. Αυγερινού Κολώνια, Ν. Μπελαβίλας, Π. Ηλιοπούλου, Ε. Κλαμπατσέα, Ε. Φανιώτου

Transcript

1 Ε.Μ.Π. ΔΠΜ «Αρχιτεκτονική χεδιασμός του χώρου» Κατεύθυνση β: Πολεοδομία-Φωροταξία Μάθημα εαρινού εξαμήνου: Ευνοϊκοί και περιοριστικοί παράγοντες του σχεδιασμού με όρους αειφορίας Μάνη: Σάσεις ανάπτυξης Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Βενετία Δεληκάρη Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ. Αυγερινού Κολώνια, Ν. Μπελαβίλας, Π. Ηλιοπούλου, Ε. Κλαμπατσέα, Ε. Φανιώτου 27 επτέμβρη

2 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή, στόχοι, μεθοδολογική προσέγγιση Περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης Γενικά Ιστορική Υυσιογνωμία Οριοθέτηση περιοχή μελέτης (θέση-έκταση-γεωγραφία) Πληθυσμιακά στοιχεία Δημογραφικά και κοινωνικά στοιχεία Ηλικίες Υύλο Επίπεδο Εκπαίδευσης Απασχόληση Τπάρχουσες χρήσεις και καλύψεις του εδάφους Οικιστικό δίκτυο Φρήσεις γης Σο Σοπίο Παραδοσιακοί Οικισμοί ημαντικότεροι ιστορικοί τόποι, αρχαιολογικά μνημεία και πολιτιστικά στοιχεία Τποδομές συγκοινωνιών και μεταφορών... 3.Αιολικά πάρκα Γενικά Σα αιολικά πάρκα στην περιοχή μελέτης Αιολικό δυναμικό ύστημα παραγωγής και διανομής ενέργειας Τφιστάμενες άδειες παραγωγής ηλεκτρικής από αιολική ενέργεια Οι επιπτώσεις ενάρια ανάπτυξης Ανάλυση SWOT υμπεράσματα Βιβλιογραφία... 2

3 1.ΕΙΑΓΩΓΗ, ΣΟΦΟΙ, ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ Η περιοχή της Μάνης αποτελεί μια απομονωμένη ενότητα της Πελοποννήσου, με ιδιαίτερα ιστορικά, κοινωνικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. την παρούσα εργασία, προσεγγίζεται η περιοχή σε επίπεδο των δύο Δήμων που την αποτελούν, το Δήμο Οιτύλου και το Δήμο Ανατολικής Μάνης, οι οποίοι είναι οι πιο «ευαίσθητοι» περιβαλλοντικά και αποτελούνται από πολύ μικρούς οικισμούς, αφήνοντας εκτός του Δήμο Γυθείου, σαν μια ξεχωριστή ενότητα με άλλα χαρακτηριστικά, που προκύπτουν κατά βάση από το χαρακτήρα του Γυθείου σαν οικιστικό κέντρο. κοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση της υπάρχουσας κατάστασης και των τάσεων της περιοχής και η διερεύνηση δυνατοτήτων ανάπτυξης με όρους αειφορίας. το κεφάλαιο 2 αναλύεται η υφιστάμενη κατάσταση των δύο Δήμων, από τα δευτερογενή δεδομένα της ΕΤΕ. Εξετάζεται η ιστορική φυσιογνωμία, τα πληθυσμιακά, δημογραφικά και κοινωνικά δεδομένα, τα στοιχεία απασχόλησης, το τοπίο, σαν μια σύνθεση των υφιστάμενων χρήσεων γης, των οικισμών και των περιβαλλοντικά ευαίσθητα περιοχών και τα αξιόλογα πολιτιστικά στοιχεία. το κεφάλαιο 3 επιδιώκεται μια προσέγγιση στο θέμα των αιολικών πάρκων, καθώς το τελευταίο διάστημα παρατηρείται μια τάση αλλαγής της περιοχής από τη μελλοντική εγκατάσταση αιολικών πάρκων. το κεφάλαιο 4 εξετάζονται δύο σενάρια ανάπτυξης, το υφιστάμενο και ένα εναλλακτικό, που να στηρίζεται σε όρους βιωσιμότητας, ενώ στο κεφάλαιο 5 επιχειρείται SWOT ανάλυση, σαν τρόπος ανάλυσης και οργάνωσης αναπτυξιακών δράσεων και παρεμβάσεων. Σέλος, το κεφάλαιο 6 περιλαμβάνει τα συμπεράσματα της εργασίας. 3

4 2.ΠΕΡΙΓΡΑΥΗ ΣΗ ΤΥΙΣΑΜΕΝΗ ΚΑΣΑΣΑΗ 2.1.Γενικά Σα τελευταία 1100 χρόνια το όνομα Μάνη ορίζει τον τόπο που κατέχει η μεσαία από τις τρείς χερσονήσους στη νότια Πελοπόννησο, που σχηματίζεται από την επιμήκη οροσειρά του Άνω και Κάτω Σαϋγέτου, απόληξης της Πίνδου στη Μεσόγειο. Σο μήκος της περιοχής είναι 75 χλμ, στη διεύθυνση Βορρά-Νότου και το μέσο πλάτος κυμαίνεται μεταξύ χλμ. Σόσο το θαλασσινό περίγραμμα, όσο και η κύρια κορυφογραμμή του Άνω Σαϋγέτου, ήταν ανέκαθεν όρια σταθερά και δυσπρόσβλητα. Εικόνα 1: Η Μάνθ ςτθν Περιφζρεια Πελοποννιςου Διοικητικά, η Μάνη εκτείνεται σε δύο νομούς, το νομό Μεσσηνίας και το νομό Λακωνίας και καταλαμβάνει 4 Δήμους της Περιφέρειας Πελοποννήσου. το Νομό Λακωνίας, η Μάνη αποτελείται από τους Δήμους Γυθείου, Οιτύλου και Ανατολικής Μάνης. Πίνακασ 1 Νομός Μεσσηνίας Νομός Λακωνίας Δήμος Λεύκτρου Δήμος Γυθείου Δήμος Ανατολικής Δήμος Οιτύλου Μάνης Πληθυσμός Έκταση (km²) 222,9 197,3 108,9 218,4 4

5 Πέρα από τη διοικητική διαίρεση, η κορυφογραμμή της δεσπόζουσας οροσειράς του Σαΰγετου διαίρει τη Μάνη σε «προσηλιακή» (ανατολική) και «αποσκιερή» (δυτική). Πέρα από αυτόν τον φυσικό διαχωρισμό, η Μάνη χωρίζεται σε 4 ενότητες, με κυρίαρχη τη διάκριση Βορρά Νότου. Έτσι, η Βόρεια Μάνη, αποτελεί την πιο εύφορη ενότητα και περιλαμβάνει το Βορειοδυτικό Σμήμα Ι (χαρακτηρίζεται σαν Έξω Μάνη ή Μεσσηνιακή Μάνη) και το Βορειοανατολικό Σμήμα ΙΙ (χαρακτηρίζεται σαν Βόρεια Κάτω Μάνη, ή βόρεια προσηλιακή). το Νότο από την άλλη, κορυφώνεται η άγρια μεγαλοπρέπεια του σκληρού, λιτού, άγονου τοπίου, και αποτελείται από το Σμήμα ΙΙΙ (τη Νότια Κάτω Μάνη, ή νότια προσηλιακή) και το Σμήμα Εικόνα 2: ΙV (τη νότια αποσκιερή ή Μέσα Μάνη). Στην παρούσα μελέτη, θα εστιάσουμε στους δύο νοτιότερους δήμους, Ανατολικής Μάνης και Οιτύλου, λόγω της ευαισθησίας της ενότητας αυτής, που θα αναλυθεί παρακάτω. 5

6 2.2. Ιστορική Υυσιογνωμία Φάρη στη στρατηγική θέση και τη γεωγραφία της, η αποκομμένη και δύσβατη χερσόνησος της Μάνης αποτελούσε για μακρές ιστορικές περιόδους ασφαλές καταφύγιο και ορμητήριο για πολυάριθμο πληθυσμό, ο οποίος κάτω από τις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες, διατηρούσε έναν ιδιότυπο βίο. Ο μόχθος για επιβίωση και αυτοτέλεια σφράγισε το επιβλητικό φυσικό τοπίο με τέτοιο τρόπο ώστε η Μάνη να προβάλλει ως ξεχωριστή ιστορική, οικιστική, πολιτισμική ενότητα στον ελληνικό, μεσογειακό και διεθνή χώρο. Ένα δίκτυο μεγαλιθικών συνοικισμών μαρτυρά ότι η περιοχή κατοικήθηκε από τους αρχαίους χρόνους, πολλοί από τους οποίους εγκαταλείφτηκαν, ενώ άλλοι μετασχηματίστηκαν στους νεότερους οικισμούς, ενσωματώνοντας τους αρχαϊκούς πυρήνες. Ο πληθυσμός της Μάνης αυξήθηκε σημαντικά μετά την τουρκοκρατία, από κατοίκους τον 17 ο αιώνα σε στις αρχές του 20 ου αιώνα, διαμορφώνοντας και τη νεότερη μανιάτικη φυσιογνωμία. Αιτία για το γεγονός αυτό αποτελεί ένα ειδικό προνομιακό καθεστώς που επικράτησε στην περιοχή της Μάνης, που της επέτρεπε να διατηρήσει την εσωτερική της αυτονομία, με αντάλλαγμα έναν ειδικό ετήσιο φόρο υποτέλειας στην οθωμανική αυτοκρατορία. Από το αυτοδιοικούμενο πατριαρχικό σύστημα, καθώς και την ανάγκη να οργανωθεί αποτελεσματικά το φυσικό και ανθρώπινο δυναμικό, προέκυψαν χαρακτηριστικές μορφές: η πολεμική ετοιμότητα επιβλήθηκε σαν βασικός τρόπος ζωής και οι ένοπλες αιμοτοσυγγενικές ομάδες με τις πατροτοπικές εγκαταστάσεις τους επικράτησαν και διατηρήθηκαν σαν τις βασικές μονάδες του κοινωνικοοικονομικού και οικισμένου χώρου. Η φυσική οχύρωση ενισχύθηκε με κατάλληλα έργα (οχυρώσεις, πύργους κλπ), ενώ η χωροταξική κατανομή του μάχιμου και άμαχου πληθυσμού σε πληθώρα διάσπαρτων μικροοικισμών αποτέλεσε στρατηγικό σημείο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των επιδρομών από τη ξηρά και τη θάλασσα. τα βόρεια τμήματα της χερσονήσου (Έξω και Κάτω Μάνη) με τα υπέρτερα εδάφη και τους υπολογίσιμους φυσικούς πόρους επικρατούσαν οι διαστρωματωμένοι και ιεραρχημένοι καπετάνιοι και βρίσκονταν χωριά μεσαίου και μεγάλου μεγέθους. το τραχύ νότιο τμήμα (Μέσα Μάνη) ο ανυπότακτος πυκνός πληθυσμός, οργανωμένος σε πατριαρχικά γένη, ήταν διασκορπισμένος σε μικρούς κατά κανόνα οικισμούς. το κεντρικό τμήμα (Οίτυλο και Σσίμοβα), 6

