ΤΑΒ Β329 - Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης

Transcript

1 Ιόνιο Πανεπιστήµιο Τµήµα Αρχειονοµίας Βιβλιοθηκονοµίας ΤΑΒ Β329 - Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης Σηµειώσεις 5 ου εξαµήνου Κατερίνα Τοράκη ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 1

2 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης Περιεχόµενα µαθήµατος επικοινωνία γνώση, οργάνωση της γνώσης, διαχείριση της γνώσης ταξινόµηση ορολογία, χαρακτηριστικά και κατηγορίες όρων θεµατική ανάλυση ευρετηρίαση, γλώσσα ευρετηρίασης ευρετήρια τίτλων KWIC, KWOC, ευρετήρια παραποµπών προσυνδυασµένη και υστεροσυνδυασµένη ευρετηρίαση θεµατικές επικεφαλίδες, θεµατικοί όροι ταξινοµικά συστήµατα, Dewey, UDC, LCC, άλλα θεµατικές επικεφαλίδες Βιβλιοθήκης του Κογκρέσσου (LCSH), Sears, άλλες ελεγχόµενα λεξιλόγια όρων θησαυροί περιλήψεις πρότυπα τεκµηρίωσης για τη θεµατική ανάλυση και την ορολογία ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 2

3 Βιβλιογραφία (ενδεικτική) Βαλεοντής, Κώστας. Ανάλυση των βασικών αρχών της τεχνικής ορολογίας. Αθήνα: ΕΛΟΤ, Βαλεοντής Κώστας. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας και η εφαρµογή τους στην ελληνική γλώσσα: Σεµιναριακές διαλέξεις. Αθήνα, Ιούνιος Σκανδάλη, Νίνα. Θεµατική ευρετηρίαση: Προσυνδυασµένα συστήµατα. Αθήνα: Εκδότης Βασιλείου, Σκανδάλη, Νίνα. Θεµατική ευρετηρίαση: Υστεροσυνδυασµένα συστήµατα. Αθήνα: Εκδότης Βασιλείου, Aitchinson, J., Gilchrist, A. & Bawden D. Thesaurus construction and use: a practical manual. London: Aslib, Cleveland, D.B. Introduction to indexing and abstracting. Englewood: Libraries Unlimited, Foskett, A.C. The subject approach to information. London: Clive Bingley, Langridge, D. W. Subject analysis: principles and procedures. London: Bowker Saur, ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 3

4 Πρότυπα ΕΛΟΤ 402. Αρχές και µέθοδοι ορολογίας ΕΛΟΤ 414. Περιλήψεις για τις δηµοσιεύσεις και την τεκµηρίωση ΕΛΟΤ Λεξιλόγιο Ορολογίας ΕΛΟΤ 720 :1993. Φύλλα περιλήψεων σε περιοδικές εκδόσεις. (ISO ) ΕΛΟΤ 743. Μετατροπή του ελληνικού αλφαβήτου µε λατινικούς χαρακτήρες ΕΛΟΤ 1213:1994. Ευρετήριο ενός δηµοσιεύµατος. ( ISO ) ΕΛΟΤ 1312:1993 (ΣΕΠ). Θεµατική ανάλυση τεκµηρίων : Μέθοδοι εξέτασης τεκµηρίων, προσδιορισµού των θεµάτων τους και επιλογής των όρων ευρετηρίασης. (ISO ) ΕΛΟΤ 1321:1993 (ΣΕΠ) Κατευθυντήριες οδηγίες για τη συγκρότηση και ανάπτυξη µονόγλωσσων θησαυρών. (ISO ) ΕΛΟΤ (ΣΕΠ). Λεξιλόγιο - Μέρος 1 : Βασικές έννοιες. (ISO 5127/1-1983) ΕΛΟΤ (ΣΕΠ) Λεξιλόγιο - Μέρος 2 : Παραδοσιακά τεκµήρια. (ISO 5127/2-1983) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 4

5 Θεµατική πρόσβαση Με όρους από ελεγχόµενο λεξιλόγιο (θεµατικές επικεφαλίδες, θεµατικοί όροι, θησαυροί, ταξινοµικά συστήµατα) Με όρους φυσικής γλώσσας (ευρετήρια τίτλων, παραποµπών) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 5

6 Θεµατική ανάλυση Προσδιορίζουµε περί τίνος πρόκειται Επιλέγουµε γλώσσα ευρετηρίασης και αντίστοιχους όρους που αφορούν το συγκεκριµένο πεδίο ίδουµε τους όρους από ελεγχόµενο λεξιλόγιο Προσδιορίζουµε άλλα χαρακτηριστικά του τεκµηρίου, που εξυπηρετούν τη θεµατική πρόσβαση ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 6

7 Ορολογία Ορολογία (terminology) 1: πεδίο γνώσης που ασχολείται µε τις έννοιες και µε τις αντιπροσωπεύσεις τους 2: το σύνολο των όρων που αντιπροσωπεύουν ένα σύνολο εννοιών σε συγκεκριµένο θεµατικό πεδίο 3: δηµοσίευση, στην οποία το σύστηµα εννοιών ενός θεµατικού πεδίου αναπαριστάται µεόρους Ορολογία, Γλώσσα, Λογική, Επικοινωνία η ορολογία βασίζεται σε αρχές και κανόνες συγγενεύει µετηλογική διεπιστηµονικός, ενδοεπιστηµονικός κλάδος επικοινωνία - διάλογος ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 7

8 Ορολογία Με την ορολογία επιτυγχάνεται: Σύµπτωση της πραγµατικότητας για ένα αντικείµενο Σύµπτωση άποψης για µια έννοια Ακριβής περιγραφή µίας έννοιας (ορισµός) Εύστοχη ένδειξη (ονοµατοδοσία) µίας έννοιας (όρος) Ενώ µε τηνκαθηµερινή γλώσσα Μπορεί να δίνονται διάφορες περιγραφές (ορισµοί) ενός όρου Ένας όρος µπορεί να συµβολίζει ή να µην συµβολίζει το αντικείµενο στο οποίο κανονικά αντιστοιχεί Παραδείγµατα ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 8

9 Ορολογία Eugene Wüster Αυστριακός - Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Η διατριβή του αφετηρία για την ίδρυση της τεχνικής Επιτροπής TC37 του ISO Εθεσε την επιστηµονική βάση της Σχολής Ορολογίας της Βιέννης Βάση για Infoterm Προσεγγίσεις στη διαδικασία της Ορολογικής εργασίας: Ανάγνωστικόπεδίο (συντονισµός ορολογικής εργασίας, τεκµηρίωση, πληροφόρηση) Φιλοσοφική (ελεύθερη διατύπωση, διδασκαλία, σύνταξη τεχνικών κειµένων, µετάφραση) Γλωσσολογική (συστηµική προσέγγιση, έρευνα, ανάπτυξη, παρουσίαση) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 9

