Γεωβοτανικι. Τζανοσδάκης Δημήηριος Καθηγηηής ημήμαηος Βιολογίας Πανεπιζηημίοσ Πάηρας Τηλ. / Fax: tzanoyd@upatras.

Transcript

1 Γεωβοτανικι Τζανοσδάκης Δημήηριος Καθηγηηής ημήμαηος Βιολογίας Πανεπιζηημίοσ Πάηρας Τηλ. / Fax: tzanoyd@upatras.gr

2 Θ Γεωβοτανικι ωσ κλάδοσ των βιολογικϊν επιςτθμϊν Από τθν εποχι του Δαρβίνου και ιδιαίτερα μετά τθν διατφπωςθ του βιολογικοφ οριςμοφ του είδουσ, θ βιολογία ωσ επιςτιμθ δεν περιορίηεται ςτθν περιγραφι των φαινομζνων αλλά προςπακεί να τα ερμθνεφςει. Ζνα από τα κφρια βιολογικά ερωτιματα ιταν και αυτό τθσ ερμθνείασ και κατανόθςθσ των προτφπων εξάπλωςθσ των ζμβιων όντων ςτον πλανιτθ μασ (Βιογεωγραφία). Γεωβοτανικι =Κλάδοσ τθσ Βιογεωγραφίασ που περιορίηεται ςτο κόςμο των φυτϊν

3 Θ βιογεωγραφία ωσ επιςτιμθ: Περιεχόμενο και ιδιαιτερότθτεσ Ωσ επιςτθμονικό πεδίο ξεκίνθςε από μια διαπίςτωςθ ενόσ ςυςτθματικοφ, του Buffon (1761), που παρατιρθςε ότι «Ο Νζοσ και ο παλαιόσ κόςμοσ δεν είχαν από κοινοφ κανζνα από τα γνωςτά είδθ κθλαςτικϊν». Θ παρατιρθςθ αυτι οδιγθςε ςτθ διατφπωςθ του ςχετικοφ νόμου «διαφορετικζσ περιοχζσ του πλανιτθ, παρόλο που ζχουν παρόμοιεσ ςυνκικεσ, κατοικοφνται από διαφορετικά είδθ ηώων και φυτών»

4 Ο παράδειςοσ του Λιναίου Λίγα χρόνια αργότερα ο Λιναίοσ(1781) διατφπωςε τθν υπόκεςθ του περί προζλευςθσ τθσ παγκόςμιασ Biota από τουσ κατοίκουσ μια ενιαίασ χερςαίασ μάηασ, τθσ μόνθσ που δεν κατακλφςτθκε ποτζ από τθ κάλαςςα (paradise) και από εκεί εξαπλϊκθκαν ςτισ νζεσ χερςαίεσ μάηεσ που εμφανίςτθκαν

5 Τα πρότυπα κατανομισ τω ειδϊν μπορεί να είναι τυχαία; Προφανϊσ όχι: Επομζνωσ πρζπει να τα ερμθνεφςουμε και αυτό είναι το αντικείμενο τθσ Βιογεωγραφίασ ωσ επιςτιμθσ. «Η μελζτθ και ερμθνεία τθσ γεωγραφικισ κατανομισ των ειδών (οργανιςμών)».

6 Θ βιογεωγραφία ωσ ιδιαίτερα ςφνκετο και πολφπλοκο επιςτθμονικό πεδίο Παντρεφει κλαςικά επιςτθμονικά πεδία όπωσ αυτά τθσ γεωγραφίασ, τθσ Γεωλογίασ και τθσ Βιολογίασ Ιςτορικά, θ βιογεωγραφία επικεντρϊνεται ςε μια ςειρά από διεργαςίεσ που ςχετίηονται με το χϊρο και το χρόνο

7 Θ βιογεωγραφία ωσ ιδιαίτερα ςφνκετο και πολφπλοκο επιςτθμονικό πεδίο Στο ζνα άκρο τθσ ςειράσ βρίςκεται θ οικολογικι βιογεωγραφία που επικεντρϊνεται ςε οικολογικζσ διεργαςίεσ μικρισ κλίμακασ ςε ςχζςθ με το χρόνο και το χϊρο. Στο άλλο άκρο είναι θ Ιςτορικι Βιογεωγραφία που αςχολείται με εξελικτικζσ διεργαςίεσ εκατομμυρίων ετϊν μιασ ευρείασ, ςυχνά πλανθτικισ, κλίμακασ Ανάμεςα ςτα δυο παραπάνω άκρα βρίςκεται μια άλλθ ςειρά διεργαςιϊν που ςχετίηονται με τθν περίοδο του πλειςτοκαίνου και το ρόλο που ζπαιξαν οι παγετϊδεισ και μεςοπαγετϊδεισ περίοδοι ςτα πρότυπα κατανομισ των ςθμερινϊν ειδϊν

