ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ. ι ΟΙ ΑΝΑΚΡΙΣΕΙΣ ι ΤΟ ΜΑΡΊΥΡΙΟ ι ΤΟ ΤΕΛ ΟΣ Β' ΕΚΔΟΣΗ. OJVl'PAΚHΣ /0 τvnοσ Α. Ε.

Transcript

1 ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ ι ΟΙ ΑΝΑΚΡΙΣΕΙΣ ι ΤΟ ΜΑΡΊΥΡΙΟ ι ΤΟ ΤΕΛ ΟΣ Β' ΕΚΔΟΣΗ OJVl'PAΚHΣ /0 τvnοσ Α. Ε. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9.;>Η επομένη του εμφυλίου πολέμου / εφιάλ της της αμφισβήτησης Η βόμβα Στάλιν Η «aντικομματική πλατφόρμα Παρτσαλίδψ> οιος ήταν ο Κώστας Καραγιώργης Η πλατφόρμα Καραγιώργη Η αντίδραση Η απόδραση Ο μαραθώνιος των ανακρίσεων Η αλιεία «αντιφάσεων»... 74,...- ;>ο Καραγιώργης «aρχειομαρξιστής» Η γερμανική φάση της «προδοσίας» Ένα ερώτημα κοινής λογικής ,..ΛΞπόμενη φάση: Κατοχή-Αντίσταση Η χρυσή εποχή του «Ριζοσπάστη»... 1 Ο 1 Μια απίθανη γκαλερί «υπόπτων» Η φάση του Δημοκρατικού Στρατού Η «ομολογία» Ο πράκτωρ «Χ» Η απαγωγή της Μαριώς Δήμου Το μαρτύριο της Μαρίας Καραγιώργη Η αυλαία πέφτει Η αθλιότητα της «αποκατάστασης» ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ: ΤΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ

3 Η «vπόοεση Καραγιώργη» είναι μια από τις συγκλονιστικότερες αν Ορώπινες τραγωδίες και μια από τις πιο εφιαλτικές «λευκές κηλίδες» -όχι δυστυχώς τόσο σπάνιες- στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, κηλίδες που πρέπει κάποτε να φωτιστούν. Αποτελεί τούτο χρέος, όχι μόνο απέναντι στα Ούματα της αδικίας, αλλά και απέναντι στο ίδιο το κίνημα της Αριστεράς στη χώρα μας: Η τραγωδία του Καραγιώργη, στην οποία αναφέρεται το βιβλίο αυτό, οι τραγωδίες τόσων άλλων αγωνιστών που εξοντώ(}ηκαν από την ίδια την ηγεσία του ΚΚΕ σαν «πράκτορες», «Προβοκάτορες», «Προδότες στην υπηρεσία του ταξικού εχορού», συvοέτουν στο σύνολό τους μια μεγάλη τραγωδία για ολόκληρο το κομμουνιστικό κίνημα, για ολόκληρη την Αριστερά. Το φώτισμα των <<λευκών κηλίδων» αποτελε άλλωστε, ανάγκη ζωτική για την περαιτέρω πορεία του κινήματος της Αριστεράς, ανάγκη πολιτικής και ηοικής κάοαρσης. Η «Περεστρόικα της μνήμης» αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ μιας ουσιαστικής ανανέωσης της Αριστεράς, ενός αυοεντικού εκδημοκρατισμού της, κατάκτησης μιας μη αμφισβητούμενης αξιοπιστίας στο νέο της λόγο. Ο Κώστας Καραγιώργης εξοντώ(}ηκε στις φυλακές της Ρουμανίας, όπου έμεινε επί δύο ή τρία χρόνια, χωρίς ποτέ να δικαστε κρατούμενος της ηγεσίας του ΚΚΕ, για το μοναδικό λόγο ότι κατήγγειλε το καοεστώς της βίας που είχε επιβάλει ο Ζαχαριάδης και εξέφρασε τη λαχτάρα για λίγη αvορωπιά και δημοκρατία στο κόμμα. Ήταν μια δυναμική προσωπικότητα, ένα ανήσυχο μυαλό, που εννοούσε να περνάει από τον έλεγχο της δικής του κριτικής σκέψης τη γραμμή και τις επιλογές του ΚΚΕ, να ερευνά συνεχώς και να επανεξετάζει από την αρχή τα πάντα, να εκφράζει τη γνώμη του και να παλεύει γι ' αυτήν, όσο κι αν φαινόταν ενοχλητική ή απαράδεκτη για την κομματική ηγεσία. Ήταν, μ' αυτή την έννοια, ένας από τους ανανεωτικούς αγωνιστές στο ΚΚΕ. Από την άλλη πλευρά, χάρη στις μεγάλες του ικανότητες και τις επιτυχίες που είχε σε όλες τις φάσεις της κομματικής του Οητείας, κατόροωσε να ανέβει όλα τα σκαλιά της κομματικής ιεραρχίας ως την Κεντρική Επιτροπή, παρά τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις του με τις

4 10 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΙΊΩΡΓΗ εκάστοτε ηγεσίες, τις κομματικές ποινές που του επιβλή{}ηκαν κατά και ρούς, ακόμη και τους aποκλεισμούς και τις διαγραφές του. Στα τριάντα χρόνια της κομματικής του ζωής εξελίχfjηκε σε ανώτατο πολιτικό, ιδεολογι κό και στρατιωτικό στέλεχος του κόμματος: μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και της Κεντρικής Δ ιαφώτισης, υπεύfjυνος του ΕΑΑΣ Θεσσαλίας στην κα τοχή και στρατηγός του ΔΣΕ στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου - προ παντός, όμως, δημοσιογράφος. Ένας από τους μεγάλους στην ιστορία του ελληνικού Τύπου, ο κορυφαίος, αναμφισβήτητα, στο χώρο του Τύπου της Αριστεράς- η συγκλονιστικότερη πένα που πέρασε ποτέ από το χώρο αυτό. ΣυνελήφfJη τον Ιούνιο του 1950 στη διάρκεια μιας συνεδρίασης της Κεντρι κής Επιτροπής του ΚΚΕ, στην οποία εξέφρασε τις κριτικές του απόψεις για την πολιτική που είχε ακολουfjήσει το κόμμα στη διάρκεια της προηγούμε νης δεκαετίας, το αυfjαίρετο στυλ καfjοδήγησης που είχε επιβάλει ο Ζαχα ριάδης, το στραγγαλισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας. Κρατούμενος του Ζαχαριάδη ξαφνικά από τη μια στιγμή στην άλλη και φρουρούμενος από άνδρες της ρουμανικής Σεκουριτάτε, υπέστη ένα τρομερό ψυχικό σοκ και σε μια κρίση αλλοφροσύνης «aπέδρασε)' από το χώρο της κράτησής του, τριγυρίζοντας επί δυο εικοσιτετράωρα, τραγικός και αμήχανος, στα πάρκα του Βουκουρεστίου και στα γύρω από την πόλη δάση, ώσπου συνελήφfjη σ ' ένα δρόμο της πόλης από όργανα της επαγρύπνησης του ΚΚΕ και της Σεκουριτάτε. ΑκολούfJησε μια πολύμηνη διαδικασία ανακρίσεων, στη διάρ κεια της οποίας υποβλή{}ηκε σε συστηματικά βασανιστήρια, για να αναγκα στεί να «ομολογήσει» ότι ήταν «Παλιός πράκτορας και προβοκάτορας». Ενώ η διαδικασία ανακρίσεων του Καραγιώργη βρισκόταν σε εξέλιξη, συ νελήφfjη -στην πραγματικότητα απήχfjη- από όργανα της επαγρύπνη σης του ΚΚΕ J<αι υποβλή{}ηκε σε βασανιστικές ανακρίσεις από τους ίδιους τους ανακριτές του Καραγιώργη η δημοσιογράφος Μαριώ Δήμου, παλιά συντάκτρια του Ριζοσπάστη και τη στιγμή εκείνη συντάκτρια του Εκδοτικού Οίκου του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι, με την οποία και με το σύζυγό της ο Καραγιώργης διατηρούσε στενές φιλικές σχέσεις. Η Μαριώ Δήμου, έγκυος τη στιγμή της σύλληψής της, κρατή{)ηκε στα υπόγεια των γυναικείων φυλα κών Βουκουρεστίου ως τις τελευταίες μέρες πριν γεννήσει, πιεζόμενη συνε χώς να προβεί σε καταfjέσεις υπαγορευμένες από τους ανακριτές της σε βάρος του Καραγιώργη. Στο ίδιο διάστημα συνελήφ{}η επίσης και υποβλή fjηκε σε μακρές ανακρίσεις -από Ρουμάνους αστυνομικούς αυτή- η Ρου μανίδα φίλη του Καραγιώργη Υβόννη Πετραρχιάν, με την οποία είχε επαφή κατά το διήμερο της «δραπέτευσής» του. Ύστερα από ένα τρίμηνο απόλυτης απομόνωσης έριξαν στο κελλί του Καραγιώργη ένα Ρουμάνο πράκτορα της Σεκουριτάτε, ο οποίος εμφανί στηκε ως «Κρατούμενος», προκαλούσε συζητήσεις με τον Καραγιώργη, πα-