10 Ορολογία ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 10

11 Ορολογία Εννοια (concept) είναι η νοητική αντιπροσώπευση ενός ιδιαίτερου αντικειµένου ή ενός συνόλου ιδιαίτερων αντικειµένων που έχουν ορισµένες κοινές ιδιότητες. Ορος (term) είναι µια λέξη ή φράση που αντιπροσωπεύει και προσδιορίζει µια έννοια. Πλάτος (έκταση) µίας έννοιας: το σύνολο όλων των αντικειµένων στα οποία αντιστοιχεί µία έννοια π.χ. {ακαδηµαϊκές, σχολικές, ειδικές, } βιβλιοθήκες Βάθος (ένταση) µίας έννοιας: το σύνολο των ουσιωδών χαρακτηριστικών που συνιστούν την έννοια π.χ. στην έννοια {ξύλινο τραπέζι} το χαρακτηριστικό της σύνθεσης (ξύλινο) αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό και διακρίνει την έννοια µολύβι Ατοµική έννοια: αντιστοιχεί σε ένα µόνο αντικείµενο {νήσος Κέρκυρα} Γενική έννοια: αντιστοιχεί σε δύο ή περισσότερα αντικείµενα που αποτελούν οµάδα µε κοινές ιδιότητες {νήσος} ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 11

12 Ορολογία... Χαρακτηριστικό (attribute, characteristic) µιας έννοιας είναι οποιαδήποτε από τις ιδιότητες ή σχέσεις που συνιστούν µία έννοια. (π.χ. ένα χαρακτηριστικό της έννοιας δέντρο είναι ο ξυλώδης κορµός). Ενδογενή χαρακτηριστικά (σχήµα, µέγεθος, υλικό, χρώµα) π.χ. οδοντωτός (τροχός), κόκκινο (φως), ξύλινο (τραπέζι) Εξωγενή χαρακτηριστικά (προέλευση, προορισµός, λειτουργία, θέση, εφευρέτης, τοποθέτηση) π.χ. πεντελικό (µάρµαρο), ευκλείδεια (γεωµετρία), δοκιµαστικός (σωλήνας) Παραδείγµατα ακαδηµαϊκή (βιβλιοθήκη) : τι χαρακτηριστικό είναι; ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 12

13 Ορολογία... Γραµµατική ανάλυση όρων Κατάληξη (ending) Το τελικό µόρφηµα που εκφράζει τη γραµµατική κλίση Ρίζα (root) Το ορολογικό µόρφηµα πουµπορεί να χρησιµοποιηθεί ως λέξη, µόνο του ή µε κατάληξη Πρόσφυµα (affix) Προσθήκη σε ρίζα Πρόθηµα (prefix) - προηγείται της ρίζας Επίθηµα (suffix) - ακολουθεί τη ρίζα Παραδείγµατα: ακαδηµαϊκός, καταφέρνω, ρύπανση περιβάλλοντος ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 13

14 Ορολογία... Γραµµατική ανάλυση όρων µόρφηµα κατάληξη ορολογικό µόρφηµα ρίζα πρόσφυµα πρόθηµα επίθηµα ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 14

15 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών Ιεραρχική σχέση Σχέση µεταξύ δύο εννοιών όταν η µία ευρίσκεται σε υψηλότερη στάθµη απότηνάλλη γένους είδους (ειδογονική) υπερτασσόµενη και υποτασσόµενες έννοιες διάταξη δένδρου (δενδροδιάγραµµα) π.χ. άνθρωπος και άνδρας, γυναίκα βιβλιοθήκη και ειδική βιβλιοθήκη, ακαδηµαϊκή βιβλιοθήκη, σχολική βιβλιοθήκη όχηµα καιαυτοκίνητο, ποδήλατο όλου µέρους (µεριστική) Η υπερτασσόµενη έννοια αποτελεί το όλον και η υποτασσόµενη µέρος του όλου διάταξη σε σχήµα κτενιού(κτενοδιάγραµµα) π.χ. αίθουσα θεάτρου και πλατεία, εξώστης, θεωρεία, αυλαία, βίδα και µπουλόνι, ροδέλα, παξιµάδι ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 15

16 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών Μη ιεραρχική σχέση - συσχετική, πραγµατολογική σχέση (συνάφεια στο χρόνο, στο χώρο, αιτιακή, θεµατική σύνδεση) διάταξη µε αµφίαιχµο βέλος(βελοδιάγραµµα) π.χ. εκδότης και βιβλίο εκπαίδευση και διδασκαλία αυτοκίνητο, τροχός αυτοκινήτου, λάστιχο τροχού αυτοκινήτου βιοχηµεία και βιολογία, χηµεία παιδί και αγόρι, κορίτσι ακολουθιακή σχέση (π.χ. «παραγωγή» και «κατανάλωση») χρονική σχέση (π.χ. «άνοιξη», «καλοκαίρι», «φθινόπωρο», «χειµώνας») αιτιακή σχέση (π.χ. «πυρηνική έκρηξη» και «ραδιενεργός µόλυνση του περιβάλλοντος» ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 16

17 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών ενδροδιάγραµµα (ειδογονική σχέση) Κτενοδιάγραµµα (µεριστική σχέση) Βελοδιάγραµµα (συσχετική σχέση) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 17

18 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών - ενδροδιάγραµµα (ειδογονική σχέση) (Πηγή: Βαλεοντής Κ. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 18

19 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών - Ειδογονική σχέση συστηµατική διάταξη (Πηγή: Βαλεοντής Κ. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας 1 Όργανο γραφής 1.1 µολύβι (γραφίτη) (Υποδιαίρεση µε βάση το κριτήριο 1) (κοινό) µολύβι µηχανικό µολύβι (Υποδιαίρεση µε βάση το κριτήριο 2) µολύβι γραφείου µολύβι µαραγκού 1.2 στυλό 1.3 µαρκαδόρος 1.4 ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 19

20 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών - Κτενοδιάγραµµα (µεριστική σχέση) (Πηγή: Βαλεοντής Κ. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας ) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 20

21 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών - µεριστική σχέση συστηµατική διάταξη (Πηγή: Βαλεοντής Κ. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας ) 1 µηχανικό µολύβι 1.1 περίβληµα σώµα συνδετήρας εξάρτησης λαβή δακτύλων 1.2 µηχανισµός προώθησης της µύτης 1.3 µύτη από γραφίτη 1.4 γοµολάστιχα ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 21