7 με την ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, αναπτύχθηκαν ενδιάμεσοι τρόποι οργάνωσης καθώς και μεγαλύτεροι οικισμοί. Παρατηρούνται δηλαδή πέντε τύποι οικιστικής οργάνωσης: οι μικροσυνοικισμοί με άτομα (αντιστοιχούν σε μία γενεαλογική ομάδα ή έναν κλάδο) τα μικρά, μεσαία και μεγάλα χωριά με κατοίκους (αντιστοιχούν σε μία έως πέντε γενεαλογικές ομάδες) τα κεφαλοχώρια με άτομα (αντιστοιχούν σε περισσότερες από πέντε γενεαλογικές ομάδες) οι κωμοπόλεις με άτομα μία πόλη (Γύθειο) με άτομα. 2.3.Οριοθέτηση περιοχή μελέτης (θέση-έκταση-γεωγραφία) Ο Δήμος Οιτύλου και ο Δήμος Ανατολικής Μάνης, αποτελούν τους νοτιότερους δήμους του ηπειρωτικού τμήματος της χώρας, αλλά και το νοτιότερο άκρο της Μάνης. υνορεύουν προς βορρά με τους Δήμους Γυθείου (βορειοανατολικά) και το Δήμο Λεύκτρου (βορειοδυτικά), ενώ δυτικά, νότια και ανατολικά βρέχονται από θάλασσα (μεσσηνιακός κόλπος, κρητικό πέλαγος και λακωνικός κόλπος αντίστοιχα). Η θέση των Δήμων σε σχέση με την πληθυσμιακή συγκέντρωση μητροπολιτικού χαρακτήρα της Αττικής, την Σρίπολη, που αποτελεί διοικητικό κέντρο της Περιφέρειας Πελοποννήσου, όπου ανήκει και ο Νομός Λακωνίας, τη πάρτη και το Γύθειο, αλλά και την Καλαμάτα, καθώς και οι οδικές προσβάσεις σε αυτούς επιτρέπουν τον προσδιορισμό τους ως δύο από τους πιο απομακρυσμένους και σχετικά δύσκολα προσπελάσιμους δήμους της χώρας. Οι Δήμοι Οιτύλου και Ανατολικής Μάνης έχουν το μεγαλύτερο υψόμετρο στο φυσικό μεταξύ τους σύνορο, την κορυφογραμμή του όρους αγγιάς, το οποίο είναι 2100 μέτρα. Σο υψόμετρο μειώνεται όσο πλησιάζει τη θάλασσα, ανατολικά και δυτικά. Ιδιαίτερα για το Δήμο Ανατολικής Μάνης το υψόμετρο αυξάνεται ραγδαία, καθώς από την ακτογραμμή μέχρι την κορυφή του όρους Σαϋγέτου δεν παρεμβάλλονται παρά λίγα μόλις χιλιόμετρα μήκους. 7

8 2.4.Πληθυσμιακά τοιχεία Η πληθυσμιακή εξέλιξη των δύο Δήμων ακολουθεί σε γενικές γραμμές το γενικευμένο πρότυπο πληθυσμιακής εξέλιξης της χώρας σε ότι αφορά τις αγροτικές περιοχές. Σο πρότυπο αυτό χαρακτηρίζεται από μείωση του πληθυσμού από το 1951 και μέχρι το 1981 και τη σταδιακή ανάκαμψή του την εικοσαετία που ακολουθεί. ύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΤΕ του 2001, ο Δήμος Ανατολικής Μάνης έχει 31 οικισμούς και ο Δήμος Οιτύλου 91. Η κατανομή του πληθυσμού στους Δήμους, τα Δημοτικά Διαμερίσματα και τους οικισμούς φαίνεται στους παρακάτω πίνακες, καθώς και η μεταβολή του πληθυσμού μεταξύ των ετών στους Δήμους και τα Δημοτικά Διαμερίσματα. Πίνακασ 2: Μόνιμοσ Πλθκυςμόσ των Δ.Δ. και των οικιςμϊν του Διμου Ανατολικισ Μάνθσ (ΕΥΕ,2001) 8

9 Πίνακασ 3: Μόνιμοσ Πλθκυςμόσ των Δ.Δ. και των οικιςμϊν του Διμου Οιτφλου (ΕΥΕ,2001) 9

10 Παρατηρούμε από τους πίνακες και το παρακάτω διάγραμμα, ότι σημειώθηκε πληθυσμιακή αύξηση στους Δήμους Ανατολικής Μάνης και Οιτύλου 5,16% και 6,50% αντίστοιχα, ποσοστό μεγαλύτερο από το αντίστοιχο εθνικό. Πίνακασ 4: Μεταβολι πραγματικοφ πλθκυςμοφ μεταξφ για τουσ Διμουσ και τα Δ.Δ. 10

11 Η Μάνη είναι μία από τις περιοχές της χώρας όπου καταγράφονται με τη μεγαλύτερη ένταση τα φαινόμενα αγροτικής εξόδου, εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης που επηρέασαν ολόκληρη την ελληνική ύπαιθρο κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του Η πληθυσμιακή συρρίκνωση αποτυπώνεται σαφέστατα στα στοιχεία των απογραφών της ΕΤΕ για την 50ετία Μεταξύ 1951 και 1971 ο Δήμος Οιτύλου χάνει περίπου τον μισό πληθυσμό του, ενώ η εικόνα είναι ακόμα δυσμενέστερη στο ανατολικό τμήμα της χερσονήσου που σήμερα αποτελεί το Δήμο Ανατολικής Μάνης. Πίνακασ 5: Πλθκυςμιακι εξζλιξθ Η ισχύς των φαινομένων αυτών γίνεται εμφανής στη σύγκριση των μεγεθών με τα αντίστοιχα του Νομού Λακωνίας, ο οποίος την ίδια περίοδο έχασε 27% του πληθυσμού του, ή της Περιφέρειας Πελοποννήσου (-18%). Η περίοδος χαρακτηρίζεται ως περίοδος σταθεροποίησης του πληθυσμού των αγροτικών περιοχών σε χαμηλά επίπεδα, ενώ σε επίπεδο χώρας έχει ήδη αρχίσει η διαδικασία παλιννόστησης. Κατά τη δεκαετία αυτή ο πληθυσμός του Δήμου Οιτύλου παραμένει πρακτικά στάσιμος, με ασθενείς τάσεις θετικής μεταβολής, σε αντίθεση με το Νομό Λακωνίας (-2,7%) και την Περιφέρεια Πελοποννήσου (-0,8%) που εξακολουθούν να χάνουν πληθυσμό. Κατά την τελευταία εικοσαετία εμφανίζονται σαφείς τάσεις πληθυσμιακής ανάκαμψης. Μεταξύ , ο πληθυσμός του Δήμου Οιτύλου αυξάνεται 11

12 κατά 22% περίπου. Η αύξηση αυτή είναι, οπωσδήποτε, εν μέρει πλασματική, όπως στις περισσότερες αγροτικές περιοχές, λόγω του ότι μεγάλο ποσοστό του αστικού πληθυσμού απογράφεται στον τόπο καταγωγής και όχι στον τόπο μόνιμης κατοικίας του, γεγονός που πιθανόν συμβαίνει ακόμα περισσότερο σε περιοχές, όπως η Μάνη, όπου οι δεσμοί με την περιοχή παραμένουν ισχυροί. υνδέεται όμως και με την εξάπλωση φαινομένων όπως η εποχική εγκατάσταση για μεγάλο διάστημα του έτους, κυρίως συνταξιούχων, στον τόπο καταγωγής. Η περίοδος αυτή συμπίπτει, ταυτόχρονα, με την περίοδο κατά την οποία ξεκινά η τουριστική ανάπτυξη της Μάνης με πιθανά θετικά αποτελέσματα την ανάσχεση της εξόδου προς τα αστικά κέντρα ή/και την παλιννόστηση ή εγκατάσταση, έστω εποχική, πληθυσμού που αναλαμβάνει οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή. Σέλος, για την περίοδο , η πληθυσμιακή ανάκαμψη συνδέεται και με την εγκατάσταση οικονομικών μεταναστών στην περιοχή. 2.5.Δημογραφικά και κοινωνικά στοιχεία Ηλικίες Υύλο Εξετάζοντας τα δημογραφικά δεδομένα της ΕΤΕ, συμπεραίνουμε ότι στην περιοχή υπάρχει πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού. Όταν ο πληθυσμός με ηλικία άνω των 65 ετών αποτελούσε το 2001 σε όλη την Ελλάδα το 16,7%, το αντίστοιχο ποσοστό στο Δήμο Ανατολικής Μάνης ήταν στο 30,7% και στο Δήμο Οιτύλου στο 28,3%. Η γενικότερη δημογραφική κρίση είναι φανερή από το γεγονός ότι ο αριθμός των θανάτων είναι μεγαλύτερος από αυτόν των γεννήσεων στους δύο Δήμους. Πίνακασ 6: Δείκτθσ γιρανςθσ του πλθκυςμοφ άτομα άνω των 65 ετών ςφνολο Ελλάδασ Διμοσ Ανατολικισ Μάνθσ Διμοσ Οιτφλου 12

