Ezaugarriak: Gaitasunak: Ikasgaia: KIMIKA ORGANIKOAREN OINARRIAK,

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ezaugarriak: Gaitasunak: Ikasgaia: KIMIKA ORGANIKOAREN OINARRIAK,"

Transcript

1 Ikasgaia: KIMIKA GANIKAEN INAIAK, Urte Akademikoa: Titulazioa: Licenciatura en Química, Ingeniero Químico. Irakaslea: Jose Luis Vicario, (Kimika rganikoa II Saila) Ezaugarriak: Ikasgai honetan kimika organikoaren oinarri teorikoak ikasiko dira. Konposatu organikoen ezaugarri fisiko eta kimikoak aurrikusteko gaitasuna landuko da. Konposatu organikoen erreaktibitatea funtziotaldeen arabera aztertuko da Ikasgai hau derrigorrezkoa da, lauhilabete batean ematen da (bigarren lauhilabetean) eta 7.5 kreditu ditu (6 kreduitu teoriko eta 1.5 gelako kreditu praktiko). Gaitasunak: Kimika organikoaren kontzeptu basikoak eta hizkera zientifikoa ondo erabiltzea: Formulaketa, orbital molekularren irudikapena, egitura-efektuak, isomeria eta estereoisomeria, erreakzio organikoen mekanismoak eta erreaktibitatea. Molekula organikoen ezaugarri kimikoak eta fisikoak aurresatea haien egitura aztertuz. Molekula orgainkoen multzo nagusien portaera arreikusten ikastea, bide arrazoidun batez.

2 Egitaraua: 1.GAIA. Sarrera. Kimika organikoa. Bilakaera historikoa eta definizioa. Kimika organikoaren garantiza. Egitura organikoak. Konposatu organikoak irudikatzeko ereduak. Formula garatua, erdigaratua eta sinplifikatua. Funtzio taldearen definizioa. Lewis egiturak eta karga formalak. Nomenklatura. 2.GAIA. Lotura Kimikoa Konposatu rganikoetan. kanika kuantikoak emandako deskribapena. rbitalen arteko gainezarmena: s eta p loturak. Karbonoen arteko loturak: ibridazioa. tanoaren eta etanoaren egitura. Etenoaren egitura. Etinoaren egitura. Zenbait funtzio-taldeen egitura. Zenbait molekulen egitura. Lotura lekutua. Lotura polar eta apolarrak. Efektu induktiboa. Lotura deslekutua. Lotura deslekutuaren deskribapena: Bentzenoa. Erretsonantziaegiturak eta erretsonantzia-hibridoa. Erretsonantzia-arauak. Egitura erretsonanteen egonkortasun erlatiboa. Zenbait konposaturen egitura erretsonante. Efektu mesomeroa. Molekulen arteko indarrak. 3.GAIA. Azidotasuna Eta Basikotasuna. Brönsted eta Lewis azidoak eta baseak. Konposatu organikoen azidotasuna. Azidotasuna aurreikusteko irizpideak. Zenbait adibide. Konposatu organikoen basikotasuna. Basikotasuna aurreikusteko irizpideak. 4.GAIA. Estereokimika: Isomero Konfigurazionalak. Isomeria konposatu organikoetan. Isomeriamotak. iru dimentsiotako molekulen irudikapena. Isomero konfigurazionalak. Kiralitatea eta simetria molekularra. Enantiomeroen ezaugarriak. Aktibitate optikoa. Zentro estereogenikoak izendatzeko sistemak. D/L hitzarmena. ahn-ingold-prelog (IP) hitzarmena. Bi zentro estereogeniko dauzkaten konposatuak. Isomeroen arteko erlazioa. eritro/treo hitzarmena. meso konposatuak. Karbonoan oinarritzen ez diren beste zentru estereogeniko. Isomeria geometrikoa. E/Z eta cis/trans hitzarmena. Estereoisomeria sistema ziklikoetan. Nahaste errazemikoen erresoluzioa.. 5.GAIA. Erreakzio rganikoak. Erreakzio organikoen motak. Erreakzioen mekanismoak. Loturen apurketa-motak. Erreakzio organikoen mekanismoak. Erreakzio organikoen eskakizun termodinamikoak eta zinetikoak. 6.GAIA. Alkanoak Alkanoen sailkapena. Ezaugarri fisikoak. Alkanoen analisi konformazionala. Alkano aziklikoen analisi konformazionala. Etanoaren analisi konformazionala. Butanoaren analisi konformazionala. Zikloalkanoen analisi konformazionala. Erreaktibitatea. Alkanoen halogenazio erradikararioa. Erradikal askeen egitura eta egonkortasun erlatiboa. Erreakzioaren selektibitatea. alogenazioa eragiteko beste erreaktibo. Alkano ziklikoen halogenazioa. Alkanoen errekuntza. Alkanoen pirolisia: racking prozesua. Alkanoen deshidrogenazioa. Alkanoen lorbideak.. Trantsizioegoeraren teoria. Kontrol zinetiko eta termodinamikoa. kanismoen determinaziorako metodoak 7. GAIA. Alkenoak. Alkenoen ezaugarriak Funtzio-taldearen ezaugarriak. Alkenoen egonkortasun erlatiboa. Alkenoen ezaugarri fisikoak. Alkenoen erreaktibitatea. idrogenazio katalitikoa. Adizio elektroizaleak. alogenoen adizioa. idrogeno haluroen adizioa. idratazioa. idroborazioa. ximerkuriazioa. Adizio erradikalarioak. Alkenoen oxidazioa. Epoxidazioa. idroxilazioa. zonolisia. Polimerizazioa.. 8. GAIA. Alkinoak. Alkinoen ezaugarriak. Alkinoen erreaktibitatea. Bukaerako alkinoak nukleozale moduan. idrogenazio katalitikoa. Adizio elektroizaleak. Adizio erradikalarioak. Alkinoen erredukzioa. Alkinoen oxidazioa.

3 1. Gaia: Sarrera 1.- Kimika organikoa Bilakaera historikoa eta definizioa Kimika organikoaren garrantzia 2.- Egitura organikoak Konposatu organikoak irudikatzeko ereduak Formula garatua, erdigaratua eta sinplifikatua Funtzio-taldearen definizioa Lewis egiturak eta karga formalak Nomenklatura.

4 1. Gaia: Sarrera KIMIKA GANIKA Bilakaera historikoa: istoriaurreko garaiak: Naturatik ateratako konposatuak: Koloratzaileak (indigo, purpura), sendagaileak (az. azetilsalizilikoa, alkaloideak), etab. Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Erreakzio organikoak: Ardoa eta ozpinaren ekoizpena, xaboia.. kimika hitzaren jatorria: khumos (greziar: landareen zukua) al-khimia (arabiarrak) Kimika organikoa: alquimia (erdi-aroan) kimika (XVIII. mendea) XIX (hasieran) Mundu minerala Mundu bizia Kimika ezorganikoa Kimika organikoa Konposatu organikoak: Izaki bizidunengandik ateratako J. Berzelius konposatuak eta elementu apur batzuez osatuta (bitalismoaren teoria)

5 1. Gaia: Bilakaera historikoa Whöler (1828): Lehenengo sintesi organikoa Pb(N) N NN 2 + Pb() 2 urea Konposatu organikoak: Karbonoz osaturiko konposatuak Kimika organikoaren garrantzia Jose. L. Dpto. Dpto. Qca - lotura kobalente egonkorrak Qca. rg L. Vicario Konposatuen kopurua izugarria 2 N N Vicario. rgánica II II 2 N Glizina Aminoazidoa Proteinen osagaia N Palitoxina: Igel gorria (awaii) Toxikoa (0.5ng/kg) Minbiziaren kontrako aktibitatea

6 1. Gaia: Kimika rganikoaren Garrantzia Kimika organikoaren garrantzia Dibertsitate estrukturala Aktibitate biologikoen espektru handia N N 3 Azido azetilsalizilikoa S Qca. rg Dpto. Dpto. Qca 3 Kinina N N Ph Ph Taxol 3 Ac Ac Bz Penizilina Ambrox. rgánica II II Limonenoa Bainilina P N N N N 2 N o N N N N N 2 N 2 N2 N 2 ortisona N B-12 Bitamina N 2 N 3 3 N Estriknina Kokaina

7 1. Gaia: Kimika rganikoaren Garrantzia Kimika organikoaren garrantzia Beste produktu interesgarri Plastikoak: PV, Poliestirenoa, Polietilenoa, Teflon,... ihalak: Nylona, Poliamida, Neoprenoa,... Insektizidak: Dpto. Jose Jose. L. Dpto. Qca l 3 l l l l Qca. rg DDT L. Vicario Vicario l. rgánica II l l Lindanoa l Koloratzaileak: nica II N Alizarina N Indigoa Lehergaiak: TNT... Detergenteak:

8 1. Gaia: Sarrera Egitura rganikoak: Konposatu organikoak irudikatzeko ereduak Konposatu organikoak paperean irudikatzeko metodoak Formula enpirikoa: Elementuen zerrenda eta kopurua 4 : tanoa 6 14 : exanoa 2 6 : Etanola Jose. L. Dpto. Dpto. Qca Formula garatua: Atomo eta loturak irudikatzen dira Qca. rg L. Vicario. rgánica II Vicario Br nica II Formula erdigaratua: -arekiko loturak ez dira irudikatzen edo Br 2 edo 3 Br 2 2 Formula sinplifikatua: Kate karbonatua zig-zag marra bezala Br Formula hirudimentsionalak: Antolamendu hirudimentsionala Perspektiban: Newman Proiekzioa: Fischer Proiekzioa:

9 1. Gaia: Sarrera Egitura rganikoak: Funtzio-taldeak Konposatu organikoak aztertzeko irizpideak: Tamaina: (andiak, ertainak, txikiak..) Agregazio egoera (Likidoak, solidoak, gasak) FUNTZI-TALDEA Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II Molekulari ezaugarri kimiko jakin batzuk ematen dizkion atomo edo atomo-bilkura Adibidez: Alkoholak: nica II Funtzio-taldea: Antzeko erreaktibitatea, ezaugarri fisikoak, etab... Desberdintasuna: unitateen kopurua: SEIE MLGA

10 1. Gaia: Egitura organikoak Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II

11 1. Gaia: Egitura organikoak Lewis egiturak Lotura kobalentea azaltzeko eredu kualitatibo erabilgarria Lewis egitura: Nukleoaren sinbolo kimikoa Balentzia-elektroiak, puntuak bezala Al N F Ar Lewis eredua: Lotura kobalentean bi e - konpartitzen dira Zortzikote araua: Atomo guztiek gas noblearen konfigurazioa lortzeko joera daukate (8 e - -ez Jose. L. Dpto. Dpto. Qca.. rgánica II II L. Vicario Vicario inguratzeko joera) Gas noblearen konfigurazioa lortzeko, atomoek elkarrekin lotura kobalenteak eratzen dituzte F + F l + 4 l l l l Laburbilduz: Loturetako e-: lerroen bitartez Elektroi bakartiak: Puntuen bitartez N l l l l

12 1. Gaia: Lewis egiturak Lewis egiturak zuzen idazteko arauak: 1) Atomo zentrala zein den erabaki. Elektronegatibitate baxueneko atomoa izaten da. 2) Atomo bakoitzaren balentzia elektroiak aurkitu, atomo hauek taula periodikoan agertzen diren tokian aztertuz. 3) Lotura guztiak adierazi, lotura bakoitza eratzeko bi elektroi erabiliz. Jose. L. 4) Geratzen diren elektroiak atomoetan jarri elektroi bakarti moduan, zortzikote araua bete arte. Atomo bakoitza 4 bikote elektronikoz inguraturik baldin ez badago, geratzen diren elektroi bakartiak lotura bikoitzak edo hirukoitzak osatzeko erabili. Dpto. Dpto. Qca Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II II Ez dute zortzikote araua betetzen Zenbait adibide: N 2 + : N + N: N : :

13 1. Gaia: Lewis egiturak Karga formala Atomo bakoitzak jasaten duen kargaren neurria ematen du Kalkulatzeko: Q = e ag - e el - Zenbait adibide: Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II 1 2 e l e ag = balentzia-elektroiak e el = elektroi ez-lotzaileak e l = elektroi lotzaileak Q = = 0 2 Q = = 0 2 Q = = 0 2 Q = = -1 2 beraz:

14 1. Gaia: Sarrera Nomenklatura: IUPA sistema Konposatu baten izena hiru zatitan banatuta dago: Atzizkia: Funtzio-talde nagusia Erroa (oinarrizko zatia): Kate nagusiaren atomoen kopurua Aurrizkia: Bigarren mailako funtzio-taldeak (ordezkatzaileak) Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Formula Karbono kopurua Izena 4 1 tanoa Etanoa Propanoa Butanoa Pentanoa exanoa Ziklohexanoa Funtzio-talde nagusia eta ordezkatzaileak kate nagusian zein tokitan kokatzen direla adierazteko LKALIZATZAILEA metilpentanoa metil-1-pentanola

15 1. Gaia: Nomenklatura Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II

16 1. Gaia: Nomenklatura Izena idazteko: 1. rdezkatzailearen kokapena adierazten duen zenbakia ordezkatzailearen izenaren aurrean idatzi behar da. 2. Zenbakiak komen bitartez banatzen dira. Zenbaki eta hizki baten artean edo zenbaki eta parentesi baten artean marratxo bat idazten da. 3. rdezkatzaileak erroaren aurrean marrazten dira alfabetoordena jarraituz. rdezkatzaile sinpleen kasuan aurrizki multiplikatiboak (di-, tri-, etab...) ez dira kontuan hartuko alfabeto-ordena jarraitzeko. rdezkatzaile konplexuen kasuan, aldiz, aurrizki hauek kontuan hartuko dira. Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II 3-etil-2,2-dimetiloktanoa 2-metil-4-(2metiletil)oktanoa 4,4-bis(2-metiletil)-2,2-dimetiloktanoa Kate nagusia aukeratzeko: 1. Funtzio-taldea daukan katea. Funtzio talde bat baino gehiago badago ondorengo lehentasun zerrenda jarraitzen da Azidoak > azido eratorriak > nitriloak > aldehidoak > zetonak > alkoholak > aminak > eterrak Lokalizatzaileak emateko: Funtzio-talde nagusia daukan karbonoak ahalik eta zenbaki txikiena izango du Ph 3-metil-2-pentanona Azido 3-etil-5-fenil-2-hidroxi-6-oxoheptanoikoa 2-metilziklohexanona

