ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ, ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Κατερίνα Σαρικάκη Λίζα Τσαλίκη

Transcript

1 Ο ρόλος της πορνογραφίας ως σύγχρονης παγκόσμιας βιομηχανίας, οι επιπτώσεις της στην πολιτισμική, κοινωνική και προσωπική ζωή, και οι ανησυχίες γύρω από την εξέλιξή της, τη διείσδυσή της στα μέσα επικοινωνίας και τη θέση της στην κοινωνία, είναι σημαντικές πτυχές που, ενώ στη Δύση αποτελούν αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης και συζήτησης τα τελευταία τριάντα χρόνια, στην Ελλάδα μόλις τώρα εντάχθηκαν στην ακαδημαϊκή έρευνα και συζήτηση. Το άρθρο αυτό έρχεται να καλύψει αυτό το κενό, έχοντας ως στόχο να παρουσιάσει μέσα από κριτική ανάλυση τον τρόπο με τον οποίο η πορνογραφία συνδέεται με ένα νεότερο και για αρκετούς εξίσου προβληματικό φαινόμενο, αυτό της «σεξουαλικοποίησης» της καθημερινής κουλτούρας και των Μέσων. Αρχικά γίνεται μια χαρτογράφηση της εξέλιξης της πορνογραφίας ως αντικειμένου μελέτης, όπως επίσης και της έντονης συζήτησης και αντιπαράθεσης μεταξύ ακτιβιστών, νομικών και ακαδημαϊκών. Το άρθρο υποδεικνύει τις δυσκολίες και την πολυπλοκότητα του φαινόμενου της πορνογραφίας, όπως αυτό εξελίσσεται μέσα από τις νέες τεχνολογίες, κουλτούρες και οικονομίες, καταλήγοντας σε μια εξέταση των νομοθετικών ρυθμίσεων και πρωτοβουλιών σε διεθνές επίπεδο, και θέτοντας ερωτήματα που πιθανώς να θεωρηθούν ως κοινοί προβληματισμοί σε αυτό το τόσο ασταθές περιβάλλον. ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ, ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Κατερίνα Σαρικάκη Λίζα Τσαλίκη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ορισµοί τη πορνογραφία συχνά παρουσιάζονται ω αντιφατικοί ή εφήµεροι. Οι όροι, όµω, µε του οποίου γίνεται αναφορά στην πορνογραφία αντανακλο ν όχι µόνο τη σκοπιµότητα τη χρήση του, προκειµένου να διαχωριστο ν τα όρια µεταξ υψηλή και χαµηλή κουλτο ρα, µεταξ σεµνο και άσεµνου περιεχοµένου, µεταξ ερασιτεχνικο και εµπορικο σεξ, αλλά και την πολιτική των ιδεών που του συνοδε ουν. Η λέξη πορνό, λοιπόν, αντικαθίσταται από του περισσότερο «ουδέτερου» όρου «ενήλικη διασκέδαση» (adult entertainment) και «υλικό ερωτικο περιεχοµένου» (erotica). Ειδικά την πρώτη έννοια προτιµά η ίδια η βιοµηχανία τη πορνογραφία, ενώ η δε τερη χρησιµοποιείται στην αντιπαράθεση έντεχνου-άτεχνου και όµορφου-άσχηµου (Paasonen, Nikunen & Saarenmaa, 2007β). Και ενώ η πορνογραφία διαχωρίζεται σε «σκληρό» και «µαλακό» πορνό (hardcore/soft), όπω άλλωστε και σε αναρίθµητε υποκατηγορίε, τα όρια µεταξ του πορνογραφικο και του µη πορνογραφικο είναι πλέον πορώδη και θολά, καθώ τα διαφορετικά φη, σενάρια και συµβάσει τη πορνογραφική κουλτο ρα έχουν διεισδ σει και διατρέχουν τόσο την κουλτο ρα των Μέσων (media culture) όσο και τη λαϊκή κουλτο ρα (popular culture). Όχι µόνο οι ορισµοί, αλλά και ο ρόλο τη πορνογραφία ω σ γχρονη παγκόσµια βιοµηχανία, οι επιπτώσει τη για την πολιτισµική, κοινωνική και προσωπική ζωή, και οι ανησυχίε γ ρω από την εξέλιξή τη, τη διείσδυσή τη στα µέσα επικοινωνία και τη θέση τη στην κοινωνία, είναι σηµαντικέ πτυχέ που, ενώ έχουν µια ιστορία τουλάχιστον τριάντα χρόνων στη δηµόσια συζήτηση στον υτικό κόσµο, στην Ελλάδα µόλι τώρα παίρνουν τη θέση που του αρµόζει στην ακαδηµαϊκή θεµατολογία. Το άρθρο αυτό έρχεται να καλ ψει αυτό το κενό, έχοντα ω στόχο να παρουσιάσει µέσα από κριτική ανάλυση τον τρόπο µε τον οποίο η πορνογραφία συνδέεται µ ένα νεότερο και για αρκετο εξίσου προβληµατικό φαινόµενο, αυτό τη «σεξουαλικοποίηση» τη καθηµερινή κουλτο ρα και των Μέσων. Αρχικά γίνεται µια χαρτογράφηση τη εξέλιξη τη πορνογραφία ω αντικειµένου µελέτη, στοχασµο και ανάλυση, όπω και τη έντονη αντιπαράθεση µεταξ ακτιβιστών, νοµικών και ακαδη- 10 Ζ Η Τ Η Μ Α Τ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ. Τ Ε Υ Χ Ο Σ 1 1 ( ) :

2 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α µαϊκών. Μέσα από την ανάλυση διεθνών τάσεων, το άρθρο προσεγγίζει τι νέε εξελίξει και υποστηρίζει ότι τόσο το θέµα τη πορνογραφία όσο και το θέµα τη σεξουαλικοποίηση αποτελο ν καίρια και αντιφατικά σηµεία αναφορά για τον ακαδηµαϊκό χώρο, όπω και για τον πολιτειακό/πολιτικό, ακτιβιστικό και καταναλωτικό. Αυτό δεν σηµαίνει ότι η συζήτηση έχει παραµείνει στα ίδια επιχειρήµατα, µολονότι πολλά απ αυτά εξακολουθο ν να αποτελο ν αναπόσπαστο κοµµάτι στην προσπάθεια κατανόηση τη πορνογραφία αντίθετα, νέε συντεταγµένε και δυναµικέ έρχονται να εµπλουτίσουν τη θεωρία (σε επίπεδο έρευνα, ανάλυση και γνώση ) και την πράξη (σε επίπεδο ακτιβισµο, κατανάλωση και ρ θµιση ), όσον αφορά τη σ γχρονη πορνογραφία και τι εκφράσει τη. Η σηµερινή πραγµατικότητα, όµω, απαιτεί να διευρ νουµε την ερευνητική οπτική µα και να λάβουµε υπ όψιν έρευνε ιστορικο, κοινωνικο και ψυχολογικο περιεχοµένου. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ Η πορνογραφία, µε την έννοια τη ρητή απεικόνιση γεννητικών οργάνων και σεξουαλικών πρακτικών µε σκοπό τη σεξουαλική διέγερση, 1 άρχισε να αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία γραπτή και οπτική αναπαράσταση µόλι στι αρχέ του 19ου αιώνα. Στην Ευρώπη τη πρώιµη νεωτερικότητα, µεταξ 1500 και 1800, η πορνογραφία αποτελο σε, τι περισσότερε φορέ, ένα όχηµα που έκανε χρήση του σεξ, για να ασκήσει κριτική στη θρησκευτική και πολιτική εξουσία. Σιγά-σιγά, την εποχή τη νεωτερικότητα στη ση (µεταξ Αναγέννηση, ιαφωτισµο και Γαλλική Επανάσταση ), η πορνογραφία αναδ θηκε, µε την εξάπλωση τη τυπογραφία και τη έντυπη κουλτο ρα, ω ξεχωριστή κατηγορία µέσα από τη δυναµική αντιπαράθεση, από τη µια πλευρά, ανάµεσα σε συγγραφεί, καλλιτέχνε και χαράκτε, που «έπαιζαν» µε τα όρια του «σεµνο», και τι προσπάθειε, από την άλλη, τη εκκλησιαστική και κοσµική εξουσία να το ελέγξει και να το χειραγωγήσει. Ω νοµική και έντεχνη κατηγορία, επίση, η πορνογραφία φαίνεται να είναι άµεσα συνυφασµένη µε τη ση. Με τη σ γχρονη έννοια, η πορνογραφία άρχισε να χρησιµοποιείται ευρέω τον 19ο αιώνα, αν και οι απαρχέ τη σηµερινή πορνογραφική παράδοση και τη λογοκρισία τη βρίσκονται στην Ιταλία του 16ου αιώνα, καθώ και στη Γαλλία και την Αγγλία του 17ου και 18ου αιώνα αντίστοιχα (Hunt, 1996). Η πορνογραφία, στην πρώι- µη νεωτερικότητα, συνδεόταν µε την ελευθερία τη σκέψη, την επιστήµη και τη φιλοσοφία, και µε επιθέσει στην απολυταρχική πολιτική εξουσία, κάτι που αποκαλ πτει πολλά για τι διαφοροποιήσει ανάµεσα στα φ λα, όπω αυτέ εξελίχτηκαν στην εποχή τη νεωτερικότητα. Μέχρι τον 17ο αιώνα, µάλιστα, ο έλεγχο στι σχετικέ αναπαραστάσει ασκο νταν στο όνοµα τη θρησκεία και τη πολιτική και όχι στο όνοµα τη σεµνότητα, καθώ οι σ γχρονοι νόµοι περί ασέµνου περιεχοµένου διαµορφώθηκαν στι αρχέ του 19ου αιώνα Είναι αξιοσηµείωτο ότι αρχικά δεν υπήρχε διαχωρισµό τη πορνογραφία (σε οποιαδήποτε µορφή) από το σεξουαλικό περιεχόµενο. Ο παραπάνω ορισµό δεν αποτελεί έναν κοινά αποδεκτό ορισµό τη πορνογραφία, αφο, για παράδειγµα, η Russell αναφέρεται µε αυτόν στην erotica, διασαφηνίζοντα ότι η απεικόνιση γεννητικών οργάνων µπορεί να είναι συµβολική, έµµεση ή ρητή. Αντίθετα, για τη συγγραφέα, πορνογραφία είναι η κακοποίηση και η ταπεινωτική απεικόνιση σεξουαλικών οργάνων και πράξεων οι οποίε διέπονται από σεξισµό, ρατσισµό ή φοβική διάθεση απέναντι στην οµοφυλοφιλία, και οι οποίε φαίνονται να εγκρίνουν, να επιδοκιµάζουν και να ενθαρρ νουν τη διαιώνιση αυτή τη στάση ( pornintro.html). 2. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο The Secret Museum του Walter Kendrick, όπου παρουσιάζονται οι απαρχέ των σ γχρονων αντιλήψεων απέναντι στην πορνογραφία. Ο Kendrick αποδίδει την επινόηση τη πορνογραφία στην ιστο- 11