22 Ορολογία... Σχέσεις µεταξύ εννοιών - συσχετική σχέση (Πηγή: Βαλεοντής Κ. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας ) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 22

23 Ορολογία... Σειρές εννοιών Οριζόντια σειρά εννοιών (ίδιο βαθµό αφαίρεσης ή διαίρεσης µεταβολή χαρακτηριστικών) π.χ. ακαδηµαϊκές βιβλιοθήκες σχολικές βιβλιοθήκες ειδικές βιβλιοθήκες Κατακόρυφη σειρά εννοιών (οι έννοιες κατατάσσονται η µία κάτω από την άλλη) π.χ. αρχιτεκτονική κτίρια κτίρια βιβλιοθηκών κτίρια σχολικών βιβλιοθηκών ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 23

24 Ορολογία... Ταξινόµηση (classification) είναι η δηµιουργία καθορισµένης δοµής σε ένα σύστηµα εννοιών. αρχιτεκτονική κτίρια κτίρια βιβλιοθηκών κτίρια καταστηµάτων κτίρια κτίρια κτίρια σχολικών ακαδηµαϊκών ειδικών βιβλιοθηκών βιβλιοθηκών βιβλιοθηκών ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 24

25 Ορολογία... Συστηµατικός κατάλογος είναι ο κατάλογος στον οποίο οι έννοιες ακολουθούν η µία την άλλη σύµφωνα µε τις σχέσεις που υπάρχουν µεταξύ τους. π.χ. 1. αρχιτεκτονική 1.1 κτίρια κτίρια βιβλιοθηκών κτίρια σχολικών βιβλιοθηκών κτίρια ακαδηµαϊκών βιβλιοθηκών κτίρια ειδικών βιβλιοθηκών κτίρια καταστηµάτων.. ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 25

26 Ορολογία... Ορισµός µιας έννοιας είναι η λεκτική περιγραφή της έννοιας για διαφοροποίηση από συναφείς έννοιες Εντατικός (περιγράφει το βάθος µιας έννοιας) π.χ ισόπλευρο τρίγωνο είναι το τρίγωνο που έχει και τις 3 πλευρές ίσες Εκτατικός (απαρίθµηση των υποτασσόµενων εννοιών, πλάτος) π.χ. τρίγωνο: ισόπλευρο, ισοσκελές, σκαληνό Εµµεσος (ορισµός µέσω παραδείγµατος) π.χ. «Ηλεγόµενη «Αγία του Αιγάλεω» εµφανίζει στο δέρµα του στήθους της ανάγλυφα τη µορφή της Παναγίας αυτό πολλοί το θεωρούν θαύµα, άλλοι όµως το θεωρούν απάτη και προτιµούν την επιστηµονική εξήγηση του «δερµογραφισµού», που οφείλεται σε κατάλληλο ερεθισµό του δέρµατος» (Πηγή: Βαλεοντής Κ. Οι σύγχρονες διαγλωσσικές αρχές της Ορολογίας ) Όρος Λέξη Φράση ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 26

27 Ορολογία... όρος απλός όρος σύµπλοκος όρος σύνθετη λέξη παράγωγη λέξη φράση Παραδείγµατα: ρύπανση περιβάλλοντος, ηχοµόνωση, υγρασία, πολιτισµός, παιδί και τηλεόραση ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 27

28 Ορολογία... απλός όρος: όρος που περιλαµβάνει µόνο µία ρίζα Παραδείγµατα απλών όρων: ήχος, φως σύµπλοκος όρος: όρος που περιλαµβάνει δύο ή περισσότερες ρίζες Παραδείγµατα: ηχοαπορρόφηση, ταχύτητα του ήχου, φωτοβολία, υπέρυθρο φως δάνειος όρος: όρος που έχει ληφθεί από άλλη γλώσσα ή από άλλο θεµατικό πεδίο Νεολογισµός: µονολεκτικός όρος απλόςήσύµπλοκος που σχηµατίζεται και χρησιµοποιείται για πρώτη φορά στη γλώσσα για την απόδοση δεδοµένης έννοιας ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 28

29 Ορολογία... Μορφή του όρου είναι η εικόνα µε την οποία απεικονίζεται Εσωτερική µορφή (νοητική, λογική υπόσταση, µνηµονική εικόνα) Εξωτερική µορφή (φυσική, υλική υπόσταση) Φωνητική µορφή Γραπτή µορφή Παραδείγµατα; κλίµα και κλήµα ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 29

30 Ορολογία... Συντόµευση εξωτερικής µορφής Μη προφερόµενες συντοµοµορφές (µόνο στη γραπτή µορφή, δεν αποτελεί όρο), π.χ. κ. (=κύριος) Συντοµοµορφές (στηγραπτήκαιφωνητικήµορφή) Συνοπτικοί όροι, π.χ. ηευθεία(=η ευθεία γραµµή) Αρκτικόλεξο, σχηµατίζεται από τα αρχικά γράµµατα και προφέρεται γράµµα γράµµα π.χ. ΙΧ (=Ιδιωτικής χρήσης) Ακρώνυµα, σχηµατίζεται από τα αρχικά γράµµατα και προφέρεται συλλαβικά π.χ. ΕΗ (= ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού) Παραδείγµατα; Είναι σωστά τα παρακάτω; ορθογώνιο; θηλαστικά, ΕΛΟΤ, ΕΜΠ, ΑΕ, IFLA, /νση ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 30

31 ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 31

32 ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 32

33 Ορολογία... Εισαγωγή ξενόγλωσσων όρων Απόδοση στην ελληνική, π.χ. online γίνεται επιγραµµικός ανεισµός, π.χ. πιγµέντο (από pigment=χρωστική) Μεταγραφή, π.χ. µάρκετινγκ, µάνατζµεντ ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 33

34 Ορολογία... Μετατροπή ξενόγλωσσων όρων Μεταγραφή (µετατροπή απόδοση των χαρακτήρων του αλφαβήτου µιας γλώσσας σε χαρακτήρες του αλφαβήτου άλλης γλώσσας) Μεταγραµµατισµός (ΕΛΟΤ 743) (µετατροπή γράµµα προς γράµµαανεξάρτητααπόπροφορά) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 34

