ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Transcript

1 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΖΩΣΙΜΑΙΑΣ ΣΧΟΛΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

2 «ÆÙÓÉÌÁÄÅÓ» Ôñéìçíéáßï Ðåñéïäéêü ôïõ Óõëëüãïõ Áðïöïßôùí ôçò Æùóéìáßáò Ó ïëþò Éùáííßíùí ÊÙÄÉÊÏÓ Ãñáöåßá: ÉÙÁÍÍÉÍÁ: Áíôþíç Ôñßôóç 4-6 ÔÊ ÁÈÇÍÁ: Áóêëçðéïý 141 Ô.Ê Ôçë ÉäéïêôÞôçò: Ï Óýëëïãïò Áðïöïßôùí Æùóéìáßáò Ó ïëþò Éùáííßíùí Åêäüôçò: Γεώργιος Βαγενάς ÄéåõèõíôÞò: Êþóôáò Ðýññïò Õðåýèõíïé Óýíôáîçò: ºíçò ÌåóáñÝ ËÜæáñïò Óáêåëëáñßïõ ÓõíôáêôéêÞ ÏìÜäá: Êùí. Áñãõñüðïõëïò Óôáýñïò ÄåñìáôÜò Âáóßëçò ÌáôáêéÜäçò ºíçò ÌåóáñÝ Êþóôáò Ðýññïò ËÜæáñïò Óáêåëëáñßïõ Ìáßñç Ôóáêåëßäïõ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ζώης Καπλάνης - ο ερημίτης της Μόσχας του Αναστάσιου Παπασταύρου...4 Ο βίος και η πολιτεία της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer 1810(;) του Παναγιώτη Διαμάντη...16 Ο δρόμος του Έθνους μας (Ανήφορος ή Κατήφορος) του Αρσένη Γεροντικού...24 Γλωσσολογική ιχνηλάτηση γιαννιώτικων τοπωνυμίων του Κώστα Ευ. Οικονόμου...35 Στη Νεμέρτσικα ôïõ Ìé Üëç Ìáêñüðïõëïõ...44 Ο ήρωας Μιχάλης Μελαδάκης του Ιωάννου Μελαδάκη...49 Κοπή της πίτας στα Γιάννενα του Βαγγέλη Κοντοσάκου...55 Βιβλιοπαρουσιάσεις: -Αλή Πασάς από λήσταρχος ηγεμόνας του ÁíáóôÜ óéïõ Ðáðáóôáý ñïõ Οδοιπορικό στο Πωγώνι του Μιχάλη Μακρόπουλου...59 Φωτογραφίες από τα μαθητικά χρόνια του Νίκου Χουλιαρά...60 ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΕΣ - Τζιαμάλες του Κώστα Αρ. Πύρρου...62 Η φωτογραφία του εξώφυλλου είναι του Λάζαρου Σακελλαρίου. Ôï ðåñéïäéêü äý åôáé ãéá äçìïóßåõóç ðñùôü - ôõðåò Þ áðü ìåôüöñáóç åíõðüãñáöåò åñãáóßåò. Ç áðüöáóç ãéá äçìïóßåõóþ ôïõò ðáßñíåôáé áðü ôçí ÓõíôáêôéêÞ ÏìÜäá. ¼ëá ôá åíõðüãñáöá êåßìåíá ðïõ äçìïóé - åýïíôáé óôï ðåñéïäéêü åêöñüæïõí áðïêëåéóôéêü ôéò áðüøåéò ôùí óõããñáöýùí. 2 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

3 Αγαπητοί αναγνώστες και φίλοι Οριακά καταφέρουμε να καλύπτουμε τις δαπάνες του περιοδικού, ωστόσο επιμένουμε όσο αντέξουμε. Μέσα σ αυτό το κλίμα προσπαθούμε να παρακολουθήσουμε τις δυσκολίες που θα έχουν ορισμένοι για την καταβολή της ετήσιας συνδρομής. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε γενικά, ήταν να περιορίσουμε την ετήσια συνδρομή από τριάντα πέντε (35) ευρώ σε τριάντα (30) ευρώ. Παράλληλα θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε αναλυτική κατάσταση του κόστους του περιοδικού και της ιστοσελίδας, προσπαθώντας να είναι όσο το δυνατόν συμπιεσμένο για να είμαστε αποδειγμένα σε τάξη απέναντι σε όλους: Κόστος τυπογραφείου ανά τεύχος 1700ε Κόστος ταχυδρομείου ανά τεύχος για αποστολή εντός Ελλάδος 600 ε. Κόστος ταχυδρομείου ανά τεύχος για αποστολή στο εξωτερικό 100 ε. Συνολικό ετήσιο κόστος περιοδικού ανά έτος 9600 ε. Ετήσιο κόστος ιστοσελίδας που περιλαμβάνει την αμοιβή του γραφείου στο οποίο αποστέλνεται υλικό για την δημοσίευσή του 1300 ε. Τελειώνοντας ύστερα από τα παραπάνω, επιτρέψτε μας και μια έκκληση για οικονομική βοήθεια. Είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε. Ευχόμαστε να συνεχισθεί η επικοινωνία μας και με καλύτερες συνθήκες μελλοντικά. Με φιλικούς χαιρετισμούς Η Εκδοτική Επιτροπή Μάρτιος 2013 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 3

4 Ζώης Καπλάνης - Ορειχάλκινη προτομή του απόφοιτου της Ζωσιμαίας Σχολής Κυριάκου Ρόκου, 1980, Ζωσιμαία Παδαγωγική Ακαδημία, Γιάννενα. 4 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

5 ΖΩΗΣ ΚΑΠΛΑΝΗΣ ο ερημίτης της Μόσχας Από το äßôïìï ëåύ êωìá ìå ôßôëï «ÇÐÅÉÑÙÔÅÓ ÅÈÍÉ ÊÏÉ ÅÕÅÑÃÅÔÅÓ - Ýíá ìïíáäéêü ðáãêü óìéï öáéíüìåíï» ôïõ áðüöïéôïõ ôçò Æùóé ìáßáò Ó ïëþò ÁíáóôÜóéïõ Ðáðáóôáýñïõ Áñ éôýêôïíá και ðñþçí ÄçìÜñ ïõ ôçò ðüëåùò ôùí Éùáííßíùí. Ο Ζώης Καπλάνης ανήκει στην κατηγορία εκείνων των εθνικών ευεργετών πριν από την απελευθέρωση (πέθανε το 1806) που δεν έκανaν τις ευεργεσίες τους για τα οικονομικά τους συμφέροντα ή για λόγους υστεροφημίας. Ήταν ένας σεμνός και διακριτικός ευεργέτης. Ορφανός από πολύ μικρός και αργότερα ιδεολόγος άγαμος προσομοιάζει με τους Ζωσιμάδες, οι οποίοι άλλωστε και αποτελούσαν ένα απο τα πρότυπά του. Ο Καπλάνης έγινε σύμβολο για τους υπόδουλους Ηπειρώτες - και όχι μόνον. Είναι υπόδειγμα εθνικής προσφοράς με αιχμή την εκπαίδευση και το φωτισμό του γέ νους. Το όνομα και οι ευεργεσίες του έμειναν θρυλικά, στα χρόνια που ακολούθησαν. Ο Ζώης Καπλάνης γεννήθηκε στο χωριό Γραμμένο των Ιωαννίνων το Από τον εγγράματο του καιρού εκείνου πατέρα του έμαθε τα πρώτα γράμματα. Δεν χάρηκε όμως πολύ την οικογενειακή ζεστασιά. Παιδάκι ακόμη χάνει τη μητέρα του και ο πατέρας του ξαναπαντρεύεται. Ύστερα από λίγο καιρό όμως πεθαίνει και αυτός, χωρίς να του αφήσει οποιαδήποτε περιουσία. Έτσι ο μικρός Ζώης μένει μόνος και φτωχός και επιπλέον αναγκάζεται να συντηρεί και τη μητριά του, μεταφέροντας καθημερινά καυσόξυλα στα Γιάννενα, τα οποία πουλούσε μοιράζοντας το κέρδος με ένα γείτονά του, που του είχε δανείσει το γαϊδουράκι του για το σκοπό αυτό. Έκανε όμως παραδειγματική οικονομία, γι αυτό οι κακόβουλοι συντοπίτες του τον αποκαλούσαν «Πικροζώη», παρόνομα που τον ακολούθησε σε όλη του τη ζωή, ακόμη και όταν έγινε βαθύπλουτος. Στα 14 μόλις χρόνια του ο Ζώης Καπλάνης εγκατέλειψε το χωριό του και ήρθε στα Γιάννενα, όπου και τον περιμάζεψαν κάποιοι συγγενείς του - γουνέμποροι το επάγγελμα - και τον είχαν για ένα χρονικό διάστημα υπό την προστασία τους. Δεν έμεινε πολύ στην ηπειρωτική πρωτεύουσα, άφησε όμως να αποκαλυφθούν οι σπάνιες αρετές με τις οποίες ήταν προικισμένος ο μικρός Ζώης. Βελτίωσε μόνος του τις περιορισμένες γραμματικές του γνώσεις, διαβάζοντας τα βράδια κάτω από το φως ενός κεριού. Κατά ορισμένους βιογράφους του πιθανόν να φοίτησε και σε κάποια από τις φημισμένες σχολές των Ιωαννίνων της εποχής εκείνης. Στα δεκαοχτώ του χρόνια προσλαμβάνεται από το γιαννιώτη μεγαλέμπορο Παναγιώτη Χατζηνίκο, ως τσιράκι, για να μάθει τη γουναρική τέχνη. Αυτός διέγνωσε τα προσόντα του και γρήγορα τον απάλλαξε ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 5