3 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η Είναι επίση σηµαντικό, όµω, να τονίσουµε τρία σηµαντικά χαρακτηριστικά αυτή τη περιόδου. Πρώτον, ότι, ενώ γενικά η συγγραφή βιβλίων ή µικρών ιστοριών σε περιοδικά µια µορφή τη πρώιµη δηµόσια σφαίρα (δηµοσιότητα ) αυξήθηκε, η δηµοκρατικοποίηση αυτή τη σφαίρα δεν συµπεριέλαβε ισότιµα άντρε και γυναίκε. Οι προσπάθειε των γυναικών να συµµετάσχουν στι σ γχρονε εξελίξει, δηλαδή τη συγγραφή κειµένων πάνω σε οποιοδήποτε θέµα, αντιµετωπίστηκαν µε πατερναλιστικό τρόπο και εχθρικότητα, ενώ ταυτόχρονα η λογοτεχνική συγγραφή χωρίστηκε σε «σοβαρή» και «ελαφριά» (ανάλογα µε το αν οι συγγραφεί ήταν άντρε ή γυναίκε ). Οι γυναίκε συγγραφεί αποτελο σαν αντικείµενο χλευασµο, αποθαρρ νονταν και συχνά αποκλείονταν από κάθε προσπάθεια εισόδου στο χώρο. Την ίδια εποχή που άρχισε να διευρ νεται η απελευθέρωση τη συγγραφική ιδιότητα και να εµφανίζονται οι πρώτε γυναίκε συγγραφεί µια εποχή κρίση τη καθεστηκυία τάξη πραγµάτων, που ευνοο σε την κοινωνική αλλαγή, ξεκίνησε και ο χλευασµό συγγραµµάτων που δεν προέρχονταν από συγκεκριµένου κ κλου και δεν αναπαρήγαγαν συµβατικέ ιδέε. Μέχρι το 1770, όπω λέει και ο Mudge, ο χλευασµό τη νουβέλα και των γυναικών συγγραφέων ήταν φαινόµενα αλληλένδετα (2000: 87). ε τερον, η διαµόρφωση νόµων για «άσεµνα» δηµοσιε µατα δεν βασιζόταν, αρχικά, στο «προβληµατικό» του περιεχόµενο το οποίο είχε ω αντικείµενο τι πόρνε, καθώ τα πιο δηµοφιλή συγγράµµατα ήταν αυτά που εξιστορο σαν τα τεκταινόµενα στα µπορντέλα τη εποχή. Αντιθέτω, στην Αγγλία, για παράδειγµα, η ανησυχία πήγαζε από το γεγονό ότι η γνώση γ ρω από το τι συνέβαινε στα διάφορα «σπίτια» αλλά και οι ίδιε οι πράξει των πελατών γινόταν αντικείµενο ανάγνωση πέραν τη συγκεκριµένη «λέσχη» αντρών η οποία, φυσικά, ήταν συνυφασµένη µε µια συ - γκεκριµένη προνοµιο χα κοινωνική τάξη (Mudge, 2000). Τρίτον, ενώ νέε λογοτεχνικέ και κοινωνικέ απόψει σχετικά µε τη σεξουαλικότητα συµπεριλαµβανοµένων και των πρωτο-πορνογραφικών έργων συνέβαλλαν στην άσκηση κριτική, αλλά και στη δικαιολόγηση τη εµφάνιση νέων κοινωνικών σχέσεων και συνθηκών, αυτέ είχαν συγκεκριµένα έµφυλα χαρακτηριστικά. Από τη µια, η «προοδευτικότητα» του περιεχοµένου είχε ω αντικείµενο αφήγηση το γυναικείο σώµα, και από την άλλη, η κριτική απέναντι σ αυτέ τι αφηγήσει είχε ω αποτέλεσµα την «εκθήλυνση» των «µεµπτών» στοιχείων του περιεχοµένου, αυτών δηλαδή που προσέφεραν ευχαρίστηση στο ευρ αναγνωστικό κοινό µια και η συγκεκριµένη λογοτεχνία απευθυνόταν στο πάθο και όχι στη λογική. Τέλο, το γυναικείο σώµα πήρε διαφορετικέ µορφέ του γκροτέσκου (grotesque), µέχρι να διαµορφωθεί τελικά όπω το ξέρουµε µέσα στη σ γχρονη πορνογραφία (Mudge, 2000 Hoff, 1989). Μετά τη σεξουαλική επανάσταση τη δεκαετία του 1960, η συζήτηση για την πορνογραφία στι ΗΠΑ ανάµεσα σε προοδευτικο και σε συντηρητικο κοινωνικο-θρησκευτικο κ κλου εξελίχτηκε σε αντιπαράθεση γ ρω από τη διατήρηση τη παραδοσιακή ηθική και την προστασία γυναικών και παιδιών από τι επιβλαβεί επιδράσει τη πορνογραφία, από τη µια, και το συνταγµατικό δικαίωµα στην ελευθερία έκφραση (First Amendment), από την άλλη. Στι Ηνωµένε Πολιτείε, οι προσπάθειε για τον περιορισµό τη πρόσβαση στην πορνογραφία αποτελο ν πράξει λογοκρισία και, κατά συνέπεια, παραβίαση του δικαιώµατο στην ελευθερία έκφραση. Η ανάδυση του (δε τερου κ µατο ) φε- ρική συγκυρία δ ο γεγονότων στα τέλη του 18ου αιώνα µε αρχέ του 19ου: την ίδρυση των «µυστικών µουσείων» για αντικεί- µενα που θεωρο νταν πορνογραφικά, όπω και για έντυπε µορφέ πορνογραφία. Είτε πίσω από κλειστέ πόρτε είτε ω µη αρχειοθετηµένα καλλιτεχνήµατα, η κατανάλωση των αµφιλεγόµενων έργων ήταν πλέον υπό έλεγχο, είχε ρυθµιστεί έτσι ώστε τα άσεµνα έργα να µην είναι προσβάσιµα από τα χαµηλά κοινωνικά στρώµατα και τι γυναίκε. Με την άνοδο του αλφαβητισµο και την εξάπλωση τη εκπαίδευση, όµω, όταν πια ήταν προφανέ ότι «ο οποιοσδήποτε θα µπορο σε να δει το οτιδήποτε», προέκυψε η ανάγκη για νέε κατηγοριοποιήσει, για όρια και για λογοκρισία. Με άλλα λόγια, η πορνογραφία, ω κατηγορία ρ θµιση, επινοήθηκε σαν απάντηση στην «απειλή» τη δηµοκρατικοποίηση τη κουλτο ρα (1987). 12

4 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α µινιστικο κινήµατο, τη δεκαετία του 1970, περιέπλεξε ακόµα περισσότερο τα πράγµατα. Οι φεµινίστριε τη εποχή θεωρο σαν ότι οι παραδοσιακοί κανόνε και πρακτικέ του σεξ στηρίζονταν σε έµφυλα στερεότυπα τα οποία υποβάθµιζαν τι γυναίκε και δικαιολογο σαν την υποτέλειά του στου άνδρε. Η αµφισβήτηση, λοιπόν, αυτών των κανόνων και των πρακτικών ήταν µια από τι στρατηγικέ υπέρβαση τη καταπίεση των γυναικών. Παράλληλα, για την πλειοψηφία των φεµινιστριών στι ΗΠΑ, µεταξ 1960 και µέσα 1980, η πορνογραφία ήταν εµβληµατική αυτή τη καταπίεση. Πολ γρήγορα, οι φεµινίστριε «κατά τη πορνογραφία», 3 όπω συνήθω αναφέρονται, βρέθηκαν αντιµέτωπε µε την κριτική από φεµινίστριε ανήσυχε για τι επιπτώσει τη λογοκρισία πάνω στη σεξουαλική έκφραση των γυναικών. Μολονότι οι πρώτε, στην προσπάθειά του να πιέσουν για νοµοθετική ρ θµιση και έλεγχο τη πορνογραφία, είχαν ω σκοπό να αναγκάσουν την πορνογραφική βιοµηχανία να αναλάβει την ευθ νη για ζηµιογόνε επιπτώσει πάνω σε πολίτε (µέσω ρυθµίσεων του Αστικο ικαίου), στη δηµόσια σφαίρα βρέθηκαν να συµπορε ονται µε συντηρητικο θρησκευτικο κ κλου (που επίση επιθυµο σαν τη λογοκρισία τη πορνογραφία ). Αυτοί οι κ κλοι δεν είχαν ο τε κοινό προσανατολισµό ο τε κοινά κίνητρα µε το φεµινιστικό κίνηµα αντίθετα, ξεκινο σαν από µια µοραλιστική θέση, που ουσιαστικά έβλεπε τι γυναίκε τη πορνογραφική βιοµηχανία ω «άσεµνε» και «αµαρτωλέ». Στον αντίποδα, η φεµινιστική προσέγγιση «κατά αυτών που είναι κατά τη πορνογραφία» 4 υποστήριζε ότι τέτοιου είδου λογοκρισία αποτελο σε κίνδυνο για τι γυναίκε, ειδικά για τι προοδευτικέ φεµινίστριε, όπω και για άλλε, περιθωριοποιηµένε από τη συµβατική κοινωνία, οµάδε. Οι φεµινίστριε «κατά αυτών που είναι κατά τη πορνογραφία» αντέκρουσαν τι βασικέ παραδοχέ και τα επιχειρή- µατα των φεµινιστριών «κατά τη πορνογραφία», λέγοντα ότι οι τελευταίε ουσιαστικά συντάσσο - νταν µε του συντηρητικο αντιπάλου του, υιοθετώντα την άποψη τη κανονικότητα του ετεροφυλοφιλικο σεξ ενώ για τι φιλελε θερε (liberal), η φεµινιστική ατζέντα τη σεξουαλική απελευθέρωση έπρεπε να άρει την περιθωριοποίηση «άλλων» σεξουαλικών ταυτοτήτων (γκέι, λεσβιακών, bisexual, transgender). Με αυτή τη λογική, οι απόψει των ριζοσπαστικών φεµινιστριών «κατά τη πορνογραφία» υπέρ τη λογοκρισία τη πορνογραφία κατέληγαν να συντάσσονται µε το στρατόπεδο των οπισθοδροµικών και καταπιεστικών συντηρητικών κ κλων: η λογοκρισία τη πορνογραφία, για τι προοδευτικέ φεµινίστριε, ισοδυναµο σε µε λογοκρισία τη ελευθερία των γυναικών να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά του πέρα από τα όρια και τον κανόνα τη ετεροφυλοφιλία (Ess, 2009). Η λογοκρισία τη πορνογραφία, όµω, για τι πρώτε έχει ω κανόνα ότι η πορνογραφία δεν αποτελεί αυτόµατα ελε θερο λόγο, άξιο υπεράσπιση και προστασία. Αυτή η αντιµετώπιση βρίσκεται σε άµεση ανταπόκριση µε του ισχυρισµο τη βιοµηχανία περί ελευθερία έκφραση και λόγου. 5 Σήµερα, οι ριζικέ αλλαγέ που επέφεραν η τεχνολογική ανάπτυξη και η παγκοσµιοποίηση τη παραγωγή, τη κατανάλωση και τη διακίνηση περιεχοµένου στι δοµέ τη καθηµερινή επικοινωνία, δηµιο ργησαν ευνοϊκέ συνθήκε για τη δηµιουργία ενό νέου φαινοµένου: την κανονικοποίηση και ενσωµάτωση (mainstreaming) τη πορνογραφία στα µέσα επικοινωνία και την καθηµερινότητα. Η πρόσφατη ανάδυση νέων τ πων πορνογραφία, από την «γκόνζο» 6 (gonzo) έω την ερασιτεχνική 3. Εδώ αναφερόµαστε στον όρο «anti-porn feminists». 4. Εδώ περιγράφουµε τον όρο «anti-anti-porn feminists». 5. Τα αµερικανικά δικαστήρια και η νοµική επιστήµη συνεχίζουν να εκπονο ν σχετικέ αναλ σει. Βλέπε, για παράδειγµα: Cohen-Eliya, 2004 West, 2003 Dyzenhaus, Πρόκειται για σκηνέ σεξ, τη µία πίσω από την άλλη, χωρί την παραµικρή πρόφαση ή προσπάθεια µια υποτυπώδου «ιστορία» ή σεναρίου. 13