35 Ορολογία... Αντιστοιχία όρου και έννοιας Οµωνυµία (homonyms) (ίδια εξωτερική µορφή) Οµόφωνα (homophones), π.χ. λιµός λοιµός, τοίχος - τείχος Οµόγραφα (homographs) Ταυτώνυµα (polysemy), π.χ. λόγος (=αιτία, οµιλία) Πολυσηµία, (polysemy), π.χ. κλάδος (δέντρου) κλάδος (επιστηµονικός) Συνωνυµία (synonyms) Ταυτόσηµα (full synonyms), π.χ ικεσία - παράκληση Ηµισυνώνυµα (quasi-synonyms), π.χ. καφενείο - κυλικείο. ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 35

36 ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 36

37 Λειτουργικές προδιαγραφές FRBR Σύµφωνα µε τις λειτουργικές προδιαγραφές για τις βιβλιογραφικές εγγραφές (FRBR) της IFLA, οι κύριες εργασίες που κάνουν οι χρήστες είναι: Εύρεση (Find) δεδοµένων που αντιστοιχούν σε συγκεκριµένα κριτήρια αναζήτησης (π.χ. θέµα) Αναγνώριση (Identify) µίας οντότητας (π.χ. από µία άλλη µείδιοτίτλο κλπ) Επιλογή (Select) οντότητας που ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους (π.χ. γλώσσα, έκδοση) Απόκτηση (Obtain) της οντότητας που περιγράφεται (π.χ. παραγγελία, κράτηση για δανεισµό, πρόσβαση) Functional Requirements for Bibliographic Records, Final Report / IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records. or ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 37

38 Λειτουργικές προδιαγραφές FRBR ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 38

39 Λειτουργικές προδιαγραφές FRBR ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 39

40 Λειτουργικές προδιαγραφές FRBR ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 40

41 Λειτουργικές προδιαγραφές FRBR Functional Requirements for Bibliographic Records, Final Report / IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records. or Tillett, Barbara. What is FRBR? Washington, D.C.: Library of Congress, ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 41

42 Ανάλυση τεκµηρίου Γνώση στα τεκµήρια - Θεµατική ανάλυση Μετάφραση κατασκευή σε γλώσσα ευρετηρίασης αναγραφής ευρετηρίου Ανάγκη για γνώση - ανάλυση αιτήµατος µετάφραση - αναζήτηση (ερωτήµατος) σε γλώσσα ευρετηρίασης ευρετηρίου ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 42

43 Ανάλυση τεκµηρίου Γνώση στα τεκµήρια σχέση µε τεκµηριωτή Ανάγκη για γνώση σχέση µεχρήστη Τι είναι γνώση; Πώς διαιρείται και ταξινοµείται η γνώση; Η γνώση στον Αριστοτέλη: θεωρητική (φυσική φυσικές επιστήµες, µαθηµατικά, θεολογία) πρακτική (πώς να επιτύχουµε καλήζωή ηθική, πολιτική κοινωνικές επιστήµες) παραγωγική (πώς να κάνουµεπράγµατα χρήσιµαήόµορφα τεχνολογία και τέχνες) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 43

44 Ανάλυση τεκµηρίου Θεµατική ανάλυση (ανάλυση περιεχοµένου, γνώση, σηµαντικά χαρακτηριστικά τεκµηρίου) σχέση µε τοτεκµήριο τι είναι; (επιστηµονικό πεδίο) [µορφές γνώσης - λίγες] περί τίνος πρόκειται; (θέµα, περιοχή) [εξειδικεύσεις πολλές] (παραδείγµατα ταξινόµησης βιβλίων) φασέτες (από ποια άποψη) π.χ. µέταλλο (µεταλλουργία, κατεργασία, υλικό, χηµικό στοιχείο, δοµικό υλικό) Γλώσσα ευρετηρίασης λεξιλόγιο όρων, θεµατικές επικεφαλίδες, θησαυρός σύνταξη (γραµµατική µορφή) σύστηµα ταξινόµησης (αλφαβητικό, συστηµατικό, ιεραρχικό) Ευρετήριο ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 44

45 Ευρετηρίαση Ευρετήρια Ευρετήριο είναι ο κατάλογος αναγραφών µε αλφαβητικό ή άλλο τρόπο, ο οποίος συµβάλλειστονεντοπισµό πληροφοριών σε ένα τεκµήριο ή σε συλλογή τεκµηρίων. Σκοπός τουευρετηρίουείναι: ο προσδιορισµός και εντοπισµός σχετικών πληροφοριών µέσα στο τεκµήριο που ευρετηριάζεται η ανάλυση των εννοιών που περικλείονται σε ένα τεκµήριο προκειµένου να παραχθούν οι σχετικές επικεφαλίδες η διασφάλιση ότι οι όροι ευρετηρίασης που χρησιµοποιούνται συµβάλλουν στη γρήγορη ανάκτηση πληροφοριών και στον προσδιορισµό των κατάλληλων τεκµηρίων µίας συλλογής η καθιέρωση σχέσεων ανάµεσα στις έννοιες η καθοδήγηση των χρηστών στη χρήση επιλεγµένων όρων αναζήτησης µέσω παραποµπών η κατάταξη των όρων µε συστηµατικό τρόπο ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 45

46 Είδη ευρετηρίων Θεµατικά ευρετήρια (αλφαβητικά ή συστηµατικά) Ευρετήρια συγγραφέων (παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες για τεκµήρια που αναφέρονται µε τοόνοµα του συγγραφέα ή αποτελούν κατάλογο τεκµηρίων ως προς το όνοµα του συγγραφέα) Ευρετήρια ονοµάτων (παρέχουν πρόσβαση σε ονόµατα που αναφέρονται σε τεκµήρια) Γεωγραφικά ευρετήρια (παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες ή τεκµήρια µέσω γεωγραφικών τόπων) Ευρετήρια τίτλου (παρέχουν πρόσβαση σε τεκµήρια ή σε αναφορές τεκµηρίων µέσω καταλόγου τίτλων των τεκµηρίων) Ευρετήρια αριθµών και κωδικών (παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες ή τεκµήρια σύµφωνα µε την αριθµητική ένδειξη, π.χ. αριθµό πατέντας, ISBN, ηµεροµηνία έκδοσης κλπ) Χηµικά ευρετήρια (χηµικών τύπων, ενώσεων, συστηµάτων δακτυλίου) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 46

47 Ευρετηρίαση Ευρετήρια... Συνέπεια στην ευρετηρίαση: Πολιτική ευρετηρίασης και αρχεία καθιερωµένων όρων Αξιόπιστες πηγές (λεξικά, ελεγχόµενα λεξιλόγια, ειδικοί) Καταγραφή αποφάσεων Συντονισµός διαφορετικών ευρετηριαστών Αξιολόγηση ευρετηρίασης (σχέση µε ανάκτησηπληροφοριών) Ανάκληση (ποσοστό σχετικών τεκµηρίων που ανακτώνται) Ακρίβεια (ποσοστό ανακτηθέντων τεκµηρίων που είναι σχετικά) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 47