6 από τα βασικά καθήκοντα του, ώστε να μπορεί ο Καπλάνης να μελετά και να μορφώνεται. Σύντομα ο μέντοράς του τον έκανε από βοηθό συνέταιρο και τον πήρε μαζί του στο Βουκουρέστι, όπου ο Χατζη νίκος δια τηρούσε ένα δεύτερο μεγάλο οίκο γουναρικών. Στη συνέχεια τον στέλνει στη Νίζνα της Ουκρανίας (τότε Ρωσίας), όπου ήταν εγκατεστημένοι πολλοί Ηπειρώτες. Στην πόλη αυτή ο Καπλάνης έμεινε για τρία περίπου χρόνια, περιοδεύοντας συγχρόνως για δουλειές της εταιρείας σε αρκετές πόλεις της Ρωσίας και της Κεντρικής Ευρώπης, κατά τις τελούμενες εκεί εμποροπα νηγύρεις. Ποιό ήταν ακριβώς το είδος του εμπορίου με το οποίο ασχολούταν ο Καπλά νης δεν είναι γνωστό, αν και εικάζεται ότι μάλλον ήταν εκείνο της γούνας - που ήξερε καλά από τα Γιάννενα - που απέφερε τότε σημαντικά κέρδη τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Τουρκία. Από τη Νίζνα μετακομίζει στη Μόσχα που ήταν το μεγαλύτερο κέντρο εμπορίας γούνας στην Ευρώπη. Λίγα χρόνια αργότερα ο Καπλάνης και ο Χατζηνίκος θα συναντηθούν στο Βουκουρέστι και θα λύσουν συναινετικά την εμπορική τους σχέση, αφού κανόνισαν πρώτα όλους τους κοινούς λογαριασμούς τους. Ο Καπλάνης ξανα - γυρίζει στη Μόσχα, όπου νοικιάζει ένα ταπεινό κελί στο γραικικό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου και κάνει μια λιτή και μετρημένη ζωή. Δουλεύοντας σκληρά και έξυπνα, σύντομα γίνεται ένας από τους πιο αξιόπιστους και πετυ - χημένους μεγαλέμπορους γουναρικών της Ευρώπης. Γρήγορα σχημάτισε αμύθητη περιουσία. Στη Μόσχα συνδέεται με στενή φιλία με το συμπατριώτη του Ζώη Ζωσιμά, ο οποίος τον μύησε στην ιδεολογία της ευεργεσίας. Ακολου - θώντας το παράδειγμα των έξι αδερφών Ζωσιμάδων παρέμεινε άγαμος, ώστε να μπορέσει να αφοσιωθεί απερίσπαστος «στο πρώτον και θείο έργον, το οποίον είναι διά παντός το καλόν της πατρίδος», όπως έλεγε και όπως έκανε πράξη σε όλη του τη ζωή. Από τη Μόσχα δεν ξανάφυγε μέχρι το τέλος της ζωής του, ανέπτυξε όμως φιλικές επαγγελματικές σχέσεις με πολλούς ηπειρώτες εμπόρους, όπως οι αδερφοί Βασιλείου, Μπαλάνος Πάλλης, Λεοντάρης Μελάς και Ζώης Παπανικολάου που ζούσαν στο Ιάσιο, Κώστας Αναστασίου και Σταύρος Ιωάννου (πατέρας του Γεωργίου Σταύρου) που ήταν στη Βιέννη, οι μετσοβίτες αδερφοί Μπούμπα ο Γ. Γοργόλης και φυσικά οι φίλοι του Ζωσιμάδες που έμεναν στη Μόσχα. Το μεγάλο έργο του Ζώη Καπλάνη είναι βέβαια η περίφημη Καπλάνειος Σχολή που ίδρυσε στα Γιάννενα το Δεν είναι όμως και η μόνη του ευεργεσία. Από τις πρώτες μέρες της εγκατάστασής του στη Μόσχα θεώρησε χρέος του να συμπαρασταθεί στους ομογενείς του, που ήταν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Βρισκόταν σε διαρκή επικοινωνία με τους φίλους και συγγενείς του στα Γιάννενα στέλνοντάς τους χρήματα για να βοηθούν τους «...δεομένους». Με μια επιστολή του προς τον Ψαλίδα ζητά να πληροφορηθεί αν υπάρχει κανένα φτωχό κορίτσι στα Γραμμένο για να του δοθεί η πρέπουσα βοήθεια για να παντρευτεί. Το 1797 καταθέτει μεγάλο ποσό σε τράπεζα της Μόσχας, οι 6 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

7 τόκοι του οποίου πήγαιναν στο Νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Με τη διαθήκη του αφήνει σημαντικά ποσά για τροφή, περί θαλψη και ανακούφιση φτωχών ασθενών στη Νίζνα της Ουκρανίας και την περίθαλψη και ανακού φιση απόρων ασθενών στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων. Ακόμη επιδοτεί γενναία την Αθωνιάδα Σχολή στο Άγιο Όρος, την Ελληνική Σχολή της Πάτμου, τον Πανάγιο Τάφο και το Σιναίο Όρος στα Ιεροσόλιμα. Διαθέτει χιλιάδες ρούβλια για προικοδότηση άπορων κοριτσιών των Ιωαννίνων και τη βελτίωση των συνθηκών των κρατουμένων στις φυλακές της πόλης, κτίζει και συντηρεί σχολείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του το Γραμμένο. Πρέπει να τονιστεί ότι το 73% της περιουσίας του διατίθεται για τη μεγάλη του αγάπη, την Καπλάνειο Σχολή, για την οποία πρόβλεψε και την οικονομική ενίσχυση των φτωχών μαθητών αλλά και τη μισθοδοσία τριών καθηγητών των ξένων γλωσσών! Τέσσερις μήνες μετά τη σύνταξη της διαθήκης του ο Ζώης Καπλάνης πεθαίνει στη Μόσχα, μετά από βαριά ασθένεια, σε ηλικία 70 χρόνων. Τον τελευταίο καιρό είχε σοβαρότατα προβλήματα υγείας. Μετά από τρεις μέρες κηδεύεται και ενταφιάζεται στο σταυροπηγιακό μοναστήρι Ντονσκόϊ της Μόσχας. H MOΣΧΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΠΛΑΝΗ ξυλογραφία του Ρόμπερτ Μπόγιερ, 1815 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 7

8 Βιογραφία του Ζώη Καπλάνη Η προμετωπίδα του βιβλίου, με τον Καπλάνη να φορά τη γούνα του και το εξώφυλλο της βιογραφίας του Ζώη Καπλάνη, που είναι γραμμένη στα ρωσικά και τα ελληνικά. Ο χάρτης με την περιοχή των Ιωαννίνων, που δείχνει ο Καπλάνης με το δεξί του χέρι. Τρία χρόνια μετά το θάνατο του Καπλάνη εκδόθηκε στη Μόσχα η βιογραφία του - στα ελληνικά και τα ρωσικά - μέσα στην οποία περιλαμβάνεται και ολό κληρη η διαθήκη του. Το φυλλάδιο είχε τον χαρακτηριστικό τίτλο Σπάνια Ευποιίας έργα του Ζώη Καπλάνη, εν Μόσχα Ο συγγραφέας αυτής της βιογραφίας δεν είναι γνωστός, όμως πιθανολογείται ότι πρόκειται για τον Ιερο μόναχο Αγαθάγγελο Αδριανουπολίτη, πνευματικό πατέρα του ευεργέτη και εκφωνητή του επικήδειου λόγου, ο οποίος περιέχεται στο ανωτέρω βιβλίο. Η δεύτερη βιογραφία του Καπλάνη, που είναι εκτενέστερη, οφείλεται στον ιατροφιλόσοφο και συμπατριώτη του Αναστάσιο Γούδα και περιλαμβάνεται στο έργο του, Βίοι παράλληλοι.... Στο χαρακτικό ο Καπλάνης απεικονίζεται να κρατάει στο δεξί του χέρι ένα χάρτη, όπου διακρίνονται, τα Ιωάννινα, η Παμβώτιδα, το Μιτσικέλι, η γενέτειρά του Γραμμένο και το χωριό της μητέρας του Τζοντίλα, ενώ ο συμβολισμός με το σταυρό υποννοεί τον Άγιο Νικόλαο Αγοράς. Κάτω από την εικόνα του αναγράφεται: «Οίκων πέφυκεν αύτη, Ζώην Κωνσταντινηάδη: Εραστού όντως των Μουσών και επίκλην Καπλάνη». 8 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

9 ΣΧΟΛΕΙΟ ΖΩΗ ΚΑΠΛΑΝΗ, Γραμμένο Ιωαννίνων Το παλιό σχολείο του Ζώη Καπλάνη, που καταστράφηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Το σχολείο της γενέτειρας του Καπλάνη λειτουργούσε ήδη από το Ο ευεργέτης κατέθεσε σε ρωσική τράπεζα σημαντικό κεφάλαιο, οι τόκοι του οποίου ( χάρτινα ρούβλια το εξάμηνο) στέλνονταν στο Γραμμένο για τη συντήρηση του σχολείου, την πληρωμή των δασκάλων και την οικονομική ενίσχυση των φτωχών μαθητών. Την εποχή εκείνη φοιτούσαν 90 παιδιά. Για πολλές δεκαετίες το σχολαρχείο αυτό στηριζόταν στο κληροδότημα του Ζώη Καπλάνη. Αλλά και οι Ζωσιμάδες διέθεσαν προς το σχολείο ετήσια επιχορήγηση, πολύ μικρότερου όμως ύψους. Ο Πικροζώης ίδρυσε στο Γραμμένο και Υφαντική Σχολή η οποία λειτουργούσε μέχρι το Το σπίτι του ευεργέτη δεν διασώθηκε, αν και είναι γνωστή η θέση του. Το Γραμμένο ανέδειξε πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο διδάσκαλος Σάπφειρος Χριστοδουλίδης (πρώτος βιογράφος του Κοσμά Αιτωλού), οι αγωνιστές του 1821 αδερφοί Βασίλειος Γούδας (αντιστράτηγος της νέας Ελλάδας και πρώτος γραμματικός του Μάρκου Μπότσαρη) και Σταύρος (πρωτοπαλλήκαρο του Καραϊσκάκη), ο ιστορικός Κωνσταντίνος Ασώπιος (καθηγητής Πανεπιστημίου και Ιονίου Ακαδημίας), ο λόγιος Γεώργιος Κρανάς ή Αίσωπος (πρώτος σχολάρχης της Ζωσιμαίας), ο Αναστάσιος Γούδας, (ιατροφιλόσοφος και συγγραφέας), ο Στέφανος Ράδος (καθηγητής της Ζωσιμαίας Σχολής), ο γιατρός και λόγιος Χριστόφορος Φιλητάς (πρύτανης Ιονίου Ακαδημίας), ο ιερωμένος Πατρο-Κοσμάς (πατέρας του Κοσμά του Αιτωλού) και βέβαια οι διασημότεροι όλων αδερφοί Ζωσιμάδες. Το σημερινό σχολείο κτίστηκε το 1924, πιθανόν από τον αρχιτέκτονα Περικλή Μελίρρυτο, και στεγάζει το Πνευ ματικό Κέντρο. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 9

10 ΚΑΠΛΑΝΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ, Γιάννενα Η νέα Καπλάνειος Σχολή, έργο του Περικλή Μελλίρυτου (1926), είναι από τα ωραιότερα βυζαντινίζοντα κτίρια στην Ελλάδα. Στην πρωτεύουσα της Ηπείρου, τα Γιάννενα, ήδη από το έτος 1742 λει - τουρ γούσε η περιώνυμη Μαρουτσαία Σχο λή, που είχαν ιδρύσει οι γιαννιώτες έμπο - ροι της Βενετίας Λάμπρος και Σίμωνας Μαρούτζης. Τα έξοδα της σχολής καλύπτονταν απο τους τόκους των χρημάτων που είχαν καταθέσει οι δύο ευεργέτες για το σκοπό αυτό σε τράπεζα της Βενετίας. Όμως στα 1798 ο Ναπολέων Βοναπάρτης καταλύει την Ενετική Δημοκρατία και δημεύει όλες τις τραπεζικές καταθέσεις. Η Μαρουτσαία Σχολή πλέον στερούμενη τους πόρους της οδηγείται στο μαρασμό. Τότε ο Καπλάνης τη διασώζει και την επανιδρύει με την ονομασία Καπλάνειος. Διευθυντής της αναλαμβάνει ο Ψαλίδας ο οποίος υιοθέτησε νεωτερικές ιδέες και καθιέρωσε τη διδασκαλία των θετικών και των φυσικών επιστημών, καθώς και τη διεξαγωγή πειραμάτων φυσικής και χημείας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αλή Πασάς και οι γιοι του Μουχτάρ Η σκυθρωπή και αυστηρή ανατολική πλευ - ρά της Καπλανείου τα τοξοτά υπέρ θυρα, έχουν εκκλησιαστικό χαρακτήρα. 10 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ και Βελής πήγαιναν συχνά στη Σχολή για να παρακολουθήσουν... πειράματα στατικού ηλεκτρισμού.

11 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΣ, ο στυλοβάτης της Καπλανείου Προτομή από τερακότα, του απόφοιτου της Ζωσιμαίας Σχολής Θόδωρου Παπαγιάννη, Μουσείο Θ. Παπαγιάννης, Ελληνικό Ιωαννίνων Ο Αθανάσιος Ψαλίδας ήταν διευθυντής και ψυχή της Καπλανείου Σχολής. Ο Καπλάνης βρήκε στο πρόσωπό του το δάσκαλο και επιστήμονα που έψαχνε για να υλοποιήσει την απόφασή του για την ίδρυσή της. Σύμφωνα με το βιογράφο τού Καπλάνη, τον Αναστάσιο Γούδα, ο Ψαλίδας είχε πάει στη Μόσχα στα τέλη του 18ου αιώνα κοντά στον αδερφό του μεγαλέμπορο Μιχαήλ, για να τον παρηγορήσει μετά το θάνατο της γυναίκας του. Εκεί συνα ντήθηκε με τον Καπλάνη και συμφώνησαν να αναλάβει τη διεύθυνση της υπό σύσταση Σχολής. Οι δύο άντρες συνδέθηκαν με στενή φιλία, όπως αποδει κνύεται απο τις επιστολές που αντάλλαξαν στη συνέχεια για πολλά χρόνια. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας ( ) είναι ένας από τους κυριώτερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού. Γεννήθηκε στα Γιάννενα, όπου φοίτησε στις σχολές της πόλης και συνέχισε τις σπουδές του στη Ρωσία και στη Βιέννη. Το 1795 γύρισε από την Αυστρία στα Γιάννενα, καταδιωκόμενος για τις φιλελεύθερες ιδέες του. Μιλούσε πέντε γλώσσες και έγραψε πολλά βιβλία, με γνωστότερο το Αληθής Ευδαιμονία. Θεωρείται σαν ένας από τους πιθανότερους συγγραφείς της Ελληνικής Νομαρχίας. Ήταν ο σύμβουλος του Αλή Πασά και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Μετά την πτώση του Αλή κατέφυγε στην Κέρκυρα και αργότερα στη Λευκάδα, όπου πέθανε 62 ετών. Ο γιός του Πέτρος πολέμησε στο Μεσολόγγι. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 11

12 ΑΘΩΝΙΑΔΑ ΣΧΟΛΗ, Άγιον Όρος Τα ερείπια του πρώτου κτιρίου της Αθωνιάδας ( ), Αριστερά το δεύτερο κτίριο της Σχολής στη Μονή Βατοπεδίου ( ). Δεξιά το τρίτο κτίριο της Αθωνιάδας στις Καρυές (1930-μέχρι σήμερα). Η Αθωνιάδα είναι παλαιά σχολή. Ήδη στα 1750 βρισκόταν σε λειτουργία. Στο ψηλότερο σημείο της έφτασε μεταξύ , όταν διευθυντής της ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο οποίος δίδασκε γραμματική, λογική, φιλοσοφία, μαθηματικά και ηθική. Μετά την αποχώρησή του η Σχολή παρήκμασε και έχασε την αίγλη της, παρά τις προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που την ονόμασε μάλιστα Αθωνιάδα Ακαδημία. Το 1805 είχε μόνον 6 μαθητές και επρόκειτο να κλείσει. Τότε επενέβει ο Ζώης Καπλάνης από τη Μόσχα, ο οποίος της κληροδότησε ένα σοβαρό ποσό, οι τόκοι του οποίου υπερκάλυπταν όλα τα έξοδά της. Η Αθωνιάδα, με πολλές διακοπές, λειτουργεί και σήμερα ως Εκκλησιαστική Σχολή, με 6 κύριες τάξεις και μία προπαρασκευαστική. Ο Καπλάνης εκτός από την Αθωνιάδα Σχολή ευεργέτησε και την Ελληνική Σχολή Πάτμου. 12 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

13 ΜΕΓΑΛΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΣΧΟΛΗ, Κωνσταντινούπολη Ο Ζώης Καπλάνης ήταν από τους μεγάλους δωρητές της Μεγάλης του Γένους Σχολής της Κωνσταντινούπολης. Η δωρεά του αυτή έχει τη δική της ιστορία: Οι εκπαιδευτικοί νεωτερισμοί του Αθανάσιου Ψαλίδα στην Καπλάνειο ( π.χ. η διδασκαλία των μαθηματικών, της αστρολογίας, της χημείας κ.λπ.) προξένησαν μια χωρίς προηγούμενο πολεμική από της πλευράς των οπισθοδρομικών κύκλων των Ιωαννίνων, του δεσπότη, των παππάδων, των Μπαλάνων και όλων εκείνων που έβλεπαν ότι το σύστημα της παιδείας στην ηπειρωτική πρωτεύουσα άλλαξε. Μόνος υποστηρικτής του Ψαλίδα στα Γιάννενα είχε απομείνει ο... Αλή Πασάς! Άρχισαν λοιπόν οι αντιδραστικοί να κατα κλύζουν τον Καπλάνη στη Μόσχα με δεκάδες ανώνυμα και πολυώνυμα γράμματα, με τα οποία, πέραν όλων των άλλων, απέδιδαν στον Ψαλίδα και αθεΐα. Ο αγαθός ευεργέτης έφτασε στα όρια της απελπισίας και απογοητευμένος σκέφτηκε δύο λύσεις. Η μία ήταν να εγκαταλείψει την Καπλάνειο και να διαθέσει τα τεράστια κεφάλαιά της στην Ιόνιο Πολιτεία. Η άλλη ήταν να θέσει τη Σχολή υπό τη σκέπη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οπότε θα ήταν αδύνατο να συνεχίσουν οι εκκλησιαστικοί παράγοντες των Ιωαννίνων την επίθεσή τους. Στρέφεται λοιπόν προς τον Πατριάρχη και με επιστολή του, την οποία έστειλε μέσω του γιαννιώτη και φίλου του μεγαλέμπορου της Πόλης Πασχάλη Βασιλείου, παρακαλεί να εκδοθεί ταχύτατα η αιτούμενη πατριαρχική απόφαση, που συγχρόνως να περιέχει και ένα κανονισμό για τη λειτουργία της Καπλα νείου. Ακόμη, ζητάει από τον Πατριάρχη «...να παραγγέλλεται ο Δεσπότης να μην ανακατώνεται τελείως εις την δοσοληψίαν και εις το χρηματικόν του Σχολείου, αλλά μόνον εις την καλήν διαγωγήν και ευταξίαν των μαθητών και την εκτέλεσιν του έργου του διδασκάλου...». Ο Πατριάρχης έκανε δεκτό αυτό το αίτημά του και υπέγραψε την απόφαση, σύμφωνα με την οποία η Σχολή έγινε Πατριαρχική και η άμεση εποπτεία της πέρασε στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, προς την οποία ο Καπλά νης, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του, έκανε μια πραγματικά βασιλική δωρεά, «προς παντοτεινήν αφιέρωσιν εις την Σχολήν», με τον όρον όμως να τρέφονται από το προϊόν των τόκων «και οι ενδεείς των μαθητών, των εις τα μαθή ματα επιμελουμένων». Το σημερινό κτίριο της Με γάλης του Γένους Σχολής είναι έργο του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Δημάδη και κτίστηκε το To πατριαρχικό έγγραφο με το οποίο η Καπλάνειος Σχολή αναγνωρίζεται ώς Πατριαρχική για να αποφύγει τον πόλεμο που είχαν εξαπολύσει εναντίον της οι συντηρητικοί κύκλοι των Ιωαννίνων. ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 13