17 1. Gaia: Nomenklatura 2. - lotura anizkoitzaren bat badago, kate nagusia lotura hauek dauzkan katea izango da. Karbono hauei ahalik eta zenbaki txikien ematen saiatuko da (bikoitza ala hirukoitza dela begiratu gabe) l 2,3-dimetil-1-pentenoa 4-kloro-5-hepten-1-inoa 3. Kate nagusian zenbakiak emateko bi aukera badaude non lotura bikoitzen eta hirukoitzen zenbakiak berdinak diren, zenbaki txikiena lotura bikoitza daukan karbonoari emango zaio Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II 4. Funtzio talderik ez badago, 2-okten-6-inoa Kate nagusia luzeena izango da. Aukera bat baino gehiago dagoenean, kate ordezkatuena. Lokalizatzaileak jartzeko, ordezkatzaileei ahalik eta zenbaki txikienak ematen saiatu behar da. Bi aukera dagoenean non ordezkatzaileen zenbakiak berdinak diren, alfabeto-ordena jarraitzen da. 3,4-dimetilhexanoa 2-metil-4-propilheptanoa

18 1. Gaia: Nomenklatura Nomenklatura tradizionala N 2 Azido bentzoikoa Fenola Anilina Tetrahidrofuranoa N Piridina Jose. L. Dpto. Dpto. Qca Qca. rg Fenantrenoa L. Vicario Estirenoa Toluenoa 3 Vicario. rgánica II 3 - Azetona Azido formikoa nica II Azido azetikoa Azido oxalikoa l 3 Azetilenoa Kloroformoa 2 =- 2 =- 2 Binil taldea Alil taldea ( 3 ) 2 isopropil taldea ( 3 ) 3-2 terc-butil taldea Bentzil taldea

19 1. Gaia: Nomenklatura Ariketa batzuk: Jose. L. Dpto. Dpto. Qca Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II II Br N Ph N N Ph

20 2. Gaia: Lotura Kimikoa Konposatu organikoetan 1.- kanika kuantikoak emandako deskribapena rbitalen arteko gainezarmena: σ eta π loturak Karbonoen arteko loturak: ibridazioa tanoaren eta etanoaren egitura Etenoaren egitura Etinoaren egitura Beste funtzio-taldeen egitura Zenbait molekulen egitura. 2- Lotura lekutua Lotura polar eta apolarrak Efektu induktiboa 3.- Lotura deslekutua Lotura deslekutuaren deskribapena: Bentzenoa Erretsonantzia-egiturak eta erretsonantzia-hibridoa Erretsonantzia-arauak Egitura erretsonanteen egonkortasun erlatiboa Zenbait konposaturen egitura erretsonante Efektu mesomeroa 4.- Molekulen arteko indarrak

21 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan k. kuantikoak emandako deskribapena: rbital molekularrak: Lotura kobalenteak bi orbital atomikoen arteko gainezarmenaren ondorioz sortzen dira A + B A B Bi orbital atomikoetatik Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II e - e - + e - e - A B rbital atomikoen gainezarmena Bi orbital molekular A B A B rbital Molekular lotzailea rbital Molekular antilotzailea.m. Lotzailea.M. Antilotzailea rbital Molekular antilotzailea A B rbital atomikoa rbital atomikoa rbital Molekular lotzailea

22 2. Gaia: rbital molekularrak Gainezarmena zenbat eta eraginkorragoa izan rduan eta Lotura sendoagoa.a.-en tamaina: s + s > p + p.a.-en energia: 2s + 2p > 1s + 3p Qca. rg Dpto. Dpto. Qca Gainezarmenaren geometria: Frontala: Nukleoen arteko ardatzaren arabera σ lotura. rgánica II II s p p p Laterala: Nukleoen arteko ardatzarekiko plano perpendikularraren arabera π lotura p p Gainezarmen frontala eraginkorragoa da σ lotura π lotura baino sendoagoa da

23 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan Karbonoen arteko loturak tanoaren egitura : 1s 2 2 s 2p 2 Balentzia geruzan 2s 2 2p x 1 2p y 1 2p z 0 : 2s 2p x 2p y 2p z Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II (2p x ) (1s) (2p y ) (1s) (2p z ) (1s) Debekatuta : 1s (2p z ) (1s) nica II Promozioa 2s 2p x 2p y 2p z 2s 2p x 2p y 2p z (2s) (1s) (2p x ) (1s) (2p y ) (1s) (2p z ) (1s) Lotura desberdina, besteak baino sendoagoa Esperimentalki: tanoaren - lotura guztiak berdinak dira

24 2. Gaia: tanoaren egitura ibridazioaren kontzeptua Promozioa 2s 2p x 2p y 2p z 2s 2p x 2p y 2p z Karbonoen balentzia-orbitalak berrantolatzen dira, loturak eratu aurretik. Karbonoaren 2s orbitala eta hiru 2p orbitalak elkarrekin Jose. L. L. Vicario Qca. rg nahasten dira sp 3 izeneko lau orbital hibrido emateko. + Dpto. Dpto. Qca 3 4 ibridazioa sp 3 sp 3 sp 3 sp 3 s sp 3 orbital hibridoek p Itxura: Vicario. rgánica II II Lobularra sp 3 Geometria: Tetraedrikoa (e -en arteko aldarapen indarrak gutxitzeko (sp 3 ) (1s) (sp 3 ) (1s) (sp 3 ) (1s) (sp 3 ) (1s) 109.5º rbitalen arteko gainezarmen frontala: - σ loturak

25 2. Gaia: tanoaren egitura Etanoaren egitura Karbono batek, sp 3 orbital hibrido bat erabil dezake beste karbono batekin (sp 3 hibridazioan) lotzeko. Beste sp 3 orbital hibridoak hidrogenoen 1s orbitalekin - loturak eratzeko erabil ditzake Dpto. Jose. L. Dpto. Qca Qca.. rgánica II L. Vicario Vicario nica II - lotura bakunaren inguruko biraketa askea da. Antolamendu hirudimentsional desberdinak sortuz. ( konformazioak) 180º-ko biraketa Konposatu organikoetan karbonoak geometria tetraedrikoa hartzen du Konposatu organikoek bolumena daukate

26 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan Etenoaren egitura Promozioa 2s 2p x 2p y 2p z 2s 2p x 2p y 2p z Karbonoen balentzia-orbitalak berrantolatzen dira. Karbonoaren 2s orbitala eta bi 2p orbitalak elkarrekin nahasten dira sp 2 izeneko hiru orbital hibrido emateko. ibridatu gabeko p orbital bat geratzen da (p z ) p z Dpto. Jose ibridazioa p z sp 2 sp 2 sp 2 120º sp 2 sp 2 π orbital molekularra Qca. rg Dpto. Qca. rgánica II II sp 2 Geometria: trigonala π σ π = lotura bikoitza (σ + π) - lotura bakuna baino laburragoa da (1.54Å vs 1.34Å) eta berez sendoagoa (79 vs 143 kcal/mol). - lotura bikoitzaren inguruko biraketa debekatuta (isomero geometrikoak) trans-2-butenoa cis-2-butenoa

27 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan Etinoaren egitura Promozioa 2s 2p x 2p y 2p z 2s 2p x 2p y 2p z Karbonoen balentzia-orbitalak berrantolatzen dira. Karbonoaren 2s orbitala eta 2p orbital bat elkarrekin nahasten dira sp izeneko bi orbital hibrido emateko. ibridatu gabeko bi p orbital geratzen dira (p z eta p y ) p z Jose Dpto. Dpto. Qca ibridazioa p z p y sp sp sp Qca. rg sp. rgánica II Geometria: lineala p y nica II 180º π π σ π π = lotura hirukoitza (σ + 2π) - lotura bikoitza baino laburragoa da eta berez sendoagoa

28 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan Beste funtzio-taldeen egitura Amoniakoa eta aminak ibridazioa 2s 2p x 2p y 2p z sp 3 sp 3 sp 3 sp 3 Amoniakoa: N 3 σ Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II N σ tilamina: 3 -N 2 σ Elektroi-bikote bakartia N 107º Geometria: tetraedrikoa σ σ N σ σ σ σ N Geometria: tetraedrikoa

29 2. Gaia: Beste funtzio-taldeen egitura Ura, alkoholak eta eterrak ibridazioa 2s 2p x 2p y 2p z sp 3 sp 3 sp 3 sp 3 Ura: 3 Dpto. Elektroi-bikote bakartiak σ σ Qca. rg Dpto. Qca. rgánica II II tanola: 3-105º Geometria: tetraedrikoa σ σ σ σ σ Geometria: tetraedrikoa

30 2. Gaia: Beste funtzio-taldeen egitura Karbonilo funtzio-taldea : : 2s 2p x 2p y 2p z Promozioa + ibridazioa Qca. rg p z Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II ibridazioa 2s 2p x 2p y 2p z pz Beste atomoekin loturak eratzeko π sp 2 sp 2 sp 2 sp 2 sp 2 sp 2 Konpartitu gabeko elektroi bikoteak σ π σ π π orbital molekularra Geometria: Trigonala

31 2. Gaia: Beste funtzio-taldeen egitura Iminak : N: 2s 2p x 2p y 2p z Promozioa + ibridazioa ibridazioa p z 2s 2p x 2p y 2p z p z Nitriloak : N: π σ π 2s 2p x 2p y 2p z Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II N Promozioa + ibridazioa 2s 2p x 2p y 2p z pz π π ibridazioa Beste atomoekin loturak eratzeko π Konpartitu gabeko elektroi bikotea p z π sp 2 sp 2 sp 2 sp 2 sp 2 sp 2 σ Beste atomo batekin lotura bat eratzeko N π orbital molekularra Beste atomo batekin lotura bat eratzeko p y sp sp π p y sp sp konpartitu gabeko elektroi bikotea σ σ N N π π

32 2. Gaia: Beste funtzio-taldeen egitura Zenbait molekulen egitura Alkanoak, alkoholak, eterrak, aminak:,n, sp 3 107º 1.11Å 109º 1.54Å 1.43Å ETANA METANLA N 1.47Å Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II METILAMINA 0.96Å 111º 1.42Å DIMETIL ETEA Alkenoak, aldehidoak eta zetonak:, sp 2 118º 1.11Å Å 1.52Å 3 124º 1.22Å 3 121º 1.43Å ETENA AZETALDEIDA AZETNA

33 2. Gaia: Beste funtzio-taldeen egitura Zenbait molekulen egitura Beste konposatu karboniliko 1.22Å 3 sp 2 124º 1.29Å sp 2 sp 3 3 sp 2 sp 2 3 sp 3 sp sp 2 sp 3 AZID AZETIKA Dpto. Jose Jose. L. METIL AZETATA ANIDID AZETIKA sp 2 Dpto. Qca Qca. rg L. Vicario Vicario sp 2 N l 3 sp 2 sp 3. rgánica II II 3 sp 2 hibridatu gabe AZETAMIDA AZETIL KLUA Konposatu polifunzionalizatuak 3 sp 2 sp 2 N 3 sp 3 sp 3 sp 3 sp 2 sp 3 sp 2 N 3 N sp 2 sp 3 KDEINA AZID LISEGIKA

34 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan Bi lotura-mota Lotura lekutua Lekutua: Dentsitate elektronikoa bi nukleoen artean konpartitzen da Deslekutua: Dentsitate elektronikoa nukleo bat baino gehiagoren artean konpartitzen da Lotura polar eta apolarrak Bi atomoen elektrogegatibitatea berdina Jose. L. Dpto. Dpto. Qca.. rgánica II II L. Vicario Vicario LTUA KBALENTE APLAA Dentsitate elektronikoa era simetrikoan elkarbanatzen da.m. osoan dentsitate elektroniko handiagoa hemen l l δ+ δ- l LTUA KBALENTE PLAA Bi atomoen elektrogegatibitatea desberdina Dentsitate elektronikoa era asimetrikoan elkarbanatzen da.m. osoan. Elektroiek atomo elektronegatiboaren ondoan denbora luzeago emango dute

35 2. Gaia: Lotura lekutua Efektu induktiboa Lotura elektronegatibitate desberdineko atomo edo atomo-bilkura batek lotura batean eragindako polarizazioa 3 δδ+ 2 δ+ δ- 2 l Bi efektu induktibo-mota Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II polarizazioa -I: Elektroiak erakartzen dituzten atomoak edo atomo-bilkurak +I: Dentsitate elektronikoa ematen duten atomoak edo atomo-bilkurak +I -I - - -N Negatiboki kargatuak - - -S2 + -F N3 + -l -S -2 -N2 -Br - Alkil -2 taldeak -S2 -I N -Ar -Ar -M (metala) -S2Ar - -= Efektu induktiboa σ loturetan zehar transmititzen da eta bere eragina nabarmen gutxitzen da katea joan ahala (3 gehienez) Salbuespen bakarra: sistema konjukatuak, transmisioa %100-a da sistema konjukatuan zehar δδ+ δ+ δ- δδ+ δ+ δ l 3 l

36 2. Gaia: Lotura deslekutua Lotura deslekutua Bentzenoaren egitura Dpto. Teorian: 3 = (motzagoak) (luzeagoak) Datu esperimentalak: Lotura guztiak berdinak dira Jose Jose. L. Dpto. Qca LTUA DESLEKUTUAEN KNTZEPTUA Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II II Bentzenoaren egitura deskribatzeko: Forma kanonikoak edo Erretsonantzia-egiturak Erretsonantziahibridoa