5 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η πορνογραφία στα σεξ µπλογκ (sex blogs), αποτελο ν σ γχρονε εκδηλώσει τη απαλοιφή οποιασδήποτε διάκριση ανάµεσα στο πραγµατικό και σε αυτό που αποτελεί αναπαράσταση των Μέσων (Hardy, 2009). Σε διαφορετικέ χρονικέ στιγµέ από τη δεκαετία του 1960 µέχρι σήµερα, η όλη προβληµατική διατυπώθηκε ω µια σχέση αιτίου-αιτιατο µεταξ των πορνογραφικών αναπαραστάσεων τη σεξουαλικότητα και των µετρήσιµων συνεπειών του στον πραγµατικό κόσµο (ω ηθικό ξεπεσµό ή ω αυξη- µένα ποσοστά σεξουαλική βία ). Το αντεπιχείρηµα σε αυτή την άποψη είναι ότι δεν υφίσταται σχέση αιτίου-αιτιατο ανάµεσα στο ερέθισµα από τι αναπαραστάσει των Μέσων και στην ανθρώπινη αντίδραση αντίθετα, το αναπαριστώµενο κείµενο των Μέσων δεν καθορίζει τι συµβαίνει στην πραγµατικότητα: τα ανθρώπινα υποκείµενα µπορεί να ερµηνε ουν τα κείµενα των Μέσων µε αναπάντεχου τρόπου, να τα χρησιµοποιο ν για απρόσµενου σκοπο, ενώ παράλληλα γνωρίζουν ότι τα κείµενα αυτά δεν είναι πραγµατικά, αλλά αποτελο ν κειµενικέ αναπαραστάσει των Μέσων (Hardy, 2009). Ωστόσο τα επιχειρήµατα υπέρ και κατά τη πορνογραφία παρέµειναν σταθερά, γενικά, τα τελευταία 30 χρόνια και συνοψίζονται στου εξή άξονε : Α. Επιχειρήµατα σχετικά µε τη λογοκρισία και την ελευθερία του λόγου. Β. Επιχειρήµατα σχετικά µε τη σεξουαλική ικανοποίηση και τη δυνατότητα επιλογή, που εστιάζουν στην ατοµική εµπειρία του καταναλωτή και σχετίζονται µε το χαρακτηρισµό τη πορνογραφία ω «φαντασίωση». Γ. Επιχειρήµατα γ ρω από το κατά πόσον η πορνογραφία συνιστά µέρο τη σεξουαλική εργασία (sex work) (Guinn, 2007). Η ιστορία τη πορνογραφία συνεχίζει, λανθασµένα, να συνοδε εται από µια αδιάκοπη ανησυχία ότι το άσεµνο περιεχόµενο θα εισβάλει και θα «µολ νει» την καθηµερινή, συµβατική κουλτο ρα. 7 Άλλωστε η παρξη αναρίθµητων νοµοθετικών µέτρων επιβεβαιώνει την ανάγκη ρ θµιση αυτο του περιεχοµένου. Η εξέλιξη τη σεξουαλικοποίηση τη κουλτο ρα, όµω, επαναφέρει τα ερωτήµατα περί «προσωπική επιλογή», «σεξουαλική ικανοποίηση», «ασέµνου» και «επιζήµιου», χωρί να έχουµε «λ σει», ωστόσο, νοµοθετικά και κοινωνικά, τα διλήµµατα αυτά. Στη συνέχεια, το άρθρο µελετά το νέο κοινωνικό φαινόµενο τη σεξουαλικοποίηση τη κουλτο ρα, τη άµεση σχέση τη µε την πορνογραφία, και τι αντιδράσει που έχει προκαλέσει στι υτικέ χώρε. Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑ-ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Οι αντιτιθέµενε πλευρέ τη παραπάνω προβληµατική εξακολουθο ν µέχρι σήµερα να εκφράζουν διαφορετικέ απόψει για την κουλτο ρα τη πορνογραφία, µε την κοινή παραδοχή για τη σεξουαλικοποίηση τη συµβατική καθηµερινότητα να αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σηµεία τοµή µεταξ του. Η τελευταία αποτελεί µια εξέλιξη που έχει προσελκ σει το ακαδηµαϊκό και ερευνητικό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια µέσα από τη µελέτη τη µετάβαση τη πορνογραφική κουλτο ρα από την 7. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται µε την ανάπτυξη και εξάπλωση τη έντυπη τεχνολογία και τη φωτογραφία µετά το 1880, καθώ αυτέ επέτρεψαν τη µαζικοποίηση τη πορνογραφία και τη διείσδυσή τη στα µέλη τη εργατική τάξη µέσα από την κυκλοφορία καρτ ποστάλ µαζική παραγωγή (Sigel, 2000). 14

6 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α ιδιωτική στη δηµόσια σφαίρα, η οποία αναφέρεται είτε ω «κουλτο ρα του στριπτίζ», όπου παρατηρείται η «πορνογραφικοποίηση» (pornographication) των προηγµένων καπιταλιστικών κοινωνιών (McNair, 2002), είτε ω «κουλτο ρα τη χυδαιότητα» (raunch culture), η οποία χαρακτηρίζεται από την «εκθήλυνση τη κουλτο ρα του σεξ» (Levy, 2005), είτε ω «πορνοποίηση» (pornification) (Paul, 2005 Paasonen, Nikunen & Saarenmaa, 2007), ω «πορνο-σικ» (porno-chic) (McNair, 2002 Duits & Van Zoonen, 2006), ακόµα και ω «κανονικοποίηση του πορνό» (normalization of porn) (Poynor, 2006). Χαρακτηριστικό, µάλιστα, τη διάσταση απόψεων που συνοδε ει του πολιτικο αγώνε γ ρω από το σεξ (politics of sex), ακόµα και στι µέρε µα, είναι η χρήση του ίδιου όρου («πορνοποίηση») σε δ ο βιβλία που εξετάζουν την κουλτο ρα τη πορνογραφία αντιδιαµετρικά: από τη µια, η Pamela Paul, στο βιβλίο Pornified: How Pornography is Damaging Our Lives, Our Relationships, and Our Families (2005), αναγνωρίζει τη σ γχρονη αµερικανική κουλτο ρα ω πορνοποιηµένη. Εστιάζοντα στον αντίκτυπο (στη «ζηµιά», όπω η ίδια υποστηρίζει) που προκαλεί η αυξηµένη προσβασιµότητα και αποδοχή τη πορνογραφία σε άντρε, γυναίκε, παιδιά και οικογένειε στην Αµερική, η Paul εξετάζει την πορνοποίηση µε όρου εξαναγκασµο και αποξένωση. Και ναι µεν η Paul αποφε γει την πόλωση που προκάλεσαν στο παρελθόν παραδοσιακέ, φεµινιστικέ και συντηρητικέ θρησκευτικέ (puritanical) προσεγγίσει, οι οποίε κυριάρχησαν στη συζήτηση για την πορνογραφία στι ΗΠΑ κατά το παρελθόν, υποστηρίζει όµω ότι, λόγω των ζηµιογόνων επιδράσεών τη, η κατανάλωση τη πορνογραφία, όπω και η κατανάλωση των τσιγάρων, µπορεί και πρέπει να ρυθµιστεί νοµοθετικά. 8 Από την άλλη πλευρά, στο βιβλίο Pornification: Sex and Sexuality in Media Culture (2007), η Suzanna Paasonen, η Kaarina Nikunen και η Laura Saarenmaa επιχειρηµατολογο ν ενάντια σε απλοποιηµένε γενικε σει σχετικά µε την πορνογραφία στο σηµερινό επικοινωνιακό πεδίο (mediascape) και τονίζουν την ανάγκη αναγωγή στο σ γχρονο κοινωνικό, ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο (contextualization), µια και οι συζητήσει γ ρω από την πορνογραφία µπορεί γίνονται σε κάθε γεωγραφικό µήκο και πλάτο, έχουν ωστόσο διαφορετικό τόνο, ένταση και πολιτική χροιά. 9 Οι συγγραφεί καταλήγουν στο ότι, επειδή βορειοαµερικανικέ πολιτικέ διενέξει και εννοιολογήσει έχουν κυριαρχήσει στη συζήτηση γ ρω από την πορνογραφία, καθιστώντα τέτοιου είδου διαφοροποιήσει αόρατε, είναι σηµαντικό να µην προβαίνουµε σε γενικε σει για ζητήµατα ρ θµιση, πολιτική και κοινή γνώµη σε συνάρτηση µε την πορνογραφία και αυτό ανεξάρτητα από το γεγονό ότι µια σειρά διεθνών τάσεων (που καθιστο ν την πορνογραφική κουλτο ρα ορατή παντο ) είναι πλέον γεγονό. Η αλήθεια είναι ότι τόσο η βιοµηχανία τη ψυχαγωγία όσο και αυτέ τη διαφήµιση και του µάρκετινγκ βασίζονται σήµερα, σε µεγάλο βαθµό, σε σεξουαλικοποιηµένε εικόνε, ενώ το σεξ είναι βαθιά αποτυπωµένο στην περιρρέουσα κουλτο ρα. Σχεδόν όλα τα είδη έντυπου και ηλεκτρονικο επικοινωνιακο υλικο κάνουν χρήση σεξουαλικοποιηµένων εικόνων και προτ πων, µε διάφορε διαβαθµίσει αποκαλυπτικότητα του σώµατο. Το περιεχόµενο εφηβικών περιοδικών είναι προσανατολισµένο στον κόσµο των διασηµοτήτων, όπου η υπερ-σεξουαλικοποιηµένη εικόνα σταρ τ που Κριστίνα Αγκιλέρα, Lady Gaga ή Πάρι Χίλτον αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό τη σ γχρονη λαϊκή νεανική κουλτο - 8. Με αυτό τον τρόπο, όµω, υποστηρίζει ο Ess (2009), η Paul παραγνωρίζει τι ποικίλε πρακτικέ και αισθητικέ που εµπεριέχει η κατανάλωση τη πορνογραφία. 9. Όπω, για παράδειγµα, στην περίπτωση τη Φινλανδία, όπου η συζήτηση για την πορνογραφία εντάσσεται σ ένα ευρ τερο πλαίσιο σκανδιναβικών (Nordic) ιστοριών παραγωγή και κυκλοφορία πορνογραφικο υλικο, µια ανεκτική, σε γενικέ γραµµέ, κοινή γνώµη για το εµπορικό σεξ, ένα στάτου ηµι-διασηµότητα για τα εγχώρια αστέρια τη βιοµηχανία, και ένα παρελθόν φεµινιστική ισότητα, µέσα στο οποίο ο «πόλεµο» γ ρω από την πορνογραφία (sex wars) δεν άναψε ποτέ (Paasonen, 2007). 15

