Ο εκδηµοκρατισµός του αραβικού κόσµου ως µείζον ζήτηµα της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής. Σχισµένου Καρολίνα PN 06.04

Transcript

1 Ο εκδηµοκρατισµός του αραβικού κόσµου ως µείζον ζήτηµα της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής. Σχισµένου Καρολίνα PN Νοέµβριος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ σελ. 3 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ σελ. 5 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ σελ. 7 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ σελ. 23 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ σελ. 26 ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ σελ. 29 ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ σελ. 32 ΕΠΙΛΟΓΟΣ σελ. 35 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 36 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει µία συζήτηση που αφορά στον εκδηµοκρατισµό του αραβικού κόσµου. Η έννοια του όρου «εκδηµοκρατισµός» και ειδικότερα του όρου «δηµοκρατία» έχει δεχτεί αλλεπάλληλες µεταβολές από την εποχή των µεταρρυθµίσεων του Κλεισθένη, που άνοιξαν το δρόµο για την θεµελίωση της δηµοκρατίας στην αρχαία Αθήνα, µέχρι και την σύγχρονη εποχή. ηµοκρατία, κατά τον Ηρόδοτο, είναι η διακυβέρνηση του λαού, το πολίτευµα κατά το οποίο κυβερνά ο λαός µε τους αντιπροσώπους του. ηµοκρατία είναι εκείνη η µορφή πολιτικού βίου στην οποία υπάρχει πολιτική ισότητα µεταξύ των πολιτών αλλά και θεµελιακές αξίες όπως η ελευθερία, η παρρησία, το δικαίωµα στην ιδιωτική ζωή και πολλές άλλες. Βέβαια, «ο όρος σήµερα χρησιµοποιείται διεθνώς για να εκφράσει πολιτικές καταστάσεις πολύ διαφορετικές από εκείνες που του έδωσαν περιεχόµενο». 1 Η εξέλιξη της δηµοκρατίας, αλλά και η διατήρησή της ανά τους αιώνες, αποτέλεσε πολύ δύσκολο κατόρθωµα αφού προβλήµατα προκύπτουν ήδη από τον ορισµό της. Κατά τη διάρκεια των αιώνων δηµιουργήθηκε ένα ευρύ φάσµα µοντέλων δηµοκρατίας, από τα κλασικά κλασική δηµοκρατία στην αρχαία Αθήνα, προστατευτική δηµοκρατία, αναπτυξιακή δηµοκρατία, µαρξιστική αντίληψη περί άµεσης δηµοκρατίας- ως τα σύγχρονα µοντέλα ανταγωνιστική δηµοκρατία των ελίτ, πλουραλισµός, νοµικά θεσµοθετηµένη δηµοκρατία, συµµετοχική δηµοκρατία-. 2 Αντιλαµβανόµαστε, λοιπόν, ότι η ιστορία της δηµοκρατίας εξακολουθεί να είναι δρώσα ιστορία και αποτελεί ένα ταξίδι προς άγνωστη κατεύθυνση. Επανερχόµενοι στο ζήτηµα του εκδηµοκρατισµού του αραβικού κόσµου, πρέπει να σηµειώσουµε ότι η συζήτηση αυτή ξεκίνησε σχεδόν ταυτόχρονα µε την έναρξη του πολέµου στο Ιράκ,οπότε «άρχισαν να διατυπώνονται ορισµένες απόψεις που προσπαθούσαν να διαπραγµατευτούν και να αναλύσουν σε µια γενικότερη προοπτική την δοµή και την πολιτειολογία των καθεστώτων των κρατών της Μέσης Ανατολής». 3 Πρέπει ακόµη να αναφέρουµε ότι ορισµένοι δυτικοί αναλυτές παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις στον αραβικό κόσµο, θεωρώντας ως δεδοµένο ότι οι εξελίξεις αυτές «υπακούουν σε προκαθορισµένους κανόνες και µεθοδολογικά πρότυπα που έχουν εφαρµοσθεί στην ύση. Οι πολιτικές θεωρίες όµως, όσο ενιαίες και αν είναι, δεν έχουν καθολική αξία για ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά αντιθέτως η αξιοπιστία τους αυξάνεται όταν συνδέονται µε κάποιο συγκεκριµένο γεωπολιτικό σύνολο». 4 Οι όροι «εκδηµοκρατισµός» και «µεταρρυθµίσεις» δεν είναι πρωτόγνωρες στον αραβικό κόσµο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα µεταρυθµιστικού κινήµατος, 1 Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, σελ Ντέιβιντ Χελντ, Μοντέλα ηµοκρατίας, ηµήτρης Παπανδρέου, Σηµειώµατα για τη Μέση Ανατολή, 2005, σελ ηµήτρης Παπανδρέου, Σηµειώµατα για τη Μέση Ανατολή, 2005, σελ