8 Βιογεωγραφία: Επιςτθμονικζσ διενζξεισ και ιδιαιτερότθτεσ Οι ςθμερινοί βιογεωγράφοι, ςυνικωσ, προζρχονται από άλλα επιςτθμονικά πεδία (Βοτανικι, Ηωολογία, οικολογία κ.α.) γεγονόσ που δυςκολεφει τθ μεταξφ τουσ επικοινωνία και τθ ςφαιρικι κεϊρθςθ των επιςτθμονικϊν προβλθμάτων. Από τθν άλλθ όμωσ χωρίσ τθ ςυμβολι αυτϊν των επιςτθμϊν θ βιογεωγραφία δεν μπορεί να δϊςει ολοκλθρωμζνεσ προςεγγίςεισ /απαντιςεισ ςτθν ερμθνεία των προτφπων κατανομισ Ο βιογεωγράφοσ καλείται, όπωσ ο εξελικτιςτισ και ο οικολόγοσ να ςυνκζςει τα δεδομζνα άλλων βιολογικϊν και μθ επιςτθμϊν

9 Διεργαςίεσ που ςχετίηονται με το αντικείμενο τθσ βιογεωγραφίασ (Αβιοτικζσ) Μεγάλθσ κλίμακασ Κινιςεισ λικοςφαιρικϊν πλακϊν Ευςτατικζσ κινιςεισ τθσ καλάςςιασ ςτάκμθσ ωκεάνια ρεφματα Συνδυαςμοί αυτϊν Μικρισ κλίμακασ Πυρκαγιζσ Θφαιςτειακι δραςτθριότθτα Πλθμμφρεσ Τυφϊνεσ Συνδυαςμοί αυτϊν

10 Κινιςεισ λικοςφαιρικϊν πλακϊν

11 Κινιςεισ λικοςφαιρικϊν πλακϊν

12 Ωκεάνια ρεφματα

13 Γεωτεκτονικζσ ηϊνεσ τθσ Ελλάδοσ

14

15

16

17 Διεργαςίεσ που ςχετίηονται με το αντικείμενο τθσ βιογεωγραφίασ (βιοτικζσ) Εξελικτικζσ Προςαρμογι Ειδογζνεςθ Εξαφάνιςθ Οικολογικζσ Συμβιϊςεισ Ανταγωνιςμοί Διαςπορά (ειδϊν ι/ και ατόμων) μικρισ ι και μεγάλθσ κλίμακασ Απαρχι: Θ ζμφυτθ τάςθ απομάκρυνςθσ των «παιδιϊν» από τουσ «γονείσ»

18 Τα πρότυπα κατανομισ Θ απογραφι των υπαρχόντων οργανιςμϊν (ειδϊν) και των γεωγραφικϊν τουσ εξαπλϊςεων είναι θ βάςθ για τθν επιςτιμθ τθσ βιογεωγραφίασ. Θ ερμθνεία των παραπάνω προτφπων εξάπλωςθσ κα μα βοθκιςει ςτθν κατανόθςθ και τθν διατφπωςθ υποκζςεων για γενικότερα βιογεωγραφικά προβλιματα. Για κάκε υπόκεςθ πρζπει να δεχκοφμε κάποιεσ παραδοχζσ οι οποίεσ και διαφοροποιοφνται ελαφρά ανάλογα με τθν προςζγγιςθ (ιςτορικι βιογεωγραφία ι οικολογικι βιογεωγραφία)

19 Ιςτορικι βιογεωγραφία (ΙΒ) Ζχει ωσ ςτόχο τθν αναδόμθςθ τθσ αλλθλουχίασ γεγονότων όπωσ θ προζλευςθ, θ διαςπορά και εξαφάνιςθ ειδϊν και να εξθγιςει πωσ, γεωλογικά γεγονότα μεγάλθσ κλίμακασ (αποχωριςμόσ θπείρων, παγετϊνεσ κλπ), ςυνζβαλαν ςτθ διαμόρφωςθ των ςθμερνϊν ΓΠΕ. Μπορεί να διακρικεί ςε δυο ενότθτεσ τθν ΙΒ τθσ διαςποράσ(dispersal) και τθν ΙΒ τθσ αντιςτοιχίασ (Vicariance)

20 Ιςτορικι βιογεωγραφία (ΙΒ ΙΒ τθσ διαςποράσ (dispersal) Επικεντρϊνεται, κφρια, ςτθν διαςπορά των οργανιςμϊν με μετακινιςεισ αυτϊν των ίδιων και με τθν ικανότθτα τουσ να ξεπερνοφν προχπάρχοντα εμπόδια ΙΒ τθσ αντιςτοιχίασ (Vicariance) Επικεντρϊνεται, κφρια ςτα κοινά ςθμεία τα οποία παρατθροφνται ςτα πρότυπα εξάπλωςθσ μθ ςυγγενϊν ειδϊν, τα οποία και παραπζμπουν ςε ταυτόςθμεσ και ταυτόχρονεσ διεργαςίεσ. Βαςικό ςθμείο είναι θ παραδοχι ότι βαςικι ΒΙΟΤΑ, ζςπαςε με τθν εμφάνιςθ κάποιων εμποδίων

