Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας Τροφίμων έτους 2016 Εργαστηριακοί Έλεγχοι

Transcript

1 Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας Τροφίμων έτους 2016 Εργαστηριακοί Έλεγχοι Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων

2

3 Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας Τροφίμων έτους 2016 Εργαστηριακοί Έλεγχοι ΙΟΥΛΙΟΣ 2017 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ

4 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 2/202

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΧΚ ΔΑΟΚ EAAT ΕΦΕΤ ΙΥΤ ΚΚΙΑ ΚΤΠ KYA ΜΦΙ ΠΔΑ ΠΔΑΜΘ ΠΔΒΑ ΠΔΔΕ ΠΔΗ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΚΜ ΠΔΠ ΠΕ ΠΟΕΣΕ ΠΟΠ ΧΥ Γενικό Χημείο του Κράτους Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων Ινστιτούτο Υγιεινής Τροφίμων Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων Αθηνών Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Κοινή Υπουργική Απόφαση Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή/ές Ενότητα/ες Πολυετές Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο Ελέγχου Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης Χημική Υπηρεσία cfu (colony forming unit) EFSA (European Food Safety Authority) LOD (Limit of Detection) FAO (Food and Agricultural Organization) LOQ (Limit of Quantification) MRLs (Maximum Residue levels) WHO (World Health Organization Αριθμός αποικιών Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων Όριο Ανίχνευσης μεθόδου ανάλυσης Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών Όριο ποσοτικού προσδιορισμού μεθόδου ανάλυσης Ανώτατες περιεκτικότητες (ο όρος χρησιμοποιείται για κατάλοιπα φυτοπροστατευτικών προϊόντων) Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 3/202

6 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 4/202

7 Πίνακας Περιεχομένων Σελ. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 13 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. σε: α. κρέας, κιμά και παρασκευάσματα κρέατος (που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα) και νωπά πουλερικά β. προϊόντα αυγών γ. χύμα παγωτά Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύματα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp και Listeria monocytogenes σε: α. προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες, β. μαλακά τυριά τυρογάλακτος και γ. φρέσκες κομμένες σαλάτες Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Καταμέτρηση Staphylococcus aureus σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια 54 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 5/202

8 προς έλεγχο 4.5 Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων ζωικής προέλευσης. Προσδιορισμός ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιμοποιούνται για παρασκευή σούσι Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 67 7 Επίσημος έλεγχος εμφιαλωμένων νερών και συσκευασμένου πάγου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών & PCBs στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων 91 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 6/202

9 9.6 Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα Εισαγωγή Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα 127 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 7/202

10 14.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρουσία φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε μεταποιημένα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των προσθέτων ουσιών σε διάφορα είδη τροφίμων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος της ποιότητας του μελιού Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας των 169 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 8/202

11 γαλακτοκομικών προϊόντων 20.1 Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος καθαρού βάρους επιπαγωμένων ιχθυηρών Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Έλεγχος επιπέδων ακρυλαμιδίου σε ορισμένα είδη τροφίμων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Καταμέτρηση Campylobacter spp. σε παρασκευάσματα από κρέας πουλερικών Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 199 Παράρτημα 201 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων ελέγχου Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων 201 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 9/202

12 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 10/202

13 Για τη συγγραφή του παρόντος συνεργάστηκαν Ο Προϊστάμενος της Δ/νσης Εργαστηριακών Ελέγχων, Δρ. Κων/νος Μπαρμπέρης Η Προϊσταμένη του Τμήματος Εργαστηριακών Ελέγχων, Δρ. Βασιλική Αβραμοπούλου Οι υπάλληλοι του Τμήματος Εργαστηριακών Ελέγχων: Αυγέρης Μαργαρίτης, ΠΕ Βιολόγων, PhD Γαΐτης Φραγκίσκος Φίλιππος, ΠΕ Βιολόγων, PhD Παλίλης Λεωνίδας, ΠΕ Χημικών, PhD Σταυρόπουλος Παναγιώτης, ΠΕ Γεωπόνων, MSc ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 11/202

14 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 12/202

15 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Συνεργαζόμενοι Φορείς Για την υλοποίηση των Προγραμμάτων Παρακολούθησης Παραγόντων Ασφάλειας/Ποιότητας Τροφίμων - Προγράμματα Δειγματοληψίας & Ανάλυσης έτους 2016, συνεργάστηκαν οι παρακάτω υπηρεσίες ελέγχου. Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Αθήνα, Κηφισίας 124 και Ιατρίδου 2, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στο «Κτίριο Cosmos Offices, 1ος όροφος», Αγ. Γεωργίου 5, Πατριαρχικά Πυλαίας, Πυλαία, Τ.Κ , Τ.Θ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Πάτρα, Καραϊσκάκη 231, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Λάρισα, 3ο χλμ Λάρισας - Θεσσαλονίκης, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στο Ηράκλειο- Κρήτης, Μάχης Κρήτης , Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στα Ιωάννινα, Λεωφόρος 8ης Μεραρχίας & Θ. Σοφούλη, Ισόγειο Β', Κτίριο Δ' (Ριζάρειος Πολιτεία), Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Κομοτηνή, Παρασίου 4, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Μυτιλήνη, Καβέτσου 12, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Τρίπολη, Ελευθερίου Βενιζέλου 34, Τ.Κ Οι έλεγχοι (δειγματοληψία και ανάλυση) πραγματοποιήθηκαν με ευθύνη των Περιφερειακών Διευθύνσεων του ΕΦΕΤ στην ευρύτερη περιοχή αρμοδιότητάς τους και σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες των Καλλικρατικών Περιφερειών, στο πλαίσιο του Ν. 2741/99 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, της ΚΥΑ 088/ (ΦΕΚ 175 Β) και της ΚΥΑ 15523/ (ΦΕΚ 1187 Β). Κατά περίπτωση, αναπτύχθηκαν συνεργασίες με τις κατά τόπους Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής, καθώς και τις Διευθύνσεις Ανάπτυξης και Δημόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας των Περιφερειακών Ενοτήτων, οι οποίες αναφέρονται στα επιμέρους Προγράμματα. Οι εν λόγω συνεργασίες θα πρέπει πλέον να θεωρούνται επιβεβλημένες τόσο από πλευράς αποδοτικότερης διαχείρισης των υφιστάμενων πόρων όσο και από πλευράς αποτελεσματικότητας των ελέγχων. Για το λόγο αυτό πρέπει να συντηρηθούν και να ενισχυθούν με κάθε δυνατό τρόπο. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 13/202

16 Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ , με τις Χημικές του Υπηρεσίες (Χ.Υ.) και συγκεκριμένα: o o o o Α Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Α (Χημικών Κινδύνων Τροφίμων & Ειδικών Αναλύσεων Τροφίμων και προσθέτων Τροφίμων) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ Α Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Β (Χημικών Κινδύνων Τροφίμων & Ειδικών Αναλύσεων) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη, Ν. Βότση & Αβέρωφ 1, Τ.Κ ,. Χημική Υπηρεσία Βόλου που εδρεύει στην οδό Δημητριάδος 172, Τ.Κ στο Βόλο. o Χημική Υπηρεσία Κρήτης που εδρεύει στην οδό Επιμενίδου 19, 71110, Ηράκλειο. o o o o o o Χημική Υπηρεσία Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας & Ιονίου, Τμήμα Χ.Υ. Κέρκυρας που εδρεύει στην οδό Εθν. Αντιστάσεως 1, 49100, Κέρκυρα. Χημική Υπηρεσία Πειραιά, Τμήμα Α -Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, που εδρεύει στον Πειραά, Ακτή Κονδύλη 32 & Αιτωλικού, Τ.Κ , Πειραιάς, Χημική Υπηρεσία Αιγαίου, Τμήμα Χημικών Υπηρεσιών Ρόδου, που εδρεύει στη Ρόδο, Χημική Υπηρεσία Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Α Εργαστηριακών Ελέγχων, που εδρεύει στα Ιωάννινα, Δομπόλη 30, Τ.Κ Χημική Υπηρεσία Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα Χημικών Υπηρεσιών Σερρών, που εδρεύει στις Σέρρες, Χημική Υπηρεσία Μετρολογίας, που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ o Χημική Υπηρεσία Καβάλας, που εδρεύει στην Καβάλα, Πλ. Καραολή, Τ.Κ Το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ), Εργαστήριο Υπολειμμάτων Γεωργικών Φαρμάκων, που εδρεύει στην Κηφισιά, Στεφ. Δέλτα 8., Τ.Κ Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός-ΔΗΜΗΤΡΑ (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ), ΥΠΑΑΤ, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, Θέρμη, ΤΚ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ηρακλείου, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), που εδρεύει στο Ηράκλειο. Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ιωαννίνων, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), που εδρεύει στα Ιωάννινα. Κτηνιατρικό Εργαστήριο Καβάλας, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), που εδρεύει στην Καβάλα. Το Εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» που εδρεύει στην Αγία Παρασκευή Αττικής, οδός Νεαπόλεως 27, Τ.Κ Τα Εργαστήρια Δοκιμών και Ερευνών Τροφίμων του ΕΦΕΤ Αθήνας & Θεσσαλονίκης, που εδρεύουν στη Ν. Φιλαδέλφεια, Αναγεννήσεως 31 και Σερρών και στο 14 ο χλμ Ε.Ο. Θεσσαλονίκης Μουδανιών, αντιστοίχως. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 14/202

17 Το Τμήμα Χημικών Αναλύσεων & Οργανοληπτικών Δοκιμών της Δ/νσης Προστασίας Καταναλωτή, της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου & Προστασίας Καταναλωτή, του Υπουργείου Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας & Τουρισμού (πρώην εργαστήριο ελαιολάδου του Τμήματος Χημικών Εργαστηρίων της Δ/νσης Τεχνικού Ελέγχου της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή) που εδρεύουν στην Αθήνα, Πλατεία Κάνιγγος, Τ.Κ Το Τμήμα Χημικών Αναλύσεων & Οργανοληπτικών Δοκιμών της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου & Προστασίας Καταναλωτή Εργαστήριο Γενετικών Αναλύσεων Ιχθύων (Ε.Γ.Α.Ι.), Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Γενετικής Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ., ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 15/202

18 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 16/202

19 Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων έτους 2016 Εργαστηριακοί Έλεγχοι Στη συνέχεια αναλύονται οι έλεγχοι που αφορούν σε εργαστηριακές δοκιμές οι οποίοι ταξινομούνται σε: Α) Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων Β) Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων Διερευνητικά Πιο συγκεκριμένα κατά το έτος 2016 προγραμματίστηκαν, οργανώθηκαν, συντονίστηκαν και εποπτεύθηκαν από τον ΕΦΕΤ τα παρακάτω Προγράμματα επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας και Ποιότητας Τροφίμων που αφορούν σε δειγματοληψία και ανάλυση: Α. Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων-Εργαστηριακοί Έλεγχοι Ι. Μικροβιολογικά Κριτήρια Ασφάλειας Τροφίμων 1. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. σε: α. κρέας, κιμά και παρασκευάσματα κρέατος (που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα) και νωπά πουλερικά β. προϊόντα αυγών γ. χύμα παγωτά 2. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύματα 3. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. Και Listeria monocytogenes σε: α. προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες, β. μαλακά τυριά τυρογάλακτος και γ. φρέσκες κομμένες σαλάτες 4. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Καταμέτρηση Staphylococcus aureus σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος 5. Επίσημος έλεγχος για τον προσδιορισμό ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 17/202

20 6. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιμοποιούνται για παρασκευή σούσι ΙΙ. Εμφιαλωμένα νερά 7. Επίσημος έλεγχος για τα εμφιαλωμένα νερά και το συσκευασμένο πάγο IΙΙ. Υλικά και Αντικείμενα σε Επαφή με Τρόφιμα 8. Επίσημος έλεγχος για τα υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα ΙV. Χημικοί κίνδυνοι στα τρόφιμα ΙV.α. Έμμονοι οργανικοί ρυπαντές 9. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών & PCBs στα τρόφιμα ΙV.β. Περιβαλλοντικοί και βιομηχανικοί ρυπαντές 10. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα 11. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα 12. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανόλης στα τρόφιμα. ΙV.γ. Αγροτικοί ρυπαντές 13. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών στα τρόφιμα 14. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά και παιδικές τροφές ΙV.δ. Άλλοι Χημικοί Κίνδυνοι 15. Επίσημος έλεγχος παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε μεταποιημένα τρόφιμα 16. Επίσημος έλεγχος για τις πρόσθετες ουσίες σε διάφορα είδη τροφίμων V. Ιοντίζουσα Ακτινοβολία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 18/202

21 17. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία VI. Έλεγχος Παραμέτρων Ποιότητας 18. Επίσημος έλεγχος Ποιότητας Ελαιολάδου 19. Επίσημος έλεγχος Ποιότητας Μελιού 20. Επίσημος έλεγχος Ποιότητας Γαλακτοκομικών Προϊόντων 21. Επίσημος έλεγχος για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών 22. Επίσημος έλεγχος καθαρού βάρους επιπαγωμένων ιχθυηρών Β. Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων - Διερευνητικά 23. Έλεγχος επιπέδων ακρυλαμιδίου σε ορισμένα είδη τροφίμων 24. Καταμέτρηση Campylobacter spp. σε παρασκευάσματα από κρέας πουλερικών Τα Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων συμπεριλαμβανομένων και των Διερευνητικών πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Πολυετούς Ολοκληρωμένου Εθνικού Σχεδίου Ελέγχου (ΠΟΕΣΕ) της ασφάλειας και ποιότητας των τροφίμων (δειγματοληψία και ανάλυση) έτους 2016 όπως εγκρίθηκαν με την Απόφαση του ΔΣ του ΕΦΕΤ με αριθμ. 23/ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 19/202

22 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 20/202

23 Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 21/202

24 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 22/202

25 1. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για Salmonella spp. σε: α. κρέας, κιμά, παρασκευάσματα κρέατος (που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα) και νωπά πουλερικά β. προϊόντα αυγών γ. χύμα παγωτά 1.1 Εισαγωγή Σκοπός Η ευρύτατη διασπορά και παρουσία της Salmonella στο φυσικό περιβάλλον και στην παγκόσμια αλυσίδα τροφίμων, η μαζική παραγωγή τροφίμων προς κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης και η επέκταση του εμπορίου τροφίμων μεταξύ αναπτυγμένων και τριτοκοσμικών χωρών έχουν συμβάλλει στην αναγνώριση της Salmonella ως έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες τροφιμογενούς παθογένειας. Το γένος Salmonella αποτελείται από δυνητικά αναερόβια, gram-αρνητικά, με μορφή βακίλου, βακτήρια, τα οποία ανήκουν στο γένος Enterobacteriaceae (Εντεροβακτήρια). Οι άριστες συνθήκες ανάπτυξης των εν λόγω βακτηρίων είναι: α) θερμοκρασία: 37 ο C, β) ph: 6,5-7,5 και γ) aw (ενεργότητα νερού): >0,93. Σε γενικές γραμμές, τα εν λόγω βακτήρια προσαρμόζονται γρήγορα σε μη ευνοϊκά περιβάλλοντα καθώς μπορούν να αναπτυχθούν σε εύρος θερμοκρασιών 2-54 ο C και εύρος ph 4,0-9,5. Η ψυχροτροφική ιδιότητα της Salmonella και η ικανότητά της να αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς σε θερμοκρασίες ψύξης, προκαλούν ανησυχίες για την αποτελεσματικότητα της χρήσης της ψύξης ως μέτρο ασφάλειας των τροφίμων. Η ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος συσκευασίας τροφίμων σε κενό ή σε τροποποιημένη ατμόσφαιρα, αναστέλλει την ανάπτυξη των αλλοιογόνων μικροοργανισμών και της Salmonella αυξάνοντας ταυτόχρονα την ασφάλεια και το χρόνο ζωής των προϊόντων. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η βαθμιαία απώλεια CO2, ή/και η εισροή O2 στη συσκευασία κατά τη διάρκεια της εμπορίας των συσκευασμένων προϊόντων, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλοίωση του προϊόντος. Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2016, ήταν η ανίχνευση της παρουσίας της Salmonella spp. σε κρέας, κιμά και παρασκευάσματα κρέατος, σε προϊόντα αυγού και σε χύμα παγωτά, με απώτερο στόχο: α) τον έλεγχο της συμμόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005, όσον αφορά στο κρέας και στα παρασκευάσματα κρέατος, στα προϊόντα αυγού και στα παγωτά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 23/202

26 β) τον έμμεσο έλεγχο της αποτελεσματικότητας των συστημάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρμόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και γ) την προστασία της υγείας των καταναλωτών 1.2 Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής (ΔΑΟΚ), της Περιφέρειας Αττικής και συγκεκριμένα των Περιφερειακών Ενότητων Κεντρικού Τομέα, Δυτικού Τομέα, Νοτίου Τομέα, Ανατολικής Αττικής και Πειραιά Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, ΔΑΟΚ Περιφερειακή Ενότητα Εύβοιας Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήριο Δοκιμών & Ερευνών Τροφίμων Αθήνας του ΕΦΕΤ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ηρακλείου, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ιωαννίνων, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) Κτηνιατρικό Εργαστήριο Καβάλας, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 24/202

27 1.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην ανίχνευση του βακτηρίου Salmonella spp., που αποτελεί κριτήριο ασφάλειας όπως καθορίζεται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005, και στον Καν. (ΕΚ) 1086/2011 με στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε ζωικά και μη ζωικά προϊόντα. Ειδικότερα διενεργήθηκαν έλεγχοι για την ανίχνευση Salmonella spp. σε κρέας, κιμά και παρασκευάσματα κρέατος (συμπεριλαμβανομένου κρέατος πουλερικών) που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα, σε προϊόντα αυγών και σε χύμα παγωτά, στην περιοχή αρμοδιότητάς της εκάστοτε Αρχής Ελέγχου Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής προέλευσης Ανίχνευση Salmonella spp. σε κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα (στη λιανική) Προγραμματίστηκαν 50 έλεγχοι (ΠΔΑ: 18, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΔΕ: 4, ΠΔΘ: 5, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 2, ΠΔΑΜΘ: 4, ΠΔΒΑ: 2, ΠΔΠ: 2) και τελικά υλοποιήθηκαν 53 (ΠΔΑ: 18, ΠΔΚΜ: 12, ΠΔΔΕ: 4, ΠΔΘ: 5, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 3, ΠΔΑΜΘ: 4, ΠΔΒΑ: 2, ΠΔΠ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν >100%. Διάγραμμα 1.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp., σε κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα Από τα 53 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 12 ήταν Βόειος κιμάς 1 ήταν Γύρος χοιρινός 6 ήταν Κεμπάπ πολίτικο ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 25/202

28 3 ήταν Κεφτεδάκια ψημένα 2 ήταν Κιμάς ανάμικτος 1 ήταν Λουκάνικο καπνιστό 5 ήταν Μπιφτέκι 1 ήταν Μπιφτέκι γεμιστό τυρί 2 ήταν Μπιφτέκι μοσχαρίσιο 1 ήταν Μπιφτέκι χοιρινό 1 ήταν Σεφταλιά 2 ήταν Σουβλάκι χοιρινό 4 ήταν Σουτζουκάκι 4 ήταν Χαμπουργκερ 2 ήταν Χοιρινή πανσέτα 2 ήταν Χοιρινό σουβλάκι 1 ήταν Χοιρινό σπάλα 2 ήταν Χοιρινός κιμάς 1 ήταν Χωριάτικα λουκάνικα Διάγραμμα 1.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά Ανίχνευση Salmonella spp. σε νωπό κρέας, κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα (στη λιανική) Προγραμματίστηκαν 65 έλεγχοι (ΠΔΑ: 18, ΠΔΚΜ: 15, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 6, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 6, ΠΔΑΜΘ: 5, ΠΔΒΑ: 2, ΔΑΟΚ ΠΕ Εύβοιας: 5) και τελικά υλοποιήθηκαν 58 (ΠΔΑ: 21, ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 26/202

29 ΠΔΚΜ: 6, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 6, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 6, ΠΔΑΜΘ: 5, ΠΔΒΑ: 2, ΔΑΟΚ ΠΕ Εύβοιας: 4), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 89%. Διάγραμμα 1.3: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp., σε κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα Από τα 58 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 1 ήταν Γύρος κοτόπουλο 1 ήταν Κεφτεδάκια κοτόπουλο 1 ήταν Κοτολέττα παναρισμένη 15 ήταν Κοτομπουκιές 2 ήταν Κοτόπουλο φιλέτο 1 ήταν Λουκάνικο κοτόπουλο καπνιστό 1 ήταν μαριναρισμένες φτερούγες κοτόπουλου 6 ήταν Μπιφτέκι κοτόπουλο 1 ήταν Παϊδάκια κοτόπουλο μαριναρισμένο 1 ήταν Ρολό κοτόπουλο 1 ήταν Ρολό κοτόπουλο στήθος 12 ήταν Σνίτσελ κοτόπουλο 11 ήταν Σουβλάκι κοτόπουλο 1 ήταν Σουβλάκι κοτόπουλο με πιπεριά 1 ήταν Στήθος κοτόπουλο γεμιστό 1 ήταν Τηγανία στήθος-μπούτι κοτόπουλο ανάμικτη 1 ήταν Φιλέτο κοτόπουλο καπνιστό ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 27/202

30 Διάγραμμα 1.4: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών Ανίχνευση Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών (στη λιανική) Προγραμματίστηκαν 40 έλεγχοι (ΠΔΑ: 15, ΠΔΚΜ: 8, ΠΔΔΕ: 1, ΠΔΘ: 3, ΠΔΗ: 9, ΠΔΑΜΘ: 3, ΠΔΒΑ: 1, ΔΑΟΚ ΠΕ Εύβοιας: 0) και τελικά υλοποιήθηκαν 38 (ΠΔΑ: 12, ΠΔΚΜ: 5, ΠΔΔΕ: 1, ΠΔΘ: 3, ΠΔΗ: 9, ΠΔΑΜΘ: 5, ΠΔΒΑ: 1, ΔΑΟΚ ΠΕ Ευβοίας: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 95%. Διάγραμμα 1.5: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp., σε νωπό κρέας πουλερικών Από τα 38 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 2 ήταν Κοτόπουλο ολόκληρο 21 ήταν Μπούτι κοτόπουλο 11 ήταν Στήθος κοτόπουλο ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 28/202

31 4 ήταν Φτερούγες κοτόπουλο Διάγραμμα 1.6: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε νωπό κρέας, κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών Προγραμματίστηκαν 6 έλεγχοι (ΠΔΑ: 2, ΠΔΚΜ: 1, ΠΔΘ: 1, ΠΔΗ: 1, ΠΔΑΜΘ: 1) και τελικά υλοποιήθηκαν 5 (ΠΔΑ: 2, ΠΔΚΜ: 0, ΠΔΘ: 1, ΠΔΗ: 1, ΠΔΑΜΘ: 1), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 83%. Διάγραμμα 1.7: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp., σε προϊόντα αυγών Από τα 5 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 1 ήταν Παστα σοκολατίνα 1 ήταν Πάστα λευκή 3 ήταν Ασπράδι αυγού ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 29/202

32 Διάγραμμα 1.8: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών Ανίχνευση Salmonella spp. σε χύμα παγωτά Προγραμματίστηκαν 30 έλεγχοι (ΠΔΑ: 15, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΚ: 5) και τελικά υλοποιήθηκαν 32 (ΠΔΑ: 15, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΚ: 7), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν >100%. Διάγραμμα 1.9: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp., σε χύμα παγωτά Από τα 32 δείγματα που εξετάστηκαν: 7 ήταν Παγωτό σοκολάτα 1 ήταν Παγωτό λευκή σοκολάτα 1 ήταν Παγωτό Nutella 1 ήταν Παγωτό με καραμέλα 2 ήταν Παγωτό κρέμα με μπισκότα 3 ήταν Παγωτό κρέμα 1 ήταν Παγωτό σοκολάτα με brownies 1 ήταν Παγωτό κρέμα με brownies ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 30/202

33 2 ήταν Παγωτό ανάμικτο 1 ήταν Παγωτό στρατσιατέλα 1 ήταν Παγωτό μόκα 5 ήταν Παγωτό βανίλια 1 ήταν Παγωτό βανίλια με φρούτο 1 ήταν Παγωτό cookies 1 ήταν Παγωτό πεπόνι 1 ήταν Παγωτό φράουλα 2 ήταν Παγωτό καϊμάκι Διάγραμμα 1.10: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε χύμα παγωτά. 1.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν, ανάλογα με το εργαστήριο υποδοχής, σύμφωνα με τις μεθόδους: ΕΝ/ISO 6579:2002 οριζόντια μέθοδος για την ανίχνευση της Salmonella spp. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05 για την ανίχνευση Salmonella spp. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 31/202

34 1.6 Αποτελέσματα Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Ανίχνευση Salmonella spp. σε κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα (στη λιανική) Από τα 53 δείγματα που εξετάστηκαν Salmonella spp. ανιχνεύθηκε σε 1 δείγμα (1 υπομονάδα) Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του μικροοργανισμού στο σύνολο των ελέγχων σε κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά: Διάγραμμα 1.11: Ποσοστό ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των εξετασθέντων δειγμάτων στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε κιμά και παρασκευάσματα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά Ανίχνευση Salmonella spp. σε κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν μαγειρεμένα (στη λιανική) Από τα 58 δείγματα που εξετάστηκαν Salmonella spp. ανιχνεύθηκε σε 1 δείγμα (1 υπομονάδα). Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του μικροοργανισμού στο σύνολο των ελέγχων σε κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 32/202

35 Διάγραμμα 1.12: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των εξετασθέντων δειγμάτων στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε κιμά, παρασκευάσματα κρέατος και προϊόντα κρέατος από κρέας πουλερικών Ανίχνευση Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών (στη λιανική) Σε κανένα από τα 38 δείγματα νωπού κρέατος πουλερικών που εξετάστηκαν για την παρουσία Salmonella spp. δεν ανιχνεύθηκε ο μικροοργανισμός. Επομένως, η συμμόρφωση ήταν 100%. Διάγραμμα 1.13: Ποσοστό ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των εξετασθέντων δειγμάτων στα πλαίσια των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών Σε κανένα από τα 5 δείγματα προϊόντων αυγών που εξετάστηκαν για την παρουσία Salmonella spp. δεν ανιχνεύθηκε ο μικροοργανισμός. Επομένως, η συμμόρφωση ήταν 100%. Διάγραμμα 1.14: Ποσοστό ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των εξετασθέντων δειγμάτων στα πλαίσια των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 33/202

36 1.6.3 Ανίχνευση Salmonella spp. σε χύμα παγωτά Σε κανένα από τα 32 δείγματα χύμα παγωτού που εξετάστηκαν για την παρουσία Salmonella spp. δεν ανιχνεύθηκε ο μικροοργανισμός. Επομένως, η συμμόρφωση ήταν 100%. Διάγραμμα 1.15: Ποσοστό ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των εξετασθέντων δειγμάτων στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε χύμα παγωτά. 1.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Για τα προϊόντα ζωικής παραγωγής. Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 149 εξετασθέντα δείγματα το 98,66% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,83 και συνεπώς: >96,83% των κυκλοφορούντων προϊόντων ζωικής παραγωγής εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 745 εξετασθέντα δείγματα το 99,73% είχε απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 0,71 και συνεπώς >99,02% των κυκλοφορούντων προϊόντων ζωικής παραγωγής εκτιμάται ότι έχει απουσία Salmonella spp. Για τα προϊόντα αυγών. Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 5 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές ασφαλείας προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 8,72 και συνεπώς: >91,28% των κυκλοφορούντων προϊόντων αυγών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 25 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχε απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 34/202

37 διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,9 και συνεπώς >96,10% των κυκλοφορούντων προϊόντων αυγών εκτιμάται ότι έχει απουσία Salmonella spp. Για τα χύμα παγωτά. Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 32 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές ασφαλείας προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,45 και συνεπώς: >96,55% των κυκλοφορούντων χύμα παγωτών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 160 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχε απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,54 και συνεπώς >98,46% των κυκλοφορούντων χύμα παγωτών εκτιμάται ότι έχει απουσία Salmonella spp. 1.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. EN/ISO 6579:2002. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection of Salmonella spp. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05. Detection of Salmonella spp. Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιμα, Εκδόσεις Εμβρυο. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux D Aoust, J.Y. and Maurer, J Salmonella species, p Food Microbiology: fundamentals and frontiers. ASM Press. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 35/202