7 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η ρα στη ση, ενώ η χρήση πορνογραφικών συµβάσεων (π.χ. πόζα σώµατο, σαδοµαζοχιστικέ πρακτικέ, δέσιµο/bondage, προσοµοίωση οργασµών, εκτεθειµένα γυναικεία στήθη) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο τη εικονογραφία τη διαφήµιση. Το «πορνο-σικ» αποτελεί πλέον την πιο διαδεδοµένη πρακτική αναπαράσταση, καθώ η διαφηµιστική βιοµηχανία πιστε ει ότι ο µόνο τρόπο για να προσελκ σει την προσοχή στο σηµερινό, κορεσµένο, διαµεσολαβηµένο περιβάλλον είναι µέσα από τη χρήση υπερ-σεξουαλικοποιηµένων εικόνων και γραφικών αναπαραστάσεων βία (Carter & Weaver, 2003). Η υιοθέτηση µια ακόµα υπερ-σεξουαλικοποιηµένη (νεανική ) γυναικεία φιγο ρα από τη βιοµηχανία τη διαφήµιση, αυτή που αφήνει ακάλυπτο το µέρο του γυναικείου σώµατο µεταξ του κάτω µέρου του θώρακα και του άνω µέρου τη ηβική χώρα (the «midriff»), αποτελεί µια από τι νέε τάσει στο χώρο, µια τάση που επενδ ει στην κατασκευή τη εικόνα µια νέα, ετεροφυλόφιλη γυναίκα, η οποία, συνειδητά και σκόπιµα, «παίζει» µε τη σεξουαλική εξουσία που έχει (Gill, 2009). Έτσι, ενώ κάποτε οι γυναίκε παρουσιάζονταν ω παθητικά και βουβά αντικείµενα του ανδρικο βλέµµατο στι σεξουαλικοποιηµένε αναπαραστάσει των Μέσων, σήµερα (οι νεαρέ ) εµφανίζονται ω ενεργά σεξουαλικά υποκείµενα που επιλέγουν να παρουσιάζουν τον εαυτό του, φαινοµενικά, ω αντικείµενα, γιατί αυτό ταιριάζει καλ τερα µε τον, απελευθερωµένο πια, εαυτό του. Πίσω, λοιπόν, από το φεµινιστικό φινίρισµα που παρατηρείται στι γυναικείε αναπαραστάσει στη διαφήµιση 10 από τα µέσα τη δεκαετία του 1990 και µετά, υπάρχει η ιδέα ότι οι γυναίκε ασκο ν έλεγχο και εξουσία µέσα ακριβώ από την εµπορευµατοποίηση τη εµφάνισή του : η υιοθέτηση ενό συγκεκριµένου στυλ µεταφράζεται σε σεξουαλική εξουσία, και άρα το γυναικείο σώµα δεν αποτελεί πλέον αντικείµενο ηδονή για την ικανοποίηση των ανδρών. Αντίθετα, µέσα από µια φουκωική οπτική σεξουαλική υποκει- µενοποίηση (sexual subjectification), η εξουσία γίνεται αντιληπτή ω κάτι που λειτουργεί διά µέσου τη κατασκευή συγκεκριµένων υποκειµενικοτήτων. ηλαδή, στη σηµερινή µετα-φεµινιστική εποχή, βλέπουµε διαφορετικέ εκφάνσει τη θηλυκότητα να κατασκευάζονται µεν απευθεία µέσα από το πρίσµα ανδρικών σεξουαλικών φαντασιώσεων, αλλά ταυτόχρονα να γίνονται αντιληπτέ ω αυθεντικό κτήµα των γυναικών. Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάει, βέβαια, κανεί και πέρα από το «φεµινιστικό» δόγµα τη συνειδητή πλέον επιλογή των γυναικών να είναι σέξι είναι ότι η αναπαράσταση των γυναικών ω ολότελα αυτόνοµων και απελευθερωµένων από κάθε είδου ανισότητα ή ανισορροπίε ισχ ο δεν είναι χωρί προβλήµατα: η άποψη ότι οι γυναίκε δεν είναι πια υποτακτικά υποκείµενα, αλλά ενδυναµωµένα υποκείµενα που ενδιαφέρονται (και) για τη δική του ικανοποίηση, δεν αρκεί για να εξηγήσει το λόγο για τον οποίο οι νεαρέ γυναίκε σήµερα αναζητο ν το ίδιο «λουκ» (που χαρακτηρίζεται από ένα οµογενοποιηµένο στυλ, οργανωµένο γ ρω από ένα λεπτό, γυµνασµένο, προκλητικά ντυ- µένο κορµί). Στην ίδια λογική, παραγκωνίζονται και παραγνωρίζονται επίση όλα τα ερωτήµατα γ ρω από το πώ εσωτερικοποιο νται και υιοθετο νται τελικά από τι γυναίκε κοινωνικά κατασκευασµένα ιδεώδη οµορφιά και σεξουαλικότητα (Gill, 2009). Κατ αναλογίαν, µια παρόµοια συζήτηση υπάρχει γ ρω από το πώ τα µουσικά βίντεο έχουν µετατρέψει το γυναικείο σώµα σε αντικείµενο µέσα στην οικονοµία τη ερωτική και σεξουαλική επιθυ- 10. Πολλέ είναι οι διαφηµίσει γυναικείων εσωρο χων που παρουσιάζουν γυναίκε -ντίβε να ασκο ν εξουσία στο αντίθετο φ λο µέσα από ένα παιχνίδι αισθησιασµο και σεξουαλικότητα, χωρί να παραµελο ν, την ίδια στιγµή, και τη διάσταση τη αυτο-ευχαρίστηση (στη λογική ότι µια γυναίκα φορά σέξι εσώρουχα για δική τη ευχαρίστηση και όχι απαραίτητα για την ικανοποίηση ενό άντρα). Αυτο του είδου οι διαφηµίσει επαινο ν µε τον τρόπο του τι ενεργέ, ετεροφυλόφιλε γυναίκε, κάνοντα όµω χρήση µια φωτογραφική γραµµατική που συναντάται στην ετεροφυλόφιλη πορνογραφία µε στόχο του άντρε (Amy-Chinn, 2006). 16

8 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α µία. Κατ αυτό τον τρόπο, για κάποιε ερευνήτριε, «η εµπορευµατικοποίηση τη σεξουαλικότητα κατέχει κεντρική θέση στη δηµιουργία των περισσότερων µουσικών βίντεο» (Cole, 1999: 1), ενώ άλλε ασκο ν κριτική στον σεξισµό που χαρακτηρίζει τη µουσική χιπ-χοπ, όπου οι γυναίκε φιγουράρουν ω περιουσιακά στοιχεία, µαζί µε τα Ρόλεξ και τα διαµαντένια µενταγιόν (Perry, 2003), ενώ ο τε το MTV ξεφε γει από τα πυρά τη κριτική, µε το σκεπτικό ότι τα «περισσότερα βίντεο έχουν ιστορίε οι οποίε αντιπροσωπε ουν αντρικο ονειρικο κόσµου του σεξ ή φαντασιώσει» (Cullity & Younger, 2004: 99). Ταυτόχρονα, όµω, η έκθεση του σεξουαλικοποιηµένου σώµατο ω αντικειµένου πόθου έχει µεγάλη σηµασία για την οικονοµία του κέρδου και την απόλαυση των µουσικών βίντεο, και µπορο µε, µέσα από αυτήν, να παρατηρήσουµε του τρόπου µε του οποίου η σ γχρονη κουλτο ρα βλέπει τον εαυτό τη (Railton & Watson, 2007). Κάτω από αυτό το πρίσµα, απέναντι σε όσου ασκο ν κριτική στην εκµετάλλευση του γυναικείου σώµατο και στην παρουσίασή του ω σεξουαλικο αντικειµένου (objectification) στα µουσικά βίντεο, υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν ότι αυτά τα βίντεο αποτελο ν ένα χώρο για την ανατροπή των κανονιστικών έµφυλων ρόλων και των ρόλων στο σεξ. Τα βίντεο τη Μαντόνα, για παράδειγµα, έχουν συζητηθεί εκτενώ για τη δυνατότητα που παρέχουν ώστε να χρησιµοποιείται το σεξουαλικοποιηµένο γυναικείο σώµα ω ένα εργαλείο αντίσταση ενάντια στου έµφυλου κανόνε, ενώ η ίδια η Μαντόνα ερµηνε εται ω «έχουσα τον έλεγχο» τη σεξουαλική τη περσόνα (Whiteley, 1997 McNair, 1996). Η σεξουαλικοποίηση, δηλαδή, του γυναικείου σώµατο στα µουσικά βίντεο µπορεί να ειδωθεί ω προβληµατική, αλλά αυτό διορθώνεται αν αυτή η σεξουαλικοποίηση αποτελεί συνειδητή επίδειξη γυναικεία εξουσία και ερωτική αυτονοµία (Railton & Watson, 2007). ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ, ΝΕΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΟΥ ΣΕΞ Οι θετικέ προσεγγίσει απέναντι στη σεξουαλικοποίηση, όπω στην περίπτωση τη Μαντόνα, βασίζονται στην ικανότητα (υποτιθέµενη, υλική και άλλη) του ατόµου, ω µια αυτόνοµη και αυτοδ να- µη µονάδα δράση, να διαπραγµατευτεί υπό ίσου και δίκαιου όρου τι συνθήκε τη ίδια του τη σεξουαλικοποίηση. Από τη µια, αυτό µπορεί να ισχ ει όταν αναφέρεται κανεί στον απόλυτο έλεγχο που ασκεί η Μαντόνα πάνω στο ίδιο τη το σώµα (και την εµπορευµατοποίηση του εαυτο ), καθώ έχει στη διάθεσή τη τα µέσα παραγωγή και το µάρκετινγκ τη εικόνα τη (image). Από την άλλη, η πραγµατικότητα για την πλειονότητα των νέων κοριτσιών και των νέων καλλιτέχνιδων σήµερα είναι εκ διαµέτρου αντίθετη. Το αντεπιχείρηµα φαντάζει αρκετά απλοϊκό, ότι δηλαδή είναι αρκετό να επιλέξει κανεί ο ίδιο το πώ θα ορισθεί ω «υποκείµενο» ή ω «αντικείµενο» του σεξ µέσα στη σεξουαλικοποίησή του. Η συζήτηση για την πορνογραφία και τα παράγωγά τη, όπω το πορνοποιηµένο σώµα, εντάσσονται σε συγκεκριµένε κοινωνικέ πραγµατικότητε τη πολιτιστική βιοµηχανία και, πιο συγκεκριµένα, τη µουσική βιοµηχανία. Είναι αξιοσηµείωτη η µελέτη τη Levande (2007) στο χώρο τη σ γχρονη παγκόσµια µουσική βιοµηχανία και των νέων «φωνών» που ακο γονται. Η Levande, µουσικό η ίδια, χαρτογραφεί την αυξηµένη τάση σεξουαλικοποίηση και πορνοποίηση που αντιµετωπίζουν οι γυναίκε µουσικοί σε ζωντανέ εµφανίσει και βίντεο, ενώ παρατηρεί παράλληλα τη χαλάρωση των νόµων που ρυθµίζουν τι συνθήκε ιδιοκτησία των µέσων επικοινωνία : όσο περισσότερο συγκεντρωτική είναι η ιδιοκτησία των Μέσων, τόσο πιο επιτακτικό είναι το (πλέον) καταναγκαστικό «ξεγ µνωµα» των καλλιτέχνιδων. Ακόµα και µουσικοί όπω η Norah Jones (που ξεκίνησε µε χαµηλό και ροµαντικό προφίλ) καταλήγουν να υποκ ψουν στι νέε συνθήκε προώθηση τη µουσική βιο- µηχανία. Σ µφωνα µε τι Sarikakis και Shaukat (2008), η µουσική βιοµηχανία είναι άµεσα συνδεδεµέ- 17

