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση και έθεσε τις βάσεις για μια κοινοτική πολιτική για την απασχόληση που θα συνεκτιμά το σύνολο των οικονομικών παραγόντων που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την κατάσταση στην απασχόληση. Κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής, αναγνωρίστηκε από τα κράτη μέλη η ανεξαρτησία των τομέων που άπτονται της μακροοικονομικής πολιτικής τονίζοντας ωστόσο την αμοιβαία επιρροή που έχουν οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε μακροοικονομικό επίπεδο. 19

20 Βασικός στόχος του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την Απασχόληση, γνωστού και ως «διαδικασία της Κολωνίας», ήταν να ευνοήσει τον καλύτερο διάλογο όλων των ενδιαφερομένων τους οποίους αφορά ο σχεδιασμός της μακροοικονομικής πολιτικής, να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ τους και κατά συνέπεια να ευνοηθεί η δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας. Η κύρια καινοτομία του ήταν ότι εμπλέκοντας σε διάλογο και ανοιχτή συνεργασία τους υπεύθυνους χάραξης της πολιτικής για τον προϋπολογισμό, για τη νομισματική, μισθολογική και διαρθρωτική πολιτική, βοήθησε κάθε ενδιαφερόμενο μέρος- κλειδί να κατανοεί καλύτερα τη γραμμή συμπεριφοράς των υπολοίπων μερών και να προβλέπει τις αντιδράσεις τους εν όψει των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων. Το Σύμφωνο, ενσωματώνοντας σε μια συνολική αντίληψη όλα τα μέτρα της Ένωσης που λαμβάνονται στον τομέα της απασχόλησης, τόνισε την ανάγκη ισόρροπης κατανομής των μακροοικονομικών πολιτικών μέσα από τις ακόλουθες ενέργειες: Τη χάραξη μίας οικονομικής πολιτικής, η οποία από τη μία θα ακολουθεί όπως οφείλει τις αρχές του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης και από την άλλη θα φροντίσει να αναδιαρθρώσει τους δημόσιους προϋπολογισμούς ώστε να ευνοηθούν οι επενδύσεις και οι ανταγωνιστικές θέσεις απασχόλησης. Την εξασφάλιση μιας ελεγχόμενης εξέλιξης των μισθών, με αυξήσεις που θα συνδέονται με τα κέρδη από την παραγωγικότητα. Την εφαρμογή μιας νομισματικής πολιτικής που θα στοχεύει στη σταθερότητα των τιμών. Παράλληλα, τονίστηκε η ανάγκη εδραίωσης ενός μακροοικονομικού διαλόγου μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και των φορέων λήψης αποφάσεων όσον αφορά δημοσιονομικά και νομισματικά θέματα, σεβόμενος την ανεξαρτησία και την αυτονομία όλων των αρμόδιων για τις μισθολογικές διαπραγματεύσεις και για τη νομισματική, δημοσιονομική και φορολογική πολιτική. 20

21 Τα επόμενα Ευρωπαϊκά Συμβούλια και η συμβολή τους στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση. - Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Ελσίνκι (10 & 11 Δεκεμβρίου 1999). Στη σύνοδο του Ελσίνκι το Δεκέμβριο του 1999, τα κράτη μέλη επιβεβαίωσαν την υποστήριξη τους στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση και επέμειναν στη σημασία της ενίσχυσης του συντονισμού των οικονομικών πολιτικών, των πολιτικών για την απασχόληση και των διαρθρωτικών πολιτικών. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε την ενίσχυση της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατά την έγκριση των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση. Τόνισε την πρόδο που σημειώθηκε στον καθορισμό και τη χρησιμοποίηση δεικτών επιδόσεων στον τομέα της απασχόλησης 7 και κάλεσε τα κράτη μέλη να συνεχίσουν τις εργασίες τους. Τέλος, συνέστησε στα κράτη μέλη να δώσουν ιδιαίτερα προσοχή, στα πλαίσια των Εθνικών Σχεδίων Δράσης τους, στα συστήματα φορολογίας και παροχών, στην απασχόληση στον τομέα των υπηρεσιών, στην οργάνωση εργασίας, στην εκπαίδευση και στη διά βίου κατάρτιση και στην ισότητα των ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών. - Το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισσαβόνα (23 & 24 Μαρτίου 2000). Το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισσαβόνα αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την μετέπειτα εξέλιξη της κοινοτικής πολιτικής για την απασχόληση. Στόχος του ήταν κυρίως να συμφωνηθεί ένας νέος στρατηγικός στόχος για την Ένωση προκειμένου να ενισχυθεί η απασχόληση, η οικονομική μεταρρύθμιση και η κοινωνική συνοχή στο πλαίσιο μιας οικονομίας βασισμένη στη γνώση. Ο νέος στρατηγικός στόχος της Ένωσης 7 βλ. σχετικό Παράρτημα με τους δείκτες που καθόρισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αξιολόγηση των εθνικών πολιτικών απασχόλησης. 21

22 που καθορίστηκε για την επόμενη δεκαετία ήταν να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Η επίτευξη του στόχου αυτού απαιτούσε το σχεδιασμό μιας στρατηγικής που να στοχεύει: Στην προετοιμασία της μετάβασης σε μια κοινωνία και σε μια οικονομία βασισμένες στη γνώση, μέσα από την ενίσχυση της κοινωνίας της πληροφορίας και της Έρευνας & Ανάπτυξης, καθώς και μέσα από την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας. Τα σημαντικότερα μέτρα που αποφασίστηκαν στα πλαίσια του στόχου αυτού ήταν η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και Καινοτομίας, η δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ίδρυση και την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων (ιδίως μικρομεσαίων), η υιοθέτηση οικονομικών μεταρρυθμίσεων για μια πλήρη και λειτουργική εσωτερική αγορά, η δημοσιονομική εξυγίανση και η βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών. Στον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, την επένδυση στον άνθρωπο και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι κύριες δράσεις που αποφασίστηκαν αφορούσαν την αναπροσαρμογή των ευρωπαϊκών συσυτημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, την ανάπτυξη ενερητικών πολιτικών για την απασχόληση, τον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής προστασίας, την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης. Στην εφαρμογή ενός κατάλληλου συνδυασμού μακροοικονομικών πολιτικών που θα εξασφαλίσει μια υγιή και ευνοϊκή οικονομική προοπτική. Η στρατηγική αυτή αποσκοπούσε να δώσει στην Ένωση τη δυνατότητα να αναδημιουργήσει τις προϋποθέσεις για πλήρη απασχόληση και να ενισχύσει την περιφερειακή συνοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας αναφορικά με την απασχόληση, μπορούν να συνοψιστούν σε τέσσερις βασικούς τομείς: Βελτίωση της ικανότητας επαγγελματικής ένταξης. 22

23 Απόδοση μεγαλύτερης σημασίας στη δια βίου εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση. Αύξηση της απασχόλησης στις υπηρεσίες, έναν τομέα που δημιουργεί θέσεις εργασίας. Προώθηση της ισότητας των ευκαιριών σε όλες τις πτυχές της. Όσον αφορά δε τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στα θέματα απασχόλησης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας έκρινε ότι οι ήδη υπάρχουσες διαδικασίες του Λουξεμβούργου, του Κάρτνιφ και της Κολωνίας αποτελούν ένα σύνολο επαρκών μέσων και είναι αποτελεσματικές, αρκεί να απλουστευθούν σε ορισμένα σημεία και να συντονισθούν καλύτερα. Τονίστηκε δε ότι η εκπόνηση ετήσιων εκθέσεων από την Επιτροπή εξασφαλίζει τη συνέχεια των πολιτικών που αποφασίζονται και παρέχει στα όργανα της Ε.