13 Όσον αφορά στην κατανομή των κατοίκων ανά φύλο, το 52,7% είναι άντρες και το 47,3% γυναίκες. υγκεκριμένα, τη μεγαλύτερη ηλικιακή βαθμίδα την καταλαμβάνουν γυναίκες ετών, την αμέσως κατώτερη άντρες ετών και όσο κατεβαίνει η ηλικία τόσο μειώνονται οι διαφορές στα ποσοστά των ηλικιακών ομάδων κατά φύλο. Πίνακασ 7: Πυραμίδα θλικιϊν και φφλου για το 2001, ςτουσ Διμουσ Οιτφλου και Ανατ. Μάνθσ (ΕΥΕ,2001) Επίπεδο Εκπαίδευσης ε σχέση με το επίπεδο εκπαίδευσης, στο Δήμο Οιτύλου το ποσοστό των ατόμων που δεν τελείωσαν το δημοτικό βρίσκεται περίπου στο 12%, το ποσοστό όσων ολοκλήρωσαν δεν ολοκλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση στο 46% και οι απόφοιτοι ανώτερων και ανώτατων σχολών καταλαμβάνουν το 8,5%. Ο Δήμος Ανατολικής Μάνης παρουσιάζει πιο απογοητευτικά ποσοστά, αφού αυτοί που δεν τελείωσαν το δημοτικό είναι το 15%, αυτοί που δεν ολοκλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση ξεπερνούν το 51% και οι απόφοιτοι ανώτερων και ανώτατων σχολών έχουν ποσοστό μόλις 6,6%. 13

14 2.6.Απασχόληση τους παρακάτω πίνακες φαίνονται τα βασικά χαρακτηριστικά της οικονομικής βάσης της περιοχής μελέτης, που προκύπτουν από τα πρωτογενή δεδομένα της ΕΤΕ. Πίνακασ 8: Ποςοςτό % των απαςχολοφμενων ανά τομζα παραγωγισ για το ζτοσ 1991, ΕΥΕ Πρωτογενής Δευτερογενής Σριτογενής ύνολο Ενέργεια ύνολο 37,71 10,79 0,46 41,37 Λακωνικής Μάνης Δ. Αν. 41,03 10,94 1,06 37,08 Μάνης Δ. Οιτύλου 33,09 12,78 0,50 46,04 Πίνακασ 9: Ποςοςτό % των απαςχολοφμενων ανά τομζα παραγωγισ για το ζτοσ 2001, ΕΥΕ Πρωτογενής Δευτερογενής Σριτογενής ύνολο Ενέργεια ύνολο 28,05 14,46 0,51 45,38 Λακωνικής Μάνης Δ. Αν. 23,93 12,17 0,97 35,96 Μάνης Δ. Οιτύλου 22,02 18,34 0,31 46,32 Πίνακασ 10: Μεταβολι % για τα ζτθ των απαςχολοφμενων ανά τομζα παραγωγισ ύνολο Πρωτογενής Δευτερογενής Σριτογενής ύνολο 8,22-19,50 45,03 18,71 Λακωνικής Μάνης Δ. Αν. 9,88-35,93 22,22 6,56 Μάνης Δ. Οιτύλου 6,28-29,28 52,59 6,94 14

15 Όπως φαίνεται από τους πίνακες, ο τριτογενής τομέας κατέχει την πρωτοκαθεδρία στην παραγωγή, ακόμη και για το Δήμο Ανατολικής Μάνης που το 1991 είχε μεγαλύτερη αγροτική παραγωγή. Σα ποσοστά του πρωτογενή τομέα ωστόσο είναι σημαντικά, ακόμη μετά και από τη μεγάλη μείωση που υπέστη στο διάστημα , κατά 35,93% και 29,28% στους Δήμους Ανατολικής Μάνης και Οιτύλου αντίστοιχα. υνολικά πάντως οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 9,88% στο Δήμο Ανατολικής Μάνης και κατά 6,28% στο Δήμο Οιτύλου, γεγονός που δικαιολογείται από την πληθυσμιακή αύξηση που σημειώθηκε. Πίνακασ 11: Ποςοςτό % των απαςχολοφμενων ςτουσ Διμουσ τθσ Μάνθσ ανά τομζα παραγωγισ, ζτθ 1991 και 2001 Ο Δήμος Ανατολικής Μάνης το 2001 κατείχε τα χαμηλότερα ποσοστά στον τριτογενή και το δευτερογενή τομέα σε σχέση με τους άλλους Δήμους με ποσοστά 35,9% και 23,9% αντίστοιχα. Επίσης, μεταξύ των ετών , σημείωσε τη μεγαλύτερη πτώση στον πρωτογενή τομέα σε σχέση με τους Δήμους Οιτύλου και Γυθείου (35,9) καθώς και την μικρότερη αύξηση στους άλλους δύο τομείς. το Δήμο Οιτύλου σημειώθηκε το 2001 το μικρότερο ποσοστό πρωτογενούς τομέα σε σχέση με τους Δήμους Γυθείου και Ανατολικής Μάνης (22%). Σο μεγαλύτερο μέρος των απασχολούμενων εργάζονται στον τριτογενή τομέα παραγωγής (46,3%) και ποσοστό 18,3% στον δευτερογενή τομέα, που είναι και το μεγαλύτερο σε σχέση με τους δυο άλλους Δήμους. την ενέργεια εργάζεται μόλις το 0,3% των απασχολούμενων. τον δευτερογενή τομέα παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση της τάξης του 52,6%, στον πρωτογενή μείωση κατά 29,3% και στον τριτογενή αύξηση κατά 6,9%. Σα ποσοστά ανεργίας αυξήθηκαν το διάστημα , με το Δήμο Οιτύλου να κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας του νομού (12,54%) και ο Δήμος Ανατολικής Μάνης έπεται με 7,85%. ήμερα βέβαια με την οικονομική κρίση τα ποσοστά αυτά έχουν αυξηθεί κατά πολύ. 15

16 2.7.Τπάρχουσες χρήσεις και καλύψεις του εδάφους Οικιστικό δίκτυο ύμφωνα με το ΠΠΦΑΑ Πελοποννήσου, στην περιοχή της Μάνης το Γύθειο είναι οικιστικό κέντρο 3 ου επιπέδου, και από αυτό είναι εξαρτημένοι η Αρεόπολη του Δήμου Οιτύλου και ο Κότρωνας του Δήμου Ανατολικής Μάνης. Σο Γύθειο εξαρτάται από τη πάρτη, που είναι οικιστικό κέντρο 2 ου επιπέδου και το μεγαλύτερο οικιστικό κέντρο όλης της Λακωνίας. Σο ΠΠΦΑΑ Πελοποννήσου καθορίζει την Αρεόπολη σαν οικιστικό κέντρο 4 ου ενισχυμένου επιπέδου και τον Κότρωνα σαν οικιστικό κέντρο 4 ου επιπέδου. Όλοι οι υπόλοιποι οικισμοί των δύο Δήμων είναι 5 ου επιπέδου. 16

17 Εικόνα 3:ΠΧΑΑ Πελοποννιςου, χάρτθσ Π.2.Οικιςτικό Δίκτυο (διάρκρωςθ-ιεράρχθςθ-πολιτικι) Δήμο. τον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η πληθυσμιακή πυκνότητα ανά Δήμος Γυθείου Δήμος Ανατολικής Δήμος Οιτύλου Μάνης Πληθυσμός km Έκταση 197,3 108,9 218,4 Κάτοικοι/km 2 36,6 17,8 21,9 17

18 Ο Δήμος Ανατολικής Μάνης συγκεντρώνει 1937 κατοίκους σε 6 Δημοτικά Διαμερίσματα και 31 οικισμούς, με μεγαλύτερο αυτόν του Κότρωνα. Γενικά αποτελείται από μικρούς οικισμούς, αφού από σύνολο 31 οικισμών μόνο 3 από αυτούς συγκεντρώνουν πληθυσμό πάνω από 100 άτομα και κανείς από αυτούς δεν ξεπερνά τα 400 άτομα. Οι οικισμοί είναι γενικά διάσπαρτοι κατά μήκος του Δήμου και συγκεντρώνονται στο ανατολικό του τμήμα, αφού στο δυτικό τμήμα του Δήμου αναπτύσσεται ο ορεινός όγκος αγγιάς. Ο Δήμος Οιτύλου συγκεντρώνει 4807 κατοίκους σε 18 Δημοτικά Διαμερίσματα και 91 οικισμούς. Όπως και στο Δήμο Ανατολικής Μάνης, οι οικισμοί είναι πολύ μικροί, με μόνο 7 από τους 91 οικισμούς να ξεπερνούν 18