9 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η νη µε τη βιοµηχανία του πορνό, όχι µόνο µέσα από την επικράτηση των σεξουαλικοποιηµένων εικόνων, αλλά και µέσα από τη χρήση τη πορνογραφία για την προώθηση µουσικών βίντεο. Σε αρκετέ περιπτώσει, συνεχίζουν οι συγγραφεί, αυτό φαίνεται να συµβαίνει µέσα από στίχου που αναφέρονται σε σεξουαλικοποιηµένη βία χωρί να υπάρχει το «πλεονέκτηµα», όµω, τη πολυσηµική αναφορά του κειµένου ή τη υποκειµενική αισθητική του καταναλωτή. 11 Οι πρακτικέ τη πορνογραφία, µε τη συµβατική έννοια, αλλά και τη πορνοποιηµένη κουλτο ρα, εντάσσονται, για κάποιε κριτικο (Sarikakis & Shaukat, 2008), σε ένα γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο, το οποίο δεν έχει µεν καταφέρει ουσιαστικά την ποθητή και χωρί όρου ισότητα των δ ο φ λων, αλλά, παρά τα τα, αυτο-αποκαλείται «µετα-φεµινιστικό». ηλαδή τα επιχειρήµατα ενάντια στην πορνογραφική απεικόνιση τη ανθρώπινη σεξουαλικότητα, και ιδιαίτερα τη γυναικεία, που προέρχονται από µια φεµινιστική κριτική, απορρίπτονται ω απαρχαιωµένα, αφο η γυναικεία απελευθέρωση ολοκληρώθηκε µε επιτυχία (ορατή µε το παράδειγµα τη σεξουαλική υποκειµενοποίηση ). Με αυτό τον τρόπο, όµω, όπω επιχειρηµατολογο ν οι Sarikakis και Shaukat (2008), επιχειρείται η αποδυνάµωση των θέσεων που χαρακτηρίζουν την τάση πορνοποίηση και σεξουαλικοποίηση τη κουλτο ρα ω προβληµατική και βασισµένη ουσιαστικά σε σχέσει εκµετάλλευση τόσο οικονοµικο όσο και κοινωνικο-πολιτισµικο χαρακτήρα (Levy, 2005). Σ µφωνα µε τη McRobbie (2009), µάλιστα, είναι η φεµινιστική µεταµφίεση (masquerade) και η εικόνα του εργαζόµενου κοριτσιο (αυτόνοµου, οικονοµικά ανεξάρτητου, και σε έλεγχο του οργασµο του) που συνιστο ν το νέο σεξουαλικό συµβόλαιο. Αυτοί οι παράγοντε, υλικοί και συµβολικοί (πολιτισµικοί), συνεχίζει η McRobbie, αποκλείουν, όµω, µια ριζοσπαστική αναδιάταξη των σχέσεων ιεραρχία των δ ο φ λων και συµβάλλουν στην «προσποίηση τη ισότητα» (2009: 83). Παρά το γεγονό ότι η συζήτηση για τη σχέση παιδιών και νέων µε το σεξ και τα Μέσα δεν έχει λήξει, η διάχυση τη χρήση των νέων τεχνολογιών, και του διαδικτ ου ειδικότερα, και η ευκολία πρόσβαση των νεαρών χρηστών σ ένα «ρητά σεξουαλικό» (sexually explicit) περιεχόµενο, την έχει επαναφέρει στο επίκεντρο του ακαδηµαϊκο, κοινωνικο και πολιτικο ενδιαφέροντο. Όπω συνέβη και µε παλαιότερα Μέσα, οι διαδικτυακέ τεχνολογίε αντιµετωπίστηκαν αρκετά συχνά µε φόβο και καχυποψία όπω επίση και σαν πανάκεια, σε µια σειρά από προβλήµατα. Οι επιδράσει των Μέσων αποτελο ν αντικείµενο ακαδηµαϊκή µελέτη ήδη από τι δεκαετίε του 1930 και του 1950, όταν ήταν ο κινηµατογράφο, το λαϊκό θέατρο του 19ου αιώνα, τα κόµικ και η τηλεόραση που κινο σαν το ερευνητικό ενδιαφέρον (Barker & Petley, 2001). Από αυτή την άποψη, υπάρχουν κάποια διαχρονικά ερωτή- µατα, τα οποία απασχολο ν του ερευνητέ σε σχέση µε τι νέε µορφέ Μέσων τα οποία συνήθω έχουν να κάνουν µε ανησυχίε γ ρω από τι ηθικέ αξίε, τη βία και το σεξ (Buckingham, 2008). Η ση- µερινή πλαισίωση τη διαδικτυακή κουλτο ρα ω µια ανεξέλεγκτη πηγή απειλών για την παιδική ασφάλεια είναι η τελευταία έκφραση ανησυχιών και φόβων για τον ερχοµό των νέων τεχνολογιών, που χρονολογο νται από την εισαγωγή του τηλέγραφου και του τηλεφώνου (Marvyn, 1990), και αντικατοπτρίζει την αντίληψη για την έµφυτη αθωότητα τη παιδική ηλικία Βλέπε, για παράδειγµα, το νέο είδο πορνο-ραπ µε του Frauenartzt, και στίχου όπω «η πόρνη είναι το κρέα» και «ε, τσο λα, άνοιξε τα πόδια σου», ή τη συνεργασία των 8mm Overdose µε τον Max Hardcore για την παραγωγή βίαιων µουσικών βίντεο. 12. Σ µφωνα µε µια υτική και µοντέρνα άποψη για το παιδί, τα παιδιά θεωρο νται ευάλωτα, αδ ναµα και εξαρτώµενα (Archard, 2006), ενώ υπάρχει µεγάλη βιβλιογραφία για το ρόλο που έπαιξαν στη ση οι αντιλήψει για την παιδικότητα από την εποχή τη βιοµηχανοποίηση (Cunningham, 1995 Holland, 1992), όπου το «παιδί» εξισώνεται µε την «αθωότητα» και την «ελπίδα για το µέλλον». 18

10 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α Η έρευνα στο πεδίο αυτό, µε αφετηρία τι ΗΠΑ, κυριαρχείται από τη διαπίστωση ότι ο όγκο και η ορατότητα σεξουαλικοποιηµένου περιεχοµένου έχει αυξηθεί όχι µόνο στο διαδίκτυο, αλλά και στη λαϊκή κουλτο ρα. Είτε πρόκειται για παιδικέ κο κλε είτε για G-string σχεδιασµένα για δεκάχρονα κορίτσια, 13 στηθόδεσµου για βρέφη και ενισχυµένου στηθόδεσµου για παιδιά προ-εφηβική ηλικία, 14 είτε ακόµα για προϊόντα λαϊκή κουλτο ρα, τα παιδιά βρίσκονται αντιµέτωπα µε έναν µεγάλο αριθµό µηνυµάτων σεξουαλικοποιηµένου περιεχοµένου. Λόγω τη, φαινοµενικά τουλάχιστον, ευρ τατη παρουσία αυτών των µηνυµάτων, ο Τ πο, η πολιτεία, αλλά και πολλοί σχολιαστέ και ακαδηµαϊκοί, συζητο ν τι πιθανέ επιπτώσει στην ανάπτυξη και τη συµπεριφορά των παιδιών (Atwood, 2006). Συνολικά, η καταναλωτική αγορά που απευθ νεται σε 10χρονα παιδιά αγγίζει τα 3 δισεκατοµµ ρια λίρε το χρόνο. Όπω επισηµαίνουν και οι Gill (2009) και McRobbie (2009), ο συνδυασµό ατοµικιστική ιδεολογία, σ γχρονου οικονοµικο φιλελευθερισµο και εµπορευµατοποίηση του φεµινιστικο ιδανικο τη αυτονοµία και τη ενδυνάµωση (agency), δίνει έναυσµα για τη «θριαµβευτική επαναφορά τη πατριαρχία» (McRobbie, 2009: 85). Οι έρευνε στο χώρο αυτό, τα τελευταία χρόνια, δείχνουν να είναι ευαισθητοποιηµένε προ τι αρνητικέ επιπτώσει του περιβάλλοντο αυτο για τα παιδιά και τα νέα κορίτσια. 15 Επίση, ο ρόλο των Μέσων σ αυτή τη διαδικασία έγινε αντικείµενο µελέτη σχετικά πρόσφατα, και αυτό έχει να κάνει µε την απήχηση του διαδικτ ου ω µέσου επικοινωνία τόσο στου νέου και τα παιδιά, όσο και στην πολιτιστική βιοµηχανία γενικότερα. Οι πρώτε έρευνε πάνω στο φαινόµενο τη σεξουαλικοποίηση, λοιπόν, προέρχονται από τρει από τι πιο ισχυρέ επικοινωνιακά βιοµηχανικέ χώρε, τι ΗΠΑ, την Αυστραλία και τη Μεγάλη Βρετανία, οι οποίε βρίσκονται αντιµέτωπε µε την κοσµογονική αλλαγή των σ γχρονων επικοινωνιακών καναλιών στη διάθεση των πολιτών, συµπεριλαµβανοµένων των παιδιών και των εφήβων. Μακροχρόνιε έρευνε πάνω στι επιπτώσει τη σεξουαλικοποίηση των νέων στην υγιή ψυχολογική και σωµατική του ανάπτυξη ολοκληρώθηκαν στι χώρε αυτέ, οι οποίε στρέφονται στι προβληµατικέ πτυχέ αυτών των µηνυµάτων (UK Home Office, 2010 Australian Senate, 2008 American Psychological Association, 2007). Η Αµερικανική Ψυχολογική Εταιρεία κατέχει περίοπτη θέση σε ό,τι αφορά την άποψη για τι ζη- µιογόνε επιδράσει τη λαϊκή κουλτο ρα, και τα πορίσµατά τη, ειδικότερα, αποτελο ν σηµείο εκκίνηση για την πολιτική που υιοθετείται σε διάφορε χώρε (όπω η Βρετανία, για παράδειγµα, στο Home Office Review on Violence Against Women and Girls, τη ψυχολόγου Linda Papadopoulos). Βέβαια, όπω θα περίµενε κανεί, δεν συµφωνο ν όλοι µε την προσέγγιση των αρνητικών επιδράσεων των Μέσων και τη σεξουαλικοποίηση τη καθηµερινότητα στη συµπεριφορά των παιδιών. Ενδεικτικά, ο David Buckingham και η οµάδα του ασκο ν κριτική στην έρευνα τη APA για τη σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών (2007), λέγοντα ότι η συγκεκριµένη µελέτη όχι µόνο είναι προβληµατική στον τρό- 13. Για παράδειγµα, οι δηµοφιλεί κο κλε Bratz, για κορίτσια 5 χρονών, εµφανίζονται µε δικτυωτά καλσόν και τακο νια, ο οίκο Abercrombie & Finch εµφάνισε τη σειρά εσωρο χων για µικρά κορίτσια (προ-εφηβική και εφηβική ηλικία ) σε στυλ στρινγκ, µε αποτυπωµένε τι λέξει «eye candy» και «wink wink» στο µπροστινό µέρο, ενώ σε πρόσφατη επίδειξη παρουσιάστηκαν υποδήµατα µε ψηλά τακο νια για βρέφη (Heelarious). Η υψηλο κ ρου βρετανική φιλανθρωπική οργάνωση προστασία των παιδιών NSPCC έχει καταδικάσει αυτά τα προϊόντα σε καµπάνιε τη και ενώπιον τη Βουλή τη Σκωτία και στη Βουλή των Κοινοτήτων. 14. Ή αλλιώ «tweenies», έναν νέο όρο, τον οποίο επινόησε η βιοµηχανία µόδα και παιδικών προϊόντων (παιχνίδια, ρο χα, κ.λπ.). 15. Στο σηµείο αυτό, είναι χρήσιµο να έχουµε κατά νου και τα λόγια του Walter Kendrick: «Η αναγνώριση ενό προβλή- µατο µαζί µε τα θ µατα, του κακο και του ειδικο στο πρόβληµα επιτρέπει τον περιορισµό τη κατηγορία πορνογραφία και δηµιουργεί ένα υποτιθέµενο σενάριο κινδ νου και, συνεπώ, διάσωση» (1997: xiii). 19