14 ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΛΑΝΗ, Γιάννενα Επάνω αριστερά το αναγεννησιακού ρυθμού μαρμάρινο υπέρθυρο του Αρχιμανδρει ού. Δεξιά ο Άγιος Νικόλαος Κοπάνων, όπου φυλακίστηκε η κυρα Φροσύνη, πριν τον πνιγμό της. Κάτω αριστερά η Αγία Μαρίνα είναι η μόνη εκκλησία των Ιωαννίνων με πρόναο. Δεξιά η Μητρόπολη είναι έργο τριών λαϊκών μαστόρων της Βούρμπιανης. Με την διαθήκη του ο Ζώης Καπλάνης δίνει εντολή να κατατεθεί στη Τράπεζα της Μόσχας ικανό κεφάλαιο, οι ετήσιοι τόκοι του οποίου θα στέλνονται «ετησίως και διηνεκώς», εις τους επιτρόπους και των τεσσάρων εκκλησιών των Ιωαννίνων, Μητρόπολης, Αγίου Νικολάου, Αρχιμανδρειού και Αγίας Μαρίνας, οι οποίοι και θα τους διαθέτουν «χάριν των οσπιταλίων των Ιωαννίνων, δια να υπανδρεύουσι πτωχά κορίτσια εις την πατρίδα μου Ιωάννινα, [...], δια τους ευρισκομένους εις την φυλακήν των Ιωαννίνων δια την τροφήν, ενδυμασίαν, και άλλας χρείας αυτών, εις δε τους μη όντας φυλακισμένους να διανέμωνται αφιλοπροσώπως εις τους πτωχούς και δυστυχείς της πατρίδος μου Ιωαννίνων». Οι ναοί τους οποίους ευεργέτησε ο Ζώης Καπλάνης, είναι οι τέσσε ρις ιστο - ρικές εκκλησίες των Ιωαννίνων. Η Μητρόπολη πυρπολήθηκε στα 1820 και ξανακτίστηκε στα 1833 (ολοκληρώθηκε σε έναν μόνον χρόνο), με δαπάνη των αδερφών Ζωσιμάδων, το Αρχιμανδρειό ξέφυγε από την καταστροφή, αλλά ξανακτίστηκε στη σημερινή του μορφή στα 1852 και η κατασκευή του χρειάστηκε 6 χρόνια. Ο Άγιος Νικόλαος Αγοράς μετά την πυρκαγιά του 1820 ξαναοικοδομήθηκε στα 1838, από το γιαννιώτη εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Χατζη κώστα. Τέλος η Αγία Μαρίνα που και αυτή κάηκε το 1820, κτίστηκε από την αρχή με δαπάνη των Ζωσιμάδων μεταξύ των ετών 1852 και ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

15 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΖΩΗ ΚΑΠΛΑΝΗ Η πτέρυγα της μονής του Ντονσκόι στη Μόσχα όπου ο Ζώης Καπλάνης έζησε επί 35 χρόνια, έχοντας γείτονες τους Ζώη και Θεοδόσιο Ζωσιμά. Ο ελληνορθόδοξος ναός της μονής του Αγίου Νικολάου του Ντονσκόϊ. Ο Καπλάνης ήταν βαθύπλουτος και θα μπορούσε να αγοράσει οποιοδήποτε μέγαρο της Μόσχας επιθυμούσε. Όμως εκείνος προτίμησε να ζήσει ασκητικά σε ένα κελί που είχε νοικιάσει το 1771 στο ορθόδοξο γραικικό μοναστήρι του Ντονσκόϊ στη Μόσχα. Σε μία άλλη πτέρυγα της ίδιας μονής ζούσαν οι φίλοι του Ζώης και Θεοδόσιος Ζωσιμάς. Εκεί στο κελί του στις 20 Δεκεμβρίου 1806, έσβησε ήσυχα και διακριτικά, έτσι όπως ακριβώς έζησε, σε ηλικία 70 χρόνων. Λίγες ώρες πριν πεθάνει πρόσταξε στους πιο στενούς του φίλους να μαζέψουν τα χρήσιμα χαρτιά του (ομολογίες, επιστολές, κατάστιχα κ.λ.π.), τη διαθήκη του και ό,τι μετρητά υπήρχαν στο δωμάτιό του και να τα βάλουν σε ένα ξεχωριστό κιβώτιο, το οποίο αφού έκλεισαν, σφράγισαν με τη σφραγίδα του. Αφού μετάλαβε των αχράντων μυστηρίων ζήτησε συγχώρεση από όλους γύρω του και ευχαρίστησε το Θεό γιατί τον αξίωσε να διαθέσει όλα τα υπάρχοντά του σύμφωνα με τη θέλησή του. Τον έθαψαν, όπως τους Ζωσιμάδες και το Ριζάρη, στο ορθόδοξο μοναστήρι του Ντονσκόϊ της Μόσχας. Στο μάρμαρο του τάφου έγραψαν «... Όστις πατρίδα είχεν μεν Ήπειρον ήτις τώρα καλείται Ιωάννινα, περίπυστος εις όλα Ζώης δε ονομάζετο, Καπλάνης Κωνσταντίνου...» ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 15

16 Μία πρωτοπόρος Ηπειρώτισσα: Ο βίος και η πολιτεία της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer 1810(;) Δρ Παναγιώτης Διαμάντης Ο Παναγιώτης Διαμάντης γεννήθηκε στο Sydney με καταγωγή από το Ελληνικό Ιωαννίνων και το Αγρίνιο Αιτολοακαρνανίας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Sydney, απ όπου απεφοίτησε το 2006 με Διδακτορικό. Είναι συγγραφέας δημοσιευμένων ερευνών σε Αυστραλιανά και διεθνή περιοδικά με θεματολογία η Ελληνο-Αυστραλιανή ιστορία και οι Γενοκτονίες των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων της Εγγύς Ανατολής. Φτάνοντας στο Sydney με τον σύζυγό της και τα παιδιά στις 28 Σεπτεμβρίου 1835, η Αικατερίνη Crum mer (το γένος Πλέσσου) έγινε η πρώτη Ελληνίδα έποικος στους Αντίποδες. Λίγα είναι τα αδιαμ - φισβήτητα στοιχεία της ζωή της πριν από το γάμο της με τον καπετάνιο Henry James Crummer το (Συνέχεια από το προηγούμενο τεύχος) Newcastle Στην απομακρυσμένη αυτή πόλη γεννήθηκε το έκτο παιδί τους, η Juliana Catrina την 1η Φεβρουαρίου Απεβίωσε τραγικά σε ηλικία μόλις δεκατριών ετών την 14η Φεβρουαρίου Το έβδομο παιδί του ζεύγους Crummer, η Augusta Louisa γεννήθηκε στο Newcastle στις 24 Αυγούστου 1837 κι ο όγδοος, ο Henry Samuel Walker, στις 11 Νοεμβρίου Στο ίδιο οικογενειακό σπίτι γεννήθηκαν και τα επόμενα τρία παιδιά της Αικατερίνης η Mary (γεννηθείσα την 1η Μαΐου αποβιώσε την 27η Ιουλίου του ιδίου έτους), η Katherine Jane (γεννηθείσα την 4η Μαΐου αποβιώσε την 5η Ιουλίου του ιδίου έτους) και η Teresa Alexandrina (γεννηθείσα την 3η Σεπτεμβρίου 1847). Η οικογένεια Crummer στάθηκε πολύ άτυχη στην πορεία της στο Newcastle. Με την ανθρωπιά του, ο Συνταγματάρχης έγινε πολύ δημοφιλής αλλά ποτέ δεν απόκτησε πλούτη. Όταν το 1844 η αποικιακή κυβέρνηση κατάργησε αρκετές θέσεις Αστυνομικών Δικαστών (μεταξύ τους και η δική του θέση), ο Crummer 16 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

17 συνέχισε να εκτελεί τα καθήκοντά του άνευ πληρωμής. Μοναδικό εισόδημά της οικογένειας ήταν από ένα μικρό αγρόκτημα στην περιοχή του Newcastle. Η οικογένεια έπεσε σε κατάσταση βαθιάς φτώχειας. Το 1849, ένας γνωστός του εξασφάλισε διορισμό ως Αστυνομικός Δικαστής στο χωριό Maitland (35 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Newcastle και 163 χιλιόμετρα από το Sydney). Με μεγάλη δυσκολία εκπληρούσε τα καθήκοντά του, λόγω ηλικίας (ήταν πλέον 67 ετών) και τις επιπτώσεις των τραυμάτων του από την στρατιωτική του θητεία. Στις αρχές του 1858, ενημερώθηκε ότι μετατέθηκε στο μικρότερο χωριό Port Macquarie (245 χιλιόμετρα βορείως του Newcastle και 383 χιλιόμετρα από το Sydney). Port Macquarie Με θρήνο και θλίψη για το απρόσμενο της απόφασης μετάθεσης, ο ήδη συνταξιοδοτηθείς Συνταγματάρχης James Henry Crummer δέχτηκε την νέα θέση. Σκέφθηκε την επιστροφή στην Βρετανία, αλλά τελικά εγκαταστάθηκε στο Port Macquarie στο τέλος του έτους. Εδώ πέρασε και τα τελευταία χρόνια του. Από την εποχή αυτή έχουμε τις πρώτες φωτογραφίες μελών της οικογένειας: μία του Συνταγματάρχη, η πρώτη της Αικατερίνης και μία της οικίας τους (το Government House) με τρία μέλη της οικογένειας. Παραιτήθηκε το 1864 κι απεβίωσε εκεί στις 29 Δεκεμβρίου 1867 σε ηλικία 76 ετών. Η τελευταία του επιθυμία ήταν να κηδευτεί με στρατιωτικές τιμές. Αυτό έγινε με την παρουσία έξι απόστρατων, οι οποίοι πυροβόλησαν πάνω από τον τάφο του. x Αναπαύεται στο Ιστορικό x. E. J. Lea-Scarlett Crummer, James Henry ( ) Australian Dictionary of Biography National Centre of Biography, Australian National University. Αccessed 10 January ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 17