19 τους 100 κατοίκους και μόνο το Οίτυλο (258 κάτοικοι), τον Πύργο Δυρού (297 κάτοικοι) και την Αρεόπολη (727 κάτοικοι) να ξεπερνούν τους 200 κατοίκους. Και εδώ οι οικισμοί κατανέμονται σε όλο το μήκος του Δήμου εκτός από το τμήμα του όρους αγγιάς, και σε γενικές γραμμές αναπτύσσονται σε υψόμετρο των 600 μέτρων. Η πυκνότητα των οικισμών είναι σαφώς μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του Δήμου Ανατολικής Μάνης, και από τις μεγαλύτερες όλης της Λακωνίας, εκτός φυσικά από την αστική περιοχή της πάρτης. Όλα τα Δ.Δ. του Δήμου Ανατολικής Μάνης είναι αγροτικά και ορεινά και του Δήμου Οιτύλου είναι επίσης αγροτικά, αλλά μοιρασμένα σε ορεινά, ημιορεινά και πεδινά Φρήσεις γης τον παρακάτω πίνακα καταγράφονται οι καλύψεις του εδάφους της περιοχής για το 2000, σύμφωνα με τους χάρτες του Corine Land Cover. Πίνακασ 12: Ζκταςθ και ποςοςτά των χριςεων γθσ τθσ περιοχισ για το 2000 (Πρόγραμμα Corine) Oι χρήσεις που κυριαρχούν είναι οι δασικές εκτάσεις φυσικών βοσκότοπων και η σκληροφυλλική βλάστηση. Παράλληλα, υπάρχουν κάποια τμήματα γεωργικής γης που καλύπτεται από εκτάσεις φυσικής βλάστησης σε ποσοστό 15,9%, ενώ οι ελαιώνες που συγκεντρώνονται κυρίως στο Δήμο Οιτύλου, καλύπτουν το 14,2% της περιοχής. 19

20 Εικόνα 4: Χριςεισ γθσ από το Corine Land Cover, περιοχζσ του δικτφου Natura

21 2.7.3.Σο Σοπίο Ο Νομός Λακωνίας διαθέτει 6 περιοχές που εντάσσονται ως τόποι κοινοτικής σημασίας στο δίκτυο Natura 2000 και 3 περιοχές ζωνών ειδικής προστασίας της ορνιθοπανίδας. τους Δήμους που μας ενδιαφέρουν εντάσσεται η περιοχή του Σαϋγέτου. Πίνακασ 13: Περιοχζσ Natura 200 Νομό Λακωνίασ ΚΩΔΙΚΟ ΟΝΟΜΑΙΑ ΣΟΠΟΤ ΕΚΣΑΗ (ha) GR Όρη Γιδοβούνι, Φιονοβούνι, Γαϊδοροβούνι, 28821,73 Κοράκια, Καλογεροβούνι, Κουλοχέρα & Περιοχή Μονεμβασιάς GR Περιοχή Νεάπολης και Νήσος Ελαφόνησος 5492,66 GR Εκβολές Ευρώτα 5445,61 GR Λαγκάδα Σρυπής 1588,49 GR Όρος Πάρνωνα (και περιοχή Μαλέβης) 55767,54 GR Όρος Σαΰγετος 53367,46 GR Τγρότοποι εκβολών Ευρώτα 2172,76 GR Όρη Ανατολικής Λακωνίας 37566,61 GR Όρος Σαΰγετος - Λαγκάδα Σρυπής 48785,87 Από τη βάση δεδομένων για την Ελληνική Υύση του Ε.Μ.Π. Υιλότης, παραθέτουμε την περιγραφή της περιοχής GR του Δικτύου Natura 2000 (Όρος Σαΰγετος): Ο Κεντρικός Ταΰγετος εκτείνεται σε μήκος 50 χιλιομέτρων. Αποτελεί το όριο μεταξύ των νομών Μεσσηνίας και Λακωνίας στους οποίους ανήκουν οι δυτικές και οι ανατολικές πλαγιές του αντίστοιχα. Εκεί βρίσκεται η υψηλότερη κορυφή του συγκροτήματος και υψηλότερη της Πελοποννήσου, ο Προφήτης Ηλίας (2404μ). Εκτεταμένα δάση ελάτων και μαυρόπευκων καλύπτουν την ορεινή ζώνη του Κεντρικού 21

22 Ταϋγέτου, ενώ μεγάλες εκτάσεις καλύπτουν και τα αλπικά λιβάδια στα μεγάλα υψόμετρα, στα οποία την άνοιξη ανθίζει μεγάλη ποικιλία αγριολούλουδων. Τα μεγάλα θηλαστικά έχουν εξαφανιστεί από την Πελοπόννησο. Έτσι στον Κεντρικό Ταΰγετο τα μεγαλύτερα θηλαστικά είναι η αλεπού και το τσακάλι. Υπάρχει πλούσια ορνιθοπανίδα, που περιλαμβάνει αρκετά σπάνια αρπακτικά, ενώ αφθονούν τα ερπετά και τα αμφίβια. Είναι ο ορεινός όγκος με το μεγαλύτερο υψόμετρο στην Πελοπόννησο. Αποτελεί τμήμα της γεωλογικής ζώνης Γάβροβο Τρίπολης και αποτελείται κυρίως από φυλλίτες και σκουρόχρωμους ασβεστίτες και μαζί με τον Πάρνωνα είναι οι γηραιότεροι σχηματισμοί της Πελοποννήσου. Η προστατευόμενη περιοχή του Ταϋγέτου έχει έκταση 53,625 εκτάρια, βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της οροσειράς και έχει μέσο υψόμετρο 1500 μέτρα. Στην περιοχή απαντώνται περισσότερα από 160 φυτικά είδη, 21 από τα οποία εμφανίζονται αποκλειστικά στην περιοχή. Παράλληλα, εμφανίζονται κάποια είδη που δεν είναι γνωστά στην επιστήμη και, ενώ δεν θεωρούνται προστατευόμενα, επιβάλλεται να διατηρηθούν και να προστατευθούν λόγω του μικρού πληθυσμού τους και της μικρής διασποράς τους σε χώρες της Βαλκανικής και της Ανατολίας. Η πανίδα της περιοχής είναι ενδιαφέρουσα. Έχουν καταγραφεί 36 κύρια είδη, τα περισσότερα εκ των οποίων προστατεύονται από την ελληνική και διεθνή νομοθεσία. Κύριο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η αγριόγατα Felis silvestris, το τσακάλι Canis aureus ο λαγός Lepus europaeus, ο μυωξός Glis glis pindicus και η σαύρα Ophiomorus punctatissimu. Εμφανίζονται σε περιορισμένους πληθυσμούς και με μεγάλη διασπορά. Η περιοχή είναι σημαντική και για τα πουλιά. Ξεχωρίζουν τα αετόμορφα αρπακτικά, που φωλιάζουν στο βουνό, όπως ο φιδαετός (circaetus gallicus) και ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ενώ σημαντική είναι και η παρουσία του πετρίτη (falco peregrinus), που θεωρείται ένα από τα σπανιότερα γερακόμορφα αρπακτικά της Ευρώπης. Οι κύριες πιέσεις που δέχεται η περιοχή είναι η υπερβόσκηση και οι συχνοί εμπρησμοί που συμβαίνουν στην περιοχή. Επιπρόσθετα η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων και θήρας επιδεινώνει την κατάσταση. 22

23 Η ευαισθησία και η σημασία της περιοχής που μελετάμε φαίνεται από των πλήθος των τόπων μεγάλης αξίας που διαθέτει: Σοπία Ιδιαίτερου Υυσικού κάλλους: σ αυτά εντάσσονται πέντε παραδοσιακοί οικισμοί με ειδική κρατική προστασία, λόγω των κτισμάτων, της ένταξης στο φυσικό τοπίο, της ιστορικής αξίας, του λαογραφικού ενδιαφέροντος, της θέας και της σπανιότητας τους. Οι οικισμοί αυτοί είναι η Αρεόπολη, η Βάθεια, το Γύθειο, η Μίνα και η Κίττα Μάνης. 23

24 Βιότοποι Corine και Natura: Ολόκληρη η χερσόνησος της Μάνης (Νότια Μάνη, Όρος αγγιάς και ακρωτήριο Σαίναρο) αξιολογείται σαν βιότοπος μεγάλης σημασίας. Αναλυτικότερα επισημαίνεται ότι: η χερσόνησος από γεωλογική άποψη ανήκει στη ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως και αποτελείται κυρίως από φυλλίτη και ασβεστόλιθους σκούρων αποχρώσεων της Ιουρασσικής περιόδου καθώς επίσης και Ηωκαινικούς και Ολιγοκαινικούς φλύσχεις. Στο ανάγλυφο της περιοχής κυριαρχεί το όρος Σαγγιάς υψομέτρου 1218 μέτρων, το οποίο στα μεγαλύτερα τμήματα καλύπτεται από δάση κωνοφόρων, αποτελούμενα από Pinus nigra subsp. Pallasiana και Abies cephalonica. Στα χαμηλότερα επίπεδα κυριαρχεί η φρυγανική βλάστηση και τα μακκία, ενώ υπάρχουν επίσης καλλιέργειες, ελαιώνες, λόχμες από σχίνα ανάμεικτα με ασβεστολιθικούς λόφους και βραχώδεις ακτές, που διαμορφώνουν ένα πλούσιο μωσαϊκό. Οι γυμνές πλαγιές των ορέων, το βραχώδες έδαφος, οι πέτρινες μάντρες που καθορίζουν σαφώς τα όρια των ελαιώνων και τα τυπικά πέτρινα σπίτια πύργοι, σχηματίζουν το μοναδικό τοπίο της χερσονήσου της Μάνης. Εκτός από το μοναδικό τοπίο, η περιοχή παρουσιάζει μια μεγάλη ποικιλία οικολογικών θώκων κυρίως για τα μεταναστευτικά πτηνά, καθώς και για τα πουλιά που φωλιάζουν στην περιοχή, αφού κατατάσσεται στις ημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. Αποτελεί μια πολύ σημαντική περιοχή για τα σπάνια και απειλούμενα αρπακτικά πουλιά (Aquila heliacal, Hieraaetus fasciatus, Falco peregrines, B. buteo, Circaetus gallicus, Falco tinnunculus κα), αλλά και για πολύ σπάνια ενδημικά φυτά taxa, όπως τα Helichrysum taenari, Stachys canescens κα). Όσον αφορά στην υπόλοιπη πανίδα των σπονδυλωτών, η φώκια M. Monachus και δύο είδη ερπετών που έχουν καταγραφεί είναι προστατευόμενα είδη. Επιπλέον άλλα 20 σημαντικά είδη υπάρχουν στην περιοχή, ανάμεσα τους ο χαμαιλέοντας Chamaeleo chamaeleon 1 και το τσακάλι Canis aureus ανήκουν στις κατηγορίες «Κινδυνεύοντα» και «Σρωτά» αντίστοιχα. Εκτός από αυτά, η σαύρες Anguis cephallonicus και Podarcis peloponnesiaca και η 1 Ο χαμαιλζοντασ είναι πολφ ςπάνιο ηώο ςτθν Ελλάδα και ςε ολόκλθρθ τθν Ευρώπθ. Η εξάπλωςι του ςτθν Πελοπόννθςο περιορίηεται ςε δφο μόνο τοποκεςίεσ (χερςόνθςοσ Μάνθσ και βόρεια προάςτια τθσ Πφλου). Η καταγραφι του είδουσ ςτθ Μάνθ είναι πολφ παλιά και δεν ζχει ζκτοτε επιβεβαιωκεί. Όμωσ, το γεγονόσ αυτό δε ςθμαίνει κατ ανάγκθ τθν εξαφάνιςθ του είδουσ από τθν περιοχι, επειδι το ηώο αυτό ςχθματίηει ςυνικωσ αραιοφσ, απομονωμζνουσ πλθκυςμοφσ και είναι μάλλον δυςδιάκριτο ςτον οικότοπό του, γι αυτό κεωρείται ακόμθ ζγκυρο πανιδικό ςτοιχείο τθσ περιοχισ. 24