5 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 11 ρακολουfjούσε τις ψυχικές του αντιδράσεις ύστερα από κάfjε ανάκριση και ενημέρωνε σχετικά τους ανακριτές με μυστικές εκfjέσεις. Το Νοέμβριο του '50, εξουfjενωμένος από την πεντάμηνη ανάκριση, ράκος ψυχικό και σωματικό, προέβη σε μια δήλωση-«ομολογία», ελπίζοντας, όπως φαίνεται, ότι fjα σταματούσε το μαρτύριό του. «Ομολόγησε», λοιπόν, ότι κατά το διήμερο της,,aπόδρασής» του «σκέφτηκε» να ζητήσει καταφύγιο στην Ελβετία, μέσω της γαλλικής πρεσβείας, μετάνοιωσε, όμως, αμέσως και εγκατέλειψε την ιδέα. Ύστερα από τη δραματική περιπλάνηση των δυο ημερών αποφάσισε τελικά να επιστρέψει κα να παραδοfjεί στο ΚΚΕ. Πριν, όμως, παραδοfjεί, fjέλησε να δει για τελευταία φορά τη Ρουμανίδα φίλη του, Υβόν νη. Κατευ&υνόμενος προς τη σχολή στενογραφίας, όπου εκείνη σπούδαζε, συνελήφfjη. Η Υβόννη, που ύστερα από μήνες κράτησης και συνεχών ανακρίσεων είχε γίνει έρμαιο στα χέρια των ανακριτών της, προέβη τελικά σε κάποιες ολοφάνερα υπαγορευμένες «ομολογίες». Η «ομολογία» του Καραγιώργη εκρί&η εντελώς ανεπαρκής για τους ανακριτές και προσωπικά για τον Ζαχαριάδη, ο οποίος αμέσως μετά την εκδήλωση της πλατφόρμας και τη σύλληψη του Καραγιώργη είχε σπεύσει να ανακοινώσει επισήμως την ύπαρξη «στοιχείων», σύμφωνα με τα οποία επρόκειτο για «Πράκτορα και μάλιστα παλιό πράκτορα της Ιντέλιτζενς Σέρβις και της αμερικάνικης κατασκοπείας». Οι ανακρίσεις συνεχίστηκαν και μετά τις «ομολογίες» του Καραγιώργη και της Υβόvνης επί ένα ακόμη τετράμηνο, ως τα τέλη Μαρτίου του Επειδή δε υπήρξαν φόβοι να μείνουν και πάλι άκαρπες και εμφανίστηκε ο κίνδυνος να εξελιχ&εί και η υπόfjεση Καραγιώργη -μετά το φιάσκο της υπόfjεσης Μάρκου-- σε ένα νέο και χειρότερο φιάσκο στα μάτια των Σοβιετικών, οι ανακριτές αποφάσισαν να προχωρήσουν σε ένα νέο κύi(λο ανακρίσεων με την άμεση συμμετοχή της ρουμανικής Σεκουριτάτε. Ο αρχιανακριτής της υπόfjεσης έκανε, άλλωστε, και σχετικό διάβημα στην αρμόδια διοίκηση της Σεκουριτάτε. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε άρχισε, πώς διεξήχ{}η και πότε έληξε αυτός ο νέος κύκλος του μαρτυρίου. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο Καραγιώργης οδηγήfjηκε σε κάποια κατοπινή φάση, σε ελεεινή κατάσταση, στις φυλακές, yωρίς να εισαχfjεί ποτέ σε δίκη, πράγμα που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι βασανιστές δεν έβγαλαν τίποτα περισσότερο ούτε και με το νέο κύκλο των ανακρίσεων. Στις φυλακές Μαρτζινένι, στην κωμόπολη Πιτέστι της περιοχής του Πλοέστι, όπου τον έκλεισαν, έζησε τα τελευταία δύο ή τρία χρόνια της ζωής του κάτω από φριχτές συνfjήκες πείνας και κακουχιών, με αποτέλεσμα να τον fjερίσει μια ταχύτατα εξελισσόμενη φυματίωση - ενδημική, άλλωστε, στα κελλιά των φυλακών εκείνων. ΠέfJανε το φfjινόπωρο του 1954 μέσα σε συνεχείς αιμοπτύσεις, σ ' ένα fjάλαμο όπου έριχναν τους ετοιμοfjάνατους, εντελώς αβοήfjητος, χωρίς καμιά ιατρική φροντίδα.

6 12 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ Σε όλη αυτή την περίοδο που ο Καραγιώργης βασανιζόταν στα χέρια των ζαχαριαδικών διωκτών του στη Ρουμανία, η σύζυγός του, Μαρία Καραγιώργη, κρατουμέvη -όπως και ολόκληρη η οικογένειά της- στα στρατό-. πεδα συγκέντρωσης του εμφυλιακού κράτους στην Ελλάδα, ζούσε το δικό της μαρτύριο, καοώς η κομματική κα{}οδήγηση στο στρατόπεδο του Μακροvησιού και αργότερα στο Τρίκερι, με εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ από το εξωτερικό, της έ{}εσε το «κομματικό κα{}ήκον» να αποκηρύξει το σύζυγό της σαν «Προδότη και εχ{}ρό του κόμματος>>. Στην κατηγορηματική άρνηση της Μαρίας να προβεί σε μια τέτοια πράξη, η κομματική κα{}οδήγηση του στρατοπέδου απάντησε οργανώνοντας μια ολόκληρη εκστρατεία ηοικής εξουοένωσής της. Στο παράρτημα του βιβλίου αυτού δημοσιεύονται -για πρώτη φορά- τα πρωτόκολλα των ανακρίσεων του Καραγιώργη από τον Ιούνιο του 1950 ως τον Μάρτιο του 1951, οι μυστικές εκ{}έσεις του πράκτορα «Χ>> της Σεκουριτάτε, διάφορες εκ{}έσεις των ανακριτών σχετικά με την πορεία των ανακρίσεων. Το τελευταίο ντοκουμέντο της σειράς αυτής είναι μια έκοεση του αρχιανακριτή Ηλία Καρρά προς το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ στην οποία περιγράφει συζήτηση που είχε με το διοικητή της Σεκουριτάτε, τον Μάρτιο του 1951, σχετικά με την περαιτέρω πορεία των ανακρίσεων και των με{}όδων διεξαγωγής τους και τις ανατριχιαστικές προτάσεις που έκανε ο ίδιος στο Ρουμάνο αξιωματούχο, ως προς την περαιτέρω τύχη του Καραγιώργη, της Μαριώς Δήμου και της Υβόvvης Πετραρχιάν. Είναι τα ντοκουμέντα που κατόροωσε να αποσπάσει η Μαρία Καραγιώργη από τα αρχεία του παλιού ΚΚΕ εσωτερικού και που αποτελούν ένα μόνο μέρος από τον ογκωδέστατο φάκελο της υπόοεσης αυτής. Στο παράρτημα δημοσιεύεται επίσης η αφηγήση ενός φυλακισμένου στις φυλακές Μαρτζινένι Έλληνα αντάρτη του ΔΣΕ, που έζησε προσωπικά τις τελευταίες ώρες και τον τραγικό Οάνατο του συγκρατούμενού του Καραγιώργη. Η συγκέντρωση όλου του υλικού που αφορά την υπό{}εση Καραγιώργη, διασπάρτου σήj.ερα στα διχασμένα αρχεία του παλιού ενιαίου ΚΚΕ, αποτελεί ένα χρέος που πρέπει κάποτε να εκπληρω{}εί ολόκληρο. Στα υλικά του φακέλου που δημοσιεύονται στο βιβλίο αυτό δεν αναφέρονται ονόματα αvορώπων που έχουν κατά οιοδήποτε τρόπο εμπλακεί στην υπό{}εση Καραγιώργη -ανακριτές-βοηοοί του αρχιανακριτή Καρρά, μάρτυρες κατηγορίας κ.λπ.- και βρίσκονται στη ζωή. Σκοπός του βιβλίου αυτού δεν είναι να κάνει αστυνομικό ρεπορτάζ ή να «ξεσκεπάσει>> πρόσωπα που, στο κάτω-κάτω, έκαναν ό,τι έκαναν στο κλίμα που επικρατούσε τότε, πει{}αρχώντας στην ηγεσία του κόμματος και, στο μεγαλύτερο μέρος τους, πιστεύοντας ότι εκπλήρωναν σοβαρό κομματικό κα{}ήκον, σε μια στιγμή,

7 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 13 μάλιστα, που το ΚΚΕ βαλλόταν από διάφορες πλευρές και μ ε ποικίλους τρ όπους aνοιχτής τρομοκρατίας ή εσωτερικής διάβρωσης. Σκοπός του βιβλίου αυτού είναι η καταγραφή των φάσεων του μαρτυρίου από τις οποίες πέρασε ο Καραγιώργης και, μέσα απ6 την καταγραφή αυτή, η αποκάλυψη των μηχανισμών της σταλινικής τρομοκρατίας στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος και των φρικαλέω ν οργουελικών παρα μορφώσεων στη φυσιογνωμία του κινήματος αυτού. ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ Β' ΕΚΔΟΣΉ Στην παρούσα β' έκδοση δημοσιεύονται δύο επιπλέον ντοκουμέντα: Το πρώτο, μια «δήλωση του Καραγιώργη για τον Ρούσο και την Αφροδίτη», της 12ης Ιανουαρίου 1951, παίρνει τη Οέση του ντοκουμέ ντου 42. Η «δήλωση Καραγιώργη για την Αφροδίτη», της 18ης Νοεμ βρίου 1950, μετατίfjεται στο τέλος της ανάκρισης (δέκατης όγδοης) της αυτής ημερομηνίας. Το δεύτερο ντοκουμέντο είναι η αφήγηση ενός συγκρατούμενου του Καραγιώργη στις φυλακές Μαρτζινένι, που δημοσίευσε το Δεκέμ βριο του 1958 στην εφημερ ίδα Έ1'1νος ο δημοσιογρqφος Γιώργος Καρά γιωργας.

8 Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΤΟΥ ΕΜ ΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα διεξήχδη -δεύτερο μισό της δε καετίας του '40- σε μια περίοδο παράλληλης κλιμάκωση ς του ψυχρού πολέμου στο διεδνή χώρο. Την ώρα που στην Ελλάδα ο ε μφύ λ ιος πόλεμος έληξε, στην Ευρώπη και στον κόσμο απλωνόταν η ατμό σφαιρα τη ς μεγαλύτερη ς έντασης στις σχέσεις Ανατολής-Δύση ς, με συ χν ά διαφαινό μενες απειλές aνοιχτής σύρραξης. Ήταν η ώρα του δερμού πολέμου στην Κορέα και στην Ινδοκίνα, της παρόξυνση ς του γερ μανι κού προ βλή ματος και τη ς δη μιουργίας των δυο αντιπαρατιbέμενων γερ μανικών κρατών, τη ς ίδρυσης του Ατλαντικού Συμφώνου - που επρό κειτο να ακολουδηδεί από την ίδρυση του Συμφ ώνου της Βαρσοβ ίας και τη διαίρεση ολόκληρης τη ς Ευρώπης σε δυο αντιπαρατασσό μενους στρατιωτικοπολιτικούς συνασπισμούς. Ήταν η ώρα που στις Η ΠΑ κυρ ιαρχούσε η στρατηγική της Pax Americana και ο υπουργός Εξωτερικών των Η ΠΑ, Τζων Φόστερ Ντάλες, εκήρυσσε το δόγμα τη ς «ισορροπίας στο χείλος τη ς α βύσσου». Η ώρα του μακαρδισμού στις Η ΠΑ και τη ς αντικομμουνιστικής έξαψη ς στη Δυτική Γερ μανία του Αντενάουερ, αλλά και στη Γαλλία του Ζυλ Μοκ, σε όλο το δυτικό κόσμο. Στην άλλη πλευρά του «σιδηρού παραπετάσματος» μαινόταν η άγρια σταλινική τρο μοκρατία. Στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση με το ξέσπασμα της «υπόδεση ς Λένινγκραντ», που εξελίχδηκε σε σφαγείο στελεχών και μελών του ΚΚΣΕ. Στις άλλες χώρες του σοβ ιετικού μπλοκ με τις δίκες ηγετών των κο μμουνιστικών τους κομμάτων. Η κλιμάκωση της σύγ κρουσης Στάλιν-Τίτο, που συνοδευόταν και από περιοδικά εμφανιζό μενες απειλές ένοπλης σοβ ιετικής επέμβασης στη Γιουγκοσλαβία, χρη σίμε υε στον Στάλιν και σαν «στρατηγικός κρίκος» στην επίσπευση των ρυδμών σταλινοποίησης του καδεστώτος στις χώρες του λεγό μενου «σο σιαλιστικού στρατοπέδου», με τη μεταφύτευση του σοβιετικού μοντέ λου και τη δορυφοροποίη σή τους. Στην πολιτική ζωή των χωρών αυτών κυρ ιαρχούσε ο έλεγχος των υπηρεσιών Ασφαλείας που κατευδύνονταν άμεσα από το στρατηγείο