Ε. αξιόπιστους και συγκρίσιμους δείκτες μεταξύ των κρατών μελών που επιτρέπουν την αξιολόγηση των εθνικών πολιτικών απασχόλησης και την περαιτέρω βελτίωση τους. Οι αλλαγές στις ήδη υπάρχουσες διαδικασίες καθορίστηκε ότι θα υποστηριχθούν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο θα αναλάβει από τη στιγμή αυτή εξέχοντα καθοδηγητικό και συντονιστικό ρόλο για την εξασφάλιση συνολικής συνοχής και αποτελεσματικής παρακολούθησης της προόδου επίτευξης του νέου στρατηγικού στόχου. Αποφασίστηκε ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πραγματοποιεί σύνοδο κάθε άνοιξη, ειδικά για οικονομικά και κοινωνικά θέματα. Όπως προκύπτει από τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Λισσαβόνας, εξέχουσας σημασίας είναι η απόφαση εφαρμογής της λεγόμενης «ανοιχτής μεθόδου συντονισμού». Κρίθηκε ότι η υλοποίηση του νέου στρατηγικού στόχου που τέθηκε, θα πραγματοποιηθεί με την εφαρμογή της νέας ανοιχτής μεθόδου συντονισμού, η οποία θα αποτελέσει το μέσο διάδοσης βέλτιστων πρακτικών και επίτευξης μεγαλύτερης σύγκλισης προς τους κύριους στόχους της Ε.Ε. Η μέθοδος αυτή σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να βοηθά τα κράτη μέλη να αναπτύσσουν σταδιακά τις πολιτικές τους, και περιλαμβάνει τα εξής: 23

24 Τον καθορισμό των κατευθυντήριων γραμμών σε συνδυασμό με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα για τη βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη επίτευξη των στόχων που θέτουν. Τον καθορισμό κατά περίπτωση ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών και σημείων αναφοράς, με μέτρο τα καλύτερα διεθνώς. Οι δείκτες αυτοί θα προσαρμόζονται στις ανάγκες των διαφόρων κρατών μελών και τομέων και θα αποτελέσουν μέσο σύγκρισης των βέλτιστων πρακτικών. Την μεταφορά των ετήσιων κατευθυντήριων γραμμών στις εθνικές και περιφερειακές πολιτικές με τον καθορισμό ειδικών στόχων και τη θέσπιση μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές και περιφερειακές ιδιομορφίες. Την περιοδική παρακολούθηση, αξιολόγηση και επανεξέταση υπό τη μορφή αλληλοδιδακτικών διαδικασιών. Παράλληλα, αποφασίστηκε να ακολουθηθεί μία πλήρως αποκεντρωμένη προσέγγιση σύμφωνη με την αρχή της επικουρικότητας, στο πλαίσιο της οποίας η Ένωση, τα κράτη μέλη, οι περιφερειακές και τοπικές αρχές και οι κοινωνικοί εταίροι θα συμμετέχουν ενεργά μέσω διαφόρων μορφών εταιρικής σχέσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε να επεξεργαστεί μία μέθοδο συγκριτικής αξιολόγησης των βέλτιστων πρακτικών σε θέματα δικτύωσης των κοινωνικών εταίρων, των ΜΚΟ και των επιχειρήσεων. Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα θεωρήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας ότι θα διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο στην επίτευξη του νέου στρατηγικού στόχου, κυρίως μέσα από τη δημιουργία εταιρικών σχέσεων ιδιωτικών και δημόσιων φορέων. 8 8 Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας αποτυπώνεται κυρίως στα ακόλουθα έγγραφα: - Τρεις ανακοινώσεις με θέμα: «Απασχόληση, οικονομική μεταρρύθμιση και κοινωνική συνοχή» [COM(2000) 282 τελικό]. - «Οι κοινοτικές πολιτικές στην υπηρεσία της απασχόλησης» [COM(2000) 78 τελικό]. - «Οικοδόμηση μιας Ευρώπης χωρίς αποκλεισμούς» - [COM(2000) 79 τελικό]. - «Κοινωνικές τάσεις: προοπτικές και προκλήσεις» - [COM(2000) 82 τελικό]. 24