25 αλεπού Vulpes v.hellenica είναι ενδημικά είδη της Πελοποννήσου και προστατεύονται από τη συνθήκη της Βέρνης. Σέλος, σαν βιότοπος άλλης κατηγορίας αναφέρεται και ο Πύργος Δυρού, με σπάνια ασπόνδυλα ενδημικά είδη (Eupholidoptera kinzelbachi), που όμως βρίσκεται σε κατάσταση που χαρακτηρίζεται υποβαθμισμένη. Πέρα από την αξία του σαν βιότοπος βέβαια, ο Πύργος Δυρού είναι ιδιαίτερης σημασίας λόγω του ομώνυμου σπηλαίου που διαθέτει, το οποίο θεωρείται από τους σπηλαιολόγους το ωραιότερο λιμναίο σπήλαιο του κόσμου, με πολύχρωμο και σύνθετο διάκοσμο και χερσαίους και λιμναίους διάδρομους που το συνολικό μήκος τους ξεπερνά τα 6 χιλιόμετρα, μόνο στο κομμάτι που είναι επισκέψιμο (Βλυχάδα). Σο σπήλαιο αυτό αποτελείται από σταλακτίτες και σταλαγμίτες και παλαιότερα ήταν χερσαίο, όμως με την πάροδο των αιώνων η στάθμη του νερού ανέβηκε από τη θάλασσα και έτσι οι σχηματισμοί των σταλακτιτών μοιάζουν με λευκές κολώνες που βγαίνουν μέσα από το νερό. Σο σπήλαιο αυτό αξιοποιείται τουριστικά από το 1958, με υπόγειες διαδρομές με βάρκες. Ακριβώς δίπλα βρίσκεται το δεύτερο σπήλαιο, η Αλεπότρυπα, που ανακαλύφθηκε το Προχωράει γύρω στα 500 μέτρα σε διαφορετικά επίπεδα και σε αίθουσες με σταλαγμίτες και σταλακτίτες και με διαδρόμους από το ένα πλάτωμα στο άλλο. Η έκτασή της είναι τ. μ., ενώ η κεντρική σπηλιά καταλήγει σε μια λίμνη βάθους 6 μ. Οι χώροι χρησίμευαν ως κατοικίες στην νεότερη περίοδο της Νεολιθικής εποχής όπως φαίνεται και από τα ευρήματα. Βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί και κρανία αλλά και σκελετοί ζώων χωρίς να είναι θαμμένα. Εικάζεται ότι ξαφνικός μεγάλος σεισμός έριξε τα βράχια από την κορυφή ώστε όσοι βρισκόντουσαν μέσα να εγκλωβιστούν και να πεθάνουν χωρίς βοήθεια. Σο στόμιο του σπηλαίου είχε παραμείνει κλειστό για πάνω από 45 αιώνες. Μεταξύ των ευρημάτων είναι εργαλεία, μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία και όστρακα νεολιθικά καθώς και λίθινος πέλεκυς. Η επίσκεψή της δεν έχει επιτραπεί στο κοινό ακόμη. Ένα τρίτο και τελευταίο σπήλαιο κοντά στον Πύργο Δυρού, που δεν είναι επίσης επισκέψιμο, είναι το πήλαιο Κοραλλιών, με σταλακτίτες σε απόχρωση ώχρας που δίνουν την εντύπωση τεράστιων κοραλλιών. 25

26 2.7.4.Παραδοσιακοί οικισμοί Η Ελλάδα διαθέτει πάνω από 830 κηρυγμένους παραδοσιακούς οικισμούς από το ΤΠΕΦΨΔΕ. Ο νομός Λακωνίας είναι ο δεύτερος κατά σειρά νομός με τους περισσότερους παραδοσιακούς οικισμούς, αριθμώντας 96 από τους 163 του συνόλου της Πελοποννήσου, ακολουθώντας το νομό Κυκλάδων με 164 παραδοσιακούς οικισμούς. Από τους 96 του νομού Λακωνίας, οι 93 βρίσκονται στη Λακωνική Μάνη. Παρακάτω φαίνεται πώς κατανέμονται οι παραδοσιακοί οικισμοί της Λακωνίας στους δήμους της Μάνης. Παραδοσιακοί οικισμοί Δήμος Οιτύλου 64 Δήμος Ανατολικής Μάνης 23 Δήμος Γυθείου ημαντικότεροι ιστορικοί τόποι, αρχαιολογικά μνημεία και πολιτιστικά στοιχεία Ολόκληρη η περιοχή της Μάνης έχει ιδιαίτερο τοπίο και αρχιτεκτονική, πολλούς πύργους, παραδοσιακές οικίες και εκκλησίες. Σο 2003 στο Περιφερειακό Πλαίσιο Φωροταξικού χεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Πελοποννήσου η χερσόνησος της Μάνης ορίστηκε ως το μοναδικό Πολιτιστικό ύνολο Διεθνούς Εμβέλειας στην Πελοπόννησο. τα χωριά της Μάνης υπάρχουν συνολικά 800 πύργοι και 6 κάστρα. Από τα κάστρα ξεχωρίζουν αυτά του Πασαβά και της Κελεφάς, ενώ πολλές εκκλησίες παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η 26

27 περιοχή του Δυρού, συγκεντρώνοντας τρία αξιόλογα προϊστορικά σπήλαια: την Αλεπότρυπα, τη Βλυχάδα και το Καταφύγι. Επίσης το Σαίναρο είναι μια περιοχή με ιδιαίτερη αξία, καθώς αποτελούσε για αιώνες το θρησκευτικό κέντρο των Λακώνων. Εκεί υπήρχε σύμφωνα με τον Παυσανία ο ναός του Ποσειδώνα, ο οποίος αποτελούσε το κέντρο του «Κοινού των Ελευθερολακώνων», και τον οποίο επιβεβαιώνουν κομμάτια του που χρησιμοποιήθηκαν για να οικοδομηθεί το εκκλησάκι του Ασώματου που βρίσκεται στο σημείο. Τπάρχει η άποψη ότι στο Σαίναρο υπήρχε Μαντείο, ενώ σύμφωνα με τον Πλούταρχο υπήρχε ονομαστό «Χυχοπομπείο», με τις πύλες του Άδη απ όπου κατέβηκε ο Ηρακλής και ανέβασε τον Κέρβερο στη γη σύμφωνα με τον τελευταίο του άθλο. 2.8.Τποδομές συγκοινωνιών και μεταφορών Η περιοχή μελέτης διαθέτει ένα στοιχειώδες οδικό δίκτυο. Η εθνική οδός ξεκινώντας από τη πάρτη καταλήγει στο Γύθειο. τη συνέχεια φτάνει στην 27

28 Αρεόπολη του Δήμου Οιτύλου και εκεί χωρίζεται σε τρία τμήματα. Σο πρώτο τμήμα ενώνει την Αρεόπολη με το Οίτυλο και συνεχίζει στο Νομό Μεσσηνίας. Σο δεύτερο τμήμα κατευθύνεται προς τα νότια του Δήμου Οιτύλου και τον διασχίζει κατά μήκος περνώντας από το δίκτυο των οικισμών του για να καταλήξει στη Βάθεια. Σο τρίτο τμήμα ξεκινώντας πάλι από την Αρεόπολη κατευθύνεται προς τα ανατολικά, διασχίζοντας κατά μήκος το Δήμο Ανατολικής Μάνης, και περνώντας μέσα από τους περισσότερους οικισμούς του, καταλήγει να ενωθεί με το δεύτερο τμήμα στη Βάθεια. ε σχέση με το δευτερεύον οδικό δίκτυο, στο Δήμο Οιτύλου έχει μικρή έκταση και συνδέει κάποιους οικισμούς μεταξύ τους σε μικρή απόσταση από τον άξονα της εθνικής οδού, ενώ στο Δήμο Ανατολικής Μάνης είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Γενικότερα, το μεγάλο υψόμετρο αλλά Εικόνα 5 και η πληθυσμιακή σύσταση των οικισμών είναι στοιχεία απαγορευτικά για τη διάνοιξη δρόμων. Σο μοναδικό λιμάνι στην περιοχή είναι αυτό του Γυθείου, και χαρακτηρίζεται σαν λιμένας μείζονος ενδιαφέροντος. Εξυπηρετεί κυρίως επιβατική και δευτερευόντως εμπορευματική κίνηση εσωτερικού, αποτελώντας ουσιαστικά έναν εναλλακτικό διάδρομο κίνησης τερεάς Ελλάδας Πελοποννήσου Κρήτης. Σέλος, σε ολόκληρη τη Λακωνία, δεν υπάρχει αεροδρόμιο και σιδηροδρομική σύνδεση. 28