38 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 36/202

39 2. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για παρουσία Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύματα 2.1 Εισαγωγή Σκοπός Η L. monocytogenes είναι ευρέως διαδεδομένη στο περιβάλλον και έχει απομονωθεί από επιφάνειες υδάτων, βλάστηση σε κατάσταση αποσύνθεσης, χώμα και λύματα. Πιθανή πηγή L. monocytogenes στο έδαφος, αποτελούν τα κόπρανα των ζώων. Το γένος Listeria δεν θεωρείται ότι ανήκει σε μια σαφώς οριοθετημένη οικογένεια βακτηρίων, αλλά ταξινομικά ανήκει στην οικογένεια Lactobacillaceae και περιλαμβάνει 6 είδη: L. monocytogenes, L. ivanovii, L. innocua, L. seeligeri, L. welshimeri και L. gray. Από αυτά τα είδη μόνο η Listeria monocytogenes έχει βρεθεί ότι προκαλεί τροφικές δηλητηριάσεις στον άνθρωπο. Η Listeria monocytogenes είναι ένα δυνητικά αναερόβιο και ψυχρόφιλο, gram-θετικό, με μορφή βακίλου, βακτήριο, το οποίο δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις για την ανάπτυξή του και αντέχει και προσαρμόζεται σε δυσμενή περιβάλλοντα (υψηλή θερμοκρασία, ακτινοβολία, αλατότητα). Οι συνθήκες ανάπτυξής της είναι: α) θερμοκρασία: ο C με ιδανική τους o C, β) ph: 4,0-9,5 με ιδανικό το 7,0 και γ) aw (ενεργότητα νερού): 0,90-0,92 ενώ είναι ανθεκτική σε διαλύματα άλατος και έχει αποδειχτεί πως επιβιώνει σε συγκεντρώσεις άλατος ως και 30,5% για 100 ημέρες, στους 4 o C. Η L. monocytogenes, αποτελεί απειλή για τη βιομηχανία τροφίμων λόγω της ικανότητάς της να αναπτύσσεται σε συνθήκες ψύξης και να επιβιώνει σε θερμοκρασίες παστερίωσης (72 ο C για 15sec). Οι θερμοκρασίες ψύξης δεν αναστέλλουν την ανάπτυξη του μικροοργανισμού ο οποίος είναι ικανός να διπλασιάζεται κάθε 1,5 ημέρα, στους 4 o C. Η εφαρμογή της ψυχρής αποθήκευσης ως μέσο αύξησης του χρόνου ζωής των προϊόντων, άνοιξε διάπλατα ένα οικολογικό παράθυρο για την ανάπτυξη της Listeria monocytogenes. Λόγω της ευρύτατης διασποράς της στο περιβάλλον, ο φυσικός τρόπος παρασκευής τροφίμων μπορεί να επιμολύνει τα προϊόντα. Τα συσκευασμένα, με μεγάλο χρόνο ζωής προϊόντα, τα οποία δεν υπόκεινται σε θερμική κατεργασία στην τελική συσκευασία, αντιπροσωπεύουν τις πιο κρίσιμες ομάδες τροφίμων. Επιπλέον, η συσκευασία σε τροποποιημένες ατμόσφαιρες, οι οποίες αναστέλλουν τους φυσικούς ανταγωνιστές της Listeria monocytogenes σε συνδυασμό με τη συντήρηση σε θερμοκρασία ψύξης, διευκολύνουν ακόμη περισσότερο την ανάπτυξη της. Αν και η εφαρμογή κανόνων εξυγίανσης και η αυστηροποίηση της νομοθεσίας έχουν μειώσει σημαντικά τις τροφιμογενείς ασθένειες από Listeria monocytogenes, εντούτοις ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 37/202

40 συνεχίζει να αποτελεί έναν από τους επικίνδυνους παθογόνους μικροοργανισμούς για τον άνθρωπο. Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2016, ήταν η καταμέτρηση της Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύματα. Απώτερος στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν: α) ο έλεγχος της συμμόρφωσης, ως προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005 β) ο έμμεσος έλεγχος της αποτελεσματικότητας των συστημάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρμόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και γ) η προστασία της υγείας των καταναλωτών 2.2 Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής, ΔΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα Νοτίου Τομέα Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήριο Δοκιμών & Ερευνών Τροφίμων Αθήνας του ΕΦΕΤ 2.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην καταμέτρηση Listeria monocytogenes, ως κριτήριο ασφάλειας όπως καθορίζεται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005 με στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε προϊόντα έτοιμα προς κατανάλωση (καπνιστά αλιεύματα). Προγραμματίστηκαν 10 έλεγχοι (ΠΔΑ: 10) και υλοποιήθηκαν και οι 10 (ΠΔΑ: 10), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 100%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 38/202

41 Διάγραμμα 2.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Listeria monocytogenes., σε καπνιστά αλιεύματα Από τα 10 δείγματα που εξετάστηκαν για Listeria monocytogenes, τα: 2 ήταν Σκουμπρί καπνιστό 4 ήταν Ρέγγα καπνιστή 2 ήταν Πέστροφα καπνιστή 1 ήταν Σολωμός καπνιστός 1 ήταν Τσιροσαλάτα καπνιστή Διάγραμμα 2.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύματα 2.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τη μέθοδο: ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004. για την καταμέτρηση Listeria monocytogenes 2.6. Αποτελέσματα Σε κανένα από τα 10 δείγματα που εξετάστηκαν δεν καταμετρήθηκε L. monocytogenes. Η συμμόρφωση ως προς τα όρια της νομοθεσίας, στο σύνολο των ελέγχων ήταν 100%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 39/202

42 Διάγραμμα 2.3: Ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία στο σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύματα 2.7. Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 10 εξετασθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 6,17 και συνεπώς: >93,83% των κυκλοφορούντων καπνιστών αλιευμάτων έτοιμων προς κατανάλωση εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 50 εξετασθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 2,76 και συνεπώς: >97,24% των κυκλοφορούντων καπνιστών αλιευμάτων έτοιμων προς κατανάλωση εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. 2.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ της Επιτροπής της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. EN/ISO :1997/Amd 1:2005. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes - Part 1: Detection method ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004. Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes - Part 2: Enumeration method AFNOR BΙΟ 12/11-03/04. Detection of Listeria monocytogenes. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 40/202

43 Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιμα, Εκδόσεις Εμβρυο. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 41/202

44 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 42/202

45 3. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων ζωικής προέλευσης για παρουσία Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε: α. προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες, β. μαλακά τυριά τυρογάλακτος και γ. φρέσκες κομμένες σαλάτες 3.1 Εισαγωγή Σκοπός Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2016, ήταν η ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε: - προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες με έμφαση στα σαλάμια αέρος - μαλακά τυριά τυρογάλακτος - φρέσκες κομμένες σαλάτες Απώτερος στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν: α) ο έλεγχος της συμμόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005 β) ο έμμεσος έλεγχος της αποτελεσματικότητας των συστημάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρμόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και γ) η προστασία της υγείας των καταναλωτών 3.2 Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 43/202

46 Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήριο Δοκιμών & Ερευνών Τροφίμων Αθήνας του ΕΦΕΤ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ηρακλείου, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, ΥΠΑΑΤ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ιωαννίνων, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, ΥΠΑΑΤ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Καβάλας, Δ/νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, ΥΠΑΑΤ 3.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes, κριτηρίων ασφάλειας που καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005, με στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε προϊόντα (έτοιμα προς κατανάλωση) ευρείας κατανάλωσης όπως προϊόντα με βάση το κρέας σε φέτες, με έμφαση στα σαλάμια αέρος, μαλακά τυριά τυρογάλακτος και φρέσκες κομμένες σαλάτες Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες με έμφαση στα σαλάμια αέρος Προγραμματίστηκαν 50 έλεγχοι (ΠΔΑ: 19, ΠΔΚΜ: 9, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 7, ΠΔΚ: 4, ΠΔΗ: 4, ΠΔΑΜΘ: 3, ΠΔΠ: 2) και τελικά υλοποιήθηκαν 38 (ΠΔΑ: 7, ΠΔΚΜ: 9, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 7, ΠΔΚ: 4, ΠΔΗ: 4, ΠΔΑΜΘ: 3, ΠΔΠ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 76%. Η μη ολοκλήρωση των δειγματοληψιών από την ΠΔΑ οφείλεται στην αδυναμία υλοποίησης των δοκιμών από το εργαστήριο υποδοχής λόγω έλλειψης αναλωσίμων. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 44/202

47 Διάγραμμα 3.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes, σε προϊόντα με βάση το κρέας (εκτός πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες με έμφαση στα σαλάμια αέρος Από τα 38 δείγματα που εξετάστηκαν ταυτόχρονα για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes: 23 ήταν Σαλάμι αέρος 1 ήταν Σαλάμι μπύρας 1 ήταν Σαλάμι καπνιστό 7 ήταν Λουκάνικα 1 ήταν Μπέικον καπνιστό 3 ήταν Πάριζα-παριζάκι 1 ήταν Απάκι 1 ήταν Σουτζούκι Διάγραμμα 3.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε προϊόντα με βάση το κρέας ολόκληρα και σε φέτες ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 45/202

48 3.4.2 Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Προγραμματίστηκαν 30 έλεγχοι (ΠΔΚΜ: 7, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 3, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 10, ΠΔΒΑ: 2, ΠΔΠ: 3) και τελικά υλοποιήθηκαν 31 (ΠΔΚΜ: 6, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 3 ΠΔΚ: 5 ΠΔΗ: 10, ΠΔΒΑ: 2, ΠΔΠ: 3), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν >100%. Διάγραμμα 3.3: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes., σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Από τα 31 δείγματα που εξετάστηκαν για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes: 13 ήταν ανθότυρο 14 ήταν μυζήθρα 2 ήταν μανούρι 2 ήταν χαλούμι Διάγραμμα 3.4: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 46/202

49 3.4.3 Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε φρέσκες κομμένες σαλάτες Προγραμματίστηκαν 30 έλεγχοι (ΠΔA: 10, ΠΔKM: 15, ΠΔΔΕ: 5) και τελικά υλοποιήθηκαν 16 (ΠΔA: 6, ΠΔΚΜ: 5, ΠΔΔΕ: 5) δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 53%. Η μη υλοποίηση όλων των δειγματοληψιών από την ΠΔΑ οφείλεται στην αδυναμία υλοποίησης των δοκιμών από το εργαστήριο υποδοχής λόγω έλλειψης αναλωσίμων. Αντίστοιχο πρόβλημα αντιμετώπισε η ΠΔΚΜ καθώς το εργαστήριο υποδοχής δεν είχε διαπίστευση για την διενέργεια καταμέτρησης Listeria monocytogenes παρά μόνο για τη διενέργεια ανίχνευσης, όμως από το στάδιο στο οποίο διενεργήθηκαν οι δειγματοληψίες δεν θα μπορούσε να γίνει ανίχνευση στο πλαίσιο επισήμου ελέγχου σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Διάγραμμα 3.5: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και L. monocytogenes, σε φρέσκιες κομμένες σαλάτες Από τα 16 δείγματα που εξετάστηκαν για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes: 11 ήταν Κομμένη πράσινη σαλάτα 1 ήταν Παντζάρια έτοιμα κομμένα 4 ήταν Κομμένη σαλάτα λάχανο-καρότο Διάγραμμα 3.6: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε φρέσκες κομμένες σαλάτες. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 47/202

50 3.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν, ανάλογα με το εργαστήριο υποδοχής, σύμφωνα με τις μεθόδους: EN/ISO :1997/Amd 1:2005 για την ανίχνευση Listeria monocytogenes AFNOR BΙΟ 12/11-03/04 για την ανίχνευση Listeria monocytogenes. ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004 για την καταμέτρηση Listeria monocytogenes EN/ISO 6579:2002 για την ανίχνευση Salmonella spp. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05 για την ανίχνευση Salmonella spp. 3.6 Αποτελέσματα Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες με έμφαση στα σαλάμια αέρος Από το σύνολο των 38 προϊόντων που εξετάστηκαν, ανιχνεύθηκε Listeria monocytogenes σε 1 δείγμα (1 υπομονάδα) Διάγραμμα 3.7: Ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία στο σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του επισήμου ελέγχου για ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και L.monocytogenes σε προϊόντα με βάση το κρέας ολόκληρα και σε φέτες Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Στο σύνολο των 31 δειγμάτων που εξετάστηκαν δεν ανιχνεύθηκε κανένας από τους δύο μικροοργανισμούς. Επομένως, διαπιστώθηκε 100% συμμόρφωση με την κείμενη νομοθεσία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 48/202

51 Διάγραμμα 3.8: Ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία στο σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του επισήμου ελέγχου για ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε φρέσκιες κομμένες σαλάτες Στο σύνολο των 16 δειγμάτων που εξετάστηκαν δεν ανίχνεύθηκε κανένας από τους δύο μικροοργανισμούς. Επομένως, το ποσοστό συμμόρφωσης των εξετασθέντων δειγμάτων ως προς την κείμενη νομοθεσία ήταν 100%. Διάγραμμα 3.9: Ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία στο σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του επισήμου ελέγχου για ταυτόχρονη ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε φρέσκες κομμένες σαλάτες Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε προϊόντα με βάση το κρέας (πλην πουλερικών) ολόκληρα και σε φέτες με έμφαση στα σαλάμια αέρος Για Salmonella spp.: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 40 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,16 και συνεπώς: >96,84% των κυκλοφορούντων έτοιμων προς κατανάλωση τροφίμων με βάση το κρέας ολόκληρα και σε φέτες εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ως προς την απουσία Salmonella spp. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 49/202

52 Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 200 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,41 και συνεπώς: >98,59% των κυκλοφορούντων έτοιμων προς κατανάλωση τροφίμων με βάση το κρέας ολόκληρα και σε φέτες εκτιμάται ότι έχουν απουσία Salmonella spp. Για Listeria monocytogenes: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 26 εξετασθέντα δείγματα το 96,15% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 7,40 και συνεπώς: >88,75% των κυκλοφορούντων έτοιμων προς κατανάλωση τροφίμων με βάση το κρέας ολόκληρα και σε φέτες εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ως προς την απουσία Listeria monocytogenes. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 130 εξετασθέντα δείγματα το 99,23% είχαν απουσία Listeria monocytogenes προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,71 και συνεπώς: >97,52% των κυκλοφορούντων έτοιμων προς κατανάλωση τροφίμων με βάση το κρέας ολόκληρα και σε φέτες εκτιμάται ότι έχουν απουσία Listeria monocytogenes Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Για Salmonella spp.: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 31 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,50 και συνεπώς: >96,05% των μαλακών τυριών τυρογάλακτος εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ως προς την απουσία Salmonella spp. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 155 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,57 και συνεπώς: >98,43% των μαλακών τυριών τυρογάλακτος (μανούρι, ανθότυρο) εκτιμάται ότι έχουν απουσία Salmonella spp.. Για Listeria monocytogenes: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 31 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,50 και συνεπώς: >96,05% των μαλακών τυριών τυρογάλακτος εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ως προς την απουσία Listeria monocytogenes. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 50/202

53 Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 180 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχαν απουσία Listeria monocytogenes προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,57 και συνεπώς: >98,43% των μαλακών τυριών τυρογάλακτος εκτιμάται ότι έχουν απουσία Listeria monocytogenes Ανίχνευση Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε φρέσκες κομμένες σαλάτες Για Salmonella spp.: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 16 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 4,88 και συνεπώς: >95,12% των φρέσκων κομμένων σαλατών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ως προς την απουσία Salmonella spp. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 80 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 2,18 και συνεπώς: >97,82% των φρέσκων κομμένων σαλατών εκτιμάται ότι έχουν απουσία Salmonella spp. Για Listeria monocytogenes: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 16 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 4,88 και συνεπώς: >95,12% των φρέσκων κομμένων σαλατών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ως προς την απουσία Listeria monocytogenes. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 80 εξετασθέντα δείγματα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 2,18 και συνεπώς: >97,82% των φρέσκων κομμένων σαλατών εκτιμάται ότι έχουν απουσία Listeria monocytogenes. 3.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. EN/ISO :1997/Amd 1:2005. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes - Part 1: Detection method AFNOR BΙΟ 12/11-03/04. Detection of Listeria monocytogenes. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 51/202

54 EN/ISO 6579:2002. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection of Salmonella spp. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05. Detection of Salmonella spp. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 52/202

55 4. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Καταμέτρηση Staphylococcus aureus σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος 4.1 Εισαγωγή Σκοπός Είδη του γένους Staphylococcus αποτελούν από τους πιο κοινούς παράγοντες τροφολοιμώξεων στο κόσμο. Οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι ευρέως διαδεδομένοι στη φυσιολογική μικροχλωρίδα των ανθρώπων και των ζώων. Οι άνθρωποι λειτουργούν ως φορείς των σταφυλοκόκκων και πιστεύεται ότι αποτελούν το κύριο αίτιο επιμόλυνσης των τροφίμων. Οι εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκου συντίθενται κατά την αύξηση ορισμένων ειδών του γένους Staphylococcus σε τρόφιμα που ευνοούν την ανάπτυξή τους. Οι τοξίνες αυτές σχετίζονται κυρίως με το είδος Staphylococcus aureus. Άλλα είδη όπως ο Staphylococcus intermedius και ο Staphylococcus hyicus έχει αναφερθεί ότι είναι, επίσης, εντεροτοξινογόνα. Η συγκέντρωση των παραγόμενων τοξινών είναι στελεχο-ειδική, αλλά γενικά παράγονται σε εξαιρετικά χαμηλές συγκεντρώσεις κατά την εκθετική φάση, ενώ ακολουθεί μια πολύ μεγάλη αύξηση κατά το τέλος της εκθετικής φάσης και στην αρχή της φάσης στασιμότητας. Οι εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκου είναι εξαιρετικά ανθεκτικές στη θερμοκρασία και μπορούν να επιβιώσουν των συνθηκών αποστείρωσης κονσερβοποιημένων τροφίμων χαμηλής οξύτητας. Είναι επίσης ανθεκτικές και σε συνθήκες κατάψυξης. Απαιτείται συγκεκριμένη συγκέντρωση του μικροοργανισμού προκειμένου να παραχθούν ποσότητες τοξινών ικανές να προκαλέσουν ασθένεια. Οι περισσότερες έρευνες αναφέρουν ότι συγκέντρωση σταφυλοκόκκων μεγαλύτερη από 10 5 cfu/g μολυσμένου τροφίμου, μπορεί να παράξει ικανές συγκεντρώσεις εντεροτοξινών. 1 ng εντεροτοξινών ανά γραμμάριο μολυσμένου τροφίμου είναι αρκετό για να προκαλέσει συμπτώματα της ασθένειας τα οποία περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, διάρροια και κοιλιακές κράμπες 1 έως 7 ώρες μετά την κατανάλωση. Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2016, ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της διασφάλισης ότι τα μη ωριμασμένα τυριά παράγονται υπό συνθήκες επαρκούς υγιεινής σε ότι αφορά στη συγκέντρωση των σταφυλοκόκκων θετικών στην πηκτάση (κύριος εκπρόσωπος ο Staphylococcus aureus) ώστε να μην είναι δυνατή η παραγωγή σταφυλοκοκκικών εντεροτοξινών. Επίσης, με αυτό τον τρόπο προασπίζεται η δημόσια υγεία, μέσω ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 53/202

56 συμμόρφωσης ως προς τα κριτήρια που καθορίζονται από την Ενωσιακή Νομοθεσία (Καν. 2073/2005 ΕΚ) όπως αυτή έχει τροποποιηθεί και ισχύει. 4.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφεριακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Τμήμα Υγιεινής Τροφίμων, Διεύθυνση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) 4.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην καταμέτρηση Staphylococcus aureus σε προϊόντα μαλακών τυριών τυρογάλακτος και στις περιπτώσεις υπέρβασης της συγκέντρωσης των 10 5 cfu/g, στον προσδιορισμό εντεροτοξίνης σταφυλόκοκκου. Προγραμματίστηκαν 20 έλεγχοι (ΠΔΚΜ: 2, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 4, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 5, ΠΔΒΑ: 4) και τελικά υλοποιήθηκαν 21 (ΠΔΚΜ: 0, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 4, ΠΔΚ: 3, ΠΔΗ: 8, ΠΔΒΑ: 4), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν >100%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 54/202

57 Διάγραμμα 4.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για καταμέτρηση Staphylococcus aureus σε μαλακά τυριά τυρογάλακτος Από τα 21 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 5 ήταν ανθότυρο 13 ήταν μυζήθρα 1 ήταν μανούρι 2 ήταν γκίζα Διάγραμμα 4.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Staphylococcus aureus. 4.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τη μέθοδο ISO :1999 για την καταμέτρηση σταφυλοκόκκων θετικών στην πηκτάση (κοαγκουλάση). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 55/202

58 4.6 Αποτελέσματα Σύμφωνα με τον Καν.2073/2005 μη ωριμασμένα μαλακά τυριά (νωπά τυριά) από γάλα ή ορό γάλακτος που έχει υποστεί παστερίωση ή ισχυρότερη θερμική επεξεργασία πρέπει σε 5 υπομονάδες καμία να μην ξεπερνά το όριο των 100cfu/g και κατά μέγιστο μέχρι 2 υπομονάδες να έχουν συγκέντρωση μεταξύ cfu/g. Από τα 21 δείγματα που εξετάστηκαν τα 7 δεν συμμορφώνονταν με τα ανωτέρω όρια. Διάγραμμα 4.6: Ποσοστό συμμόρφωσης με την νομοθεσία ως προς τη συγκέντρωση Staphylococcus aureus σε τυριά τυρογάλακτος στο σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου. 4.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 21 εξετασθέντα δείγματα το 66,67% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 20,16 και συνεπώς: >46,51% των τυριών τυρογάλακτος εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 79 εξετασθέντα δείγματα το 75,24% είχαν συγκέντρωση Staphylococcus aureus εντός των ορίων της νομοθεσίας προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 9,52 και συνεπώς: >65,72% των κυκλοφορούντων συσκευασμένων τυριών ωρίμανσης εκτιμάται ότι έχουν συγκέντρωση Staphylococcus aureus εντός των οριών της νομοθεσίας. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν σοβαρό πρόβλημα στην υγιεινή των τυροκομείων που παράγουν τυριά τυρογάλακτος, χωρίς όμως να ξεπερνιούνται οι συγκεντρώσεις εκείνες (>10 6 cfu/g) που θα έθεταν σε κίνδυνο την υγεία των καταναλωτών όσον αφορά στην πιθανότητα παραγωγής εντεροτοξίνης σταφυλόκοκκου, γι αυτό και βάση της ισχύουσας νομοθεσίας δεν προχώρησε η ανάλυση για εντεροτοξίνη σταφυλοκόκκου. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 56/202

59 4.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. ISO /1999: Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal method for the enumeration of coagulase-positive staphylococci (Staphylococcus aureus and other species) -- Part 2: Technique using rabbit plasma fibrinogen agar medium Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 57/202

60 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 58/202

61 5. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων ζωικής προέλευσης. Προσδιορισμός ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα. 5.1 Εισαγωγή - Σκοπός Η ισταμίνη (C5H9N3) είναι μια τοξική βιογενής αμίνη, που μπορεί να παραχθεί κατά την επεξεργασία ή/και αποθήκευση ψαριών και ορισμένων άλλων τροφίμων (π.χ. Ελβετικά τυριά), συνήθως με τη δράση συγκεκριμένων αλλοιογόνων βακτηρίων. Σχετίζεται κυρίως με είδη ιχθύων των οικογενειών Scombridae, Clupeidae, Engraulidae, Coryphaenidae, Pomatomidae, Scombresosidae, δηλαδή είδη με υψηλή συγκέντρωση του αμινοξέος ιστιδίνη. Το συγκεκριμένο αμινοξύ με τη δράση του ενζύμου αποκαρβοξυλάση της ιστιδίνης, το οποίο βρίσκεται σε μεγάλο αριθμό βακτηρίων που ενδημούν ή αλλοιώνουν τα συγκεκριμένα ψάρια, μετατρέπεται σε ισταμίνη. Έτσι, όταν μετά την αλίευση μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι την ψύξη των αλιευμάτων ή όταν η επεξεργασία των ψαριών γίνεται σε υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε αυξάνει σε μεγάλο βαθμό η πιθανότητα παραγωγής ισταμίνης, συνέπεια της ανάπτυξης συγκεκριμένων βακτηρίων. Η οικολογία του θαλάσσιου περιβάλλοντος περιλαμβάνει είδη των γενών Vibrio spp. Pseudomonas spp. και Photobacterium spp. τα οποία αποτελούν φυσική μικροχλωρίδα των ψαριών. Άλλα βακτήρια όπως τα εντεροβακτήρια (Enterobacteriaceae), αποτελούν μετα-συλλεκτικές επιμολύνσεις λόγω της μη ορθής διαχείρισης των αλιευμάτων και αυτά θεωρούνται πιο σημαντικά για την ανάπτυξη της ισταμίνης. Είδη όπως Morganella morganii, Klebsiella pneumoniae και Hafnia alvei είναι ικανά να παράξουν με μεγάλη ταχύτητα, υψηλές συγκεντρώσεις ισταμίνης σε μεσόφιλες θερμοκρασίες (20-30 o C). Η παρουσία της τοξίνης δεν περιορίζεται σε φρέσκα και κατεψυγμένα ψάρια αλλά μπορεί να βρεθεί και σε κονσερβοποιημένα ή καπνιστά/αλίπαστα ψάρια σε συγκεντρώσεις ικανές να προκαλέσουν τοξίνωση. Η συγκέντρωση της τοξίνης μπορεί να διαφέρει σημαντικά ακόμη και σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου ψαριού γι αυτό και οι δειγματοληψίες στο πλαίσιο του επισήμου ελέγχου, βάσει και του Καν. 2073/2005, περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό υπομονάδων (9) ανά δείγμα. Η ισταμίνη είναι εξαιρετικά σταθερή όταν παραχθεί και δεν επηρεάζεται από το μαγείρεμα. Μπορεί να επιβιώσει της κονσερβοποίησης και τα επίπεδά της δεν μειώνονται με την ψύξη ή την κατάψυξη. Επιπλέον, υψηλές συγκεντρώσεις ισταμίνης δεν συνοδεύονται απαραίτητα από άλλες ενδείξεις αλλοίωσης που θα μπορουσαν να οδηγήσουν στην απόρριψη του προϊόντος. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 59/202

62 Το κλειδί για τον έλεγχο της παραγωγής ισταμίνης στα ψάρια είναι η ταχύτατη ψύξη μετά το θάνατό τους. Η διαδικασία αυτή αναστέλλει την ενεργότητα της βακτηριακής αποκαρβοξυλάσης της ιστιδίνης. Σκοπός του ελέγχου ήταν να διασφαλιστεί ότι τα αλιευτικά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά και συγκεκριμένα αυτά των οικογενειών Scombridae, Clupeidae, Engraulidae, Coryphaenidae, Pomatomidae, και Scombresosidae, δεν υπερβαίνουν τα όρια ισταμίνης που έχουν καθιερωθεί από την Ενωσιακή νομοθεσία (Καν. 2073/2005/ΕΚ), έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Συγκεκριμένα, το εν λόγω πρόγραμμα αποσκοπούσε: α) στον έλεγχο συμμόρφωσης ως προς τα κριτήρια ασφάλειας που καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005 τροφίμων που προέρχονται από χώρες της ΕΕ και Τρίτες Χώρες β) στον έμμεσο έλεγχο των εγκεκριμένων επιχειρήσεων παραγωγής και επεξεργασίας ζωικών τροφίμων και της επαλήθευσης του συστήματος διαχείρισης της ασφάλειας τροφίμων (αφορά έλεγχο εγχώριων προϊόντων ζωικής προέλευσης). 5.2 Χρόνος Υλοποίησης: Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς: Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ΔΑΟΚ Λήμνου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Χημική Υπηρεσία Πειραιά, Τμήμα Α -Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις των δειγμάτων από τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Αττικής, Δυτικής Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Κρήτης. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 60/202

63 Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη, η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις των δειγμάτων από τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολική Μακεδονίας και Θράκης και Θεσσαλίας. 5.4 Είδος και Κατανομή των ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν σε προσδιορισμό του επιπέδου συγκέντρωσης ισταμίνης σε κονσερβοποιημένα, ενζυμικά ωριμασμένα και κατεψυγμένα σε φέτες από είδη ψαριών των παρακάτω οικογενειών: Scombridae (τόνος, σκουμπρί) Clupeidae (ρέγκα, σαρδέλα) Engraulidae (αντσούγια, γαύρος) Coryphaenidae (κυνηγός, λαγός) Pomatomidae (γοφάρι) Scombresosidae (ζαργάνα, βελόνι) Προγραμματίστηκαν 30 έλεγχοι (ΠΔΑ: 5, ΠΔΚΜ: 6, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 4, ΠΔΚ: 1, ΠΔΑΜΘ: 3, ΠΔΒΑ: 6) και τελικά υλοποιήθηκαν 29 (ΠΔΑ: 5, ΠΔΚΜ: 6, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 4, ΠΔΚ: 0, ΠΔΑΜΘ: 3, ΠΔΒΑ: 6), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 96,7%. Διάγραμμα 5.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για προσδιορισμό ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 61/202

64 Από τα 29 δείγματα που εξετάστηκαν: 4 ήταν Γαύρος κονσέρβα 5 ήταν Σαρδέλλα κονσέρβα 4 ήταν Τόνος κονσέρβα 1 ήταν Παλαμίδα φιλέτο σε λάδι 2 ήταν Παλαμίδα κατεψυγμένη 1 ήταν Ρέγγα κονσέρβα 7 ήταν Γαύρος 1 ήταν Κολιός 3 ήταν Σαρδέλλα 1 ήταν Σκουμπρί Διάγραμμα 5.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για ισταμίνη 5.5. Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε η επικυρωμένη μέθοδος Υγρής Χρωματογραφίας Υψηλής Απόδοσης (HPLC), με παραγωγή παραγώγων, μετά την έκλουση και ανίχνευση αυτών με φθορισμομετρικό ανιχνευτή. 5.6 Αποτελέσματα Το σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν βρέθηκε συμμορφούμενο με τη νομοθεσία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 62/202