9 16 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑ ΓΙΩΡΓΗ του Μπέρια στη Μόσχα και διευwνονταν κατ ' ευδείαν από Σοβιετικούς συμβούλους, τοποδετη μένους σε όλη την ιεραρχική τους δομή. Στην ο ικονο μική τους ζωή κυριαρχούσαν οι «ντιρεχτίβες» των Σοβιετικών οικονο μικών συ μβούλων, οι οποίοι είχαν τον κύριο ρόλο στη λειτουργία όχι μόνο των επιτελικών οργάνων, αλλά και σε ολόκληρη την κλίμακα των ο ικονομικών υ πηρεσιών. Στον πνευματικό τομέα κυριαρχούσε α πόλυτα ο <<ζντανοφ ισμός» που, επισή μως, εξέφραζε το δόγμα του <<σο σιαλιστικού ρεαλισμού» στην τέχνη στην πραγματικότητα, ό μως, ήταν ένα ρεύ μα μεσαιωνικού σκοταδισ μού και έξαλλης μισαλλοδοξίας, που είχε σκεπάσει όλους τους χώρους της πνευ ματικής ζωής, την παιδεία, την επιστή μη, την τέχνη, την ψυχαγωγία, τον Τύπο. Καδώς έληγε η δεκαετία του '40, σ ' ολόκληρο το χώρο του στρατοπέδου, σε όλα τα πεδία της κοινωνικής, πολιτικής και πνευ ματικής ζωής, ε ίχε απλωδεί η ατμόσφαιρα της αστυνο μικής και ιδεολογικής τρομοκρατίας. Και στην Ελλάδα το τέλος του εμφυλίου πολέμου βρήκε τις πιο αδιάλλακτες aντικομμουνιστικές δυνάμεις να κυρ ιαρχούν ανεξέλεγκτα στους στρατιωτικούς και αστυνομικούς μηχανισμούς και να κρατούν στα χέρια τους τους μοχλούς της εξουσίας - υποκαδιστώντας, στην πραγματικότητα, σε όλα τα νευραλγικά κέντρα αποφάσεων τις ανίσχυ ρες και συνεχώς <<ανεβοκατεβαίνουσερ> πολιτικές κυβερνήσεις των κομ μάτων του Κέντρου ή τη ς Κεντροδεξιάς. Μ ολονότι ο ε μφύλιος πόλεμος είχε λήξει και ο κίνδυνος της <<Κομ μουνιστικής επικρατήσεως» είχε μετατραπεί σε «μπαμπούλα» μόνο για πολύ μικρά παιδιά, το καδεστώς των <<εκτάκτων μέτρων» της περιόδου του εμφυλίου πολέμου εδραιωνόταν ή αναπροσαρμοζόταν στις μετεμ φυλιακές συνδήκες, στη βάση ενός νομικού πλάσ ματος περί <<συνεχίσε ως της ανταρσίας», που το διευκόλυνε και η εξακολουδητικά αλλοπρό σαλλη πολιτική του Ζαχαριάδη με το σύνδη μα <<τα όπλα παρά πόδας». Χιλιάδες άνδρωποι καταδικασμένοι σε δάνατο από τα έκτακτα στρα τοδικεία της περιόδου του ε μφυλίου πολέμου εξακολουδούσαν να ζουν με την απειλή της εκτέλεσης, χιλιάδες άλλοι καταδικασμένοι σε ποινές ειρκτής εξακολουδούσαν να ζουν τσου βαλιασμένοι στα κελλιά των φυ λακών, στα νησιά της εξορίας και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ η Μ ακρόνησος μετατρεπόταν τώρα, με ένα νέο νομοδέτη μα, σε <<στρα τόπεδο αναμορφ ώσεως πολιτών» και όχι πια μόνο στρατιωτικών. Τα αστυνομικά τμή ματα εξακολουδούσαν ν α γεμίζουν μέρα και νύχτα από συλλαμβανόμενους, β ασανιζόμενους και απειλού μεν ους ανδρώπους, και τα έκτακτα στρατοδικεία να δικάζουν χωρίς ανάπαυλα. Στη ζωή της χώρας κυρ ιαρχούσε η ατμόσφαιρα του τρόμου και της αγριότητας. Το πλαίσιο αυτό, διεδνές και ελληνικό, η ατμόσφαιρ α της aντισο βι ετικής υστερίας στη Δύση και της αντικομμουνιστικής αγριότητας στην

10 -- ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 17 Ελλάδ α, η αστυνομική κ α ι ιδεολογική τρομοκρατία στις χώρες του σο βι ετικ ού μπλοκ, όπου είχε εγκατασταδεί η ελληνική πολιτική προσφυγιά αποτελούσε ένα ιδεώδες φ όντο για τον Ζαχαρ ιάδη στην προσπάδεια εδραίωση ς της δέσης του, αυτο μάτως απειλου μένης, στην ηγεσία του κόμματ ος. Ο Ζαχαριάδης φάνηκε aποφασισμένος να αποτρέψει μια ανοιχτή συζήτη ση γύρω από τα αίτια της ήττας και συντρ ιβής ολόκλη ρ ου του κομμουνιστικού κινή ματος στη χώρα μας και να καταπνίξει, στη γένεσή της, κάδε απόπειρα να τεδεί υπό οποιαδήποτε αμφισβήτη ση η ορδότητα της πολιτικής και, κατά προέκταση, η ίδια η δέση του στην ηγεσία του κό μματος. Την ώρα ακριβώς που η ανοιχτή συζήτηση γύρω από τα αίτια της ήττας και η νη φάλια ανάλυση ολόκληρης της πολιτικής του κόμματος πριν, κατά και μετά τον εμφύλιο πόλεμο απο τ ελο ύσε προϋπόδεση εκ των ων ουκ άνευ για την επεξεργασία μιας σ ωστής γραμμής στις νέες συνδήκες, για μια βαδμιαία υπέρβαση των συνεπειών της ήττας και ανασύνταξη των δυνάμεων του αριστερού κινή ματο ς. Αμέσως μετά την ήττα στο Γράμμο και την υποχώρηση των δυνάμεων του ΔΣΕ στην Αλβανία, ο Ζαχαριάδης πέταξε για τη Μόσχα κ ι από κει για τη λίμνη Ρ ίτσα της Γεωργίας, όπου παραδέριζε την ώρα εκείνη ο Στάλιν, και είχε μαζί του μια συζήτηση γύρω από την κατάσταση που είχε δη μιουργηδεί στην Ελλάδα. Μετά τη συζήτηση συντάχδηκε ένα κείμενο που το προσυπέγραψαν ο Στάλιν και ο Ζαχαρ ιάδης και που στη συνέχεια αποτέλεσε τον πυρήνα της επίση μης πλατφόρ μας του κόμματος σχετικά με τις αιτίες της ήττας και την περα ιτέρω πορεία του ΚΚΕ. Έχοντας εξασφαλίσει με το ντοκου μέντο αυτό την κάλυψη της πο λιτικής του από μέρους του Στάλιν, ο Ζαχαριάδης προχώρησε στη σύγ κληση Ολομέλειας της Κεντρ ικής Επιτροπής του κόμματος στο Μπου ρέλι τη ς Αλβανίας, η οποία και ενέκρινε μια ανάλογη απόφαση με τίτλο: «Νέα κατάσταση, νέα καδήκοντα». Οι βασικές δέσεις της απόφασης α υτής ήταν ο ι εξής: Η επιλογή του δρό μου του ένοπλου αγώνα (στα 1 946) ήταν σωστή, κ αδώς «Οι μάζες είχαν πεισδεί πως δεν υπήρχε άλλη διέξοδος από την ένοπλη πάλη που επέβαλε στο λαό η ξένη και ντόπια αντίδραση». Σωστή ήταν επίσης η επιλογή της στιγμή ς για την έναρξη του ένο πλου αγώνα. Σωστή και η στρατηγική που είχε χαράξει η ηγεσία του ΚΚΕ στο ΔΣΕ, ιδιαίτερα τα δυο τελευταία χρόνια, και 1 949, με στόχο την «ανα τροπή του μοναρχοφασισμού», δέτοντας και τις αναγκα ίες προϋ-