37 2. Gaia: Lotura deslekutua Zein kasutan agertzen da erretsonantzia? Lotura bikoitza edo hirukoitza konjukatuak (txandakatuak) daudenean. 2 = 2-2 = 2 Qca. rg Dpto. Dpto. Qca Lotura bikoitza edo hirukoitza eta alboan konpartitu gabeko elektroi bikote aske baten bat daukan atomo bat dagoenean.. rgánica II II 2 2 N 2 N Lotura bikoitza edo hirukoitza eta alboan hutsik dagoen p orbital baten bat daukan atomo bat dagoenean 2 2 2

38 2. Gaia: Lotura deslekutua Erretsonantzia arauak Forma kanoniko guztiek Lewis egitura zuzenak izan behar dute.. Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Nukleo guztien kokapena mantendu behar da forma kanoniko guztietan. Karbono honek 10 e - dauzka: ez du betetzen zortzikote araua Erretsonantzian sartzen diren atomo guztiek plano berberan egon behar dute eta π orbitalek edo elektroibikote ez-lotzaileak egokitzen dituzten p orbitalek plano horrekiko norabide perpendikularrean N N 3

39 2. Gaia: Lotura deslekutua Erretsonantzia arauak Forma kanoniko guztiek parekatu gabeko elektroi kopuru berdina izan behar dute Parekatu gabeko elektroirik ez Bi parekatu gabeko elektroi Lotura-angeluak edo lotura-luzerak distortsionatzen dituzten egiturak ez dira forma kanonikoak. Jose. L. Dpto. Dpto. Qca Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II II Erretsonantzia hibridoa edozein forma kanoniko baino egitura egonkorragoa da. Erretsonantzia-hibridoak konposatuaren benetako egitura elektronikoa adierazten du. Erretsonantzia hibridoa forma kanoniko guztien batuketaren ondorioz sortzen da, baina forma kanoniko guztiek ez daukate erretsonantzia-hibridoaren gaineko ekarpen berbera Forma kanoniko egonkorrenek ekarpen handiago daukate. Erretsonantziak, konposatuei egonkortasuna ematen die.

40 2. Gaia: Lotura deslekutua Forma erretsonanteen egonkortasuna Zortzikote osoa ez daukan egitura oso ezegonkorra da eta ia ez dauka eraginik erretsonantzia hibridoan. Forma kanoniko batek zenbat eta lotura kobalente gehiago eduki, orduan eta egonkorragoa izango da. Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II lotura kobalente 4 - lotura kobalente EGNKENA EGNKENA Forma kanoniko neutroak kargatuak baino egonkorragoak dira. Forma kanonikoa, zenbat eta karga gehiago eduki, orduan eta ezegonkorragoa izango da. EGNKENA Forma kanoniko batean karga-banaketa daukagunean, karga negatiboa atomo elektronegatibo batean daukana izango da forma kanoniko egonkorrena EGNKENA

41 2. Gaia: Lotura deslekutua Efektu mesomeroa π elektroien edo elektroi-bikote bakartien deslekutzearen ondorioz sortutako polarizazio iraunkorra δ- δ- Adib.: Anilina δ- δ+ N 2 δ- δ+ N δ+ δ- Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Bi efektu mesomero-mota +M -M N 2 - -S - -S -N - -N 2 -S - -S 2 -N -Br -N 2 -S 2 -N 2 -I -N -N -N -l -N 2 -Ar - -F - - -M: Karga partzial negatiboa eragiten dute +M: Karga partzial positiboa eragiten dute δ+ Efektu mesomeroa, induktiboarekin konparatuz, askoz nabariagoa da, bere eragina ohartzen da distantzia luzeetan eta beti magnitude berberan Salbuespen bakarra: halogenoak (I > M)

42 2. Gaia: Lotura kimikoa konposatu organikoetan Molekulen arteko indarrak Molekulen polarizazioak, konposatuen ezaugarri fisikoetan eragin handia dauka UTZE-PUNTUA: Konposatu batek solidotik likidora pasatzeko lortu behar duen tenperatura da. Urtzean, solido egoeran egoteko indarrak gainditzen dira, solidoari energia emanez (normalean berotuz). Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II IAKITE-PUNTUA: Konposatu batek, egoera likidotik gas fasera pasatzeko lortu behar duen tenperatura da. Kasu honetan, ere likido egoeran egoteko indarrak gainditu behar dira eta hori lortzeko energia eman behar zaio sistemari (normalean beroa) DISLBAGAITASUNA: Disolbatzaileak konposatu bat disolbatzeko bere molekulak elkarrekin mantentzen dituen energia gainditu behar du. Disolbatzaile-soluto elkarrekintzari solbatazioa deritzo SLUT-SLUT INDAAK = MLEKULEN ATEK INDAAK

43 2. Gaia: Molekulen arteko indarrak Molekulen arteko indarrak DIPL-DIPL INDAAK: Molekula polarren artean gertatzen dira. Molekula polar batek bere gune positiboa ondoko molekularen gune negatiboari hurbiltzeko joera izango du eta alderantziz. lotura kobalenteak baino askoz ahulagoak dira δ+ 3 F δ- δ+ 3 F δ- δ+ 3 F δ- Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II VAN DE VAALS INDAAK: odei elektronikoa etengabe mugitzen ari da eta honen ondorioz molekulan momentu dipolar txikiak sortzen dira. Askoz ahulagoak dira eta eragin hau nabaritzeko molekulek ukipean egon behar dute: + - IDGEN-ZUBIAK: idrogeno-atomo bat oso atomo elektronegatibo batekin lotuta dagoenean Tamaina vdw 3 4 : M = 16 B.p. -162º N 3 N Molekula linealak -ZUBI INTAMLEKULAA > Molekula adarkatuak 3 ( 2 ) 4 3 M = 86 B.p. 69º 3 3 B.p. -102º B.p. -0.6º 3

44 3. Gaia: Azidotasuna eta basikotasuna 1.- Brönsted eta Lewis azidoak eta baseak. 2.- Konposatu organikoen azidotasuna Azidotasuna aurreikusteko irizpideak Zenbait adibide. 3.- Konposatu organikoen basikotasuna Basikotasuna aurreikusteko irizpideak

45 3. Gaia: Azidotasuna eta basikotasuna Brönsted eta Lewis azidoak eta baseak Azidotasuna edo basikotasuna definitzeko bi teoria dago Brönsted teoria: Azidoa protoiak ( + ) ematen dituen konposatua da eta basea protoiak hartzen dituen konposatua da 2 S S Lewis teoria: K K Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II Azidoa elektroi-bikoteak hartzen dituen konposatua da eta basea elektroi-bikoteak ematen dituena + BF 3 nica II BF 3 Azidotasuna: Protoiak emateko ahalmena (Brönsted) A azidoaren base konjukatuaren (A -- ) egonkortasuna A + A-aren azidotasuna Basikotasuna: Elektroi-bikoteen eskuragarritasuna (Lewis) B + B B + B Elektroi-bikotearen eskuragarritasuna :B-aren edo B - -aren basikotasuna

46 3. Gaia: Azidotasuna eta basikotasuna Azidotasuna Azidotasuna aurreikusteko irizpideak 1. idrogenoarekin lotutako atomoaren elektronegatibitatea eta tamaina zenbat eta handiagoa izan, orduan eta konposatu azidoagoa 3 N 2 F Elektronegatibitatea Tamaina Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II S Se 2. Base konjukatuaren karga erretsonantziaz deslekutzen bada, konposatua orduan eta azidoagoa izango da. 3 > 3 Karga negatiboa zenbat eta atomo elektronegatibo gehiagoren artean banatuta egon, orduan eta azidoagoa. > 3 Zenbat eta forma kanoniko gehiago, orduan eta azidoagoa. Ph 3 > 3

47 3. Gaia: Azidotasuna 3. Base konjukatuaren karga negatiboa efektu induktiboez egonkortzen bada, konposatua azidoagoa izango da F F F > F > 3 > Polieno batzuen kasuan protoi bat ematean anioi aromatikoa lortzen da. Kasu hauetan polieno hauen azidotasuna oso handia da Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II

48 3. Gaia: Azidotasuna Adibide bat: Azidotasunaren arabera sailkatu: l l l A B D E F Dpto. Jose. L. -Karga negatiboa: -Forma erretsonante: 4 - Efektu induktiborik: EZ Dpto. Qca.. rgánica II II L. Vicario Vicario -karga negatiboa: -Forma erretsonante: 4 - Efektu induktiborik: BAI (+) l l l l - karga negatiboa: - Forma erretsonante: 4 - Efektu induktiborik: BAI(-) -karga negatiboa: Bi xigenotan -Forma erretsonante: 2 -Efektu induktiborik: EZ -karga negatiboa: batean -Forma erretsonante: 0 -Efektu induktiborik: BAI (+) l l -karga negatiboa: batean -Forma erretsonante: 0 -Efektu induktiborik: BAI (-) D > > A > B > F > E

49 3. Gaia: Azidotasuna eta basikotasuna Basikotasuna Basikotasuna aurreikusteko irizpideak 1. Elektroi-bikotea daukan atomoaren elektronegatibitatea zenbat eta txikiagoa izan, orduan eta konposatu basikoago daukagu. Atomo hori zenbat eta handiagoa izan, orduan eta basikotasun handiagoa. Jose. L. Dpto. Dpto. Qca N 3 2 F Elektronegatibitatea Basikotasuna Tamaina Qca. rg N 3 P3 As 3 Basikotasuna L. Vicario Vicario. rgánica II II 2. Elektroi bikotea erretsonantziaz deslekututa badago, konposatuaren basikotasuna txikiagoa izango da N2 > N 2 Adibidez: Aminak vs amidak N >>> N 3. Elektroi bikotea efektu induktiboz egonkortuta badago, konposatuaren basikotasuna txikiagoa izango da 3 N 2 F N 2 > 3 3 F F N N 2 N 3 < < < N

50 4. Gaia: Estereokimika 1.- Isomeria konposatu organikoetan Isomeria-motak iru dimentsiotako molekulen irudikapena 2.- Isomero konfigurazionalak Kiralitatea eta simetria molekularra Enantiomeroen ezaugarriak. Aktibitate optikoa Zentro estereogenikoak izendatzeko sistemak D/L hitzarmena ahn-ingold-prelog (IP) hitzarmena Bi zentro estereogeniko dauzkaten konposatuak Isomeroen arteko erlazioa eritro/treo hitzarmena meso konposatuak Karbonoan oinarritzen ez diren beste zentru estereogeniko. 3.- Isomeria geometrikoa E/Z eta cis/trans hitzarmena 4.- Estereoisomeria sistema ziklikoetan Ziklohexanoa Ziklopentanoa Ziklopropanoa. 5.- Nahaste errazemikoen erresoluzioa

51 4. Gaia: Estereokimika Isomeria konposatu organikoetan Isomeria motak Isomeroak formula molekularra bera baina egitura desberdina daukaten konposatuak dira Isomero konstituzionalak eta kokapenean desberdintzen dira. Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Atomoen arteko lotura ordenean Katea-isomeroak: Kate hidrokarbonatuan desberdintzen dira Funtzio-isomeroak: Funtzio-taldean desberdintzen dira n-butanola dietil eterra Leku-isomeroak: Funtzio-taldearen kokapenean bereizten dira n-butanoa metilpropanoa pentanona pentanona Isomero konfigurazionalak bereizten dira (estereoisomeroak) Kokapen hirudimentsionalean Enantiomeroak: Ispilu-imajina gainezartezinak dira Br F l Diastereoisomeroak: Enantiomeroak ez diren estereoisomeroak 3 l F Br 3 3 3

52 4. Gaia: Isomeria konposatu organikoetan iru dimentsiotako molekulen irudikapena Marra lodiak eta ebakiak (perspektiban): Planoan dauden ordezkatzaileak marra arrunten bitartez adierazten dira, planoaren atzealderantz doazen loturak marra ebakien bitartez eta planoaren aurrealderantz doazenak marra lodien bitartez. F F Br Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II l Fischer-en proiekzioa: Karbono tetraedrikoa gurutze moduan irudikatzen da. Marra horizontalek begiralearengana zuzenduriko loturak adierazten dituzte eta bertikalek begiralearengandik urrunera zuzendutakoak. karbono oxidatuena l Br 2 N 3 N 2 3 N 2 3 Newman-en proiekzioa: Molekula - ardatz baten arabera begiratzen da, aurrean geratzen den karbonoa atzean dagoena estaliz. 2 N l l N 2

53 4. Gaia: Isomeria konposatu organikoetan Eredu informatikoak 2 N 3 Dpto. Lotura zilindrikoak Qca. rg Dpto. Qca. rgánica II II Esfera eta makilak Espazioa betetzekoa Eskeleto molekularra

54 4. Gaia: Estereokimika Isomero konfigurazionalak Kiralitatea eta simetria molekularra Konposatu batek enantiomero bat daukanean kirala dela esaten da Molekula kiralek ez daukate simetria elementurik. sp 3 karbono baten lau ordezkatzaileak desberdinak direnean. Jose. L. Dpto. Dpto. Qca.. rgánica II II karbono estereogenikoa edo zentro estereogenikoa L. Vicario Vicario simetria plano bat:,f eta atomoek osatuta -estereogenikoa 3 F 3 3 F KIALA AKIALA AKIALA

55 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Enantiomeroen ezaugarriak. Enantiomeroen ezaugarri fisiko guztiak berdinak dira Salbuespen bakarra: argi polarizatuaren aurreko portaera Argi arrunta Eremu elektromagnetikoaren oszilazioa plano guztietan Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Argi polarizatua Eremu elektromagnetikoaren oszilazioa plano bakar batean Konposatu kiral puru batean zehar argi polarizatua pasatzen baldin bada, polarizazioaren planoa biratzen da (aktibitate optikoa) α α Sodiozko lanpara Nicol prisma Argi polarizatua plano berean Laginerako zelula Argi polarizatua plano biratuan Analisatzailea