4 το οποίο βέβαια κατέληξε σε επανάσταση, στην σύγχρονη ιστορία αποτελεί η πολιτειακή µεταβολή στο Ιράν το Οι εκσυγχρονιστικές προσπάθειες της Συρίας, οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη, παρά τις όποιες στασιµότητες σε ορισµένες φάσεις λόγω της ευρύτερης πολιτικής στρατηγικής της χώραςείναι αξιοσηµείωτες. Άλλωστε, είναι φυσικό οι µεταρρυθµίσεις σε όλες τις χώρες του αραβικού κόσµου να γίνονται βάσει προγράµµατος και όχι µε την µορφή καταιγιστικών αλλαγών. Εν κατακλείδι, πρέπει να τονίσουµε ότι η διαδικασία του εκδηµοκρατισµού δεν είναι δυνατόν να έχει την ίδια µορφή σε όλες τις χώρες. Η ίδια καθεαυτή έννοια της δηµοκρατίας έχει τελείως διαφορετικό περιεχόµενο στον αραβικό κόσµο, σε σχέση µε αυτό που έχει στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα, υπάρχει και η παράµετρος του Ισλάµ που εκτός από θρησκεία, «αποτελεί ένα συγκροτηµένο σύστηµα πολιτικών, θρησκευτικών και κοινωνικών αξιών» 5 από το οποίο επηρεάζονται οι βασικές πολιτικές επιλογές των ηγετών των χωρών του αραβικού κόσµου. Αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι η διαδικασία εκδηµοκρατισµού των χωρών που απαρτίζουν τον αραβικό κόσµο, δίνοντας µεγαλύτερη έµφαση σε χώρες όπως η Αίγυπτος, το Μαρόκο, η Σαουδική Αραβία και η Παλαιστίνη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα περιγράψουµε τους υπάρχοντες θεσµούς αυτών των κρατών και το επίπεδο σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Επίσης, θα αναφερθούµε σε µελλοντικές µετρρυθµίσεις, αλλά και σε εκείνες που έχουν ήδη λάβει χώρα. Στη συνέχεια, θα περιγράψουµε την δράση και την συµβολή του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ) στη διαδικασία του εκδηµοκρατισµού του αραβικού κόσµου. Επιπρόσθετα, θα αναλύσουµε τόσο την πολιτική των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής (ΗΠΑ) όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στο εν λόγω ζήτηµα. Τέλος, θα αξιολογήσουµε τις δύο στάσεις (ΗΠΑ και ΕΕ) και θα προβούµε σε έναν τελικό απολογισµό προβάλλοντας και κάποιες προτάσεις για την µελλοντική πολιτική των δύο µεγάλων δυνάµεων. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να περιγράψουµε την παρούσα κατάσταση στον αραβικό κόσµο, µε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη συνέπεια, καθώς επίσης και να κρίνουµε την πολιτική ΗΠΑ και ΕΕ βάσει των µέχρι τώρα ενεργειών και αποτελεσµάτων τους. 5 ηµήτρης Παπανδρέου, Σηµειώµατα για τη Μέση Ανατολή, 2005, σελ

5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΚ ΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΚΟΣΜΟ: ΓΕΝΙΚΑ Ο Αραβικός κόσµος δεν µετείχε στην παγκόσµια πορεία προς τον εκδηµοκρατισµό. Ο αυταρχισµός συνεχίζει να υπάρχει, καθώς οι µονάρχες και οι άρχουσες οικογένειες συνεχίζουν να βρίσκονται στην εξουσία. Όµως, σε ορισµένα κράτη έχουν ληφθεί κάποια µεταρρυθµιστικά µέτρα, τα οποία, αν και δεν έχουν µεταβάλλει το καθεστώς, αποτελούν ίσως τα πρώτα βήµατα για πολιτική µεταρρύθµιση. Η πολιτική µεταρρύθµιση είναι ένας γενικός όρος που περιέχει δύο ξεχωριστές αλλά συσχετιζόµενες διαδικασίες. Τον εκδηµοκρατισµό, ο οποίος περικλείει την επέκταση των επίσηµων δοµών της συµµετοχής των πολιτών και την φιλελευθεροποίηση, η οποία επικεντρώνεται στην επέκταση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωµάτων. 6 ιαπιστώνουµε, λοιπόν, ότι πυρήνα του εκδηµοκρατισµού και της πολιτικής µεταρρύθµισης αποτελεί ο άνθρωπος. Γενικότερα, η ανθρώπινη ανάπτυξη κατέχει σηµαίνοντα ρόλο στις Αραβικές χώρες. Ο όρος περιέχει δύο διαστάσεις, η πρώτη, υλιστική, σχετίζεται µε την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών όπως αντανακλώνται στη ποσοτική µέτρηση του εισοδήµατος, της εκπαίδευσης και της υγείας του είκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index-HDI). Η δεύτερη, ποιοτική, σχετίζεται µε την συµµετοχή, την δηµοκρατία, τις ελευθερίες και τον σεβασµό του νόµου που συµβαδίζουν µε τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα που περιλαµβάνονται στην Οικουµενική ιακήρυξη των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. 7 Στις Αραβικές χώρες, η απουσία της δηµοκρατίας που βασίζεται στην συµµετοχή, τον πλουραλισµό, τον διαχωρισµό των εξουσιών, την ανεξαρτησία του δικαστικού σώµατος και την διεξαγωγή ελεύθερων περιοδικών εκλογών υπονοµεύει την αναπτυξιακή διαδικασία. 