11 18 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ rωδέσεις, κυρ ιότερη από τις οποίες ήταν η λύση του «Προβλή ματος των εφεδρειών». Και το τελικό συ μπέρασμα: <<Την έκβαση της αναμέτρησης με τον εχ{}ρό καμρισε το γεγονός ότι το κόμμα, μέσα σε συvfjήκες που οι δυσκολίες για τον αγώνα μεγάλωναν, εξαι τίας κυρίως της προδοσίας του τίτο, δεν μπόρεσε να λύσει το βασικό πρό βλημα των εφεδρειών του ΔΣΕ και του εφοδιασμού των τμη μάτων της Κεν τρ ική ς και Ν6τιας Ελλάδας, δεν κατάφερε να σπάσε ι την κατάσταση που δη μιούργησε ο μοναρχοφασισμός στις πόλεις, για να εξασφαλίσει νέες δυνά μεις στο ΔΣΕ και για να συνδυάσει ένα γερό μαζικό κίνημα στις πόλεις με τον πόλεμο του ΔΣΕ στα βουνά». (Οι υπογρα μμίσεις είναι του κειμένου τη ς απόφαση ς.) Το συ μπέρασμα αυτό διατυπώδηκε ακό μη πιο δραματικά στο άρttρο του Ζαχαρ ιάδη <<Νέα κατάσταση, νέα καttήκοντα», που αποτέλεσε την ανάλυση της απόφασης τη ς Ολομέλειας: <<Η προδοσία του Τ ίτο υπήρξε γ ια το στάδ ι ο που περνούσε το κίνημά μας στα ο κα{} οριστικός λόγος που οδήγησε στην προσωρινή μα αναγ καία υποχώρησή μας ύ στερα από τη μάχη στο Βίτσι- Γ ράμμα. Και πρέπει να πούμε ανοιχτά ότι αν από το ήταν γνωστός ο άτιμος ρόλος του προβο κάτορα Ίίτο, τότε το ΚΚΕ δεν {}α κατέληγε στην απόφαση να ξαναπάρει τα όπλα, {}α ακολου {}ούσε άλλο δρόμο, πιο επίμονο, βασανιστ ικό, μακρύ, γιατί είναι ολοφάνερο π ως δεν μπορούσε να προχωρήσει σε μια νέα ένοπλη αντι παρά{}εση, χωρίς να έχει εξασφαλισμένα τα νώτα, τη στιγμή που ο μοναρχο φασισμός διέ{}ετε την αμέρ ιστη και ολόπλευρη αμερ ικανοαγγλική βοή{}εια». Με τον τρόπο αυτό διαμορφ ώδηκε η πλατφόρμα τη ς κο μματική ς ηγε σίας του ΚΚΕ σχετικά με το χαρακτήρα και τα αίτια της συ μφοράς του εμφυλίου πολέμου, τη ς ήττας του ΔΣΕ, της τρο μακτικότερης στην ιστο ρ ία του συντρ ιβής του κομμουνιστικού κ ινή ματος στην Ελλάδα. Ήταν η πιο ανώδυνη και πιο βολική για τον Ζαχαρ ιάδη ερ μηνεία τη ς κατα στροφής, αφού ο μεγάλος ένοχος ήταν ο Ίίτο. Όσο για τις αδυναμίες που παρουσιάστηκαν από την πλευρ ά του ΔΣΕ, όπως το ότι «δεν λύδη κε το πρό βλη μα των εφεδρειών», ο ένοχος ήταν, προφανώς, ο Μ άρκος. Ο Ζαχαρ ιάδη ς και η ο μάδα των πιο στενών συνεργατών του στην ηγεσία του κό μματος και στη διοίκη ση του ΔΣΕ ήταν άμοιροι ευttυνών για ό,τι είχε συ μβεί (πλην, βεβαίως, τη ς «κακής επιλογή ς>> του Μ άρκου). Από την άλλη πλευρά, η πλατφόρ μα Ζαχαριάδη, σε ό,τι αφορούσε την περαιτέρω πορεία του ΚΚΕ, στηρ ιζόταν στην καταπληκτική εκτίμη-

12 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓUlΡΓΗ 19 ση ότι κ α ι μετά την ήττα του Δη μοκρατικού Στρατού «τα προ βλ1ίματα του μο ναρχοφασισμού όχι μόνο δεν λύttηκαν, αλλά αντίttετα οξύνδηκαν ακ ό μη περ ισσότερο», και, επο μένως, «η κατάσταση παραμένει επανα στατική». Σύ μφωνα με την εκτίμηση αυτή, η γραμμή του ΚΚΕ συνίστατο στο πέρ ασμα <<από την ένοπλη αναμέτρηση στους μαζικούς πολιτικούς αγ ώνε ς», με τη δ ιατήρη ση παρά ταύτα <<μικρών ανταρτικών ο μάδων, σαν μέσο πίεσης για όσο το δυνατό περ ισσότερο εκδη μοκρατισμό της πολιτ ική ς ζωή ς του τόπου... >>. Το αποκορύ φωμα της πολιτικής πλατφόρ μ ας του Ζαχαρ ιάδη και μετά την ήττα ήταν: «0 Δη μοκρατικός Στρατός πα ρα μένει με τα όπλα παρά πόδα>>, έτο ιμος να εξορ μήσει και πάλι για την εκπλήρωση του «ιστορ ικού του καttήκοντος>>, αφού, στις συνδήκες τη ς επαναστατική ς κατάσταση ς, <<Ο τρίτος γύρος τη ς επανάσταση ς ωρι μάζει και επέρχετα ι>>. Η πλατφόρμα αυτή, έχοντας την «ομόφωνη έγκρ ιση» τη ς Κεντρ ική ς Επιτροπής και την κάλυψη του ίδιο ύ του Στάλιν, επρόκειτο να αποτε λέσει τη «γραμμή άμυνας>>, αλλά και τη «βάση επίδεση ς» του Ζαχαριάδη απέναντι σε κάδε προσπάδεια αμφ ισβήτησης της πολιτικής του γραμ μής πριν, κατά και μετά τον εμφύλιο πόλεμο, κ αδώς και τη ς ίδιας του της ttέσης στην ηγεσία του ΚΚΕ - αμφ ισβήτησης, η πρώτη εκδήλωση της οποίας είχε ήδη καταγραφεί ενώ ακό μη συνεχιζόταν ο εμφύλιος πόλεμος στα βουνά τη ς Ελλάδας.

13 0 Ε Φ ΙΑΛΤΗΣ ΤΗΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ Η πρώτη εκδήλωση αμφ ισβήτησης καταγράφηκε το φθινόπωρο του 1 948, την ώρα ακριβώς που ο ε μφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα βρισκόταν στην aποκορύφωσή του και εκδηλώδηκε από τον ίδιο τον αρχηγό του Δη μοκρατικού Στρατού και πρόεδρο της Προσωρινής Δη μοκρατικής Κυ βέρνησης. Σε μια συνεδρίαση του Π ολιτικού Γραφείου του κόμματος, το Νοέμβριο του 1 948, ο Μάρκος παρουσίασε μια γρα πτή έκδεση των απόψεών του για την πορεία και τις προοπτικές του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ και την κατάσταση στο ΚΚΕ. Σχετικά με το πρώτο δέμα, ο Μάρκος δ ιατύπωνε την άποψη ότι το καδεστώς της Α{}ήνας είχε την ώρα εκείνη επιτύχει μια «σχετική πολιτι κοστρατιωτική σταδεροποίη ση>> και ότι η ανατροπή του καδεστώτος αυτού ήταν πια αδύνατη ότι, επομένως, η γραμμή Ζαχαριάδη -για με τατροπή του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό και του aνταρτικού αγώνα σε τα κτικό πόλεμο- ήταν εξωπραγματική. Με δεδομένη τη δυσαναλογία δυνάμεων που είχε διαμορφωδεί την ώρα εκείνη, ο Μάρκος έ βλεπε δυο λύσεις: Η πρώτη ήταν η αναζήτηση μιας «δημοκρατικής συνεννόησης» για «ειρηνική λύση του ελληνικού προβλή ματος» - που δεν την δεω ρούσε, ωστόσο, πιδανή. Η δεύτερη λύση ήταν «η συνέχιση του αγώνα με έντονη παρτιζάνικη δράση σ' ολόκληρη τη χώρα... που μπορεί σε υπο λογίσιμο βαδμό να φέρει ε μπόδια στη δράση των Αμερικάνων στην Ελλάδα, ε μποδίζοντάς τους να ανοικοδομήσουν τη χώρα για πολεμικό προγεφύρωμα ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και τις Λαϊκές Δη μοκρα τίες». Σε ό,τι αφορά το δ εύτερο δέμα, την κατάσταση στο ΚΚΕ, ο Μάρκος υποστήρ ιζε ότι «από το κόμμα λείπουν, σχεδόν από παράδοση, η εσω κομματική δη μοκρατία, και ο ι εκάστοτε καδοδηγήσεις δεν έκαναν ποτέ σοβαρή αυτοκρ ιτική των λαδών τους». Αντίδετα, έλεγε ο Μάρκος, «κάδε αντίδετη απόπειρα πνίγεται, τα στελέχη του κόμματος δεν εκφράζουν καδαρά τη γνώμη τους και, τελικά, το καδεστώς αυτό δη μιουργεί ένα είδος εκφυλισμ0'(1 των στελεχών και της κο μματικής νοοτροπίας».

14 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 21 Είν αι ενδιαφέρον ν α ση μειωδεί ότι η εκδήλωση αυτή εναντίον του Ζαχαριάδη και τη ς γρα μμή ς του είχε προέλδει από τον άνδρωπο που ο ίδιος ο Ζαχαριάδη ς είχε επιλέξει για την ηγεσία του ένοπλου αγώνα, είχ ε στη ρ ίξει με όλους τους τρόπους -είχε πει την περίφη μη εκείνη φρ ά ση : «Έχου με τον Μάρκο, τον αρχηγό μας»- και του είχε κάνει μια τέτοια δ ιεδνή προβολή ώστε, τελικά, να τον μετατρέψει σε ένα είδος ινδ άλματος για ολόκληρο το διεδνές κο μμουνιστικό κίνη μα. Ένα δεύτερο και ακό μη πιο ενδιαφέρον στοιχείο σ' αυτή την πράξη αμφ ισβήτη ση ς ήταν το «timing», η στιγμή που εκδηλώδηκε: Μερικούς μήνες νωρίτερα, τον Αύγουστο του '48, ύστερα από μια οξεία προσωπι κή σύγκρουσή του με τον Ζ αχαριάδη, ο Μάρκος έκανε ένα ταξίδι στη Μόσχα, όπου έμεινε ένα περίπου τρ ίμηνο. Η επίση μη εκδοχή της ηγε τικής περ ί τον Ζαχαρ ιάδη ο μάδας του ΚΚΕ, σχετικά με το ταξίδι αυτό, ήταν ότι ο Μάρκος, σε κάποια φάση των επιχειρήσεων στο Γράμμο, «έσπασε» και παρουσίασε συ μπτώματα «κλονισμού του νευ ρ ικού του συστή ματος». Και ότι είχε σταλεί στη Μόσχα για «ψυχονευρ ική 'δερα πεία». Οι Σοβιετικοί, ό μως, φαίνεται ότι δεν δέχδηκαν την άποψη αυτή και προσήγγισαν τη σύγκρουση Ζαχαριάδη-Μάρκου μόνο στην πολιτική της δ ιάσταση, εκτιμώντας, όπως φάνηκε αργότερα, τις απόψεις του Μάρκου ως ορδότερες. Μερικά χρόνια αργότερα, στενοί συνεργάτες του Ζαχαριάδη δ ιατύπωσαν την άποψη ότι η αντιζαχαριαδική εκδήλωση του Μάρκου είχε ενδαρρυν'δεί -εάν δεν είχε και ευδέως υπαγορευδεί από τους Σοβιετικούς. Η αντίδραση του Ζαχαριάδη στην εκδήλωση του Μ άρκου ήταν μια απόφαση του Πολιτικού Γραφείου στην ίδια εκείνη συνεδρίασή του που εκήρυσσε τον Μάρκο «aριβίστα, τυχοδιώκτη, πανικό βλητο και συν δηκολόγο φραξιονιστή». Η απόφαση αυτή -που αρχικά δεν δη μοσιεύ δηκε για προφανείς λόγους σκοπιμότητας, αφού ο εμφύλιος πόλεμος βρισκό τ αν στην εξέλιξή του- αποτέλεσε στη συνέχεια το έναυσμα μιας αδυσώπητη ς χ.αμπάνιας δ ιωγμών του Μάρκου, που πήρε όλες τις μορ φές διασυρ μού και δη μόσιας διαπόμπευσης. Αν ο ι διωγμοί αυτοί δεν έφτασαν ως τη φυσική του εξόντωση, τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι ο Μάρκος έτυχε δερ μή ς προστασίας από μέρους της σοβιετικής ηγεσί ας.