56 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak α angelua: errotazio optikoa α angeluabfaktore askoren menpe dago laginaren kontzentrazioa lagin-hodiaren luzera argiaren uhin-luzera Disolbatzailea tenperatura errotazio espezifikoa [α] λ tº = α / (l x c) Jose. L. Dpto. Dpto. Qca.. rgánica II II t(º) = tenperatura º-tan λ = argiaren uhin-luzera. Na-ren argia denez: D ikurra erabiltzen da. α = polarimetroan neurtutako angelua, gradutan. l = lagin-hodiaren luzera, dm-tan. c = laginaren disoluzioaren kontzentrazioa, g/ml-tan L. Vicario Vicario Errotazio espezifikoa edozein molekula kiralaren karakteristikoa da 2 N 3 Ikurra: Desbideratzearen norabidea Ezkerrerantz: Eskuinerantz: (l)-alanina edo (-)-ALANINA [α] D 20 = [α] D 20 : negatiboa Konposatua lebogiroa dela esaten da (-)- edo (l) ikurra eranzten zaio izenari. [α] D 20 : positiboa Konposatua dextrogiroa dela esaten da (+)- edo (d) ikurra eranzten zaio izenari

57 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Bi konposatu enantiomeriko: [a] D 20 bera, baina kontrako ikurra 3 N 2 2 N (+)-ALANINA (-)-ALANINA Az. (-)-LAKTIKA Az. (+)-LAKTIKA [α] D 20 = [α] D 20 = Jose. L. Dpto. Dpto. Qca.. rgánica II II [α] D 20 = -3.8 Bi enantiomeroen 1:1 nahasketa: Nahaste errazemikoa. Ez du argi polarizatuaren planoa desbideratzen (±)- edo (dl)- ikurra eranzten zaio izenari L. Vicario Vicario [α] D 20 = +3.8 Enantiomeroen aktibitate biologikoa desberdina izan daiteke Asparragina 3-Kloropropano-1,2-diola 2 N N 2 2 N N 2 l l mingotsa Limonenoa goxoa pozointsua ibuprofenoa antisorgailua i Bu i Bu Laranja-saporea Limoi-saporea antiinflamatorioa aktibitaterik ez

58 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Zentro estereogenikoak izendatzeko sistemak zentro estereogenikoaren konfigurazio absolutua karbonoaren ordezkatzaileen antolamendu hirudimentsionala D/L itzarmena Fischer proiekzioa marraztu Qca. rg orizontalean dauden ordezkatzaileak sailkatu (zbk. atomikoa) Dpto. Dpto. Qca - Lehenengo ordezkatzailea eskuinean - Lehenengo ordezkatzailea ezkerrean 2 N 3 2 N 3. rgánica II II kate hidrokarbonatua bertikalean karbono oxidatuena goiko loturan D L 1 2 N 3 2 N 2 ezkerrean (L) (-)-ALANINA L-(-)-Alanina D/L hizkiek (konf. absolutua) ez daukate zerikusirik errotazio espezifikoaren ikurrarekin (d/l, edo dextrogiro/lebogiro), nahiz eta batzuetan bat etorri. Adibidez: L-glizeraldehidoa lebogiroa da, baina Azido L-laktikoa dextrogiroa da

59 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Zentro estereogenikoak izendatzeko sistemak IP itzarmena (ahn-ingold-prelog) Zentro estereogenikoaren ordezkatzaileak sailkatu, (zenbaki atomikoaren arabera) Proiekzioa marraztu, lehentasun txikieneko ordezkatzailea ahalik eta urrunen kokatuz gezia marraztu Gezia: Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II - erloju-orratzen norabidean - erloju-orratzen kontrako norabidean S I l Br Bromoiodoklorometanoa Erloju-orratzen norabidean () ()-Bromoiodoklorometanoa

60 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak IP itzarmena (ahn-ingold-prelog) rdezkatzaileei lehentasuna emateko arauak 1. Zenbaki atomikoa 2. Zenbaki atomikoa berdina bada, pisu atomikoa (D > ) 3. -ari lotutako atomoak berdinak badira haiekin lotutako atomoak hartzen dira kontuan, desberdintasun bat aurkitu arte N 3 3 (-)-ALANINA Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Erloju-orratzen norabidean () ()-(-)-Alanina Erloju-orratzen norabidean () 4. Lotura bikoitza, elementuen arteko bi lotura bakuna izango balitz bezala hartzen da. Lotura hirukoitza, hiru lotura bakuna bezala Erloju-orratzen kontra (S) 5. Konstituzio bera baina konfigurazio desberdina daukaten ordezkatzaileen kasuan, cis alkenoa > trans alkenoa

61 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak IP itzarmena (ahn-ingold-prelog) /S nomenklatura Fischer proiekzioa erabiliz 1. Konposatuaren Fischer proiekzio zuzena marraztu 2. rdezkatzaileak lehentasunaren arabera sailkatu 3. Lehentasun txikieneko ordezkatzailea bertikalean kokatu. ori egiteko, ordezkatzaileak elkartrukatu daitezke baina beti bi aldiz, bestela konfigurazio absolutua aldatzen da Jose. L. Dpto. Dpto. Qca ISME BEA Qca.. rgánica II 4 1 L. Vicario Vicario 3 2 KNTAK ENANTIMEA 3 4 nica II gezia marraztu eta erloju-orratzen arabera baldin badoa, konfigurazio absolutua daukagu, edo alderantziz, S konfigurazioa N (-)-ALANINA Erloju-orratzen norabidean () ()-(-)-Alanina

62 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Bi zentro estereogeniko dauzkaten konposatuak Adibidea: 2,3-dikloropentanoa Lau isomero ager daitezke l l l l l Et l Et l Qca. rg Et Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II l A B D A diastereoisomeroak Konfigurazio absolutuak aztertzean enantiomeroak diastereoisomeroak enantiomeroak B D Et diastereoisomeroak l l l l l Et l Et l Et l A B D Et (2S,3S) (2,3) (2,3S) enantiomeroak diastereoisomeroak enantiomeroak (2S,3) diastereoisomeroak diastereoisomeroak diastereoisomeroak

63 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Bi zentro estereogeniko dauzkaten konposatuak Epimeroak: zentro estereogeniko baten konfigurazioan desberdintzen diren isomero konfigurazionalak (S) (2,3) l B Et l eritro/treo itzarmena Et EPIMEAK eta ENANTIMEAK EPIMEAK -3-an eta DIASTEEISMEAK Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II Konfigurazio erlatiboa adierazteko hitzarmena l Et () Et l (2S,3S) (2,3) (2,3S) (2S,3) l l l (2,3S) l l Et l Et l Et l A B D Et l l l l l l l l Et Et Et Et alde berean kontrako aldean eritro (syn) treo (anti) diastereoisomeria

64 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Bi zentro estereogeniko dauzkaten konposatuak meso konposatuak Bi zentro estereogenikoen ordezkatzaileak berdinak direnean: (2S,3S) (2,3) (2,3S) (2S,3) Dpto. Jose A B D Jose. L. Dpto. Qca Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II nica II A eta B A eta / B eta eta D enantiomeroak diastereoisomeroak Konposatu bera (gainezargarriak) biratu KNPSATU AKIALA simetria-plano bat meso konposatuak: Zentro estereogenikoak dauzkaten konposatu akiralak

65 4. Gaia: Isomero konfigurazionalak Karbonoan oinarritzen ez diren beste zentro estereogeniko 3 Si Ph Et SILIZI KNPSATUAK Fe Ph BUDINA KNPSATUAK 3 X N Ph Et AMNI GATZAK P Ph 3 Et FSF XIDAK Qca. rg Dpto. Dpto. Qca Ph Et P FSFINAK 3 S Ph Et SULFXIDAK. rgánica II II Atomo tetraedrikoak: IP hitzarmena aplika daiteke eta elektroi-bikote askeak lehentasun txikiena dauka Kasu berezia: Aminak ez dira konposatu kiralak, inbertsio piramidala izeneko efektuagatik Ph Et P 3 () inbertsio piramidala (motela) Et Ph P 3 (S) Ph Et N 3 inbertsio piramidala (azkarra) EZ DA KNPSATU KIALA Et Ph N 3

66 4. Gaia: Estereokimika Isomero geometrikoak Alkenoetan ager daiteke, = lotura bikoitzaren inguruko biraketa debekatuta dagoelako ISME GEMETIKAK (DIASTEEISMEAK) 3 cis/trans itzarmena Alkenoaren bi ordezkatzaileak berdinak direnean aplika daiteke. alde berean kontrako aldean Z/E itzarmena Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II cis trans Ph cis Ph trans Edozein alkenorekin aplika daiteke. Karbono bakoitzaren ordezkatzaileak sailkatu (IP arauak) Lehentasun handieneko bi ordezkatzaileak alde berean Lehentasun handieneko bi ordezkatzaileak kontrako aldean Z E Br Ph E-1-bromo-1-fenil-1-propenoa Et Ph (1E,3Z)-4-metil-1-fenil-1,3-hexadien-1-ola

67 4. Gaia: Estereokimika Isomeria sistema ziklikoetan Ziklohexanoa 1,4-Diordezkatua. Molekulak simetria-plano bat dauka. Ez dago enantiomerorik 1,3-Diordezkatua. 3 Dpto. Jose. L. cis edo syn DEZKATZAILE DESBEDINAK trans edo anti 3 1S,3 1 1,3S cis: bikote enantiomerikoa Dpto. Qca.. rgánica II II L. Vicario Vicario DEZKATZAILE BEDINAK 1,3 1S,3S trans: bikote enantiomerikoa 1 1S,3 1,3S cis: konposatu bakarra (akirala: meso) 1,3 1,2-Diordezkatua. DEZKATZAILE DESBEDINAK 1S,3S trans: bikote enantiomerikoa cis: bikote enantiomerikoa trans: bikote enantiomerikoa DEZKATZAILE BEDINAK cis: meso konposatua trans: bikote enantiomerikoa

68 4. Gaia: Isomeria sistema ziklikoetan Ziklopentanoa 1,3-Diordezkatua. DEZKATZAILE DESBEDINAK cis: bikote enantiomerikoa trans: bikote enantiomerikoa DEZKATZAILE BEDINAK cis: meso konposatua Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II 1,2-Diordezkatua. DEZKATZAILE DESBEDINAK cis: bikote enantiomerikoa trans: bikote enantiomerikoa DEZKATZAILE BEDINAK trans: bikote enantiomerikoa cis: meso konposatua trans: bikote enantiomerikoa Ziklopropanoa DEZKATZAILE DESBEDINAK cis: bikote enantiomerikoa trans: bikote enantiomerikoa DEZKATZAILE BEDINAK cis: meso konposatua trans: bikote enantiomerikoa

69 4. Gaia: Estereokimika Nahaste errazemikoen erresoluzioa Erresoluzioa: Nahaste errazemiko batetik hasita enantiomero puruak isolatzeko prozesua Enantiomeroen ezaugarri fisikoak berdinak dira (errotazio optikoa izan ezik) Diastereoisomeroen ezaugarri fisikoak desberdinak dira [α]d 20 Urtze-puntua (º) Dentsitatea (g/ml) Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II Disolbagarritasuna (uretan, g/100ml) (2,3)-(+) (2S,3S)-(-) (2,3S) (meso) Nahaste errazemikoa Beraz, enantiomeroak banatzeko: nica II enantiomeroak. diastereoisomero bihurtu X Y S X Y X Y S X + X S X S Y S Nahaste errazemikoa Diastereoisomeroen nahasketa X S Y S X S Y : Erresoluzioa egiteko produktu enantiomerikoki purua

70 4. Gaia: Nahaste errazemikoen erresoluzioa Ph N 2 Azido (,)-tartarikoa N 3 Ph S-, (kristalizatu, 2 ) Jose. L. Dpto. Dpto. Qca + IAGAZI N 3 Ph -, ( 2 -tan disolbaturik) SLIDA Qca. rg L. Vicario DISLUZIA Vicario. rgánica II II Na 2 3 Na 2 3 Ph N 2 Ph N 2 Enantiomero baten purutasuna adierazteko PUUTASUN PTIKA: % P.. = SBEAKIN ENANTIMEIKA: % ee = Adibidez: Laborategiko lagin batean: Alanina 20 [α] D behatuta x [α] D teorikoa [] - [S] x 100 [] + [S] Neurtutakoa [α] 20 D = º Teorikoa [α] 20 D = -14.2º ( isomeroa) % P.. = x 100 = %80 % ee = 80: [] / [S] = 90/10

71 5. Gaia: Erreakzio rganikoak 1.- Erreakzio organikoen motak. 2.- Erreakzioen mekanismoak Loturen apurketa-motak Erreakzio organikoen mekanismoak Erreakzio organikoen eskakizun termodinamikoak eta zinetikoak.

