Communication faite en grec. à la Journée d ] Histoire " H αρχαία. organisée par Ch. INDZESSILOGLOU, à Métropolis le 11 février 1995.

Transcript

1 Communication faite en grec à la Journée d ] Histoire " H αρχαία Μητρόπολις", organisée par Ch. INDZESSILOGLOU, à Métropolis le 11 février 1995.

2 Η αρχαία Μητρόπολις Bruno HELLY Το πιο ουσιαστικό μαρτύριο στην αρχαίαν Μητρόπολιν βρέθηκε στην Γεωγραφίαν του Στράβωνος, στο ένατο βιβλίο, κεφαλαίο 5, 17. Από Στράβωνα ξέρουμε οτι Μητρόπολις ήταν ένα συνοικισμόν κτίσμενον σε δύο φάσεις, στην πρώτην φασιν συνοικισμόν από άσημων πολιχνίων, στην δευτέρην φασιν συμπολιτείες από μερικών αρχαίων πόλεων της περιοχής. Μιαν άλλην πληροφορίαν του Στράβωνος βρέθηκε στον ίδιον κεφαλαίον 17, στην περιγράφην της Ιθώμης στην Εστιαιώτιδα. Μπορούμε να διαβάσουμε οτι "την δέ Ιθώμη ν... (εστί) χωρίον ερυμνον και τω όντι κλωμακόεν, ίδρύμενονμεταξύ τεττάρωνφρουρίων, ώσπερ εντετραπλεύρω κειμένων, Τρίκκης τε και Μητροπόλεως και Πελινναίου και Γόμφων". Αι λέξεις που μας ενδιαφέρουν, στο κείμενο αυτό του Στράβωνος, είναι την έκφρασιν μεταξύ τεττάρων φρουρίων, ώσπερ εν τετραπλεύρω κειμένων. Με τον αριθμόν τεσσάρων φρουρίων και με την καταγραφην την θέσιν των τεσσάρων πόλεων σε τετράπλευρον, Στράβωνα αναφέρει, χωρίς αμφιβολίαν, στην γεωγραφικήν και πολιτικήν οργάνωσιν της αρχαίας Θεσσαλίας, οποίαν ήταν διαμερισμένη σε τετράδας. Αυτό το ξέρουμεν από έναν κείμενο του Αριστοτέλη, μία φράσιν από έναν ξαλάσμενον βιβλίο του Φιλοσόφου, Η κοινή πολιτεία των Θεσσαλών Ο Αριστοτέλης έλεγε* έπι Άλεύα τοΰ Πυρρού διηρήσθαί ( ν\οιν)είς δ' μοίρας την Θεσσαλιαν (Φγτ 497 Ροσε). Το κείμενο του Αριστοτέλην είναι γνωστό δια ένα μεταγενέστερο συγγραφέα, ο Αρποκρατίων, που έχει δημοσίευση έναν Λέξικο με διαφορετικές λέξεις, τοπικές ή ειδικές. Στον ίδιον άρθρον του Λεξικού, με τον τίτλον "τετραρχίαν", Αρποκρατίων χρησιμοποιεί ένα άλλο μαρτύριο, μίαν έκφρασιν του Ιστορικού Ελλανίκου, γράφοντα στο δεύτερο ήμισο του πέμπτου αιώνα, στο ίδιο θέμα* "τεττάρων μερών όντων της Θετταλίας εκαστον μέρος τετράς εκαλειτο... όνομα δέ φήσιν είναι ταις τετράσιν Θετταλιώτιν, κτλ.". Η οργάνωσις της Θεσσαλίας σε μέρη είναι ακόμα γνωστή από άλλα κείμενα. Στη ελλενιστικήν εποχήν, ένα ψήφισμα του κοινού των Θεσσαλών, δημονσιεύμενο από Κ. Γαλλην στον Αρχ. Δελτιον 31, 1976, (1984), Χρονικά, σ , στ , και χρονολογούμενον από το δεύτερο ήμισο του δεύτερου αιώνα, δώσει στους Θεσσαλούς