48 Ευρετηρίαση Ευρετήρια... Εάν α=τοµή σχετικών και ανακτηθέντων β=σύνολο ανακτηθέντων γ=σύνολο σχετικών, τότε Ανάκληση=α/α+γ β α γ Ακρίβεια=α/α+β ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 48

49 Κανόνες ευρετηρίασης Εξειδίκευση (υψηλή ακρίβεια) ηχρησιµοποίηση στενών (ειδικών) εννοιών Εξαντλητικότητα (υψηλή ανάκληση) ηχρησιµοποίηση όλων των εννοιών Συνέπεια (υψηλή ανάκληση και ακρίβεια) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 49

50 Ευρετήρια τίτλων δεν απαιτούν απαραίτητα ειδικές γνώσεις ευρετηρίασης KWIC (Keyword-In-Context) KWOC (Keyword-Out of-context) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 50

51 Γλώσσα ευρετηρίασης =Σύστηµα απόδοσηςθεµάτων -> λεξιλόγιο + σύνταξη Βελτίωση ανάκλησης / ακρίβειας. Ευρετηρίαση όρων (term indexing) Ευρετηρίαση εννοιών (concept indexing). Φυσική ή τεχνητή γλώσσα (λέξειςαπότοτεκµήριο, π.χ. από τίτλο, διαφορετικές λέξεις από τους δηµιουργούς) Ελεγχόµενο λεξιλόγιο ή ελεύθεροι όροι (καθιερωµένοι όροι, συνώνυµα, οµόγραφα, σχέσεις) οµηµένη γλώσσα (π.χ. βιβλιοθήκες, εθνικές & βιβλιοθήκες, παιδικές) Θησαυροί. Προσυνδυασµένη ευρετηρίαση (pre-coordinate indexing) Υστεροσυνδυασµένη ευρετηρίαση (post-coordinate indexing) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 51

52 Προβλήµατα Λεξιλογίου Φυσικής γλώσσας µπορεί να χρησιµοποιούνται ίδιες λέξεις για διαφορετικά πράγµατα (χαµηλή ακρίβεια) ή διαφορετικές λέξεις για ίδια πράγµατα (χαµηλή ανάκληση) Γλώσσας ευρετηρίασης µπορεί να χρησιµοποιούνται πλατείς όροι για διάφορες έννοιες (χαµηλή εξειδίκευση, άρα χαµηλή ακρίβεια) ή µπορεί να µην χρησιµοποιούνται όροι για κάποιες έννοιες (χαµηλή άρα χαµηλή ανάκληση) εξαντλητικότητα, ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 52

53 Ευρετηρίαση Ευρετήρια... Περιορισµοί στην επιλογή όρων ευρετηρίασης Ελεγχόµενο λεξιλόγιο (διαφορετικών από τις λέξεις του συγγραφέα) Πολιτική άποψη ευρετηριαστών Προσδιορισµός οµάδων (π.χ. µαύροι, αφρικανοί, νέγροι) Πολιτικές οµάδες (π.χ. διαδηλωτές, πλήθος, χούλιγκαν ) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 53

54 Ευρετηρίαση Ευρετήρια... Ενικός Πληθυντικός Κατηγορία όρου Ενικός Πληθυντικός Ιδιότητες υλικών Ειδική περίπτωση (π.χ. αγωγιµότητα µετάλλων) Γενικά (π.χ, ιδιότητες µετάλλων) Αντικείµενα, γεγονότα, αντικείµενα µε ειδικό σκοπό Οχήµατα, νόµοι, πόλεµοι, λιπαντικά ιεργασίες, κύρια ονόµατα, επιστηµονικά πεδία, θεµατικές περιοχές Λίπανση, Γη, ίκαιο, Πόλεµος ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 54

55 Σχέσεις ανάµεσα στους όρους ευρετηρίασης Σηµαντικό (σηµασιολογικό-semantic) επίπεδο (αυξάνει την ανάκληση): ισοδυναµίας (συνώνυµοι, ηµισυνώνυµοι, προτιµώµενοι, συντοµογραφίες, καθιερωµένοι, µεταφρασµένοι - βλέπε, see, use for, use) ιεραρχίας (γένους-είδους, όλου-µέρους, βλέπε επίσης π.χ θηλαστικά& γάτα, ποδήλατο & ρόδα, ευρύτερος όρος, στενότερος όρος) σύνδεσης (συνδυασµένοι, αιτία και αποτέλεσµα, όργανα, υλικά,) Συντακτικό (syntactic) επίπεδο (αυξάνει ακρίβεια): προσυνδυασµένη θεµατικές επικεφαλίδες αλυσιδωτή κυκλική (ΑΒΓ Ε, ΒΓ ΕΑ, Γ ΕΑΒ, ΕΑΒΓ, ΕΑΒΓ ) περιστροφική (ΑΒΓ Ε, ΑΒΓ Ε, ΑΒΓ Ε, ΑΒΓ Ε, ΑΒΓ Ε ) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 55

56 Ευρετηρίαση Ευρετήρια... αλφαβητική κατάταξη συστηµατική κατάταξη ιεραρχική κατάταξη συστηµατική ευρετηρίαση χρονολογική αύξουσα ως προς µέγεθος ως προς χώρο (µεταφορές, θαλάσσιες, χερσαίες οδικές, σιδηροδροµικές, αέρος αερόστατα, αεροπορικές) όλο-µέρος προσυνδυασµένη ευρετηρίαση επικεφαλίδες µε ή χωρίς προθέσεις σειρά (λέξη προς λέξη, σηµεία στίξης) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 56

57 Θεµατική ευρετηρίαση = η παραγωγή θεµατικής περιγραφής, δηλαδήηπαραγωγήόρωνπου αναπαριστούν έννοιες µε ορισµένα χαρακτηριστικά Βήµατα: φασετική ανάλυση (προσδιορισµός των συντακτικών σχέσεων ανάµεσα στα διάφορα χαρακτηριστικά των εννοιών, π.χ. διεργασίες, υλικά) έλεγχος λεξιλογίου (προσδιορισµός των σηµαντικών σχέσεων ανάµεσα στις διάφορες τιµές των εννοιών, π.χ. ιεραρχικές, ισοδυναµίας) προσδιορισµός της σύνταξης (για τη γραµµατική µορφή της περιγραφής) προσδιορισµός της ταξινοµικής σειράς (αλφαβητική, συστηµατική, ιεραρχική) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 57