72 5. Gaia: Erreakzio organikoak Erreakzio organikoen motak A + B + D erreakzionatzaileak emaitzak Adizio-erreakzioa: Bi konposatu elkartzen dira konposatu berri bat emateko A + B Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II Eliminazio-erreakzioa: Konposatu bat bitan erdibitzen da. Adizioaren kontrako prozesua da A B nica II rdezkapen-erreakzioa: Bi erreaktibok zati batzuk elkaraldatzen dituzte beste bi produktu berri emanez A B + D A + B D KBr Br K Zatiketa edo berrantolaketa: Konposatu bakar baten barnean atomoen eta loturen berrantolaketa gertatzen da hasierako konposatuaren isomeroa den konposatu desberdina emateko. A B

73 5. Gaia: Erreakzio organikoak Erreakzioen mekanismoak kanismoa: erreakzioa gertatzen deneko prozesuaren deskribapen zehatza (zer lotura apurtzen eta eratzen diren, zein ordenatan, zenbat etapatan, zein den etapa guztien abiadura, zer nolako tartekariak eratzen diren) kanismoa ezagututa Produktuak iragarri Baldintza esperimentalak aldatu (etek. hobetzeko... Dpto. Jose Qca. rg Dpto. Qca. rgánica II II Erreakzio batean loturak apurtzen eta eratzen direnez: Lotura kobalenteen apurketa: omolitikoa: apurketa era simetrikoan gertatzen da, non zati bietan, loturaren bi elektroietatik, bana geratzen den A B A + B eterolitikoa: apurketa era asimetrikoan gertatzen da, non loturaren bi elektroiak zati berean geratzen diren A B A + B

74 5. Gaia: Erreakzio organikoak kanismoak Erreakzio erradikalarioak: Loturak era homolitikoan apurtzen dira. Tartekariak erradikal askeak dira Adib: hν 4 + l 2 l 3 kanismoa: hν l l l 3 l l l + 3 l 3 + l Erreakzio polarrak: Loturak era heterolitikoan apurtzen dira. Tartekariak ioiak edo karga-banaketa daukaten espezieak dira Adib: l 3 kanismoa: δ- δ+ l 3 Jose. L. Dpto. Dpto. Qca.. rgánica II II + K l + L. Vicario Vicario Kl Nukleozalea: elektroi-bikotea ematen duen espeziea Elektroizalea: elektroi-bikotea harrapatzeko joera daukan espeziea. NUKLEZALEAK: N l Br N 2 3 N ELEKTIZALEAK 3 Kargatuak l Neutroak Kargatuak Neutroak Erreakzio periziklikoak: Ez apurketa homolitikorik ez heterolitikorik. Elektroien berrantolaketa gertatzen da, lotura batzuk desagertuz eta besteak agertuz. Adib. + Et Et kanismoa Et Et Et

75 5. Gaia: Erreakzio organikoak Eskakizun termodinamiko eta zinetikoak A X Y δ- δ+ δ- Y A X Konplexu aktibatua Trantsizio egoera Termodinamika: Erreakzioaren º A Y º > 0 endotermikoa - º < 0 exotermikoa Zinetika: Erreakzioaren abiadura -Aktibazio-energia (E A ) Aktibazio-energia: Konplexu aktibatua ailegatzeko erreaktiboek gainditu behar duten energia Dpto. δ- δ+ δ- Y A X Jose. L. Dpto. Qca A X A E A Y º>0 Qca. rg L. Vicario δ- δ+ δ- Y A X Vicario. rgánica II II A X A E A Y º< Endotermikoa Exotermikoa Molekularitatea: Trantsizio egoeran elkartzen diren molekulen kopurua δ- δ+ δ- Y A X δ+ A δ- X δ+ A δ- Y A X A Y A X A + Y + X A Y A X Y δ- δ+ δ- Y A X A Y A X δ+ A δ- X δ+ δ- Y A + Y + X A Y A Y Molekularitatea: 2 Molekularitatea: 1

76 6. Gaia: Alkanoak 1.- Alkanoen sailkapena. 2.- Ezaugarri fisikoak. 3.- Alkanoen analisi konformazionala Alkano aziklikoen analisi konformazionala Etanoaren analisi konformazionala Butanoaren analisi konformazionala Zikloalkanoen analisi konformazionala Ziklohexanoaren analisi konformazionala Beste alkano ziklikoen analisi konformazionala. 4.- Erreaktibitatea Alkanoen halogenazio erradikararioa Erradikal askeen egitura eta egonkortasun erlatiboa Erreakzioaren selektibitatea alogenazioa eragiteko beste erreaktibo Alkano ziklikoen halogenazioa Alkanoen errekuntza Alkanoen pirolisia: racking prozesua Alkanoen deshidrogenazioa 5.- Alkanoen lorbideak

77 6. Gaia: Alkanoak Alkanoen sailkapena Kate irekiko alkanoak edo alkano alifatikoak. Kate karbonatu aziklikoa daukate, ( n 2n+2 ). Linealak: Kate karbonatu lineala: Adib. n-butanoa Adarkatuak: Kate karbonatu adarkatua: Adib. metilpropanoa 3 Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II 3 3 Alkano ziklikoak edo zikloalkanoak. Kate karbonatuak ziklo bat osatzen du. Monoziklikoak: Ziklo bat besterik ez da aurkitzen. ( n 2n ) Adib: ziklopentanoa Poliziklikoak: Ziklo bat baino gehiago aurki daiteke: Adib. biziklo[2.2.1]heptanoa, dekalina Espiranikoak: Karbono batek eta bakarrik karbono horrek bi ziklo desberdinetan parte hartzen du. Adib: espiro[4.3]oktanoa

78 6. Gaia: Alkanoak Alkanoen ezaugarri fisikoak eta -z osatuta Konposatu apolarrak Ura baino dentsitate baxuagoa Alkano linealak. T (º) 200º 2 -tan disolbaezinak Irakite-puntua 100º 4 -tik ra: gasak Pentanotik gora: likidoak Dpto. Jose 0º Urtze-puntua Qca. rg Dpto. Qca. rgánica II II -100º -200º karbonoen kopurua Alkano adarkatuak. Linealak baino lurrunkorragoak (vdw indarrengatik: molekulen arteko kontaktua txikiagoa) (512) Irakite-puntua Urtze-Puntua n-pentanoa tilbutanoa ,2-Dimetilpropanoa Alkano ziklikoak. Linealak baino irakite- eta urtze-puntu altuagoa (vdw indarrengatik: molekulen arteko kontaktua handiagoa) Irakite-puntua Urtze-Puntua n-butanoa Ziklobutanoa n-pentanoa Ziklopentanoa n-exanoa Ziklohexanoa

79 6. Gaia: Alkanoak Alkanoen analisi konformazionala - loturaren inguruko biraketa askea Egitura hirudimentsional desberdinak Alkano aziklikoak: Etanoa konformazioak TXANDAKATUA Dpto. Jose. L. Dpto. Qca 60º EKLIPSATUA Qca.. rgánica II II L. Vicario Vicario Bi muga-konformazio: Txandakatua eta eklipsatua Bi muga-egoera hauen arteko konformazioak: Zeharkakoak Konformazio txandakatuan, -ak ahalik eta urrunen Konformazio eklipsatuan, -ak ahalik eta hurbilen Bihurdura tentsioa: Konformazio Eklipsatuan agertzen diren aldarapen indarrak Konformazio txandakatua eklipsatua baino egonkorragoa da

80 6. Gaia: Alkanoak Analisi konformazionala: - lotura bakunen inguruko biraketaren ondorioz sortutako konformazio guztien analisi kualitatiboa 1 60º ω º ω = 0º 60º 2 ω = 60º 2 60º 1 ω = Dpto. 60º Jose Jose. L. Dpto. Qca 2 60º ω = 300º 1 Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II II 3 ω = 240º 1 ω = 180º E kcal/mol Eklipsatua E txandakatua Bihurdura angelua (ω) 0º 60º 120º 180º 240º 300º 360º

81 6. Gaia: Alkanoen analisi konformazionala Alkano aziklikoak: Butanoa 3 3 ω = 0º EKLIPSATUA SINPEIPLANAA 60º ω = 60º ω = 120 TXANDAKATUA SINKLINALA gauche elkarrekintza 60º EKLIPSATUA ANTIKLINALA gauche elkarrekintza 3 60º 3 ω = 300º TXANDAKATUA SINKLINALA Qca. rg Dpto. Dpto. Qca. rgánica II II 60º 3 3 ω = 240º EKLIPSATUA ANTIKLINALA 60º º ω = 180º TXANDAKATUA ANTIPEIPLANAA Konformazio txandakatuak eklipsatuak baino egonkorragoak Konformazio txandakatua antiperiplanarra egonkorrena (ez dago gauche elkarrekintzarik) Konformazio eklipsatua sinperiplanarra ezegonkorrena da ( 3-3 bihurdura tentsioa) Bi konformazio txandakatuak sinklinalak berdinak dira ( 3-3 gauche elkarrekintza bat) Bi konformazio eklipsatuak antiklinalak berdinak dira Elkarrekintza Elkarrekintza-mota Energia (Kcal/mol) - eklipsatuak Bihurdura-tentsioa eklipsatuak Bihurdura-tentsioa Bihurdura-tentsioa gauche Tentsio esterikoa 0.9

82 6. Gaia: Alkanoen analisi konformazionala Alkano aziklikoak: Butanoa 3 3 ω = 0º EKLIPSATUA SINPEIPLANAA 60º ω = 60º ω = 120 TXANDAKATUA SINKLINALA gauche elkarrekintza 60º EKLIPSATUA ANTIKLINALA gauche elkarrekintza 60º Dpto. 60º 3 3 ω = 300º TXANDAKATUA SINKLINALA Qca. rg Dpto. Qca. rgánica II II 60º 3 3 ω = 240º EKLIPSATUA ANTIKLINALA 60º 3 3 ω = 180º TXANDAKATUA ANTIPEIPLANAA E kcal/mol E=2.9 E=4.5 E=3.8 E=3.6 E=0.9 0º 60º 120º 180º 240º 300º 360º Bihurdura angelua (ω)

83 6. Gaia: Alkanoen analisi konformazionala Alkano ziklikoak: Ziklohexanoa sp 3 angelu naturala 109º-takoa da Molekula tolesten da Zikloalkanoak ez dira egitura lauak Tentsio angeluarra: ibridazioaren angelu naturalak ez betetzeagatik sortutako tentsioa Jose. L. Dpto. Dpto. Qca. rg L. Vicario Vicario. rgánica II AULKIA (txandakatua) nica II TXALUPA (eklipsatua) Angeluak: 109-takoak dira Aulkia konformazioa txandakatua Txalupa konformazioa eklipsatua tentsio angeluarrik ez bihurdura-tentsioarik ez bihurdura-tentsioa bai

84 6. Gaia: Alkanoen analisi konformazionala Alkano ziklikoak: Ziklohexanoa Bi konformazio hauek elkarbihurtzen dira aulkia erdi-aulkia txalupa erdi-aulkia aulkia E kcal/mol erdi-aulkia erdi-aulkia Jose. L. L. Vicario Qca. rg Dpto. Dpto. Qca E=10.8 txalupa E=5.5 Aulkia Vicario. rgánica II II Aulkia Aulkia konformazioan bi - lotura mota dago Molekularen planoarekiko norabide perpendikularrean: Ardatz-loturak Molekularen batezbesteko planoan kokatuta: Ekuatore-loturak ax ax ax ek ek ek ek ek ek ax ax ax ax ax ek ek ek ek ax ax

85 6. Gaia: Alkanoen analisi konformazionala Ziklohexano monoordezkatuak tilziklohexanoaren analisi konformazionala: AULKIA ekuatoriala Jose. L. Dpto. Dpto. Qca TXALUPA AULKIA axiala 3 3 Qca. rg L. Vicario Vicario 3. rgánica II 3 Aulkia konformazioa txalupa baino egonkorragoa (bihurdura-tentsioa) Bi aulki konformazio desberdin nica II axiala: 3 eta 2 - taldeen arteko gauche elkarrekintza ekuatoriala: Ez dago gauche elkarrekintza esterikorik Zikloalkano monoordezkatuetan konformazio egonkorrenean ordezkatzailea ekuatore-lotura batean dago

7. Gaia: Alkenoak 1.- Alkenoen ezaugarriak 2.- Alkenoen erreaktibitatea.

7. Gaia: Alkenoak 1.- Alkenoen ezaugarriak 2.- Alkenoen erreaktibitatea. 7. Gaia: Alkenoak 1.- Alkenoen ezaugarriak 1.1.- Funtzio-taldearen ezaugarriak 1.1.1.- Alkenoen egonkortasun erlatiboa. 1.2.- Alkenoen ezaugarri fisikoak. 2.- Alkenoen erreaktibitatea. 2.1.- idrogenazio

Διαβάστε περισσότερα

3. Ikasgaia. MOLEKULA ORGANIKOEN GEOMETRIA: ORBITALEN HIBRIDAZIOA ISOMERIA ESPAZIALA:

3. Ikasgaia. MOLEKULA ORGANIKOEN GEOMETRIA: ORBITALEN HIBRIDAZIOA ISOMERIA ESPAZIALA: 3. Ikasgaia. MLEKULA RGAIKE GEMETRIA: RBITALE IBRIDAZIA KARB DERIBATUE ISMERIA ESPAZIALA Vant off eta LeBel-en proposamena RBITAL ATMIKE IBRIDAZIA ibridaio tetragonala ibridaio digonala Beste hibridaioak

Διαβάστε περισσότερα

LOTURA KIMIKOA :LOTURA KOBALENTEA

LOTURA KIMIKOA :LOTURA KOBALENTEA Lotura kobalenteetan ez-metalen atomoen arteko elektroiak konpartitu egiten dira. Atomo bat beste batengana hurbiltzen denean erakarpen-indar berriak sortzen dira elektroiak eta bere inguruko beste atomo

Διαβάστε περισσότερα

ERREAKZIOAK. Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea

ERREAKZIOAK. Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea ERREAKZIAK Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea ADIZI ELEKTRZALEK ERREAKZIAK idrogeno halurozko adizioak Alkenoen hidratazioa

Διαβάστε περισσότερα

ARIKETAK (I) : KONPOSATU ORGANIKOEN LOTURAK [1 5. IKASGAIAK]

ARIKETAK (I) : KONPOSATU ORGANIKOEN LOTURAK [1 5. IKASGAIAK] Arikk-I (1-5 Ikasgaiak) 1 ARIKETAK (I) : KPSATU RGAIKE LTURAK [1 5. IKASGAIAK] 1.- 3 6 formula molekularreko 8 egitur-formula marraztu. 2.- Azido bentzoiko solidoararen disolbagarritasuna urn honako hau

Διαβάστε περισσότερα

1. Gaia: Mekanika Kuantikoaren Aurrekoak

1. Gaia: Mekanika Kuantikoaren Aurrekoak 1) Kimika Teorikoko Laborategia 2012.eko irailaren 12 Laburpena 1 Uhin-Partikula Dualtasuna 2 Trantsizio Atomikoak eta Espektroskopia Hidrogeno Atomoaren Espektroa Bohr-en Eredua 3 Argia: Partikula (Newton)

Διαβάστε περισσότερα

1.- KIMIKA ORGANIKOA SARRERA. 1.- Kimika organikoa Bilakaera historikoa eta definizioa Kimika organikoaren garrantzia

1.- KIMIKA ORGANIKOA SARRERA. 1.- Kimika organikoa Bilakaera historikoa eta definizioa Kimika organikoaren garrantzia SAEA 1.- Kimika organikoa. 1.1.- Bilakaera historikoa eta definizioa 1.2.- Kimika organikoaren garrantzia 1.- KIMIKA GANIKA 1.1.- Bilakaera historikoa eta definizioa. Konposatu organikoak antzinatik ezagutzen

Διαβάστε περισσότερα

ALKENOAK (I) EGITURA ETA SINTESIA

ALKENOAK (I) EGITURA ETA SINTESIA ALKENOAK (I) EGITURA ETA SINTESIA SARRERA Karbono-karbono lotura bikoitza agertzen duten konposatuak dira alkenoak. Olefina ere deitzen zaiete, izen hori olefiant-ik dator eta olioa ekoizten duen gasa

Διαβάστε περισσότερα

Konposatu Organikoak

Konposatu Organikoak 6. Ikasgaia. HIDRKARBURE MEKLATURA ETA FRMULAZIA ERRADIKALAK ETA FUTZI-TALDEAK Konposatu organikoen sailkapena Kate karbonoduna eta funtzio-taldeak Segida homologoak I.U.P.A.C. MEKLATURA-SISTEMA Izen arruntak,

Διαβάστε περισσότερα

= 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua.