15 Η ΒΟΜΒΑ ΣΤΑΛΙΝ Η επό μενη φάση στην αμφισβήτηση, ακριβέστερα στην υπονόμευ ση τη ς δέσης του Ζαχαρ ιάδη, πυροδοτήδηκε κατά περ ίεργο τρόπο από τον ίδιο τον Στάλιν. Τον Ιανουάριο του εκλήδη σαν στη Μόσχα ο Ζαχαρ ιάδη ς και ο Παρτσαλίδης -«δεύτερος άνδρωπος» στο κόμμα την ώρα εκείνη- για μια τριμερή συνάντηση Σοβ ιετικών, Ελλήνων και Αλβανών ηγετών, με δέμα τις καταγγελίες του Εμβέρ Χότζα κατά τη ς ηγεσίας του ΚΚΕ. Ο Αλβανός ηγέτη ς καταλόγιζε «οπορτουνιστικά» α μαρτή ματα στην ηγεσία του ΚΚΕ και «εδνικιστικές εκδηλώσεις» εναντί ον τη ς Αλβανίας. Στη συνάντη ση πήραν μέρος: από σοβιετικής πλευράς ο Στάλιν, ο Μ όλοτωφ και ο Μ αλενκώψ από αλβανικής πλευράς ο Εμβέρ Χότζα και ο Μεχμέτ Σέχου και από ελληνικής, οι Ζαχαρ ιάδης και Παρ τσαλίδης. Εντελώς α ιφνιδιαστικά, ο Στάλιν, υπαναχωρώντας από τις προηγού μενες δέσεις του ΚΚΣΕ, διαβιβασδείσες κατά διάφορους τρόπους στην ηγεσία του ΚΚΕ στη διάρκεια και α μέσως μετά την κατοχή, υ ιοδέτησε τις κατηγορίες των Αλβανών, που πήγαιναν προς δια μετρικά αντίδετη κατεύδυνση. Τα όσα συνέβη σαν στη συνάντη ση αυτή τα αφηγήδηκε συνοπτικά ο Μήτσος Παρτσαλίδης στην α μέσως επο μένη -7η- Ολο μέλεια της Κεν τρική ς Επιτρ οπής του ΚΚΕ. Σύμφ ωνα με την αφήγηση του Παρτσαλίδη -η οποία, άλλωστε, συ μπίπτει κατά βάση με την περ ιγραφή τη ς ίδιας αυτή ς συνάντη σης από τον Ε μβέρ Χότζα- η κριτική του Στάλιν εστιά σδηκε στα εξής τέσσερα ση μεία: Το πρώτο ση μείο ήταν η υπογραφή της συ μφωνίας τη ς Βάρκιζας Φεβρουάριο του 1 945: «Ήταν λάδος. Δεν έπρεπε να παραδώσετε τα όπλα», είπε ο Στάλιν. Και όταν ο Ζαχαριάδης αντέτεινε ότι για τη συμφωνία αυτή υπήρχε υπόδειξη του Δη μητρ ώ φ, ο Στάλιν απάντησε: «0 σύντροφος Δη μητρώφ δεν είνα ι Κεντρική Επιτροπή του μπολσεβ ί κικου κόμματος». (Ας ση μειωδεί ότι όταν το έκανε την υπόδειξη τον

16 -""''"'<-- ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 23 στην οποία αναφερόταν ο Ζαχαριάδης, ο Δη μητρώφ ήταν επικε φαλή ς του Τμή ματος Διεδνών Σχέσεων του σοβ ιετικού Κ Κ. Ο Ζαχαριάδη ς, άλλωστε, έλειπε τότε, όπως ξέρουμε, από την Ελλάδα, κρατού μενος στο χιτλ ερικό στρατόπεδο συγκέντρωση ς στο Νταχάου. Το λά{}ος που του κατ αλογ ιζόταν τώρα ήταν ότι, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, το καλοκαί ρι του 194 5, δεν κατήγγειλε ως σφάλμα τη Συ μφωνία τη ς Βάρκιζας, αλλά την εχαρακτή ρ ισε «ελιγ μό αναγκαίο για την ανασυγκρότη ση των δυν άμεων του λα'ίκού κινή ματος».) Το δεύτερο ση μείο ήταν η αποχή από τις εκλογές του 1946, αποχij που ο Ζαχαριάδης είχε επιβάλει στο ΚΚΕ, ηαρά την αντίtτετη υπόδειξη τ ων Σο β ιετικών. Ο Μ όλοτωφ, υπεvtτυ μίζοντας την υπόδειξη εκείνη, εί πε: «'Επρεπε να είχατε πάρει μέρος στις εκλογές. Η συμμετοχή σας {}α επέτρεπε, ανάλογα με την εξέλιξη της κατάστασης, να ρίχνετε το κέντρο του βι1ρους πότε στις νόμιμες μορφές μαζική ς πάλης και πότε στο11 ένοπλο αγώνα». Πρέπει στο ση μείο αυτό να ση μειωtτεί ότι τα ίδια ακρ ιβώς είχαv διαμηνύσει, μέσω Παρτσαλίδη, στο ΚΚΕ οι Σοβιετικοί και στις rωραμο ν ές των εκλογών του Η γραμμή αυτή εξέφραζε την ουσία της πολιτική ς του Στάλιν στο ελληνικό πρό βλη μα: Να διατηρείται στην Ελ λάδα μια εστία αναταραχή ς και ένοπλη ς αντιπαράδεση ς, οριοδετη μένη όμως σε ορισμένα πλαίσια, ώστε να μην απειλεί μια γενικότερη πολεμική ανάφλεξη στα Βαλκάνια. Και να τελεί πάντοτε υπό τον έλεγχο των Σο βιετικών. Ο Μ όλοτωφ διατύ πωσε, άλλωστε, και την υπόνοια ότι ίσως να είχαν σπρώξει στην αποχή οι ίδιοι οι Άγγλοι. Το τρίτο ση μείο αφορούσε τη γραμμή τη ς μετατροπής του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό και τη ς διεξαγωγής τακτικού πολέμου στα , γραμμή γύρω από την οποία είχε επέλ{}ει η σύγκρουση του Ζαχαριάδη με τον Μ άρκο: «Τι τα tτέλετε τόσα κανόνια;» είπε ο Στάλιν. Και όταν γ ια μια στιγμή ο Ζαχαρ ιάδης είπε πως ο Μ άρκος ήταν τρελός, ο Μόλοτωφ τον διέκοψε ατtότο μα: «Τι τρελός μας λες, αφού αυτός 1Ίταν ηου χάραζε τη σωστή τακτική γ ια το ΔΣΕ>>. * Το τέταρτο ση μείο ήταν η δέση που είχε διατυπώσει ο Ζαχαριά δης, σύ μφωνα με την οποία, αν το 1946 ήταν γνωσcή η «Πρ οδοσία» του Ίίτο, το ΚΚΕ δεν δα άρχιζε τον ένοπλο αγώνα. Καταδικάζοντας τη {}έση αυτή, ο Μ όλοτωφ είπε: «Υπήρχε η Βουλγαρία και η Αλβανία». Και ηέτα ξε την πολλά υπονοούσα και πολλά εγκυ μονούσα φράση : «Κι αν χρεια στεί ν' αρχίσετε τώρα;>> (Ας μη μας διαφεύγει ούτε ότι όλα αυτά συ μβαίνουν τον Ιανουάριο του 1950, σε μια ώρα δ ρ αματική ς έξαρση ς