29 3.ΑΙΟΛΙΚΑ ΠΑΡΚΑ την περιοχή το τελευταίο διάστημα διαφαίνεται μια ισχυρή τάση συγκέντρωσης αιολικών πάρκων, στην κορυφογραμμή του όρους αγγιάς. Καθώς η πίεση που θα προκύψει είναι εξαιρετικά σημαντική, παρακάτω επιχειρείται μια σύντομη παρουσίαση των επιπτώσεων. 3.1.Γενικά Σα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη της παραγωγής ενέργειας μέσω ΑΠΕ αποτελεί βασική προτεραιότητα της ΕΕ. Ειδικά για την Ελλάδα έχει τεθεί ως στόχος μέχρι το 2020 το ποσοστό συμμετοχής των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας να ανέλθει στο 29%. Η αιολική ενέργεια, παρόλο που με τη σημερινή τεχνολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις ρυπογόνες μορφές παραγωγής, εντούτοις, είναι μια από τις ΑΠΕ που μπορεί να έχει σημαντικό μερίδιο στην ενεργειακή αγορά. Με την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας το 1999, τις επιδοτήσεις για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ και την ολοκλήρωση του νομοθετικού πλαισίου για την ιδιωτική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σαν μια εγγυημένη επένδυση, ανοίχτηκε ένα νέο πεδίο για τους πράσινους επενδυτές. Σο γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη στρατηγικού χωροταξικού σχεδιασμού για τα αιολικά πάρκα, δημιούργησε στην ελληνική ύπαιθρο ένα μετασχηματισμό, ορισμένες φορές βίαιο, όπου οι ανεμογεννήτριες άρχισαν να «φυτρώνουν» καταπατώντας ευαίσθητες εκτάσεις. Η συγκρότηση του Ειδικού Φωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ το 2008 διακήρυττε ότι είχε στόχο να χωροθετήσει σε εθνικό επίπεδο τις εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, επί της ουσίας όμως τελικά αποτέλεσε ένα κανονιστικό πλαίσιο για να αδειοδοτούνται οι εγκαταστάσεις αυτές και μάλλον βρίσκεται υπό αναθεώρηση, την ίδια στιγμή που αιολικά πάρκα συνεχίζουν να αδειοδοτούνται. ημαντικό γεγονός για το μέγεθος των επιπτώσεων που μπορεί να προκληθούν, αποτελεί ότι η αδειοδότηση ενός αιολικού πάρκου από περιβαλλοντική σκοπιά, γίνεται κατόπιν υποβολής ιδιωτικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την επενδύτρια εταιρεία. 3.2.Σα αιολικά πάρκα στην περιοχή μελέτης Η περιοχή μελέτης μας διαθέτει μια ζώνη υψηλού αιολικού και έχει προσελκύσει ιδιαίτερα μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον για χωροθέτηση αιολικών 29

30 πάρκων. Σο βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι ότι οι επενδύσεις που προγραμματίζονται είναι αρκετά μεγάλης ισχύος και συγκεντρώνονται αποκλειστικά στο όρος αγγιάς, όπου βρίσκεται και το μεγαλύτερο αιολικό δυναμικό. Εικόνα 6:Αδειοδοτθμζνεσ αιτιςεισ για αιολικά πάρκα και αιτιςεισ ςε εκκρεμότθτα. Ιςχφσ των εγκαταςτάςεων, αιολικό δυναμικό και υψόμετρο τθσ περιοχισ Ας δούμε όμως λίγο αναλυτικότερα τις παραμέτρους Αιολικό δυναμικό Από το χάρτη του αιολικού δυναμικού για την περιοχή μελέτης, παρατηρούμε πως το εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό άνω των 6 m/sec εντοπίζεται στην κορυφογραμμή του όρους αγγιάς, κατά μήκος του Σαϋγέτου. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η περιοχή αυτή έχει μεγάλη ζήτηση για την κατασκευή αιολικών σταθμών. 30

31 Εικόνα 7:Αιολικό δυναμικό, Πθγι: ΚΑΠΕ Εικόνα 8: περιοχζσ με μζςθ ταχφτθτα ανζμου>6 mm/sec ύστημα παραγωγής και διανομής ενέργειας τον επόμενο χάρτη αποτυπώνεται το σύστημα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στη Λακωνία. Μέχρι στιγμής υπάρχει μία μόνο γραμμή υψηλής τάσης απλού κυκλώματος, η οποία ξεκινά από τη Μεγαλόπολη και περνώντας από τη πάρτη καταλήγει στους Μολάους. Ολόκληρη η περιοχή της Μάνης δε διαθέτει γραμμές υψηλής τάσης και υποσταθμούς. Σο γεγονός αυτό συνεπάγεται προβλήματα πτώσεων τάσης στην περιοχή, κυρίως την τουριστική περίοδο που η ζήτηση αυξάνεται. Πάντως, η περιοχή παραμένει ακόμη εκτός προγραμματισμού της ΔΕΜΗΕ για επέκταση του δικτύου, κάτι που έρχεται βέβαια σε σύγκρουση με το αυξημένο επενδυτικό ενδιαφέρον για εγκατάσταση αιολικών σταθμών αλλά και με το γεγονός ότι η ΡΑΕ έχει ήδη εκδώσει άδειες παραγωγής για μεγάλο αριθμό και μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις. 31

32 Εικόνα 7: φςτθμα παραγωγισ και διανομισ θλεκτρικοφ ρεφματοσ ςτο Νομό Λακωνίασ Έτσι, αυτή τη στιγμή στους Δήμους που μας ενδιαφέρουν δεν υπάρχει εγκατεστημένο αιολικό πάρκο, ούτε με προσφορά σύνδεσης στο Εθνικό Διασυνδεδεμένο ύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής ενέργειας. Ψστόσο 5 εταιρίες εκμετάλλευσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας έχουν υποβάλλει αίτημα για Προσφορά ύνδεσης στο Εθνικό Διασυνδεδεμένο ύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. 32

33 ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΙΦΤ (MW) ΣΟΠΟΘΕΙΑ ΑΙΟΛΙΚΗ ΟΛΤΜΠΟΤ ΕΤΒΟΙΑ Α.Ε. ΑΙΟΛΙΚΗ ΟΛΤΜΠΟΤ ΕΤΒΟΙΑ Α.Ε. ΑΙΟΛΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΠΕΛΑΓΙΑ Α.Ε. ΑΙΟΛΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΔΡΤΜΟΝΑΚΙΑ Α.Ε. ΑΝΕΜΟ ΜΑΝΗ Α.Ε. 20,000 Μεγάλο Κοτρώνι - Δήμων Οιτύλου και Γυθείου 16,000 Πόρι - τούρα - Δήμου Ανατολικής Μάνης 34,000 Πελαγία - Δήμου Οιτύλου 34,000 Δρυμονάκια - Δήμου Ανατολικής Μάνης 34,000 Προφήτης Ηλίας - Μακρυλάκκωμα Σρυπητή - Δήμων Οιτύλου και Ανατολικής Μάνης Τφιστάμενες άδειες παραγωγής ηλεκτρικής από αιολική ενέργεια Σο Ειδικό Φωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ ορίζει τη μέγιστη κάλυψη από ανεμογεννήτριες ανά ΟΣΑ. ύμφωνα με τη ΡΑΕ, η μέγιστη επιτρεπόμενη πυκνότητα αιολικών εγκαταστάσεων είναι μία (1) τυπική ανεμογεννήτρια 2 για κάθε 1000 στρέμματα του συνόλου της επιφάνειας του ΟΣΑ, που σημαίνει για το Δήμο Ανατολικής Μάνης 72,56 τυπικές Α/Γ (145,12 MW) και για το Δήμο Οιτύλου 144,54 τυπικές Α/Γ (289,08 MW), σαν σύνολο δηλαδή 217,10 τυπικές Α/Γ (434,20 MW). Αυτή τη στιγμή έχουν άδεια παραγωγής αιολικά πάρκα ισχύος 200 MW και άλλα 64 MW βρίσκονται σε αξιολόγηση. Αυτό σημαίνει δηλαδή πως περίπου οι μισές από τις επιτρεπτές ανεμογεννήτριες έχουν εγκατασταθεί. Ας δούμε όμως πως διαμορφώνεται αυτή η συγκέντρωση στο χάρτη. την πρώτη εικόνα φαίνονται τα αιολικά πάρκα που διαθέτουν άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και εκκρεμεί η σύνδεσή τους στο ύστημα διανομής, ενώ στη δεύτερη εικόνα αποτυπώνονται τα αιολικά πάρκα που έχουν άδεια και εκείνα που η αξιολόγησή τους είναι σε εξέλιξη. ημειώνεται και πάλι ότι αυτή τη στιγμή καλύπτεται περίπου το μισό από το επιτρεπτό όριο. Όπως γίνεται αντιληπτό, επειδή το αιολικό δυναμικό είναι μεγαλύτερο στην κορυφογραμμή του όρους αγγιάς, και επειδή αυτή αποτελεί το φυσικό όριο των ΟΣΑ, επί της ουσίας καλύπτεται όλη η κορυφογραμμή με περίοπτες ανεμογεννήτριες. 2 Τυπικι ανεμογεννιτρια: Α/Γ με διάμετρο ρότορα D=85 m και ιςχφ 2 MW 33