3 οδηγίες για να μαζεύσουν σιτάρι από πάντων των πόλεων των τεσσάρων τετράδων για τους Ρωμαίους, σε περιπτόωσιν μία σιτοδείαν στη Ρώμην, και να φέρουν αυτό το σιτάρι σε διαφορερικά λιμάνια του Αιγαίου. Στη εποχήν τον Αύγουστον, Στράβωνα έγραψε, στην αρχήν της περιγραφής της Θετταλίας (IX, 5, 3) οτι "τοιαύτη δ' ούσα εις τέτταρα μέρη διήρητό' έκαλειτο δε το μεν Φθιώτις, κτλ". Από έναν κείμενο του Πλουτάρχου, βεβαιώνεται οτι αυτή οργάνωσιν ύπηρχε ακόμα στην αυτοκρατορικήν εποχήν Στα Πολιτικά παραγγέλματα, 31 (822, Ε) ο Πλούταρχος μνημονεύει ένα Θέσσαλον καλούμενον Έρμωνα* "Έρμωνι δε Θεσσαλοί, φεύγοντι την αρχήν υπό πενίας, έψηφίσαντο λάγυνον οίνου κατά μήνα διδόναι και μέδιμνον αλφίτων αφ' έκαστης τετράδος". Δεν γνωρίζουμε από άλλου έναν αυτόν τον στράτηγον Έρμωνα, άλλα βεβαιώνεται όμως οτι την οργάνωσιν την Θεσσαλίαν σε τετράδας ισχύει από το δεύτερο ήμισο του έκτου αιώνα προ Χ. μέχρι στο τέλος της ιστορίας της αρχαίας περιοχής. Σε έναν βιβλίο που έχω δημοσίευση στον 1995, έχω μελετήση αυτήν την οργάνωσιν της Θεσσαλίαν σε τετράδας. Η λέξις τετράδα σημαίνει καθαρά οτι κάθε μέρος της Θεσσαλίας, την τετράδα, ήταν μίαν σύθεσιν από τέσσερα μονάδων, όπως και μίαν δυάδα από δύο μονάδας, η τριάδα από τρεις, η δεκάδα από δέκα... Συνεπώς φαίνεται οτι η αρχαία Θεσσαλία, με τέσσερα τετράδας, ήταν ένα σύνολον από δεκαέξι μονάδας, όποιας ήταν, όπως δείκνεται από διαφορετικά μαρτυρία αρχαίους συγγραφέας, τες πόλεις των Θεσσαλών. Τέτοιαν ήταν την οργάνωσιν της Θεσσαλίας οτι έκτισε ο αρχηγός των Θεσσαλών Άλευα τον Πύρρον, στον έκτον αιώνα π.χ.* μίαν τετραρχίαν συναθροίζουσα τες τέσσερα τετράδας και δεκαέξι πόλεις. Πρέπει άλλως να δώσουμε στη λέξιν τετράδα μία διπλή σημασία* αι τετράδες είναι πολιτικές ενότητες όσο και γεωγραφικές. Συνεπώς είναι δυνατόν να σχεδιάσουμε την γεωγραφική χάρτην της αρχαίας Θεσσαλίας της αρχαϊκής εποχής, την πρώτην Θεσσαλικην καταγραφήν. Βλέπουμε πρώτον πώς οι μαθηματικοί στην αυτήν την εποχήν χρησιμοποίησαν για να σχεδιάσουν μίαν χάρτην. Ξέρουμε οτι ο μαθηματικός και φιλόσοφος Αναξίμανδρον, μαθήτην τον Ιονικόν μαθηματικόν Θάλην, έχει σχεδίαση μίαν χάρτην της οικουμένης, την πρώτην χάρτην που αναφέρεται στες πηγές μας. Όπως και σήμερα, το σχέδιο της χάρτης χρειάζεται δύο γραμμές (άξονας) ορθογωνικές, για να φέρουμε την θέσιν κάθε τόπου. Αυτές τες γραμμές σχεδιάζουν αυτόματα τέσσερα μέρη στο επίπεδο της χάρτης. Εάν σχεδιάσουμε ακόμα σε κάθε μέρο δύο γραμμές (άξονας) ορθογονικές, έχουμε αμέσως τέσσερα τετράδας. Για την χάρτην της οικουμένης των