65 Διάγραμμα 5.3: Ποσοστά δειγμάτων εκτός ορίων νομοθεσίας για ισταμίνη στο σύνολο των εξετασθέντων δειγμάτων στο πλαίσιο του προγράμματος επισήμου ελέγχου για ισταμίνη. 5.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 9 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 29 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,62 και συνεπώς: >96,38% των κυκλοφορούντων αλιευτικών προϊόντων πλούσιων σε ιστιδίνη εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 261 εξετασθέντα δείγματα το 100% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,21 και συνεπώς: >98,79% των κυκλοφορούντων αλιευτικών προϊόντων πλούσιων σε ιστιδίνη εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Βάσει των αποτελεσμάτων μπορούμε να ισχυριστούμε ότι, το επίπεδο ασφάλειας των καταναλωτών ως προς την ισταμίνη, σε αλιευτικά προϊόντα είναι υψηλό. Δεδομένων των προβλημάτων που μπορεί να προκαλέσει η παρουσία ισταμίνης σε μεγάλες συγκεντρώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, ο συνεχής έλεγχος της εν λόγω ουσίας σε αυτού του είδους τα αλιευτικά προϊόντα είναι απαραίτητος, γι αυτό και οι σχετικοί έλεγχοι συνεχίζονται και για το έτος Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. Richard Lawley (2007). Food Safety Watches The Science of Safe Food. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 63/202

66 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 64/202

67 6. Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων. Έλεγχος για την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιμοποιούνται για παρασκευή σούσι. 6.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι νηματώδεις σκώληκες της οικογένειας Anisakidae αποτελούν αιτιολογικούς παράγοντες λοιμώξεων στον άνθρωπο από κατανάλωση ωμών ιχθύων και σοβαρών αλλεργιών μέχρι θανάτου, όταν οι ιχθείς καταναλώνονται ωμοί ή ψημένοι από ευαίσθητες σε αλλεργίες κατηγορίες ατόμων. Η μόλυνση επιτυγχάνεται από τυχαία κατάποση των προνυμφών που υπάρχουν σε ωμά ή μαγειρεμένα ψάρια παρασιτισμένα από προνύμφες των γενών Anisakis, Pseudoterranova, Contracaecum και Hysterothylacium. Η μόλυνση μπορεί να προκαλέσει διαταραχές του πεπτικού συστήματος ή/και αλλεργία γνωστή ως Anisakiasis. Σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2016 ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών από την κατανάλωση ιχθύων που καταναλώνονται ωμά (σούσι) και ενδέχεται να περιέχουν παράσιτα της Οικογένειας Anisakidae καθώς και η συλλογή δεδομένων σχετικά με τη μικροβιολογική κατάσταση, ως προς την παρουσία των παρασίτων αυτών, στους ιχθύες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή σούσι. 6.2 Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2016 έως Ιούνιος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Ελέγχου: Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός-ΔΗΜΗΤΡΑ (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ), Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 65/202

68 6.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην ανίχνευση και καταμέτρηση παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθείς που καταναλώνονται ωμοί (σούσι). Προγραμματίστηκαν 10 έλεγχοι (ΠΔΚΜ: 10) και τελικά υλοποιήθηκαν 3 (ΠΔΚΜ: 3), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του εν λόγω προγράμματος ήταν 30%. Διάγραμμα 6.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για ανίχνευση παρασίτων της οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιμοποιούνται για παρασκευή σούσι Και τα 3 δείγματα που εξετάστηκαν ήταν σολωμός Διάγραμμα 6.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για ανίχνευση και καταμέτρηση παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae. 6.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις ακόλουθες μεθόδους: Berland, B., Nematodes from some Norwegian marine fishes. Sarsia 2, ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 66/202

69 Peter, A.J., Maillard, C., Larves d ascarides parasites de poisons en Mediterranee occidentale. Bulletin de Museum National d Histoire Naturelle, Paris, S4, 10 (sect. A), Peter, A.J., Cabaret, J., Ascaridoid nematodes of teleostean fishes from the eastern North Atlantic and seas of the north of Europe. Parasite 2, Αποτελέσματα Σε κανένα από τα 3 δείγματα που εξετάστηκαν δεν ανιχνεύθηκε παρουσία παρασίτων Anisakis. Διάγραμμα 6.3: Ποσοστά συμμόρφωσης με την νομοθεσία ως προς την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae στο σύνολο των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου. 6.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Το μέγεθος δείγματος είναι εξαιρετικά μικρό για να οδηγήσει σε στατιστικά αξιόπιστα συμπεράσματα. Γι αυτό η στατιστική επεξεργασία θα γίνει το επόμενο έτος λαμβάνοντας υπόψη συνολικά τα αποτελέσματα των προγραμμάτων των τριών τελευταίων ετών. 6.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμος (ΕΕ) αριθ 1276/2011 (τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ.853/2004). Ilias Chaligiannisa, Marco Lalle, Edoardo Pozio, Smaragda Sotiraki (2012) Anisakidae infection in fish of the Aegean Sea, Veterinary Parasitology 184 (2-4): Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 67/202

70 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 68/202

71 Επίσημος έλεγχος εμφιαλωμένων νερών ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 69/202

72 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 70/202

73 7. Επίσημος έλεγχος εμφιαλωμένων νερών και συσκευασμένου πάγου 7.1 Εισαγωγή Σκοπός Στην Ελλάδα λειτουργούν περισσότερα από 60 εμφιαλωτήρια νερού, εκ των οποίων 80% περίπου αφορά εμφιαλωτήρια φυσικού μεταλλικού νερού 1. Επίσης, δραστηριοποιούνται τουλάχιστον 35 επιχειρήσεις συσκευασίας επιτραπέζιου νερού σύμφωνα με την Πανελλήνια Ένωση Εμφιαλωτών Νερού (Π.Ε.Ε.Ν.). Αντίστοιχα στην Ε.Ε. λειτουργούν περισσότερες από 600 εταιρείες εμφιάλωσης νερού. Το εμφιαλωμένο νερό είναι προϊόν με έντονη ανάπτυξη στον τομέα τροφίμων και ποτών, καθώς τυγχάνει μεγάλης εμπιστοσύνης από τους καταναλωτές ως προς την ποιότητα και την ασφάλεια του. Τα φυσικά μεταλλικά νερά βρίσκονται μέσα στα υπεδαφικά πετρώματα και στρώματα που είναι υδροπερατά και τα οποία ανανεώνονται και εμπλουτίζονται κατά την κατείσδυση της βροχής και του νερού από την τήξη του χιονιού. Ο έλεγχος των νερών αυτών είναι επιτακτικός γιατί μπορούν να υποβαθμιστούν από τα πετρώματα με τα οποία έρχονται σε επαφή καθώς είναι δυνατό ουσίες προερχόμενες από αυτά να διαλυθούν στο νερό - αλλά και από άλλους ανθρωπογενείς παράγοντες κινδύνου, όπως αποχετευτικά δίκτυα, απορρίμματα, υγρά απόβλητα, αλλά και από διείσδυση της θάλασσας. Επίσης, ελλείψει σταδίου απολύμανσης, τα φυσικά μεταλλικά νερά επιδέχονται μικροβιακής επιμόλυνσης στην μονάδα παραγωγής, ενώ οι κακές συνθήκες αποθήκευσης επιβαρύνουν επιπλέον το εμφιαλωμένο νερό. Τέλος και η συσκευασία μπορεί να επιφέρει προβλήματα στην ποιότητα του νερού. Συνήθως, πρόκειται για φιάλες ΡΕΤ ή γυάλινες και πώματα ΡΕ ή μεταλλικά. Τα υλικά συσκευασίας ενέχουν κινδύνους φυσικούς, χημικούς και μικροβιολογικούς. Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, μέσω της παρακολούθησης της συμμόρφωσης όλων των εμφιαλωμένων νερών (φυσικών μεταλλικών, νερών πηγής και επιτραπέζιων) με την Ενωσιακή και Εθνική νομοθεσία κυρίως ως προς τις μικροβιολογικές παραμέτρους, καθώς οι έλεγχοι των χημικών παραμέτρων δεν έχουν δείξει υπερβάσεις των ορίων κατά τα Επίσημα Προγράμματα Ελέγχου εμφιαλωμένων νερών τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, μέσω της παρακολούθησης της συμμόρφωσης του συσκευασμένου πάγου, ο οποίος διατίθεται στην κατανάλωση ως τρόφιμο, με την Ενωσιακή και Εθνική νομοθεσία, ως προς τις μικροβιολογικές παραμέτρους. 1 Στοιχεία Σ.Ε.ΦΥ.ΜΕ.Ν Σύνδεσμος Εταιριών Εμφιαλώσεως Ελληνικού Φυσικού Μεταλλικού Νερού ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 71/202

74 7.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτ. Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Δ/νση Υγείας, Περιφερειακή Ενότητα Δωδεκανήσου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Χημική Υπηρεσία Αιγαίου Τμήμα Χ.Υ. Ρόδου, του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Ανατ. Μακεδονίας & Θράκης Τμήμα Χ.Υ. Σερρών, του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Ηπείρου & Δυτ. Μακεδονίας Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Ιωαννίνων, του ΓΧΚ 7.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Έλεγχοι σε εμφιαλωμένα νερά Οι έλεγχοι στα εμφιαλωμένα νερά επικεντρώθηκαν σε: α) Ελέγχους για μικροβιολογικές παραμέτρους: κολοβακτηριοειδή, Escherichia Coli, Εντερόκοκκοι, Pseudomonas aeruginosa, Clostridium perfringens (συμπεριλαμβανομένων των σπόρων) για τα επιτραπέζια νερά, και σποριογόνοι θειοδωαναγωγικοί αναερόβιοι μικροοργανισμοί για τα φυσικά μεταλλικά νερά Στο πλαίσιο του προγράμματος προβλέφθηκε ο έλεγχος 50 συνολικά δειγμάτων εμφιαλωμένων νερών, για μικροβιολογικές παραμέτρους. β) Ελέγχους για χημικές παραμέτρους: βρωμικά ιόντα Στο πλαίσιο του προγράμματος προβλέφθηκε ο έλεγχος 20 συνολικά δειγμάτων εμφιαλωμένων νερών (εκ των ανωτέρω 50 που ελέγχονται για μικροβιολογικές παραμέτρους) επιπλέον και για την παρουσία βρωμικών ιόντων. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 72/202

75 Συγκεκριμένα, προγραμματίστηκαν 50 έλεγχοι μικροβιολογικών παραμέτρων σε εμφιαλωμένα νερά (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 12, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΚ: 5, ΠΔΗ: 8, ΠΔΑΜΘ: 5, ΠΕ Δωδεκανήσου: 5) και υλοποιήθηκαν 44 (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΚ: 5, ΠΔΗ: 7, ΠΔΑΜΘ: 7 και ΠΕ Δωδεκανήσου: 0), δηλαδή η υλοποίηση του προγράμματος ήταν 88%. Σε μέρος των ανωτέρω δειγμάτων προγραμματίστηκαν επιπλέον 20 έλεγχοι και για χημικές παραμέτρους (βρωμικά ιόντα), εκ των οποίων τελικά υλοποιήθηκαν 15. Οι έλεγχοι αυτοί αφορούσαν στα δείγματα που ελήφθησαν από την ΠΔΑ (10 δείγματα), και την ΠΔΚ (5 δείγματα). Επομένως, το πρόγραμμα, όσον αφορά στον έλεγχο χημικών παραμέτρων, υλοποιήθηκε σε ποσοστό 75%. * Στα δείγματα των ΠΔΑ και ΠΔΚ πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι τόσο μικροβιολογικών όσο και χημικών παραμέτρων Διάγραμμα 7.1: Υλοποίηση προγράμματος Ελέγχου εμφιαλωμένου νερού και συσκευασμένου πάγου έτους 2016, ως προς τα δείγματα εμφιαλωμένου νερού Έλεγχοι σε συσκευασμένο πάγο Οι έλεγχοι σε συσκευασμένο πάγο επικεντρώθηκαν σε: α) Ελέγχους για μικροβιολογικές παραμέτρους: κολοβακτηριοειδή, Escherichia Coli, Εντερόκοκκοι, και Clostridium perfringens (συμπεριλαμβανομένων των σπόρων) για πάγο που προέρχεται από επιφανειακό νερό Συγκεκριμένα προγραμματίστηκαν 30 έλεγχοι μικροβιολογικών παραμέτρων σε συσκευασμένο πάγο (ΠΔΚΜ: 13, ΠΔΗ: 10, ΠΔΑΜΘ: 7) και υλοποιήθηκαν 17 (ΠΔΚΜ: 5, ΠΔΗ: 8, ΠΔΑΜΘ: 4), δηλαδή η συνολική υλοποίηση του προγράμματος ήταν 57%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 73/202

76 Διάγραμμα 7.2: Υλοποίηση προγράμματος Ελέγχου εμφιαλωμένου νερού και συσκευασμένου πάγου έτους 2016, ως προς τα δείγματα συσκευασμένου πάγου Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους: ISO :2000 για τον προσδιορισμό κοπρανωδών στρεπτοκόκκων (εντεροκόκκων) Μέθοδος διήθησης μεμβρανών με χρήση MLSA, ισοδύναμη με την ISO :2014, για την καταμέτρηση κολοβακτηριοειδών, κοπρανωδών κολοβακτηριοειδών και E. coli με διήθηση σε μεμβράνες. ΥΑ Υ2/2600/2001 ΦΕΚ 892/Β/ για τον προσδιορισμό Clostridium perfringens συμπεριλαμβανομένων και των σπόρων ISO 6222:1999 για τον προσδιορισμό συνόλου αεροβίων μικροοργανισμών στους 22 C και 36 C ISO :2014 για τον προσδιορισμό κολοβακτηριοειδών και E. coli ISO 16266:2006 για τον προσδιορισμό Pseudomonas aeruginosa 7.6 Αποτελέσματα Από τα 44 δείγματα εμφιαλωμένων νερών που εξετάστηκαν τα: 37 (ποσοστό 84%) ήταν ελληνικής προέλευσης. 7 (16%) ήταν προέλευσης άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τρίτων χωρών. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 74/202

77 Διάγραμμα 7.3: Κατανομή προέλευσης δειγμάτων εμφιαλωμένου νερού προγράμματος Ελέγχου εμφιαλωμένου νερού και συσκευασμένου πάγου έτους Εμφιαλωμένα Νερά Από τα 44 εξετασθέντα δείγματα διαπιστώθηκε πως 43 ήταν συμμορφούμενα με την νομοθεσία, όσον αφορά στους ελέγχους για τις μικροβιολογικούς παραμέτρους, ενώ 1 δείγμα βρέθηκε μη συμμορφούμενο (Πίνακας 7.1). Ως προς τον έλεγχο των βρωμικών ιόντων, 14 από τα 15 εξετασθέντα δείγματα ήταν συμμορφούμενα με την νομοθεσία, ενώ 1 δείγμα βρέθηκε μη συμμορφούμενο (Πίνακας 7.1). Συσκευασμένος Πάγος Από τα 17 εξετασθέντα δείγματα συσκευασμένου πάγου διαπιστώθηκε πως στο σύνολο ήταν συμμορφούμενα με την νομοθεσία (Πίνακας 7.1), όσον αφορά στους ελέγχους ως προς τις μικροβιολογικούς παραμέτρους. Πίνακας 7.1. Δείγμα Εμφιαλωμένα νερά Μικροβιολογικές παράμετροι Χημικές παράμετροι Συμμορφούμενα και μη συμμορφούμενα δείγματα επί των εργαστηριακών ελέγχων εμφιαλωμένων νερών και συσκευασμένου πάγου του έτους 2016 Διενεργηθέντες εργαστηριακοί έλεγχοι (αριθμός δειγμάτων) Αριθμός / Ποσοστό συμμορφούμενων με τη νομοθεσία δειγμάτων 42 δείγματα / 96% 43 / 98% 14 / 93 % Ποσοστό μη συμμμορφούμενων με τη νομοθεσία δειγμάτων 2 δείγμα / 4% 1 δείγματα / 2% 1 δείγμα / 7% Συσκευασμένος πάγος δείγματα / 100% 0 δείγματα / 0% Σύνολο δείγματα / 97% 2 δείγματα / 3% ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 75/202

78 7.7 Συμπεράσματα Στο Πρόγραμμα Επισήμου Ελέγχου Εμφιαλωμένων νερών και Συσκευασμένου Πάγου του έτους 2016 πραγματοποιήθηκε έλεγχος της πλειοψηφίας των εμφιαλωμένων νερών που διακινούνται και πωλούνται στην Ελλάδα. Στόχος του Προγράμματος ήταν η παρακολούθηση της συμμόρφωσης όλων των εμφιαλωμένων νερών (φυσικών μεταλλικών, νερών πηγής και επιτραπέζιων) με την Ενωσιακή και Εθνική νομοθεσία ως προς τις μικροβιολογικές παραμέτρους και τα βρωμικά ιόντα. Στο Πρόγραμμα του 2016 ελέγχθηκαν συνολικά 37 δείγματα εμφιαλωμένων νερών και 17 δείγματα συσκευασμένου πάγου. Η συνολική υλοποίηση του προγράμματος (67,5%) κρίνεται μετρίως ικανοποιητική. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό υλοποίησης για τα εμφιαλωμένα νερά είναι 74%, ενώ για το συσκευασμένο πάγο 57%. Η πλειοψηφία των Υπηρεσιών Ελέγχου ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά στις ανάγκες και την ανάθεση του Προγράμματος ως προς τον έλεγχο των εμφιαλωμένων νερών, όχι όμως και στις ανάγκες του ελέγχου του συσκευασμένου πάγου. Αντίθετα, διαπιστώνεται η μη επιτυχής διενέργεια των ελέγχων από την Περιφερειακή Ενότητα στην οποία είχε ανατεθεί. Το σύνολο των δειγμάτων εμφιαλωμένων νερών και συσκευασμένου πάγου βρέθηκαν συμμορφούμενα ως προς τον έλεγχο των μικροβιολογικών παραγόντων, ενώ μόνο ένα δείγμα εμφιαλωμένου νερού βρέθηκε μη σύμφωνο ως προς τον έλεγχο των βρωμικών ιόντων. Συγκεντρωτικά, το ποσοστό των συμμοροφούμενων με την νομοθεσία δειγμάτων ανέρχεται σε 98%. Τα αποτελέσματα αυτά αναδεικνύουν την ικανοποιητική συμμόρφωση των επιχειρήσεων στις απαιτήσεις για την υγιεινή και την ασφάλεια και την επισήμανση των εμφιαλωμένων νερών και του συσκευασμένου πάγου. Τα αποτελέσματα των ελέγχων του 2016 αξιολογήθηκαν από τους αρμόδιους φορείς και σε αυτά βασίστηκε ο σχεδιασμός του προγράμματος που αφορά τον επίσημο έλεγχο των εμφιαλωμένων νερών του Η ανεύρεση μη συμμόρφωσης σε δείγμα εμφιαλωμένου νερού, ως προς τις χημικές παραμέτρους, μετά από σειρά ετών, κατά τα οποία διαπιστωνόταν καθολική συμμόρφωση, οδήγησε σε αύξηση των δειγμάτων ως προς την εξέταση χημικών παραμέτρων και συγκεκριμένα βρωμικών ιόντων. 7.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Οδηγία 2009/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου & του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, «σχετικά με την εκμετάλλευση και τη θέση στο εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών» (L164/45/ ). Η εν λόγω Οδηγία αποτελεί αναδιατύπωση των Οδηγιών 80/777/ΕΟΚ (L 229/ ) και 96/70/ΕΚ (L 299/ ) αντίστοιχα, οι οποίες έχουν εναρμονισθεί στην Ελληνική νομοθεσία με τις διατάξεις ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 76/202

79 Π.Δ. 433/1983 (ΦΕΚ 163/Α / ) και Υ.Α. Υ2/οικ. 329/1998 (ΦΕΚ 114/Β / ), καθώς επίσης και της ΚΥΑ 56561/04 (ΦΕΚ 887/Β / ), η οποία αποτελεί εναρμόνιση της Οδηγίας 2003/40/ΕΚ. ΚΥΑ ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ 38295/ (ΦΕΚ 630/Β /2007) «Ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης». Υ.Δ. Α1β/4841/1979 (ΦΕΚ 696/Β /1979) «Περί ποιότητας των εμφιαλωμένων νερών». Κώδικας Τροφίμων και Ποτών. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 77/202

80 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 78/202

81 Επίσημος έλεγχος των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 79/202

82 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 80/202

83 8. Επίσημος έλεγχος των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα 8.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η διασφάλιση της συμμόρφωσης των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα με τους Κανονισμούς 1935/2004/ΕΚ, 2023/2006/ΕΚ και τα σχετικά άρθρα του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών. 8.2 Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2015 έως Δεκέμβριος 2016 Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2015 και είναι διετούς διάρκειας 8.3 Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Β Χημική Υπηρεσία Αθηνών, τμήμα Β του ΓΧΚ 8.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προτεραιότητα του επίσημου ελέγχου για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα για το έτος 2015, αποτέλεσε ο έλεγχος συμμόρφωσης πλαστικών και κεραμικών υλικών, ως προς τις παραμέτρους που αναφέρονται παρακάτω. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 81/202

84 Αναλυτικά, προβλέφθηκαν 45 έλεγχοι σε πλαστικά υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα, οι οποίοι επικεντρώθηκαν στις κάτωθι παραμέτρους ως εξής: Ολική μετανάστευση (15 έλεγχοι) Πλαστικοποιητές (10 έλεγχοι) Ειδική μετανάστευση φορμαλδεϋδης & μελαμίνης (15 έλεγχοι) Ειδική μετανάστευση πρωτοταγών αρωματικών αμινών (5 έλεγχοι) Επίσης, προγραμματίστηκαν 15 έλεγχοι σε κεραμικά υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα, οι οποίοι επικεντρώθηκαν στον προσδιορισμό απελευθέρωσης Μολύβδου (Pb) και Καδμίου (Cd) Επομένως, στο πλαίσιο του επισήμου ελέγχου Προγραμματίστηκαν συνολικά 60 έλεγχοι (ΠΔΑ: 15, ΠΔΚΜ: 7, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 5, ΠΔΚ: 10, ΠΔΗ: 10, ΠΔΑΜΘΑ 3, ΠΔΒΑ: 5) και υλοποιήθηκαν 45 (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 2, ΠΔΔΕ: 8, ΠΔΘ: 5, ΠΔΚ: 9, ΠΔΗ: 5, ΠΔΑΜΘΑ 3, ΠΔΒΑ: 5). Δηλαδή το πρόγραμμα υλοποιήθηκε σε ποσοστό 75,0%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΒΑ Διάγραμμα 8.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα Επιπλέον, προγραμματίστηκαν συνολικά 25 έλεγχοι στο πλαίσιο διερευνητικού προγράμματος προσδιορισμού ολικής μετανάστευσης σε πολυστρωματικά υλικά από πλαστικό και χαρτί, οι οποίοι υλοποίηθηκαν μόνο από τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ ως εξής: ΠΔΑ: 12 (προγραμματισμένοι) / 3 (υλοποιηθέντες) ΠΔΚΜ: 13 (προγραμματισμένοι) / 0 (υλοποιηθέντες) Τα δείγματα δεν είχαν έρθει σε επαφή με τρόφιμα και ελήφθησαν από: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 82/202

85 Εισαγωγικές εταιρείες Καταστήματα/σημεία πώλησης σε χαμηλές τιμές (π.χ. λαϊκές κ.α.) Εταιρείες που εφοδιάζουμε με εξοπλισμό ελαιοτριβεία Αποθήκες επιχειρήσεων παραγωγής και μεταποίησης ΥΑΕΤ (π.χ. περιέκτες τροφίμων) Αποθήκες επιχειρήσεων παραγωγής τροφίμων (υλικά συσκευασίας) Μεγάλες αποθήκες εισαγωγής και διακίνησης (π.χ. μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων ειδών οικιακής χρήσης) Προγραμματίστηκαν να ελεγχθούν προϊόντα που ανήκουν στις παρακάτω κατηγορίες: Πλαστικά αντικείμενα διατροφής παιδικής ηλικίας (π.χ. πιατάκια, ποτηράκια, κουταλάκια) Είδη οικιακής χρήσης από πολυαμίδιο (π.χ. κουτάλες, πιρούνες, λαβίδες) Είδη οικιακής χρήσης από μελαμίνη Κεραμικά είδη Πλαστικοί περιέκτες Παρεμβύσματα πωμάτων γυάλινων βάζων Δείγματα πλαστικών σωλήνων και άλλων εύκαμπτων πλαστικών εξεαρτημάτων από PVC που χρησιμοποιούνται σε μονάδες τυποποίησης ελαίων, σε ελαιοτριβεία κλπ. 8.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους: Εσωτερική επικυρωμένη μέθοδος του ΓΧΚ, που βασίζεται στον ΚΤΠ (άρθρο 25) και στο ΕΛΟΤ ΕΝ : 1995, για τον προσδιορισμό μολύβδου και καδμίου σε κεραμικά. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο ΕΛΟΤ EN ISO /2002, Σταθμική για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε υδατικούς προσομοιωτές τροφίμων με πρότυπο ή ισοδύναμο κελί. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο ΕΛΟΤ EN ISO /2002, Σταθμική, για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε υδατικούς προσομοιωτές τροφίμων με ολική βύθιση. Εσωτερική μέθοδος βασισμένη στο ΕΛΟΤ EN ISO /2002, Σταθμική, για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε υδατικούς προσομοιωτές τροφίμων με δοκιμή μονής επιφάνειας με πλήρωση αντικειμένων. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στα πρότυπα ΕΛΟΤ EN ISO /2002, και ΕΛΟΤ ΕΝ ISO /2002, Σταθμική για τον προσδιορισμό της ολικής ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 83/202

86 μετανάστευσης σε λιπαρούς, εναλλακτικούς του ελαιολάδου προσομοιωτές τροφίμων (ισοοκτάνιο, αιθανόλη 96%) με πρότυπο ή ισοδύναμο κελί. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στα πρότυπα ΕΛΟΤ EN ISO /2002, και ΕΛΟΤ ΕΝ ISO /2002, Σταθμική, για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε λιπαρούς εναλλακτικούς του ελαιολάδου (ισοοκτάνιο, αιθανόλη 96%) προσομοιωτές τροφίμων με ολική βύθιση. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο J. of Chromatography (1987), 367, , Αέρια Χρωματογραφία, για τον προσδιορισμό της ειδικής μετανάστευσης των πλαστικοποιητών αδιπικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHA) και φθαλικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHP) από πλαστικά σε ισοοκτάνιο. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο J. of Chromatography (1987), 367, , Αέρια Χρωματογραφία, για τον προσδιορισμό της ειδικής μετανάστευσης των πλαστικοποιητών αδιπικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHA) & φθαλικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHP) σε εξευγενισμένο ελαιόλαδο από μεμβράνες PVC. 8.6 Αποτελέσματα Από τα 45 δείγματα που εξετάστηκαν, βρέθηκαν 4 μη συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία. Συνολικό ποσοστό μη συμμόρφωσης 9%. Οι μη συμμορφώσεις αφορούσαν: α) δύο πλαστικά οικιακής χρήσης (το ένα αφορά σε παιδικό πιάτο) τα οποία δεν πληρούσαν τους όρους για τη χρήση που προορίζονται β) ένα πλαστικό καπάκι γυάλινου βάζου με παρέμβυσμα στο οποίο διαπιστώθηκε μετανάστευση πλαστικοποιητή γ) έναν πλαστικό σωλήνα τροφίμων στον οποίο προσδιορίστηκε μετανάστευση πλαστικοποιητή σε ποσότητα μεγαλύτερη από το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο ειδικής μετανάστευσης. 9% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 91% Διάγραμμα 8.3: Ποσοστό συμμόρφωσης των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα ως προς τις απαιτήσεις της νομοθεσίας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 84/202

87 8.7 Συμπεράσματα Κατά την υλοποίηση του προγράμματος επισήμου ελέγχου των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα διαπιστώθηκε μικρή μη συμμόρφωση ως προς την κείμενη νομοθεσία. Οι παρατηρούμενες μη συμμορφώσεις συνδέονται κυρίως με την μη ορθή χρήση της δήλωσης συμμόρφωσης από τους χρήστες και υποδεικνύουν ότι δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό ότι τα όσα αναφέρονται σε αυτήν θα πρέπει να μεταφέρονται στον καταναλωτή. Η μεγάλη ποικιλία υλικών και αντικειμένων που προορίζονται για επαφή με τρόφιμα και οι συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις, επιβάλλουν το διαρκή έλεγχο των υλικών και αντικειμένων σε σχέση με την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία. Οι κατηγορίες των υλικών και αντικειμένων σε επαφή με τρόφιμα που εξετάζονται εναλάσσονται κάθε χρόνο, έτσι ώστε διαχρονικά να καλύπτεται το σύνολο των υλικών και αντικειμένων που χρησιμοποιούνται για επαφή με τρόφιμα. 8.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Κανονισμός (ΕΕ) 1935/2004 Κανονισμός (ΕΕ) 2023/2006 Κανονισμός (ΕΕ) 10/2011 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 85/202

88 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 86/202

89 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Έμμονοι Οργανικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 87/202