25 - Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σάντα Μαρία ντα Φέϊρα (19 & 20 Ιουνίου 2000). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Σάντα Μαρία ντα Φέϊρα συνέχισε την ήδη υλοποιούμενη στρατηγική της Λισσαβόνας, δηλώνοντας ότι πλέον αυτή αποτελεί το βάθρο όλων των κοινωνικών δράσεων για την απασχόληση, την καινοτομία, τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και την κοινωνική συνοχή. Κάλεσε τους κοινωνικούς εταίρους να διαδραματίσουν σημαντικότερο και πιο ενεργό ρόλο στον προσδιορισμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση, συγκεντρώνοντας ιδιαίτερα την προσοχή τους στον εκσυγχρονισμό της οργάνωσης της εργασίας, στη διά βίου μάθηση και στην αύξηση του ποσοστού απασχόλησης, ιδίως για τις γυναίκες. - Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας (7-9 Δεκεμβρίου 2000). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας ενέκρινε την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ατζέντα, η οποία έθεσε προτεραιότητες για συγκεκριμένες δράσεις για την επόμενη πενταετία γύρω από έξι στρατηγικούς προσανατολισμούς που αφορούσαν όλους τους τομείς της κοινωνικής πολιτικής. Η ατζέντα αυτή αποτελεί μείζονα σταθμό για την ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Αποφασίστηκε ότι η εφαρμογή της θα εξετάζεται κάθε χρόνο από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά την εαρινή σύνοδο του, βάσει εκθέσεων προόδου της Επιτροπής και του Συμβουλίου. Τα κυριότερα σημεία της Κοινωνικής Ατζέντας είναι συνοπτικά τα ακόλουθα: Η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης και η κινητοποίηση όλης της διαθέσιμης ικανότητας απασχόλησης. Η αξιοποίηση της προόδου των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας. Η αύξηση της κινητικότητας των εργαζομένων εντός της Ε.Ε. Η αξιοποίηση της οικονομικής και νομισματικής ολοκλήρωσης. Η αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης. Η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Η ανάδειξη της κοινωνικής διάστασης της παγκοσμιοποίησης. 25

26 Όσον αφορά δε τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και τις λεπτομέρειες εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Ατζέντας, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας τόνισε ότι όλοι οι παράγοντες πρέπει να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο (τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., τα κράτη μέλη, οι περιφερειακές και τοπικές αρχές, οι κοινωνικοί εταίροι, οι επιχειρήσεις). Για την εφαρμογή της αποφασίστηκε δε ότι πρέπει να γίνει χρήση ολόκληρου ανεξαιρέτως του φάσματος των υφιστάμενων κοινωνικών μέσων: της ανοικτής μεθόδου συντονισμού, της νομοθεσίας, του κοινωνικού διαλόγου, των διαρθρωτικών ταμείων, των προγραμμάτων στήριξης, της ολοκληρωμένης προσέγγισης των πολιτικών, της ανάλυσης και της έρευνας. Παράλληλα, αναγνωρίστηκε η ανάγκη πλήρους συνυπολογισμού της αρχής της επικουρικότητας και των διαφόρων παραδόσεων και καταστάσεων που επικρατούν στα κράτη μέλη στον κοινωνικό τομέα και στον τομέα της απασχόλησης. - Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης (23 & 24 Μαρτίου 2001). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης εστίασε τις εργασίες του στον τρόπο εκσυγχρονισμού του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και την επίτευξη του στρατηγικού στόχου της Ένωσης για την επόμενη δεκαετία που αποφασίσθηκε στη Λισσαβόνα: να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Η ανοιχτή μέθοδος συντονισμού επισημάνθηκε για άλλη μια φορά ως σημαντικό μέσο προόδου, λαμβάνοντας υπόψη και τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Όσον αφορά ειδικότερα την επίτευξη του στόχου της πλήρους απασχόλησης μέχρι το 2010 της Λισσαβόνας, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε να θέσει ορισμένους συμπληρωματικούς ενδιάμεσους στόχους για τα ποσοστά απασχόλησης στην Ένωση. Τέθηκε ο στόχος μέχρι το 2005, τα ποσοστά απασχόλησης συνολικά να αγγίζουν το 67% και για τις γυναίκες το 57%. Συμφωνήθηκε επίσης να τεθεί ως στόχος της Ε.Ε. η αύξηση του μέσου ποσοστού απασχόλησης των πλέον ηλικιωμένων γυναικών και ανδρών (55-26