8 Αν και, η de jure αποδοχή της δηµοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων περιλαµβάνεται στα Συντάγµατα και στους νοµοθετικούς κώδικες, παραµελείται συχνά η de facto εφαρµογή τους και, σε ορισµένες περιπτώσεις, παραλείπεται εσκεµµένα 9 Ένας άλλος τοµέας της ανθρώπινης ανάπτυξης στον οποίο υστερούν οι Αραβικές χώρες είναι ο σεβασµός των δικαιωµάτων των γυναικών. Η ανισότητα των φύλων αποτελεί την σηµαντικότερη εκδήλωση ανισότητας µέσα σε µία κοινωνία, γιατί τυπικά επηρεάζει τον µισό πληθυσµό. 10 Αν και έχει υπάρξει βελτίωση στον τοµέα αυτό, η θέση της γυναίκας στις Αραβικές κοινωνίες παραµένει ουσιαστικά κατώτερη σε σχέση µε την θέση του αντίθετου φύλου. 6 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000,σελ Arab Human Development Report, UNDP, 2002, σελ.23 8 Arab Human Development Report,, UNDP, 2002, σελ.23 9 Arab Human Development Report, UNDP, 2002, σελ.2 10 Arab Human Development Report, 2002, UNDP, σελ.2 5

6 ύο άλλα προβλήµατα που πρέπει να αντιµετωπιστούν και που εµποδίζουν την ανθρώπινη ανάπτυξη είναι ο αναλφαβητισµός, καθώς 65 εκατοµµύρια Άραβες είναι αναλφάβητοι 11, και η φτώχεια, αφού ένας στους πέντε ζει ηµερησίως µε λιγότερα από δύο δολάρια. 12 Μιλώντας για εκδηµοκρατισµό του Αραβικού κόσµου και περιγράφοντας τα εµπόδια που πρέπει να αντιµετωπιστούν για την επίτευξη της αύξησης της ανθρώπινης ανάπτυξης δεν θα µπορούσαµε να παραλείψουµε τον παράγοντα της θρησκείας. ύο διαφορετικές οµάδες ανθρώπων, η µία από την ύση και η άλλη από τον Μουσουλµανικό κόσµο υποστηρίζουν πως η δηµοκρατία και το Ισλάµ είναι ασυµβίβαστες. Η πρώτη οµάδα προσπαθεί να παρουσιάσει το Ισλάµ ως εν γένει αντιδηµοκρατικό και υποστηρίζει πως παρεµποδίζει τον εκδηµοκρατισµό του Μουσουλµανικού κόσµου. Από την άλλη, η δεύτερη οµάδα απορρίπτει την δηµοκρατία, ως κυριαρχία του δήµου, καθώς αντιτίθεται στο Ισλάµ που πρεσβεύει την κυριαρχία του θεού. 13 Όµως, για να διερευνήσουµε το ζήτηµα της δηµοκρατίας σε ένα ισλαµικό πλαίσιο πρέπει να καταφύγουµε σε αναλυτικά εργαλεία των κοινωνικών επιστηµών και όχι σε αποσπάσµατα από τo Κοράνι. 14 Παρόλ αυτά είναι αδιαµφισβήτητο το γεγονός ότι ο Ισλαµισµός αποτελεί µία -αλλά όχι την µοναδική- κατευθυντήρια δύναµη πολιτικής αλλαγής στην Αραβοµουσουλµανική περιοχή, µε την εφαρµογή µίας «στρατηγικής επιβίωσης» µέσω της κοινοβουλευτικής του συµπερίληψης στο πολιτικό σύστηµα. 15 Βέβαια το ερώτηµα, εάν οι ισλαµικές δυνάµεις θα αποτελέσουν δηµοκρατικές δυνάµεις µετά την είσοδο τους στο πολιτικό φάσµα, παραµένει αναπάντητο. Το Ισλάµ έχει πολλές όψεις, παίρνοντας διαφορετικά χαρακτηριστικά από χώρα σε χώρα. Για αυτό, θα πρέπει να αποφεύγονται οι γενικεύσεις που το παρουσιάζουν ως εχθρό. 16 Εν κατακλείδι, τα τελευταία χρόνια οι Αραβικές χώρες έχουν κάνει κάποια βήµατα προς τον εκδηµοκρατισµό και την ανθρώπινη ανάπτυξη. Όµως, οι ελλείψεις που σχετίζονται µε την ελευθερία, την ενδυνάµωση του γυναικείου φύλου και την µόρφωση υπονοµεύουν την ανθρώπινη ανάπτυξη και πρέπει να αντιµετωπιστούν άµεσα. Σύµφωνα µε την Αναφορά της Αραβικής Ανθρώπινής Ανάπτυξης ( Arab Human Development Report), οι Αραβικές χώρες πρέπει να οικοδοµήσουν ξανά τις κοινωνίες τους στη βάση του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της ενδυνάµωσης των γυναικών και της παγίωσης της παροχής µόρφωσης Arab Human Development Report, 2002, UNDP, σελ.3 12 Arab Human Development Report, 2002, UNDP, σελ.5 13 Muqtedar Khan, Islam and Democracy: The Struggle Continues, Washington Report on Middle East Affairs, Τόµος 20, Τεύχος 4, Μάιος 2001, σελ Bichara Khader, Vincent Legrant, Democratization in the Arab-Muslim World, ιεθνές Σεµινάριο της Χάλκης Σεπτεµβρίου 1997, σελ. 11, 15 Bichara Khader, Vincent Legrant, Democratization in the Arab-Muslim World, ιεθνές Σεµινάριο της Χάλκης Σεπτεµβρίου 1997, σελ. 5, 16 Bichara Khader, Vincent Legrant, Democratization in the Arab-Muslim World, ιεθνές Σεµινάριο της Χάλκης Σεπτεµβρίου 1997, σελ. 12, 17 Arab Human Development Report, UNDP,2002,σελ.169 6