58 Θεµατικές επικεφαλίδες Προσυνδυασµένα συστήµατα ευρετηρίασης Εξειδικευµένη περιγραφή του θέµατος Άµεση πρόσβαση (αλφαβητική κατάταξη - σε σύγκριση µε συστηµατική κατάταξη) Σηµασία πρώτου όρου (όρος εκκίνησης lead term) Εφαρµογή κανόνων Θεµατικές επικεφαλίδες µε αλυσιδωτή ευρετηρίαση (ο τελευταίος όρος είναι όρος εκκίνησης) Θεµατικές παραποµπές µε αλυσιδωτή µέθοδο (βλέπε, βλέπε επίσης) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 58

59 Θεµατικές επικεφαλίδες Θεµατικές επικεφαλίδες µε αλυσιδωτή ευρετηρίαση ο τελευταίος όρος γίνεται όρος εκκίνησης π.χ. ξεκινώντας από το ταξινοµικό σύστηµα Dewey και τον κωδικό ταξινόµησης : 300 Κοινωνικές επιστήµες 370 Εκπαίδευση: Κοινωνικές επιστήµες 375 Εκπαιδευτικά προγράµµατα: Εκπαίδευση: Κοινωνικές επιστήµες Θετικές επιστήµες: Εκπαιδευτικά προγράµµατα: Χηµεία: Θετικές επιστήµες:.. Θεµατικές παραποµπές µε αλυσιδωτή µέθοδο (βλέπε, βλέπε επίσης) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 59

60 Θεµατικές επικεφαλίδες... Αρχές Cutter (1876) Η θεµατική επικεφαλίδα πρέπει να παρέχει όσο το δυνατόν πιο άµεση πρόσβαση στο θέµα Ίδιος όρος για ίδιο θέµα (αρχή εφαρµογής καθιερωµένων) Παραποµπές Όροι ενηµερωµένοι (διαρκείς αλλαγές) ιατήρηση παλαιών όρων που χρησιµοποιούνται πολύ (π.χ. ικτερος & λοιµώδης ηπατίτις) Χρησιµοποιείται από LCSH µεπροσαρµογές Αρχές Ranganathan (φασέτες) Κάθε φασέτα ανήκει σε µία από τις 5 θεµελιώδεις κατηγορίες: Προσωπικότητα (Personality), Υλη (Matter), Ενέργεια (Energy), Χώρος (Space), Χρόνος (Time) (PMEST) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 60

61 Θεµατικές επικεφαλίδες... Αρχές Coates Πράγµα (Thing), Υλικό (Material), Ενέργεια (Action), Τόπος (Location), Χρόνος (Time) και Μέρος (Part), Πρόθεση (Preposition) κλπ. Εννοιολογική προσέγγιση Χρησιµοποιήθηκε από British Technology Index µεπροσαρµογές Κατάλογος Sears (Sears List of Subject headings) Οµοιότητες µε LCSH Λιγότερο λεπτοµερής ανάλυση ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 61

62 Θεµατικές επικεφαλίδες... PRECIS (PREserved Context Indexing System) Χρησιµοποιήθηκε στη Βρετανική Εθνική Βιβλιογραφία (BNB) για να αντικαταστήσει την αλυσιδωτή ευρετηρίαση. Σηµασία έχει η κυρίαρχη έννοια και η σχέση και εξάρτησή της από τον περίγυρο. Ετσι, κάθε σηµαντική έννοια αποτελεί σηµείο εκκίνησης (πρόσβασης). Τα σηµεία εκκίνησης, δηλαδή τα σηµεία πρόσβασης στο ευρετήριο είναι τόσα, όσα και τα τµήµατα της επικεφαλίδας. Χρησιµοποιούνται φασέτες, άποψη από την οποία εξετάζονται οι έννοιες (εξάρτηση από περίγυρο). Ετσι π.χ. προσδιορίζονται τα οµώνυµα (βλέπε έννοια δίσκος). Έννοιες σε φυσική γλώσσα, όχι σε ανεστραµµένη µορφή. ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 62

63 Θεµατικές επικεφαλίδες... PRECIS (PREserved Context Indexing System) Σε κάθε αναγραφή: Πρώτος όρος οδηγός (lead) (αποτελεί την κυρίαρχη έννοια) Προσδιοριστής (qualifier) Παρουσίαση έκθεση (display) 0 -> τόπος 1 -> οντότητα 2 -> ενέργεια, φαινόµενο 3 -> οντότητα ή ενέργεια που σχετίζεται µε 1 ή 2. Κάθε αναγραφή αρχίζει µε 0, 1 ή 2. ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 63

64 Θεµατικές επικεφαλίδες - PRECIS... Παράδειγµα: Εξωτερικό εµπόριο Γαλλίας µε Αγγλία 1 Αγγλία 1 Γαλλία 2 εξωτερικό εµπόριο Γαλλία Εξωτερικό εµπόριο µεαγγλία Αγγλία Εξωτερικό εµπόριο µε Γαλλία ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 64

65 Θεµατικές επικεφαλίδες - PRECIS... Παράδειγµα: Σύνθεση οργανικών ενώσεων µε κατάλυση 1 οργανικές ενώσεις 2 σύνθεση 3 κατάλυση οργανικές ενώσεις Σύνθεση. Κατάλυση Σύνθεση. Οργανικές ενώσεις Κατάλυση Κατάλυση. Σύνθεση οργανικών ενώσεων ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 65

66 Θεµατικές επικεφαλίδες της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (LCSH Library of Congress Subject Headings) Απλές επικεφαλίδες (π.χ. χηµεία) Σύµµεικτες επικεφαλίδες (φυσική γλώσσα ή ανεστραµµένη σειρά) (µε επιθετικό προσδιορισµό, π.χ. αναλυτική χηµεία) Επικεφαλίδες φράσεις (π.χ. οι υπολογιστές στα σχολεία) Σύνθετες επικεφαλίδες (π.χ. κοινωνία και επιστήµη) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 66

67 Θεµατικές επικεφαλίδες της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (LCSH Library of Congress Subject Headings) Σχέσεις (ιεραρχικές κλπ, όπως στους θησαυρούς) Παραποµπές (βλέπε, βλέπε επίσης) Υποδιαιρέσεις Θεµατικές Μορφής (π.χ. συνέδρια, εγχειρίδια) Χρονικές (π.χ. 19ος αιώνας) Γεωγραφικές (π.χ. Γαλλία) Άµµεσες (π.χ. Αρχιτεκτονική Αθήνα) Εµµεσες (π.χ Αρχιτεκτονική Ελλάδα Αθήνα, αλλά και Αρχιτεκτονική ΗΠΑ - Αθήνα) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 67