11 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η πο µε τον οποίο ορίζει τη «σεξουαλικοποίηση», και υποπίπτει σε σοβαρότατα µεθοδολογικά ολισθήµατα (ανάµεσα στα οποία και η τάση να παρουσιάζει ενδείξει συσχέτιση ω ενδείξει αιτιότητα ), αλλά και βασίζεται αποκλειστικά σε έρευνα για ψυχολογικέ επιδράσει, αγνοώντα ολοκληρωτικά κοινωνιολογικέ, ανθρωπολογικέ και ιστορικέ ερµηνείε τη σεξουαλικοποίηση. Τέλο, υποκ πτει στο συνηθισµένο λάθο να υποθέτει πω πορίσµατα για το περιεχόµενο των Μέσων µπορο ν να θεωρηθο ν και απόδειξη των επιδράσεων αυτο του περιεχοµένου στο ακροατήριο (Buckingham, Willett, Bragg & Russell, 2009). Ο Buckingham αναγνωρίζει, όµω, ότι το θέµα είναι δ σκολο και πολ πλοκο όχι µόνο στον ορισµό του, αλλά επίση και όσον αφορά την προοπτική σχεδιασµο κατάλληλη δηµόσια πολιτική, και συνεχίζει τονίζοντα ότι, µολονότι η σχέση παιδιο και Μέσων δεν είναι µονοσήµαντη (αντικρο οντα έτσι αναφορέ που εµφανίζουν του νέου ω παθητικο δέκτε µηνυµάτων), αυτό δεν σηµαίνει ότι µπορεί να αντιµετωπιστεί µε ατοµικιστικέ προσεγγίσει. Σε αυτό το σηµείο, φαίνεται να υπάρχει κάποιο βαθµό σ γκλιση µεταξ όσων αναλ ουν τη σεξουαλικοποίηση τη καθηµερινότητα και όσων (σαν τον Buckingham) αντιδρο ν σε οποιονδήποτε ορισµό του φαινοµένου. Είναι αλήθεια, όµω, ότι ακόµα και ο Buckingham παραδέχεται ότι θα ήταν προτιµότερο να επικεντρώνεται η προσοχή µα όχι στη σεξουαλικοποίηση των νεαρών κοριτσιών, αλλά, αντίθετα, στι περιπτώσει βία και κακοποίηση που αυτά υφίστανται και ω αποτέλεσµα του τρόπου που ντ νονται (2009). Αυτή ακριβώ η βία ενάντια στα κορίτσια και τι γυναίκε είναι και η κεντρική προβληµατική τη πρόσφατη έκθεση του βρετανικο Υπουργείου Εσωτερικών (Μονάδα Βίαιου Εγκλήµατο, 2010). Η έκθεση υιοθετεί τον ορισµό τη έρευνα τη Αµερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, η οποία, παρά την κριτική που τη έχει ασκηθεί για πιθανά µεθοδολογικά προβλήµατα, εµφανίζεται ω η πρώτη ολοκληρωµένη ανάλυση και έρευνα των επιπτώσεων τη σεξουαλικοποίηση. Τόσο η µετέπειτα έκθεση τη Γερουσία τη Αυστραλία (2008) όσο και η έκθεση τη Μεγάλη Βρετανία (UK Home Office, 2010) καταλήγουν στα ίδια συµπεράσµατα. ηλαδή η υπέρµετρη σεξουαλικοποίηση έχει ευρείε επιπτώσει, που µόλι τώρα αναγνωρίζονται ω τέτοιε. Από την άλλη, η τάση να αναγνωρίζονται «αποδείξει» βλάβη στην πορνογραφία και στη σεξουαλικοποίηση αναζητάται, εσφαλµένα, σε συνθήκε «επιστη- µονικο εργαστηρίου» (Sarikakis & Shaukat, 2008). Και ενώ είναι αλήθεια ότι τα συµπεράσµατα και οι συνθήκε αξιολόγηση είναι πολ πλοκε και δ σκολε, αυτό δεν σηµαίνει ότι η αναζήτηση λ σεων για το φαινόµενο αυτό πρέπει να πα σει, ή ότι, απορρίπτοντα τη συζήτηση (debate) απλώ ω «ηθικό πανικό», αυτή είναι και η πιο χρήσιµη σε επίπεδο πολιτεία και επιστηµονικά λ ση. Για παράδειγµα, υπάρχει σειρά µελετών από τι σκανδιναβικέ χώρε, την Αµερική και αλλο, µέσα από τι οποίε η διαπίστωση προβληµατικών συµπεριφορών και αντιλήψεων, κατά του ερευνητέ, ανάµεσα στου νέου είναι ορατή και ενώ θεωρείται αποτέλεσµα διαφόρων παραγόντων, φέρεται να είναι και άµεσα συνδεδεµένη µε την κατανάλωση σεξουαλικοποιηµένου ή πορνογραφικο περιεχοµένου και τη γενικευµένη πίεση για την εξωτερική εµφάνιση και την προώθηση καταναλωτική συµπεριφορά (π.χ. Flood, 2009 Tankard Reist, 2009 Atwood, 2006 Jacobson, 2005 Cline, 2002 Russell, 2008). NΟΜΟΘΕΤΙΚA ΚΕΝΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΛΗΜΜΑΤΑ Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν ότι η συζήτηση γ ρω από τη βιοµηχανία του σεξ και την πορνογραφία κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει ή παλιώσει αντίθετα, παραµένει επίκαιρη και πολιτικά θερµή όσο ποτέ άλλοτε. Παρά την ανάπτυξη των «σπουδών πορνογραφία» (porn studies) ω επιστηµονικο τοµέα, οι περισσότερε µελέτε έχουν εστιάσει σε συγκεκριµένα κείµενα πορνογραφία, αφήνοντα ένα ερευνη- 20

12 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α τικό κενό γ ρω από τι πρακτικέ παραγωγή και κατανάλωση αυτών των κειµένων. Η παραγωγή πορνογραφικο περιεχοµένου εξακολουθεί να µην έχει συζητηθεί αρκετά, ενώ το ζήτηµα των παγκόσµιων αγορών σεξ παραµένει αµφιλεγόµενο για τι σπουδέ πορνογραφία. Στο παγκόσµιο σκηνικό, η παραγωγή πορνογραφικο περιεχοµένου συνδέεται µε στριπτιζάδικα (sex clubs), µε τη διεθνή κινητικότητα τη (γυναικεία ) απασχόληση, µε νεοφιλελε θερε πολιτικέ απασχόληση και γεωπολιτικέ αλλαγέ. Θα πρέπει να σηµειωθεί, πάντω, ότι η σχετική βιβλιογραφία που αναφέρεται στην κατανάλωση τη πορνογραφία είναι σχετικά πρόσφατη (Smith, 2007 και 2009). Η συζήτηση, όµω, για το τι είναι πορνογραφία, την παραγωγή τη, ποιε (ζηµιογόνε ) επιπτώσει συνδέονται µε τη χρήση τη αν τυχόν υπάρχουν τέτοιε επιπτώσει, και άρα πώ χρειάζεται να ρυθ- µιστεί νοµοθετικά το ζήτηµα τη πορνογραφία και του συναφο περιεχοµένου, διαφέρει από χώρα σε χώρα. Η ανία, χαρακτηριστικά, ήταν η πρώτη που νοµιµοποίησε απαγορευµένε µορφέ πορνογραφία το 1969, ακολουθο µενη από τη υτική Γερµανία το 1970 και τη Σουηδία το 1971, ενώ, εδώ και κάποια χρόνια, «σκληρή» πορνογραφία (hardcore) είναι διαθέσιµη δωρεάν σε δανέζικο καλωδιακό κανάλι. Στην Κίνα και τι ΗΠΑ, αντιθέτω, η κυρίαρχη στάση, και η αντίστοιχη νοµοθεσία, είναι πολ πιο περιοριστική. Τίποτα από αυτά, όµω, δεν έχει σηµασία από τη στιγµή που εµφανίστηκε το διαδίκτυο, µέσα από το οποίο κάµπτονται οι περισσότεροι νοµοθετικοί και άλλου είδου περιορισµοί. Κατά πόσο µπορεί να διαγνωστεί και να ελεγχθεί το ακατάλληλο περιεχόµενο (είτε µιλάµε για πορνογραφία είτε για πληροφορίε δηµόσιου ενδιαφέροντο που αποκρ πτει ένα πολιτικό καθεστώ ), παραµένει αντικείµενο συζήτηση και αντιπαράθεση, ενώ το αν είναι αποτελεσµατικότερη η νοµοθετική ρ θµιση του ακατάλληλου περιεχοµένου σε εθνικό επίπεδο, ή η αυτορρ θµιση των εµπλεκόµενων φορέων, είναι επίση πολιτιστικά προσδιορισµένο: για παράδειγµα, στα κράτη-µέλη τη Ε.Ε. επικρατεί το πρώτο, ενώ στι ΗΠΑ το δε τερο (Ess, 2009). Η κατάσταση των πραγµάτων έχει αλλάξει µε την εξάπλωση των νέων τεχνολογιών και την παγκο - σµιοποίηση. Ενώ, σε παλαιότερε δεκαετίε, η δηµόσια συζήτηση για το σεξ ήταν περιορισµένη και οι χώροι κατανάλωση του εµπορικο σεξ (σινεµά, στριπτιζάδικα, υπηρεσίε συνοδεία και οίκοι ανοχή ) ήταν κοινωνικά κατακριτέοι, τώρα, µε την κανονικοποίηση (normalization) τη πορνογραφική κουλτο ρα, οι χώροι αυτοί όχι µόνο στη φυσική, αλλά και στην ψηφιακή του διάσταση καταλαµβάνουν κεντρική θέση στη δηµόσια και λαϊκή κουλτο ρα, έχοντα αποτινάξει παλαιότερου χαρακτηρισµο περί «βρόµικου» και «άσεµνου». 16 Η ενσωµάτωση αυτών των χώρων και των δραστηριοτήτων στα Μέσα συνοδε εται από µια ρητορική «γκλάµουρ», ενώ, την ίδια στιγµή, µια άλλη πτυχή τη βιοµηχανία του πορνό αυτή που συνδέεται µε τι συνθήκε παραγωγή και απασχόληση στο χώρο, και το βαθµό εκµετάλλευση ή κακοποίηση όσων απασχολο νται στην εν λόγω βιοµηχανία είναι πιο πολ πλοκη, λιγότερο «glamorous» (Sun, 2007) και σχετικά απρόσιτη από νοµοθετική και ρυθµιστική άποψη (Sarikakis & Shaukat, 2008 Smaill, 2009). Ενδεικτικό του τελευταίου είναι ότι πολλέ χώρε έχουν προσπαθήσει να περιορίσουν την πρόσβαση σε ορισµένου τ που διαδικτυακή πορνογραφία µε διαφορετικο τρόπου. Μέχρι πρόσφατα, η 16. Μερικέ φορέ, µάλιστα, ακολουθώντα µια πιο ρεβιζιονιστική φεµινιστική προσέγγιση (σε σ γκριση τουλάχιστον µε την τυπικά αντι-πορνογραφική στάση τη φεµινιστική κριτική τη δεκαετία του 80 και των αρχών του 90), η πορνογραφική κουλτο ρα χαρακτηρίζεται και από µια σειρά από απολα σει. Βλ., ανάµεσα σε άλλα, Catherine Lumby (1997), για το δικαίω- µα των γυναικών να συµµετέχουν στην κατανάλωση τη πορνογραφία, Camille Paglia (1993) και Laura Kipnis (1996), για την εξουσία που εµπεριέχει η γυναικεία σεξουαλικότητα και η αναπαράσταση τη τελευταία, ακόµα και µέσα από σαδοµαζοχιστικέ εικονογραφίε, Pamela Church Gibson (1993 και 2004), Linda Williams (2004). 21