7 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ ΧΩΡΕΣ ΚΛΕΙ ΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΑΒΙΚΟ ΚΟΣΜΟ:ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΣ Η Αίγυπτος, µία χώρα µε κατοίκους, βρίσκεται στην 120 η θέση (από 177 χώρες) όσον αφορά την ανθρώπινη ανάπτυξη, σύµφωνα µε την κατάταξη που παρουσιάζει το UNDP(United Nations Development Programme) για το 2004 και στην 75 η θέση (από 78 χώρες), όσον αφορά την ενδυνάµωση του φύλου, σύµφωνα και πάλι µε το UNDP. 18 Υποστηρίζεται ότι «η διαδικασία της πολιτικής µεταρρύθµισης της Αιγύπτου έχει σηµειώσει πρόοδο περισσότερο στη θεωρία παρά στην πράξη». 19 Η άποψη αυτή δεν είναι παντελώς αβάσιµη, καθώς παρά τις όποιες κοινωνικές και πολιτικές µεταρρυθµίσεις η Αίγυπτος παραµένει ακόµη σε χαµηλά επίπεδα όσον αφορά γενικά τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Ας ξεκινήσουµε µε µία ανάλυση των θεσµών του Αιγυπτιακού κράτους, της εκτελεστικής, νοµοθετικής και δικαστικής εξουσίας. Σύµφωνα µε το Σύνταγµα που υιοθετήθηκε µε δηµοψήφισµα στις 11 Σεπτεµβρίου του 1971, αρχηγός του κράτους είναι ο Πρόεδρος του οποίου η θητεία διαρκεί έξι χρόνια, αλλά δύναται να επιµηκυνθεί απεριόριστα χρονικά. Στις τελευταίες εκλογές του 2005 Πρόεδρος αναδείχθηκε ο Mohammed Hosni Mubarak, ο οποίος κατέχει το αξίωµα αυτό από τις 14 Οκτωβρίου του Ο Πρόεδρος έχει την ικανότητα να διορίζει καθώς και να αντικαθιστά τους αντιπρόεδρους, τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς, τους πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωµατούχους και τους διπλωµατικούς αντιπροσώπους. Ανάµεσα στις εξουσίες του συγκαταλέγεται το δικαίωµα παροχής αµνηστείας και µείωσης των ποινών, η δυνατότητα να ζητήσει δηµοψήφισµα όπως και η ικανότητα να κηρύξει το κράτος σε κατάσταση ανάγκης για περιορισµένη χρονική περίοδο. Ακόµη, προεδρεύει του Ανώτατου Συµβουλίου των ικαστικών Οργανισµών και δύναται να διαλύσει την Συνέλευση των Λαών, αλλά µόνο σύµφωνα µε δηµοψήφισµα ή µε στρατιωτικό νόµο. Μόνο ένα άρθρο του Συντάγµατος παρέχει κάποιου είδους έλεγχο στην εξουσία του Προέδρου. Το Άρθρο 85 αναφέρει ότι είναι δυνατόν να ασκηθεί καταγγελία εναντίον του Προέδρου, εάν τα δύο τρίτα της Συνέλευσης τον κατηγορήσουν για «προδοσία ή για εγκληµατική πράξη», οπότε και αντικαθίσταται προσωρινά από τον αντιπρόεδρο και υποχρεούται να δικαστεί από ειδικό ικαστήριο. Τέλος, όσον αφορά το θεσµό του Προέδρου, στις 10 Μαΐου του 18 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace ( Fundacion para las Relaciones Internacionales y el Dialogo Exterior ( 19 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ. 35 7

8 2005 εγκρίθηκε από την Συνέλευση των Λαών µια τροποποίηση του Άρθρου 76 του Αιγυπτιακού Συντάγµατος, η οποία επιτρέπει την ύπαρξη περισσότερων του ενός υποψηφίου στις προεδρικές εκλογές. 20 Πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι η πρόσφατη αυτή τροποποίηση δεν επαρκεί για την δηµιουργία πραγµατικά ανταγωνιστικών προεδρικών εκλογών. 21 Τα άλλα όργανα της εκτελεστικής εξουσίας, όπως ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί, διορίζονται από τον Πρόεδρο αλλά αποκτούν τα αντίστοιχα αξιώµατα υπό την προϋπόθεση πως χαίρουν την εµπιστοσύνη της βουλής. Επιπρόσθετα, πρέπει να σηµειωθεί ότι, όπως σε πολλά Αραβικά κράτη, ο Αιγυπτιακός στρατός αποτελεί σηµαντικό πολιτικοοικονοµικό παράγοντα του καθεστώτος. 22 Εν κατακλείδι, αντιλαµβανόµαστε ότι ο Πρόεδρος κατέχει ευρεία εξουσία χωρίς να υπάρχουν ουσιαστικές δικλίδες ασφαλείας έτσι ώστε να παρέχεται προστασία από τις αυθαιρεσίες του εκάστοτε Προέδρου. Σαφώς ένα τέτοιο σύστηµα δεν αντανακλά ένα δηµοκρατικό καθεστώς. Πέρα από τον τοµέα της εκτελεστικής εξουσίας, στον νοµοθετικό η ικανότητα του νοµοθέτη να τροποποιήσει την ισχύουσα νοµοθεσία παραµένει ιδιαίτερα περιορισµένη, παρά την τροποποίηση του Συντάγµατος που έλαβε χώρα στις 22 Μαΐου του Η άποψη αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι σχεδόν όλη η νοµοθεσία εισάγεται από τον ανώτατο λειτουργό και σε ορισµένες περιπτώσεις µάλιστα νοµοθετεί χωρίς την προηγούµενη διεξαγωγή συνοµιλιών. Τους φορείς νοµοθετικής εξουσίας αποτελούν η Συνέλευση των Λαών (Majlis al Shaab), η οποία αποτελείται από 454 µέλη εκ των οποίων τα 444 εκλέγονται µε λαϊκή ψηφοφορία και τα 10 διορίζονται από τον Πρόεδρο, και η Συµβουλευτική Επιτροπή (Majlis al