17 24 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ του ψυχρού πολέμου στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης και της οξύτερης φάσης στη σύγκρουση Στάλιν-rίτο.) Το κρ ισιμότερο, ωστόσο, ση μείο στο παιχνίδι του Στάλιν με τον Ζαχα ρ ιάδη (που από πολλές απόψεις δύμιζε παιχνίδι γάτας με ποντικό) ήταν η παρουσίαση μιας επιστολής του Μάρκου προς την Κεντρ ική Επιτρο πή του σοβ ιετικού κόμματος, όπου δ ιατύπωνε την ανοιχτή κατηγορία ότι ο Ζαχαριάδης ήταν «Πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρ βις». Η κατηγο ρ ία του Μάρκου στηρ ιζόταν σε μια συρραφή υπαρκτών και ανύπαρκτων στοιχείων από τη ζωή του Ζ αχαριάδη και αποτελούσε πανομοιότυπο των κατηγοριών που σκαρώνονταν όλο εκείνο τον καιρό από τους Στά λιν-μπέρια -καδώς, άλλωστε, και από τον ίδ ιο τον Ζαχαριάδη στο χώρο του ΚΚΕ- για την εξόντωση των δυμάτων τους. Ό,τι, όμως, είχε καίρ ια σημασία είναι το γεγονός πως ο Μ όλοτωφ, διαβάζοντας στη σύσκεψη το γράμμα του Μάρκου, έκανε το εξής σχόλιο: «Η κατηγορία διατυπώνεται από έναν άνδρωπο κύρους και προκαλεί αμφιβολίες». Ο Μαλενκώφ πρόσδεσε: «Εμείς δεν επιδυ μούμε να εξετάσουμε οποιοδή ποτε ζήτη μα πίσω από τις πλάτες σας». Τόσο ο Παρτσαλίδης όσο και ο Χότζα είπαν πως δεν συ μμερίζονται τις κατηγορίες του Μ άρκου και ο Στάλιν έκλεισε τη συζήτηση με την εκ πρώτη ς όψεως καδη συχαστική λύση, η οποία, ό μως, άφηνε στην ουσία το δέμα ανοιχτό: «Εμείς είπαμε από την αρχή να μη δώσουμε ση μασία σ' αυτό το γράμμα του Μάρκου». Υπενδύ μισε ότι ο Μπακούνιν είχε κάποτε κατηγορήσει τον Μαρξ για πράκτορα. Κατέληξε, ό μως, στην πρόταση να κληδεί ο Μάρκος «να στηρίξει την τόσο σοβαρή κατηγο ρ ία». Ο Μ άρκος την ώρα εκείνη, όπως έχουμε δει στα προηγούμενα, ήτα,ι το αντικείμενο μιας καταιγιστικής προπαγανδιστικής εκστρατείας ως «έκφυλος, aριβίστας, τυχοδιώκτης» κ.λπ. Και όμως την ίδια αυτή στιγμή χαρακτηρ ιζόταν από την ανώτατη σοβιετική ηγεσία «άνδρωπος κύρους» και ο ι βαρύτατες καταγγελίες του εις βάρος του Ζαχαριάδη καταγρά φονταν ως έγκυρο ντοκου μέντο. Ο Στάλιν, λοιπόν, είχε ρ ίξει το πάρδιο βέλος του κατά του Ζαχαριά δη, προκαλώντας το πρώτο μοιραίο ρήγμα στην αμυντική του γραμμή και δέτοντας την εφιαλτική αυτή υποδήκη στο πολιτικό του μέλλον, ενώ, παράλληλα, προς τα έξω άφηνε πάντα να καλλιεργείται η εντύπωση ότι ο Ζαχαριάδης ήταν ένα από τα αγαπη μένα του παιδιά στο διεδνή κομμουνιστικό χώρο και ο άνδρωπος της εμπιστοσύνης του στο ΚΚΕ. Πού οφειλόταν η «κακία>> του Στάλιν για τον Ζ αχαριάδη και σε τι

18 ΦΑΚΕΛΟ Σ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 25 απέβ λεπε το διπλό αυτό παιχνίδι είναι δέμα χωρ ιστής δ ιερεύνη σης. Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης δα υποστηρίξει πολλά χρόνια αργότερα, στη συζή τη σή του με τον Αχιλλέα Παπαϊωάννου στη μακρ ινή Σιβηρία, όπου Οα ζήσει εξόρ ιστος τα τελευταία χρόνια τη ς ζωής του, ότι ο Στάλιν ήοελε να τ ον τιμ ωρήσει για τη Οέση που πήρε στα , αμέσως μετά την εκδή λ ωση τη ς ιταλικής εισβολή ς στην Ελλάδα, και που -κατά τον Ζαχαριά δη- ση ματοδοτούσε μια «στάση ανεξαρτη σίας» έναντι της Κο μμουνι στικής ΔιεΟνούς και «έμπαινε εμπόδιο στην πολιτική της Σοβιετικής Έ νωση ς,. στις σχέσεις της με τη Γερ μανία». Η ερμηνείν αυτή δεν είναι πολύ J'tειστική, δεδο μένου ότι και άλλα κομμουνιστικά κόμματα-μέλη της Κομ μουνιστική ς Διε1'Jνούς -σε πρώτη γραμμή το γιουγκοσλαβικό Κ Κ- είχαν χαράξει από την πρώτη στιγμή ανάλογη γραμμή αντίστασης στην εισβολή των κρατών του άξονα. Πειστικότερη {}α φαινόταν η άπο ψη ότι είχε ενοχληοεί από τη Οεωρία των «δυο πόλων» στην εξωτερ ική πολιτική της Ελλάδας, που είχε δ ιατυπώσει ο Ζαχαριάδης στα , υπο στηρ ίζοντας ό τ ι μ ι α ρεαλιστική εξωτερ ική πολιτική γ ι α την Ελλάδα «έπρεπε να κ ινηδεί ανάμεσα σε δυο κύρ ιους πόλους, τον ευρ ωπαϊκο βαλκανικό, με κέντρο τη Σοβιετική Ρωσία, και το μεσογειακό, με κέντρο την Αγγλία, δ ιατηρώντας ένα είδος ισορροπίας ανάμεσά τους». Σύμφω να με τη Οεωρ ία του Ζαχαριάδη, η τακτική αυτή των δυο πόλων δα συνέβα λλε στο να λύνονται προς το συ μφέρον του ελληνικού λαού τα κοινων ικά και άλλα προβλή ματα που συναρτώνταν με τις αγγλοελληνι κ έ ς σχέσεις και, από την άλλη πλευρά, να «στερεώνονται οι δέσεις και τα σύνορά μας από βορρά». Ε ίναι πράγματι πολύ πιδανό ότι η {}έση αυτή, εδνικά συ μφέρουσα για την Ελλάδα, ενόχλησε τον Στάλιν - που δεωρούσε ότι υπό ο ιεσδήποτε συνδήκες και σε οποιοδήποτε χρόνο η πολιτική των κομμουνιστικών κομμάτων όπου γη ς έπρεπε να υποτάσ σεται στα συ μφέροντα της ΕΣΣΔ και να ευδυγραμμίζεται απολύτως με την εκάστοτε εξωτερ ική πολιτική της. Η ακό μη πιδανότερη, ωστόσο, ερ μηνεία του διπλού παιχνιδιού του Στάλιν έναντι του Ζαχαριάδη είναι ότι επρόκειτο για μια εκδήλωση της πάγιας τακτικής του να κρατεί «φακελωμένους», με κάποιες ανοιχτές υποδέσεις, πραγματικές ή χαλκευ μένες, τους συνεργάτες του, πιο στε νούς ή πιο μακρινούς, στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση ή στο διε1'jνές κομμουνιστικό κίνη μα. Στο πλαίσιο αυτής της τακτικής, ένας Ζαχαριά δης-αγκιστρω μένο ψάρι ήταν στα χέρ ια του Στάλιν ό,τι καλύτερο μπο ρούσε να έχει στην ηγεσία του ΚΚΕ, σε μια ώρα που οι διε1'jνείς εξελίξεις ήταν κατεξοχήν αβέβαιες και πολλά ενδεχόμενα παρέμεναν ανοιχτά.

19 26 ΦΑΚΕΛΟ! ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ Η συνάντηση της Μόσχας άνοιξε για τον Ζαχαριάδη μια φάση εφ ιαλτι κή ς ανασφάλειας, που δεν μετρ ιάστηκε κατά τίποτα μήτε και όταν μια παραίτη ση από τη 'θ'έση του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ -που υπέ βαλε εν τούτοις στην Κεντρ ική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και όχι του ΚΚΕ δεν έγινε δεκτή από τον Στάλιν, ο οποίος απάντησε ότι «Πρέπει να παρα μείνει στη 'θ'έση του και να συνεχίσει τη δουλειά του». Σε μια ώρα που το 'θ'έμα της ανάλυσης των αιτίων της ήττας οδηyούσε νο μοτελεια κά σε εκδηλώσεις αμφ ισβήτησης της ηγεσίας του, το αίσ'θ'η μα της ανα σφάλειας που κατέτρυχε τον Ζαχαρ ιάδη τον οδηγούσε σε κατάσταση νευρικού παροξυσμού. Ο Δ. Βλαντάς, ένας από τους πιο στενούς συνερ γάτες του ως τις τελευταίες φάσεις της ηγετική ς του καριέρας, περιγρά φει κατά τον εξής τρόπο την κατάστασή του μετά τη μοιραία εκείνη συνάντη ση με τον Στάλιν τον Ιανουάρ ιο του 1 950: << 0 Ζαχαριάδης στην προσφυγιά ήταν πια σε κατάσταση παραλογισμού. Πά νω από το κεφάλι του κρεμόταν σαν σπαttί η κατηγορ ία του Βαφειάδη ότι ήταν προβοκάτορας. Ενώ η ηγεσία του ΚΚΣΕ είχε μόνη της αναλάβει να ξεκαttαρίσει αυτό το ζήτη μα από το Νοέμβρη του 1 948, δεν το ξεκαttάριζε. Κάδε φορά που της ttέταμε αυτό το ζήτη μα, μας απαντούσε: "Θεωρούμε τον Ζαχαριάδη αρχηγό αδελφού κόμμ ατος. Να συνεχίσει τη δουλειά του". Όμως το ζήτη μα ήταν: Είναι ή δεν είναι προβοκάτορας. Σ ' αυτό καμιά απάντηση>>. Σε μια τέτοια κατάσταση παροξυσμού, επρόκειτο από κει και πέρα να αντιδρά με έξαλλη αγρ ιότητα σε κά'θ'ε αίτη μα για μια νέα κρ ιτική 'θ'εώρηση τη ς γραμμής που είχε ακολου{tή σει το ΚΚΕ στην περ ίοδο από την απελευ'θ'έρωση τη ς χώρας ως τον εμφύλιο πόλεμο και το μοιραίο τέλος του. Και πολύ περ ισσότερο σε κά'θ'ε εκδήλωση, πραγματική ή φ ανταστική, α μφ ισβήτη ση ς της ηγεσίας του. Η αγρ ιότητα αυτή στην κατάπνιξη κά'θ'ε αμφ ισβήτηση ς δ ιευκολυνόταν από το διπλό παιχνίδι του Στάλιν, την επίση μη αναγνώρ ιση του Ζαχαρ ιάδη ως αδιαμφ ισβήτη του ηγέτη του ΚΚΕ και τις τιμές που του επιδαψίλευε επιδεικτικά ο Στάλιν σε διάφ ορες διε'θ'νείς εκδηλώσεις και τελετές στη Μόσχα.