13 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η νοµοθετική προσπάθεια εστίαζε γ ρω από το ερώτηµα του «άσεµνου» για την κοινή γνώµη περιεχοµένου. Αυτό ο προβληµατισµό είναι µη παραγωγικό (non constructive) και αποπροσανατολιστικό, αφο δεν καταφέρνει να αντιµετωπίσει κανένα από τα ζητήµατα που έχουν θέσει τόσο οι ριζοσπαστικέ όσο και φιλελε θερε παρατάξει του φεµινιστικο κινήµατο. Όπω τονίζουν οι Sarikakis και Shaukat (2008), επικεντρώνοντα το ενδιαφέρον του στη διάσταση του «άσεµνου», η πολιτεία εστιάζει την προσοχή τη σε αφηρηµένε ηθικοπλαστικέ διατυπώσει, οι οποίε, πρώτον, αλλάζουν καθώ αλλάζουν οι κοινωνίε. Την άποψή του ενισχ ει, για παράδειγµα, η σεξουαλικοποιηµένη συµπεριφορά των γυναικών καλλιτεχνών, η οποία µπορεί να θεωρείται πια «αποδεκτή» (και αναγκαία, όπω εξηγήσαµε προηγουµένω ), όµω αυτό δεν αποκλείει την παρξη διαφορετικών ηθικών απαιτήσεων από γυναίκε και άντρε, που ουσιαστικά διαιωνίζουν αντί να καταργο ν τον σεξισµό και την ανισότητα. ε τερον, δηµιουργο ν θ µατα κοινωνικο «αποτροπιασµο» (εδώ αναφερόµαστε στι γυναίκε που εργάζονται στο χώρο τη πορνογραφία, για παράδειγµα, αφο είναι αυτέ που «φαίνονται» προ τα έξω), χωρί να προσφέρουν λ σει για τα άµεσα προβλήµατα που αυτέ αντιµετωπίζουν, είτε πρόκειται για προβλήµατα σωµατική υγεία και ακεραιότητα, είτε για ψυχολογικά προβλήµατα. Νοµοθετικά, ακόµα δεν έχει καταστεί δυνατή η ρ θµιση τη λειτουργία τη βιοµηχανία τη πορνογραφία, προ όφελο, για παράδειγµα, των εργαζοµένων σε αυτήν, ώστε να εξασφαλιστο ν αξιοπρεπεί συνθήκε εργασία και να προστατευτο ν εργασιακά δικαιώµατα. Συγκεκριµένα, η νοµοθετική αδυναµία εντοπίζεται στο γεγονό ότι ζητήµατα που συνδέονται άµεσα µε την παραγωγή τη πορνογραφία παραµένουν στο περιθώριο, όπω οι συνθήκε παραγωγή ολοένα και πιο βίαιου περιεχοµένου, οι κίνδυνοι υγεία των επαγγελµατιών από έλλειψη προστασία κατά τη διάρκεια του σεξ, η κατάχρηση ουσιών, καθώ και ψυχολογικά προβλήµατα, σε τέτοιο σηµείο, µάλιστα, ώστε οι γυναίκε τη συγκεκρι- µένη βιοµηχανία να έχουν χαρακτηριστεί ω «ευάλωτη» οµάδα, που εκτίθεται σε σωµατικο, ψυχολογικο κινδ νου και κινδ νου δηµόσια υγεία 17 (Grudzen, Ryan, Margold, Torres & Gelberg, 2008). Οι οικονοµικέ απολαβέ δεν είναι υψηλέ για όλου του απασχολο µενου /-ε στη βιοµηχανία τη πορνογραφία, αφο οι περισσότεροι επαγγελµατίε δεν λαµβάνουν µερίδιο από τα έσοδα και τα κέρδη των ταινιών του όπω συµβαίνει στη µουσική βιοµηχανία. Στη Μ. Βρετανία (2008) έγινε πρόσφατα µια σηµαντική νοµοθετική προσπάθεια να αντιµετωπιστεί η βίαιη πορνογραφία, η οποία είναι διαθέσιµη στο διαδίκτυο (καθώ οι νόµοι απαγορε ουν τη διακίνηση έντυπου ή ηλεκτρονικο υλικο στη χώρα µε περιεχόµενο βίαιη πορνογραφία ). Επειδή υπάρχει η άποψη ότι η παραγωγή και η διανοµή τέτοιου υλικο είναι δ σκολο να αντιµετωπιστεί αποτελεσµατικά, η βρετανική κυβέρνηση υιοθέτησε το σκανδιναβικό (σουηδικό) µοντέλο και έστρεψε την προσοχή τη στην κατανάλωση πορνογραφικο περιεχόµενου. Ενώ υπήρξαν, όπω ήταν ίσω αναµενόµενο, α - ντιρρήσει και ενστάσει ιδιαίτερα από ένα µέρο του κοινο που θεώρησε ότι απειλο νταν οι προσωπικέ του ελευθερίε (και ιδιαίτερα η σεξουαλική έκφραση σαδοµαζοχισµο ), παρ όλα αυτά, ο νό- µο τέθηκε σε ισχ το Βίαιο περιεχόµενο θεωρείται πλέον το περιεχόµενο που δείχνει ξεκάθαρα (ή αυτό από το οποίο προκ πτουν) µέρη του ανθρωπίνου σώµατο να τραυµατίζονται, νεκροφιλία, και σεξουαλικέ πράξει µε ζώα (νεκρά ή ζωντανά). Όπω είναι αναµενόµενο, ο τε αυτό ο ορισµό έµεινε χωρί κριτική. Τα πιο σηµαντικά σηµεία ένσταση αναφέρονται στο ότι ο νόµο δεν προβλέπει την 17. Η λίστα άµεσων προβληµάτων είναι µακρά και περιλαµβάνει HIV/AIDS, ηπατίτιδα, γονόρροια, χλαµ δια, έρπητε, χρήση ναρκωτικών ουσιών, εγχειρητικέ επεµβάσει σε στήθο, κόλπο, τρα µατα στο περίνεο, χηµικά εγκα µατα, βία στο πρόσωπο ή σε άλλα µέρη του σώµατο, ασφυξία, κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, αυτοκτονία, µετα-τραυµατικό στρε (Grudzen, Ryan, Margold, Torres & Gelberg, 2008). 22

14 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α πραγµατική απεικόνιση βιασµο ω βίαιη πορνογραφία παρά µόνο εάν προκ πτει ορατό τραυµατισµό, 18 και στο ότι δεν εξυπηρετεί κανένα πολιτικό αίτηµα των φεµινιστικών αγώνων οποιασδήποτε «παράταξη». ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Έπειτα από µια συζήτηση για το πώ ορίζεται η πορνογραφία, το άρθρο αυτό παρουσίασε µε συντοµία την ιστορική εξέλιξη τη πορνογραφία στην Ευρώπη και τη συζήτηση σχετικά µε την πορνογραφία στον φεµινισµό, µια συζήτηση που συνεχίζεται το ίδιο ένθερµα σήµερα, όσο και τη δεκαετία του Στη συνέχεια, αναλ θηκε ο τρόπο µε τον οποίο η κουλτο ρα του σεξ έχει διαπεράσει κάθε κοµµάτι τη καθηµερινότητα και τη λαϊκή κουλτο ρα, καθώ και οι διαφορετικέ αντιδράσει που έχει προκαλέσει αυτή η εξέλιξη µεταξ ερευνητών στο φεµινιστικό κίνηµα. Το άρθρο ολοκληρώθηκε µε έναν προβληµατισµό σχετικά µε τη δυσκολία νοµοθετική ρ θµιση του πεδίου τη πορνογραφία, ανεξαρτήτω γεωγραφικο µήκου και πλάτου. Σε σχέση µε το τελευταίο, και όσον αφορά τη δική µα περίπτωση, στην Ελλάδα η έλλειψη οποιασδήποτε µέριµνα, ακόµα και πρόθεση νοµοθετική κατανόηση του χώρου (εξαιρώντα την πρόσφατη νοµοθεσία για την παιδική πορνογραφία), είναι προβληµατική. Έχοντα υπόψη ότι η εγχώρια παραγωγή πορνογραφία άνθησε την εποχή τη δικτατορία, η ελληνική κοινωνία, παρακάµπτοντα ουσιαστικά τη σεξουαλική επανάσταση τη δεκαετία του 1960 και περνώντα κατευθείαν στην πορνογραφική έκφραση, αντιµετώπισε το φαινόµενο αυτό µε υποκρισία, ψευτο-ηθική και πουριτανισµό. Σε κοινωνικό και πολιτειακό επίπεδο, η Ελλάδα σπάνια βρέθηκε να συζητά ανοιχτά και µε ειλικρίνεια το ρόλο τη πορνογραφία στη δη- µόσια και ιδιωτική ζωή. 19 Οι ανησυχίε, οι εντάσει και οι ενστάσει που έφερε στη δηµόσια σφαίρα το φεµινιστικό κίνηµα στην Ευρώπη και την Αµερική δεν κατάφεραν ποτέ να αποτελέσουν αντικεί- µενο ουσιαστικο δηµόσιου διαλόγου στην Ελλάδα. Παρ όλα αυτά, η κατανάλωση πορνογραφία παρέµεινε µέρο τη «κρυφή» κοινωνική ζωή και συνεχίστηκε ακάθεκτη ω τι µέρε µα, όπω δείχνουν οι τιµέ και οι αριθµοί σε σχέση µε τα νέα Μέσα (Sarikakis & Shaukat, 2008). Αυτή η έλλειψη δηµόσιου διαλόγου για την πορνογραφία, σε συνδυασµό µε την ισχνή κοινωνία πολιτών, δηλώνει έλλειψη των απαραίτητων εργαλείων για να αντιµετωπίσει η ελληνική κοινωνία τι δοµικέ, πολιτιστικέ και συµβολικέ αλλαγέ που συµβαίνουν αυτή τη στιγµή. Ελπίζουµε πω είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η συνειδητοποίηση τη διείσδυση και τη δ ναµη τη πορνογραφία στην καθηµερινότητά µα είναι ένα βήµα προ τη σωστή κατε θυνση: η κουλτο ρα τη πορνογραφία και οι νέε τη εκφράσει πρέπει να αντιµετωπιστο ν από κοινο από κοινωνικο φορεί, την πολιτεία, την πανεπιστηµιακή κοινότητα, τη νοµοθεσία, τα ακτιβιστικά και φεµινιστικά κινή- µατα. Αναγνωρίζοντα τι πολλαπλέ και υποκειµενικέ χρήσει τη πορνογραφία, αλλά διατηρώ - ντα, ταυτόχρονα, µια κριτική στάση απέναντι στο σ µπλεγµα παραγωγή-διακίνηση-κατανάλωση αυτο του περιεχοµένου, επισηµαίνουµε ότι ο τε η µονολιθική αντιµετώπιση όλων των µορφών πορνογραφικο υλικο ο τε η σχετικιστική άποψη που ισχυρίζεται ότι δεν είναι δυνατή η κριτική, λόγω τη 18. Το θέµα αναλ θηκε από νοµικο, ακαδηµαϊκο και ακτιβιστέ βλέπε, για παράδειγµα: Murray, 2009 McGlynn & Rackley, Για µια από τι πρώτε έρευνε για το πώ αναπαρίσταται η πορνογραφία στον ελληνικό Τ πο, βλ. Τσαλίκη και Χρονάκη, 2008α και 2008β. 23