21 Οικολογικι Βιογεωγραφία Κακϊσ επικεντρϊνεται ςτα ςθμερινά είδθ Επιχειρεί να προςδιορίςει τα πρότυπα εξάπλωςθσ ςε ςχζςθ με τισ αλλθλεπιδράςεισ των οργανιςμϊν με το ςθμερινό και το ςχετικά πρόςφατο, βιοτικό και αβιοτικό τουσ περιβάλλον. Αναηθτά τισ διεργαςίεσ εκείνεσ που κζτουν τα όρια για τθν εξάπλωςθ των πλθκυςμϊν ενόσ είδουσ και τθ διατιρθςθ τθσ ποικιλομορφίασ των ειδϊν. Επιχειρεί επίςθσ να εξθγιςει φαινόμενα που ςχετίηονται με τθν αφκονία των ειδϊν ςε ςχζςθ με το γεωγραφικό πλάτοσ και τον εποικιςμό των νθςιωτικών περιοχών (Θ κεωρία τθσ νθςιωτικισ γεωγραφίασ και ςχετικζσ παρατθριςεισ ςυνζβαλαν ςτθ ςφνδεςθ των διεργαςιϊν (ειδογζνεςθ, εξαφάνιςθ, μετανάςτευςθ και των προτφπων (πλοφτοσ ειδϊν ςε ςχζςθ με το μζγεκοσ τθσ περιοχισ και τθν απομόνωςθ)

22 Περιοχζσ Εξάπλωςθσ ( ΠΕ): Βαςικζσ παραδοχζσ Με τον όρο ΠΕ γίνεται πάντοτε αναφορά ςε ςυγκειμζνθ ταξινομικι μονάδα (είδοσ, Γζνοσ, οικογζνεια κλπ. Θ τάςθ διεφρυνςθσ των ΠΕ αποτελεί βαςικι ιδιότθτα ςτον ζμβιο κόςμο. Αποδεχόμαςτε τθν μονοφυλετικι (μονότοπθ) προζλευςθ των ειδϊν.

23 Σχιμα 1.1 (Σελ. 7)

24 Επιτυχισ διεφρυνςθ ΠΕ Στο κόςμο των φυτϊν θ ΠΕ ςχετίηεται άμεςα με τα μζςα και τουσ μθχανιςμοφσ διαςποράσ ( απομάκρυνςθ από τθν κζςθ αρχικισ δθμιουργίασ) που διακζτουν (Σπζρματα, ςπόρια, βλαςτθτικά όργανα κλπ Τθν δυνατότθτα εγκατάςταςθσ (Φφτρωςθ, ανάπτυξθ, δθμιουργία απογόνων), ςτθ νζα κζςθ.

25 Αυτόχωρα και Αλλόχωρα φυτά Αυτόχωρα ονομάηονται τα φυτικά είδθ τα οποία διακζτουν δικοφσ τουσ μθχανιςμοφσ για τθν διαςπορά π.χ. μθχανιςμόσ εκτόξευςθσ ςπερμάτων (Eqballium elaterium), ριηϊματα κλπ. Αλλόχωρα ονομάηονται τα φυτικά είδθ τα οποία για τθ διαςπορά τουσ διευκολφνονται κφρια από άλλουσ παράγοντεσ (Άνεμο, Νερό, Ηϊα, Άνκρωπο κλπ, Ανεμόχωρα, Υδρόχωρα, Ηωόχωρα, ανκρωπόχωρα, αντίςτοιχα, κλπ.) Κλαςικό παράδειγμα ό εποικιςμόσ νθςιϊν θ χλωρίδα των οποίων καταςτράφθκε από θφαιςτειακι δραςτθριότθτα (Κρακατάο, Νζα καμζνθ..) Συνδυαςμοί των παραπάνω, αφοφ προφανϊσ θ μορφολογία των διαςπόρων εμφανίηει ςχετικζσ προςαρμογζσ

26 Διαςπορά με ίδια μζςα(eqbalium elaterium)

27 Ανεμοχωρία (αχζνια)

28 Εγκατάςταςθ Οικολογικζσ απαιτιςεισ (βιοτικζσ και αβιοτικζσ, κλίμα ζδαφοσ, επικονιαςτζσ κλπ.) Ανταγωνιςμόσ ( οι οικολογικζσ ςυνκικεσ, μζςω τθσ μείωςθσ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ, κζτουν τα όρια των ΠΕ για κάκε είδοσ) α. ανάμεςα ςε διαφορετικά είδθ β. ανάμεςα ςε άτομα του ίδιου είδουσ Προςαρμοςτικι ικανότθτα (γενετικό δυναμικό)

29 Μζγεκοσ (Δυναμικι) και Χάρτεσ ΠΕ Μεγάλο Μικρό Αυξανόμενθ (προοδευτικι, Fagus sylvatica ) Μειοφμενθ (οπιςκοδρομικι με δθμιουργία υπολειμματικϊν ειδϊν, πχ. Ginkgo biloba) Συνεχισ (με κφρια περιοχι και μεμονωμζνεσ εμφανίςεισ) διακεκομμζνθ

30 Ανκρωπογενείσ ΠΕ (Ανκρωπόφυτα) Αυτόχκονα είδθ (γεννικθκαν και κατοικοφν ςτον ίδιο τόπο). Αλλόχκονα είδθ. Κατοικοφν ςε τόπο διαφορετικό από εκείνον που γεννικθκαν. Στθ παρουςία των αλλοχκόνων ειδϊν ςθμαντικι είναι θ άμεςθ ι ζμμεςθ ςυμβολι του ανκρϊπου και των δραςτθριοτιτων του (μεταναςτεφςεισ, εμπόριο, γεωργία, κτθνοτροφία κλπ.) Διακρίνονται ςε Αρχαιόφυτα (πριν το 1500, βλ. Κριτθ) και Νεόφυτα (μετά το 1500).