4 Ελλήνων, αυτές αι τετράδας είναι τα μέρη του οικουμένου κόσμου της αρχαϊκής εποχής. Σε αυτήν την βάσιν μπορεί να σχεδιάσθη και το εσωτερικόν και τον εξωτερικόν κόσμον μέχρι στα όρια της γης. Σε πιο μικρήν κλίμακα, με τον ίδιον τρόπον, μπορούμε να σχεδιάσουμε και την χάρτην κάθε μέρος της οικουμένης, και την χάρτην της Θεσσαλίας. Σε αυτήν την φάσιν, βρίσκουμε ένα πρόβλημα* εάν καθεμιά από τες τέσσερα τετράδας της Θεσσαλίας συνάθροισσε τέσσερα μονάδας όποιας ήταν τες πόλεις, ποιες ήταν αυτές τες πόλεις σε κάθε τετράδα. - για την Πελασγιώτιδα είναι εύκολον να τες καταλογήσουμε* ήταν η Λάρισα, η Κραννώνα, η Σκοτούσσα, η Φεραί. - για την Φθιώτιδα, μπορούμε να γράψουμε η Φάρσαλα, Ευύδριον, Φύλλον, Πειρασίαν, - για την Θετταλιώτιδα, τα ονόματα τες πόλεις είναι αι πιο παλαιές Κιέριον, Λιμναίον, Θετόνιον, και, δυτικά, η Μεθύλιον. - για την Εστιαιώτιδα, μπορούμε να ονομάσουμε άμεσος Τρίκκην, και Γόμφους, Πελινναίον και Φαρκάδονα. Στην πρώτην χάρτην αυτήν της Θεσσαλίας, λείπει η Μητρόπολις, γιατί ξέρουμε οτι δεν είναι δυνατόν να χρονολογήσουμε την κτήσιν της Μητρόπολιν πριν από το τέλος του πέμπτου αιώνα. Επιστρέψοντα στο πρώτο κείμενο του Στράβωνος, με την περιγράφην των τέσσερα φρουρίων οργανομένων σε τετράπλευρον στην Εστιαώτιδα, προσέχουμε τώρα την διαφοράν μεταξύ τους δύο καταλόγους των πόλεων την Εστιατιώτιδα* Στον Στράβωνα αναφέρεται Τρίκκην, Μητρόπολιν, Πελινναίον και Γόμφους. Βέβαια, στην εποχήν του Στράβωνος, μία των τέσσερα πόλεων ήταν Μητρόπολις, Σε αυτήν την σημαντικήν διαφοράν δείκνεται την ιστορίαν της αρχαίας Μητρόπολις. Είναι αυτή την ιστορίαν της εξέλιξιν της Μητρόπολιν που θέλω να περιγράφω τώρα. Σαν αποτέλεσμα την οργάνωσιν του Θεσσαλικού κράτους από'αλευα, μεγάλωσε και την έκτασιν του κράτους τους. Σχεδίασα στο βιβλίο μου την εξέλιξιν αυτού του κράτους. Στην Πελασγιώτιδα, οι Θεσσαλοί πρόξανε τους περιοίκους, Περραίβους, Αινιάνας, Μαγνήτας, έξω από την ανατολικήν πεδιάδα, και αι αρχαίες πόλεις τους περιοίκους γίνονταν πόλεις των Θεσσαλών Άτραγα, Γυρτώνην, Μόψιον, και άλλες πόλεις μέχρι την παράλιαν όπου Αμφάναι και Παγάσαι ήταν κρατούμενες από τους

5 Θεσσαλούς. Αυτήν την εξέλιξιν τους Θεσσαλούς άρχισε, σαν μεγάλην πιθανότητα, στο τέλος του έκτου αιώνα, αλλά δυνάμωσε ακόμα μετά την άρχην του πέμπτου. Την ίδιαν εξέλιξιν ύπηρχε στες άλλες τετράδας, έξω από την Φθιώτιδα. Σε αυτήν την τετράδα δεν ήταν δυνατό να κέρδισαν οι Θεσσαλοί καινούργιους τόπους, λόγω στα βόρεια όρια ήταν την Πελασγιώτιδα, ανατολικά και δυτικά τους