= 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua. 1 ARIKETA Kalkulatu α : 4x+ 3y+ 10z = 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua. Aurki ezazu α planoak eta PH-k osatzen duten angelua. A'' A' 27 A''1 Ariketa hau plano-aldaketa baten bidez ebatzi

Διαβάστε περισσότερα

9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomiko

9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomiko 9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomikoak 1) Kimika Teorikoko Laborategia 2012.eko irailaren 21 Laburpena 1 Espektroskopiaren Oinarriak 2 Hidrogeno Atomoa Espektroskopia Esperimentua

Διαβάστε περισσότερα

ANGELUAK. 1. Bi zuzenen arteko angeluak. Paralelotasuna eta perpendikulartasuna

ANGELUAK. 1. Bi zuzenen arteko angeluak. Paralelotasuna eta perpendikulartasuna Metika espazioan ANGELUAK 1. Bi zuzenen ateko angeluak. Paalelotasuna eta pependikulatasuna eta s bi zuzenek eatzen duten angelua, beaiek mugatzen duten planoan osatzen duten angeluik txikiena da. A(x

Διαβάστε περισσότερα

UNIBERTSITATERA SARTZEKO HAUTAPROBAK ATOMOAREN EGITURA ETA SISTEMA PERIODIKOA. LOTURA KIMIKOA

UNIBERTSITATERA SARTZEKO HAUTAPROBAK ATOMOAREN EGITURA ETA SISTEMA PERIODIKOA. LOTURA KIMIKOA UNIBERTSITATERA SARTZEKO HAUTAPROBAK ATOMOAREN EGITURA ETA SISTEMA PERIODIKOA. LOTURA KIMIKOA 1. (98 Ekaina) Demagun Cl - eta K + ioiak. a) Beraien konfigurazio elektronikoak idatz itzazu, eta elektroi

Διαβάστε περισσότερα

DERIBAZIO-ERREGELAK 1.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. ( ) ( )

DERIBAZIO-ERREGELAK 1.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. ( ) ( ) DERIBAZIO-ERREGELAK.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. Izan bitez D multzo irekian definituriko f funtzio erreala eta puntuan deribagarria dela esaten da baldin f ( f ( D puntua. f zatidurak

Διαβάστε περισσότερα

C, H, O, N, (S, P, Cl, Br...)

C, H, O, N, (S, P, Cl, Br...) 1. Ikasgaia. KIMIKA RGAIKA SARRERA KIMIKA RGAIKA ZER DA ETA ZERTARAK BALI DU? Kimika rganikoaren definizioa Zer du karbonoak Taula Periodikoko beste elementu kimikoek ez dutena? Zertarako balio du Kimika

Διαβάστε περισσότερα

Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala

Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala eta limitearen teorema zentrala Josemari Sarasola Estatistika enpresara aplikatua Josemari Sarasola Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala 1 / 13 Estatistikan gehien erabiltzen den banakuntza

Διαβάστε περισσότερα

7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA. x i n i N i f i

7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA. x i n i N i f i 7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA 1. Osatu ondorengo maiztasun-taula: x i N i f i 1 4 0.08 2 4 3 16 0.16 4 7 0.14 5 5 28 6 38 7 7 45 0.14 8 2. Ondorengo banaketaren batezbesteko aritmetikoa 11.5 dela

Διαβάστε περισσότερα

ARIKETAK (1) : KONPOSATU ORGANIKOEN EGITURA KIMIKOA [1 3. IKASGAIAK]

ARIKETAK (1) : KONPOSATU ORGANIKOEN EGITURA KIMIKOA [1 3. IKASGAIAK] 1. Partzialeko ariketak 1 ARIKETAK (1) : KNPSATU RGANIKEN EGITURA KIMIKA [1 3. IKASGAIAK] 1.- ndorengo konposatuak kontutan hartuta, adierazi: Markatutako atomoen hibridazioa. Zein lotura diren kobalenteak,

Διαβάστε περισσότερα

5. Ikasgaia. ALKOHOLAK

5. Ikasgaia. ALKOHOLAK 5. Ikasgaia. ALKLAK EGITUA ETA EZAUGAIAK Egitura, adibide adierazgarriak eta propietate fisikoak Propietate espektroskopikoak ALKLEN LBIDE INDUSTIALA ALKLEN SINTESIA Alkenoen hidratazioa (oximerkuriazioa/desmerkuriazioa)

Διαβάστε περισσότερα

Hirukiak,1. Inskribatutako zirkunferentzia. Zirkunskribatutako zirkunferentzia. Aldekidea. Isoszelea. Marraztu 53mm-ko aldedun hiruki aldekidea

Hirukiak,1. Inskribatutako zirkunferentzia. Zirkunskribatutako zirkunferentzia. Aldekidea. Isoszelea. Marraztu 53mm-ko aldedun hiruki aldekidea Hirukiak, Poligonoa: elkar ebakitzen diren zuzenen bidez mugatutako planoaren zatia da. Hirukia: hiru aldeko poligonoa da. Hiruki baten zuzen bakoitza beste biren batuketa baino txiakiago da eta beste

Διαβάστε περισσότερα

Kimika Organikoa EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA

Kimika Organikoa EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA ISBN: 978-84-9860-672-0 Kimika rganikoa Eneritz Anakabe eta Sonia Arrasate EUSKAA ETA ELEANIZTASUNEK EEKTEDETZAEN SAE AGITALPENA Liburu honek UPV/EUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren dirulaguntza

Διαβάστε περισσότερα

15 Ikasgaia. ALKANOAK ETA ZIKLOALKANOAK

15 Ikasgaia. ALKANOAK ETA ZIKLOALKANOAK 15 kasgaia. ALKANAK ETA ZKLALKANAK 15.1. ALKANAK: EGTUA ALKANEN EZAUGA FSKAK Egitura eta nomenklatura Propietate fisikoak ALKANEN LBDEAK Lorbide industrialak Laborategi-sintesiak ALKANEN EEAKZAK rdezkapen

Διαβάστε περισσότερα

2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK

2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK 2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK Gaur egun, dispositibo elektroniko gehienak erdieroale izeneko materialez fabrikatzen dira eta horien ezaugarri elektrikoak dispositiboen funtzionamenduaren oinarriak dira.

Διαβάστε περισσότερα

Elementu baten ezaugarriak mantentzen dituen partikularik txikiena da atomoa.

Elementu baten ezaugarriak mantentzen dituen partikularik txikiena da atomoa. Atomoa 1 1.1. MATERIAREN EGITURA Elektrizitatea eta elektronika ulertzeko gorputzen egitura ezagutu behar da; hau da, gorputz bakun guztiak hainbat partikula txikik osatzen dituztela kontuan hartu behar

Διαβάστε περισσότερα

EREDU ATOMIKOAK.- ZENBAKI KUANTIKOAK.- KONFIGURAZIO ELEKTRONIKOA EREDU ATOMIKOAK

EREDU ATOMIKOAK.- ZENBAKI KUANTIKOAK.- KONFIGURAZIO ELEKTRONIKOA EREDU ATOMIKOAK EREDU ATOMIKOAK Historian zehar, atomoari buruzko eredu desberdinak sortu dira. Teknologia hobetzen duen neurrian datu gehiago lortzen ziren atomoaren izaera ezagutzeko, Beraz, beharrezkoa da aztertzea,

Διαβάστε περισσότερα

Aldehido eta Zetonak(II). Enolatoak eta Karbonilodun α,β-asegabeak

Aldehido eta Zetonak(II). Enolatoak eta Karbonilodun α,β-asegabeak Aldehido eta Zetonak(II). Enolatoak eta Karbonilodun α,β-asegabeak Konposatu Karbonilikoen α Hidrogenoen Azidotasuna: Enolatoak Karboniloarekiko α hidrogenoak ohi baino azidoagoak dira Sortzen den anioia

Διαβάστε περισσότερα

1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA...

1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA... Aurkibidea 1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA... 1 1.1 Proiekzioa. Proiekzio motak... 3 1.2 Sistema diedrikoaren oinarriak... 5 1.3 Marrazketarako hitzarmenak. Notazioak... 10 1.4 Puntuaren, zuzenaren eta planoaren

Διαβάστε περισσότερα

2011 Kimikako Euskal Olinpiada

2011 Kimikako Euskal Olinpiada 2011 Kimikako Euskal Olinpiada ARAUAK (Arretaz irakurri): Zuzena den erantzunaren inguruan zirkunferentzia bat egin. Ordu bete eta erdiko denbora epean ahalik eta erantzun zuzen gehien eman behar dituzu

Διαβάστε περισσότερα

OREKA KIMIKOA GAIEN ZERRENDA

OREKA KIMIKOA GAIEN ZERRENDA GAIEN ZERRENDA Nola lortzen da oreka kimikoa? Oreka konstantearen formulazioa Kc eta Kp-ren arteko erlazioa Disoziazio-gradua Frakzio molarrak eta presio partzialak Oreka kimikoaren noranzkoa Le Chatelier-en

Διαβάστε περισσότερα

Amina primarioak izendatzerakoan alkonaren O atzizkia kendu eta AMINA eransten da" Izenda daitezke baita ere alkil amina bezela"

Amina primarioak izendatzerakoan alkonaren O atzizkia kendu eta AMINA eransten da Izenda daitezke baita ere alkil amina bezela Aminak t Nomenklatura Amina primarioak izendatzerakoan alkonaren O atzizkia kendu eta AMINA eransten da Izenda daitezke baita ere alkil amina bezela Amina sekundario eta tertziarioetan erradikal organikoari

Διαβάστε περισσότερα

Aldagai Anitzeko Funtzioak

Aldagai Anitzeko Funtzioak Aldagai Anitzeko Funtzioak Bi aldagaiko funtzioak Funtzio hauen balioak bi aldagai independenteen menpekoak dira: 1. Adibidea: x eta y aldeetako laukizuzenaren azalera, S, honela kalkulatzen da: S = x

Διαβάστε περισσότερα

Aldehidoak eta Zetonak (I)

Aldehidoak eta Zetonak (I) Aldehidoak eta Zetonak (I) Nomenklatura Aldehidoak izendatzeko dagokion alkanoari O atzizkia aldatzen zaio AL atzizkiaz Aldehido funtzio-taldeko karbonoa (beti 1) ez dago zenbatu beharrik Ohizko izen batzuk

Διαβάστε περισσότερα

KIMIKA 2003 Ekaina. ritxientziacopyleft

KIMIKA 2003 Ekaina. ritxientziacopyleft 5 KIMIKA 3 Ekaina A1 Ozpin komertzial baten botilaren etiketan adierazten da aziditatea %5koa dela, hau da, ozpin hori pisuehunekobeste horretan azido azetikoa dela. Baieztapen hori zuzena den ala ez egiaztatzeko,

Διαβάστε περισσότερα

Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira:

Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira: 1 Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira: T= 2,000 C eta P= 50,000 a 100,000 atmosfera baldintza hauek bakarrik ematen dira sakonera 160 Km-koa denean eta beharrezkoak dira miloika eta

Διαβάστε περισσότερα

KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA http://www.rsc.org/periodictable/ http://www.alonsoformula.com/ezorganikoa/tabla_periodica.htm SUSTANTZIA SINPLEAK A) HIDRUROAK ETA HIDROGENOAREN KONPOSATUAK BITARRAK

Διαβάστε περισσότερα

Mikel Lizeaga 1 XII/12/06

Mikel Lizeaga 1 XII/12/06 0. Sarrera 1. X izpiak eta erradiazioa 2. Nukleoaren osaketa. Isotopoak 3. Nukleoaren egonkortasuna. Naturako oinarrizko interakzioak 4. Masa-defektua eta lotura-energia 5. Erradioaktibitatea 6. Zergatik

Διαβάστε περισσότερα

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA 95i 10 cm-ko aldea duen karratu baten lau erpinetako hirutan, 5 μc-eko karga bat dago. Kalkula itzazu: a) Eremuaren intentsitatea laugarren erpinean. 8,63.10