31 Μορφζσ ΠΕ Συνεχισ (κλειςτι) ΠΕ: Τα ςθμεία εμφάνιςθσ των πλθκυςμϊν ενόσ είδουσ απζχουν τόςο μεταξφ τουσ ϊςτε τα ςχετικά κενά να μποροφν να ξεπεραςτοφν από τα ίδια μζςα εξάπλωςθσ του είδουσ. Διακεκομμζνθ: Δεν ςυμβαίνουν τα παραπάνω. Μποροφμε να διακρίνουμε υπό-περιοχζσ ιςομεγζκεισ ι, κφρια περιοχι εξάπλωςθσ και άλλεσ πολφ μικρότερεσ ( Leontice atlaicum?, νθςίδεσ, Πρόδρομοι). Αςυνεχισ: Παντελϊσ ακανόνιςτθ (κάποια υδροχαρι) Τα παραπάνω αφοροφν όχι μόνο τα είδθ αλλά και άλλα τάξα (Γζνθ, οικογζνειεσ κλπϋ.). Επίςθσ τα κριτιρια διάκριςθσ είναι ςε μεγάλο βακμό υποκειμενικά, ςε ςυνάρτθςθ με τισ γνϊςεισ μασ για τθν κατανομι των τάξα αλλά και τουσ μθχανιςμοφσ εξάπλωςθσ.

32 Ερμθνεία ΠΕ (προοδευτικό θ υπολειμματικό πρότυπο; Γεωιςτορικά αίτια: Κατακερματιςμόσ και απομόνωςθ ςτο παρελκόν ενιαίων περιοχϊν, ευςτατικζσ κινιςεισ τθσ καλάςςιασ ςτάκμθσ.( Περιοχι Αιγαίου, Allium longanum). Ζνα τάξον μπορεί να ζχει περιοριςμζνθ (μικρι και ταυτόχρονα υπολειμματικι ΠΕ) Αλματώδθσ μετανάςτευςθ: Μετακίνθςθ των μονάδων διαςποράσ (ανεμο-, ηωο-, ανκρωποχωρία). Θ τελευταία μπορεί να διακρικεί ςε ακοφςια, εκοφςια, άμεςθ ι ζμμεςθ. (Agave americana, Opuntia ficus- barbarica)

33 Αρχαιόφυτα και Νεόφυτα

34 Κζντρα ποικιλότθτασ (Αφοροφν, κυρίωσ, γζνθ & οικογζνειεσ) Μια περιοχι*, μζςα ςτθ ΠΕ ενόσ γζνουσ, ςτθν οποία παρατθρείται ςυγκζντρωςθ μεγάλου αρικμοφ ειδϊν ι /και μορφολογικϊν χαραχτιρων (γενετικι ποικιλότθτα) Verbascum, Ononis. Το Κζντρο ποικιλότθτασ δεν ταυτίηεται κατ ανάγκθ με το κζντρο εξάπλωςθσ και προζλευςθσ ενόσ γζνουσ (το γζνοσ Allium ςε Ελλάδα και Ευρϊπθ) Σε περιπτϊςεισ γενϊν με ευρεία ΠΕ μποροφν να παρατθροφνται πρωτογενι και δευτερογενι κζντρα ποικιλότθτασ * Μπορεί να είναι Χϊρα, Φυτογεωγραφικι περιοχι, ιπειροσ κλπ.

35 Κζντρα εξζλιξθσ (π.χ. Γζνουσ) Σχετίηονται με τθν εμφάνιςθ και ςυγκζντρωςθ, ςε μια περιοχι, πολλϊν ειδϊν με αρχζγονα χαρακτθριςτικά (πρωτογενι, είδθ Allium με φκινοπωρινι ανκοφορία), και περιοχϊν με αρκετά είδθ αλλά με περιςςότερο ομοιογενι χαρακτθριςτικά (δευτερογενι). Fritillaria

36 Μεγζκθ ΠΕ Προφανϊσ ζχουν να κάνουν με τισ αςάφειεσ που παρατθροφνται ςχετικά με το εφροσ των Τάξα (είδοσ, Γζνοσ κλπ.) Allium guttatum ςτθν Κριτθ; Αναφερόμαςτε πάντα ςτθν πραγματικι (ςθμεία εμφάνιςθσ / καταγραφισ) και όχι ςτθ δυνατι ( ικανοποιοφνται οι οικολογικζσ του απαιτιςεισ και οι ςυνκικεσ ανταγωνιςμοφ και ο παράγων χρόνοσ) ΠΕ Το μζγεκοσ των ΠΕ ποικίλει ευρφτατα ανάμεςα ςτα δυο άκρα τα «κοςμοπολίτικα» και τα «ενδθμικά»