Αχαιούς, δυτικά την Θεσσαλιώτιδα. Στην Θεσσαλιώτιδα φαίνεται οτι ύπηρχε την ίδιαν εξέλιξιν, προφανώς στην ευθυνσιν τους πρόποδας του Νοτίου Πίνδου. Αι μελέται του φίλου μας Χ. Ιντζεσιλογλου δείκνου οτι οι Θεσσαλοί κράτησαν αρκετούς αρχαίους οικισμούς, μεταξύ τους στον Κέδρον την πόλιν Ορθά, και άλλες πόλις της περιοχής. Στην Εστιαιώτιδα, δείκνεται την ίδιαν εξέλιξιν σε δύο ευθύνσεις* στο βόρειον, πέρα από την Τρίκκην, στην αρχαίαν Τυμφαίαν, όπου ήταν η πόλις Αίγινιον, και στον Πίνδον. Ο Στράβων φύλαξε μνειαν τους πολέμους των Θεσσαλών του Πίνδου αντί τους Τυμφαίους για να κρατήσουν τες πηγές του Πηνειού. Στη δύση της Εστιαιώτιδος, βλέπουμεν την ίδιαν κίνησιν. Στα όρια της Θεσσαλιώτιδος, βρίσκεται η αρχαία Μεθυλιον. Η θέσις της δεν είναι βεβαιομένην, αλλά φαίνεται από τα μαρτυρία που έχουμε οτι ήταν με πολλήν πιθανότητα στην γειτονιά του χωριού Προδρόμου Καρδίτσης. Πιο δυτικά, μέχρι τους πρόποδας του Πίνδου, τους κατοίκους ήταν σπαρμένους στα άσημα πολιχνια όποια αναφέρεται από Στράβωνα. Τα ονόματα αυτά τα πολιχνια δεν ξέρουμε, αλλ' όμως έχουμε μερικές υποθέσεις. Ελπίζω οτι οι φίλοι μας συνάδελφοι της Εφορείας θα μπορέσουν να μας δώσουν μία πιο ακρίβην ιδέαν των οικισμών στην άρχην του πέπμπτου αιώνα π. Χ. Αλλά φαίνεται βέβαιον οτι έλλιπε σε αυτήν την εποχήν ένα κεντρικον οικισμον δυτικά από την Κάρδιτσαν. Η ανάγκη μιαν συνκέντρωσιν των οικισμών οδήγησε όμως γρήγορα σε ένα πρώτον συνοικισμόν, με ποιον έκτισε η πολιτική ένωση των πολιχνίων σε ένα πλαίσιο πιο στέρεον, με την γέννησιν μιαν κοινήν μητρόπολιν, με το ειδικό και σημαντικό όνομα Μητρόπολιν. Σε αυτό το κτίσμα σε συνκέτρωσαν τους κατοίκους όλην την γειτονιάν. Οι αρχαιολόγοι ξέρουν τώρα πώς και πότε αυτό το κτίσμα εντειχίσθη από τους κατοίκους. Από τα κλασσικά, μεγάλωσε συνεχώς την δύναμιν την Μητρόπολιν, οποίαν φαίνεται αμέσως μίαν τες πρώτες πόλεις στην τετράδα. Συνεπώς ύπηρχε μίαν σειράν συμπολιτείες με τες γειτονικές πόλεις. Μελέτησα πριν από χρόνια, στην εποχήν του

6 αειμνήστου Δ. Ρ. Θεοχάρην, την επιγραφην με την ομοσπονδία των Βασαίδων, επιγραφην που προέρχεται από Μητρόπολιν. Αναφέρει σε ένα οικισμόν καλούμενον Πόλιχνας. Από το κοινό θεσσαλικό ιερό της Αθήνας Ιτωνίας, στη Φιλιαν Καρδίτσην, προέρχεται μίαν άλλην επιγραφην, περιγράφουσα την συμπολιτείαν μεταξύ Γόμφους και Ιθώμην. Αλλά ξέρουμε οτι αυτήν την συμπολιτείαν έχει χαλάση μετά όλιγον χρόνον και οτι ύστερα η Ιθώμην ήταν συμπολιτευμένην με την Μητρόπολιν. Τελικά, γνωρίζουμε άλλην επιγραφην από