68 Υστεροσυνδυασµένη ευρετηρίαση (post-coordinate indexing) Ευρετήριο Uniterm 1951, M. Taube Η θεµατική ανάλυση γίνεται µε απλές θεµατικές έννοιες, κάθε µία από τις οποίες δίνονται σε ένα δελτίο του καταλόγου της βιβλιοθήκης. Τα τεκµήρια τοποθετούνται στα ράφια µε βάση τον αριθµό εισαγωγής(αύξουσα σειρά καταχώρισης). Σε κάθε δελτίο του θεµατικού ευρετηρίου αναγράφονται οι αριθµοί εισαγωγής των τεκµηρίων που αντιστοιχούν στον αντίστοιχο θεµατικό όρο. Τα πλήρη βιβλιογραφικά δεδοµένα κάθε τεκµηρίου βρίσκονται σε χωριστό κατάλογο, µε αύξουσα σειρά σύµφωνα µε τοναριθµό εισαγωγής. Το σύστηµα αυτό χρησιµοποιήθηκε το 1976 στο Γραφείο Τεκµηρίωσης του Τεχνικού Επιµελητηρίου Ελλάδας για την τεκµηρίωση του επιστηµονικού έργου του. ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 68

69 Οροι ευρετηρίασης (indexing terms) θεµατικοί όροι (subject terms) Ορος ευρετηρίασης είναι η απόδοση µιας έννοιας, στη µορφή κατά προτίµηση ενός ουσιαστικού ή µιας φράσης, µε ουσιαστικό. (ΕΛΟΤ 1321). Φυσική γλώσσα (natural language) (παραποµπές σε ελεγχόµενους όρους) Ελεγχόµενοι όροι (controlled terms) περιγραφείς (descriptors) (παραποµπές από φυσική γλώσσα) Θησαυροί (thesaurus thesauri). προτιµώµενοι όροι (preferred) µη προτιµώµενοι όροι (non-preferred). ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 69

70 Θησαυροί (thesaurus - thesauri) Θησαυρός είναι το λεξιλόγιο όρων µιας ελεγχόµενης γλώσσας ευρετηρίασης, δοµηµένης µε τρόπο ώστε να υποδηλώνονται σαφώς οι a priori σχέσεις µεταξύ εννοιών (για παράδειγµα, οι πλατύτερες στενότερες ). (από ΕΛΟΤ 1321) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 70

71 Θησαυροί - Κατηγορίες εννοιών Συγκεκριµένες οντότητες Πράγµατα και τα µέρη αυτών κεφάλι τραπέζια κτίρια µολύβια Υλικά γύψος αµίαντος χρώµατα ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 71

72 Θησαυροί - Κατηγορίες εννοιών Αφηρηµένες έννοιες Ενέργειες και γεγονότα ανάπτυξη διατήρηση πόλεµοι εορτές Αφηρηµένες οντότητες, ιδιότητες δίκαιο αντοχή κάµψη απόδοση ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 72

73 Θησαυροί - Κατηγορίες εννοιών Αφηρηµένες έννοιες... Επιστηµονικά πεδία χηµεία βιβλιοθηκονοµία πληροφορική Μονάδες µέτρησης µέτρα τόννοι χιλιόγραµµα Ατοµικές οντότητες, κύρια ουσιαστικά Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ενωση Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας Ποταµός Πηνειός ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 73

74 Θησαυροί - Συντοµογραφίες Σ ΧΡ ΧΑ ΟΚ ΠΟ ΠΟΓ ΠΟΜ ΕΟ ΕΟΓ ΕΟΜ ΣΟ ιευκρινιστική σηµείωση (SN - Scope Note) χρησιµοποίησε (use) χρησιµοποίησε αντί (UF used for) όρος κορυφής (TT top term) πλατύτερος όρος (BT broad term) πλατύτερος όρος γένους πλατύτερος όρος µέρους ειδικότερος όρος (NT narrow term) ειδικότερος όρος γένους ειδικότερος όρος µέρους σχετικός όρος (RT Related term) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 74

75 Θησαυροί - Μορφή όρων ευρετηρίασης ενικός & πληθυντικός Συγκεκριµένες οντότητες Μετρήσιµα ουσιαστικά (που απαντούν στο πόσα πολλά; ), στον πληθυντικό π.χπλανήτες, παιδιά (στα µέρη σώµατος, εάν απαντούν µία φορά στο ίδιο σώµα, προτιµάται ο ενικός, π.χ πόδια, αλλά στόµα, αναπνευστικό σύστηµα) µη µετρήσιµαουσιαστικά(που απαντούν στο πόσο πολύ; ), στον ενικό π.χ. αλουµίνιο, χιόνι, ρύζι (εάν πρόκειται για οµάδα µε πολλές συνιστώσες, τότε χρησιµοποιείται πληθυντικός, π.χ φρούτα, κράµατα, κράµατα αλουµινίου, χάλυβες) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 75

76 Θησαυροί - Μορφή όρων ευρετηρίασης ενικός & πληθυντικός Αφηρηµένες έννοιες Χρησιµοποιείται ο ενικός, εκτός εάν πρόκειται για οµάδα µε πολλές συνιστώσες π.χ. διαχωρισµός, καπιταλισµός, µωαµεθανισµός, µεταλλουργία, συσκευασία, διοίκηση, τεχνική, αλλά φυσικές διεργασίες, χηµικές ιδιότητες, Ατοµικές οντότητες, κύρια ουσιαστικά Χρησιµοποιείται ο ενικός π.χ. Big Ben, British Library, Γαλλία, Παρθενώνας ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 76

77 Θησαυροί - Εισαγωγή όρων ευρετηρίασης Οµόγραφα (ίδια γραφή διαφορετική σηµασία) ίνεται και το πρσδιοριστικό κάθε έννοιας σε παρένθεση ή ως τµήµα του όρου π.χ. Πηνειός (ποταµός) ή ποταµός Πηνειός Reading (place) πόλη της Αγγλίας ή reading (process) Εισαγωγή όρων ευρύτερων εννοιών π.χ. διαχωρισµός, αλλά και φυσικές διεργασίες & χηµική µηχανική Εισαγωγή όρων διασαφήνισης της δοµής π.χ. τούβλα & στοιχεία τοιχοποιίας, αλλά και στοιχεία τοιχοποιίας ειδικών χρήσεων ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 77