37 Μζγεκοσ ΠΕ Κοςμοπολιτικά: Ωσ όροσ χαρακτθρίηει κυρίωσ τάξα πάνω από το είδοσ (γζνθ, οικογζνειεσ κλπ). Αναφζρεται ςε Τάξα που απαντοφν και ςτισ 4 θπείρουσ. Σε επίπεδο ειδϊν αφορά εκείνα που ζχουν μθχανιςμοφσ εφκολισ διαςποράσ, αλλά και «ευρφχωρα» οικολογικά (μικροοργανιςμοί, ςποριόφυτα, πλαγκτονικοί, λειχινεσ, βρυόφυτα πτεριδόφυτα (Pteridium aquilinum, Adiantum capillus-veneris))

38 Μζγεκοσ ΠΕ Ενδθμικά: Τάξα που καταλαμβάνουν κατά κανόνα μικρζσ και κλειςτζσ ΠΕ και απαντοφν μόνο ςε αυτζσ και πουκενά αλλοφ. Ο ενδθμιςμόσ και θ ερμθνεία του, κατά ςυνζπεια, είναι ζνα από τα πιο ενδιαφζροντα κζματα τθσ βιολογίασ και τθσ βιοποικιλότθτασ. Ωσ φαινόμενο, παρατθρικθκε από τον Δαρβίνο το οποίο όμωσ δεν προςπάκθςε να ερμθνεφςει διότι τότε τον απαςχολοφςε θ «κοινι καταγωγι» και όχι τόςο θ απόκλιςθ (ομοιότθτα ειδϊν των Καλάπαγκοσ με αυτά τθσ Λατινικισ Αμερικισ)

39 Ενδθμιςμόσ ωσ ζννοια Ζχει να κάνει, προφανϊσ, με το εφροσ και τον κακοριςμό ενόσ τάξον (είδοσ, γζνοσ κλπ). Με τθν γεωγραφικι περιοχι ςτθν οποία αναφερόμαςτε (Κριτθ, Ελλάδα, Βαλκάνια, Αιγαίο) Παραδείγματα: 1. Paeonia corsica, P. mascula subsp. russii, P. mascula 2. Allium chamespathum. Σε γενικζσ γραμμζσ όςο ανεβαίνουμε ταξινομικι μονάδα, μεγαλϊνει και θ γεωγραφικι περιοχι

40 Το γζνοσ Paeonia

41 Ενδθμιςμόσ (διαπιςτϊςεισ) Το ποςοςτό ενδθμικϊν είναι ςυνάρτθςθ Του βακμοφ γεωγραφικισ απομόνωςθσ μιασ περιοχισ (απόςταςθ από άλλεσ ξθρζσ (νθςιά), και του χρόνου και τθσ διάρκειασ, απομόνωςθσ. Του ρυκμοφ ειδογζνεςθσ 1.Μ. Βρετανία 0.5 % 2.Κριτθ 9.2 % 3.Κανάρια 36 % 4.Μαδαγαςκάρθ 66 % 5. Ν. Ηθλανδία 72 % 1( χρόνια) 2 (5 εκατ.) 4 (50 εκατ., 6 ενδθμικζσ οικογζνειεσ)

42 Ενδθμιςμόσ (αντικειμενικόσ οριςμόσ; Ζνα τάξον, π.χ. είδοσ, κεωρείται ενδθμικό όταν θ περιοχι εξάπλωςθσ του είναι εμφανϊσ μικρότερθ, από τθ μζςθ τιμι μεγζκουσ των ΠΕ των αντιςτοίχων τάξα του ςυγκεκριμζνου γζνουσ. Παραδείγματα. 1.Paeoniaceae, Paeonia arietina, p. parnassica, p. clusii. 2. Campanulaceae, Campanula, Symphyadra cretica. Ενδθμικζσ οικογζνειεσ: Carryaceae, ςτθν Β. Αμερικι ( κατά κανόνα μια οικογζνεια εξαπλϊνεται ςε περιςςότερεσ από μια Θπείρουσ.

43

44 Φκινοπωρινά είδθ Γνωςτά πριν το 1981: 1,4,5,9* : 2, 6*,7*,8*,10* και 11* 2001-ςιμερα: A. dirphianum*, A. raussii*, A.phitosianu m* A. brussalissii*

45 Allium platakissii (Βραχονθςίδα Ποντικονιςι (ανάμεςα ςε Δ. Κριτθ και Αντικφκθρα)

46 Το γζνοσ Paeonia

47 Το γζνοσ Paeonia

48 Paeonia peregrina Βαλκανικό είδοσ που ζφκαςε ςτθν Ελλάδα μετά τον κατακερματιςμό του Αιγαίου Τα διπλοειδι είναι βορειότερα των τετραπλοειδϊν

49 Paeonia parnasica Μπορεί να ζχει μια γεωγραφικι εξάπλωςθ ανάμεςα ςε δυο διαφορετικά είδθ αλλά πικανότατα αντιπροςωπεφει μια διαφορετικι ομάδα ειδϊν ςτθ περιοχι (arietina group).

50

51

52 Μορφζσ ριηωμάτων ςτθν ομάδα ειδϊν τθσ Paeonia arietina και P. mascula

53 Συμπεράςματα (Paeonia) Τα πρότυπα εξάπλωςθσ των ειδϊν αντανακλοφν τθ παλαιογεωγραφία τθσ περιοχισ και τα ςχετικά μεταναςτευτικά ρεφματα. Θ μορφολογία των φφλλων αποδεικνφεται ταξινομικό γνϊριςμα μικρισ αξίασ ςε ςχζςθ με τθ μορφι του ριηϊματοσ που δεν είχε εκτιμθκεί, επειδι απουςίαηε από τα δείγματα. Τα επίπεδα πολυπλοειδίασ επίςθσ δεν είναι ςτακερά μζςα ςτα είδθ όπωσ νομίηαμε παλιά.