Shura), το οποίο απαρτίζεται από 264 µέλη εκ των οποίων τα 176 εκλέγονται µε λαϊκή ψηφοφορία και τα 88 διορίζονται και πάλι από τον Πρόεδρο. Ο πρώτος φορέας εκ των ανωτέρω εκλέγεται για πέντε έτη και έχει κάποιες νοµοθετικές εξουσίες. Προτείνει νόµους και θεσπίζει νοµοσχέδια, εγκρίνει τον προϋπολογισµό του κράτους και υιοθετεί αποφάσεις µε την απόλυτη πλειοψηφία των παρευρισκοµένων µελών. Οι επόµενες προγραµµατισµένες εκλογές θα διεξαχθούν το Νοέµβριο του Από την άλλη, η θητεία των µελών της Συµβουλευτικής Επιτροπής διαρκεί έξι έτη και για τους µισούς εξ αυτών η θητεία ανανεώνεται κάθε τριετία. Ο ρόλος του είναι αποκλειστικά συµβουλευτικός και δύναται, εάν καταστεί αναγκαίο, να διαλυθεί από τον Πρόεδρο. 20 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.3 21 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.4 22 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.4 23 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.4 8

9 Τέλος, όσον αφορά τον δικαστικό κλάδο πρέπει γενικά να επισηµανθεί ότι βάση του αστικού κώδικα αποτελεί το Ευρωπαϊκό (κυρίως Γαλλικό) αστικό δίκαιο, προσαρµοσµένο φυσικά στην αιγυπτιακή πραγµατικότητα. Οι δικαστές διορίζονται µε κυβερνητικό διάταγµα και η ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας διαφυλάσσεται από τα Άρθρα 64 και 65 του Συντάγµατος. Στο αιγυπτιακό κράτος υπάρχουν τα λεγόµενα ικαστικά Συµβούλια, όπως το Ανώτατο ικαστικό Συµβούλιο (Majlis al Qada al Aala), το οποίο ασχολείται µε ζητήµατα διορισµού, προαγωγής και µετάθεσης των δικαστών, και το Συµβούλιο του Κράτους (Majlis al Dawla) µε δικαιοδοσία σε υποθέσεις στις οποίες εµπλέκεται το κράτος. Ακόµη, φορείς δικαστικής εξουσίας αποτελούν τα, υπάρχοντα σχεδόν σε όλα τα δυτικά κράτη, αστικά, εµπορικά και ποινικά δικαστήρια. Τέλος, πρέπει να αναφερθούν τα δικαστήρια τα οποία έχουν ιδιαίτερα αυξηµένη δικαιοδοσία, όπως το ικαστήριο των Πολιτικών Κοµµάτων, τα Στρατιωτικά δικαστήρια, τα δικαστήρια Κρατικής Ασφάλειας και τα ικαστήρια Έκτακτης Ανάγκης Κρατικής Ασφάλειας. 24 Τα κοινά αστικά δικαστήρια θεωρούνται σχετικά ανεξάρτητα από την εκτελεστική εξουσία, όµως οι πολιτικές υποθέσεις, όπως και υποθέσεις που αφορούν την ασφάλεια, υπάγονται στην δικαιοδοσία των στρατιωτικών δικαστηρίων ή των Έκτακτα ικαστήρια Κρατικής Ασφάλειας, τα οποία είναι υπόλογα στον Πρόεδρο. Σύµφωνα µε τον Αιγυπτιακό Οργανισµό Ανθρωπίνων ικαιωµάτων (EOHR), περίπου µε άτοµα κρατούνται παράνοµα, χωρίς να τους έχουν απαγγελθεί καταγγελίες για αδικήµατα ασφαλείας ή πολιτικά. 25 Από αυτή την σύντοµη περιγραφή των εξουσιών είναι φανερό ότι στο Αιγυπτιακό κράτος δεν υπάρχει ικανοποιητική διάκριση των εξουσιών, µε αποτέλεσµα η εξουσία του Προέδρου να επεκτείνεται, πέρα από τον εκτελεστικό, στον νοµοθετικό και δικαστικό τοµέα καθιστώντας την προστασία από αυθαιρεσίες σχεδόν αδύνατη. ιαπιστώνουµε λοιπόν, ότι από το αιγυπτιακό θεσµικό σύστηµα ελλείπουν θεµελιώδη στοιχεία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Καθώς περιγράφουµε το στάδιο εκδηµοκρατισµού στο οποίο βρίσκεται η Αίγυπτος δεν θα µπορούσαµε να παραλείψουµε από την ανάλυσή µας τον τοµέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, αφού πυρήνα του κράτους και της δηµοκρατίας αποτελεί ο λαός. Η ανάπτυξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στο αιγυπτιακό κράτος σηµείωσε µικρή βελτίωση κατά το έτος Η κυβέρνηση ίδρυσε το Εθνικό Συµβούλιο για τα ανθρώπινα δικαιώµατα, αλλά σοβαρά ζητήµατα, όπως τα συνηθισµένα πλέον στην Αίγυπτο βασανιστήρια ατόµων 24 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.8 9