27 64) σε 50% μέχρι το Κάλεσε δε τα κράτη μέλη να εξετάσουν τη δυνατότητα καθορισμού στα Εθνικά Σχέδια Δράσης τους ενδιάμεσων στόχων, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες εθνικές και περιφερειακές τους συνθήκες. - Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης (15&16 Μαρτίου 2002). Τα κυριότερα σημεία αναφορικά με την κοινοτική πολιτική απασχόλησης που συζητήθηκαν και αποφασίστηκαν από τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων των 15 κρατών μελών κατά τη διάρκεια της διάσκεψης στη Βαρκελώνη είναι τα ακόλουθα: Αναγνωρίστηκε για ακόμη μία φορά η προτεραιότητα της «Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Ατζέντας» που συμφωνήθηκε στη Νίκαια, η οποία και θεωρήθηκε ως το πλέον σημαντικό μέσο για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Τονίστηκε η σημασία καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και κλήθηκαν τα κράτη μέλη να θέσουν στόχους στα Εθνικά Σχέδια Δράσης τους για τη σημαντική μείωση του αριθμού των ατόμων που κινδυνεύουν να βρεθοπύν σε κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού μέχρι το Κατά τη διάρκεια της Κοινωνικής Διάσκεψης Κορυφής που πραγματοποιήθηκε πριν από τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, θεσπίστηκε από τους κοινωνικούς εταίρους ένα κοινό πλαίσιο δράσης για τη διά βίου απόκτηση δεξιοτήτων και τυπικών προσόντων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προέτρεψε τους κοινωνικούς εταίρους να εμπλακούν ενεργότερα στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων της Λισσαβόνας και να καταρτίζουν μία ετήσια έκθεση αποτύπωσης των προσπαθειών τους προς αυτή τη κατεύθυνση, η οποία θα υποβάλλεται απευθείας στην Κοινωνική Διάσκεψη Κορυφής. Όσον αφορά δε την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση που θεσπίστηκε στο Λουξεμβούργο το 1997, αποφασίστηκε ότι πρέπει πλέον να απλουστευθεί με τη μείωση του αριθμού των κατευθυντήριων γραμμών. Παράλληλα κρίθηκε σκόπιμο να ευθυγραμμιστεί το χρονικό της πλαίσιο με την προθεσμία της Λισσαβόνας (2010) και να προβλεφθεί ενδιάμεση αξιολόγηση το 2006 για να αξιολογηθεί η επίτευξη των ενδιάμεσων στόχων της Στοκχόλμης. 27

28 3.3. Τι οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση Η επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συντονίσει τις εθνικές πολιτικές απασχόλησης και να σχεδιάσει μία συγκεκριμένη στρατηγική για την αύξηση των ποσοστών απασχόλησης στην Ευρώπη, οφείλεται στο γεγονός ότι: κατά την τελευταία δεκαετία στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. παρουσιάζονται υψηλά ποσοστά ανεργίας (Μ.Ο. 10%), χαμηλή σχετικά απασχόληση (60%) και μαζική μακροχρόνια ανεργία. Τα φαινόμενα αυτά προέκυψαν από δύο κυρίως αίτια: Στην αδυναμία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει τις μακροοικονομικές κρίσεις. Κατά τα τελευταία 25 χρόνια, η Ευρώπη αντιμετώπισε τρεις περιόδους οικονομικής ύφεσης, όπου η κάθε μία οφειλόταν σε μία εξωγενή μακροοικονομική κρίση (οι πετρελαϊκές κρίσεις το 1974 και το 1981 και η νομισματική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 90). Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων ύφεσης, η Ευρώπη έχασε πάνω από 9 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, με συνέπεια η καθαρή αύξηση των θέσεων εργασίας για την περίοδο να περιοριστεί μόνο σε 8 εκατ. νέες θέσεις απασχόλησης. Κατά την ίδια περίοδο, ο ενεργός πληθυσμός της Ευρώπης αυξήθηκε κατά 28 εκατομμύρια. Η αδυναμία απορρόφησης του εργατικού δυναμικού προκάλεσε, όπως είναι φυσικό, την υψηλή ανεργία (περίπου 17 εκατομμύρια άτομα). 9 Στην μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας της Ε.Ε.: Παρατηρείται μία αναντιστοιχία όσον αφορά τις ειδικότητες στις θέσεις εργασίας που χάνονται και στις νέες που προκύπτουν κάθε χρόνο. Οι περισσότερες θέσεις που χάνονται προέρχονται από βιομηχανικούς κλάδους που βρίσκονται σε ύφεση και συνήθως είναι θέσεις «χαμηλών δεξιοτήτων» ή «παλιών δεξιοτήτων». Οι νέες θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται αφορούν νέους οικονομικούς κλάδους (π.χ. νέες τεχνολογίες) οι οποίοι απαιτούν «υψηλές δεξιότητες» ή /και «νέες δεξιότητες». Αυτή η ανισορροπία δημιουργεί δύο ειδών διαρθρωτικά προβλήματα: Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι πολλές αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις δυσκολεύονται να βρουν το 9 Πηγή: Περιοδικές Εκθέσεις Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. 28

29 κατάλληλα εξειδικευμένο προσωπικό για να στελεχωθούν. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι οι θέσεις εργασίας που αφορούν τις ειδικότητες παλιών και χαμηλών δεξιοτήτων απαξιώνονται νωρίτερα και με ταχύτερους ρυθμούς με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι σε αυτές τις θέσεις να μένουν άνεργοι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αυτά με δύο τρόπους. Πρώτον, με την εισαγωγή του ΕΥΡΩ το οποίο θα βοηθήσει την Ευρώπη να αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τις επιπτώσεις ενδεχόμενων εξωτερικών μακροοικονομικών κρίσεων. Δεύτερον, με την εδραίωση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση, η οποία σχεδιάστηκε για να βοηθήσει τα 15 κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν τις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας. Η ΕΣΑ εδραίωσε μία διαδικασία σύγκλισης με ποσοτικοποιημένους και συγκρίσιμους στόχους και συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές που προωθούν ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, αντικαθιστώντας κατ αυτό τον τρόπο τις παθητικές πολιτικές του παρελθόντος. Οι ειδικότεροι στόχοι της Ε.Ε. στα πλαίσια της ΕΣΑ αντικατοπτρίζονται και στους τέσσερις Πυλώνες της, οι οποίοι σχεδιάστηκαν και οριοθετήθηκαν προκειμένου να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένα προβλήματα και ιδιαιτερότητες της «ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας». Η λογική πίσω από τη δημιουργία κάθε Πυλώνα έχει ως εξής: Γιατί Απασχολησιμότητα ; Αν και το Ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο κατάφερε να εξασφαλίσει στους ανέργους ένα μίνιμουμ εισόδημα (επιδοματική πολιτική), δεν κατάφερε να εφαρμόσει αποτελεσματικές μεθόδους για την επιστροφή τους στην αγορά εργασίας. Αυτό οδήγησε στην μαζική μακροχρόνια ανεργία. Παράλληλα, παρατηρήθηκε το φαινόμενο ότι μέχρι πρόσφατα τα δύο τρίτα των πόρων που διαθέτει το ΕΚΤ στα κράτη μέλη, δαπανήθηκαν για την παθητική αντιμετώπιση της ανεργίας, και μόνο το υπόλοιπο ένα τρίτο επενδύθηκε σε ενεργητικά μέτρα για τη βελτίωση της απασχολησιμότητας των ανέργων, και ενώ οι περισσότεροι από αυτούς παρέμεναν άνεργοι για πάνω από ένα έτος. Κρίθηκε πλέον 29