18 Ο Συνταγματάρχης James Henry Crummer Κοιμητήριο (Historic Cemetery) του Port Macquarie. Προς τιμή του ονομάστηκε μία οδός στην κωμόπολη, Crummer Street. Στην ανακοίνωση του θανάτου του Συνταγματάρχη Crummer στην κύρια εφημερίδα της αποικίας της Νέας Νοτίου Ουαλίας, Sydney Morning Herald, τονίστηκε ότι: «από το 1822 μέχρι το 1827 ο Λοχαγός Crummer ήταν Διοικητής της Νήσου της Καλάμου, και Προστάτης των Ελλήνων Προσφύγων κατά τον Πόλεμο Ανεξαρτησίας από τους Τούρκους». xi Τόσο σε αυτήν όσο και σε άλλα δημοσιεύματα για τον μακαρίτη Συνταγματάρχη, σημειώνεται η θητεία του στο 28ο Σύνταγμα Πεζικού, με την οποία συμμετείχε σε ένδεκα σημαντικές μάχες με τις δυνάμεις του Ναπολέοντα. Αποκορύφωμα ήταν η Μάχη του Βατερλό στις 18 Ιουνίου 1815, όταν ο Λοχαγός James Henry Crummer ήταν μόλις 22 χρονών. Αξιοσημείωτο, δηλαδή, για τους αρθρογράφους ήταν τα επιτεύγματα του μακαρίτη, στο πεδίο της μάχης και σαν δικαστικός. xii Τα κείμενα για τον Συνταγματάρχη έρχονται σε αντίφαση με τα κείμενα που γράφτηκαν για την κυρία του μετά τον θάνατό της. Sydney Δυστυχώς δεν έχουμε κείμενα (επιστολές, απομνημονεύματα) από την ίδια την Αικατερίνη Πλέσσου Crummer. Έχουμε κάποιες ελάχιστες αναφορές στο πρόσωπό της από κρατικά έγγραφα και προσωπικά απομνημονεύματα άλλων. Όπως ήταν και η συνήθεια της εποχής, η προσοχή των συγγραφέων ήταν στραμμένη στον Συνταγματάρχη Crummer. Γι αυτόν σαν άτομο, γνωρίζουμε αρκετά. Δεν γνωρίζουμε τίποτα όμως για την Αικατερίνη σαν άτομο. Με τον θάνατο του συζύγου της το 1864, η Αικατερίνη μετακόμισε στο Sydney όπου ήδη είχε εγκατασταθεί ο γιος της Henry Samuel Walker Crummer. Μαζί έμειναν μέχρι τον θάνατό της στις 8 Αυγούστου του 1907, σε ηλικία περίπου 98 ετών. Η τελευταία της οικία στο προάστιο Darlinghurst στο ανατολικό Sydney δεν υπάρχει πια, αφού κατεδαφίσθηκε την δεκαετία του 1970 για την διαπλάτυνση λεωφόρου. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι είχε οποιαδήποτε επαφή με την τότε μικρή Ελληνική παροικία της πόλης (μόλις πριν από εννέα χρόνια είχε εγκαινιαστεί η xi. Death of Major Crummer, Late of 28th Regiment Sydney Morning Herald (NSW) Σάββατο 1 Φεβρουαρίου 1868, σελίδα 8. xii. Για παράδειγμα Death of Major Crummer, Late of 28th Regiment The Maitland Mercury & Hunter River General Advertiser (NSW) Τρίτη 7 Ιανουαρίου 1868, σελίδα ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

19 εκκλησία της Αγίας Τριάδας, η πρώτη στον Νότιο Ημισφαίριο). Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξε, απλά ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για επαφή της με τους τότε λίγους δεκάδες Έλληνες του Sydney. Η Αικατερίνη Πλέσσου Crummer του Γεωργίου και της Βασιλικής κηδεύτηκε από την Αγγλικανική Εκκλησία Αυστραλίας κι αναπαύεται σε παραθαλάσσιο σημείο στο Κοιμητήριο Waverley στα ανατολικά προάστια της πόλης. Εντύπωση έκανε στις εφημερίδες της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας η είδηση του θανάτου της. Τα επιτεύγματα της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer δεν ήταν από αυτά που συνηθίζουμε, σαν κοινωνία, να δοξολογούμε μετά θάνατον. Όλες οι ανακοινώσεις στον τύπο της Ωκεανίας επικεντρώνουν την προσοχή τους στα ίδια δύο σημεία: ότι ήταν το τελευταίο εν ζωή άτομο που γνώρισε τον Λόρδο Βύρωνα και ήταν χήρα βετεράνου της Μάχης του Βατερλό (Waterloo). Με τίτλο Η Τελευταία Φίλη του Βύρωνα Αξιοσημείωτη Πορεία Θάνατος της Κυρίας Crummer, το άρθρο της εφημερίδας Sydney Morning Herald παρουσίασε συνοπτικά την βιογραφία της Αικατερίνης. Μεταξύ άλλων, ο αρθρογράφος σημείωσε:... παρ όλο που ήταν περιορισμένη στο σπίτι της για πολλά χρόνια, η γριά κυρία διατήρησε τα λογικά της μέχρις εσχάτου και συχνά αναφερόταν σε περιστατικά της εποχής εκείνης (της Ελληνικής Επαναστάσεως) συζητώντας με μέλη της οικογένειάς της. xiii Οι απόγονοι Από τα ένδεκα παιδιά της Αικατερίνης, μόνο οι έξι έζησαν πέρα από τα παιδικά τους χρόνια. Από αυτούς, μόνο οι τρεις παντρεύτηκαν: η Amelia Helena, ο Robert Shearer και η Augusta Louisa. Από αυτούς, μόνο ο ένας απέκτησε απογόνους οι οποίοι με την σειρά τους απέκτησαν απογόνους. Έτσι, οι δεκάδες σημερινοί απόγονοι της Αικατερίνης Πλέσσου Crummer είναι όλοι από τον γιο της, τον Robert Shearer Crummer. Η Augusta Louisa Το έβδομο παιδί της Αικατερίνης παντρεύτηκε τον Frederick Eccleston Du Faur xiv στο Sydney στις 6 Οκτωβρίου Δυστυχώς δεν είχε καλή τύχη xiii. Byron s Last Friend. A Notable Career. Death of Mrs Crummer Sydney Morning Herald (NSW) Δευτέρα 12 Αυγούστου 1907, σελίδα 6 xiv. Γεννήθηκε στο Λονδίνο στις 14 Σεπτεμβρίου Du Faur, Frederick Eccleston ( ) Australian Dictionary of Biography National Centre of Biography, Australian National University. dufaur-frederick-eccleston-3448/text5261. Αccessed 11 January ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 19

20 Έχασε τον γιο της Eccleston εννέα ώρες μετά την γέννησή του στις 18 Ιουλίου 1867 και η ίδια απεβίωσε λίγες ημέρες αργότερα στις 23 Ιουλίου, μάλλον από επιπλοκές κατά την γέννα. Κηδεύτηκαν στον ίδιο τάφο στο Κοιμητήριο του Port Macquarie, κοντά στον πατέρα της. Η Amelia Helena Γνωστή ως Emily, η πρωτότοκη Crummer παντρεύτηκε τον Captain Francis W. Lodge, έναν ονομαστό Αγγλο-Αμερικανό καπετάνιο εμπορικού πλοίου. Ο γάμος έγινε στο Newcastle της Νέας Νοτίου Ουαλίας στις 17 Ιουνίου Ταξίδευσε με τον σύζυγο της σε διάφορα λιμάνια του Ειρηνικού και του Ατλαντικού, ειδικά των Ηνωμένων Πολιτειών. Τον Οκτώβριο του 1864 βρισκόταν στους περίφημους καταρράκτες στα σύνορα των ΗΠΑ με τον Καναδά, Niagara Falls. Η Amelia Helena ξαφνικά αρρώστησε με χολερικό πυρετό κι απεβίωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα στην αγκαλιά του ανδρός της στο πολυτελέστατο ξενοδοχείο Cataract House. Ήταν 10 Οκτωβρίου Όπως σημειώνει ο κοινοτικός κατάλογος θανάτων και κηδειών, κηδεύτηκε την ίδια ημέρα στο Κοιμητήριο Niagara Falls. Στην ταφόπετρά της η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα σημειώνεται ότι ήταν η πρωτότοκη κόρη του μακαρίτη Συνταγματάρχη Crummer και σύζυγος του Francis W. Lodge. xv Ο τεθλιμμένος σύζυγος της έστελνε γράμματα και χρήματα να φροντίζουν οι ντόπιοι τον τάφο της. Με το πέρασμα του χρόνου, η τελευταία κατοικία της Amelia Helena ξεχάστηκε. Στην έκδοση της 1ης Αυγούστου 1891 του τοπικού περιοδικού Niagara Falls Gazette, δημοσιεύτηκαν κάποιοι όμορφοι στίχοι από ανώνυμο ποιητή με θέμα την άτυχη τριανταεξάχρονη: Ο τάφος της, με το ρείκι να μεγαλώνει και να εξαπλώνεται Κι ο βρύος να περπατά πάνω στο όνομα Του ραγισμένου πεσμένου λίθου Που μιλά για εστία και φίλους. Είναι οι καρδιές των Βρετανών τόσο σκληρές και κρύες xv. An Inspiration: The Story of Emily Lodge wordpress.com/2012/05/. Accessed 13 Ιανουαρίου ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