90 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 88/202

91 9. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών & PCBs στα τρόφιμα 9.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι διοξίνες (PCDDs και PCDFs) και τα παρόμοια με τις διοξίνες PCBs ανήκουν στην κατηγορία των "ανθεκτικών οργανικών ρυπαντών" (POPs) οι οποίοι παρουσιάζουν πολύ μεγάλη ανθεκτικότητα στη χημική και βιολογική διάσπαση και κατά συνέπεια περνούν από το περιβάλλον στην διατροφική αλυσίδα των ζώων και τελικά βιοσυσσωρεύονται με τη λήψη τροφής στον ανθρώπινο οργανισμό, με καταστρεπτικές συνέπειες για την υγεία (καρκίνος, ενδομητρίωση, νευροσυμπεριφορικές και ανοσοκατασταλτικές ανωμαλίες). Η έκθεση του ανθρώπου στις διοξίνες οφείλεται σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90% στα τρόφιμα. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης ευθύνονται τουλάχιστον για ποσοστό 80% περίπου της συνολικής έκθεσης του ανθρώπου. Η ανάγκη ελέγχου και της ελληνικής αγοράς προέρχεται από την επικινδυνότητα των ρυπαντών αυτών για την ανθρώπινη υγεία [οι διοξίνες έχουν καταταγεί από την Διεθνή Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου (I.A.R.C., International Agency for Research on Cancer) ως ανήκοντα στην ομάδα 1 (Group 1, παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο)], αλλά και την ανάγκη προστασίας της εγχώριας παραγωγής αφού σε περίπτωση διατροφικού περιστατικού οι οικονομικές επιπτώσεις στην παραγωγή της χώρας και την οικονομία θα είναι τεράστιες (ως παραδείγματα αναφέρονται τα επεισόδια με διοξίνες α) σε χοιρινά στην Ιρλανδία τον Δεκέμβριο του 2008, που είχε καταστροφικές συνέπειες στη παραγωγή και την οικονομία της χώρας και, β) σε λίπος για παρασκευή ζωοτροφών στη Γερμανία τον Δεκέμβριο του 2010). Ο εντοπισμός του ανωτέρω παράγοντα κινδύνου σε κατά το δυνατόν πρωταρχικό στάδιο, διευκολύνει την εξουδετέρωσή του και περιορίζει τις συνέπειές του. Η προσπάθεια για συνεχή μείωση της έκθεσης των καταναλωτών στις διοξίνες (σύσταση 2013/711/ΕΕ) επιβάλλει την παρακολούθηση αυτών των ρυπαντών που είναι σχεδόν αποκλειστικά ανθρωπογενούς προέλευσης. Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα βασικά επίπεδα των πολυχλωριωμένων διβενζοδιοξινών (PCDDs), διβενζοφουρανίων (PCDFs) και παρόμοιων και μη παρόμοιων με τις διοξίνες πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (dioxin-like, DL-PCBs και non-dioxin-like, NDL-PCBs) σε ορισμένα είδη τροφίμων. Οι έλεγχοι προέκυψαν και από την ανάγκη συμμόρφωσης με τη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωμένων ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 89/202

92 διφαινυλίων στις ζωοτροφές και στα τρόφιμα (Σύσταση της Επιτροπής 2013/711/ΕΕ της 3ης Δεκεμβρίου 2013). 9.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ηπείρου Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ Εργαστήριο Επισήμου Ελέγχου: Το εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» 9.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν στην ανίχνευση διοξινών, φουρανίων, παρόμοιων και μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs σε τρόφιμα. Προγραμματίστηκαν 36 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για προσδιορισμό διοξινών και PCBs και υλοποιήθηκαν και οι 36, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 100%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 90/202

93 ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΠ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 9.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τις διοξίνες και τα PCBs στα τρόφιμα 9.5 Εξέταση δειγμάτων Οι αναλύσεις έγιναν σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές και τα κριτήρια ποιότητας των Παραρτημάτων ΙΙΙ, [Προετοιμασία των Δειγμάτων και Απαιτήσεις για τις Μεθόδους Ανάλυσης που χρησιμοποιούνται για τον Επίσημο Έλεγχο των Επιπέδων των Διοξινών (PCDD/PCDF) και των παρόμοιων με τις Διοξίνες PCBs σε ορισμένα τρόφιμα] και VI, [Προετοιμασία των δειγμάτων και απαιτήσεις για τις μεθόδους ανάλυσης που χρησιμοποιούνται για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων των μη παρομοίων με τις διοξίνες PCBS (PCB #28, 52, 101, 138, 153, 180) σε ορισμένα τρόφιμα] του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 589/2014, χρησιμοποιώντας την μέθοδο 1613Β της Αμερικανικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ). Η μέθοδος προσδιορισμού των διοξινών, φουρανίων παρόμοιων και μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCB s περιλαμβάνει εκχύλιση και καθαρισμό του λίπους από το δείγμα τροφίμου. Ο διαχωρισμός και προσδιορισμός των διοξινών στο εκχυλισμένο δείγμα λίπους γίνεται με αέρια χρωματογραφία - φασματομετρία μάζας, με την τεχνική της ισοτοπικής αραίωσης, μιας τεχνικής στην οποία χρησιμοποιούνται ανάλογα επισημασμένα με σταθερά ισότοπα ( 13 C) ως εσωτερικά πρότυπα, και η ανίχνευση επιτυγχάνεται με φασματομετρία μάζας υψηλής διακριτικής ικανότητας (HRMS). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 91/202

94 9.6 Αποτελέσματα Από τα 36 δείγματα που εξετάστηκαν: 4 ήταν αυγά 2 ήταν κρέας αιγοπρόβειο 2 ήταν κρέας βόειο 2 ήταν κρέας χοίριο 5 ήταν κρέας πουλερικών 3 ήταν γάλα αγελαδινό 4 ήταν γάλα αιγοπρόβειο 3 ήταν τυριά 6 ήταν ιχθυηρά (ελεύθερης αλιείας και ιχθυοκαλλιέργειας) 3 ήταν ελαιόλαδο 1 ήταν ηλιέλαιο 1 ήταν παιδική τροφή αυγά 14% 3% 3% 8% 6% 6% 6% 16% 11% 8% 8% 11% γάλα αγελαδινό γάλα αιγοπρόβειο ελαιόλαδο ιχθυηρά κρέας αιγοπρόβειο κρέας βόειο κρέας πουλερικών κρέας χοίριο φυτικά έλαια (εκτός ελαιολάδου) παιδικές τροφές τυριά Διάγραμμα 9.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για διοξίνες και PCBs. Όλα τα δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία, για όλες τις παραμέτρους που εξετάστηκαν (διοξίνες, φουράνια, παρόμοια και μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs). Στα δείγματα που εξετάστηκαν τα επίπεδα διοξινών που μετρήθηκαν ήταν αντίστοιχα των επιπέδων που προσδιορίζονται διαχρονικά σε αυτά τα τρόφιμα. 0% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 100% Διάγραμμα 9.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για διοξίνες και PCBs. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 92/202

95 9.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πλήρη συμμόρφωση με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Η εικόνα αυτή παρατηρείται διαχρονικά στους ελέγχους που αφορούν το συγκεκριμένο πρόγραμμα ωστόσο, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριμένου κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών και των PCBs στα διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η συστηματική ετήσια παρακολούθηση, σε επίπεδο επικράτειας, των τροφίμων που δυνητικά - λόγω της περιεκτικότητάς τους σε λίπος - μπορεί ευκολότερα να έχουν επιμολυνθεί με διοξίνες και PCBs επιτρέπει την παρακολούθηση του κινδύνου διαχρονικά, παρά το μικρό αριθμό δειγμάτων ανά είδος τροφίμου. Στον Πίνακα 9.1, που ακολουθεί, απεικονίζονται τα επίπεδα των διοξινών/φουρανίων και PCBs που μετρήθηκαν κατά τους ελέγχους του Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για το σύνολο διοξινών, φουρανίων και παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs (όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει). Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 589/2014 για καθορισμό των μεθόδων δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων των διοξινών, των παρόμοιων με τις διοξίνες PCB και των μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCB σε ορισμένα τρόφιμα και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1883/2006. Σύσταση της Επιτροπής 2013/711/ΕΕ για τη μείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCB) στις ζωοτροφές και στα τρόφιμα. Σύσταση της Επιτροπής 2014/663/ΕΕ για την τροποποίηση του παραρτήματος της σύστασης 2013/711/EE για τη μείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCB) στις ζωοτροφές και στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 93/202

96 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 94/202

97 Πίνακας 9.1: Επίπεδα διοξινών, φουρανίων (TEQ PCDD/F) και παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs (TEQ PCBs) (εκφρασμένα σε pg/g λίπους) και επίπεδα μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs (εκφρασμένα σε ng/g λίπους) Επίπεδα διοξινών, φουρανίων, παρομοίων Μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα * και μη παρομοίων με τις διοξίνες PCBs (Ανώτατα όρια συγκέντρωσης**) Είδος Τροφίμου (Ν=Αριθμός δειγμάτων) TEQ PCDD/F Συνολική TEQ (PCDD/F & PCBs) Μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs *** TEQ PCDD/F TEQ PCBs TEQ PCDD/F & PCBs Μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs *** pg/g λίπους pg/g λίπους ng/g λίπους Διάμεση τιμή (εύρος), pg/g λίπους Διάμεση τιμή (εύρος), ng/g λίπους ΑΥΓΑ Ελεύθερης βοσκής και συστοιχίες κλωβών (Ν=4) 2,5 5,0 40 0,32 (0,32-0,39) 0,04 (0,02-0,06) 0,36 (0,34-0,44) 1,24 (0,62-2,23) ΚΡΕΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ Κρέας βόειο (Ν=2) 0,35(0,32-0,37) 0,12(0,09-0,16) 0,47(0,41-0,53) 2,33(2,30-2,36) 2,5 4,0 40 Κρέας αιγοπροβάτων (Ν=2) 0,36 (0,32-0,41) 0,04 (0,04-0,05) 0,41 (0,36-0,46) 2,68 (2,51-2,86) Κρέας χοίριο (Ν=2) 1,0 1, ,32 (0,32-0,32) 0,03 (0,03-0,03) 0,35 (0,35-0,35) 5,08 (1,73-8,43) Κρέας πουλερικών (Ν=5) 1,75 3,0 40 0,37 (0,32-0,43) 0,02 (0,02-0,04) 0,39 (0,34-0,45) 2,24 (1,40-3,50) ΝΩΠΟ ΓΑΛΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 95/202

98 ΠΡΟΪΟΝΤΑ Νωπό αγελαδινό γάλα (Ν=3) 0,32 (0,32-0,32) 0,06 (0,04-0,15) 0,38 (0,36-0,47) 2,93 (2,59-3,62) Νωπό αιγοπρόβειο γάλα (Ν=4) 2,5 5,5 40 0,34 (0,32-0,84) 0,07 (0,02-0,64) 0,41 (0,35-1,48) 2,48 (1,05-5,61) Τυριά (Ν=3) 0,34 (0,32-0,39) 0,13 (0,07-0,17) 0,45 (0,41-0,56) 2,43 (1,66-2,62) ΨΑΡΙΑ**** Ελεύθερης αλιείας & Ιχθυοκαλλιεργειών (Ν=6) 3,5 6,5 75 0,12 (0,03-1,15) 0,40 (0,08-0,72) 0,54 (0,11-1,87) 2,49 (1,85-5,50) ΦΥΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ ΚΑΙ ΛΙΠΗ Ελαιόλαδο (Ν=3) 0,32 (0,32-0,32) 0,02 (0,01-0,02) 0,34 (0,33-0,34) 0,64 (1,00-3,15) 0,75 1,25 40 Άλλα φυτικά έλαια (Ν=1) 0,32 0,02 0,34 1,48 ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ**** Τροφές για μικρά παιδιά και βρέφη (Ν=1) 0,1 0,2 1,0 0,00 0,00 0,00 0,14 * Σύμφωνα με τον Κανονισμό 1881/2006/ΕΚ, όπως ισχύει ** Ανώτατα όρια συγκέντρωσης: υπολογίζονται με την υπόθεση ότι όλες οι τιμές των διαφόρων ομοειδών ουσιών κάτω από το όριο του ποσοτικού προσδιορισμού ισούνται με το όριο του ποσοτικού προσδιορισμού. *** Άθροισμα PCB-28, PCB-52, PCB-101, PCB-138, PCB-153 και PCB-180 (ICES 6). **** Για τα ψάρια και τις παιδικές τροφές οι συγκεντρώσεις των διοξινών, φουρανίων και παρομοίων με τις διοξίνες PCBs αναφέρονται σε pg/g νωπού προϊόντος και ετοίμου προϊόντος, αντίστοιχα, ενώ για τα μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs σε ng/g νωπού προϊόντος και ετοίμου προϊόντος, αντίστοιχα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 96/202

99 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Περιβαλλοντικοί και Βιομηχανικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 97/202

100 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 98/202

101 10. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα 10.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα του μολύβδου, του καδμίου, του υδραργύρου του ανόργανου κασσιτέρου και του ανόργανου αρσενικού σε ορισμένα είδη τροφίμων. Οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία από την παρουσία αυτών των παραγόντων κινδύνου στα τρόφιμα συνοπτικά αναφέρονται κατωτέρω: Μόλυβδος (Pb) Ο μόλυβδος είναι ένας φυσικός περιβαλλοντικός ρυπαντής. Η χρήση του στο παρελθόν σε σωλήνες νερού, χρώματα και στην βενζίνη αύξησε περισσότερο την εγγενή παρουσία του. Η διατροφή είναι η κύρια πηγή έκθεσης του ανθρώπου στο μόλυβδο. Ο μόλυβδος συσσωρεύεται στο σώμα και ιδιαίτερα επηρεάζει σοβαρά την ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος στα μικρά παιδιά. Καθώς δεν υπάρχει καμία απόδειξη των κατώτατων ορίων για μια σειρά από κρίσιμες επιπτώσεις στην υγεία, δεν υπάρχει συνιστώμενο ανεκτό επίπεδο πρόσληψης. Η πιο πρόσφατη μελέτη της ΕΑΑΤ 2 εξέτασε περισσότερα από αναλυτικά αποτελέσματα για την παρουσία μολύβδου στα τρόφιμα. Από περίπου αποτελέσματα μεταξύ του 2003 και 2009, τα δύο τρίτα εξ αυτών είχαν επίπεδα μολύβδου μικρότερα από τα όρια ανίχνευσης ή ποσοτικοποίησης. Στις κατηγορίες τροφίμων που συνεισφέρουν σημαντικά στην πρόσληψη ανήκουν τα δημητριακά και τα προϊόντα τους, οι πατάτες, τα φυλλώδη λαχανικά και το νερό της βρύσης αν και αυτό ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των διαφόρων χωρών, των κατηγοριών τροφίμων, των ηλικιακών ομάδων και των μελετών. Κάδμιο (Cd) Το κάδμιο μπορεί να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια και σχετίζεται στατιστικά με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο. Η διατροφή είναι η κυρίαρχη πηγή έκθεσης των ανθρώπων που ανήκουν στους μη-καπνιστές. Η κοινή επιτροπή εμπειρογνωμόνων του FAO/WHO για τα πρόσθετα τροφίμων καθόρισε ως προσωρινή ανεκτή μηνιαία πρόσληψη τα 25 μg/kg σωματικού βάρους, ενώ η ομάδα της ΕΑΑΤ για τις προσμείξεις στη διατροφική αλυσίδα όρισε ως ανεκτό όριο εβδομαδιαίας πρόσληψης τα 2,5 μg/kg σωματικού βάρους για να διασφαλίσει την επαρκή προστασία όλων των καταναλωτών. 2 EFSA Journal 2010;8(4):1570 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 99/202

102 Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αναφορά της ΕΑΑΤ για το κάδμιο 3, υψηλά επίπεδα καδμίου βρέθηκαν σε φύκια και σκευάσματά τους, προϊόντα με βάση το κακάο, μαλακόστρακα, βρώσιμα εντόσθια, μύκητες, ελαιούχους σπόρους, και μαλάκια. Ωστόσο, τρόφιμα που καταναλώνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στη διατροφική έκθεση στο κάδμιο. Έτσι, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην πρόσληψη έχουν τα δημητριακά και προϊόντα δημητριακών, τα λαχανικά και προϊόντα τους και οι αμυλώδεις ρίζες και κόνδυλοι. Συγκεκριμένα κατά φθίνουσα σειρά, οι πατάτες, το ψωμί, τα αρτοσκευάσματα, τα προϊόντα σοκολάτας, τα φυλλώδη λαχανικά και τα μαλάκια συμβάλλουν περισσότερο στην έκθεση μέσω της διατροφής σε κάδμιο για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Υδράργυρος (Hg) Ο υδράργυρος είναι ένα μέταλλο που απελευθερώνεται στο περιβάλλον τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Υπάρχουν τρεις μορφές του υδραργύρου: (i) ο στοιχειακός ή μεταλλικός υδράργυρος (Hg 0 ), (ii) ο ανόργανος υδράργυρος (Hg2 2+ και Hg 2+ ) και (iii) ο οργανικός υδράργυρος (γνωστότερη μορφή του είναι ο μεθυλυδράργυρος MeHg). Ο μεθυλυδράργυρος είναι η χημική μορφή με την οποία κυρίως απαντάται ο Hg στα τρόφιμα και προκαλεί τη μεγαλύτερη ανησυχία. Το ποσοστό του ολικού υδραργύρου στα ψάρια και στα θαλασσινά μπορεί να είναι μεγαλύτερο του 90%. Η τοξικότητα του ανόργανου υδραργύρου αφορά στον νεφρό, ενώ άλλοι στόχοι περιλαμβάνουν το ήπαρ, το νευρικό σύστημα, το ανοσοποιητικό και αναπαραγωγικό σύστημα. Η ομάδα της ΕΑΑΤ για τις προσμείξεις στη διατροφική αλυσίδα όρισε ως ανεκτό όριο εβδομαδιαίας πρόσληψης για τον ανόργανο υδράργυρο τα 4 μg/kg σωματικού βάρους (ως υδράργυρο) 4. Για τον μεθυλυδράργυρο, το αντίστοιχο όριο θεσπίστηκε στα 1,3 μg/kg σωματικού βάρους (ως υδράργυρος). Οι θετικές επιδράσεις των Ω-3 λιπαρών οξέων μακράς αλυσίδας που περιέχονται στα ψάρια μπορεί να έχουν οδηγήσει σε υποεκτίμηση των δυνητικών δυσμενών επιπτώσεων του μεθυλυδραργύρου στα ψάρια. Η παροχή επικεντρωμένων συμβουλών στους καταναλωτές αποτελεί κατάλληλη προσέγγιση στην περίπτωση του μεθυλυδραργύρου προκειμένου να προστατευθούν οι ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Ανόργανος Κασσίτερος (Sn) Η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων κατέληξε, στη γνώμη της 12ης Δεκεμβρίου 2001, στο συμπέρασμα ότι επίπεδα ανόργανου κασσίτερου 150 mg/kg στα κονσερβοποιημένα ποτά και 250 mg/kg στα άλλα κονσερβοποιημένα τρόφιμα μπορεί να προκαλέσουν 3 EFSA Journal 2012;10(1): EFSA Journal 2012;10(12):2985 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 100/202

103 γαστρικό ερεθισμό σε ορισμένα άτομα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να ελέγχονται τα προϊόντα αυτά για την παρουσία ανόργανου κασσιτέρου. Αρσενικό (As) Το αρσενικό είναι ένας ευρέως απαντώμενος ρυπαντής ο οποίος εμφανίζεται τόσο φυσικά όσο και ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας 5. Τα τρόφιμα είναι η κύρια πηγή έκθεσης του γενικού πληθυσμού στην Ευρώπη. Στα αλιεύματα απαντώνται οργανικές μορφές του αρσενικού όπως η αρσενοβεταΐνη, ενώ στα υπόλοιπα τρόφιμα οι μορφές του αρσενικού που κυριαρχούν είναι οι ανόργανες [τόσο As(III) και As (V), όσο και απλά μεθυλιωμένες μορφές του]. Οι ανόργανες μορφές του αρσενικού είναι περισσότερο τοξικές από τις οργανικές. Επίσης, το As(III) θεωρείται πιο τοξικό από το As (V), ενώ η Διεθνής Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου [International Agency for Research on Cancer (IARC)], έχει κατατάξει το αρσενικό και τις ανόργανες μορφές στην ομάδα 1 (Group 1, παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο). Οι κύριες πηγές πρόσληψης ανόργανου αρσενικού για όλες τις ομάδες του πληθυσμού (πλην των βρεφών και νηπίων) είναι τα προϊόντα δημητριακών (που δεν έχουν ως βάση το ρύζι) και ακολουθούν το ρύζι, το γάλα και τα γαλακτοκομικά και το πόσιμο νερό. Στα βρέφη και νήπια, κύρια πηγή πρόσληψης είναι το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα ακολουθούμενα από το πόσιμο νερό, τα προϊόντα δημητριακών (που δεν έχουν ως βάση το ρύζι) και τα τρόφιμα για βρέφη και μικρά παιδιά. Εκτός από το ρύζι όμως, στα υπόλοιπα τρόφιμα δεν παρατηρούνται σχετικά μεγάλα επίπεδα ανόργανου αρσενικού και η συμμετοχή στην πρόσληψη οφείλεται στην ευρεία κατανάλωσή τους Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ 5 EFSA Journal 2014;12(3):3597 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 101/202

104 Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, με τη συνεργασία της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, ΔΑΟΚ Χίου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήρια Δοκιμών και Ερευνών Τροφίμων Αθηνών του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Δοκιμών και Ερευνών Τροφίμων Θεσσαλονίκης του ΕΦΕΤ Α' Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Β' (Χημικών κινδύνων τροφίμων και ειδικών αναλύσεων) του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α' Τμήμα Α (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη) Χημική Υπηρεσία Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας του ΓΧΚ, Τμήμα Α Εργαστηριακών Ελέγχων 10.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 85 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισμό καδμίου, μολύβδου, υδραργύρου, ανόργανου κασσιτέρου και αρσενικού και υλοποιήθηκαν 76, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 89,4%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 10.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου μετάλλων στα τρόφιμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 102/202

105 10.5 Εξέταση δειγμάτων Για την ανάλυση των δειγμάτων έγινε προετοιμασία αυτών με χώνευση σε συσκευή μικροκυμάτων ή εκλεκτική εκχύλιση (στην περίπτωση του ανόργανου αρσενικού) και στη συνέχεια ποσοτικός προσδιορισμός των μετάλλων, με Φασματοφωτόμετρο Ατομικής Απορρόφησης με χρήση φούρνου γραφίτη και FIAS (Flow Injection Analysis System) κατά περίπτωση Αποτελέσματα Από τα 76 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 41 ήταν αλιεύματα (31 νωπά και καταψυγμένα ιχθυηρά, μαλάκια, 10 κονσέρβες ιχθυηρών) και εξετάστηκαν για μόλυβδο, κάδμιο, υδράργυρο και αρσενικό. 10 ήταν κονσέρβες φρούτων & λαχανικών και εξετάστηκαν για κάδμιο και ανόργανο κασσίτερο, 15 ήταν ρύζι και εξετάστηκαν για μόλυβδο και κάδμιο καθώς και για ανόργανο και ολικό αρσενικό, 10 ήταν σοκολάτες και σκόνη κακάο και εξετάστηκαν για κάδμιο και για ανόργανο και ολικό αρσενικό. 13% 20% 13% 13% 41% αλιεύματα (νωπά & κατεψυγμένα) κονσέρβες αλιευμάτων κονσέρβες φρούτων & λαχανικών ρύζι σοκολάτες και σκόνη κακάο Διάγραμμα 10.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου μετάλλων στα τρόφιμα. Κατά τον έλεγχο βρέθηκε ένα δείγμα κατεψυγμένου γαλέου φέτα [γλαυκοκαρχαρίας (Prionace glauca)] μη συμμορφούμενο με την κείμενη νομοθεσία, λόγω υπέρβασης του μεγίστου επιτρεπτού επιπέδου του υδραργύρου για την κατηγορία αυτή. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 103/202

106 1% Συμμορφούμενα δείγματα Μη συμμορφούμενα δείγματα 99% Διάγραμμα 10.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου μετάλλων στα τρόφιμα Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριμένου χημικού κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των βαρέων μετάλλων σε διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίμων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει μια πληρέστερη εικόνα της αγοράς στη διάρκεια του χρόνου Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων του μολύβδου, του καδμίου, του υδραργύρου και του ανόργανου κασσιτέρου προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιμολύνουν τα τρόφιμα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τη σύσταση (ΕΕ) 2015/1381 της Επιτροπής της 10ης Αυγούστου 2015 σχετικά με την παρακολούθηση της παρουσίας αρσενικού στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 104/202

107 11. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα 11.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ), αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία οργανικών ενώσεων που περιέχουν δύο ή περισσότερους αρωματικούς δακτυλίους. Κατά κύριο λόγο σχηματίζονται από την ατελή καύση ή πυρόλυση της οργανικής ύλης και κατά τη διάρκεια διαφόρων βιομηχανικών διεργασιών. Οι ΠΑΥ εμφανίζονται γενικά σε πολύπλοκα μίγματα τα οποία μπορεί να αποτελούνται από εκατοντάδες ενώσεις. Για τους μη καπνιστές η κύρια οδός έκθεσης είναι η κατανάλωση τροφίμων. Τα τρόφιμα μπορεί να επιμολυνθούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες, από βιομηχανικές πηγές επεξεργασίας τροφίμων καθώς και από ορισμένες πρακτικές μαγειρέματος στο σπίτι. Κατά την τελευταία δεκαετία οι ΠΑΥ αξιολογήθηκαν από διάφορες διεθνείς επιστημονικές επιτροπές και την ΕΑΑΤ. Το συμπέρασμα ήταν ότι περίπου 16 ΠΑΥ παρουσιάζουν σαφείς ενδείξεις μεταλλαξιογένεσης/γονιδιοτοξικότητας και καρκινογόνου επίδρασης σε διάφορα πειραματόζωα, επομένως μπορούν να θεωρηθούν ως δυνητικά γονοτοξικοί και καρκινογόνοι παράγοντες για τον άνθρωπο. Συνεπώς η πρόσληψή τους μέσω της διατροφής μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών. Βάσει αυτών των δεδομένων η ομάδα της ΕΑΑΤ για τις προσμείξεις στην διατροφική αλυσίδα, πρότεινε τη χρήση τεσσάρων ΠΑΥ ως δεικτών για την συνολική παρουσία των ΠΑΥ σε ένα τρόφιμο 6. Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων (ΠΑΥ) στα τρόφιμα Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριο Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ 6 EFSA Journal (2008) 724, ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 105/202

108 Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Α' Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Β' (Χημικών κινδύνων τροφίμων και ειδικών αναλύσεων) του Γενικού Χημείου του Κράτους 11.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 40 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισμό ΠΑΥ. Μέρος του προγράμματος υλοποιήθηκε σε συνδυασμό με το αντίστοιχο πρόγραμμα για τον προσδιορισμό 3-μονοχλωροπροπανο-1,2-διόλης. Υλοποιήθηκαν και οι 40 έλεγχοι. Το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ήταν 100%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΑΜΘ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 11.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα 11.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε μέθοδος Υγρής Χρωματογραφίας Υψηλής Απόδοσης (HPLC), με ανίχνευση των ΠΑΥ με φθορισμομετρικό ανιχνευτή, σύμφωνα με την αναλυτική μέθοδο προσδιορισμού Πολυκυκλικών Αρωματικών Υδρογονανθράκων σε φυτικά λίπη και έλαια ISO 15753:2006 όπως αυτή έχει ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 106/202

109 τροποποιηθεί και επικυρωθεί στο εργαστήριο του Β Τμήματος της Α' Χημικής Υπηρεσίας Αθηνών του ΓΧΚ και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 333/ Αποτελέσματα Από τα 40 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 7 ήταν παρθένα ελαιόλαδα, ή ελαιόλαδα αποτελούμενα από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, 5 ήταν πυρηνέλαιο, 8 ήταν ηλιέλαιο, 10 κατατάσσονταν στην κατηγορία κρέας και προϊόντα με βάση το κρέας τα οποία έχουν υποβληθεί σε ψήσιμο ή μπάρμπεκιου, 5 ήταν καπνιστά αλιεύματα, 5 ήταν μεταποιημένα τρόφιμα με βάση τα δημητριακά και παιδικές τροφές για βρέφη και μικρά παιδιά. αλιεύεματα καπνιστά 25,0% ηλιέλαιο 20,0% 12,5% κρέας και προϊόντα με βάση το κρέας (ψητά) 12,5% 12,5% 17,5% μεταποιημένα τρόφιμα με βάση τα δημητριακά και παιδικές τροφές για βρέφη και μικρά παιδιά παρθένο ελαιόλαδο και ελαιόλαδο αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα πυρηνέλαιο Διάγραμμα 11.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα. Όλα τα δείγματα που εξετάστηκαν βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 107/202