34 Εικόνα 10:Χωροκζτθςθ αιολικϊν ςτακμϊν α)με άδεια παραγωγισ και β)με άδεια παραγωγισ και με εκκρεμι περιβαλλοντικι αξιολόγθςθ, ΠΗΓΗ: ΡΑΕ Οι επιπτώσεις Πολλές μελέτες έχουν γίνει σχετικά με τις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στην περιοχή του ενδιαφέροντός μας. ύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο του ΕΠΦΑΑ ΑΠΕ, και τους όρους αποκλεισμού το οποίο βάζει, στην περιοχή δεν προκύπτουν αρνητικές επιπτώσεις. Αυτό που τίθεται βέβαια σαν ερώτημα είναι πώς προκύπτουν τα αριθμητικά κριτήρια και πώς μπορεί αυτά να διασφαλίζουν αντικειμενικά τη «φέρουσα ικανότητα» του τόπου. Έτσι, καμία από τις άδειες δεν βρίσκεται στο εσωτερικό περιοχής του δικτύου Natura, ενώ μία βρίσκεται πολύ κοντά στα όρια της προστατευόμενης περιοχής του Σαϋγέτου, η οποία είναι και Ζώνη Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ύμφωνα με την περιβαλλοντική μελέτη, η τοποθεσία στην οποία καταγράφεται η παραπάνω άδεια δεν βρίσκεται στην κατεύθυνση των μεταναστευτικών διαδρόμων και το μόνο πρόβλημα που μπορεί να καταγράφει είναι η ακουστική όχληση που θα προκληθεί στους πληθυσμούς των ζώων και των πουλιών της προστατευόμενης περιοχής, εξαιτίας της μικρής απόστασης. Επιπλέον, καμιά από τις άδειες δε βρίσκεται μέσα σε δασική έκταση ή αγροτική περιοχή, καθώς βρίσκονται είτε σε φυσικούς βοσκότοπους είτε σε περιοχή με σκληροφυλλική βλάστηση. 34

35 Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την ανάλυση που έγινε στο κεφάλαιο , υπάρχουν και άλλες ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές. Άλλωστε, ολόκληρη η χερσόνησος και ειδικά η ευρύτερη περιοχή του όρους αγγιάς όπως είδαμε αποτελεί βιότοπο που φιλοξενεί μεγάλο αριθμό σπάνιων ειδών πανίδας και έχει χαρακτηριστεί σημαντική για τα πουλιά. Είναι πιθανό λοιπόν να προκληθούν εκτεταμένες οχλήσεις σε πληθυσμούς ζώων και πουλιών. ε σχέση με το οικιστικό δίκτυο, εντός της ζώνης των 2 χιλιομέτρων από τις μελλοντικές θέσεις των αιολικών πάρκων, που καθορίστηκε σαν όριο πέρα από το οποίο οι επιπτώσεις στους οικισμούς ελαχιστοποιούνται, υπάρχουν 15 παραδοσιακοί οικισμοί, από τους οποίους ο ένας (οικισμός Βάχος) έχει πληθυσμό πάνω από 100 κατοίκους. Εικόνα 11:Οικιςμοί που βρίςκονται εντόσ τθσ ηϊνθσ 2 χλμ από αιολικά πάρκα, ΠΗΓΗ: Κωνςταντζλου Οι παραπάνω οικισμοί ενδέχεται να αντιμετωπίσουν προβλήματα από τις μελλοντικές εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων, ενώ πολύ σημαντική κρίνεται η υποβάθμιση του τοπίου, καθώς όλοι είναι παραδοσιακοί. 35

36 Από εκεί και πέρα, για να γίνει εφικτή η εγκατάσταση και η λειτουργία των αιολικών πάρκων στα μεγάλα υψόμετρα του όρους αγγιάς, θα πρέπει να διανοιχτούν νέοι δρόμοι, ιδιαίτερα δύσκολοι και δαπανηροί, εξαιτίας του υψομέτρου. Επίσης, με βάση την υφιστάμενη κατάσταση του δικτύου διανομής ηλεκτρικού ρεύματος, φαίνεται ότι θα προκληθούν προβλήματα από την εγκατάσταση των αιολικών σταθμών, καθώς ήδη το δίκτυο δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών της Μάνης και παρατηρούνται προβλήματα πτώσης τάσης τους καλοκαιρινούς μήνες. Για να λειτουργήσουν αιολικά πάρκα στην περιοχή, θα πρέπει να δημιουργηθεί υποσταθμός και γραμμές μεταφοράς, κάτι που δεν αναμένεται να γίνει άμεσα. 36

37 4.ΕΝΑΡΙΑ ΑΝΑΠΣΤΞΗ 4.1.Σρέχον σενάριο Κατ αρχήν στην περιοχή υπάρχει μια διαφαινόμενη τάση εγκατάλειψης και ερήμωσης, που συνδέεται τόσο με τη γήρανση του πληθυσμού, όσο και με τη φθίνουσα συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα στην παραγωγή. Η εποχικότητα του τουρισμού, αλλά και το επίπεδο εκπαίδευσης το οποίο είναι πολύ χαμηλό, οδηγούν σταδιακά σε μια υποβάθμιση του μανιάτικου τοπίου, στο οποίο έχει αρχίσει να ξεφυτρώνει διάσπαρτη ακανόνιστη δόμηση. ύμφωνα με το υπάρχον σενάριο ανάπτυξης, το οποίο ταυτίζεται με την απουσία στρατηγικού σχεδιασμού, το χαρακτηριστικό τοπίο της Μάνης κινδυνεύει να αλλοιωθεί. Αυτό που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα είναι μια αυξημένη ανοικοδόμηση λουξ ξενοδοχειακών συγκροτημάτων και μια αυξανόμενη ακαλαίσθητη δόμηση από καινούρια κτήρια, αντικείμενα του real estate που ανθεί στην παραθεριστική κατοικία, που αντιλαμβάνονται τη χαρακτηριστική φυσιογνωμία του τόπου σαν οτιδήποτε επενδύεται με τη γκρι πέτρα, ξεχνώντας πως κύριο μορφολογικό στοιχείο αποτελεί η λιτότητα και η ένταξη στο λακωνικό τοπίο. Με τη δημιουργία των αιολικών πάρκων επιπλέον, το τοπίο αναμένεται να επιβαρυνθεί σημαντικά. Οι εγκαταστάσεις που προγραμματίζονται είναι μεγάλης κλίμακας και σε αρκετά μεγάλο υψόμετρο, οπότε θα κυριαρχήσουν στο τοπίο. Επίσης, επειδή τα αιολικά πάρκα που θα εγκατασταθούν είναι μεγάλης ισχύος, οι ανεμογεννήτριες θα έχουν μεγάλο μέγεθος, κάτι που έρχεται σε απόλυτη αντιπαράθεση με την κλίμακα των οικισμών, οι οποίοι εντάσσονται απόλυτα στο άγονο τοπίο. Αποτέλεσμα θα είναι οι ανεμογεννήτριες να υποβαθμίσουν σημαντικά την ποιότητα του τοπίου. Σο γεγονός αυτό ενδέχεται να βλάψει και τον τουρισμό, κάτι το οποίο θα μειώσει τα έσοδα των δήμων και θα αυξήσει την ανεργία στην περιοχή. Άλλωστε, τα αιολικά πάρκα δεν δημιουργούν από μόνα τους θέσεις εργασίας. Πέρα από το τοπίο σαν τουριστικό προϊόν, είναι ορατός ο κίνδυνος να χαθεί κάτι πιο ουσιαστικό: αυτό είναι η μοναδικότητα της συγκεκριμένης ενότητας σαν στοιχείο που δεν απαντάται αλλού, αλλά και η ιστορία του τόπου που διαβάζεται μέσα από τις μορφές και τη δομή. 37

38 4.2.Εναλλακτικό σενάριο τη Μάνη υπάρχουν μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης στον πρωτογενή τομέα. το πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Παραγωγής, υπάρχει η τάση να διακοπούν οι επιδοτήσεις, οπότε απαιτείται η στροφή σε νέες μορφές παραγωγής και νέα προϊόντα. Σα βιολογικά προϊόντα είναι μια λύση σε αυτή την κατεύθυνση, καθώς ήδη υπάρχουν υψηλής ποιότητας προϊόντα, κυρίως λάδι, ελιές, μέλι, τσάι και μυρωδικά, αλλά και κτηνοτροφικά. Επίσης, θα μπορούσαν να παραχθούν προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης, σαν προϊόντα που παράγοντα και επεξεργάζονται στη Μάνη. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα ενίσχυε την παραγωγή και στον δευτερογενή τομέα και θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας. Άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες, που θα συμβάδιζαν με τις έννοιες της αειφορίας θα ήταν η κτηνοτροφία μη σταβλισμένου κυρίως τύπου. τον τριτογενή τομέα υπάρχει δυνατότητα ανάπτυξης ενός ολοκληρωμένου τουριστικού μοντέλου, το οποίο θα περιλαμβάνει συνδυασμό της θάλασσας, οικοτουρισμό και περιηγητικό τουρισμό στα μονοπάτια που ήδη υπάρχουν και έχουν σήμανση, προσέγγιση του τοπίου και των ειδών που φιλοξενεί, περιήγηση στην ιστορία και τη λαογραφία μέσα από τις οικιστικές μορφές, αλλά και δοκιμή ή παρασκευή τοπικών εδεσμάτων και προϊόντων. ε αυτή τη λογική και η φιλοξενία των τουριστών θα μπορούσε να γίνεται μέσα σε ένα δίκτυο αναπαλαιωμένων σπιτιών, που υπάρχουν άφθονα, στοιχείο που θα έδινε μια νέα δυναμική στην περιοχή. Κάτι τέτοιο θα συνέβαλε ασφαλώς και στην προστασία του τοπίου και στην ανάδειξη του σαν σύνολο. ε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσε η προστασία του περιβάλλοντος να αναδειχτεί σε κύριο μοχλό τουριστικής ανάπτυξης. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια στροφή στον τουρισμό, από την ποσότητα στην ποιότητα. Η ιδέα του οικοτουρισμού θεωρείται κατάλληλη για την περιοχή, αφού συμβάλει στην προστασία των πολύτιμων οικοσυστημάτων, φυσικών ή τεχνητών, και αποτελεί μια πηγή εσόδων σαν αντιστάθμισμα της απώλειας εισοδήματος από τον περιορισμό των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων ή του τοπίου. ε σχέση με τον τομέα της ενέργειας, πιστεύουμε όπως έχει γίνει κατανοητό ότι τα αιολικά πάρκα είναι στοιχεία εκτός κλίμακας της περιοχής και τόσο έντονα που θα επιβληθούν και θα υποβαθμίσουν το τοπίο. Για το λόγο αυτό, προτείνουμε την απαγόρευση της εγκατάστασής τους στη χερσόνησο, και 38