54 Ενδθμικά (κατθγορίεσ) Παλαιοενδθμικά (Υπολειμματικά) : Οι ςθμερινζσ ΠΕ είναι ζνα μικρό υπόλειμμα μιασ, παλαιότερα πολφ μεγαλφτερθσ ΠΕ, π.χ.ginkgo biloba, Metasequoia spp, Gesneriaceae (Haberlea rhodopensis, Ramonda serbica, Jankaea heldeichii),petromarula κλπ., taxa, όχι μόνο με υπολειμματικι ΠΕ αλλά και ταξινομικά απομονωμζνα (χωρίσ ςτενοφσ ςυγγενείσ ςτισ ίδιεσ περιοχζσ. Συγγενείσ αυτϊν ηϊντεσ, ι ωσ απολικϊματα, παρουςιάηουν ςιμερα μια διαφορετικι ι ευρφτερθ ΠΕ Νεοενδθμικά: Τάξα με μικρζσ επίςθσ ΠΕ, αλλά με ςτενοφσ ςυγγενείσ ςτισ ίδιεσ ι γειτονικζσ περιοχζσ. Προϊόντα ςχετικά πρόςφατθσ ειδογζνεςθσ. Το Μζγεκοσ τθσ ΠΕ δεν αρκεί για τθν ερμθνεία

55 Κατθγορίεσ ενδθμικϊν με βάςθ τα κυτταρογενετικά χαρακτθριςτικά και τθν πορεία ειδογζνεςθσ τουσ Τα κυτταρογενετικά χαρακτθριςτικά, αρικμόσ (2χ, 4χ,..) και μορφολογία των χρωμοςωμάτων, ςε ςυνδυαςμό με άλλα μορφολογικά και χωρολογικά δεδομζνα βοθκοφν ςτθ διάκριςθ των ενδθμικϊν ςε κατθγορίεσ Παλαιοενδθμικά Σχιηοενδθμικά Πατροενδθμικά Αποενδθμικά

56 Παλαιοενδθμικά (είδθ) Όπωσ τα ορίςαμε και προθγουμζνωσ. «ταξινομικά απομονωμζνα (χωρίσ ςτενοφσ ςυγγενείσ ςτισ ίδιεσ περιοχζσ» και ο τόποσ καταγωγισ τουσ δεν ςυμπίπτει, κατ ανάγκθ με τθ ςθμερινι τουσ ΠΕ. Συνικωσ είναι διπλοειδι (2χ) μονοτυπικά γζνθ (Petromarula..), ι είδθ που είναι τα μοναδικά μιασ section (Allium chamemoly, Zelkova abelicea).καμιά φορά μπορεί να είναι και πολυπλοειδι(4χ, 5χ, παλαιοπολυπλοειδι, ).

57 Σχιηοενδθμικά (είδθ, υποείδθ) Τάξα ςυγγενικά μεταξφ τουσ τα οποία απαντοφν ςε γεωγραφικά απομονωμζνεσ περιοχζσ και ζχουν τον ίδιο χρωμοςωματικό αρικμό, τόςο μεταξφ των, όςο και με το μθτρικό τάξον από το οποίο και προζκυψαν με διαφοροποίθςθ (πριν ι μετά τθν απομόνωςθ). Τυπικι περίπτωςθ ενδθμιςμοφ ςε περιοχζσ με ζντονο κατακερματιςμό (νθςιά) και ποικιλία βιοτόπων, όπωσ θ Ελλάδα. Παραδείγματα: 1. Campanula constantinii C. cymea, C. sciathia, C. scopelia. 2. Allium thesalicum, A. calamarophilon, A. runemarkii 3. A. apergii, A. sp. nov.(σκφροσ) αμφότερα τετραπλοειδι (4Χ)

58 Το γζνοσ Allium ςτθν Ελλάδα ςιμερα, ςχετικά ποςοςτά ενδθμικϊν κακϊσ και ειδϊν που περιγράφθκαν ωσ νζα για τθν επιςτιμθ τα τελευταία χρόνια Section Species Endemics New descr. Rhizirideum Chamaeprason Arctoprasum Melanocrommyu m Molium Brevispatha Scorodon Codonoprasum Allium Total & % (50 %) 22 (25.5 %)

59 Εφβοια: Allium apergii, 4Χ=32

60 Πατροενδθμικά / Αποενδθμικά Πατροενδθμικά: Είναι τάξα τα οποία ζχουν δϊςει γζνεςθ μζςω διαφοροποίθςθσ που ςυνοδεφεται από πολυπλοειδιςμό, ςε ζνα, ι περιςςότερα τάξα που απαντοφν ςε παρακείμενεσ γεωγραφικζσ περιοχζσ. Αποενδθμικά: Είναι τάξα τα οποία ζχουν προκφψει από τθν προθγοφμενθ διεργαςία. Παραδείγματα: Crepis sibthorpiana (2X = 8, Κριτθ) και C. heldreichiana (10X = 40, Πελοπόννθςοσ)