20 Η «ΑΝΤΙΚΟ ΜΜΑΤΙΚΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΠΑΡΤΣΑΛΙΔΗ» Η επό μενη κίνηση αμφ ισβήτησης προήλδε, μερ ικές εβδομάδες μετά τη συνάντη ση τη ς Μόσχας, από την πλευρά του Π αρτσαλίδη. Και ήταν σαφ ώς πυροδοτη μένη από τη συνάντη ση εκείνη. Ο Μήτσος Παρ τσαλίδης, ένας από τους «ιστορ ικούς ηγέτες» του ΚΚΕ, παλιό μέλος του Πολιτικού Γραφείου, γενικός γραμματέας του ΕΑΜ στην απελευftέρωση και πρόεδρος τη ς κυ βέρνη ση ς του βουνού στην τελευταία φάση του εμφυλίου πολέμου, δεύτερο μέλος τη ς αντιπροσωπείας του ΚΚΕ στη συνάντη ση με τους Σοβιετικούς και τους Αλβανούς ηγέτες, είχε απορ ρίψει στη Μόσχα, όπως είδα με, την κατηγορία του Μάρκου, ότι ο Ζαχα ριάδης ήταν <<Πράκτορας του εχδρού». Είχε, εν τούτοις, επηρεασδεί βαδύτατα από την κριτική που είχαν κάνει ο ι Στάλιν, Μόλοτωφ χαι Μαλενκώφ στην ηγεσία του ΚΚΕ και προσωπικά στον Ζαχαρ ιάδη στα συγκεκρ ιμένα {}έματα για τα οποία έχουμε ήδη μιλήσει. Μετά τη συνάντηση τη ς Μόσχας κατέδεσε στην Κεντρ ική Επιτροπή του ΚΚΕ ένα ση μείωμα με τις απόψεις του. Ήταν η περίφη μη <<aντικο μ ματική πλατφόρμα Π αρτσαλίδη», εμπνευσμένη σαφώς από τις δέσεις των Σοβ ιετικών ηγετών. Η κρ ιτιχή του Π αρτσαλίδη εκάλυπτε όλη την περίοδο κατά την οποία ο Ζαχαριάδη ς ήταν επικεφαλή ς του ΚΚΕ, επι ση μαίνοντας χατά βάση το στυλ καδοδήγησης, καδώς χαι τον αυδαίρετο χαι εσπευσμένο τρόπο με τον οποίο έπαιρνε αποφάσεις σε βασικά γ ια το κόμμα δέματα. Ο Π αρτσαλίδη ς κατελόγιζε εξ άλλου στον Ζαχαριάδη μια <<εδνικιστιχή» έφεση, που την ερ μήνευε κυρ ίως σαν τάση απειδαρ χίας στις σοβ ιετικές υποδείξεις. Στα βασικά τη ς ση μεία η κρ ιτιχή του Παρτσαλίδη επεσή μαινε ως λάf}η του Ζαχαρ ιάδη τα εξή ς: φ Την εκτίμη ση, αμέσως μετά την επιστροφή του από το Νταχάου στην Ελλάδα, το καλοκαίρ ι του 1945, ότι η γραμμή της ηγεσίας του ΚΚΕ στη διάρκεια τη ς κατοχή ς και τη ς αντίσταση ς ήταν βασικά σωστή : <<0 Ζαχαρ ιάδη ς» -έγραφε ο Παρτσαλίδη ς- «ενέκρ ινε στο σύνολό τη ς την

21 28 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ πολιτική γρα μμή του ΚΚΕ στα χρόνια του πολέμου και μάλιστα έφτανε εδώ να υπερδεματίζει σε ορ ισμένα ση μεία». Τη δέση π ου πήρε την ίδια εκείνη περίοδο στο δέμα των εδνικών διεκδική σεων. Σε μια ανακοίνωση του Π ολιτικού Γραφείου, γραμμένη από τον Ζαχαρ ιάδη, τον Ιούνιο του 1 945, υπήρχε η δήλωση ότι αν «από τη δη μοκρατική πλειοψη φ ία ζητηδεί να εισβάλει ο ελληνικός στρατός στην Αλβανία, το ΚΚΕ δα εκφράσει τη διαφωνία του, αλλά δεν δα αντιταχδεί». Η δέση αυτή ύστερα από λίγο αποσύρδηκε σιωπηρά, αλλά η εντύπωση είχε μείνει. Τη δέση για τους «δύο πόλους στην ελληνική εξωτερ ική πολιτική». Την εμμονή του, στα 1 948, για τη μετατροπή του ΔΣΕ σε τακτικό στρατό και τη διεξαγωγή τακτικού πολέμου. Τη δέση του στην 5η Ολο μέλεια τη ς Κ.Ε. του ΚΚΕ, τον Ιανουάριο του 1 949, για την αυτοδιάδεση των Σλαβομακεδόνων. Τέλος, την ανάλυση του Ζαχαρ ιάδη ως προς τα α ίτια τη ς ήττας του ΔΣΕ, την άποψη δηλαδή ότι «βασική αιτία της ήττας ήταν η προδοσία του Ίίτο». Η επιστολή Παρτσαλίδη κατέληγε σε μια δραματική εξο μολόγηση: <<Δεν κρύβω πως ο παραπάνω χαρακτηρισμός που κάνω των λαδών μας και των λαδών του σ. Ζαχαριάδη ιδιαίτερα, ορισμένες φορές μου φαίνεται τολμη ρός. Τ ο κόμμα μας, εδώ και είκοσι χρόνια σχεδόν, συνήδισε στο πρόσωπο του σ. Ζαχαριάδη να βλέπει βασικά τον εκπρόσωπο της σωστής γραμμής. Χά ρη στην κριτική που έγινε για τα λά{}η του Κόμματος φύγανε απ ' τα μάτια μου τα καφ άσια και κρίνω τώρα καλύτερα, νομίζω, το σ. Ζαχαριάδψ. Ήταν, λο ιπόν, η κριτικt1 του Παρτσαλίδη στα περισσότερα ση μεία τη ς όχι μόνο εμπνευσμένη από τις δέσεις που είχαν δ ιατυπώσει ο ι Σοβιετικοί ηγέτες στη συνάντη ση τη ς Μόσχας, αλλά κ α ι οριοδετη μένη κατά βάση στο πλαίσιο των δέσεων αυτών. Όταν διαβάζουμε σή μερα το κείμενο αυτό, από τη σκοπιά των σύγχρονων εμπειριών μας, μας ενοχλεί η δρησκευτική προσήλωση του Π αρτσαλίδη στις σοβιετι)ιές α πόψεις. Θα πρέπει, ωστόσο, να προσεγγίσου με όλα αυτά στις συνδήκες που επικρατούσαν τότε, και επικρατούσαν αδιαίρετα, σε όλο το χώρο του διεδνούς κομμουνιστικού κινή ματος: Συν{)ήκες απόλυτης ιδεολογι κής και πολιτική ς ηγεμονίας του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κό μματος, δρη σκευτικής λατρείας προς τον Στάλιν, καδολική ς κυρ ιαρχίας ενός ηδικού κομμουνιστικού κώδικα, βασικό άρδρο του οποίου ήταν η από λυτη προσήλωση προς παν ό,τι ήταν σοβιετικό. «Η δέση κάδε κομμου νιστή καδορ ίζεται από τη στάση του απέναντι στη Σοβιετική Ένφση>>, -..

22 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 29 είχ ε πει ο Δη μητρώφ στη διάρκεια της ιστορ ικής δίκης της Λειψίας και η φράση αυτή είχε πάρει έκτοτε διαστάσεις δόγματος για όλους τους κο μμο υνιστές του κόσμου. Το δόγμα αυτό κυρ ιαρχούσε, φυ σ ικά, και στο χ ώρο του ελληνικού κομμουνιστικού κινή ματος, με πρώτο διδάξαν τα τον Ζαχαρ ιάδη. Ο Ζαχαριάδης απάντησε στην κρ ιτική αυτή του Π αρτσαλίδη με συγ κεντρωτικά πυρά. Το ση μείωμα με τις απόψεις του καταγράφηκε στις επίση μες κομματικές ανακο ινώσεις σαν «αντικομματική-αντιηγετική πλ ατφ όρμα Π αρτσαλίδη>> και έγινε στόχος μια δορυ βώδους προπαγαν διστιχή ς καμπάνιας. Ύστερα από μια εντατική ιδεολογική προετοιμασία ενός περίπου τρ ιμήνου συγκλήδηκε η νέα -ή τ αν η 7η- Ο λομέλεια της Κεντρική ς Επιτροπή ς, που καταδίκασε ομόφωνα την «Πλατφόρ μα» και το συντάκτη της. Η Ολομέλεια δεν αποφάσισε τη λήψη μέτρων κατά του Παρτσαλίδη, καδώς τούτο δα μπορούσε να εκλη φδεί από τους Σ οβιετικούς ως πρόκληση. Είχε συγκληδεί με δέμα η μερησίας διατάξεως τις υποδείξεις του σοβιετικού ΚΚ, που είχαν γ ίνει στη συνάντηση της Μ όσχας και στις οποίες αναφέρονταν οι δέσεις του Π αρτσαλίδη. Φυσι κ ά, οι δέσεις των Σοβιετικών παρουσιάσδηκαν στην Ολομέλεια φ ωτι σμένες και επεξεργασμένες κατά το δοκούν από τον ίδιο τον Ζαχαριά δη. Η 7η Ολομέλεια ήταν εν τούτοις η πρώτη φ άση μιας διαδικασίας, στο τέρ μα της οποίας βρισκόταν η καδαίρεση, η διαγραφή από το κόμ μ α και η πολιτική εξουδετέρωση του Παρτσαλίδη. Οι διαδικασίες της κριτική ς ανάλυση ς του δρό μου που είχε οδηγήσει στην ήττα του κινή ματος και της α μφι σβήτη σης της ηγεσίας Ζ αχαρ ιάδη, δ ιαδικασίες νομοτελειακές και ανα πότρεπτες, δεν επρόκειτο ωστόσο να ανακοπούν. Μερικές μόλις η μέρες μετά το τέλος των εργασιών της 7ης Ολομέλειας εκδηλώδηκε η επό μενη κ ίνη ση αμφ ισβήτησης: ήταν η «Πλατφόρμα Καραγιώργη».