39 τη διερεύνηση άλλων, ηπιότερων μορφών παραγωγής ενέργειας που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ενεργειακή αυτονομία. 5.SWOT ΑΝΑΛΤΗ Σο ακρωνύμιο SWOT προέρχεται από τις αγγλικές λέξεις Strengths (Δυνάμεις), Weaknesses (Αδυναμίες), Opportunities (Ευκαιρίες), Threats (Απειλές). Η ανάλυση SWOT αποτελεί τρόπο ανάλυσης και οργάνωσης αναπτυξιακών δράσεων και παρεμβάσεων. Βασικός στόχος είναι η ολοκληρωμένη διερεύνηση των εσωτερικών πλεονεκτημάτων ή αδυναμιών μιας περιοχής σε συνδυασμό με την ολοκληρωμένη διερεύνηση των εξωτερικών ευκαιριών και των απειλών που οφείλονται στις συνθήκες αγοράς και του ανταγωνισμού, στο είδος και την κατεύθυνση των κρατικών πολιτικών (Baser 2001). Οι βασικές διαστάσεις της ανάλυσης SWOT παρουσιάζονται στον Πίνακα. 39

40 ΙΦΤΡΑ ΗΜΕΙΑ Εξαιρετική γεωγραφική θέση, επιβλητικό τοπίο από το βουνό και το άγριο τοπίο που αγγίζει τη θάλασσα. Εκτεταμένο παραλιακό μέτωπο. Ιστορικός τόπος με μοναδικό χαρακτήρα και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς αναγνωρίσιμο σε ευρεία κλίμακα. Προστασία ανθρωπογενούς περιβάλλοντος με την κήρυξη των παραδοσιακών οικισμών και τους ειδικούς όρους δόμησης που ισχύουν. Υυσικό περιβάλλον χωρίς ιδιαίτερες επιβαρύνσεις. Καλλιέργεια υψηλής ποιότητας τοπικών προϊόντων: μέλι, μυρωδικά, λάδι και κτηνοτροφικά. Δίκτυο σηματοδοτημένων πεζοπορικών διαδρομών. ΑΔΤΝΑΜΙΕ Εγκατάλειψη από την κεντρική διοίκηση. Απουσία στοιχειώδους Περιφερειακού χεδιασμού. Σοπίο: ανάγκη κήρυξης της Μάνης σαν «Προστατευόμενο Πολιτιστικό Σοπίο» ή «ανοιχτό μουσείο». Έλλειψη πόρων οδηγούν τον παλαιό κτισμένο κτηριακό όγκο και τις υποδομές σε ερειπιώδη κατάσταση. Εποχικότητα: έντονη αντίθεση χειμώνα-καλοκαίρι. Ανθρώπινο δυναμικό: δεν υπάρχουν συνθήκες συγκράτησης του πληθυσμού. Φαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού. Τψηλός δείκτης γήρανσης. Τψηλό επίπεδο ανεργίας. Ανυπαρξία ουσιαστικού σχεδίου ανάπτυξης για τα επιτακτικά θέματα τόσο της καθημερινότητας όσο και της προοπτικής της Μάνης. Ελλιπής σύνδεση και επικοινωνία με το πλησιέστερο αστικό συγκρότημα. Μη ευνοϊκές μεταφορές και μετακινήσεις. Μικρή διάθεση προϊόντων με ονομασία προέλευσης και βιολογικών. Υθίνουσα απασχόληση στον πρωτογενή τομέα 40

41 ΕΤΚΑΙΡΙΕ Σοποθεσία, Σοπίο, Ιστορία, Περιβάλλον: οι συνθήκες παρουσιάζονται ιδανικές για τη συγκρότηση σχεδίων εξέλιξης που να αποτελέσουν ιδανικό πρότυπο εναλλακτικής ανάπτυξης και επιστροφής στα χωριά, ειδικά στη συγκυρία της κρίσης. Σάση αύξησης του πληθυσμού, με αφορμή την οικονομική κρίση. Αύξηση περιηγητικού και πεζοπορικού τουρισμού πήλαια Πύργου Δυρού, Σαίναρο και λοιπά πολιτιστικά μνημεία: αξιοποίηση με όρους βιωσιμότητας Δυνατότητα ενίσχυσης της Μάνης σαν ολοκληρωμένη τουριστική πρόταση. ΑΠΕΙΛΕ Παρακμή και εξάρτηση λόγω έλλειψης κρατική χρηματοδότησης. Ερήμωση λόγω αναπτυξιακής κατεύθυνσης, την ίδια στιγμή που υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες από ένα εναλλακτικό μοντέλο. Απουσία χωροταξικού σχεδιασμού απειλεί τη φυσιογνωμία του τόπου, λόγω ανεξέλεγκτης δόμησης (σε περιορισμένο βαθμό) και δόμησης πολυτελών ξενοδοχείων μεγάλου μεγέθους, σε αντίθεση με την κλίμακα της περιοχής. Εποχική πίεση σε τουριστικό και παραθεριστικό επίπεδο. Αιολικά πάρκα: μονοκαλλιέργεια ανεμογεννητριών, υποβάθμιση τοπίου, όχληση προστατευόμενων ειδών της πανίδας από τη διάνοιξη ορεινών δρόμων. Σουριστική δραστηριότητα που δεν σέβεται το χαρακτήρα της περιοχής. 41

42 6.ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ Σις τελευταίες δεκαετίες ο κληροδοτημένος, μεγάλης έκτασης, σπάνιος και σημαντικός ιστορικός πλούτος της χερσονήσου θέτει σοβαρά προβλήματα προστασίας, ανάδειξης και ανάπτυξης. Οι πιέσεις από τον τουρισμό, τις παραθεριστικές κατοικίες και τα αιολικά έργα είναι πλέον ισχυρές. Είναι σκόπιμο να προωθηθεί ο χαρακτηρισμός της Μάνης, μαζί με άλλες περιοχές του Ευρωπαϊκού χώρου, ως Προστατευόμενο Πολιτιστικό Σοπίο ή Ανοικτό Μουσείο στα πλαίσια μιας διεθνικής-διαπεριφερειακής δικτύωσης και συνεργασίας. Κρίνεται πλέον επιτακτική η ανάγκη να υπάρχει μια οργάνωση των δραστηριοτήτων και ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα με όρους αειφορίας, το οποίο θα δώσει τη δυνατότητα να ενισχυθεί ο τόπος, ειδικά στη σημερινή συγκυρία που όλο και περισσότεροι νέοι επιστρέφουν στην επαρχία, αλλά ταυτόχρονα να διαφυλαχθεί και ο χαρακτήρας του. Σότε μόνο θα μπορούμε να μιλάμε για βιώσιμη ή αειφόρο ανάπτυξη. 42

43 7.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ wwf hellas Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Υύση του ΕΜΠ ΔΕΗ Α.Ε. ΔΕΜΗΕ Α.Ε. Εθνική τατιστική Τπηρεσίας Ελλάδος Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας Ελληνικό Κέντρο Βιότοπων- Τγρότοπων Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας ΤΠΕΦΨΔΕ ΤΠΕΦΨΔΕ, ΕΕ: Ε.Π. "Περιβάλλον αειφόρος ανάπτυξη ", Αθήνα: επτέμβρης 2007 ΤΠΕΦΨΔΕ: τρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του ΕΠΦΑΑ-ΑΠΕ, Enviroplan μελετητική, Υεβρουάριος 2007 ΤΠΕΦΨΔΕ, ΕΕ: Ε.Π. "Περιβάλλον αειφόρος ανάπτυξη ", Αθήνα: επτέμβρης 2007 ΤΠΕΦΨΔΕ, ΕΕ: Π.Ε.Π. Δυτικής Ελλάδας- Πελοποννήσου- Ιόνιων Νήσων, Αθήνα: Ιούνιος 2007 Κωνσταντέλου, Π., Διπλωματική εργασία χολής αγρονόμων τοπογράφων ΕΜΠ με τίτλο «Φωροθέτηση Αιολικών ταθμών στο Νομό Λακωνίας. Προβλήματα- Προοπτικές, Αθήνα: Ιούλιος 2009 Αλεξάκης, Ε. (1980) Τα γένη και η οικογένεια στην παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης, Αθήνα. Βαγιακάκος, Δ. (1968) Μάνη (Μέσα Μάνη): Ο τόπος, οι βυζαντινοί ναοί, οι πύργοι, το μοιρολόγι, Αθήναι. Καλλιγά, Φ. (1974) Η εξέλιξη των οικισμών στη Μάνη, Δουμάνης Ο., Oliver P. (επιμ.) Οικισμοί στην Ελλάδα, Αθήνα, σσ Κάσσης, Κ. (1980) Λαογραφία της Μέσα Μάνης, τόμ. Α : Υλική ζωή, Αθήνα. αΐτας, Γ. (1987) "Μάνη", Υιλιππίδης, Δ. (επιμ.) Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική τόμ. 5: Πελοπόννησος Β' Στερεά Ελλάδα, Αθήνα: Μέλισσα. 43