21 Και νεκρές στης Αγάπης το κληροδότημα Ότι το παιδί της Ανδρείας κοιμάται Στου «Ξένου την Ανάπαυση» Πάνω κυλά το ισχυρό κύμα του Νιαγάρα Τραγούδησέ της στα όνειρά της Με δάκρυα ομίχλης δρόσισε τον τάφο της Και ήλιο πλημμύρισε με ακτίνες Πουλιά το πρωί κελαηδήστε γλυκά εκεί Δίπλα στην χαρούμενη στάση σας Κι αστέρια της νύχτας κοιτάξτε ευγενικά κάτω Στου «Ξένου την Ανάπαυση» xvi «Του Ξένου η Ανάπαυση» (Strangers Rest) ονομάζετε μια τρίγωνη τοποθεσία στο Κοιμητήριο Oakwood των Niagara Falls της πολιτείας της Νέας Υόρκης. Εκεί αναπαύονται κυρίως ξένοι που έχουν κάποιο δεσμό με τους περίφημους καταρράκτες. Την 146η επέτειος του θανάτου της (10 Οκτωβρίου 2010), μια παρέα κατοίκων της Niagara Falls επισκέφθηκαν τον τάφο της και τίμησαν την μνήμη της με μουσική, στίχους και λουλούδια. xvii Ίσως θα μπορούσαν να μιμηθούν το παράδειγμά τους οι Ηπειρώτες και οι Κερκυραίοι της Νέας Υόρκης, τιμώντας μια συμπατριώτισσά μας τόσο μακριά από την γενέτειρά της. Henry Samuel Walker Crummer Το έβδομο τέκνο της Αικατερίνης ήταν κι ο πιο διάσημος απόγονός της. Δεν παντρεύτηκε ποτέ. Αφοσίωσε την ζωή του στην δημόσια υπηρεσία, στην προώθηση της γεωγραφικής έρευνας και στους μουσικούς συλλόγους του Sydney. Εργάστηκε στην Υπηρεσία Τοπογραφίας (Survey Department) της Νέας Νοτίου Ουαλίας από την 1 Ιουνίου 1868 μέχρι που συνταξιοδοτήθηκε στις 10 Μαρτίου Σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση στην Sydney Morning Herald «ήταν ένας most ardent εργάτης της επιστήμης της γεωγραφίας». Έγινε κορυφαίος εθνολόγος των ιθαγενών της Αυστραλίας και των νησιών της Ωκεανίας (του νότιου Ειρηνικού). Ήταν ιδρυτικό στέλεχος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας της Αυστραλασίας (Royal Geographical Society of Australasia), υπηρετώντας την Εταιρεία ως επίτιμος γραμματέας και βιβλιοθηκάριος για πάνω από 20 χρόνια. Μάλιστα, πλήρωνε το ενοίκιο για τα γραφεία της Εταιρείας στο κέντρο του Sydney για δεκατρία χρόνια ( ), μέχρι τον θάνατό του. Μαζί του διαλύθηκε xvi. An Inspiration: The Story of Emily Lodge wordpress.com/2012/05/. Accessed 13 Ιανουαρίου xvii. Michelle Ann Kratts Where Strangers Rest: Oakwood Cemetery, Niagara Falls, New York /cemetery-spotlight html. Accessed 13 Ιανουαρίου ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 21

22 και η Εταιρεία. Ο Henry διατηρούσε μεγάλο ενδιαφέρον για την εξερεύνηση της Αυστραλίας και της Ανταρκτικής. Ήταν προσωπικός φίλος του κορυφαίου εξερευνητή της Ανταρκτικής, του Sir Ernest Shackleton και από την θέση του στο δημόσιο της Νέας Νοτίου Ουαλίας, προωθούσε τις έρευνες του Shackleton στην παγωμένη ήπειρο. Κατά το πέρασμά του από την Ανταρκτική τον Φεβρουάριο του 1907, ο Shackleton ονόμασε ένα όρος κοντά στην ακτή προς τιμή του Ηπειρωτικής καταγωγής κυρίου Crummer. xviii Ο Crummer επίσης έπαιξε σημαντικό ρόλο τόσο με την Βασιλική Φιλαρμονική Εταιρεία του Sydney (Royal Philharmonic Society) όσο και με την Ερασιτεχνική Ορχηστική Εταιρεία (Amateur Orchestral Society) της πόλης. Για παράδειγμα, όταν αυτοί οι σύλλογοι βρέθηκαν σε οικονομικά δύσκολες καταστάσεις, η δράση του Crummer τους έσωσε από την διάλυση. Ο Henry Samuel Walker Crummer απεβίωσε στην οικία του στο προάστιο Woolwich δίπλα στο περίφημο λιμάνι της πόλης, στις 19 Αυγούστου 1921, σε ηλικία 82 ετών. Ήταν ο τελευταίος εν ζωή από τα ένδεκα παιδιά του James Henry Crummer και της Αικατερίνης Πλέσσου. Αναπαύεται στον ίδιο τάφο με τον αδελφό του Robert Shearer Crummer στο Κοιμητήριο της Αγγλικανικής Εκκλησίας St Jude στο ανατολικό προάστιο του Sydney, Randwick. Το 2012, με πρωτοβουλία της Ενορίας, έγιναν επιδιορθωτικές εργασίες τόσο στον τάφο, όσο και στην στήλη του. Η επιτύμβια στήλη του τάφου τους επίσης παρουσιάζει ενδιαφέρον. Θεωρήθηκαν από την οικογένειά τους σημαντικά ώστε να χαραχθούν το όνομα, ο βαθμός και το τάγμα του πατέρα τους, καθώς και ο ρόλος του μεγαλύτερου αδελφού Robert Shearer στην Τοπογραφική Υπηρεσία της τότε αποικίας. Δεν αναφέρεται ούτε η μητέρα τους Αικατερίνη, ούτε η σύζυγος και τα έξι παιδιά του Robert Shearer (τα πέντε εν ζωή, όταν απεβίωσε ο πατέρας τους). Συγκεκριμένα, η επιτύμβια στήλη δηλώνει: M.S. ROBERT SHERER CRUMMER of Survey Department Sydney ΕLDEST son of Major JAMES HENRY CRUMMER late H.M. 28th. Regiment DIED 5th. August 1867 AGED 33 years HENRY SAMUEL WALKER CRUMMER youngest son of the above DIED 19th. August 1921 AGED 82 years 22 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

23 Επίλογος Στις 15 Απριλίου 1858, το πέμπτο τέκνο του ζεύγους Crummer, ο Robert Shearer, παντρεύτηκε την Francis Goodall στο Sydney. Στην σύντομη συμβίωσή τους μόλις 9,5 χρόνια απέκτησαν έξι παιδιά. Στην Μεγάλη Βρετανία, καθώς και στις πρώην αποικίες της όπως η Αυστραλία, συνηθίζεται να δίνουν στα νεογέννητα δεύτερο όνομα. Το τέταρτο παιδί τους απέκτησε το όνομα Sydney Plessos, προς τιμή της γιαγιάς του. Από τα παιδιά του Robert Shearer, μονάχα ο πρώτος James Henry και η μικρότερη Theresa Elisheba απέκτησαν απογόνους. Ο James Henry Crummer (29 Ιουνίου Νοεμβρίου 1908) με την σειρά του παντρεύτηκε κι απέκτησε τέσσερα παιδιά, δύο γιους και δύο κόρες. Ο μικρότερος γιος του ήταν ο Robert Burton (8 Νοεμβρίου Δεκεμβρίου 1990). Κι αυτός παντρεύτηκε κι απέκτησε έναν απόγονο: τον Robert Richard Crummer (γεννηθείς την 3η Νοεμβρίου 1930 απεβιώσας στις 2 Mαΐου 2005). Το τελευταίο άτομο που φέρνει το επίθετο Crummer είναι η κυρία Patricia Joan Howe Crummer, χήρα του τρισέγγονου της Αικατερίνης Robert Richard. Η κυρία Patricia ήταν αυτή που επισκέφθηκε τα Ιωάννινα πριν από αρκετά χρόνια, και που δεξιώθηκε από τον Δήμο Ιωαννιτών (λανθασμένα) σαν απόγονος της Κυρά Βασιλικής του Αλή Πασά. Όπως ισχυρίζεται η ίδια η κυρία Patricia Crummer, η σύγχυση με την Κυρά Βασιλική έγινε λόγω κακής συνεννόησης και την έλλειψη γνώσης της Ελληνικής γλώσσας από την ίδια. Ουδέποτε δήλωσε ότι η πρόγονος του μακαρίτη συζύγου της είχε σχέση με την Κυρά Βασιλική. Η εκδήλωση θα έπρεπε να τιμούσε την κυρία Patricia σαν αντιπρόσωπο της οικογένειας της πρώτης Ηπειρώτισσας μετανάστριας στους Αντίποδες. Αυτό το κείμενο είναι απλά ένα νέο ξεκίνημα στην μελέτη του ιστορικού της οικογένειας Πλέσσου Crummer. Θα παρουσιαστούν στο μέλλον πολλές νέες μελέτες γύρω από το ιστορικό της οικογένειας. Ο κύκλος της ζωής της «Ρουσιώς» έχει κλείσει. Ο κύκλος της οικογένειάς της όμως συνεχίζει και γράφει νέες σελίδες xviii. Το Mount (Όρος) Crummer είναι ένας ογκώδης λόφος από καφετί γρανίτη, με υψόμετρο 895 μέτρα. Βρίσκετε αμέσως νότια από το Backstairs Passage Glacier στην ακτή της Victoria Land, νότια της Νέας Ζηλανδίας. Crummer, Mount: Antarctica United States National Geospatial-Intelligence Agency geo_106. Accessed 10 January ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 23