78 Θησαυροί - Εισαγωγή όρων ευρετηρίασης... προτιµώµενοι όροι (χρησιµοποιείται αντί) για ισοδύναµους όρους που έχουν διαφορετική γραφή (π.χ. aesthetics & esthetics), είναι συνώνυµοι ή συχνά οιωνεί συνώνυµοι (π.χ. πυρασφάλεια & πυροπροστασία) όροι µε µεγαλύτερη χρήση π.χ.cdrom ΧΑ σύµπυκνος δίσκος εάν υπάρχει αµφιβολία (συχνά στις συντοµογραφίες) π.χ.ελληνικός Οργανισµός Τυποποίησης ΧΑ ΕΛΟΤ µε συνέπεια (π.χ. για τη χρήση των λατινικών ονοµασιών στα φυτά) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 78

79 Θησαυροί - Εισαγωγή όρων ευρετηρίασης... µηπροτιµώµενοι όροι (βλέπε, χρησιµοποίησε) π.χ. σπίτια ΧΡ κατοικίες κατοικίες ΧΑ σπίτια ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 79

80 Θησαυροί - Εισαγωγή όρων ευρετηρίασης... Σηµαντικές σχέσεις (ΠΟ ΕΟ) Γένος είδος (ζώα & σκύλοι) Κατηγορία µέλη (πανεπιστήµια & Ιόνιο Πανεπιστήµιο) Όλο µέρη (κεφάλι & στόµα, αλλά όχι δάση & δέντρα επίσης Ευρώπη & Ελλάδα) Σχετικοί όροι Σχέση ανάµεσα σε δύο προτιµώµενους όρους, εάν δεν έχουν ιεραρχική σχέση (βλέπε επίσης) ιευκρινιστική σηµείωση Περιλαµβάνει ορισµό του όρου, έννοιες που καλύπτει ή αποκλείει, αναφορά σε άλλους όρους, οδηγίες χρήσης του όρου. ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 80

81 Εµφάνισητωνόρωντουθησαυρού(Display) Αλφαβητική κατάταξη των όρων Με παραποµπές Με ιεραρχικές µορφές Με ταξινόµηση σε φασέτες Συστηµατική κατάταξη των όρων Λεπτοµερής ιεραρχική δοµή Θησαυροφασέτες ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 81

82 Αξιολόγηση θησαυρού Ο θησαυρός χρησιµοποιείται από τον τεκµηριωτή, προκειµένου να επιλέξει καθιερωµένους όρους που θα αντιπροσωπεύουν τις έννοιες ενός τεκµηρίου. Χρησιµοποιείται επίσης από το χρήστη, προκειµένου να βρεί τους σωστούς όρους που θα τον οδηγήσουν στην ανάκτηση σχετικών τεκµηρίων (ανάκληση ~ ακρίβεια). Υπάρχει υποκειµενικότητα στην κρίση αµφοτέρων. Μερικά ερωτήµατα για την αξιολόγηση: Θεµατική κάλυψη των εννοιών Επαρκής χειρισµός των δοµικών σχέσεων (ΠΟ, ΕΟ, ΣΟ) Ικανοποιητική εµφάνιση των εννοιών ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 82

83 Παραδείγµατα θησαυρών στο ιαδίκτυο Statistics Canada Thesaurus: LC Thesaurus for Graphic Materials Getty Thesaurus of Geographic Names(Research at the Getty) ILO Thesaurus ERIC Thesaurus Eurovoc Thesaurus UNESCO Thesaurus MESH ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 83

84 Παραδείγµατα θησαυρών στο ιαδίκτυο Historical Thesaurus of English Art & Architecture thesaurus National Monuments Record Thesaurus Gateway to the Earth NDAD Thesaurus Australasian Virtual Engineering Library Thesaurus Australian Public Affairs Information Service Thesaurus ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 84

85 Σύγκριση θεµατικών όρων και θεµατικών επικεφαλίδων Θεµατικοί όροι Μία έννοια τεχνολογία, εκπαίδευση Όρος ως µία ενότητα χρώµα καλές τέχνες ενέχειυποδιαιρέσεις αρχιτεκτονική Αθήνα Υστεροσυνδυασµένη ευρετηρίαση αρχιτεκτονική Αθήνα Θεµατικές επικεφαλίδες Μία ή πολλές έννοιες τεχνολογία και εκπαίδευση Συνδυασµός το χρώµα στις καλές τέχνες Μπορεί να έχει υποδιαιρέσεις αρχιτεκτονική-αθήνα Προσυνδυασµένη ευρετηρίαση αρχιτεκτονική-αθήνα ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 85

86 Θεµατικές υποδιαιρέσεις Γεωγραφική π.χ. Ατµοσφαιρική ρύπανση Αθήνα Χρονολογική π.χ. Αρχιτεκτονική 19 ος αιώνας Θεµατική Μαθηµατικά - Ιστορία Μορφής τεκµηρίου Ελληνική γλώσσα - Λεξικά ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 86

87 Αναζήτηση µε ελεύθερους όρους µε λέξεις τίτλου (free term indexing title words indexing) Η θεµατική αναζήτηση γίνεται κύρια µε τους όρους ευρετηρίασης που εξάγονται από το ελεγχόµενο ή µη ελεγχόµενο θεµατικό ευρετήριο. Υπάρχει όµως δυνατότητα αναζήτησης και µε ελεύθερους όρους που εξάγονται από οποιοδήποτε πεδίο της εγγραφής του τεκµηρίου. Η αναζήτηση από τις λέξεις του τίτλου χρησιµοποιείται συχνά. Στην περίπτωση αυτή, εξετάζονται ζητήµατα όπως: Αν οι λέξεις του τίτλου είναι ενδεικτικές των θεµάτων που καλύπτονται στο τεκµήριο (βλέπε π.χ. κείµενα στις ανθρωπιστικές ή κοινωνικές επιστήµες, δηµοσιογραφικά κείµενα κλπ) Αν οι λέξεις του τίτλου καλύπτουν όλα τα θέµατα του συγκεκριµένου τεκµηρίου Αν οι λέξεις του τίτλου αποτελούν καθιερωµένους όρους (όπως ελεγχόµενους) Αν η (γραµµατική και συντακτική) µορφή των λέξεων του τίτλου είναι όµοια µε αυτή των αντίστοιχων θεµατικών όρων ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 87

88 Θεµατικοί χάρτες (topic maps) Metadata? Thesauri? Taxonomies? Topic Maps!: Περιλήψεις (Abstracts) ΕΛΟΤ 414 Ανακάλυψη πληροφοριών Εξόρυξη δεδοµένων (Information discovery Data mining) ΤΑΒ 329 Συστήµατα θεµατικής πρόσβασης/χειµ. Εξάµ /ΚΤ 88