110 0% Συμμορφούμενα δείγματα Μη συμμορφούμενα δείγματα 100% Διάγραμμα 11.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριμένου χημικού κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων σε διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίμων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει τον έλεγχο του συνόλου της αγοράς. Ειδικότερα, από τους ελέγχους που αφορούσαν την κατηγορία «κρέας και προϊόντα με βάση το κρέας τα οποία έχουν υποβληθεί σε ψήσιμο ή μπάρμπεκιου», προέκυψε ότι τα συγκεκριμένα τρόφιμα τα οποία αποτελούν σημαντικό τμήμα της διατροφής στη μαζική εστίαση δεν επιβαρύνουν τους καταναλωτές με ΠΑΥ. Επιβεβαιώθηκαν δηλαδή τα αποτελέσματα των αντίστοιχων ελέγχων του προγράμματος των προηγούμενων ετών, απ όπου προκύπτει ότι τα ανωτέρω προϊόντα περιέχουν ΠΑΥ σε επίπεδα που συμμορφώνονται με την κείμενη νομοθεσία. Δέκα δείγματα που λήφθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού και συγκεκριμένα 6 ηλιέλαια, 2 ελαιόλαδα και 2 πυρηνέλαια, εξετάστηκαν ταυτόχρονα και για την παρουσία εστέρων της μονοχλωροπροανοδιόλης με λιπαρά οξέα και εστέρων της γλυσιδόλης με λιπαρά οξέα. Τα αποτελέσματα αυτά περιγράφονται αναλυτικά στο κεφάλαιο για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα που ακολουθεί (σελ. 113). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 108/202

111 11.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιμολύνουν τα τρόφιμα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 109/202

112 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 110/202

113 12. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα 12.1 Εισαγωγή Σκοπός Η 3-μονοχλωροπροπανοδιόλη-1,2-διόλη (3-MCPD) παράγεται ως πρόσμειξη στα τρόφιμα κατά την επεξεργασία τους με θερμότητα. Αποτελεί προϊόν της αντίδρασης των τριακυλογλυκερολών, φωσφολιπίδιων ή γλυκερίνης και του υδροχλωρικού οξέος σε τρόφιμα με βάση το λίπος ή που περιέχουν λιπαρά 7. Ανάλογα με το είδος των τροφίμων, μπορεί να εμφανιστεί ως ελεύθερη ουσία, υπό τη μορφή ενός εστέρα με λιπαρά οξέα ή και στις δύο μορφές. Το κύριο όργανο-στόχος για την τοξικότητα της 3- MCPD είναι ο νεφρός, ενώ η μακροχρόνια έκθεση προκαλεί νεφροπάθεια και σωληνοειδή υπερπλασία και αδενώματα. Η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (ΕΕΤ) καθιέρωσε το 2001 ως ανεκτή ημερήσια πρόσληψη (TDI) για την 3-MCPD τα 2 μg/kg σωματικού βάρους. Η μεικτή επιτροπή εμπειρογνωμόνων FAO/WHO για τα πρόσθετα τροφίμων (JECFA) όρισε, για την ελεύθερη 3-MCPD, ως προσωρινό μέγιστο ανεκτό όριο ημερήσιας πρόσληψης τα 2 μg/kg σωματικού βάρους (JECFA, 2002, 2007). Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC) κατέταξε το 3-MCPD ως «πιθανή καρκινογόνο για τον άνθρωπο (ομάδα 2Β)» (IARC, 2012). Μελέτες έχουν δείξει ότι η υψηλότερη παρουσία της 3-MCPD στα τρόφιμα απαντάται σε κατηγορίες τροφίμων όπου συνδέεται με εστερικό δεσμό με λιπαρά οξέα με τη μορφή μονο- ή δι-εστέρα. Υψηλά επίπεδα εστέρων της 3-MCPD εμφανίζονται σε εδώδιμα εξευγενισμένα φυτικά έλαια και λίπη και σύνθετα τρόφιμα που τα περιέχουν. Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα της 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού προγραμματίσθηκε επιπλέον η υλοποίηση διερευνητικών ελέγχων σε ηλιέλαιο, ελαιόλαδα και πυρηνέλαιο βάσει της σύστασης 2014/661/ΕΕ σχετικά με την παρακολούθηση της παρουσίας 2- και 3- μονοχλωροπροπανο-1,2-διόλης (2- και 3-MCPD) καθώς και εστέρων της 2- και 3-MCPD με λιπαρά και γλυκιδυλολιπαρά οξέα στα τρόφιμα Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Νοέμβριος EFSA Journal 2013;11(9):3381 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 111/202

114 12.3 Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Α Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Β (Χημικών Κινδύνων Τροφίμων & Ειδικών Αναλύσεων) 12.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν 5 έλεγχοι σε σάλτσες σόγιας και 10 έλεγχοι σε φυτικά έλαια. Υλοποιήθηκαν και οι 15 έλεγχοι. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε σε ποσοστό 100%. ΠΔΑ Προγραμματισμός Υλοποίηση Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 13.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα 12.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων σάλτσας σόγιας ως προς την ελεύθερη 3-MCPD χρησιμοποιήθηκε μέθοδος Αεριοχρωματογραφίας με ανιχνευτή Φασματογράφο Μαζών (GCMS), σύμφωνη με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN 14573:2005, Foodstuffs - Determination of 3-monochloropropane-1,2-diol by GC/MS. Για τα φυτικά έλαια, όπου προσδιορίστηκαν οι εστέρες της 3-MCPD, της 2-MCPD και της γλυσιδόλης και όχι οι ελεύθερες μορφές τους, ακολουθήθηκε η προτεινόμενη από το Ενωσιακό Εργαστήριο Αναφοράς (EURL-PAHs) GCMS Development and Validation ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 112/202

115 of analytical methods for the analysis of 3-MCPD and glycidyl esters in various food matrices (EFSA supporting publication 2015: EN-779). Το εργαστήριο συμμετείχε με απόλυτη επιτυχία στη σχετική διεργαστηριακή δοκιμή που διοργάνωσε το EURL Αποτελέσματα Από τα 15 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 5 ήταν σάλτσες σόγιας, 2 ήταν ελαιόλαδο αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, 2 ήταν πυρηνέλαιο, 6 ήταν ηλιέλαιο (ένα εξ αυτών ήταν παρθένο ηλιέλαιο). 41% 13% 13% σάλτσες σόγιας ηλιέλαιο ελαιόλαδο πυρηνέλαιο 33% Διάγραμμα 13.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα. Όλα τα δείγματα σάλτσας σόγιας που εξετάστηκαν ήταν συμμορφούμενα με την νομοθεσία. 0% Συμμορφούμενα δείγματα Μη συμμορφούμενα δείγματα 100% Διάγραμμα 13.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 113/202

116 Πίνακας 13.1: Επίπεδα εστέρων των 3-MCPD, 2-MCPD και γλυσιδόλης στις διάφορες κατηγορίες τροφίμων (μg/kg) που εξετάστηκαν α/α Κατηγορία Προϊόντων 1 Ελαιόλαδο 2 2 Ηλιέλαιο 2 3 Πυρηνέλαιο 6 4 Σύνολο 10 LOD GLYSIDOL = 100 μg/kg (Όριο Ανίχνευσης) Αριθμός Ελέγχων Παράμετρος LOQ GLYSIDOL = 300 μg/kg (Όριο Ποσοτικού Προσδιορισμού) Διάμεση Τιμή Αποτέλεσμα (μg/kg) Ελάχιστη Τιμή Μέγιστη Τιμή 3-MCPD MCPD Glysidol LOD MCPD MCPD Glysidol LOQ LOD MCPD MCPD Glysidol LOD LOD 3-MCPD MCPD Glysidol LOQ 432 LOD 12.7 Συμπεράσματα Όσον αφορά τις σάλτσες σόγιας, το πρόγραμμα υλοποιείται κάθε χρόνο με μικρό αριθμό δειγμάτων. Γενικά τα τελευταία χρόνια, με την εξαίρεση ενός δείγματος το 2015, δεν παρατηρούνται μη συμμορφώσεις. Επομένως, προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία και, για τον συγκεκριμένο παράγοντα κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Σε ότι αφορά τους εστέρες των 3-MCPD, 2-MCPD και γλυσιδόλης στις κατηγορίες τροφίμων που εξετάστηκαν, τα επίπεδα που μετρήθηκαν ήταν κατώτερα από τα υπό συζήτηση επίπεδα για τη θέσπιση μεγίστων επιτρεπτών ορίων. (Για την ελεύθερη και τους εστέρες της 3-MCPD το προτεινόμενο όριο είναι 2,0 mg/kg εκφρασμένων ως 3-MCPD ενώ, για τους εστέρες της γλυσιδόλης το αντίστοιχο όριο είναι 1,0 mg/kg εκφρασμένο ως γλυσιδόλη). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 114/202

117 12.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007, για τον καθορισμό μεθόδων δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιμολύνουν τα τρόφιμα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, τη σύσταση 2014/661/ΕΕ της 10 ης Σεπτεμβρίου 2014 σχετικά με την παρακολούθηση της παρουσίας 2- και 3-μονοχλωροπροπανο-1,2-διόλης (2- και 3- MCPD) καθώς και εστέρων της 2- και 3-MCPD με λιπαρά και γλυκιδυλολιπαρά οξέα στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 115/202

118 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 116/202

119 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Αγροτικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 117/202

120 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 118/202

121 13. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών στα τρόφιμα 13.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα των μυκοτοξινών σε ορισμένα είδη τροφίμων. Ο έλεγχος αφορά στα παρακάτω είδη μυκοτοξινών: την Αφλατοξίνη Β1, και το άθροισμα των Αφλατοξινών Β1, Β2, G1 και G2 σε διάφορα τρόφιμα (ξηρούς καρπούς, αποξηραμένα φρούτα, μπαχαρικά, προϊόντα καλαμποκιού, ρύζι και προϊόντα του, προϊόντα δημητριακών, γκράνμπερις - γκότζι μπέρις και παιδικές τροφές με βάση τα δημητριακά) την Αφλατοξίνη Μ1 σε γάλα και προϊόντα του, την Ωχρατοξίνη Α (ΟΤΑ) σε διάφορα τρόφιμα (προϊόντα δημητριακών, ρύζι, σταφίδες, μπαχαρικά, καφέ (φρυγμένο και στιγμιαίο) και προϊόντα καλαμποκιού, τη Δεσοξυνιβαλενόλη (DON) και η Ζεαραλενόνη (ΖΕΑ) σε προϊόντα δημητριακών και προϊόντα καλαμποκιού, τις Φουμονισίνες Β1 και Β2 σε διάφορα προϊόντα καλαμποκιού και παιδικές τροφές με βάση τα δημητριακά. την Πατουλίνη σε χυμούς μήλου Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 119/202

122 Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, Τμήμα Εμπορίου Λέσβου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: A Χημική Υπηρεσία Αθηνών Τμήμα Β Χημικών Κινδύνων Τροφίμων & Ειδικών Αναλύσεων, (αφλατοξίνη Μ1, DON, ZEA, φουμονισίνες Β1 και Β2, Πατουλίνη & ΟΤΑ), Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη (αφλατοξίνες Β1, Β2, G1, G2) Χημική Υπηρεσία Πειραιά, Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων (αφλατοξίνες Β1, Β2, G1, G2 και ΟΤΑ). Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευμένα για τον προσδιορισμό μυκοτοξινών σε διάφορα είδη τροφίμων σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν έλεγχοι σε 140 δείγματα διαφόρων τροφίμων για προσδιορισμό μυκοτοξινών και υλοποιήθηκαν έλεγχοι σε 122 δείγματα (ποσοστό υλοποίησης 87,1%). Το είδος, ο αριθμός και η κατανομή των προγραμματισμένων ελέγχων φαίνονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα 13.1: Πίνακας 13.1: Κατανομή ελέγχων ανά είδος τροφίμου και προσδιοριζόμενη παράμετρο. Μυκοτοξίνη Αφλατοξίνες Β1, Β2, G1 & G2 Αφλατοξίνη Μ1 ΟΤΑ Φουμονισίνες Πατουλίνη DON-ZEA α/α Είδος τροφίμου* Σύνολο δειγμάτων: 1. Ξηροί καρποί [κυρίως φιστίκια Αιγίνης και γενικότερα κελυφωτά] 2. Αποξηραμένα φρούτα (σύκα) Παιδικές Τροφές με βάση τα δημητριακά Γάλα και προϊόντα του (τα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 120/202

123 αφορούν σε παιδικάβρεφικά γάλατα) Προϊόντα Δημητριακών (Μόνο ολικής άλεσης π.χ. Quaker, αλεύρι ολικής άλεσης, σίκαλη, βρώμη) Ρύζι ακατέργαστο, ρυζογκοφρέτες, βιολογικά προϊόντα ρυζιού Σταφίδες (15 ελληνικές - 5 εισαγόμενες) Προϊόντα Καλαμποκιού (κορν φλείκς, καλαμποκάλευρο) Μπαχαρικά (μόνο paprika, τσίλι, μοσχοκάρυδο) Γκράνμπερις, γκότζι μπέρις Καφές φρυγμένος και στιγμιαίος Χυμός Μήλου (συσκευασμένο προϊόν εμπορίου) ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ: Στο παρακάτω διάγραμμα 13.1 εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 121/202

124 Διάγραμμα 13.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου από τις ΠΔ του ΕΦΕΤ 13.5 Εξέταση δειγμάτων Η μέθοδος που εφαρμόστηκε για τον προσδιορισμό των αφλατοξινών B1, B2, G1, G2 και Μ1, της ωχρατοξίνης Α και των τοξινών του γένους fusarium [δεσοξυνιβαλενόλη (DON), ζεαραλενόνη (ZEA) και φουμονισίνες Β1 και Β2) περιλαμβάνει: καθαρισμό μέσω ανοσοβιολογικών στηλών και στη συνέχεια ποσοτικό προσδιορισμό είτε με LC/MS/MS είτε με Υγρή Χρωματογραφία Υψηλής Απόδοσης (HPLC) και φθορισμομετρικό ανιχνευτή. Η μέθοδος που εφαρμόστηκε για τον προσδιορισμό της πατουλίνης είναι εκχύλιση με τη μέθοδο QUECHERS και μέτρηση με την τεχνική LC-MS/MS. Τα δείγματα ομογενοποιούνταν αμέσως μετά την παραλαβή τους από το εργαστήριο ελέγχου, διατηρούνταν σε κατάλληλες συνθήκες (είτε στους 4 C, είτε σε θερμοκρασία περιβάλλοντος) και εξετάζονταν κατά το δυνατόν άμεσα. Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα και ήταν σύμφωνη με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 ως ίσχυε. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 122/202

125 13.6 Αποτελέσματα Από τα 122 δείγματα που ελέγχθηκαν, 1 βρέθηκε μη συμμορφούμενο με την κείμενη νομοθεσία (ποσοστό μη συμμόρφωσης του προγράμματος 0,8%). Η μη συμμόρφωση αφορούσε στην ανίχνευση αφλατοξίνης Β1 σε αλεύρι σε συγκέντρωση μεγαλύτερη των μέγιστων επιτρεπόμενων ορίων της νομοθεσίας. Διάγραμμα 13.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών σε τρόφιμα Συμπεράσματα Το χαμηλό ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων που εντοπίστηκε κατά τους ελέγχους του 2016 στην αγορά, είναι αντίστοιχο με τα ποσοστά των προηγούμενων ετών και δείχνει ότι το επίπεδο ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών ως προς τον συγκεκριμένο κίνδυνο είναι υψηλό. Από τα αποτελέσματα των τελευταίων ετών, σε συνδυασμό με τα στοιχεία του RASFF που αφορούν σε ολόκληρη την ΕΚ, δεν προκύπτουν κάποιοι ιδιαίτεροι κίνδυνοι ή τάσεις που θα μπορούσαν να χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Ο σχεδιασμός του προγράμματος του 2017 για την ανίχνευση μυκοτοξινών, περιλαμβάνει κατηγορίες προϊόντων για τις οποίες δεν έχουν συγκεντρωθεί αρκετά στοιχεία από ελέγχους μέχρι τώρα, ή οι οποίες έχουν εισέλθει δυναμικά στην αγορά (π.χ. γκράνμπερις, γκότζι μπέρις, καφές, χυμός μήλου), μειώνει τους ελέγχους σε κατηγορίες τροφίμων ή/και κινδύνων στις οποίες διαχρονικά δεν παρατηρούνται προβλήματα και διατηρεί ένα επαρκές επίπεδο ελέγχων για προϊόντα εθνικής σημασίας και ευρείας κατανάλωσης, πολλά εκ των οποίων είναι και εξαγώγιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 123/202

126 13.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των βασικών επιπέδων των μυκοτοξινών προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισμό (ΕΚ) 401/2006 της Επιτροπής της 23ης Μαρτίου 2006 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων μυκοτοξινών στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Η σχετική Ενωσιακή Νομοθεσία βρίσκεται διαθέσιμη στην ιστοσελίδα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 124/202

127 14. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά 14.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η διαπίστωση συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006, ως ίσχυε, όσον αφορά στα επίπεδα των νιτρικών ιόντων σε νωπά, διατηρημένα ή κατεψυγμένα λαχανικά ώστε να εξασφαλίζεται σε υψηλό επίπεδο η προστασία των καταναλωτών Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου είναι οι εξής: Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη του ΓΧΚ. Το εργαστήριο είναι διαπιστευμένο για τον προσδιορισμό των νιτρικών ιόντων σε διάφορα είδη τροφίμων σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν συνολικά 10 έλεγχοι σε κατεψυγμένα λαχανικά, κατά το δυνατόν δείγματα ρόκας (Eruca sativa, Diplotaxis sp, Brassica tenuifolia, Sisymbrium tenuifolium - τουλάχιστον 5 δείγματα) και εναλλακτικά σπανακιού σε περίπτωση που δεν μπορούσαν να καλυφθούν τα 10 δείγματα με ρόκα. Η κατανομή των ελέγχων απεικονίζεται στον Πίνακα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 125/202

128 Πίνακας 14.1: Κατανομή ελέγχων ανά Περιφερειακή Δ/νση ΕΦΕΤ. Α/Α Είδος τροφίμου ΠΔΚΜ Σύνολο ελέγχων 1 Λαχανικά κατεψυγμένα (κυρίως ρόκα, εναλλακτικά σπανάκι) Σύνολο Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: Διάγραμμα 14.1: Υλοποίηση προγράμματος Νιτρικών ανά ΠΔ για το έτος Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε φασματοφωτομετρική μέθοδος (ΜΕΘΤΡΦ ) όπως αυτή έχει επικυρωθεί στο εργαστήριο της Χ.Υ. Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α, του ΓΧΚ και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Κανονισμού 1882/2006/ΕΚ. Η γνωμάτευση ήταν σύμφωνη με τους κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 και 1882/2006. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 126/202

129 14.6 Αποτελέσματα Και τα 10 δείγματα που ελέγχθηκαν βρέθηκαν συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία (συνολική συμμόρφωση 100%). Διάγραμμα 14.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα των αναλύσεων για υπολείμματα νιτρικών σε τρόφιμα είναι όλα συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. Αυτό υποδεικνύει ένα υψηλό ποσοστό ασφάλειας των καταναλωτών ως προς τον εξεταζόμενο κίνδυνο. Μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί κίνδυνοι από υπολείμματα νιτρικών σε παιδικές τροφές (ελέγχονταν ετησίως μέχρι το 2014) ή σπανάκι και δεν υπήρξαν προβλήματα ούτε με τη ρόκα τα έτη 2015 και 2016 (για την οποία έχουν θεσπιστεί όρια βάσει του Κανονισμού (ΕΚ) 1258/2011). Γα το 2017 οι έλεγχοι θα συνεχιστούν σε δείγματα ρόκας και σπανακιού, ενώ σε διερευνητικό επίπεδο θα γίνει προσπάθεια λήψης-ανάλυσης και δειγμάτων από σταμναγκάθι, το οποίο καταναλώνεται τελευταία ευρύτερα απ ότι στο παρελθόν Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των βασικών επιπέδων των νιτρικών ιόντων προκύπτει από: τον Κανονισμό (ΕΚ) 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα και ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 127/202

130 τον Κανονισμό (ΕΚ) 1882/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων νιτρικών ιόντων σε ορισμένα τρόφιμα. Η σχετική Κοινοτική Νομοθεσία βρίσκεται διαθέσιμη στην ιστοσελίδα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 128/202

131 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Άλλοι χημικοί κίνδυνοι ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 129/202

132 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 130/202

133 15. Επίσημος έλεγχος παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε μεταποιημένα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης 15.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της δημόσιας υγείας μέσω της συμμόρφωσης με την Ενωσιακή και Εθνική Νομοθεσία όσον αφορά στα επίπεδα των γεωργικών φαρμάκων στα τρόφιμα καθώς και η εκτίμηση της έκθεσης του καταναλωτή στα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, με τη συνεργασία της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, Τμήμα Εμπορίου Λέσβου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Α Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Β (Χημικών Κινδύνων Τροφίμων & Ειδικών Αναλύσεων) του ΓΧΚ Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ) Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευμένα για τον προσδιορισμό υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών σε τρόφιμα σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/2005. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 131/202

134 15.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν συνολικά 170 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για προσδιορισμό υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών και υλοποιήθηκαν 94 (ποσοστό υλοποίησης 55,3%). Το είδος, ο αριθμός και η κατανομή των προγραμματισμένων ελέγχων ανά Περιφερειακή Διεύθυνση του ΕΦΕΤ φαίνονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα 15.1: Πίνακας 15.1: Κατανομή ελέγχων ανά αρμόδια αρχή ελέγχου Α/Α 1 2 ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Άλευρα ολικής άλεσης* Βιολογικά Άλευρα ολικής άλεσης* ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΔΕ ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΒΑ Σύνολο δειγμάτων Σταφίδες Σύκα αποξηραμένα Ελαιόλαδο Βιολογικό Ελαιόλαδο Παιδικές Τροφές (βαζάκια φρούτων) Γάλα αγελάδας Λίπος χοιρινό* Όσπρια βιολογικής καλλιέργειας (φακές - φασόλια) Χυμοί (μήλο, φράουλα, ροδάκινο, τομάτα) Μύρτιλα γκότζι μπέρι Μέλι Τσάι - χαμομήλι Σύνολο δειγμάτων * Η ανάλυση των δειγμάτων γίνεται από το ΜΦΙ - Με έντονα γράμματα αναφέρονται τα υποχρεωτικά δείγματα από τον Κανονισμό 595/2015/ΕΚ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 132/202

135 Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: Διάγραμμα 15.1: Υλοποίηση προγράμματος Επισήμου Ελέγχου παρουσίας υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ για το έτος Εξέταση δειγμάτων Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ανά είδος δείγματος φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 15.2: Πίνακας 15.2: Μέθοδος εξέτασης ανά είδος δείγματος ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΙΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Δημητριακά και προϊόντα τους κυρίως ολικής αλέσεως (Άλευρα, Νιφάδες δημητριακών, ρύζι) Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσηςμεταποιημένα Προϊόντα Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοφαρμάκων και λοιπών κατηγοριών (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών QuEChERS, LC-MS/MS, GC-MS/MS (GC-FPD-NPD-1) QuEChERS, LC-MS/MS, GC-MS/MS (GC-FPD-NPD-1) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 133/202

136 Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης (χυμοί) Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης υψηλής λιποπεριεκτικότητας (ελαιόλαδο) Ειδικά Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης (παιδικές τροφές) Τρόφιμα Ζωικής Προέλευσης φυτοφαρμάκων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοφαρμάκων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων και οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων και λοιπών κατηγοριών Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοφαρμάκων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοχλωριωμένων, οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων (*) QuEChERS, LC-MS/MS, GC-MS/MS ΟΡ2, OCL1, modified QuEChERS LC-MS/MS, GC-MS/MS, (GC-ECD, GC-FPD-NPD-1) QuEChERS- LC-MS/MS GC-MS/MS ΟΡ2, OCL1, modified QuEChERS LC-MS/MS, GC-MS/MS, (GC-ECD, GC-FPD-NPD-1) (*) εννοούνται οι φυτοπροστατευτικές ουσίες που περιλαμβάνονται στο ευέλικτο πεδίο του Εργαστηρίου. Σε περιπτώσεις μη καθορισμού ή υπέρβασης των ΜRLs πραγματοποιούνταν εκτίμηση επικινδυνότητας (risk assessment) προκειμένου να χαρακτηριστεί το δείγμα ως μη ασφαλές ή μη κανονικό, καθώς έκθεση του καταναλωτή σε επίπεδο υπολειμμάτων υψηλότερο του ΜRL δεν συνεπάγεται απαραίτητα και κίνδυνο για την υγεία του. Τα ΜRLs δεν αποτελούν τοξικολογικούς δείκτες ασφάλειας αλλά είναι δείκτες που σχετίζονται με τα μέγιστα αναμενόμενα επίπεδα κάποιας δραστικής ουσίας στο συγκεκριμένο τρόφιμο κατόπιν ορθής χρήσης μίας εγκεκριμένης ουσίας. Τα ΜRL s έχουν οριστεί έτσι ώστε να αποτρέπεται η παράνομη χρήση και/ή υπέρβαση της δόσης μίας δραστικής ουσίας προκειμένου να αποτραπούν οι αρνητικές συνέπειες για την υγεία των αγροτών και το περιβάλλον. Το εργαστήριο γνωματεύει στηριζόμενο στην ενωσιακή και εθνική νομοθεσία, τη διεθνή βιβλιογραφία, το σχέδιο κατευθυντήριων οδηγιών SANCO/12571/2013 και την εκτίμηση επικινδυνότητας που πραγματοποιείται από το Υπουργείο Αγροτικής ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 134/202

137 Ανάπτυξης / Γενική Δ/νση Φυτικής παραγωγής / Δ/νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής / Τμήμα Γεωργικών Φαρμάκων. Η εν λογω γνωμάτευση συμπεριλαμβάνεται στην έκθεση ανάλυσης Αποτελέσματα Τα 94 δείγματα που ελέγχθηκαν, βρέθηκαν όλα συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία. Διάγραμμα 15.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρουσία φυτοπροστατευτικών ουσιών σε τρόφιμα Συμπεράσματα Η συμμόρφωση όλων των δειγμάτων στις αναλύσεις για τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών σε διάφορα είδη τροφίμων (φυτικών και ζωικών) δείχνει ότι το επίπεδο ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών ως προς τον συγκεκριμένο κίνδυνο είναι υψηλό. Όπως έχει διαφανεί τα τελευταία έτη (και συμφωνούν και τα εργαστήρια αναφοράς του ΓΧΚ και το ΜΦΙ) δεν προκύπτουν κάποιοι ιδιαίτεροι κίνδυνοι ή τάσεις που θα μπορούσαν να χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Οι έλεγχοι για υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών, όμως, συνεχίζονται σε ετήσια βάση καθώς αποτελούν διαρκή και σημαντικό, δυνητικό κίνδυνο για την ασφάλεια των καταναλωτών. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την έκδοση Εκτελεστικών Κανονισμών της ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 135/202

138 ΕΚ που θέτουν τα ελάχιστα επίπεδα ελέγχων ανά χώρα, οπότε το συγκεκριμένο πρόγραμμα ελέγχων είναι υποχρεωτικό και για την Ελλάδα. Ο ισχύων σχετικός κανονισμός για το 2016 ήταν ο Εκτελεστικός Κανονισμός (ΕΕ) 2015/595 της Επιτροπής της 15ης Απριλίου 2015, για ένα συντονισμένο πολυετές πρόγραμμα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2016, 2017 και 2018 ώστε να εξασφαλιστεί συμμόρφωση με τα ανώτατα όρια υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων και να εκτιμηθεί η έκθεση του καταναλωτή στα υπολείμματα φυτοφαρμάκων μέσα και πάνω στα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης. Το πρόγραμμα του 2016 βασίστηκε στις απαιτήσεις του εν λόγω κανονισμού και εμπλουτίστηκε με κατηγορίες προϊόντων ευρείας κατανάλωσης και σημαντικών για την εθνική οικονομία που λόγω της φύσης τους θα μπορούσαν να παρουσιάζουν προβλήματα. Για το 2017 το αντίστοιχο πρόγραμμα βασίστηκε στο νέο Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2016/662 της Επιτροπής της 1ης Απριλίου 2016, για ένα συντονισμένο πολυετές πρόγραμμα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2017, 2018 και 2019 και επίσης συμπεριέλαβε κατηγορίες προϊόντων ευρείας κατανάλωσης και υψηλής εθνικής σημασίας Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο βασίστηκε ο έλεγχος και η ανάλυση για τον προσδιορισμό των υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών του 2016 είναι το εξής: Νόμος 4036/2012 (ΦΕΚ 8A) Διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά, ορθολογική χρήση αυτών και συναφείς διατάξεις Νόμος 4235/2014 (ΦΕΚ 32Α) Διοικητικά μέτρα, διαδικασίες και κυρώσεις στην εφαρμογή της ενωσιακής και εθνικής νομοθεσίας στους τομείς των τροφίμων, των ζωοτροφών και της υγείας και προστασίας των ζώων και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Οδηγία 2002/63/ΕΚ (μέθοδοι δειγματοληψίας) που ενσωματώθηκε με την ΥΑ 91972/ ( Β 123) Κανονισμός 2005/396/ΕΚ όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, όπου και καθορίζονται τα ανώτατα όρια καταλοίπων φυτοφαρμάκων μέσα ή πάνω στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές φυτικής και ζωικής προέλευσης και τροποποιεί την οδηγία 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 752/2014 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 212/2013 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 600/2010 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 178/2006 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 136/202