61 Crepis sibthorpiana & Cr. heldreichiana

62 Αντιςτοιχία (Αντίςτοιχα τάξα) Αντίςτοιχα είναι Τάξα ςυγγενικά μεταξφ τουσ (είδθ του ίδιου γζνουσ ι υποείδθ του ίδιου είδουσ) όταν το ζνα αποκλείει το άλλο από τθν περιοχι εξάπλωςθσ του. Σε γενικζσ γραμμζσ, το φαινόμενο ςχετίηεται με τουσ μθχανιςμοφσ διαφοροποίθςθσ (Γεωγραφικισ/ οικολογικισ) και ειδογζνεςθσ

63 Θ Χλωρίδα τθσ Ελλάδοσ

64 Γεωγραφικόσ προςδιοριςμόσ Ωσ όροσ, θ χλωρίδα πάντοτε ςυνοδεφετε από ζνα γεωγραφικό προςδιοριςμό( π.χ. Ελλάδοσ, Ευρϊπθσ, Κριτθσ, Παναχαϊκοφ, Ηακφνκου κλπ.). Τα ποςοτικά και ποιοτικά χαρακτθριςτικά τθσ χλωρίδασ (του ςυνόλου των φυτικϊν ειδϊν) μιασ περιοχισ είναι ςυνάρτθςθ των γεωγραφικϊν χαρακτθριςτικϊν και ιδιαιτεροτιτων τθσ.

65 Γεωγραφικά χαρακτθριςτικά Παλαιογεωγραφία (Γεω-ιςτορία) Σθμερινι γεωγραφία( ζκταςθ, κατακερματιςμόσ, ανάγλυφο κλπ.) Γεωλογία Κλίμα Ανκρϊπινθ παρουςία και διαχειριςτικζσ πρακτικζσ

66 Μεκοδολογικζσ Προςεγγίςεισ Μελζτθ περιγραφι τθσ γεωγραφίασ τθσ υπό μελζτθ περιοχισ Συλλογι χλωριδικϊν ςτοιχείων Βιβλιογραφία προγενζςτερεσ ζρευνεσ αναηιτθςθ παλαιότερων ςχετικϊν ςυλλογϊν υλικοφ ςε μουςεία Ταξινόμθςθ ςε επίπεδο είδουσ, ςφνταξθ καταλόγου ειδϊν Ανάλυςθ (κατθγοριοποίθςθ) των δεδομζνων Ερμθνεία δεδομζνων ςυμπεράςματα

67 Βαςικοί τφποι χλωριδικϊν εξερευνιςεων και μελετϊν Μελζτθ (Καταγραφι) του ςυνόλου των φυτικϊν ειδϊν, μιασ ςχετικά περιοριςμζνθσ γεωγραφικισ περιοχισ π.χ. μιασ χϊρασ, ενόσ νθςιοφ, ενόσ βουνοφ κλπ. Τελειώνουμε με τθ καταγραφι ι αρχίηουμε; Μελζτθ μιασ ομάδασ ειδϊν, ςυνικωσ ςυγγενϊν, π.χ. των ειδϊν ενόσ γζνουσ, μιασ οικογζνειασ, ςε μια ςυγκεκριμζνθ γεωγραφικι περιοχι. Το μζγεκοσ τθσ περιοχισ, ςυνικωσ, είναι αντιςτρόφωσ ανάλογο του αρικμοφ των ειδϊν

68 Παραδείγματα χλωριδικϊν μελετϊν(διδακτορικϊν διατριβϊν) Θ χλωρίδα των Κυκιρων Συμβολι ςτθ μελζτθ του ενδθμιςμοφ τθσ χλωρίδασ τθσ Πελοποννιςου. Κυτταροταξινομικι μελζτθ του φυτικοφ γζνουσ Paeonia ςτθν Ελλάδα. Βιοςυςτθματικι μελζτθ τθσ ομάδασ Anthemis tomentosa (Asteraceae) ςτθν Ελλάδα.

69 + και των 2 παραπάνω τφπων μελετϊν Και οι δυο ςυμβάλουν ςτθ γνϊςθ τθσ βιοποικιλότθτασ ςε τοπικό και παγκόςμιο επίπεδο με τθν καταγραφι τουσ («το 90% των γνωςτϊν ειδϊν δεν ζχουν περιλθφκεί ποτζ ςε μια χλωριδικι ι πανιδικι λίςτα..»). Με τθ πρϊτθ μακαίνουμε λίγα πράγματα για πολλά είδθ ενϊ με τθ δεφτερθ περιςςότερα αλλά για ςχετικά λίγα είδθ. Το ηθτοφμενο είναι να τα μάκουμε όλα για όλα τα είδθ αλλά χωρίσ τθ βαςικι απογραφι δεν μποροφμε να προχωριςουμε ςτθ λεπτομερι μελζτθ

70 Ελλθνικι χλωρίδα: Διάςθμοι εξερευνθτζσ και διάςθμα φυτικά είδθ Ζργο μοναδικισ επιςτθμονικισ και καλλιτεχνικισ αξίασ. Το ακριβότερο ςυλλεκτικό κομμάτι(ια) ςτο χϊρο των Βιβλίων. Περιλαμβάνει περίπου 800 ςχζδια (πίνακεσ) φυτικϊν ειδϊν)