15 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η επιρροή τη υποκειµενικότητα είναι εποικοδοµητικέ. Αντί να διαιωνίζουµε τον «πόλεµο» µεταξ των κατά και των υπέρ τη πορνογραφία, προτείνουµε µια προσέγγιση κοινο εδάφου, που θα αποφε γει την υποκειµενικότητα και τον απόλυτο ατοµικισµό. Η αξιολόγηση δε του πορνογραφικο υλικο είναι σηµαντικό να γίνεται µέσα από κατάλληλε συνθήκε, συµπεριλαµβανοµένων και των εξή : Α. Αξιολόγηση περιεχοµένου µέσα στο πλαίσιο παραγωγή του. Εξέταση και ενηµέρωση γ ρω από τι συνθήκε παραγωγή του περιεχοµένου, των συνθηκών υγεία και ασφάλεια των πρωταγωνιστών. Β. Αξιολόγηση τη διακίνηση και παραγωγή του περιεχοµένου σε σχέση µε το αίτηµα δίκαιων απολαβών των εργαζοµένων στο χώρο, πέραν τη «αµοιβή» ορισµένων σκηνών (όπω γνωρίζουµε, η εικόνα συνεχίζει να αποφέρει άµεσε ή έµµεσε απολαβέ στου παραγωγο πέρα από την πρώτη προβολή). Γ. Αξιολόγηση του περιεχοµένου µε τρόπο αντίστοιχο των άλλων µορφών πολιτισµικο περιεχοµένου και τη συµµόρφωσή του µε διεθνώ αποδεκτέ διακηρ ξει περί αξιοπρέπεια του ατόµου κι ελευθερία τη σκέψη.. Μακρόχρονη και συνεχή έρευνα στα παραπάνω πεδία, ενεργή αναζήτηση των εµπειριών των εργαζόµενων στο χώρο και σεβασµό στην αξία τη προσωπική κατάθεση αυτών. Ε. Ανοιχτό διάλογο µε τη νεολαία για την κουλτο ρα του σεξ. ιάλογο για ζητήµατα σεξουαλικότητα και ισοτιµία στι σχέσει, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, δηµιουργία χώρων (διαµεσολαβηµένων και φυσικών) για την ανταλλαγή απόψεων µεταξ νέων. Ελπίζουµε µε αυτό το άρθρο να συµβάλουµε, σε κάποιο βαθµό, στη διε ρυνση του διαλόγου γ ρω από τη βιοµηχανία του σεξ, αφήνοντα πίσω µα τα διαφορετικά σηµεία εκκίνηση και την πολιτική τοποθέτηση που χαρακτηρίζει την καθεµιά µα. Παραµερίζοντα, λοιπόν, αυτά που µα διαφοροποιο ν σε αυτή τη συζήτηση, πιστε ουµε ότι, στη σηµερινή «µετα-φεµινιστική» εποχή, οι διαφορετικέ φωνέ τη φεµινιστική κριτική µπορο ν και πρέπει να έρθουν σε ανοιχτό διάλογο, και ότι η σεξουαλικοποίηση τη καθηµερινή κουλτο ρα είναι κάτι πολ πλοκο και αντιφατικό, και απαιτεί πολυφωνία και περαιτέρω έρευνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ American Psychological Association (2007). Report of the APA Task Force on the Sexualisation of Girls. Πρόσβαση 1/2/2010, διαθέσιµο στο: Amy-Chinn, D. (2006). «This is just for me(n): How the regulation of post-feminist lingerie advertising perpetuates women as objects». Journal of Consumer Culture, τόµ. 6, τχ. 2: Archard, D. (2006). «The moral and political status of children». Public Policy Research, March-May 2006: Australia, The Senate, Standing Committee on Environment, Communications and the Arts (2008). Sexualisation of children in the contemporary media Commonwealth of Australia. Πρόσβαση 1/2/2010, διαθέσιµο στο: gov. au/senate/committee/eca_ctte/sexualisation_of_children/report/report.pdf. Atwood, J. D. (2006). «Mommy s Little Angel, Daddy s Little Girl: Do You Know What Your Pre-Teens Are Doing?». American Journal of Family Therapy, τόµ. 34, τχ. 5: Barker, Μ. & Petley, J. (eds) (2001). Ill Effects: The Media Violence Debate (2η έκδοση). London: Routledge. 24

16 Π Ο Ρ Ν Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α, Κ Ο Υ Λ Τ Ο Υ Ρ Α Κ Α Ι Μ Ε Σ Α Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Σ : Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Π Α Λ Α Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Α Φ Α Ι Ν Ο Μ Ε Ν Α Buckingham, D., Willett, R., Bragg, S. & Russell, R. (2009). «Sexualized Goods Aimed at Children», Τελικό Πόρισµα, RE- SEARCH CONDUCTED FOR THE SCOTTISH PARLIAMENT, JUNE-DECEMBER 2009, REFERENCE: /01/EOC. Πρόσβαση 1/1/2010, διαθέσιµο στο: htm#2. Buckingham, D. (2008). «The Impact of the Media on Children and Young People with a particular focus on the internet and video games». Πόνηµα για το Byron Review on Children and New Technology. Πρόσβαση 30/1/2010, διαθέσιµο στο: Carter, C. & Weaver, K. (2003). Violence and the Media. Buckingham: Open University Press. Church Gibson, P. (1993). Dirty Looks: Women, Pornography, Power. London: BFI. Church Gibson, P. (ed.) (2004). More Dirty Looks: Gender, Pornography, and Power. London: BFI. Cohen-Eliya, M. & Hammer, Y. (2004). «Advertisements, Stereotypes, and Freedom of Expression». Journal of Social Philosophy, τόµ. 35, τχ. 2 (πρόσβαση 30/1/2010, διαθέσιµο στο SSRN: Cole, S. K. (1999). «I Am the Eye, You are my Victim: The Pornographic Ideology of Music Video». Enculturation, τόµ. 2, τχ. 2 (πρόσβαση 20/2/10, διαθέσιµο στο: Cullity, J. & Younger, P. (2004). «Sex Appeal and Cultural Liberty: A Feminist Inquiry into MTV India». Frontiers: A Journal of Women s Studies, τόµ. 25, τχ. 2: Cunningham, H. (1995). Children and Childhood in Western Society since London: Longman. Duits, L. & Van Zoonen, L. (2006). «Headscarves and Porno-chic: Disciplining Girls Bodies in the European Multicultural Society». European Journal of Women s Studies, τόµ. 13, τχ. 2: Dyzenhaus, D. (1992). «John Stuart Mill and the Harm of Pornography». Ethics, τόµ. 102, τχ. 3: Dworkin, A. (1981). Pornography: Men Possessing Women. London: The Women s Press. Ess, Ch. (2009). Digital Media Ethics. Cambridge: Polity. Flood, M. (2009). «The harms of pornography exposure among children and young people». Child Abuse Review, τόµ. 18, τχ. 6: Gill, R. (2009). «Supersexualize Me: Advertising and the Midriffs». Στο F. Attwood (ed.), Mainstreaming Sex: The Sexualization of Western Culture. London: I. B. Tauris. Grudzen, C. R., Ryan, G., Margold, W., Torres, J. & Gelberg, L. (2008). «Pathways to Health Risk Exposure in Adult Film Performers». Journal of Urban Health Bulletin of the New York Academy of Medicine, τόµ. 86, τχ. 1: Gubar, S. & Hoff, J. (eds) (1989). For Adult Users Only: the Dilemma of Violent Pornography. Bloomington, IN: Indiana U- niversity Press. Guinn, D. (2007). «Pornography, Prostitution and International Sex Trafficking: Μapping the Terrain». Στο D. E. Guinn & M. Di Caroo (eds), Pornography: Driving the Demand in International Sex Trafficking. Captive Daughters Media: Xlibris. Hardy, S. (2009). «The New Pornographies: Representation or Reality?». Στο F. Attwood (ed.), Mainstreaming Sex: The Sexualization of Western Culture. London: I. B. Tauris. Hoff, J. (1989). «Why is there no History of Pornography?». Στο S. Gubar & J. Hoff (eds), For Adult Users Only: The Dilemma of Violent Pornography. Bloomington, IN: Indiana University Press. Holland, P. (1992). What Is a Child? Popular Images of Childhood. London: Virago. Hunt, L. (1996). «Introduction». Στο L. Hunt (ed.) The Invention of Pornography: Obscenity and the Origins of Modernity, New York: Zone Books. Jacobson, M. (2005). «Young People and Gendered Media Messages». NORDICOM. The International Clearinghouse on Children, Youth and Media. Göteborg University. Kendrick, W. (1987). The Secret Museum: Pornography in Modern Culture. New York: Penguin. Κipnis, L. (1996). Bound and Gagged: Pornography and the Politics of Fantasy in America. Durham, NC: Duke University Press. Levande, M. (2007). «Women, Pop Music, and Pornography». Meridians: Feminism, Race, Transnationalism, τόµ. 8, τχ. 1: Levy, A. (2005). Female Chauvinist Pigs: Women and the Rise of Raunch Culture. New York: Free Press. Lumby, C. (1997). Bad Girls: The Media, Sex and Feminism in the 90s. St Leonards: Allen and Unwin. 25

17 Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α Σ Α Ρ Ι Κ Α Κ Η, Λ Ι Ζ Α Τ Σ Α Λ Ι Κ Η McGlynn, C. & Rackley, E. (2009). «Criminalising Extreme Pornography: A Lost Opportunity». Criminal Law Review, τόµ. 4: McNair, B. (2002). Striptease Culture: Sex, Media and the Democratization of Desire. New York: Routledge. McNair, B. (1996). Mediated Sex: Pornography and the Postmodern Culture. Londοn: Arnold. McRobbie, A. (2009). The Aftermath of Feminism: Gender, Culture and Social Change. London: Sage. Mudge, B. K. (2000). The Whore s Story: Women, Pornography, and the British Novel, Oxford: Oxford University Press. Murray, A. D. (2009). «The reclassification of extreme pornographic images». Modern Law Review, τόµ. 72, τχ. 1: Paasonen, S., Nikunen, K. & Saarenmaa, L. (eds) (2007α). Pornification: Sex and Sexuality in Media Culture. Berg: Oxford. Paasonen, S., Nikunen, K. & Saarenmaa, L. (2007β). «Pornification and the Education of Desire». Στο S. Paasonen, K. Nikunen & L. Saarenmaa (eds), Pornification: Sex and Sexuality in Media Culture. Berg: Oxford. Paasonen, S. (2007). «Online Pornography, Normativity and the Nordic Context». Στο M. Sveningsson Elm & J. Sunden (eds), Cyberfeminism in Northern Lights: Digital Media and Gender in a Nordic Context. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. Paglia, C. (1993). Sex, Art and American Culture. London: Penguin. Paul, P. (2005). Pornified: How Pornography is Damaging Our Lives, Our Relationships, and Our Families. New York: Owl Books. Perry, I. (2003). «Who(se) Am I? The Identity and Image of Women in Hip-Hop». Στο G. Dines & J. M. Humez (eds), Gender, Race and Class in the Media (2η έκδοση). London: Sage. Poynor, R. (2006). Designing Pornotopia: Travels in Visual Culture. New York: Princeton Architectural Press. Railton, D. & Watson, P. (2007). «Sexed Authorship and Pornographic Address in Music Video». Στο S. Paasonen, K. Nikunen & L. Saarenmaa (eds), Pornification: Sex and Sexuality in Media Culture. Berg: Oxford. Russell, D. (χ.χ.). «Introduction. What is Pornography?» Πρόσβαση 12/2/2010, διαθέσιµο στο: dianarussell. com/pornintro.html. Sarikakis, K. & Shaukat, Z. (2008). «The Global Structures and Cultures of Pornography: The Global Brothel». Στο K. Sarikakis & L. Shade (eds), Feminist Interventions in International Communication. New York: Rowman and Littlefield. Sigel, L. (2000). «Filth in the Wrong People s Hands: Postcards and the Expansion of Pornography in Britain and the Atlantic World, ». Journal of Social History, τόµ. 33, τχ. 4: Smaill, B. (2009). «Documentary investigations and the female porn star». Jump Cut: A review of contemporary media, τόµ. 51. Πρόσβαση 12/2/2010, διαθέσιµο στο: Smith, C. (2009). «Pleasing Intensities: Masochism and Affective Pleasures in Porn Short Fictions». Στο F. Attwood (ed.), Mainstreaming Sex: The Sexualization of Western Culture. London: I. B. Tauris. Smith, C. (2007). One for the Girls! The Pleasures and Practices of Reading Women s Porn. Bristol: Intellect. Sun, C. F. (2007). «The Fallacies of Fantasies». Στο D. E. Guinn & Μ. Di Caroo (eds), Pornography: Driving the Demand in International Sex Trafficking. Captive Daughters Media: Xlibris. Tankard Reist, M. (2009). Getting Real: Challenging the Sexualisation of Girls. Melbourne: Spinifex. Tsaliki, L. & Chronaki, D. (2008α). «Villains, victims and heroes: The representation of pornography in contemporary Greek press». Εισήγηση στο συνέδριο «Globalisation Media and Adult/Sexual Content: Challenges to Regulation and Research», Athens, September 29-30, 2008 ( Tsaliki, L. & Chronaki, D. (2008β). «Take a walk on the wild side: The representation of online risks for children in contemporary Greek press». Εισήγηση στο συνέδριο «Communication Policies and Culture in Europe», ECREA Conference, Barcelona, November 25-28, West, C. (2003). «Τhe Free Speech Argument Against Pornography». Canadian Journal of Philosophy, τόµ. 33, τχ. 3: Whiteley, S. (1997). Sexing the Groove: Popular Music and Gender. London: Routledge. Williams, L. (2004). Porn Studies. Durham: Duke University Press. UK Home Office (2010). L. Papadopoulos, Sexualisation of Young People Review. Πρόσβαση 12/2/2010, διαθέσιµο στο: 26