10 που βρίσκονται υπό κράτηση λόγω αντίθετων προς την κυβέρνηση πολιτικών φρονηµάτων, παραµένουν άλυτα. 26 Πιο αναλυτικά, όσον αφορά τις προσωπικές ελευθερίες, αν και το Σύνταγµα εγγυάται σε όλους τους πολίτες το δικαίωµα της ανεξιθρησκείας (Άρθρο 46), ελευθερία άποψης και έκφρασης «µέσα στα όρια του νόµου» (Άρθρο 47) και το δικαίωµα του συνέρχεσθαι (Άρθρο 54), ο Νόµος Έκτακτης Ανάγκης που παραµένει σε ισχύ περιορίζει πολλά βασικά δικαιώµατα. Με τις διατάξεις του επιτρέπει την σύλληψη ατόµων χωρίς την απαγγελία κατηγοριών και την παράνοµη κράτηση υπόπτων και των οικογενειών τους. 27 Πολλές ελευθερίες λοιπόν, αναγνωρίζονται στην θεωρία αλλά στην πράξη περιορίζονται σηµαντικά, ενώ άλλες δεν παρέχονται καθόλου. 28 Εν συνεχεία, θα περιγράψουµε τη νοµοθεσία που ρυθµίζει την άσκηση των δικαιωµάτων ξεκινώντας από τους νόµους εκείνους που διέπουν τα πολιτικά κόµµατα. Το Άρθρο 5 του Συντάγµατος αναφέρει ότι η Αίγυπτος αποτελεί µία πολυκοµµατική δηµοκρατία. Ενδιαφέρον σηµείο αποτελεί ο νόµος για τα πολιτικά κόµµατα του 1977, ο οποίος απαγορεύει σε αυτά να έχουν θρησκευτική ταυτότητα. Το 1976 δηµιουργήθηκε η Επιτροπή για Ζητήµατα Πολιτικών Κοµµάτων (PPAC), η οποία ασχολείται µε την καταγραφή των νέων πολιτικών κοµµάτων. Στις 4 Ιουλίου του 2005 η Συνέλευση των Λαών πέρασε σειρά τροποποιήσεων για τη νοµοθεσία των πολιτικών κοµµάτων: αναδιοργάνωσε το PPAC και διευκόλυνε τη δηµιουργία νέων κοµµάτων µε το να θεωρεί νόµιµη τη δηµιουργία τους εάν η επιτροπή δεν προβάλλει ένσταση µέσα σε 90 ηµέρες, διατηρώντας όµως το δικαίωµα να µην επιτρέψει την δηµιουργία νέου κόµµατος αν κρίνει ότι «δεν έχει να προσθέσει κάτι καινούριο» στα ήδη υπάρχοντα. 29 Προχωρώντας στη νοµοθεσία που αφορά τους συνεταιρισµούς, πρέπει να αναφέρουµε ότι σύµφωνα µε το γενικό νοµοθετικό πλαίσιο οι µη-κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) στην Αίγυπτο πρέπει να υπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον, να είναι επίσηµα καταγεγραµµένες, να έχουν εσωτερικούς κανονισµούς, ενώ απαγορεύεται να έχουν θρησκευτικούς στόχους και αποστολές. Στις 3 Ιουνίου του 2003, εγκρίθηκε ένας νέος νόµος από τη Συνέλευση των Λαών (Νόµος 84 του 2002), ο οποίος απαγορεύει στα σωµατεία να εµπλέκονται σε πολιτικές δραστηριότητες και καθιστά την χρηµατοδότηση από το εξωτερικό παράνοµη χωρίς την έγκριση της κυβέρνησης. Ακόµη, δίνει το δικαίωµα στον Υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας να διατάσσει, σε περίπτωση παράνοµης δραστηριότητας, την διάλυση µιας µη-κυβερνητικής οργάνωσης και, τέλος, «κλείνει» όλα τα νοµικά «παραθυράκια» που άλλοτε επέτρεπαν στις οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώµατα να παρακάµπτουν τους περιορισµούς που ισχύουν για 26 Essential Background: Overview of human rights issues in Egypt, Human Rights Watch ( 13/01/ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.9 28 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.9 10

11 τις ΜΚΟ. Πρέπει ακόµη να σηµειωθεί ότι ως αποτέλεσµα της υποχρέωσης -που προκύπτει από τον νέο νόµο- για όλες τις αιγυπτιακές οργανώσεις να εγγραφούν ξανά από τον Υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας, αιτήσεις αρκετών οργανώσεων που ασχολούνται µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα απορρίφθηκαν παρά την µακρόχρονη πορεία τους. Τέλος, αναφέρουµε ότι για πρώτη φορά αναγνωρίσθηκε τον Ιανουάριο του 2003 το δικαίωµα της απεργίας στους Αιγύπτιους εργαζοµένους, υπό την προϋπόθεση οι απεργίες να µην αφορούν εργοστάσια και εταιρίες στρατηγικής σηµασίας και να έχουν εγκριθεί από τα δύο τρίτα των µελών. Οι εργαζόµενοι υποχρεούνται να αναφέρουν την αιτία και την διάρκεια της απεργίας, η οποία σύµφωνα µε τον νέο νόµο- θα θεωρείται ως άδεια άνευ αποδοχών. Υποστηρίζεται ότι ο νέος νόµος παραβιάζει τα δικαιώµατα των εργαζοµένων και περιορίζει το δικαίωµα της απεργίας. 30 Η ελευθερία έκφρασης και η ελευθερία του τύπου κατέχουν πρωταρχικό ρόλο σε µία δηµοκρατική κοινωνία. Ας µη ξεχνάµε ότι τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης συχνά αποκαλούνται «τέταρτη εξουσία», γεγονός που υποδεικνύει την ισχύ τους και την σηµασία που έχει η ορθή λειτουργία τους για ένα δηµοκρατικό καθεστώς. Το αιγυπτιακό Σύνταγµα εγγυάται την ελευθερία των µέσων µαζικής ενηµέρωσης και απαγορεύει την λογοκρισία (Άρθρο 48), εκτός από τις περιπτώσεις πολέµου ή έκτακτης ανάγκης όπου επιτρέπεται η άσκηση µίας περιορισµένης λογοκρισίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι το αιγυπτιακό κράτος τίθεται σε κατάσταση ανάγκης σχεδόν συνεχώς από το 1967! Παρά τη δηµιουργία, το 1980, του