Διαβάστε περισσότερα

KIMIKA 2002-Uztaila. H o = 2 H o f O 2 + H o f N 2-2 H o f NO 2. (*O 2 eta N 2 -renak nuluak dira) Datuak ordezkatuz, -67,78 kj = H o f NO 2

KIMIKA 2002-Uztaila. H o = 2 H o f O 2 + H o f N 2-2 H o f NO 2. (*O 2 eta N 2 -renak nuluak dira) Datuak ordezkatuz, -67,78 kj = H o f NO 2 KIMIKA 2002-Uztaila Al- ndoko ekuazio termokimikoak emanda ( 25 C-tan eta 1 atm-tan): 2 N 2 (g) N 2 (g) 2 2 (g) H= -67,78 kj 2 N (g) 2 (g) 2 N 2 (g) H = -112,92 kj o determinatu ondoko hauen formazio-entalpia

Διαβάστε περισσότερα

Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35; 0,32; 0,32; 2,2 atm; 2,03 atm; 2.03 atm c) 1,86; 0,043

Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35; 0,32; 0,32; 2,2 atm; 2,03 atm; 2.03 atm c) 1,86; 0,043 KIMIKA OREKA KIMIKOA UZTAILA 2017 AP1 Emaitzak: a) 0,618; b) 0,029; 1,2 EKAINA 2017 AP1 Emaitzak:a) 0,165; 0,165; 1,17 mol b) 50 c) 8,89 atm UZTAILA 2016 BP1 Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35;

Διαβάστε περισσότερα

Poisson prozesuak eta loturiko banaketak

Poisson prozesuak eta loturiko banaketak Gizapedia Poisson banaketa Poisson banaketak epe batean (minutu batean, ordu batean, egun batean) gertaera puntualen kopuru bat (matxura kopurua, istripu kopurua, igarotzen den ibilgailu kopurua, webgune

Διαβάστε περισσότερα

2011ko EKAINA KIMIKA

2011ko EKAINA KIMIKA 2011ko EKAINA KIMIKA A AUKERA P.1. Hauek dira, hurrenez hurren, kaltzio karbonatoaren, kaltzio oxidoaren eta karbono dioxidoaren formazioberoak: 289; 152 eta 94 kcal mol 1. Arrazoituz, erantzun iezaiezu

Διαβάστε περισσότερα

(5,3-x)/1 (7,94-x)/1 2x/1. Orekan 9,52 mol HI dago; 2x, hain zuzen ere. Hortik x askatuko dugu, x = 9,52/2 = 4,76 mol

(5,3-x)/1 (7,94-x)/1 2x/1. Orekan 9,52 mol HI dago; 2x, hain zuzen ere. Hortik x askatuko dugu, x = 9,52/2 = 4,76 mol KIMIKA 007 Ekaina A-1.- Litro bateko gas-nahasketa bat, hasiera batean 7,94 mol hidrogenok eta 5,30 mol iodok osatzen dutena, 445 C-an berotzen da eta 9,5 mol Hl osatzen dira orekan, erreakzio honen arabera:

Διαβάστε περισσότερα

Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma)

Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma) Termodinamika Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma) Erreakzio kimikoetako transformazio energetikoak. Espontaneotasuna 1. Energia eta erreakzio kimikoa. Prozesu exotermikoak

Διαβάστε περισσότερα

Bentzeno eta konposatu aromatikoen ordezkapen elektrozalea

Bentzeno eta konposatu aromatikoen ordezkapen elektrozalea Bentzeno eta konposatu aromatikoen ordezkapen elektrozalea Ordezkapen Elektrozale Aromatikoa Areno (Ar-H) hidrokarburu aromatikoen izen orokorra da Aril taldea (Ar) arenoak hidrogenoa galdu ondoren sortzen

Διαβάστε περισσότερα

MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015

MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015 MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015 Mathieu Jarry iturria: Flickr CC-BY-NC-ND-2.0 https://www.flickr.com/photos/impactmatt/4581758027 Leire Legarreta Solaguren EHU-ko Zientzia eta Teknologia Fakultatea Matematika

Διαβάστε περισσότερα

Inekuazioak. Helburuak. 1. Ezezagun bateko lehen orria 74 mailako inekuazioak Definizioak Inekuazio baliokideak Ebazpena Inekuazio-sistemak

Inekuazioak. Helburuak. 1. Ezezagun bateko lehen orria 74 mailako inekuazioak Definizioak Inekuazio baliokideak Ebazpena Inekuazio-sistemak 5 Inekuazioak Helburuak Hamabostaldi honetan hauxe ikasiko duzu: Ezezagun bateko lehen eta bigarren mailako inekuazioak ebazten. Ezezagun bateko ekuaziosistemak ebazten. Modu grafikoan bi ezezaguneko lehen

Διαβάστε περισσότερα

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA:

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: Koaderno hau erabiltzeko oharrak: Koaderno hau egin bazaizu ere, liburuan ezer ere idatz ez dezazun izan da, Gogora ezazu, orain zure liburua den hori,

Διαβάστε περισσότερα

2011ko UZTAILA KIMIKA

2011ko UZTAILA KIMIKA A AUKERA 2ko UZTAILA KIMIKA P.. 8 g hidrogeno eta 522.8 g iodo (biak gasegoeran eta molekula gisa) berotzen ditugunean, orekan 279 g hidrogeno ioduro (gasegoeran) sortzen dira 55 ºCan (arinki exotermikoa

Διαβάστε περισσότερα

Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK

Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK SINUA KOSINUA TANGENTEA ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK sin α + cos α = sin α cos α = tg α 0º, º ETA 60º-KO ANGELUEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK

Διαβάστε περισσότερα

ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK

ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK 1.- LEHEN DEFINIZIOAK Jatorri edo erpin berdina duten bi zuzenerdien artean gelditzen den plano zatiari, angelua planoan deitzen zaio. Zirkunferentziaren zentroan erpina duten

Διαβάστε περισσότερα

(1)σ (2)σ (3)σ (a)σ n

(1)σ (2)σ (3)σ (a)σ n 5 Gaia 5 Determinanteak 1 51 Talde Simetrikoa Gogoratu, X = {1,, n} bada, X-tik X-rako aplikazio bijektiboen multzoa taldea dela konposizioarekiko Talde hau, n mailako talde simetrikoa deitzen da eta S

Διαβάστε περισσότερα

Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean

Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean Pablo Mínguez Elektrika eta Elektronika Saila Euskal Herriko Unibertsitatea/Zientzi Fakultatea 644 P.K., 48080 BILBAO Laburpena: Atomo baten

Διαβάστε περισσότερα

2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA

2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA 2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA 2.1. Asertzioak: egoera-multzoak adierazteko formulak. 2.2. Aurre-ondoetako espezifikazio formala. - 1 - 2.1. Asertzioak: egoera-multzoak adierazteko formulak. Programa baten

Διαβάστε περισσότερα

Solido zurruna 2: dinamika eta estatika

Solido zurruna 2: dinamika eta estatika Solido zurruna 2: dinamika eta estatika Gaien Aurkibidea 1 Solido zurrunaren dinamikaren ekuazioak 1 1.1 Masa-zentroarekiko ekuazioak.................... 3 2 Solido zurrunaren biraketaren dinamika 4 2.1

Διαβάστε περισσότερα

9. K a p itu lu a. Ekuazio d iferen tzial arrun tak

9. K a p itu lu a. Ekuazio d iferen tzial arrun tak 9. K a p itu lu a Ekuazio d iferen tzial arrun tak 27 28 9. K A P IT U L U A E K U A Z IO D IF E R E N T Z IA L A R R U N T A K UEP D o n o stia M ate m atik a A p lik atu a S aila 29 Oharra: iku rra rekin

Διαβάστε περισσότερα

UNITATE DIDAKTIKOA ELEKTRIZITATEA D.B.H JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. Helio atomoa ASKATASUNA BHI 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA

UNITATE DIDAKTIKOA ELEKTRIZITATEA D.B.H JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. Helio atomoa ASKATASUNA BHI 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA 1. JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. 1 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA Material guztiak atomo deitzen diegun partikula oso ttipiez osatzen dira. Atomoen erdigunea positiboki kargatua egon ohi da eta tinkoa

Διαβάστε περισσότερα

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA:

MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: MATEMATIKAKO ARIKETAK. DBH 3. KOADERNOA IZENA: Koaderno hau erabiltzeko oharrak: Koaderno hau egin bazaizu ere, liburuan ezer ere idatz ez dezazun izan da, Gogora ezazu, orain zure liburua den hori, datorren

Διαβάστε περισσότερα

1. Oinarrizko kontzeptuak

1. Oinarrizko kontzeptuak 1. Oinarrizko kontzeptuak Sarrera Ingeniaritza Termikoa deritzen ikasketetan hasi berri den edozein ikaslerentzat, funtsezkoa suertatzen da lehenik eta behin, seguru aski sarritan entzun edota erabili

Διαβάστε περισσότερα

1. MATERIALEN EZAUGARRIAK

1. MATERIALEN EZAUGARRIAK 1. MATERIALEN EZAUGARRIAK Materialek dituzten ezaugarri kimiko, fisiko eta mekanikoek oso eragin handia dute edozein soldadura-lanetan. Hori guztia, hainbat prozesu erabiliz, metal desberdinen soldadura

Διαβάστε περισσότερα

BIZIDUNEN OSAERA ETA EGITURA

BIZIDUNEN OSAERA ETA EGITURA BIZIDUNEN OSAERA ETA EGITURA 1 1.1. EREDU ATOMIKO KLASIKOAK 1.2. SISTEMA PERIODIKOA 1.3. LOTURA KIMIKOA 1.3.1. LOTURA IONIKOA 1.3.2. LOTURA KOBALENTEA 1.4. LOTUREN POLARITATEA 1.5. MOLEKULEN ARTEKO INDARRAK

Διαβάστε περισσότερα

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA TEORIA 1. (2012/2013) Argiaren errefrakzioa. Guztizko islapena. Zuntz optikoak. Azaldu errefrakzioaren fenomenoa, eta bere legeak eman. Guztizko islapen a azaldu eta definitu

Διαβάστε περισσότερα

MODULUA ARIKETAK PROBA BALIABIDEAK ETA PROGRAMAZIOA ERANTZUNAK ERANTZUNAK

MODULUA ARIKETAK PROBA BALIABIDEAK ETA PROGRAMAZIOA ERANTZUNAK ERANTZUNAK UNIBERTSITATERAKO SARBIDE PROBA 25 URTETIK GORAKOENTZAT FASE ESPEZIFIKOA KIMIKA MODULUA ARIKETAK ERANTZUNAK PROBA BALIABIDEAK ETA PROGRAMAZIOA ERANTZUNAK Modulua KIMIKA Gutxi gorabeherako iraupena: 90

Διαβάστε περισσότερα

9.28 IRUDIA Espektro ikusgaiaren koloreak bilduz argi zuria berreskuratzen da.

9.28 IRUDIA Espektro ikusgaiaren koloreak bilduz argi zuria berreskuratzen da. 9.12 Uhin elektromagnetiko lauak 359 Izpi ultramoreak Gasen deskargek, oso objektu beroek eta Eguzkiak sortzen dituzte. Erreakzio kimikoak sor ditzakete eta filmen bidez detektatzen dira. Erabilgarriak

Διαβάστε περισσότερα

KIMIKA-2001 uztaila. c) Badakigu 7 litro gastatzen dituela 100 km-tan; beraz,

KIMIKA-2001 uztaila. c) Badakigu 7 litro gastatzen dituela 100 km-tan; beraz, KIMIKA-2001 uztaila Al Auto bat daukagu, zazpi litro gasolina C 8 H 18 (l) 100 km-ko gastatzen dituena. a) gasolinaren errekuntz erreakzioa, doituta, idatz ezazu. b) gasolinaren errekuntz entalpiaren balioa

Διαβάστε περισσότερα

Zirkunferentzia eta zirkulua

Zirkunferentzia eta zirkulua 10 Zirkunferentzia eta zirkulua Helburuak Hamabostaldi honetan, hau ikasiko duzu: Zirkunferentzian eta zirkuluan agertzen diren elementuak identifikatzen. Puntu, zuzen eta zirkunferentzien posizio erlatiboak

Διαβάστε περισσότερα

3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak. Eugenio Mijangos

3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak. Eugenio Mijangos 3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak Eugenio Mijangos 3. KOADERNOA: ALDAGAI ANITZEKO FUNTZIOAK Eugenio Mijangos Matematika Aplikatua, Estatistika eta Ikerkuntza Operatiboa Saila Zientzia eta Teknologia

Διαβάστε περισσότερα

C AUKERA: Esparru Zientifikoa KIMIKA

C AUKERA: Esparru Zientifikoa KIMIKA Goi Mailako Heziketa Zikloetarako Sarbide PROBA ATAL ESPEZIFIKOA KIMIKA MODULUA ARIKETAK PROBA BALIABIDEAK ETA PROGRAMAZIOA ERANTZUNAK ERANTZUNAK Modulua KIMIKA C AUKERA (Esparru zientifikoa) Oinarrizko

Διαβάστε περισσότερα

ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi

ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi I. ebazkizuna (2.25 puntu) Poisson, esponentziala, LTZ Zentral

Διαβάστε περισσότερα

Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra

Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra Gaien Aurkibidea 1 Definizioa 1 2 Solido zurrunaren zinematika: translazioa eta biraketa 3 2.1 Translazio hutsa...........................