139 Οδηγία 2002/125/ΕΚ της Επιτροπής της 5ης Δεκεμβρίου 2006, για τις μεταποιημένες τροφές με βάση τα δημητριακά και τις παιδικές τροφές για βρέφη και παιδιά μικρής ηλικίας Εκτελεστικός Κανονισμός (ΕΕ) 2015/595 της Επιτροπής της 15ης Απριλίου 2015, για ένα συντονισμένο πολυετές πρόγραμμα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2016, 2017 και 2018 ώστε να εξασφαλιστεί συμμόρφωση με τα ανώτατα όρια καταλοίπων φυτοφαρμάκων και να εκτιμηθεί η έκθεση του καταναλωτή στα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων μέσα και πάνω στα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης Κανονισμός (ΕΚ) 1107/2009 (σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά και την κατάργηση των οδηγιών 79/117/ΕΟΚ και 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου) Οδηγία 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 15ης Ιουλίου 1991, σχετικά με τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Η σχετική Ενωσιακή Νομοθεσία βρίσκεται διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 137/202

140 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 138/202

141 16. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των προσθέτων ουσιών σε διάφορα είδη τροφίμων 16.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του προγράμματος ήταν ο έλεγχος της συμμόρφωσης των τροφίμων με την κείμενη εθνική και ενωσιακή νομοθεσία, ως προς τις περιεχόμενες πρόσθετες ύλες. Ο έλεγχος αφορούσε στην ορθή χρήση προσθέτων σε εγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων και στη συμμόρφωση ως προς τα ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα προσθέτων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των χρωστικών και των γλυκαντικών ουσιών, με βάση τα ισχύοντα νομοθετικά όρια. Επίσης, ο έλεγχος αφορούσε στην ορθή χρήση ουσιών με αρωματικές ιδιότητες με περιορισμούς στη μέγιστη περιεκτικότητά τους. Ακόμη το πρόγραμμα περιελάμβανε έλεγχο ορθής επισήμανσης ως προς την κείμενη νομοθεσία και ειδικότερα όσον αφορά στην ορθή αναγραφή περιεχόμενων προσθέτων/κατηγορίας προσθέτου, την ορθή επισήμανση για τη δήλωση παρουσίας θειωδών και τυχόν παραπλανητική επισήμανση που σχετίζεται με τη μεταφορά ενός προσθέτου στο τελικό προϊόν. Επίσης, στόχος του προγράμματος ήταν η παρακολούθηση της πραγματικής χρήσης των προσθέτων τροφίμων λαμβάνοντας υπόψη την Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την πρόσληψη προσθέτων τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (COM(2001) 542 τελικό) και το άρθρο 27 του Κανονισμού 1333/2008/ΕΚ για τα πρόσθετα τροφίμων σύμφωνα με το οποίο τα κράτη μέλη διατηρούν συστήματα για την παρακολούθηση της κατανάλωσης και της χρήσης προσθέτων τροφίμων βασιζόμενα στην προσέγγιση εκτίμησης επικινδυνότητας και κοινοποιούν τα πορίσματά τους με τη δέουσα περιοδικότητα στην Επιτροπή και στην Ευρωπαϊκή Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Στόχος της παρακολούθησης είναι να διερευνάται κατά πόσο η έκθεση των καταναλωτών σε ορισμένα πρόσθετα τροφίμων οδηγεί σε ενδεχόμενη υπέρβαση της Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης (ΑΗΠ) και να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2016 έως Δεκέμβριος 2016 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 139/202

142 16.3 Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Αττικής. Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος και Πελοποννήσου. Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κρήτης. Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Ηπείρου. Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ΔΑΟΚ Χίου Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, Τμήμα Εμπορίου Κυκλάδων. Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, και συγκεκριμένα οι ΔΑΟΚ των Περιφερειακών Ενοτήτων Εύβοιας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Α' Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Α' (Τροφίμων και προσθέτων τροφίμων) του Γενικού Χημείου του Κράτους (ΓΧΚ). Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α' (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη) του ΓΧΚ. Χημική Υπηρεσία Πειραιά, Τμήμα Α' του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα Χ.Υ. Καβάλας του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Α (Εργαστηριακών Ελέγχων) του ΓΧΚ Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Στο πλαίσιο του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν ειδικότερα: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 140/202

143 έλεγχος της χρήσης γλυκοζιτών στεβιόλης (Ε 960) σε διάφορες κατηγορίες τροφίμων, έλεγχος σορβικού και βενζοϊκού οξέος σε επεξεργασμένα φρούτα και λαχανικά, ελεύθερα αλκοόλης ποτά, ζαχαρώδη προϊόντα, σάλτσες, σαλάτες και επιδόρπια, έλεγχος σορβικού και προπιονικού οξέος σε ψωμί και εκλεκτά αρτοσκευάσματα, έλεγχος ναταμυκίνης σε σκληρά, ημίσκληρα και ημιμαλακά τυριά, έλεγχος θειωδών σε γαρίδες και βορικών σε χύμα ιχθυηρά, έλεγχος αντιοξειδωτικών σε σπορέλαια, έλεγχος της παρουσίας μη επιτρεπόμενων χρωστικών σε μπαχαρικά και έλεγχος της παρουσίας των απαγορευμένων χρωστικών ερυθρού του Sudan I, II, III και IV μόνον εφόσον προέκυπτε σχετικό θέμα, καθόσον τα τελευταία χρόνια δεν έχει καταγραφεί αριθμός παραβάσεων που να τεκμηριώνει εντατικό έλεγχο Προγραμματίστηκαν 480 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για τον έλεγχο συμμόρφωσής τους με την κείμενη εθνική και ενωσιακή νομοθεσία, ως προς τις περιεχόμενες πρόσθετες ύλες. Υλοποιήθηκαν συνολικά 492 έλεγχοι, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος >100% (Διάγραμμα 16.1.). ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΒΑ Π Στ.Ελλάδος Π Ν.Αιγαίου Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 16.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρουσία προσθέτων στα τρόφιμα Οι έλεγχοι ανάλογα με το είδος τροφίμου αφορούσαν τις πρόσθετες ουσίες που αναγράφονται στον Πίνακα με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθούν περισσότερες από 2000 εργαστηριακές δοκιμές. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 141/202

144 Πίνακας 16.1: Είδος δείγματος και παράμετροι εξέτασης για τα τρόφιμα που ελέγχθηκαν. α/α Είδος τροφίμου Παράμετροι εξέτασης Οπωροκηπευτικά σε ξύδι, άλμη ή λάδι (εκτός από τις ελιές), από χύμα διάθεση ή τρίτες χώρες Ζαχαρωμένα, κρυσταλλωμένα και γλασαρισμένα φρούτα π.χ. ανανάς, παπάγια κλπ και fruits glaces χύμα, από ζαχαροπλαστεία κλπ (Κατηγορία 5.2 Καν. 1333/2008) Αποξηραμένα φρούτα (βερίκοκα, ροδάκινα, σταφύλια, σταφίδες, δαμάσκηνα, σύκα), αποξηραμένη λιαστή τομάτα, (Κατηγορία Καν. 1333/2008) Επεξεργασμένοι ξηροί καρποί (Κατηγορία 15.2 Καν. 1333/2008) Τελικές επικαλύψεις (π.χ. σιρόπι για τηγανίτες, αρωματισμένο σιρόπι για μιλκσέικ και παγωτό & παρόμοια προϊόντα, από μονάδες μαζικής εστίασης) 6 Γλυκά κουταλιού (μόνο τοπικά προϊόντα) 7 8 Προσυσκευασμένο ψωμί, μερικώς ψημένα, αρτοσκευάσματα (πίτες) Εκλεκτά αρτοσκευάσματα με κανέλλα (μουστοκούλουρα, νηστίσιμα κέικ, τσουρέκια με κανέλα ή/και μαχλέπι) κυρίως από μικρούς παραγωγούς Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη, Χρωστικές Σορβικά, Θειώδη, Σορβικά, Θειώδη, Χρωστικές Σορβικά, Θειώδη, Βενζοϊκά Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη και Χρωστικές Σορβικά, Προπιονικό οξύ Κουμαρίνη, Σορβικά, Προπιονικό οξύ 9 Εκλεκτά αρτοσκευάσματα (λοιπά) Σορβικά, Προπιονικό οξύ Έντονα χρωματισμένοι χυμοί και συμπυκνωμένοι χυμοί (κυρίως εισαγωγής από τρίτες χώρες) Ελεύθερα αλκοόλης ποτά με χυμό (συμπυκνωμένα ζαχαρούχα ποτά) Χρωστικές Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη (μόνο όταν περιέχουν γλυκόζη) 12 Σπορέλαια από χώρους μαζικής εστίασης Αντιοξειδωτικά 13 Μαρμελάδες (κυρίως χύδην) με γλυκαντικά Γρανίτες (από αυτόματους πωλητές), μαλλί της γριάς, καραμέλες (χύμα), γλειφιτζούρια, ζαχαρόπηκτα (χύμα), μικροκαραμέλες αρωματισμού της αναπνοής, με έντονα χρώματα Έγχρωμα μπαχαρικά (chilli, κόκκινο πιπέρι κλπ) (κυρίως χύδην) Γλυκαντικές ουσίες (ασπαρτάμη, ακεσουλφάμη, σακχαρίνη, σουκραλόζη, κυκλαμικά, γλυκοζίτες στεβιόλης) Χρωστικές Μη επιτρεπόμενες χρωστικές 16 Συσκευασμένες βαφές αυγών Χρωστικές Mαλάκια, καρκινοειδή και κεφαλόποδα (όλα νωπά) με προτεραιότητα στις γαρίδες Κόκκινα καπνιστά ψάρια (σολωμός), προμαγειρεμένα καρκινοειδή Προϊόντα με βάση το κρέας και παρασκευάσματα κρέατος Θειώδη Κόκκινες χρωστικές Φωσφορικά 20 Σκληρά, ημίσκληρα και ημιμαλακά τυριά Ναταμυκίνη 21 Σαλάτες (τζατζίκι, τυροσαλάτα) (κυρίως χύδην) Σορβικά, Βενζοϊκά 22 Ταραμοσαλάτες (κυρίως χύδην) Σορβικά, Βενζοϊκά 23 Ιχθυηρά χύμα (φρέσκιες γαρίδες, μπαρμπούνια, κουτσομούρες και άλλα κοκκινόψαρα) Βορικά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 142/202

145 α/α Είδος τροφίμου Παράμετροι εξέτασης 24 Τυριά (χωρίς ωρίμανση, ωριμασμένα, τυρογάλακτος, ανακατεργασμένα, με σαφή αναφορά στον τρόπο διάθεσης πχ, τυρί προσυσκευασμένο σε φέτες, τυρί σε μπαστούνι κ.ά.) Σορβικά 16.5 Εξέταση δειγμάτων Το είδος εξέτασης και οι αντίστοιχες μέθοδοι που εφαρμόστηκαν ανά Χημική Υπηρεσία του Γενικού Χημείου του Κράτους παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα και στην επισήμανση η οποία ήταν καθοριστική για την πορεία και το είδος των χημικών δοκιμών και διαμορφώθηκε σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία στο διάστημα εμπορίας του τροφίμου Αποτελέσματα Από τους διενεργηθέντες ελέγχους προέκυψαν 36 μη συμμορφούμενα δείγματα (δηλαδή ποσοστό 7,3% επί του συνόλου των δειγμάτων που αναλύθηκαν). Δύο ήταν οι βασικές αιτίες των μη συμμορφώσεων: Ανίχνευση κουμαρίνης σε εκλεκτά αρτοσκευάσματα (τσουρέκια και κουλούρια) σε επίπεδα μεγαλύτερα από το επιτρεπόμενο σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1334/2008 (17 δείγματα). Υπέρβαση επιτρεπτών επιπέδων χρήσης θειωδών σε νωπές και καταψυγμένες γαρίδες (11 δείγματα). Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, οι μη συμμόρφωσης οφείλονταν: Υπέρβαση μέγιστων επιτρεπόμενων νομοθετημένων ορίων προσθέτων (βενζοϊκά σε ελεύθερα αλκοόλης ποτά, άθροισμα βεζοϊκών-σορβικών σε παρασκευασμένες σαλάτες). Χρήση μη επιτρεπόμενων προσθέτων για συγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων (βενζοϊκά σε γρανίτες, θειώδη σε γλυκά κουταλιού, χρωστικές σε βαφές αυγών). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 143/202

146 7,3% Συμμορφούμενα δείγματα Μη συμμορφούμενα δείγματα 92,7% Διάγραμμα 16.2: Συμμόρφωση των δειγμάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου προσθέτων τροφίμων σε τρόφιμα Επίσης, σε μερικές περιπτώσεις πέραν των ανωτέρω καταγράφηκαν και μη συμμορφώσεις που αφορούσαν στην ορθή επισήμανση των προσθέτων στην ετικέτα του προϊόντος σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1169/ Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της ευρύτατης χρήσης των προσθέτων και του αναθεωρημένου νομοθετικού πλαισίου, η συνεχής παρακολούθηση των συγκεκριμένων χημικών κινδύνων σε διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίμων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει τον έλεγχο του συνόλου της αγοράς Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση των προσθέτων ουσιών στα τρόφιμα προκύπτει από προκύπτει από: τον Κανονισμό (ΕΚ) 1331/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενιαίας διαδικασίας έγκρισης για τα πρόσθετα τροφίμων, τα ένζυμα τροφίμων και τις αρωματικές ύλες τροφίμων, τον Κανονισμό (ΕΚ) 1333/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά τα πρόσθετα τροφίμων, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 144/202

147 τον Κανονισμό (ΕΚ) 1334/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για αρωματικές ύλες και ορισμένα συστατικά τροφίμων με αρωματικές ιδιότητες που χρησιμοποιούνται εντός και επί των τροφίμων, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Πίνακες 16.2: Παράμετροι εξέτασης (πρόσθετα) και μέθοδοι εξέτασης ανά Χημική Πρόσθετο(α) Σορβικά, Βενζοϊκά, Κουμαρίνη (μόνο για τη A ΧΥ Αθηνών) Θειώδη Προπιονικό οξύ Γλυκαντικά (Ασπαρτάμη, Ακεσουλφάμη Κ, σακχαρίνη, κυκλαμικά, σουκραλόζη, γλυκοζίτες της στεβιόλης (μόνο για την Α ΧΥ Αθηνών) Αντιοξειδωτικά (BHA, BHT, TBHQ) Χρωστικές Χρωστική Αννάττο Ε160b Υπηρεσία A. ΤΡΟΦΙΜΑ ΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Αρμόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης Α ΧΥ Αθηνών ΗPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz). Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος Δ-3, Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN. GC FID, Διαπιστευμένη, Determination of propionic acid in bread (LMBG 35, L-17.00/14). ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α HPLC-UV, Διαπιστευμένη Ογκομετρική Διαπιστευμένη. Αέρια Χρωματογραφία, Επικυρωμένη. Για Ασπαρτάμη, Ακεσουλφάμη Κ, HPLC-UV, σακχαρίνη: HPLC, Επικυρωμένη, ΕΝ Διαπιστευμένη, April 1999, Εσωτερική μέθοδος για κυκλαμικά: HPLC, Επικυρωμένη, ΕΝ βασισμένη στο April 1999, ΕΝ 12856:1999 για σουκραλόζη: HPCL-RID, Επικυρωμένη, Determination of sucralose in foods, LGC FFF/B1-3010, Γλυκοζίτες Στεβιόλης HPLC (Compendium of food additive specifications, 73 rd meeting 2010, FAO- JECFA monographs No 10). HPLC, Επικυρωμένη, British Standard 684 Section ISO , JAOCS Vol 68 No 6 (June 91). HPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Public Analyst s Laboratory, Cork. Method 3/6:Water Soluble Colours in Food, issue No 1, issue date HPLC-DAD HPLC-DAD, Διαπιστευμένη ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα ΧΥ Καβάλας ΗPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz). Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ. βασισμένη ΕΛΟΤ.ΕΝ12856:1999 και στην ΤΑΝΝΕR METHOD:MGLH1963v ol.54p.158 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 145/202

148 Ερυθρό του Sudan HPLC-DAD Διαπιστευμένη, NEWS NOTIFICATION 03/92 (RASFF NEWS Brussels, 20 December 2003). HPLC, Επικυρωμένη Ι, NEWS NOTIFICATION 03/92 (RASFF NEWS Brussels, 20 December 2003). B. ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ ΚΑΙ ΙΧΘΥΗΡΑ Πρόσθετο(α) Θειώδη Φωσφορικά Βορικά Χρωστικές Αρμόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης ΧΥ Πειραιά, Τμήμα Α Ογκομετρική, Διαπιστευμένη Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος Δ-3, Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN. Εσωτερική Φασματοφωτομετρική βασισμένη στη μέθοδο Hanson, Επικυρωμένη. Επικυρωμένη Εσωτερική Φασματοφωτομετρική μέθοδος βασισμένη στο Standard Methods of Analysis of water and waste 450-BC Εσωτερική μέθοδος με HPLC, Επικυρωμένη - Διαπιστευμένη για τα καρκινοειδή ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, Φασματοφωτομετρική, Επικυρωμένη. ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα ΧΥ Καβάλας Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, ΤΑΝΝΕR METHOD: MGLH1963vol. 54 p.158 Γ. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΚΡΕΑΣ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΚΡΕΑΤΟΣ Πρόσθετο(α) Σορβικά, βενζοϊκά σε σούπες, ζωμούς και κονσομέ κρέατος Φωσφορικά σε προϊόντα με Αρμόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης ΧΥ Πειραιά, Τμήμα Α Εσωτερική Φασματοφωτομετρική ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α HPLC-UV, Διαπιστευμένη, Φασματοφωτομετρική, Επικυρωμένη. ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα ΧΥ Καβάλας HPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ. βασισμένη στην Amtliche Sammlung par.35 LMBG,L/1984. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 146/202

149 βάση το κρέας, κρεατοσκευάσματα βασισμένη στη μέθοδο Hanson, Επικυρωμένη - Νιτρώδη Νιτρικά Φασματοφωτομετρική, Διαπιστευμένη (ISO 2918/75) Εσωτερική, Υγρή χρωματογραφία Διαπιστευμένη, Εσωτερική μέθοδος, Φασματοφωτομετρική Διαπιστευμένη, Εσωτερική μέθοδος, Φασματοφωτομετρική Δ. ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ Πρόσθετο(α) Σορβικά Ναταμυκίνη Αρμόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης ΧΥ Πειραιά, Τμήμα Α Εσωτερική μέθοδος με HPLC, βασισμένη στον Γερμανικό Κώδικα LMBG 35, Επικυρωμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz). Εσωτερική Επικυρωμένη μέθοδος, βασισμένη στο ISO 9233/1. ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α HPLC-UV, Διαπιστευμένη, ΧΥ Ηπείρου Δ. Μακεδονίας HPLC, Διαπιστευμένη, εσωτερική μέθοδος βασισμένη στην HPLC in Food Analysis, B.S. Schweigert Editor, Academic Press Ltd., 240 (1988) ISBN ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τμήμα ΧΥ Καβάλας HPLC-DAD, Διαπιστευμέν η, Εσωτ. Μέθοδος βασισμένη στην Amtliche Sammlung par.35 LMBG,L/1984. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 147/202

150 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 148/202

151 Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 149/202

152 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 150/202

153 17. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία 17.1 Εισαγωγή Σκοπός Τα τρόφιμα μπορούν να υφίστανται επεξεργασία με ιοντίζουσα ακτινοβολία μόνον εάν το επιβάλλει η υγιεινή ή αν προκύπτει αποδεδειγμένα τεχνολογικό ή άλλο πλεονέκτημα ή όφελος του καταναλωτή και με την προϋπόθεση ότι τα τρόφιμα διατηρούν στο ακέραιο τη θρεπτική αξία τους και βρίσκονται σε κατάλληλη κατάσταση, η δε επεξεργασία με ιοντίζουσα ακτινοβολία δεν δύναται να χρησιμοποιηθεί για την υποκατάσταση μέτρων υγιεινής ή προστασίας της υγείας, ή ορθών πρακτικών στους τομείς βιομηχανικής και γεωργικής παραγωγής. Η ακτινοβόληση τροφίμων και συστατικών τροφίμων μπορεί να γίνεται μόνο σε εγκεκριμένες εγκαταστάσεις ακτινοβόλησης. Μέχρι στιγμής, σε επίπεδο ΕΕ επιτρέπεται η ακτινοβόληση μόνο αποξηραμένων αρωματικών βοτάνων, μπαχαρικών και αρτυμάτων λαχανικών (σύμφωνα με την οδηγία 1999/3/ΕΚ). Τα ακτινοβολημένα τρόφιμα πρέπει να επισημαίνονται κατάλληλα. Ακτινοβολημένα τρόφιμα που περιέχουν ένα ή περισσότερα ακτινοβολημένα συστατικά τροφίμων πρέπει να φέρουν την ένδειξη «ακτινοβολημένο» ή «επεξεργασμένο με ιοντίζουσα ακτινοβολία». Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, διασφαλίζοντας ότι τα ακτινοβολημένα τρόφιμα διατίθενται στην αγορά, μόνο εφόσον συμμορφώνονται προς τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Νοέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ. Επίσημα Εργαστήρια: Α' Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Β' (Χημικών κινδύνων τροφίμων και ειδικών αναλύσεων) του ΓΧΚ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 151/202

154 17.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν 5 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τους με ιοντίζουσα ακτινοβολία. Υλοποιήθηκαν 5 έλεγχοι, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 100%. ΠΔΑ Προγραμματισμός Υλοποίηση Διάγραμμα 17.1: Αριθμός Ελέγχων Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία 17.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιηθήκαν οι παρακάτω αναλυτικές μέθοδοι: EN 13751:2002 Foodstuffs Detection of irradiated food using photo stimulated luminescence και κατά περίπτωση η: ΕΝ1788: 2001 Detection of irradiated food from which silicate minerals can be isolated - Method Thermoluminescence Αποτελέσματα Τα δείγματα που εξετάστηκαν ήταν αποξηραμένα βότανα, μπαχαρικά και καρυκεύματα (θυμάρι, κανέλλα, πιπέρι καγιέν, μοσχοκάρυδο, γαρύφαλλο). Όλα τα δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 152/202

155 0% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 100% Διάγραμμα 17.2: Συμμόρφωση των δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία 17.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τον συγκεκριμένο παράγοντα κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Το συμπέρασμα αυτό μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές, καθώς, παρά το μικρό αριθμό δειγμάτων, το πρόγραμμα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο και παρατηρείται διαχρονικά η ίδια υψηλή συμμόρφωση με τη νομοθεσία Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για την ανίχνευση επεξεργασίας με ιοντίζουσα ακτινοβολία προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 178/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 28ης Ιανουαρίου 2002, για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων, όπως ισχύει, την οδηγία 1999/2/ΕΚ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συμβουλίου της 22ας Φεβρουαρίου 1999, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών όσον αφορά τα τρόφιμα και τα συστατικά τροφίμων που έχουν υποστεί επεξεργασία με ιοντίζουσα ακτινοβολία, την οδηγία 1999/3/ΕΚ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συμβουλίου της 22ας Φεβρουαρίου 1999, για τη θέσπιση του κοινοτικό καταλόγου τροφίμων και συστατικών τροφίμων που υποβάλλονται σε επεξεργασία με ιοντίζουσα ακτινοβολία και, τον Κώδικα Τροφίμων και Ποτών. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 153/202

156 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 154/202

157 Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση παραμέτρων ποιότητας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 155/202

158 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 156/202

159 18. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου 18.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η εξακρίβωση της αυθεντικότητας (Ποιότητας- Γνησιότητας) των Ελαιολάδων που διακινούνται στη χώρα μας. Στο πλαίσιο αυτό ελέγχθηκε εαν τα ελαιόλαδα φέρουν ορθή επισήμανση όσον αφορά στη δηλούμενη κατηγορία και εαν είναι νοθευμένα με χαμηλότερης αξίας έλαια σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών και των κανονισμών 2568/91/ΕΟΚ και 29/2012/ΕΕ (όπως έχουν τροποποιηθεί και ισχύουν) Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες Ζακύνθου και Κεφαλληνίας της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ΔΑΟΚ Χίου Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Πελοποννήσου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 157/202

160 Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος, Περιφερειακές Ενότητες Εύβοιας και Φθιώτιδας Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήρια Δοκιμών και Ερευνών Τροφίμων Αθήνας του ΕΦΕΤ Α Χ.Υ. Αθηνών - Τμήμα Α', (Τροφίμων και προσθέτων Τροφίμων) του ΓΧΚ Χ.Υ. Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α', του ΓΧΚ Τμήμα Χημικών Αναλύσεων & Οργανοληπτικών Δοκιμών της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου & Προστασίας Καταναλωτή 18.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 300 έλεγχοι σε εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, παρθένο ελαιόλαδο, και ελαιόλαδο-αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, για τη διαπίστωση της συμμόρφωσης με τη δηλούμενη κατηγορία. Υλοποιήθηκαν 217 έλεγχοι. Επομένως, το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανήλθε σε 72,3%. ΚΥ-ΕΦΕΤ ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ ΠΔΠ Π.ΣΤ.ΕΛΛΑΔΟΣ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 18.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 158/202

161 18.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση της ποιότητας γνησιότητας των δειγμάτων ελαιολάδου, έγινε προσδιορισμός των χημικών παραμέτρων του κατωτέρω Πίνακα 18.1, οι οποίες είναι οι προβλεπόμενες από τον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91, όπως ισχύει. Πίνακας 18.1: Είδη και μέθοδοι εξέτασης ελαιολάδου α/α ΕΙΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ 1 2 Προσδιορισμός oξύτητας % σε ελαϊκό οξύ Φασματοφωτομετρική ανάλυση στο υπεριώδες Ογκομετρική Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΙΙ Φασματοφωτομετρική Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΙΧ 3 Προσδιορισμός λιπαρών οξέων 4 Προσδιορισμός ΔECN 42 Αέρια χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα Χ Υγρή χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΧVIII 5 Προσδιορισμός αριθμού υπεροξειδίων Ογκομετρική - Ιωδομετρία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΙΙΙ 6 Προσδιορισμός στερολών 7 Προσδιορισμός κηρών Αέρια χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα V-VI Αέρια χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα IV 8 9 Προσδιορισμός στεροειδών υδρογονανθράκων Προσδιορισμός αιθυλεστέρων λιπαρών οξέων Αέρια χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα XVII Αέρια χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΧΧ Από τις εξετάσεις αυτές σε κάθε δείγμα έγιναν υποχρεωτικά οι με α/α 1, 2, 3 και 4. Ανάλογα με τα ευρήματα των εν λόγω τεσσάρων εξετάσεων το εργαστήριο επισήμου ελέγχου προχωρούσε και στην εκτέλεση των υπόλοιπων πέντε εξετάσεων δηλαδή των με α/α 5, 6, 7, 8, 9, με στόχο την εξαγωγή ασφαλούς συμπεράσματος - γνωμάτευσης για τη συμφωνία ή μη των δηλούμενων κατηγοριών ελαιολάδου με τον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 ως ισχύει. Στα περισσότερα δείγματα εξαιρετικού παρθένου ή παρθένου ελαιολάδου (160 από 183) είτε ελήφθησαν από τυποποιητήρια ελαιολάδου είτε από σημεία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 159/202

162 χονδρικής-λιανικής πώλησης έγινε επιπλέον εξέταση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91, από το Τμήμα Χημικών Αναλύσεων & Οργανοληπτικών Δοκιμών της Δ/νσης Προστασίας Καταναλωτή της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου & Προστασίας Καταναλωτή Αποτελέσματα Τα 217 δείγματα που εξετάστηκαν κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: 126 δηλώνονταν ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιημένο (συσκευασμένο) προϊόν, 51 δηλώνονταν ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το χύμα (μη τυποποιημένο) προϊόν, 6 δηλώνονταν ως «παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιημένο (συσκευασμένο) προϊόν, 30 δηλώνονταν ως «ελαιόλαδο - αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιημένο (συσκευασμένο) προϊόν, 1 δηλώνονταν ως «ελαιόλαδο - αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα» και ο έλεγχος αφορούσε το χύμα (μη τυποποιημένο) προϊόν, 3 δηλώνονταν ως «πυρηνέλαιο» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιημένο (συσκευασμένο) προϊόν. 58,1% 23,5% 2,8% 1,4% 13,8% 0,5% εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, συσκευασμένο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, μη τυποποιημένο παρθένο ελαιόλαδο, συσκευασμένο ελαιόλαδο - αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, συσκευασμένο ελαιόλαδο - αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, μη τυποποιημένο πυρηνέλαιο, συσκευασμένο Διάγραμμα 18.2: Κατηγορίες ελαίων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου την παρακολούθηση της ποιότητας-γνησιότητας του ελαιολάδου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 160/202

163 Οι παραπάνω έλεγχοι έγιναν: 117 σε σημεία χονδρικής-λιανικής πώλησης, 99 σε τυποποιητήρια ελαιολάδου, 1 σε ελαιοτριβείο. Κατά την εξέτασή τους βρέθηκαν οι παρακάτω μη συμμορφώσεις με τη νομοθεσία: 44 αφορούσαν σε μη συμμόρφωση με τη δηλούμενη κατηγορία των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών. Σε τέσσερεις (4) περιπτώσεις το έλαιο κατόπιν της αξιολόγησης χαρακτηρίστηκε ως «μειονεκτικό (λαμπάντε) ελαιόλαδο». Δύο εξ αυτών αφορούσαν σε εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και δύο σε παρθένο ελαιόλαδο. Στις υπόλοιπες 38 περιπτώσεις το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, κατατάχθηκε στην κατηγορία «παρθένο ελαιόλαδο». 3 αφορούσαν σε μη συμμόρφωση με τη δηλούμενη κατηγορία των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών και των χημικών παραμέτρων, 2 αφορούσαν σε μη συμμόρφωση με τη δηλούμενη κατηγορία των χημικών παραμέτρων. 78% Συμμορφούμενα δείγματα Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά Χημικές Παράμετροι & Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά Χημικές Παράμετροι 1% 1% 20% Διάγραμμα 18.3: Μη συμμορφώσεις που καταγράφηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου την παρακολούθηση της ποιότητας-γνησιότητας του ελαιολάδου 18.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτουν τα κάτωθι συμπεράσματα: Στις ελαιοπαραγωγές περιοχές της Ελλάδας διαπιστώθηκε μεγάλος αριθμός «εκτροπών» όσον αφορά στα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των ελαιολάδων που διατίθεντο ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο». Η εικόνα αυτή ήταν παρόμοια είτε αφορούσε ελέγχους σε τυποποιημένο «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο», είτε σε ελαιόλαδο που βρισκόταν σε δεξαμενές τυποποιητηρίων και προοριζόταν να εμφιαλωθεί ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο». Ο αριθμός των μη συμμορφώσεων όσον αφορά τα χημικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου που ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 161/202