24 Ôï êåßìåíï ôïõ êáèçãçôïý ìáò ÁñóÝíç Ãåñïíôéêïý ðïõ áêïëïõèåß Ý åé äçìïóéåõèåß óôçí «ÇðåéñùôéêÞ Åóôßá» ôï Åí ôïýôïéò ðáñá ìýíåé åðßêáéñï óå áñêåôü óçìåßá áêüìç êáé óþìåñá. Ï ÁñóÝíçò Ãåñïíôéêüò ( ) ãåííþèçêå óôçí ÊÝñêõñá êáé ðýèáíå óôá ÃéÜííåíá. Óðïýäáóå îýíåò ãëþóóåò óôï åîùôåñéêü (Ãáëëßá, Åëâåôßá), üðïõ Ýæçóå áñêåôü ñüíéá. Ôï ìåãáëýôåñï ìýñïò ôçò æùþò ôïõ ôï ðýñáóå óôá ÃéÜííåíá, üðïõ äßäáîå ôç ãáëëéêþ ãëþóóá óôç ÌÝóç Åêðáß - äåõóç êáé óôçí ÐáéäáãùãéêÞ Áêáäçìßá. ÓõíåñãÜôçò ôïõ ðåñéï äéêïý ÇðåéñùôéêÞ Åóôßá åðß ðïëëü ñüíéá, äçìïóßåõóå ìåôá öñüóåéò áðü ôá ÃáëëéêÜ (Ëá Öïíôáßí, Ñáêßíáò, Ñåìðþ, Ìðùíôëáßñ), áðü ôá Ãåñìá íéêü (Ãêáßôå, Óßëëåñ), áðü ôá ÁããëéêÜ (Ìðåñíò, Ðüïõ) êáé áðü ôá Éôáëé êü (ÄÜíôçò ê. Ü.). ËÏÃÏÔÅ ÍÉÁ ÁÑÓÅÍÇ ÃÅÑÏÍÔÉÊÏÕ Ï ÄÑÏÌÏÓ ÔÏÕ ÅÈÍÏÕÓ ÌÁÓ (ÁÍÇÖÏÑÏÓ Ç ÊÁÔÇÖÏÑÏÓ;) (συνέχεια από το προηγούμενο τεύχος) Όλα αυτά τα πράγματα, που μπορούν να τα ιδούν, υπό το φως της ημέρας ακόμη και οι κουκουβάγιες, μόνον το Υπουργείο της Παιδείας μας καμώνεται πως δεν τα βλέπει. Αλλά συνάντησε καμιά φορά αντίσταση αρρενωπή και σκληρή, όταν αδικεί τον μαθητή, σαν μέλλοντα πολίτη; Πρόσεξε καμιά φορά το γεγονός ότι πολιτισμένοι και μεγάλοι λαοί, που η γλώσσα τους μιλιέται στον κόσμο από τεράστιες μάζες ανθρώπων, - Άγγλοι, Ρώσοι, Γάλλοι, Κινέζοι, Ιάπωνες - κανακεύουν τις ξένες γλώσσες σαν μάθημα στα σχολεία τους; Ή ανα λο γί στηκαν καμιά φορά πολλοί αρμόδιοι το ότι δεν μπορούν συχνά αυτοί οι ίδιοι να περάσουν τα σύνορα της χώρας χωρίς διερμηνέα, και ότι στην ξένη γη, μπροστά από μια καινούργια πραγματικότητα θετική και 24 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ σκληρή, αχρηστεύονται και οι υπνωτικές πόζες και οι διανοητικοί γιγαντισμοί οι τόσο αγα πητοί στον τόπο μας. Μα εδώ σε μας η ξένη γλώσσα είχε γίνει απ' αρχής προνόμιο, αφού έγινε πρώτα το κλωτσοσκούφι της μέσης Παιδείας μας, και μόνον όσοι είχαν χρήματα μπορούσαν να τη μάθουν. Και αυτοί φυσικά θα τη μιλούσαν στα διεθνή συνέδρια ή μαζί με χαριτωμένες δέσποινες και δεσποινίδες στα ντόπια σαλόνια του, ας πούμε, καλού κόσμου. Τα ίδια γίνονταν παλιά και στην άλλη Ευρώπη, στην εποχή όμως του μακάριου νυσταγμού, που έσβησε οριστικά το 1914, με την πρώτη κανονιά του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Και, τώρα, η ξένη γλώσσα έγινε εκεί βασικό όπλο στον αγώνα για την ύπαρξη. Εδώ όμως όχι. Η Πολιτεία την αγνοεί. Τη μαθαίνει όποιος μπο -

25 ρεί. Όποιος δεν μπορεί, οποίος δηλαδή δεν έχει την απαιτούμενη οικονομική άνεση, ας προτιμήσει σαν καταφύγιο την μακάρια άγνοια. Διαφορετικά βλέπουν τις γλώσσες οι ξένοι. Ο Μπερνάρντ Πήρς, που έγραψε τελευταία μια εξαιρετική ιστορία της Ρωσίας (1965), σημειώνει, τη στιγμή που άρχισε η ξένη βοήθεια, κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, να φτάνει κατά κύματα στην εξαντλημένη από τους σκληρούς αγώνες Ρωσία, «την ξαφνική έξαρση της αγγλικής γλώσσας στα ρωσικά σχολεία». Έτσι, η βασανισμένη χώρα αναγνώριζε πόσο μεγάλη σημασία θα είχε στο μέλλον για τον λαό της, που μόλις έβγαινε από μια φριχτή δοκιμασία, η γνώση μιας πολυμιλημένης ξένης γλώσσας. Μα μήπως αυτά μονάχα συνθέτουν το φάσμα της ντροπής μας «Τι να σου πρωτοθυμηθώ, καλέ μου νοικοκύρη;», λέει η λαϊκή παροιμία. Καταλαβαίνουμε τάχα πόσο προσβλητικό είναι για το λαό μας το να ανοίγει πάντα την πρώτη πανηγυρική παρέλαση στις Ολυμπιάδες, ένα δικαίωμα που του χαρίζει η Ιστορία, και να βολεύεται σχεδόν πάντα στην ουρά των αποτελεσμάτων με τη λήξη της μεγάλης παγκόσμιας συγκέντρωσης; Και αυτό συμβαίνει όταν ένας χείμαρρος εκατομμυρίων πλημμυρίζει τον αθλητικό μας χώρο και ένα εξαίρετο αθλητικό υλικό αφθο νεί στον τόπο μας. Καταλαβαίνουμε πόσο αφύ σι - κο είναι για τον λαό που γέννησε τον Αρχιμήδη, τον Ευκλείδη, τον Δημόκριτο, τον Διοφάντη, να μετακαλεί ξένους τεχνικούς, όταν καταπιάνεται με κανένα σημαντικό τεχνικό έργο, επειδή εδώ λείπουν, όχι οι τεχνικοί, αλλά η οργάνωση. Καταλαβαίνουμε πόσο ατιμωτικό είναι για μια χώρα σεισμόπληκτη από καταβολής αιώνων, που ζει στα κράσπεδα του τεχνικού πολιτισμού και μαγεύεται από τα ουνισέξ, τις περούκες, τα διάφορα ρουζ, τα αντισυλληπτικά χάπια και τα διαζύγια, να μετακαλεί ξένους σεισμολόγους σε μια σοβαρή εκδήλωση του Εγκέλαδου. Και μάλιστα από βόρειες περιοχές, που τις έχει ξεχάσει ο Εγκέλαδος και που εδώ και οκτώ ακόμη αιώνες ήταν το ορμητήριο πειρατών και μισθοφόρων που ήταν η μάστιγα των βόρειων ευρωπαϊκών χωρών, μα ακόμα και της δικής μας Μεσογείου. Μα μήπως φτάσαμε στην τελεία; Είμαστε ένας λαός, αυτό το ανα - γνώρισαν και παλιά και πρόσφατα οι ξένοι, προικισμένος με οξύτατο καλλιτεχνικό αισθητήριο. Δυστυχώς όμως, παρά τις εν είδει κράματος, σοβαρές ελληνόξενες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, και την αφθονία των Φεστιβάλ, που καμαρώνουν και κορδακίζονται αηδιαστικά και αυτοδιαφημίζονται, αν και η συγγένεια τους με τις Μούσες το πιο συχνά είναι πολύ πενιχρή, ο τόπος δεν κανακεύει τις μεγάλες του καλλιτεχνικές μονάδες. Ευτυχώς υπάρχει η ξένη γη, που είναι πιο δίκαιη. Σκεφτείτε την Κάλας εγκατεστημένη μόνιμα εδώ. Και τον Καβάφη, που, αν δεν ζούσε έξω από τον τόπο, είτε θα γινόταν υπο χρεωτικά αυλικός κάποιου σημαντικότερου, - κατά τα κριτήρια της εποχής, - υπηρέτη των Μουσών, είτε σαν καθαρευουσιάνος θα στελνόταν στο «πυρ το εξώτερον» ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 25

26 μαζί με τον Μωρεάς, για να συναντήσουν τον κουμπάρο τους το γέρο Διάβολο. Και τον Ρίτσο, και τον Σεφέρη, και τον Ελύτη, μορφές φωτεινές της ποίησης μας, που τους έσωσαν από τη μικρό χαρη ζήλεια οι πρεσβευτικές θέσεις και οι ιδεολογίες και το ελαστικό μάτι των ξένων ειδικών. Ο Χαλεπάς, καλλιτέχνης μεγάλος, που σαν ημίτρελος βοσκός έζησε την καλλιτεχνική πορεία του κόσμου, από την κλασική του Κοιμωμένη ως τα εξπρεσιονιστικά ξεσπάσματα της τελευταίας μεταθανάτιας έκθεσης του, δεν ακούεται πια, γιατί πέθανε στα χέρια μας. Ο Γκύζης, επειδή είχε την καλή τύχη να ζήσει και να διδάξει στο Μόναχο και να βρα - βευθεί στο διαγωνισμό για την ανέγερ ση μνημείου για τους Βαυα - ρούς που σκοτώθηκαν στον πόλεμο του 1870, είχε τη μεγάλη τύχη να παρου σιαστεί από τους Γερμανούς στη σειρά των μεγάλων καλλιτεχνών. Αυτός ο τόπος χωνεύει ριζικά και εύκολα τη δόξα και τις αξίες που τη στήνουν ορθή. Δεν αφήνουμε εύκολα τη μνήμη τους να διαρρεύσει προς τον παγκόσμιο χώρο, ούτε το όνομά τους, όταν είναι ζωντανοί. Έκτος φυσικά αν πρόκειται για ονόματα που τα εκτοξεύουν, δεν ξέρουμε όμως με πόση επιτυχία, προς τους ουρανούς της παγκόσμιας δόξας, οι ντόπιες μοντέρνες σχολές ζωγραφικής και τα διάφορα πολυύμνητα ρεσιτάλ τραγουδιού, που τα βραβευμένα τραγούδια τους δεν ξέρω έως ποιο βαθμό έχουν κατακλύσει τα ξένα ελαφρά κέντρα, αν τα έχουν ακόμη και γνωρίσει. Η αλήθεια η πικρή είναι, ότι μέσα στον παγκόσμιο επιστημονικό και καλλιτεχνικό χώρο δεν κατέχουμε δυστυχώς τη θέση που μας ανήκει, αφού με μόνον τους ξεπορτισμένους Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες, ξεπορτισμένους είτε από τα πολιτικά πάθη είτε από την πίεση κάποιας αμαρτωλής κλίκας στήσαμε στο χώρο αυτό, σαν λάβαρα εθνικά, σπουδαία ονόματα, που τα τιμάει ο πολιτισμένος κόσμος. Πρόκειται όμως μόνον για ανθρώπους που τους έδιωξε ο τόπος. Όσο για τους εδώ! Η φήμη τους δεν ξεμυτίζει εύκολα από τα σύνορα μας. Χωρίς γνωριμίες προσωπικές στις ξένες χώρες, χωρίς ξένους φίλους και συχνά χωρίς πολλά έξοδα και κάποιο όργιο δραστηριό τητας, και ο πιο προικισμένος καλλιτέχνης μας βλέπει τη φήμη του να συρρικνώνεται μέσα στον στενό ελλαδικό χώρο. Τον Γουναρόπουλο, επειδή ζούσε στο Παρίσι, τον αναφέρει ο σπουδαίος Ιταλός καλλιτέχνης και τεχνοκριτικός Σεβερίνι στο βιβλίο του, αρκετά παλιό τώρα: «Σκέψεις που αναφέρονται στις εικαστικές τέχνες»,θα τον ανάφερε αν ζούσε εδώ; Στα περίφημα λεξικά του Κνάουρ, της μοντέρνας τέχνης, που αρχίζει με τους ιμπρεσιονιστές, και της αφηρημένης τέχνης, που ξεκινάει ουσιαστικά με τους Κυβιστές και τους Φωβ, είδα το έξης καταπληκτικό: Στο πρώτο δεν υπάρχει ούτε ένα ελληνικό όνομα. Στο δεύτερο μόνον τέσσερα, και ελάχιστες γραμμές για το καθένα: Στάμος, Μακρής, Πράσινος και Τσίγγος. Ο Στάμος από τη Νέα Υόρκη, ο Μακρής από το Κάιρο, ο Πράσινος από την Κωνσταντινούπολη και ο Τσίγγος από την Ελευσίνα βέβαια, ζει όμως στο Παρίσι, θα ήταν το όνομα του στο λεξικό αν ζούσε εδώ; Βρίσκεται εκεί μέσα το όνομα τόσων σημαν- 26 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ

27 τικών ζωγράφων που ζουν εδώ πέρα; Εδώ τους τρώει ο τόπος. Εδώ το χάος αντικαθιστά την τάξη, το ρουσφέτι, τον νόμο. Στην ξένη γη ο Έλληνας καταλαβαίνει ότι άλλος αέρας φουσκώνει τα πανιά και ότι, για να επιβιώσει, δεν τον βοηθάει ούτε η χαρούμενη οκνηρία, ούτε τα τερτίπια, ούτε οι κουμπαριές, ούτε η υποταγή της συνείδησης, αλλά μονάχα η δουλειά και ο σεβασμός του νόμου. Γιατί σε ξένα κλίματα εύκολα μεταβάλλονται οι μέτοικοι σε άχυρα των αστών, αν δεν αγωνιστούν πεισματικά για να κερδίσουν κάποια θέση κάτου από τον ήλιο. Όλα αυτά στην περιοχή της Τέχνης. Επειδή όμως δεν κάνει πάντα ζημία η πολυλογία και κατά τον παλαιό Πλίνιο «GRAECA RES EST NIHIL VELARE», είναι δηλαδή συνήθεια ελληνική το να μην κρύβει κανείς τίποτε, θα κάμω ακόμη μια μικρή προσπάθεια για να αποκαλύψω ότι μου προκαλεί ντροπή στην πολιτεία μας σαν λαού. Η αρχαία Ελλάδα, αυτός ο περιορισμένος χώρος που γέννησε έναν μεγάλο λαό, δεν έζησε σαν ένα μετέωρο που έλαμψε, θάμπωσε και έσβησε μια για πάντα. Άλλα κι αν στην περιοχή των Γραμμάτων και της Τέχνης νέα δαιμόνια δημιούρ γησαν νέο καλλιτεχνικό κλίμα και ο εξπρεσιονισμός σάρωσε αρμονία και χρυσή τομή και κλασική ομορφιά, και ο Μαγιόλ δήλωσε ότι προτιμάει από την ελληνική γλυπτική την γλυπτική των Μαύρων, όμως στον τομέα της Επιστήμης η αρχαία ελληνική προσφο ρά στέκει πάντα σαν η πανάρχαια ρίζα της, αφού αυτή η προσφορά την προίκισε με τα τρία βασικά της όργανα: τη Λογική, τη Μέθοδο και τα Μαθηματικά. Και όμως με εντυπωσίασε εφέτος η σπουδή μας να ησυχάσουμε από τον Αριστοτέλη, που στον κόσμο γιορτάζεται δεν ξέρω ποια δική του επέτειος. Άκουσα στην τηλεόραση για κάποιο συνέδριο εδώ στον τόπο μας με συμμετοχή εκατό Ελλήνων σοφών και είκοσι ξένων. Και αυτό ήταν όλο. Ενώ θα έπρεπε όλος ο λαός να ενημερωθεί, για να συμμετάσχει στον εορτασμό της μνήμης ενός πνευματικού γίγαντα, που φώτισε τον δρόμο του ανθρώπου προς την πρόοδο, την άλλη μόλις μέρα ξαναχώθηκε στο χρονοντούλαπο η μνήμη του υπέροχου αυτού άντρα, ενώ οι απόηχοι των διάφορων φεστιβάλ επί μέρες τριβόλιζαν τα αυτιά και έβαζαν σε δοκιμασία το γούστο μας και την υπομονή μας, ή μας βύθιζαν σε μια υπνωτική έκσταση με την άκαρπη τους μετριότητα. Θα τρίζουν ασφαλώς στον τάφο τα κόκκαλα του Σταγειρίτη, όταν θα ακούει ότι τα παιδιά του τόπου του τραβούν για μετεκπαίδευση στις εφαρμοσμένες επιστήμες σε ξένες χώρες, όπου είναι πιθανόν ότι στη δική του εποχή οι κάτοικοι να περπατούσαν ακόμη με τα τέσσερα. Ή αφήνοντας τον άλλοτε τόσο φωτεινό ελληνικό χώρο, παρακαλούν να γίνουν δεκτοί για την αναγκαια επιμόρφωση σε γειτονικές βαλκανικές χώρες, που στην εποχή του αποτελούσαν τον βάρβαρο περίγυρο της πολιτισμένης ελληνικής γης. Και τι να πούμε για τον Ιπποκράτη; Αυτή η μεγάλη μορφή που έστησε έναν από τους στύλους του οικοδομήματος της ευποιίας, αυτόν που αναφέρεται στην υγεία του ανθρώπου, και ποια είναι η σημασία του αυτό το ξέρουν και οι άρρωστοι μα και οι ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ 27

28 γεροί, αυτή η μεγάλη λοιπόν μορφή θεωρητικά μόνον γνωρίζει τιμές και δόξες εδώ πέρα, γιατί, επί του πρακτικού πεδίου, πολύ δραστικότερα από δω θεραπεύεται αλλού η φήμη του. Δεν θα μπο ρούσαμε βέβαια, σαν μικρός λαός να έχουμε την αξίωση να φτιάχνουμε τα αεροπλάνα Κονκόρντ, είτε να έχουμε εργοστάσια σαν του Φορντ και του Κρούπ ή η πολεμική μας δύναμη να προκαλεί το δέος εχθρών και φίλων, θα μπορούσαμε όμως, από ντροπή σε διάκριση, όπως λέει η παροιμία, αφού μάλιστα σημαντικός αριθμός σπουδαίων Ελλήνων γιατρών είναι σκορπισμένος στην υδρόγειο, να οργανώ σουμε έτσι εδώ τις Ιατρικές σπουδές, ώστε να έρχονται εδώ οι ξένοι για να σπουδάσουν Ιατρική. Και όχι να στέλνουμε εμείς κάθε χρόνο προς ξένα παιδευτικά λιμάνια στρατιές νέων που απότυχαν στις εξετάσεις, χωρίς βέβαια να είναι γι αυτό πάντα χειρότεροι από εκείνους που πέτυχαν, που, κατά κάποιο όμως σοβαρό μέτρο, ήταν. Έτσι, αρκετοί από αυτούς γυρίζουν καλά καταρτισμένοι και ευσυνείδητοι επι στή μονες. Πολλοί όμως άλλοι, που τους διευκολύνει στα χάριν σπουδών ταξίδια μόνον και μόνον η οικονομική άνεση των γονέων, και αυτός είναι ένας πο νηρός τρόπος επιλογής που δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τη φυσική επιλογή του Δαρβίνου, που διευκολύνει όμως τους ευτυχούντας και κρατούντας στο να σπρώχνονται προς την κοινωνική επιφάνεια, πολλοί άλλοι ναυαγούν στους ξένους παιδευτικούς χώρους και είτε γυρίζουν χωρίς δι πλωπία είτε μηχανεύονται έκνομους τρόπους για να το αποχτήσουν. Και αυτό το εθνικό ρεζίλεμα, ειδικά για τον τομέα της ιατρικής, που τις επιστημονικές ρίζες της έστησε εδώ ο Ιπποκράτης με μια πλειάδα μεγάλων γιατρών, εδώ και δυο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια, συγχρόνως με τον όρκο της, που είναι το μεγάλο ανθρωπιστικό μή νυμα που πρέπει πάντα να συντροφεύει κάθε επιστημονική δράση, κάνει πως δεν το βλέπει η ελληνική πολιτεία. Και όμως θα έπρεπε να είχε σκανδαλίσει τον ζήλο κάθε καλά νοούμενου Κράτους το γεγονός ότι για να τιμηθεί ο μεγάλος δικός μας, ο Παπανικολάου, το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης φύτεψε ένα δεντράκι, που είχε μεταφερθεί από την Κω, μπροστά στην Ιατρική του Σχολή, για να δίνουν εκεί τον όρκο του Ιπποκράτη οι νέοι του γιατροί. Αυτή η τιμή που απονέμεται ακόμη στους ανθρώπους της γης αυτής, που με τη μεγαλοφυΐα τους έκαμαν πιο ανεκτή τη ζωή του ανθρώπου επάνω στον πλανήτη, θα έπρεπε και τα μάτια να μας ανοίξει και το φιλότιμο μας να κεντήσει. Τέτοιο πράγμα όμως δεν φαίνεται να γίνεται. Ο μακάριος νυσταγμός μιας σημαντικής μερίδας του πληθυσμού και η αθεράπευτη ηθική πώρωση μιας άλλης, δυσκολεύουν τη λύση του ελληνικού προβλήματος, που είναι όμως απόλυτη ανάγκη να στοιχειοθε τηθεί τίμια και λογικά, εκτός αν επι θυμούμε να πά - ψουμε να υπάρχουμε σαν, κατ' επίφασιν τουλάχιστο, ελεύ θερος λαός. Αυτό βασικά συμφέρει σε όλους τους Έλληνες, και στα θύματα και στους θύτες. Ευτυχώς οι αλλεπάλληλες φριχτές δοκιμασίες, που έχουν γονατίσει πολλές φορές τον ελεύθερο ελληνισμό, σε σημείο που να κινδυνεύει η ίδια του η 28 ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