Διαβάστε περισσότερα

ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Praktika: Bigarren zatia) Irakaslea: JOSEMARI SARASOLA Data: 2013ko maiatzaren 31a. Iraupena: 90 minutu

ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Praktika: Bigarren zatia) Irakaslea: JOSEMARI SARASOLA Data: 2013ko maiatzaren 31a. Iraupena: 90 minutu ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Praktika: Bigarren zatia) Irakaslea: JOSEMARI SARASOLA Data: 2013ko maiatzaren 31a. Iraupena: 90 minutu I. ebazkizuna Ekoizpen-prozesu batean pieza bakoitza akastuna edo

Διαβάστε περισσότερα

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA

SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA 1. (2015/2016) 20 cm-ko tarteak bereizten ditu bi karga puntual q 1 eta q 2. Bi kargek sortzen duten eremu elektrikoa q 1 kargatik 5 cm-ra dagoen A puntuan deuseztatu

Διαβάστε περισσότερα

Biologia BATXILERGOA 2. Teoriek eta eskolek, mikrobioek eta globuluek, elkar jaten dute, eta borroka horri esker egiten du aurrera biziak.

Biologia BATXILERGOA 2. Teoriek eta eskolek, mikrobioek eta globuluek, elkar jaten dute, eta borroka horri esker egiten du aurrera biziak. Biologia BATXILERGA 2 Teoriek eta eskolek, mikrobioek eta globuluek, elkar jaten dute, eta borroka horri esker egiten du aurrera biziak. M. PRUST (1871-1922) 6. argitalpena Eusko Jaurlaritzako ezkuntza,

Διαβάστε περισσότερα

4. GAIA MASAREN IRAUPENAREN LEGEA: MASA BALANTZEAK

4. GAIA MASAREN IRAUPENAREN LEGEA: MASA BALANTZEAK 4. GAIA MASAREN IRAUPENAREN LEGEA: MASA BALANTZEAK GAI HAU IKASTEAN GAITASUN HAUEK LORTU BEHARKO DITUZU:. Sistema ireki eta itxien artea bereiztea. 2. Masa balantze sinpleak egitea.. Taula estekiometrikoa

Διαβάστε περισσότερα

Funtzioak FUNTZIO KONTZEPTUA FUNTZIO BATEN ADIERAZPENAK ENUNTZIATUA TAULA FORMULA GRAFIKOA JARRAITUTASUNA EREMUA ETA IBILTARTEA EBAKIDURA-PUNTUAK

Funtzioak FUNTZIO KONTZEPTUA FUNTZIO BATEN ADIERAZPENAK ENUNTZIATUA TAULA FORMULA GRAFIKOA JARRAITUTASUNA EREMUA ETA IBILTARTEA EBAKIDURA-PUNTUAK Funtzioak FUNTZIO KONTZEPTUA FUNTZIO BATEN ADIERAZPENAK ENUNTZIATUA TAULA FORMULA GRAFIKOA JARRAITUTASUNA EREMUA ETA IBILTARTEA EBAKIDURA-PUNTUAK GORAKORTASUNA ETA BEHERAKORTASUNA MAIMOAK ETA MINIMOAK

Διαβάστε περισσότερα

AURKIBIDEA I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7

AURKIBIDEA I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7 AURKIBIDEA Or. I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7 1.1. MAGNITUDEAK... 7 1.1.1. Karga elektrikoa (Q)... 7 1.1.2. Intentsitatea (I)... 7 1.1.3. Tentsioa ()... 8 1.1.4. Erresistentzia elektrikoa

Διαβάστε περισσότερα

Energia-metaketa: erredox orekatik baterietara

Energia-metaketa: erredox orekatik baterietara Energia-metaketa: erredox orekatik baterietara Paula Serras Verónica Palomares ISBN: 978-84-9082-038-4 EUSKARAREN ARLOKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Liburu honek UPV/EHUko Euskararen Arloko Errektoreordetzaren

Διαβάστε περισσότερα

Proba parametrikoak. Josemari Sarasola. Gizapedia. Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20

Proba parametrikoak. Josemari Sarasola. Gizapedia. Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20 Josemari Sarasola Gizapedia Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20 Zer den proba parametrikoa Proba parametrikoak hipotesi parametrikoak (hau da parametro batek hartzen duen balioari buruzkoak) frogatzen

Διαβάστε περισσότερα

15. EREMU EFEKTUKO TRANSISTOREAK I: SAILKAPENA ETA MOSFETA

15. EREMU EFEKTUKO TRANSISTOREAK I: SAILKAPENA ETA MOSFETA 15. EREMU EFEKTUKO TRANSISTOREAK I: SAILKAPENA ETA MOSFETA KONTZEPTUA Eremu-efektuko transistorea (Field Effect Transistor, FET) zirkuitu analogiko eta digitaletan maiz erabiltzen den transistore mota

Διαβάστε περισσότερα

1. jarduera. Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean?

1. jarduera. Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean? 1. jarduera Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean? 1. Hastapeneko intentsitatearen neurketa Egin dezagun muntaia bat, generadore bat, anperemetro bat eta lanpa bat seriean lotuz. 2. Erresistentzia

Διαβάστε περισσότερα

INDUSTRI TEKNOLOGIA I, ENERGIA ARIKETAK

INDUSTRI TEKNOLOGIA I, ENERGIA ARIKETAK INDUSTRI TEKNOLOGIA I, ENERGIA ARIKETAK 1.-100 m 3 aire 33 Km/ordu-ko abiaduran mugitzen ari dira. Zenbateko energia zinetikoa dute? Datua: ρ airea = 1.225 Kg/m 3 2.-Zentral hidroelektriko batean ur Hm

Διαβάστε περισσότερα

Antzekotasuna ANTZEKOTASUNA ANTZEKOTASUN- ARRAZOIA TALESEN TEOREMA TRIANGELUEN ANTZEKOTASUN-IRIZPIDEAK BIGARREN IRIZPIDEA. a b c

Antzekotasuna ANTZEKOTASUNA ANTZEKOTASUN- ARRAZOIA TALESEN TEOREMA TRIANGELUEN ANTZEKOTASUN-IRIZPIDEAK BIGARREN IRIZPIDEA. a b c ntzekotasuna NTZEKOTSUN IRUI NTZEKOK NTZEKOTSUN- RRZOI NTZEKO IRUIK EGITE TLESEN TEOREM TRINGELUEN NTZEKOTSUN-IRIZPIEK LEHEN IRIZPIE $ = $' ; $ = $' IGRREN IRIZPIE a b c = = a' b' c' HIRUGRREN IRIZPIE

Διαβάστε περισσότερα

I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa

I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa 1. ZENBAKI ERREALAK. ZENBAKI ERREALEN ADIERAZPENA ZENBAKIZKO ARDATZEKO PUNTUEN BIDEZ Matematikaren oinarrizko kontzeptuetariko bat zenbakia da. Zenbakiaren kontzeptua

Διαβάστε περισσότερα

5. GAIA Solido zurruna

5. GAIA Solido zurruna 5. GAIA Solido zurruna 5.1 IRUDIA Giroskopioaren prezesioa. 161 162 5 Solido zurruna Solido zurruna partikula-sistema errazenetakoa dugu. Definizioak (hau da, puntuen arteko distantziak konstanteak izateak)

Διαβάστε περισσότερα

1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 puntu)

1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 puntu) UNIBERTSITATERA SARTZEKO HAUTAPROBAK 2004ko EKAINA ELEKTROTEKNIA PRUEBAS DE ACCESO A LA UNIVERSIDAD JUNIO 2004 ELECTROTECNIA 1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 1-A ARIKETA Zirkuitu elektriko

Διαβάστε περισσότερα

1. MATERIAREN PROPIETATE OROKORRAK

1. MATERIAREN PROPIETATE OROKORRAK http://thales.cica.es/rd/recursos/rd98/fisica/01/fisica-01.html 1. MATERIAREN PROPIETATE OROKORRAK 1.1. BOLUMENA Nazioarteko Sisteman bolumen unitatea metro kubikoa da (m 3 ). Hala ere, likido eta gasen

Διαβάστε περισσότερα

Oxidazio-erredukzio erreakzioak

Oxidazio-erredukzio erreakzioak Oxidazio-erredukzio erreakzioak Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-partekatu lizentziaren mende dago. Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu http://creativecommons.org/licenses/by-ncsa/3.0/es/

Διαβάστε περισσότερα

DBH3 MATEMATIKA ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1. Aixerrota BHI MATEMATIKA SAILA

DBH3 MATEMATIKA ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1. Aixerrota BHI MATEMATIKA SAILA DBH MATEMATIKA 009-010 ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1 ALJEBRA EKUAZIOAK ETA EKUAZIO SISTEMAK. EBAZPENAK 1. Ebazpena: ( ) ( x + 1) ( )( ) x x 1 x+ 1 x 1 + 6 x + x+ 1 x x x 1+ 6 6x 6x x x 1 x + 1 6x x

Διαβάστε περισσότερα

4. GAIA Mekanismoen Sintesi Zinematikoa

4. GAIA Mekanismoen Sintesi Zinematikoa HELBURUAK: HELBURUAK: mekanismoaren mekanismoaren sintesiaren sintesiaren kontzeptua kontzeptuaeta eta motak motaklantzea. Hiru Hiru Dimentsio-Sintesi motak motakezagutzea eta eta mekanismo mekanismo erabilgarrienetan,

Διαβάστε περισσότερα

Magnetismoa. Ferromagnetikoak... 7 Paramagnetikoak... 7 Diamagnetikoak Elektroimana... 8 Unitate magnetikoak... 9

Magnetismoa. Ferromagnetikoak... 7 Paramagnetikoak... 7 Diamagnetikoak Elektroimana... 8 Unitate magnetikoak... 9 Magnetismoa manak eta imanen teoriak... 2 manaren definizioa:... 2 manen arteko interakzioak (elkarrekintzak)... 4 manen teoria molekularra... 4 man artifizialak... 6 Material ferromagnetikoak, paramagnetikoak

Διαβάστε περισσότερα

Hasi baino lehen. Zenbaki errealak. 2. Zenbaki errealekin kalkulatuz...orria 9 Hurbilketak Erroreen neurketa Notazio zientifikoa

Hasi baino lehen. Zenbaki errealak. 2. Zenbaki errealekin kalkulatuz...orria 9 Hurbilketak Erroreen neurketa Notazio zientifikoa 1 Zenbaki errealak Helburuak Hamabostaldi honetan hau ikasiko duzu: Zenbaki errealak arrazional eta irrazionaletan sailkatzen. Zenbaki hamartarrak emandako ordena bateraino hurbiltzen. Hurbilketa baten

Διαβάστε περισσότερα

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH Higidurak

FISIKA ETA KIMIKA 4 DBH Higidurak 1 HASTEKO ESKEMA INTERNET Edukien eskema Erreferentzia-sistemak Posizioa Ibibidea eta lekualdaketa Higidura motak Abiadura Abiadura eta segurtasun tartea Batez besteko abiadura eta aldiuneko abiadura Higidura

Διαβάστε περισσότερα

1 Aljebra trukakorraren oinarriak

1 Aljebra trukakorraren oinarriak 1 Aljebra trukakorraren oinarriak 1.1. Eraztunak eta gorputzak Geometria aljebraikoa ikasten hasi aurretik, hainbat egitura aljebraiko ezagutu behar ditu irakurleak: espazio bektorialak, taldeak, gorputzak,

Διαβάστε περισσότερα

Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M A K I N A. Sorgailua. Motorea.

Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M A K I N A. Sorgailua. Motorea. Magnetismoa M1. MGNETISMO M1.1. Unitate magnetikoak Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M K I N Energia Mekanikoa Sorgailua Energia Elektrikoa Energia

Διαβάστε περισσότερα

1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra.

1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra. 1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra. 2. Higidura harmoniko sinplearen ekuazioa. Grafikoak. 3. Abiadura eta azelerazioa hhs-an. Grafikoak. 4. Malguki baten oszilazioa. Osziladore

Διαβάστε περισσότερα

Materialen elastikotasun eta erresistentzia

Materialen elastikotasun eta erresistentzia Materialen elastikotasun eta erresistentzia Juan Luis Osa Amilibia EUSKARA ETA ELEANIZTASUNEKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA Liburu honek UPV/EHUko Euskara eta Eleaniztasuneko Errektoreordetzaren

Διαβάστε περισσότερα

LANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa

LANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa Analisia eta Kontrola Materialak eta entsegu fisikoak LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA Proiektuaren bultzatzaileak Laguntzaileak Hizkuntz koordinazioa Egilea(k): HOSTEINS UNZUETA, Ana Zuzenketak:

Διαβάστε περισσότερα

ARIKETAK (7) : ALKENOAK ETA ALKINOAK [ IKASGAIAK]

ARIKETAK (7) : ALKENOAK ETA ALKINOAK [ IKASGAIAK] 2. Partzialeko ariketak 1 ARIKETAK (7) : ALKEAK ETA ALKIAK [22-25. IKASGAIAK] 1.- ndorengo konposatuen IUPAC izenak eman: b ) 3 C 3 C 2 C e) f) g) 2 C 2.- ndorengo erreakzioa kontutan harturik: C3 Marraztu

Διαβάστε περισσότερα

1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak

1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak 1.- SARRERA 1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak Aire konprimitua pertsonak ezagutzen duen energia-era zaharrenetarikoa da. Seguru dakigunez, KTESIBIOS grekoak duela 2.000 urte edo gehiago katapulta

Διαβάστε περισσότερα

2. GAIA Higidura erlatiboa

2. GAIA Higidura erlatiboa 2. GAIA Higidura erlatiboa 2.1 IRUDIA Foucault-en pendulua Pariseko Panteoian 1851n eta 2003an. 53 54 2 Higidura erlatiboa Bi erreferentzia-sistema inertzialen arteko erlazio zinematikoa 1.2.1 ataleko

Διαβάστε περισσότερα

KIMIKA UZTAILA. Ebazpena

KIMIKA UZTAILA. Ebazpena KIMIKA 009- UZTAILA A1.- Hauspeatze-ontzi batean kobre (II) sulfatoaren ur-disoluzio urdin bat dugu, eta haren barruan zink-xafla bat sartzen dugu. Kontuan hartuta 5 C-an erredukzio-- potentzialak E O

Διαβάστε περισσότερα