71 Φυτικά είδθ που με τα ονόματα (επίκετα) τουσ παραπζμπουν ςε μεγάλουσ εξερευνθτζσ του Ελλθνικοφ χϊρου Paeonia clusii (Clusius 15 th cent.) Crepis sibthorpiana. Crocus sieberi Centaurea orphanidea ( ) Centaurea rechingeri (! ) Asperula turnefaurtii ( ) Tulipa goulimyi Campanula pinatsii Allium runemarkii Stenbergia greuterii

72 Διάςθμα φυτικά είδθ Ενδθμικό (Ν. Πελοπόννθςο, Κφκθρα, Αντικφκθρα, Δ. Κριτθ). Φυτογεωγραφικό ενδιαφζρον. Παραπζμπει ςτον Μεγάλο εξερευνθτι Γουλιμι (εραςιτζχνθ). Στο μουςείο Γουλανδρι φυςικισ Ιςτορίασ). Στα όμορφα φυτά

73 Οι 13 φυτογεωγραφικζσ περιοχζσ του ελλθνικοφ χϊρου

74 Νότιο Αιγαίο (Κριτθ- Κάρπακοσ) 1. Θ παλαιογεωγραφία τθσ Περιοχισ (Γζφυρεσ ξθράσ, Νότιο αιγιακό τόξο) ). 2. Θ ζντονθ και μακρόχρονθ απομόνωςθ 3. Θ παρουςία ςτοιχείων με Αφρικανικι- Μεςογειακι-Ιρανονο-Τουρανικι προζλευςθ 4. Υψθλό ποςοςτό ενδθμικϊν

75 Νότιο Αιγαίο Περίπου 1750 Είδθ Τα περιςςότερα μεςογειακισ προζλευςθσ 140, περίπου, ζχουν ειςαχκεί από τον άνκρωπο Είναι το νοτιότερο όριο εξάπλωςθσ κάποιων Ευρωπαϊκϊν / Βαλκανικϊν ειδϊν ( Athananta macedonica, Ferulago nodosum) το δυτικότερο κάποιων Αςιατικϊν (Cupressus sempervirens, Cotoneaster nummmularia, Daphne gnidioides) Απαντοφν ενδθμικά είδθ τα που ανικουν ςε γζνθ με κζντρο εξάπλωςθσ τθν Αςία (Ebenus cretica, Ricotia cretica, Zelcova abelicea) Το υψθλότερο ποςοςτό ενδθμιςμοφ από τισ υπόλοιπεσ περιοχζσ του Αιγαίου

76 Periploca angustifolia

77 Zygophylum album

78 Limoniastrum monopetalum & Lucium schweinfurthii

79 Lucium schweinfurthii

80 Limoniastrum monopetalum

81 Limoniastrum monopetalum

82 Juniperus macrocarpa

83 Silene succulenta

84 Κεντρικό Αιγαίο (Κυκλάδεσ) Περιλαμβάνει περίπου 1450 είδθ, είναι δθλαδι εμφανϊσ φτωχότερθ από τισ παρακείμενεσ φυτογεωγραφικζσ περιοχζσ (Νότιο Αιγαίο 1750, Ανατολικά Αιγαίο 2.300). Είδθ κοινά ςτισ παρακείμενεσ περιοχζσ απουςιάηουν από τισ Κυκλάδεσ (Inula candida). Πολλά επίςθσ κοινά είδθ εμφανίηουν ακανόνιςτθ εξάπλωςθ εντόσ τθσ περιοχισ (Phlomis fruticosa) Με βάςθ τα κοινά ενδθμικά, εμφανίηουν περιςςότερθ ςυγγζνεια με τθ περιοχι του Ν. Αιγαίου (Staechelina fruticosa, Campanula laciniata,..)

85 Ανατολικό Αιγαίο Λόγω τθσ ςχετικά πρόςφατθσ απομόνωςθσ τθσ από τθν Μικρά Αςία ( χρ.), εμφανίηει χλωριδικζσ ςυγγζνειεσ με τθν περιοχι αυτι (Aristolochia hirta, Centaurea urvillei, Fritillaria bithynica). Φυτογεωγραφικι ιδιαιτερότθτα τθσ Ικαρίασ (ενδιάμεςθ κζςθ μεταξφ Αν. και Κεντρ. Αιγαίου)

86 Ιόνια Νθςιά Πρόςφατθ απομόνωςθ και ςτενι φυτογεωγραφικι ςχζςθ με τθν Δ. Στερεά (Χερςόνθςο Ακαρνανίασ). Κοινά χλωριδικά ςτοιχεία επίςθσ, με τισ Δαλματικζσ αλλά και τισ Αδριατικζσ ακτζσ τθσ Ιταλίασ (Gargano). Περίπου 1650 είδθ με χαμθλό ποςοςτό ενδθμιςμοφ, κκρίωσ ςε επίπεδο υποειδϊν με ςτενά ςυγγενικά ςτισ γειτονικζσ περιοχζσ ( Limonium spp., Lomelosia crenata, Campanula garganica)