Φιλιαν όπου έχει δημοσίευση ο Αξένιδης, αναφερουσα στην χώρα τους Πολιχνίους και Οθόρνεις.' Ετσι δυνάμωσε η Μητρόπλις. Στα ελληνιστικά χρονιά, αυτήν την δύναμιν της πόλεως δεν σταμάθησε Φαίνεται οτι κράτησαν οι Μητροπόλιται και άλλες πόλεις της περιφέρειας, πιο ασθενείς. Μπορούμε να ονομάσουμε Καλλίθερα καιόνθυριον. Τους κατοίκους την Όνθυριον ήλθανε στη κοινότητα των Μητροπολιτών και γίνονταν μέλοι μίαν φυλήν στην Μητρόπολιν. Μεταξύ αυτές τες πόλεις πρέπει να αριθμολογήσουμε και την πάλαιαν Μεθύλιον. Αυτήν την πόλιν, μέλος της τετράδας Θεσσαλιώτιδος, δεν φαίνεται πια στα μαρτυρία, ούτε γραπτά ούτε επιγραφικά, μετά τα κλασσικά. Πιθανώς εξεφανίστηκε σαν πολιτικήν ενότητα, ασθενή σε σύνκρισιν με την δυμανικήν γειτονικήν πόλιν Μητρόπολιν. Αυτό μαρτύρειται, από την γνώμην μου, από μιαν επιγραφην από Κιέριον, οποίαν ήταν γνωστή από παλαιά, και όποια, με την βοήθειαν του φίλου μας Λ. Χατζηαγγέλακη, ο συνάδελφος μου Δεκουρτ μελέτησε πριν από τρία χρονιά και έχει δημοσίευση πάλιν στο καινούργιο πρώτο τόμο τες θεσσαλικές επιγραφές των πόλεων την κοιλάδα του Ενιπέα (από Ερέτρια μέχρι Βλόχο). Σε αυτήν την επιγραφην, μαρτύρειται μίαν αμφισβήτησιν μεταξύ Κιερίους και Μητροπολίτους για μίαν χώραν, οποίαν είναι στα όρια τες δύο πόλεις. Από την μελέτην την έκτασιν μεταξύ τες δύο πόλεις φαίνεται οτι η χώρα τες δύο πόλεις έχει μεγαλωση με τέτιο τρόπο οτι δεν ύπηρχε άλλην μίαν πόλιν μεταξύ τες δύο. Εάν η παλαιά πόλις Μεθύλιον ήταν, όπως το πιστεύω, στην μέση μεταξύ τες, αυτήν την επιγραφην μαρτύρειται την εξεφανισιν την. Έτσι βρίσκουμε την εξήγησιν την καταγράφην του Στράβωνος, και την έκφρασιν του αναφερόντα τες τέσσερα πόλεις στην Εστιαιώτιδα σαν " Τρίκκην τε και Μητρόπολιν και Πελινναίον και Γόμφους". Μπορούμε να πάμε ακόμα πιο μακριά. Όταν σχεδιάσουμε, με την βοήθειαν ένα γεωγραφικόν μόδελλον την διανομήν των αρχαίων πόλεων της περιοχής στην

7 αυτοκρατορικήν εποχήν μετά Στράβωνα, δείκνεται οτι εξεφανίστηκε, σαν περιφερειακό κέντρο, και τους Γόμφους. Στην Θεσσαλίαν, μένουν στην εποχήν αυτήν, μόνο τέσσερα κέντρα* δύο στην ανατολικήν πεδιάδα, Λάρισα, στην δυτικήν πεδιάδα Τρίκκα και Μητρόπολιν, στο νότιο η Δόμοκο-Θαύμακοι. Τελικά, στα μεταγενέστερα χρονιά, η Μητρόπολις έχει γίνει το πρώτον και σημαντικότατον κέντρον της νότιας Εστιαιώτιδος. Σε αυτήν την ιστορίαν βασίζεται και την σημερινήν γεωγραφικήν και πολιτικήν στάσιν, μίαν ιστορίαν όπου ο πρώτος ρόλος και η πρώτη δύναμιν προέρχεται από τους κατοίκους της περιοχής Μητρόπολιν.