Ανώτατου Συµβουλίου Τύπου που έχει ως αποστολή την διαφύλαξη της ελευθερίας του τύπου, η λογοκρισία και οι περιορισµοί των δικαιωµάτων των δηµοσιογράφων παραµένουν. Άλλωστε, λόγω των αυστηρών ποινών που προβλέπονται σε περιπτώσεις κριτικής του Προέδρου, της οικογένειάς του, της κυβέρνησης, του στρατού και της θρησκείας οι δηµοσιογράφοι λογοκρίνουν οι ίδιοι τα κείµενά τους ειδικά όταν αυτά αγγίζουν ευαίσθητα θέµατα. Είναι, τέλος, σηµαντικό να σηµειωθεί ότι το µεγαλύτερο µέρος του τύπου ανήκει στο κράτος. Σύµφωνα µε την Παγκόσµια Κατάταξη για την Ελευθερία του Τύπου, που συντάσσουν οι ηµοσιογράφοι χωρίς Σύνορα, η Αίγυπτος βρίσκεται στην 128 η θέση ανάµεσα σε 167 χώρες. 31 Σχετικά πρόσφατα είχαµε κάποιες εξελίξεις και στο τοµέα της θέσης των γυναικών στο αιγυπτιακό κράτος. Από τον Ιανουάριο του 2002, παρέχεται στις γυναίκες το δικαίωµα να πάρουν διαζύγιο χωρίς να υποχρεούνται να αποδείξουν ότι κακοποιήθηκαν από τους συζύγους τους. Στις περιπτώσεις αυτές, οι γυναίκες υποχρεούνται να επιστρέψουν την προίκα που τους δόθηκε από τους συζύγους τους και τους απαλλάσσουν από οποιαδήποτε οικονοµική υποχρέωση. Η συγκεκριµένη διάταξη, αν και αποτελεί σηµαντικό βήµα για την αιγυπτιακή κοινωνία, φυσικά δεν παρέχει οιαδήποτε προστασία των γυναικών µετά το διαζύγιο. Σηµαντική εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι µε αποφάσεις 30 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ

12 των αιγυπτιακών δικαστηρίων, το φθινόπωρο του 2002, καταργήθηκαν οι διατάξεις εκείνες που δεν επέτρεπαν στις γυναίκες να αποκτήσουν διαβατήριο ή να ταξιδέψουν χωρίς την άδεια του πατέρα τους ή του συζύγου τους. 32 Τα τελευταία χρόνια, η γραµµατεία του κυβερνώντος κόµµατος (Εθνικό ηµοκρατικό Κόµµα-NDP) πρότεινε ένα σύνολο µεταρρυθµίσεων το οποίο είχε ως στόχο να βελτιώσει την εικόνα του κόµµατος στο εσωτερικό και να απαντήσει στην διεθνή κριτική για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στην Αίγυπτο. Οι µεταρρυθµίσεις που βρίσκονται υπό συζήτηση περιλαµβάνουν την θέσπιση αναλογικού αντιπροσωπευτικού εκλογικού συστήµατος, την κατάργηση των εγκληµατικών ποινών για παραβιάσεις της νοµοθεσίας του τύπου και την παροχή στο Συµβουλευτικό Συµβούλιο πλήρους νοµοθετικής εξουσίας. Μεγάλης σηµασίας γεγονός αποτελεί η δηµιουργία του Εθνικού Συµβουλίου για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα (NCHR) τον Ιούνιο του 2003, αποστολή του οποίου είναι να ελέγχει την δράση της κυβέρνησης όσον αφορά στα ανθρώπινα δικαιώµατα και να τα προστατεύει. 33 Εν κατακλείδι, είναι φανερό ότι, παρά τις όποιες µεταρρυθµίσεις, ο δρόµος για την δηµοκρατία του Αιγυπτιακού κράτους είναι ακόµα µακρύς. Μακρύς και δύσκολος καθώς οι πολιτικοί ηγέτες, ο στρατός και οι δυνάµεις ασφαλείας θέλουν φυσικά να διατηρήσουν το status quo από το οποίο επωφελούνται. Η δηµιουργία του Αιγυπτιακού Κινήµατος για την Αλλαγή τον Νοέµβριο του αποδεικνύει την αυξανόµενη λαϊκή αντίθεση προς το καθεστώς, η οποία αν συνεχίσει να εντείνεται δύναται να φέρει σε πολύ δύσκολη θέση την αιγυπτιακή κυβέρνηση. 35 ΜΑΡΟΚΟ Το Μαρόκο, µία χώρα µε πληθυσµό, κατατάσσεται στην 125 η θέση ανάµεσα από 177 χώρες όσον αφορά στην ανάπτυξη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, σύµφωνα µε στοιχεία που παρέχει το UNDP (United Nations Development Programme) για το Υποστηρίζεται ότι το Μαρόκο αποτελεί ένα από τα πιο λαµπρά παραδείγµατα εκδηµοκρατισµού στην Μέση Ανατολή και την Βόρειο Αφρική. Στις βουλευτικές εκλογές του 2002, αλλά και στις δηµοτικές εκλογές της επόµενης χρονιάς, σηµειώθηκε σηµαντική πρόοδος στην πολιτική µετάβαση της χώρας καθώς υπήρξε διαφάνεια και οι 32 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Egypt, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Arab Reform Bulletin: Ιούλιος 2005, Carnegie Endowment for International Peace 35 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace ( Fundacion para las Relaciones Internacionales y el Dialogo Exterior ( 12