164 έχουν να κάνουν με την ποιότητα αυτού ήταν πολύ μικρός. Επιβεβαιώθηκε, δηλαδή, η εικόνα που είχε σχηματιστεί τα προηγούμενα χρόνια ότι οι παραγωγοί-τυποποιητές δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τη σημασία της οργανοληπτικής εξέτασης του ελαιολάδου και δεν της δίδουν ανάλογη σημασία με τις εξετάσεις των χημικών παραμέτρων. Επομένως, ο τομέας αυτός πρέπει να συνεχίσει να τυγχάνει ιδιαίτερης προσοχής από τις αρμόδιες αρχές ελέγχου, ειδικότερα λαμβανομένης υπόψη της σημασίας του ελαιολάδου ως εθνικού προϊόντος Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 της Επιτροπής της 11ης Ιουλίου 1991 σχετικά με τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων καθώς και με τις μεθόδου προσδιορισμού, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει τον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) 29/2012 για τα πρότυπα εμπορίας του ελαιολάδου τον Κώδικα Τροφίμων & Ποτών άρθρα 11, 71, 72. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 162/202

165 19. Επίσημος έλεγχος της ποιότητας του μελιού 19.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών μέσω της διαπίστωσης ότι το μέλι που διατίθεται στην κατανάλωση ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές που τίθενται από τα άρθρα 67 & 67α του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών, ότι δεν είναι νοθευμένο με άλλες γλυκαντικές ύλες και ότι ανταποκρίνεται στις παραμέτρους ταυτοποίησής του σύμφωνα με το άρθρο 67, Παράρτημα Ι, ΙΙ και 67α του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ΔΑΟΚ Σάμου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Α Χημική Υπηρεσία Αθηνών - Τμήμα Α (Χημικών Κινδύνων Τροφίμων & Ειδικών Αναλύσεων) του ΓΧΚ. Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Βόλου του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Κρήτης του ΓΧΚ Χημική Υπηρεσία Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας & Ιονίου, Τμήμα Χ.Υ. Κέρκυρας του ΓΧΚ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 163/202

166 19.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στους κάτωθι φυσικοχημικούς παράγοντες: Αγωγιμότητα Σάχκαρα Αριθμός Διαστάσης Υδροξυμέθυλοφουρφουράλη Υγρασία Γυρεοσκοπική εξέταση Προσδιορισμός εξωγενών C-4 σακχάρων (ισογλυκόζης) Προγραμματίστηκαν συνολικά 150 έλεγχοι σε μέλια και υλοποιήθηκαν 136 (ποσοστό υλοποίησης 90,7%). Το είδος και ο αριθμός των δειγμάτων φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 19.1 που ακολουθεί. Πίνακας 19.1: Κατανομή των δειγμάτων ανά Περιφερειακή Δ/νση ΕΦΕΤ και ανά ΧΥ του ΓΧΚ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ Δ/ΝΣΕΙΣ ΕΦΕΤ Αττικής Κεντρικής Μακεδονίας Ανατ. Μακεδονίας & Θράκης Ηπείρου Θεσσαλίας Δυτ. Ελλάδας Βορείου Αιγαίου Κρήτης Εργαστήριο αποστολής δειγμάτων Α Χ.Υ Αθηνών, Τμήμα Α Χ.Υ Κεντρικής Μακεδονίας - Τμήμα Α Χ.Υ Κεντρικής Μακεδονίας - Τμήμα Α Χ.Υ. Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας & Ιονίου,Τμήμα Χ.Υ. Κέρκυρας Χ.Υ. Βόλου Α Χ.Υ Αθηνών, Τμήμα Α Α Χ.Υ Αθηνών, Τμήμα Α X.Y. Κρήτης Σύνολο δειγμάτων / ΠΔ Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 164/202

167 Διάγραμμα 19.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την ποιότητα του μελιού Τα δείγματα ελήφθησαν από μονάδες τυποποίησης και λιανικό εμπόριο (καταστήματα υγιεινής διατροφής, σούπερ-μάρκετς, λαϊκές αγορές και πλανόδιους πωλητές) Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους: ΕΙΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ ΣΑΚΧΑΡΑ (1) ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ ΥΔΡΟΞΥΜΕΘΥΛΟΦΟΥΡΦΟΥΡΑΛΗ ΥΓΡΑΣΙΑ ΓΥΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ (2) ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΞΩΓΕΝΩΝ C-4 ΣΑΚΧΑΡΩΝ (ΙΣΟΓΛΥΚΟΖΗΣ) (3) Παρατηρήσεις: (1) Φρουκτόζη, γλυκόζη, σακχαρόζη, μαλτόζη. ΑPIMONDIA METHODS HPLC, ΑPIMONDIA METHODS Φασματοφωτομετρικά, ΑPIMONDIA METHODS Φασματοφωτομετρικά, ΑPIMONDIA METHODS ΑPIMONDIA METHODS Mικροσκόπιο IRMS (AOAC METHODS) (2) Μόνο για τα θυμαρίσια ή «από θυμάρι» μέλια καθώς και στα μονοανθή του άρθρου 67α του Κ.Τ.Π. (3) Τα δείγματα εξετάζονται στην Α Χ.Υ. Αθηνών, Τμ. Α μετά από συνεννόηση των άλλων Χημικών Υπηρεσιών μαζί της. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 165/202

168 Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα, την επισήμανση (η οποία είναι καθοριστική για την πορεία και το είδος των χημικών δοκιμών), τα συνοδευτικά έγγραφα και διαμορφώθηκε σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία Αποτελέσματα Από τα 136 δείγματα που εξετάστηκαν βρέθηκαν 19 δείγματα μη συμμορφούμενα ως προς τις φυσικοχημικές παραμέτρους και την επισήμανση, δηλαδή το 14,% των μελιών που λήφθηκαν. Διάγραμμα 19.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της ποιότητας του μελιού ως προς τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας Τα μη συμμορφούμενα δείγματα αφορούσαν στις παρακάτω παραμέτρους εξέτασης: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 166/202

169 Διάγραμμα 19.3: Κατανομή μη συμμορφώσεων ως προς τις απαιτήσεις της νομοθεσίας ως προς τις παραμέτρους που εξετάστηκαν στο Πρόγραμμα Επισήμου Ελέγχου της ποιότητας του μελιού 19.7 Συμπεράσματα Το ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων κυμάνθηκε και το 2016 στα επίπεδα των προηγούμενων ετών. Σχολιάζοντας περαιτέρω τα ευρήματα, μπορεί να ειπωθεί ότι δύο είναι οι βασικές αιτίες που οδηγούν στο χαρακτηρισμό των προϊόντων ως μη συμμορφούμενων με τη νομοθεσία. Η πρώτη αφορά στη διακίνηση «μελιού ζαχαροπλαστικής» (που ανιχνεύεται από το αριθμό διαστάσης ή/και την HMF) ως άλλου είδους μελιού (σ αυτήν εμπίπτει το 63,2% των μη συμμορφούμενων δειγμάτων). Η δεύτερη, αφορά στη λανθασμένη επισήμανση (εδώ εμπίπτει το 26,3% των μη συμμορφούμενων δειγμάτων) που προκύπτει από τις γυρεοσκοπικές εξετάσεις και τυχόν λάθη-παραλείψες των ετικετών των μελιών. Ο διαρκής έλεγχος των μελιών γίνεται με σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας του μελιού, ενός προϊόντος υψηλής διατροφικής αξίας αλλά και μεγάλης σημασίας για την ελληνική αγροτική παραγωγή. Το προϊόν μπορεί να χαρακτηριστεί «εθνικό προϊόν» με μεγάλες παραγωγικές και εξαγωγικές δυνατότητες. Τα δεδομένα των ελέγχων του 2016 αξιολογήθηκαν από τους αρμόδιους φορείς και στα αποτελέσματα βασίστηκε ο σχεδιασμός του προγράμματος που αφορά τον επίσημο έλεγχο παρακολούθησης της ποιότητας του μελιού έτους 2017 και περιλαμβάνει έλεγχο 145 δειγμάτων. Σκοπός είναι οι αρχές ελέγχου να έχουν μια πλήρη εικόνα της αγοράς και να διατηρηθεί ένα επαρκές επίπεδο ελέγχων. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 167/202

170 19.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Άρθρα 67 και 67α του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών Κανονισμός (ΕΚ) 1169/2011, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Οδηγία 2001/110/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Οδηγία 2014/63/ΕΕ, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Κανονισμός (ΕΚ) 178/2002, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 168/202

171 20. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων 20.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι η προάσπιση των συμφερόντων των καταναλωτών μέσω της συμμόρφωσης με την Ενωσιακή και Εθνική νομοθεσία όσον αφορά στην εξακρίβωση εάν τα γαλακτοκομικά προϊόντα (τυριά ΠΟΠ, διάφορα άλλα τυριά, γιαούρτια, βούτυρα, παγωτά και γάλατα ιδιωτικής ετικέτας) φέρουν τη σωστή επισήμανση σχετικά με το είδος του γάλακτος που περιέχουν και τη συμμόρφωσή τους με τις προδιαγραφές του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών ως προς την ποσότητα λίπους, υγρασίας και ΣΥΑΛ (Στερεό Υπόλειμμα Άνευ Λίπους). Επίσης, να εξακριβωθεί εάν προϊόντα επισημαίνονται ως γαλακτοκομικά, ενώ είναι μη γαλακτοκομικά, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις του Κώδικα Τροφίμων και της ΚΥΑ αριθ (ΦΕΚ 1097 Β 27/08/2002) Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδος (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ). Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ). Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ΔΑΟΚ Λήμνου Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Χημική Υπηρεσία Πειραιά, Τμήμα Α -Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων. Χημική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίμων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών με Αλκοόλη. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 169/202

172 Χημική Υπηρεσία Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Α Εργαστηριακών Ελέγχων. Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευμένα για τις αναλύσεις που πραγματοποίησαν στα γαλακτοκομικά προϊόντα, σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/ Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Τα δείγματα περιελάμβαναν γαλακτοκομικά προϊόντα (τυριά ΠΟΠ, διάφορα άλλα τυριά, γιαούρτια, βούτυρα ιδιωτικής ετικέτας και κατσικίσιο γάλα) των παρακάτω κατηγοριών: Ελληνικής παραγωγής, (τουλάχιστον τα τυριά ΠΟΠ), που ελήφθησαν από διάφορα τυροκομεία ή άλλες εγκαταστάσεις παραγωγής τυριών, γιαούρτης και βουτύρων, είτε μέσω χονδρικού ή λιανικού εμπορίου, είτε από εστιατόρια και χώρους μαζικής εστίασης. Άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε εισαγόμενα από τρίτες χώρες που ελήφθησαν μέσω χονδρικού ή λιανικού εμπορίου, είτε από εστιατόρια και χώρους μαζικής εστίασης. Οι κατηγορίες των γαλακτοκομικών προϊόντων που ελέγχθηκαν ήταν: Τυριά ΠΟΠ σχετικά με το είδος γάλακτος που περιέχουν. Άλλα τυριά (όχι ΠΟΠ με έμφαση στα light) σχετικά με το είδος λιπαρής ύλης, καθώς και για την ποσότητα λίπους και την υγρασία. Γιαούρτια πρόβεια σχετικά με το είδος γάλακτος και το λίπος. Κατσικίσιο γάλα σχετικά με την ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος. Βούτυρα σχετικά με το είδος λιπαρής ύλης, την υγρασία και το στερεό υπόλειμμα άνευ λίπους (ΣΥΑΛ). Στην περίπτωση των ΠΟΠ τυριών οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν σε τυριά από αιγοπρόβειο γάλα από τις περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Κρήτης. Στην κατηγορία των άλλων τυριών οι έλεγχοι εστιάστηκαν σε τυριά μειωμένων λιπαρών light, λευκά τυριά άλμης και ανακατεργασμένα τυριά. Στην κατηγορία των γιαουρτιών ο έλεγχος περιλάμβανε κατά το δυνατόν περισσότερα «παραδοσιακά γιαούρτια», τα οποία παρασκευάζονται από μικρότερους τοπικούς παραγωγούς, γιατί σε αυτήν την κατηγορία έχουν εντοπιστεί περισσότερες αποκλίσεις τα προηγούμενα έτη και κατευθύνθηκαν σε εγκαταστάσεις της περιφέρειας που εισκομίζουν και αγελαδινό γάλα. Επίσης, οι ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 170/202

173 έλεγχοι για νοθεία με αγελαδινό γάλα κατευθύνθηκαν σε γάλατα μακράς διάρκειας ζωής, π.χ. γάλατα υψηλής θερμικής επεξεργασίας, ώστε να μην δημιουργείται πρόβλημα με την ημερομηνία λήξης του προϊόντος σε περιπτώσεις εφέσεων, καθώς και σε γάλατα ιδιωτικής ετικέτας. Σημειώνεται ότι δειγματίστηκαν και αναλύθηκαν γαλακτοκομικά προϊόντα με ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας μακράν της ημερομηνίας δειγματοληψίας και κατά το δυνατόν από μεγάλες παρτίδες. Επίσης, έγινε προσπάθεια να ελεγχθούν γαλακτοκομικά προϊόντα όσο το δυνατόν περισσότερων παραγωγών, ιδιαίτερα τοπικών μικρών παραγωγών, οι οποίοι πιθανότατα δεν είχαν ελεγχθεί στο παρελθόν. Δεν ελήφθησαν δείγματα μη γαλακτοκομικών προϊόντων (εφόσον επισημαίνονται ως τέτοια, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις του Κ.Τ.Π. και της ΚΥΑ αριθ , ΦΕΚ 1097/Β / ). Προγραμματίστηκαν συνολικά 140 έλεγχοι σε διάφορα γαλακτοκομικά προϊόντα για προσδιορισμό της ποιότητας τους και υλοποιήθηκαν 139 (ποσοστό υλοποίησης 99,3%). Το είδος και ο αριθμός των δειγμάτων φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 20.1 που ακολουθεί. Πίνακας 20.1: Είδος και αριθμός δειγμάτων κατανεμημένα ανά ΠΔ και Εργαστήριο. Εργαστήριο Επισήμου Ελέγχου Αρμόδια Αρχή Ελέγχου Τυριά ΠΟΠ Υπόλοιπα τυριά Βούτυρο Γιαούρτι πρόβειο Κατσικίσιο γάλα ΠΔΑ ΠΔΒΑ 5 Χ.Υ. Πειραιά Τμήμα Α ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΔΕ 5 5 ΠΔΚΜ Χ. Υ. Κεντρικής Μακεδονίας, Τμήμα Α ΠΔΑΜΘ 5 5 ΠΔΘ 5 5 ΠΔΗ 5 Χ. Υ. ΠΔΗ Ηπείρου και Δυτικής ΠΔΔΕ 5 5 Μακεδονίας Τμήμα Α ΠΔΘ 5 5 Σύνολα: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 171/202

174 Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: Διάγραμμα 20.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου παρακολούθησης της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων 20.5 Εξέταση δειγμάτων Η γνωμάτευση βασίστηκε κατά περίπτωση σε μια από τις παρακάτω μεθόδους: Ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος και καζεϊνικών αλάτων σε τυριά από πρόβειο κατσικίσιο ή βουβαλίσιο γάλα ή από μίγμα αυτών [Κανονισμός (EK) 273/2008]. Προσδιορισμός σύστασης λιπαρών οξέων με αέρια χρωματογραφία σε λίπος γάλακτος (ISO 15884, ISO 15885). Προσδιορισμός λίπους σε τυρί και ανακατεργασμένο τυρί (ISO 1735:2004). Προσδιορισμός ολικών στερεών σε τυρί (ISO 5534:2004). Προσδιορισμός της περιεκτικότητας του βουτύρου σε στερεό υπόλειμμα χωρίς λίπος (ISO ). Προσδιορισμός περιεκτικότητας του βουτύρου σε υγρασία (ISO ). Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα, την επισήμανση, η οποία είναι καθοριστική για την πορεία και το είδος των χημικών δοκιμών και τυχόν συνοδευτικά έγγραφα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 172/202

175 20.6 Αποτελέσματα Από τα 139 δείγματα που ελέγχθηκαν από τις ΠΔ του ΕΦΕΤ, 13 βρέθηκαν μη συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία. Οι μη συμμορφώσεις αφορούσαν: - ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος σε πρόβειο γιαούρτι (4 δείγματα) - ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος σε φρέσκο κατσικίσιο γάλα (1 δείγμα) - μη κανονική επισήμανση (8 δείγματα) Διάγραμμα 20.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου παρακολούθησης της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων ως προς τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας 20.7 Συμπεράσματα Το ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων κυμάνθηκε και το 2016 στα επίπεδα των προηγούμενων ετών Σχολιάζοντας περαιτέρω τα ευρήματα, μπορεί να ειπωθεί ότι δύο είναι οι βασικές αιτίες μη συμμορφούμενων προϊόντων. Η ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος σε προϊόντα αιγοπρόβειου γάλακτος (κυρίως σε πρόβειο γιαούρτι και κατσικίσιο γάλα και ελάχιστα σε ΠΟΠ τυριά) και η λανθασμένη επισήμανση, που συχνά πλέον σχετίζεται με προϊόντα με λιγότερα λιπαρά (light). Το πρόγραμμα του 2017 περιλαμβάνει 150 έλεγχους και εστιάζει σε κατηγορίες προϊόντων που είναι περισσότερο πιθανό να εμφανιστούν προβλήματα νοθείας (π.χ. πρόβειο γιαούρτι και κατσικίσιο γάλα για νοθεία με αγελαδινό γάλα) ή εξαπάτησης του καταναλωτή (π.χ. light τυριά). Σκοπός είναι οι αρχές ελέγχου να έχουν μια πλήρη εικόνα της αγοράς και να διατηρηθεί ένα επαρκές επίπεδο ελέγχων για προϊόντα εθνικής σημασίας. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 173/202

176 20.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο του 2016 που διείπε τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων, αποτελείτο από: τα άρθρα 11, 12α, 20, 81, 82, 83 και 86 του ΚΤΠ. την ΚΥΑ αριθμ , ΦΕΚ 1097/Β / την ΚΥΑ αριθμ , ΦΕΚ 1721/ το Ν. 4046/2012, ΦΕΚ 85/ την ΥΑ 314/15074, ΦΕΚ 363/Β/ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 174/202

177 21. Επίσημος έλεγχος για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών 21.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι: α) η παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τους κανόνες της Ένωσης που αφορούν στην κυκλοφορία στην αγορά καθώς και στην επισήμανση μη επεξεργασμένων ή επεξεργασμένων προϊόντων αλιείας ή υδατοκαλλιέργειας. β) η προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών μέσω διάγνωσης δόλιων πρακτικών στην υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών, όπως αυτά δηλώνονται στην ετικέτα ή σε άλλα μέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το τρόφιμο. Ο έλεγχος επικεντρώθηκε σε επεξεργασμένα ή μη προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, περιοριζόμενα στα λευκόψαρα (συμπεριλαμβανομένων των στρογγυλών ψαριών και των πλατύψαρων) θαλλάσιων ειδών και ειδών των γλυκών υδάτων Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2016 Νοέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδος (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήριο Γενετικών Αναλύσεων Ιχθύων (Ε.Γ.Α.Ι.), Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Γενετικής Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας, Α.Π.Θ Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Το σύνολο των δειγμάτων αφορά μη επεξεργασμένα ή επεξεργασμένα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας περιοριζόμενα στα λευκόψαρα (συμπεριλαμβανο- ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 175/202

178 μένων των στρογγυλών ψαριών και των πλατύψαρων) θαλλάσιων ειδών και ειδών των γλυκών υδάτων, ως εξής: α. τα «μη επεξεργασμένα προϊόντα» του Προγράμματος, όπως περιγράφονται στο Κανονισμό (ΕΚ) αριθμ. 853/2004, παράρτημα Ι, σημείο 3.6 («Παρασκευασμένα αλιευτικά προϊόντα») αφορούν όλα τα αμεταποίητα αλιευτικά προϊόντα που έχουν υποστεί μεταβολή της ανατομικής τους ακεραιότητας, όπως εκσπλαχνισμό, αποκεφαλισμό, τεμαχισμό σε φέτες, τεμαχισμό σε φιλέτα ή άλεση. Για τους σκοπούς του παρόντος Προγράμματος Ελέγχου δεν δειγματίσθηκαν «μη επεξεργασμένα προϊόντα» τα οποία έχουν υποστεί εκσπλαχνισμό. β. τα «επεξεργασμένα προϊόντα» του Προγράμματος, όπως περιγράφονται στο Κανονισμό (ΕΚ) αριθμ. 852/2004, άρθρο 2 παράγραφος 1, στοιχεία ιγ) και ιε), («μεταποίηση» και «μεταποιημένα προϊόντα»), αφορούν την ουσιαστική τροποποίηση του αρχικού προϊόντος μέσω της θερμικής επεξεργασίας, του καπνίσματος, του αλατίσματος, της ωρίμανσης, της αποξήρανσης, του μαριναρίσματος, της εκχύλισης, της εξώθησης ή συνδυασμού αυτών των μεθόδων. Για τους σκοπούς του Προγράμματος δειγματίσθηκαν προσυσκευασμένα και μηπροσυσκευασμένα τρόφιμα, νωπά ή κατεψυγμένα. Στο πλαίσιο του προγράμματος είχε προβλεφθεί ο έλεγχος της υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών 50 δειγμάτων (ΠΔΑ: 18, ΠΔΚΜ: 18, ΠΔΔΕ: 7, ΠΔΘ: 7) των ειδών ιχθυηρών όπως φαίνονται στον Πίνακα Τελικά υλοποιήθηκαν 46 έλεγχοι (ΠΔΑ: 18, ΠΔΚΜ: 14, ΠΔΔΕ: 7, ΠΔΘ: 7) σε ίσο αριθμό δειγμάτων. Επομένως, το συνολικό ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ήταν 92,0%. Η επιμέρους υλοποίηση του προγράμματος ανά είδος ιχθυηρού παρουσιάζεται στον Πίνακα 21.1 και στο Διάγραμμα 21.1, ενώ ανά Υπηρεσία Ελέγχου στο Διάγραμμα Αναλυτικότερα, μεταξύ των 50 δειγμάτων σχεδιάστηκε ο έλεγχος ως εξής: Τόνος (10 δείγματα): Δέκα (10) δείγματα «μη επεξεργασμένου» τόνου (φέτα ή φιλέτο ή ακέφαλου) Γαλέος/Γλάυκος (10 δείγματα): Δέκα (10) δείγματα «μη επεξεργασμένου» γαλέου (φέτα ή φιλέτο ή ακέφαλου) Γλώσσα (10 δείγματα): Οκτώ (8) δείγματα «μη επεξεργασμένης» γλώσσας (φέτα ή φιλέτου ή ακέφαλου) και δυο (2) δείγματα «επεξεργασμένης» γλώσσας (παναρισμένης) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 176/202

179 Πέρκα (10 δείγματα): Δέκα (10) δείγματα «μη επεξεργασμένης» πέρκας (φιλέτου ή φέτα ή ακέφαλου) Μπακαλιάρος/Βακαλάος (10 δείγματα): Οκτώ (8) δείγματα «μη επεξεργασμένου» μπακαλιάρου/βακαλάου (φέτα ή φιλέτου ή ακέφαλου) και δυο (2) δείγματα «επεξεργασμένου» μπακαλιάρου/βακαλάου (παναρισμένου) Πίνακας 21.1: Υλοποίηση ελέγχων για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών. Είδος τροφίμου Προγραμματισμένοι Διενεργηθέντες έλεγχοι έλεγχοι (αριθμός δειγμάτων) (αριθμός δειγμάτων) Ποσοστό υλοποίησης Τόνος % Γαλέος / Γλαύκος % Γλώσσα % Πέρκα % Μπακαλιάρος/Βακαλάος % Σύνολο % Διάγραμμα 21.1: Κατανομή δειγμάτων Προγράμματος Επίσημου Ελέγχου της υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών 2016 ανά είδος ιχθυηρού. Οι 50 προγραμματισθέντες έλεγχοι του προγράμματος κατανεμήθηκαν και υλοποιήθηκαν ανά Υπηρεσία Ελέγχου, αντίστοιχα, ως εξής: ΠΔΑ: 18 δείγμ. (προγραμματισμός) / 18 δείγμ. (υλοποίηση: 100%) ΠΔΚΜ: 18 δείγ. (προγραμματισμός) / 14 δείγμ. (υλοποίηση: 77,8%) ΠΔΔΕ: 7 δείγμ. (προγραμματισμός) / 7 δείγμ. (υλοποίηση: 100%) ΠΔΘ: 7 δείγμ. (προγραμματισμός) / 7 δείγμ. (υλοποίηση: 100%) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 177/202

180 Διάγραμμα 21.2: Διάγραμμα υλοποίησης Προγράμματος Επίσημου Ελέγχου της υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών 2016 ανά Υπηρεσία Ελέγχου Εξέταση δειγμάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγμάτων χρησιμοποιηθηκε η μέθοδος του DNA barcoding (DNA αλληλούχιση) Αποτελέσματα Προγράμματος Από το σύνολο των 46 εξετασθέντων δειγμάτων διαπιστώθηκε υποκατάσταση του είδους του ιχθυηρού σε 6 δείγματα (ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων: 13,0%) ενώ τα υπόλοιπα 40 δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με την νομοθεσία (ποσοστό συμμορφούμενων δειγμάτων: 87,0%) (Πίνακας 21.2). Πίνακας 21.2: Ποσοστά συμμορφούμενων και μη συμμορφούμενων αποτελεσμάτων επί των εξετασθέντων ανά είδος ιχθυηρού του έτους 2016 Είδος τροφίμου (πρώτη ύλη και προϊόντα) Διενεργηθέντες Εργαστηριακοί έλεγχοι (αριθμός δειγμάτων) Αριθμός / Ποσοστό συμμοροφούμενων με τη νομοθεσία δειγμάτων Ποσοστό Μη συμμορφούμενων με τη νομοθεσία δειγμάτων Τόνος 0 Γαλέος / Γλαύκος δείγματα / 100% 0 δείγματα / 0% Γλώσσα 12 8 δείγματα / 73,3% 4 δείγματα / 33,3% Πέρκα 10 9 δείγματα / 90% 1 δείγματα / 10% Μπακαλιάρος / Βακαλάος δείγματα / 92,9% 1 δείγματα / 7,1% Σύνολο δείγματα/87% 6 δείγματα/13% ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 178/202

181 Διάγραμμα 21.3: Κατανομή συμμορφούμενων & μη συμμορφούμενων δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών έτους 2016 ανά είδος Ιχθυηρού Συμπεράσματα Στο πρόγραμμα Επισήμου Ελέγχου υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών του 2016 ελέγχθηκαν συνολικά 46 δείγματα εκ των αρχικά προγραμματισθέντων 50 ελέγχων (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 92%). Η συνολική υλοποίηση του προγράμματος κρίνεται ιδιαίτερα ικανοποιητική, λαμβάνοντας υπόψη και τον εξ αρχής σημαντικό αριθμό ελέγχων του Προγράμματος. Παράλληλα, η πλειοψηφία των Υπηρεσιών Ελέγχου ανταποκρίθηκε πλήρως στην ανάθεση και τις ανάγκες του Προγράμματος όπως προέκυψαν κατά την διάρκεια αυτού. Βάσει των αποτελεσμάτων του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου Υποκατάστασης Ιχθυηρών του έτους 2015, πραγματοποιήθηκε έλεγχος σε συγκεκριμένες κατηγορίες/είδη ιχθυηρών, στις οποίες είχε διαπιστωθεί υποκατάσταση του δηλωθέντος είδους, και συγκεκριμένα σε γαλέο/γλαύκο, γλώσσα, πέρκα, και μπακαλιάρο. Στο πλαίσιο της υλοποίησης του Προγράμματος, δεν επιτεύχθηκε ο έλεγχος τόνου, ο οποίος είχε αρχικά προγραμματισθεί, λόγω δυσκολιών δειγματοληψίας του στο χρόνο υλοποίησης του Προγράμματος. Σε σημαντικό ποσοστό τα προγραμματισθέντα δείγματα τόνου αντικαταστάθηκαν από δείγματα των υπολοίπων ειδών ιχθυηρών. Από το σύνολο των 46 ελεγχθέντων δειγμάτων του προγράμματος, ανιχνεύθηκε η υποκατάσταση του δηλωθέντος είδους του ιχθυηρού σε 6 δείγματα (ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων: 13%) ενώ στα υπόλοιπα 40 δείγματα (ποσοστό συμμορφούμενων δειγμάτων: 87%) διαπιστώθηκε συμφωνία του προσδιοριζόμε- ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 179/202