23 ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο Κ Ω ΣΤΑΣ ΚΑΡΑΓΙ Ω ΡΓΗΣ ο Κώστας Γυ φτοδήμος, κο μματικό και δη μοσιογραφικό ψευδώνυμο Κώστας Καραγιώργης, ήταν μια από τις πιο προικισμένες προσω πικότητες που πέρασαν από το ελληνικό κομμουνιστικό κίνη μα. Για τρός-φυ ματιολόγος, στοχαστής και διανοού μενος στην ευρύτερη έννοια του όρου, πολιτικό και στρατιωτικό στέλεχος του ΚΚΕ, πάνω απ' όλα ό μως δημοσιογράφος. Στην ιστορία της ελληνικής δη μοσιογραφ ίας ένας από τους μεγάλους. Στην ιστορ ία της αριστερή ς δη μοσιογραφίας, ο μέγιστος. Στέλεχος του κομμουνιστικού Τύπου στην Ελλάδα και στο εξωτερ ικό από τα νιάτα του. Διευδυντής του Ριζοσπάστη στη «χρυσή εποχή» του, από την απελευδέρωση ως τον εμφύλιο, συντάκτης των ανεπανάληπτων εκείνων κύρ ιων άρδρων που «έσπαζαν κόκαλα». Δη μι ουργός σχολής που έδωσε στον ελληνικό Τύπο μια ολόκληρη πλειάδα δ ιαλεχτών δη μοσιογραφικών στελεχών. Σαν σκέψη, ήταν άνδρωπος με aνοιχτούς πνευ ματικούς ορ ίζοντες, χωρ ίς περιορ ιστικές «μπάρες» στους προ βλη ματισμούς του, χωρίς δο γματικές παρωπίδες, χωρίς ταμπού ένα ελεύδερο πνεύ μα. Απ' αυτή την ελεύδερη σκέψη και την αδιάκοπη πνευματική του ανη συχία απέρρεε η βαδιά του αγάπη για τη δη μοκρατία -που, τελικά, τον οδήγη σε στη μοιραία σύγκρουση με τον Ζαχαριάδη- η ικανότητά του να δη μιουργεί γύρω του ατμόσφαιρα ελεύδερης συζήτη σης και πνευ ματικής ευφορίας - χωρίς, εννοείται, μ' όλα αυτά να κάνει ποτέ σκόντο στην εξαιρετικά υψηλή aπαιτητικότητα που είχε απέναντι στους συνεργάτες του και χωρίς να συγχωρεί οπο ιαδήποτε απόκλιση απ' αυτό που λέμε «Πολιτική αρχών». Σαν χαρακτήρας, ήταν ένας άνδρωπος aνοιχτόκαρδος, ζεστός, φ ιλι κός, με πλούσιο χιού μορ, αδιάκοπα γελαστός. Αν δα 'πρεπε κανείς να τον χαρακτη ρ ίσει με μια φράση, δα 'λεγε: «0 άνδρωπος με το τρανταχτό γέλιο». Είχε φ ιλοδοξίες και τούτο του «Προσεπόρισε» συχνά αντιπάδειες από ανδρώπους πολύ μετρίου πνευ ματικού και πολιτικού διαμετρή μα-

24 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ 3! που διαγκωνίζονταν άγρ ια γ ια την αναρρ ίχη ση στην κομματική ιε ραρχία. Ο _Καραγιώργη ς είχε τα φόντα να τρέφει φ ιλοδοξίες. Και, ύστερ α, όλες ο ι φ ιλοδοξίες του ήταν δεμένες με το κόμμα, στην υπόδεση r ο υ ο ποίου ήταν ανεπιφύλακτα και απόλυτα δοσμένος. τος, Γ εννή δηκε στα στη Λίμνη τη ς Εύ βοιας, όπου ο πατέρας του ήταν συ μβο λαιογράφος. Σπούδασε ιαrρική στο Πανεπιστή μιο Αδηνών, από το οποίο αποφοίτη σε στα , καδώς η πανεπιστη μιακή του ζωή δ ια κο πτό ταν κατά διαστή ματα από δη μοσιογραφική δουλειά στα κομματι κά έντυ πα ή συλλήψεις, φυλακίσεις και εκτοπισμούς. Στα εργά σδη κε ως διευδυντή ς της Νεολαίας, οργάνου της ΟΚΝΕ («Ο μοσπονδίας Κομμουνιστικών Ν ε ο λα ιών Ελλάδας», όπως λεγόταν τότε η οργάνωση τη ς Κομμουνιστική ς Νεολα ίας) και στα βοηδός αρχισυντάκτη του Ριζοσπάστη. Στα , για να αποφύγει μια σύλληψη, έφυγε στη Γερ μανία, όπου συνέχισε την ειδίκευσή του στη φυ ματολογία, εργαζό μενος ό μως πα ράλληλα και δη μοσιογραφικά, ως συνεργάτης οργάνων της Κο μμουνι στικής Διεδνούς που έβγαιναν εκεί, της Imprekor, της Balkan Korres pondenz και τη ς Federation. Στο Βερολίνο παντρεύτηκε μια Γερ μανίδα κομμουνίστρια, την Τσέλυ Γκρύνερ, στέλεχος του γερ μανικού ΚΚ Μ ετά την άνοδο του Χίτλερ, στα , έφυγε κυνηγη μένος από τη Γερ μανία και κατέφυγε στη Γαλλία, όπου έμεινε τα επό μενα δυο χρόνια, ασκών τας πάντοτε το ιατρ ικό του επάγγελμα, συνεχίζοντας ό μως και τη δημο σιογραφ ική του δραστη ριότητα ως aνταποκριτή ς του Ριζοσπάστη και συνεργάτης των τριών εντύπων τη ς Κο μμουνιστικής Δ ιεδνούς, που έ βγαιναν τώρα στην Ελβετία. Στα μέσα του έφυγε με εντολή του Π. Γ. του ΚΚΕ για τη Μόσχα για να εργασδεί ως μόνιμος ανταποκρ ιτ ς του Ριζοσπάστη στην ΕΣΣΔ. Στη Μόσχα έμεινε ως τα μέσα του , οπότε επέστρεψε στην Ελλάδα. Η εξαετία που έζησε στο εξωτερικό ήταν γι' αυτόν μια περ ίοδος εξαιρετικά έντονων βιωμάτων και πολιτικών εμπειριών που έπαιξαν καδοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής και πνευ μα τικ ής του προσωπικότητας, καδώς ο ι χώρες στις οποίες έζησε ήταν τα μεγάλα πνευ ματικa κέντρα της Ευρώπη ς, αλλά και το δέατρο των δρα ματικών πολιτικών γεγονότων τη ς δεκαετίας του '30, που ση ματοδότη σαν την κατάρρευση του συστή ματος των Βερσαλιών και απ οτέλεσαν τον πρόλογο της τραγωδίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η ίδια αυτή πε ρίοδος ήταν, άλλωστε, μια κρίσιμη περίοδος και στη ζωή του διεδνούς κομμουνιστικού κ ινή ματος.

25 32 ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ Η περίοδος του , που ο Καραγιώργης έζησε στη Γερ μανία, ήταν μια ώρα αδυσώπητου αγώνα μεταξύ κο μμουνιστών και σοσιαλδη μοκρατών, στο περιδώριο του οποίου το Εδνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Χίτλερ ολοκλήρ ωνε τη φ άση των προετοιμασιών και προχωρούσε στην έφοδο για την κατάληψη της εξουσίας. Η ίδια αυτή περίοδος ήταν και για την Κο μμουνιστική Διεδνή περίοδος δανάσιμης αντιπαράδεσης με τις σοσιαλιστικές και σοσιαλδη μοκρατικές δυνάμεις τηr; Ευρώπης, με τις οποίες εν τούτοις ο ι κομμουνιστές έπρεπε να συ μπαραταχδούν, για να αποτρέψουν την επερχό μενη φασιστική δυέλλα. Ήταν η περίοδος του συνδή ματος «Τάξη ενάντια σε Τάξη», που πρακτικά εσή μαινε μια ολοκληρωτική αναμέτρηση του «Προλεταριάτου με την αστική τάξη» στο σύνολό της, με όλα τα αστικά κόμματα, όλες τις αστικές πολιτικές δυνάμεις, aντιδραστικές ή προοδευτικές, φ ασιστικές ή δη μοκρατικές, σε πρώτη γραμμή άλλωστε με τους σοσιαλδη μοκράτες, που στη γλώσσα της Κομμουνιστικής Δ ιεδνούς είχαν καταγραφεί σαν «σοσιαλφασίστες». Σε αντιδιαστολή με την κατάσταση που επικρατούσε στη Γερ μανία της περιόδου , η επόμενη διετία, που ο Καραγιώργης δα ζήσει στη Γαλλία, είναι για το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα η ώρα της ανα ζήτησης δικών του δρόμων στην πάλη για την απόκρουση της φ ασιστι κής απειλής, διαμόρφωσης μιας νέας αντίληψης που τείνει στη συσπεί ρ ωση πλατιών δη μοκρατικών και aντιφασιστικών δυνάμεων, σε πρώτη γραμμή κομμουνιστών, σοσιαλιστών και ρ ιζοσπαστών, στην πάλη κατά του φασισμού - αντίληψης που, τελικά, δα οδηγήσει στο άνοιγμα της εποχής του Λαϊκού Μετώπου. Ο Καραγιώργης δα ζήσει την κυοφορία αυτής της αντίληψης του πλατιού aντιφασιστικού μετώπου στη Γαλλία, παλεύοντας μέσα από τις γραμμές του Γαλλικού ΚΚ. Θα παρακολουδήσει τη συνέχειά της στη Σοβιετική Ένωση, στου ς κόλπους της Κομμουνιστικής Δ ιεδνούς που δα υ ιοδετήσει τη γραμμή των Γάλλων και Ιταλών κομμουνιστών και με το 7 ο Συνέδριό της δα της δώσει παγκόσμια διάσταση. Στην ίδια ωστόσο περίοδο, , ο Καραγιώργης δα ζήσει επίσης στη Σοβιετική Ένωση και την αντίστροφη διαδικασία της σταλινοποίη σης του σο βιετικού κο μμουνιστικού κόμματος και του σοβιετικού κρά τους, εδραίωσης της aυταρχικής εξουσίας και της «Προσωπολατρίας» του Στάλιν, υποταγής όλων -πλην Τρότσκι- των ιστορικών ηγετών του μπολσεβ ίκικου κόμματος και της Οκτωβριανής Επανάστασης στην καδολικά αναγνωριζόμενη αυδεντία του. Ε ίναι η ώρα που ο Στάλιν ανα γορεύεται «μεγαλοφυής αρχηγός και δάσκαλος» των σοβιετικών λαών, «άξιος τιμονιέρης της Δ ιεδνούς», «εμπνευστής, οργανωτής και καδοδη γητής των αγώνων του παγκόσμιου προλεταριάτου».