182 νου και δηλωθέντος είδους. Μεταξύ των κατηγοριών/ειδών ιχθυηρών όπου διαπιστώθηκε υποκατάσταση είναι η γλώσσα, η πέρκα και ο βακαλάος. Μεταξύ αυτών, μεγαλύτερο ποσοστό υποκατάστασης/μη κανονικών δειγμάτων παρατηρήθηκε κατά τον έλεγχο των δειγμάτων γλώσσας (ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων: 33,3%). Η συμφωνία μεταξύ του δηλωθέντος και του εργαστηριακά προσδιοριζόμενου είδους στην πλειοψηφία των δειγμάτων (87%) του Προγράμματος υποστηρίζει την ορθή συμμόρφωση των επιχειρήσεων τροφίμων, με τους κανόνες της Ενωσιακής και Εθνικής νομοθεσίας, για την κυκλοφορία στην αγορά, την διάθεση και την επισήμανση μη επεξεργασμένων ή επεξεργασμένων προϊόντων αλιείας ή υδατοκαλλιέργειας. Παράλληλα, ο σημαντικός αριθμός μη συμμορφούμενων (13%) δειγμάτων του Προγράμματος, τα οποία ωστόσο αφορούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες/είδη ιχθυηρών, υποδεικνύει έντονα ότι το συγκεκριμένο Πρόγραμμα Ελέγχου πρέπει να συνεχιστεί, μέσω στοχευμένου πλάνου ελέγχων στις κατηγορίες όπου διαπιστώθηκε υποκατάσταση του είδους του ιχθυηρού. Τα αποτελέσματα του Προγράμματος Επισήμου ελέγχου Υποκατάστασης Ειδών Ιχθυηρών του 2016 χρησιμοποιήθηκαν για τον σχεδιασμό του Ετήσιου προγράμματος του έτους 2017, όπου προβλέπεται ο έλεγχος 40 δειγμάτων των κατηγοριών/ειδών τόνος, γαλέος, γλώσσα, πέρκα και μπακαλιάρος Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός (ΕΚ) 178/2002, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Κανονισμός (ΕΚ) 1169/2011, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Κανονισμός (ΕΚ) 1379/2013, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Κανονισμός (ΕΚ) 882/2004, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Σύσταση της επιτροπής C(2015) 1558 final/ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 180/202

183 22. Επίσημος έλεγχος καθαρού βάρους επιπαγωμένων ιχθυηρών 22.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι: α) η προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών μέσω του ελέγχου της συμμόρφωσης προς τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας και της διαπίστωσης περιπτώσεων εξαπάτησης/παραπλάνησής τους που αφορούν στην κυκλοφορία στην αγορά και στην επισήμανση μη επεξεργασμένων ή επεξεργασμένων προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας. β) η διάγνωση δόλιων πρακτικών στην αναγραφή του καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) προσυσκευασμένων επιπαγωμένων ιχθυηρών, όπως αυτά δηλώνονται στην ετικέτα ή σε άλλα μέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το προσυσκευασμένο τρόφιμο. Ο έλεγχος επικεντρώθηκε σε μη επεξεργασμένα ή επεξεργασμένα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, περιοριζόμενα στα λευκόψαρα θαλάσσια είδη και είδη γλυκών υδάτων και σε μαλάκια, και συγκεκριμένα σε σουπιές και καλαμάρια της ομοταξίας των κεφαλόποδων Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2016 Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Α Τμήμα της Χημικής Υπηρεσίας Πειραιά του Γενικού Χημείου του Κράτους 22.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Το σύνολο των δειγμάτων αφορά μη επεξεργασμένα ή επεξεργασμένα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας περιοριζόμενα στα λευκόψαρα (συμπεριλαμβανομένων των στρογγυλών ψαριών και των πλατύψαρων) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 181/202

184 θαλλάσιων ειδών και ειδών των γλυκών υδάτων, καθώς και σε μαλάκια, και συγκεκριμένα σε καλαμάρια και σουπιές της ομοταξίας των κεφαλοπόδων. Στο πλαίσιο του προγράμματος είχε προβλεφθεί ο έλεγχος του καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) επιπαγωμένων ιχθυηρών σε σύνολο 40 δειγμάτων, των ειδών ιχθυηρών όπως φαίνεται στον Πίνακα Τελικά υλοποιήθηκαν 20 έλεγχοι (συνολικό ποσοστό υλοποίησης 50%) σε ίσο αριθμό δειγμάτων από λευκόψαρα και συγκεκριμένα: Βακαλάος: 10 δείγματα (50%), Πέρκα: 4 δείγματα (20%), Γλώσσα: 2 δείγματα (10%), Παγκάσιους: 2 δείγματα (10%), Κοκκινόψαρο: 1 δείγμα (5%), Γλαύκος: 1 δείγμα (5%), όπως φαίνεται Διάγραμμα Πίνακας Προγραμματισμός και υλοποίηση ελέγχων καθαρού βάρους επιπαγωμένων ιχθυηρών Είδος τροφίμου Προγραμματισμένοι Διενεργηθέντες έλεγχοι έλεγχοι (αριθμός δειγμάτων) (αριθμός δειγμάτων) Ποσοστό υλοποίησης Λευκόψαρα ,7% Ροδέλες καλαμαριών 5 0 0% Ροδέλες σουπιών 5 0 0% Σύνολο % Διάγραμμα 22.1: Κατανομή δειγμάτων στο Πρόγραμμα Επίσημου Ελέγχου Καθαρού Βάρους Επιπαγωμένων Ιχθυηρών 2016 ανά είδος ιχθυηρού. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 182/202

185 Το σύνολο των 40 προγραμματισθέντων ελέγχων του προγράμματος ανατέθηκε στην Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ και υλοποιήθηκε ως εξής (διάγραμμα 22.2): ΠΔ Αττικής: 40 δείγμ. (προγραμματισμός) / 20 δείγμ. (υλοποίηση: 50%) Διάγραμμα 22.2: Υλοποίηση Προγράμματος Επίσημου Ελέγχου Καθαρού Βάρους Επιπαγωμένων Ιχθυηρών 2016 ανά Αρχή Ελέγχου Εξέταση δειγμάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκαν οι αναλυτικές μέθοδοι που περιγράφονται στα πρότυπα του Codex Alimentarius CODEX-STAN και CODEX-STAN , όπως έχουν τροποποιηθεί Αποτελέσματα Προγράμματος Από το σύνολο των 20 εξετασθέντων δειγμάτων διαπιστώθηκε μη συμφωνία του εργαστηριακά προσδιοριζόμενου καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) με το αναγραφόμενο στην ετικέτα ή σε άλλα μέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το τρόφιμο, σε 2 δείγματα (ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων: 10,0%) ενώ τα υπόλοιπα 18 δείγματα βρέθηκαν σύμφωνα με το αναγραφόμενο καθαρό βάρος (ποσοστό συμμορφούμενων δειγμάτων: 90%). Τα αποτελέσματα ελέγχου των δειγμάτων του Προγράμματος παρουσιάζονται στον Πίνακα 22.2 και το Διάγραμμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 183/202

186 Πίνακας 22.3: Ποσοστά συμμορφούμενων και μη συμμορφούμενων δειγμάτων επί των εργαστηριακών ελέγχων ανά είδος ιχθυηρού του έτους 2016 Είδος τροφίμου (πρώτη ύλη και προϊόντα) Διενεργηθέντες έλεγχοι / Εργαστηριακοί έλεγχοι (αριθμός δειγμάτων) Αριθμός / Ποσοστό Σύμφωνων με τη νομοθεσία δειγμάτων Ποσοστό Μη Σύμφωνων με τη νομοθεσία δειγμάτων Λευκόψαρα δείγμ. / 90% 2 δείγμ. / 10% Βακαλάος 10 9 δείγμ. / 90% 1 δείγμ. / 10% Πέρκα 4 3 δείγμ. / 75% 1 δείγμ. / 25% Γλώσσα 2 2 δείγμ. / 100% 0 δείγμ. / 0% Παγκάσιους 2 2 δείγμ. / 100% 0 δείγμ. / 0% Κοκκινόψαρο 1 1 δείγμ. / 100% 0 δείγμ. / 0% Γλαύκος 1 1 δείγμ. / 100% 0 δείγμ. / 0% Ροδέλες καλαμαριών Ροδέλες σουπιών Σύνολο δείγματα/90% 2 δείγματα/10% Διάγραμμα 22.3: Κατανομή συμμορφούμενων και μη συμμορφούμενων Δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου καθαρού βάρους επιπαγωμένων ιχθυηρών έτους 2016 ανά είδος Ιχθυηρού Συμπεράσματα Στο πρόγραμμα Επισήμου Ελέγχου καθαρού βάρους επιπαγωμένων ιχθυηρών του 2016 ελέγχθηκαν συνολικά 20 δείγματα εκ των αρχικά προγραμματισθέντων 40 ελέγχων (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 50%). Το σύνολο των δειγμάτων ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 184/202

187 αυτών αφορούσαν σε λευκόψαρα, ενώ δεν πραγματοποιήθηκε καθόλου δειγματοληψία και έλεγχος των προγραμματισθέντων κατηγοριών «ροδέλες καλαμαριών» και «ροδέλες σουπιών». Τόσο η συνολική όσο και η επιμέρους (ανά κατηγορία ιχθυηρών) υλοποίηση του προγράμματος κρίνεται μέτρια. Στην περίπτωση των λευκόψαρων, ο έλεγχος αφορούσε σε συγκεκριμένες κατηγορίες/είδη ιχθυηρών, και συγκεκριμένα σε λευκόψαρα των κατηγοριών βακαλάου, πέρκας, γλώσσας, παγκάσιους, κοκκινόψαρου και γλαύκου, τα οποία διατίθενται και ως κατεψυγμένα προϊόντα. Από το σύνολο των 20 εξετασθέντων δειγμάτων του προγράμματος, διαπιστώθηκε μη συμφωνία του εργαστηριακά προσδιοριζόμενου καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) με το αναγραφόμενο στην ετικέτα ή σε άλλα μέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το τρόφιμο, σε 2 δείγματα (ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων: 10,0%) ενώ τα υπόλοιπα 18 δείγματα βρέθηκαν σύμφωνα με το αναγραφόμενο καθαρό βάρος (ποσοστό συμμορφούμενων δείγματα: 90%). Μεταξύ των ειδών ιχθυηρών που διαπιστώθηκε μη συμφωνία του εργαστηριακά προσδιοριζόμενου καθαρού βάρους με το αναγραφόμενο είναι ο βακαλάος και η πέρκα. Η συμφωνία μεταξύ του δηλωθέντος και του εργαστηριακά προσδιοριζόμενου καθαρού βάρους επιπαγωμέων ιχθυηρών στην πλειοψηφία των δειγμάτων (90%) του Προγράμματος υποστηρίζει την ορθή συμμόρφωση των επιχειρήσεων τροφίμων, με τους κανόνες της Ενωσιακής και Εθνικής νομοθεσίας, για την κυκλοφορία στην αγορά, την διάθεση και την επισήμανση μη επεξεργασμένων ή επεξεργασμένων προϊόντων αλιείας ή υδατοκαλλιέργειας. Παράλληλα, ο σημαντικός αριθμός μη συμμορφούμενων (10%) δειγμάτων του Προγράμματος, τα οποία αφορούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες/είδη ιχθυηρών, υποστηρίζει έντονα την συνέχιση του συγκεκριμένου Προγράμματος Ελέγχου, μέσω στοχευμένου πλάνου ελέγχων στις κατηγορίες όπου διαπιστώθηκε υποκατάσταση του είδους του ιχθυηρού. Τα αποτελέσματα του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου Καθαρού Βάρους Επιπαγωμένων Ιχθυηρών του 2016 χρησιμοποιήθηκαν για τον σχεδιασμό του Ετήσιου προγράμματος του έτους 2017, όπου προβλέπεται ο έλεγχος 40 δειγμάτων των κατηγοριών/ειδών επιπαγωμένα λευκόψαρα, επιπαγωμένες γαρίδες, επιπαγωμένα τεμάχια σουπιών και επιπαγωμένες ροδέλες θράψαλου Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός (ΕΚ) 1169/ /2002, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 185/202

188 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 186/202

189 Διερευνητικά προγράμματα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 187/202

190 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 188/202

191 23 Έλεγχος επιπέδων ακρυλαμιδίου σε ορισμένα είδη τροφίμων 23.1 Εισαγωγή Σκοπός Το ακρυλαμίδιο είναι μια χημική ένωση που σχηματίζεται συνήθως σε αμυλούχα τρόφιμα κατά τη διάρκεια μαγειρέματος σε υψηλή θερμοκρασία, συμπεριλαμβανομενου του τηγανίσματος και του ψησίματος, όπως και σε βιομηχανικές επεξεργασίες αυτών σε χαμηλή υγρασία στους 120 C. Η κύρια χημική διαδικασία που προκαλεί το σχηματισμό του είναι γνωστή ως αντίδραση Maillard. Είναι η ίδια αντίδραση που χρωματίζει τα τρόφιμα «καφέ» και επηρεάζει τη γεύση τους. Το ακρυλαμίδιο σχηματίζεται από την αντίδραση των σακχάρων με αμινοξέα (κυρίως την ασπαραγίνη), τα οποία είναι φυσικώς απαντώμενα στα τρόφιμα. Το ακρυλαμίδιο βρίσκεται σε τρόφιμα όπως πατατάκια, τηγανιτές πατάτες, ψωμί, μπισκότα και καφέ. Ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2002, αν και το πιο πιθανόν είναι ότι υπάρχει στα τρόφιμα από τότε που ξεκίνησε το μαγείρεμα. Το 2005 η ΕΑΑΤ σημείωσε ότι μπορεί να υπάρξει ανησυχία για την υγεία των καταναλωτών λόγω του ακρυλαμιδίου που είναι γνωστό ότι είναι καρκινογόνο και γενοτοξικό σε πειραματόζωα. Πρόσφατα 8, η ΕΑΑΤ προέβει σε μια συνολική αναθεώρηση της επιστημονικής της γνώμης σχετικά με το ακρυλαμίδιο στα τρόφιμα, επαναλαμβάνοντας ότι το ακρυλαμίδιο στα τρόφιμα είναι παράγοντας ανησυχίας για τη δημόσια υγεία. Εμπειρογνώμονες από ομάδα της ΕΑΑΤ για τις μολυσματικές προσμείξεις στην τροφική αλυσίδα (CONTAM) επιβεβαίωσαν προηγούμενες εκτιμήσεις ότι το ακρυλαμίδιο στα τρόφιμα δυνητικά αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου για τους καταναλωτές σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Το συμπέρασμα αυτό δεν άλλαξε, παρότι το σχέδιο γνωμοδότησης δόθηκε σε μια ανοικτή δημόσια διαβούλευση τον Ιούλιο του Δεδομένου ότι το ακρυλαμίδιο είναι παρόν σε ένα ευρύ φάσμα τροφίμων που καταναλώνονται καθημερινά, η ανησυχία για τη δημόσια υγεία αφορά σε όλους τους καταναλωτές. Παρόλα αυτά, τα παιδιά είναι η ηλικιακή ομάδα αυτή των καταναλωτών που έχει τη μεγαλύτερη έκθεση ανά μονάδα βάρους σώματος. Οι σημαντικότερες ομάδες τροφίμων που συμβάλλουν στην έκθεση σε ακρυλαμίδιο είναι τα προϊόντα τηγανιτής πατάτας, ο καφές, τα μπισκότα, τα κράκερς, τα παξιμάδια και οι φρυγανιές, το ψωμί και τα αρτοσκευάσματα. Σκοπός του ελέγχου ήταν η συλλογή στοιχείων για τα επίπεδα ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα που είναι γνωστό ότι περιέχουν υψηλά επίπεδα αυτής της ουσίας ή και 8 EFSA Journal 2015;13(6): 4104 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 189/202

192 συμβάλλουν σημαντικά στη διατροφική πρόσληψη του συνολικού πληθυσμού αλλά και συγκεκριμένων ευάλωτων ομάδων, όπως τα μικρά παιδιά. Επίσης, στόχος ήταν να διαπιστωθεί αν οι επιχειρήσεις που παράγουν τέτοια τρόφιμα στην Ελλάδα έχουν εφαρμόσει ικανοποιητικά και επιτυχώς τις γνωστές πρακτικές για τη μείωση του σχηματισμού του ακρυλαμίδου σε αυτά Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2016 έως Νοέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Χημική Υπηρεσία Μετρολογίας του Γενικού Χημείου του Κράτους 23.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν 26 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισμό του ακρυλαμιδίου βάσει των συστάσεων 2010/307/ΕΕ και 2013/647/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παρακολούθηση των επιπέδων του ακρυλαμιδίου σε διάφορες κατηγορίες τροφίμων. Υλοποιήθηκαν 24 από τους προγραμματισθέντες ελέγχους (ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 92,3%). ΠΔΑ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΚΜ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 23.1: Υλοποίηση προγράμματος παρακολούθησης των επιπέδων του ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 190/202

193 23.5 Εξέταση δειγμάτων Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό του ακρυλαμιδίου περιλάμβανε κατάλληλη προκατεργασία του δείγματος (εκχυλίσεις, καθαρισμό με φύσιγγες εκχύλισης στερεάς φάσης, κ.τ.λ.) και στη συνέχεια ποσοτικό προσδιορισμό με ID-LC-MS/MS (ισοτοπική αραίωση με υγρή χρωματογραφία και ανίχνευση με διαδοχικά φασματόμετρα μάζας) Αποτελέσματα Από τα 24 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 6 ήταν πατάτες τηγανητές πωλούμενες έτοιμες για κατανάλωση, 12 ήταν τραγανά πατατάκια (τσιπς), 4 ήταν καβουρδισμένος καφές, 2 ήταν στιγμιαίος καφές. 17% 8% Πατάτες τηγανητές πωλούμενες έτοιμες για κατανάλωση Τραγανά πατατάκια (τσιπς) 50% 25% Καβουρδισμένος καφές Στιγμιαίος καφές Διάγραμμα 23.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος παρακολούθησης των επιπέδων ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα Πίνακας 23.1: Επίπεδα ακρυλαμιδίου στις διάφορες κατηγορίες τροφίμων (μg/kg) που εξετάστηκαν α/α Κατηγορία Προϊόντων Πατάτες τηγανητές 1 πωλούμενες έτοιμες για κατανάλωση Τραγανά πατατάκια 2 (τσιπς) Επίπεδα ακρυλαμιδίου (μg/kg) Αριθμός Ελέγχων Διάμεση Τιμή Ελάχιστη Τιμή Μέγιστη Τιμή Καβουρδισμένος καφές Στιγμιαίος (διαλυτός) καφές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 191/202

194 23.7 Συμπεράσματα Από τα παραπάνω αποτελέσματα προκύπτει ότι τα τραγανά πατατάκια (τσιπς) αποτελούν την κατηγορία τροφίμου στην οποία απαντώνται τα μεγαλύτερα επίπεδα ακρυλαμιδίου στην Ελλάδα. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνει την εικόνα των ελέγχων που είχαν γίνει και τα προηγούμενα χρόνια και είχαν δείξει αντίστοιχες τάσεις. Οι τιμές που συναντώνται στην κατηγορία αυτή είναι ιδιαίτερα υψηλές και ανώτερες από την ενδεικτική τιμή για την κατηγορία αυτή όπως έχει θεσπιστεί με την σύσταση 2013/647/ΕΕ. Αντίστοιχα υψηλά επίπεδα παρατηρήθηκαν και στις άλλες δύο κατηγορίες τροφίμων που ελέγχθηκαν, τηγανητές πατάτες και καφές. Επομένως, εκτιμάται ότι υπάρχει άμεση ανάγκη από την πλευρά των επιχειρήσεων για την εφαρμογή των επιλογών που είναι γνωστές σήμερα για την ελαχιστοποίηση των επιπέδων ακρυλαμιδίου, π.χ. αυτές που προτείνονται στον κώδικα πρακτικής για το ακρυλαμίδιο που εγκρίθηκε από την επιτροπή κώδικα τροφίμων και στην «εργαλειοθήκη 9» που ανέπτυξε ο FoodDrinkEurope για το ακρυλαμίδιο, ώστε να επιτευχθεί μείωση της πρόσληψης του ακρυλαμιδίου από τους καταναλωτές. Στο πλαίσιο αυτό, για το 2017 οι έλεγχοι που έχουν προγραμματισθεί για τα τραγανά πατατάκια προβλέπεται να γίνουν όχι στο στάδιο της λιανικής πώλησης, αλλά σε επιχειρήσεις και η δειγματοληψία να συνδυαστεί με επιθεώρηση στην αντίστοιχη επιχείρηση που τα παράγει. Στην περίπτωση αυτή θα λαμβάνονται περισσότερα δείγματα ανά επιθεωρούμενη επιχείρηση, στοχεύοντας σε προϊόντα διαφορετικής μορφής (απλά, κυματιστά, ραβδόμορφα (sticks), λεπτοκομμέναχονδροκομμένα, κλπ), ή/και συνταγής, ή/και τρόπου ψησίματος με στόχο να διαπιστωθεί η αποτελεσματική εφαρμογή μέτρων για τη μείωση του σχηματισμού ακρυλαμιδίου Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων του ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007, για τον καθορισμό μεθόδων δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιμολύνουν τα τρόφιμα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, _en. pdf ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 192/202

195 τη σύσταση 2010/307/ΕΕ της Επιτροπής για την παρακολούθηση των επιπέδων ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα, τη σύσταση 2013/647/ΕΕ της Επιτροπής για τις έρευνες για τα επίπεδα ακρυλαμιδίου στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 193/202

196 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 194/202

197 24. Καταμέτρηση Campylobacter spp. σε παρασκευάσματα από κρέας πουλερικών 24.1 Εισαγωγή Σκοπός Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η συχνότητα εμφάνισης των τροφιμογενών νοσημάτων έχει αυξηθεί σε πολλά μέρη του κόσμου. Μεταξύ αυτών η καμπυλοβακτηριδίωση και η σαλμονέλωση παραμένουν οι πιο συχνές. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η καμπυλοβακτηριδίωση ήταν η πιο συχνά καταγεγραμμένη νόσος για το 2012, χρονιά κατά την οποία καταγράφονταν 55,49 περιστατικά ανά , καταγράφοντας σημαντική αύξηση από το 2009 (45,6 ανά ). Το Campylobacter (από την Ελληνική λέξη «καμπύλο» βακτήριο) είναι ένα γένος αποτελούμενο από Gram-αρνητικά, μικροαερόφιλα, θετικά στην οξειδάση, μη ζυμωτικά βακτήρια. Τα περισσότερα είδη Campylobacter είναι παθογόνα και μπορούν να μολύνουν ανθρώπους και ζώα. Τουλάχιστον δώδεκα είδη Campylobacter έχουν εμπλακεί σε ανθρωπονόσους, με το Campylobacter jejuni και το Campylobacter coli να είναι τα πιο κοινά. Το Campylobacter jejuni είναι από τις πιο σημαντικές αιτίες των τροφιμογενών νοσημάτων. Το μεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου των καταγεγραμμένων περιπτώσεων ασθένειας, οφείλονται στην προετοιμασία και κατανάλωση κοτόπουλων κρεατοπαραγωγής, εξαιτίας διασταυρούμενων επιμολύνσεων στην κουζίνα από το κρέας κοτόπουλου με προϊόντα που καταναλώνονται ωμά, όπως λαχανικά, φρούτα και σε μικρότερο βαθμό ανεπαρκώς μαγειρεμένων κοτόπουλων. Η απουσία μικροβιολογικών κριτηρίων ασφάλειας ή υγιεινής για τα τρόφιμα στη νομοθεσία της ΕΕ για το Campylobacter, οφείλεται κυρίως στην έλλειψη επαρκών στοιχείων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη θέσπιση κριτηρίων ικανών να εφαρμοστούν σε όλα τα κράτη μέλη. Σύμφωνα με στοιχεία της EFSA και της σχετικής αξιολόγησης κινδύνου (risk assessment) για Campylobacter σε πουλερικά, υπολογίζεται ότι σε επίπεδο ΕΕ, θα μπορούσε να επιτευχθεί μείωση των κινδύνων για τη δημόσια υγεία, κατά > 50%, εάν όλες οι παρτίδες που πωλούνται ως νωπό κρέας πουλερικών θα συμμορφώνονταν με ένα κρίσιμο όριο 1000 cfu/g (ή αντίστοιχα κατά > 90% με 500 cfu/g) δέρματος λαιμού και μαστού, ως μικροβιολογικό κριτήριο υγιεινής. Σε πρόσφατο Workshop της DG SANCO για τον έλεγχο του Campylobacter σε πουλερικά (Βρυξέλλες, 7 Μαΐου 2014), παρουσιάστηκαν δύο πιθανά σενάρια μικροβιολογικών κριτηρίων υγιεινής για το Campylobacter (με το πρώτο σενάριο να είναι και το πιο πιθανό να θεσπιστεί τελικά): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 195/202

198 Σχέδιο δειγματοληψίας δύο επιπέδων (two class sampling plan): m cfu/g είναι το 1 ο κρίσιμο όριο Μ cfu/g είναι το 2 ο κρίσιμο όριο m=m n ο αριθμός μονάδων δειγματοληψίας που αποτελούν το δείγμα c o αριθμός μονάδων δειγματοληψίας μεταξύ m και M n=5, c=0, m=1000cfu/g σημαίνει: «κάθε δείγμα αποτελείται από πέντε υποδείγματα της ίδια παρτίδας από τα οποία κανένα δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 1000 cfu/g» Σχέδιο δειγματοληψίας τριών επιπέδων (three class sampling plan): m cfu/g είναι το 1 ο κρίσιμο όριο Μ cfu/g είναι το 2 ο κρίσιμο όριο n ο αριθμός μονάδων δειγματοληψίας που αποτελούν το δείγμα c o αριθμός μονάδων δειγματοληψίας μεταξύ m και M n = 5, c = 3, Μ = 10000, m = 1,000 σημαίνει: «κάθε δείγμα αποτελείται από πέντε υποδείγματα της ίδια παρτίδας από τα οποία κανένα δεν μπορεί να υπερβαίνει τα cfu/g ενώ μέχρι τρία μπορούν να υπερβαίνουν τα 1000 cfu/g» Σκοπός του διερευνητικού προγράμματος (διετούς διάρκειας) είναι η συλλογή δεδομένων για χρήση σε ανάλυση επικινδυνότητας για τη συγκέντρωση Campylobacter spp., σε παρασκευάσματα και προϊόντα πουλερικών Χρόνος Υλοποίησης Απριλιος 2016 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Υπηρεσίες Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής, ΔΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα Νοτίου Τομέα Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 196/202

199 Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, ΔΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα Εύβοιας Εργαστήρια Επισήμου Ελέγχου: Εργαστήριο Δοκιμών & Ερευνών Τροφίμων Αθήνας του ΕΦΕΤ 24.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην καταμέτρηση Campylobacter spp. σε παρασκευάσματα και προϊόντα πουλερικών κατά τη διανομή-διακίνηση. Προγραμματίστηκαν 50 έλεγχοι (ΠΔΑ: 18, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 5, ΠΔΗ: 8, ΠΔΑΜΘ: 2, ΠΔΒΑ: 2, ΠΕ ΕΥΒΟΙΑΣ-ΔΑΟΚ: 3) και τελικώς υλοποιήθηκαν 47 έλεγχοι (ΠΔΑ: 24, ΠΔΚΜ: 3, ΠΔΔΕ: 2, ΠΔΘ: 5, ΠΔΗ: 8, ΠΔΑΜΘ: 2, ΠΔΒΑ: 3, ΠΕ ΕΥΒΟΙΑΣ- ΔΑΟΚ: 0) δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 94%. Διάγραμμα 24.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Camppylobacter spp., σε παρασκευάσματα από κρέας πουλερικών Από τα 47 δείγματα που εξετάστηκαν για Campylobacter spp., τα: 1 ήταν Καπνιστό κοτόπουλο 1 ήταν Κιμάς κοτόπουλο 1 ήταν Κοτολέτα 10 ήταν Κοτομπουκιές 1 ήταν Λουκάνικο κοτόπουλο 6 ήταν Μπιφτέκι κοτόπουλο 6 ήταν Μπούτι κοτόπουλο 4 ήταν Νωπό κοτόπουλο ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 197/202

200 2 ήταν Ρολό κοτόπουλο 6 ήταν Σνίτσελ κοτόπουλο 6 ήταν Σουβλάκι κοτόπουλο 2 ήταν Στήθος κοτόπουλο 1 ήταν Ψητό κοτόπουλο φιλέτο σε φέτες Διάγραμμα 24.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του διερευνητικού προγράμματος για Campylobacter spp. σε παρασκευάσματα από κρέας πουλερικών 24.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τη μέθοδο Simplified Casa enumeration method which has been granted with ISO certification by MicroVal (Certificate 2010LR38) Αποτελέσματα Σε όλα τα δείγματα η μετρούμενη συγκέντρωση campylobacter ήταν μικρότερη του προτεινόμενου ορίου των 1000 cfu/g (συγκεκριμένα ήταν <10cfu/g) Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων - συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 47 εξετασθέντα δείγματα το 100% ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 198/202