13 αναφορές για νοθεία ήταν πολύ περιορισµένες. 37 Στο στάδιο αυτό, κρίνεται σκόπιµο να περιγράψουµε τους θεσµούς του Μαροκινού κράτους. Το Μαροκινό Σύνταγµα του 1996 αναφέρει ότι αρχηγός του κράτους είναι ο βασιλιάς. Στις 23 Ιουλίου του 1999, ανέλαβε την εξουσία ο Βασιλιάς Muhammad VI, µετά τον θάνατο του πατέρα του, Βασιλιά Hassan II, ο οποίος κυβέρνησε για 38 χρόνια( ). Το Σύνταγµα παρέχει ευρύ φάσµα εξουσιών στον βασιλιά: διορίζει τον πρωθυπουργό-µετά από εκλογές- και όλα τα µέλη της κυβέρνησης, προεδρεύει του υπουργικού συµβουλίου, είναι αρχηγός του στρατού και θρησκευτικός ηγέτης της χώρας, δύναται να διαλύσει τη Βουλή, να κηρύξει το κράτος σε κατάσταση ανάγκης και, τέλος, να υποβάλλει προτάσεις τροποποίησης του Συντάγµατος σε εθνικό δηµοψήφισµα. Από την άλλη, ο πρωθυπουργός δεν έχει εξουσία χωρίς την έγκριση του βασιλιά, έχει την δυνατότητα να ασκήσει νοµοθετικές εξουσίες και παρουσιάζει το κυβερνητικό πρόγραµµα στη Βουλή. Από τις 9 Οκτωβρίου του 2002 το πρωθυπουργικό αξίωµα κατέχει ο Driss Jettou. Τέλος, το υπουργικό συµβούλιο διορίζεται από τον βασιλιά µετά από πρόταση του πρωθυπουργού. Το σηµερινό υπουργικό συµβούλιο που σχηµατίσθηκε τον εκέµβριο του 2002 από τον Driss Jettou δεν παρουσιάζει µεγάλες διαφορές, αφού 19 από τα 25 µέλη προέρχονται από το προηγούµενο υπουργικό συµβούλιο, γεγονός που αποτέλεσε αντικείµενο αρνητικής κριτικής. 38 Από την αναθεώρηση του Συντάγµατος του 1996, το νοµοθετικό σώµα αποτελείται από δύο βουλευτήρια: τη Βουλή των Αντιπροσώπων (Majlis al Nuwab) τα 325 µέλη της οποίας εκλέγονται άµεσα από τους πολίτες και τη Βουλή των Συµβούλων (Majlis al Mustasharin) τα 270 µέλη της οποίας εκλέγονται έµµεσα, µέσω διάφορων περιφερειακών, τοπικών και καθηγητικών συµβουλίων. 39 Νοµοθεσία δύναται να θεσπιστεί είτε από τον πρωθυπουργό είτε από τη Βουλή, αλλά για να τεθεί σε ισχύ ένας νόµος είναι απαραίτητο να διακηρυχθεί µε βασιλικό διάταγµα. Γενικά, οι εξουσίες της Βουλής αν και περιορισµένες- διευρύνθηκαν µετά τις αναθεωρήσεις του Συντάγµατος του 1992 και του 1996 και περιλαµβάνουν ζητήµατα προϋπολογισµού, την έγκριση νόµων και την ίδρυση ad hoc εξεταστικές επιτροπές αποστολή των οποίων είναι να διερευνούν τις κυβερνητικές πράξεις. 40 Τέλος, η κυβέρνηση δύναται να διαλυθεί αν η Βουλή των Αντιπροσώπων δεν της παρέχει ψήφο εµπιστοσύνης. 41 Θα τελειώσουµε την περιγραφή των θεσµών του Μαροκινού κράτους µε τον δικαστικό τοµέα. Ο αστικός κώδικας του Μαρόκου αποτελεί µία, προσαρµοσµένη στην µαροκινή πραγµατικότητα, εκδοχή του γαλλικού 37 Middle East and North Africa: Morocco, National Democratic Institute For International Affairs ( 38 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Background Note: Morocco, U.S. Departement of State ( 40 Background Note: Morocco, U.S. Departement of State ( 41 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.4 13

14 αστικού κώδικα, µε εξαίρεση τους νόµους που αφορούν την θέση του ανθρώπου οι οποίοι στηρίζονται στους θρησκευτικούς νόµους. Σύµφωνα µε το Άρθρο 82 του Συντάγµατος, η δικαστική εξουσία είναι ανεξάρτητη από την νοµοθετική και την εκτελεστική. Παρά όµως την υιοθέτηση της αρχής της διάκρισης των εξουσιών υπάρχει σηµαντική παρέµβαση της εκτελεστικής εξουσίας στη νοµοθετική, καθώς ο Υπουργός ικαιοσύνης κατέχει σηµαντικό ρόλο στα δικαστικά ζητήµατα και ο βασιλιάς ηγείται του Ανώτατου ικαστικού Συµβουλίου. Αν και η δικαστική µεταρρύθµιση έχει τεθεί ως ζήτηµα υψηλής προτεραιότητας για την κυβέρνηση, δυστυχώς πρόοδος σηµειώνεται µε πολύ αργούς ρυθµούς. Αναλυτικά, ο δικαστικός κλάδος του Μαρόκου αποτελείται από τα ικαστικά Συµβούλια, τα Κατώτερα ικαστήρια, τα Εφετεία, το Ανώτατο ικαστήριο, τα ιοικητικά ικαστήρια και άλλα όπως το Ανώτερο ικαστήριο ικαιοσύνης, ειδικά δικαστήρια για Εργατικά ζητήµατα και το Μόνιµο ικαστήριο για τις Βασιλικές Ένοπλες υνάµεις. ικαστικά συµβούλια αποτελούν το Ανώτατο Συµβούλιο, πρόεδρος του οποίου είναι ο βασιλιάς και έχει την διοικητική εξουσία του δικαστικού σώµατος, και το Συνταγµατικό Συµβούλιο το οποίο κρίνει την εγκυρότητα των νοµοθετικών εκλογών και των δηµοψηφισµάτων. Στα κατώτερα δικαστήρια ανήκουν τα Πρωτοδικεία, τα Εµπορικά ικαστήρια και, τέλος, τα Περιφερειακά. Τέλος, το Ανώτατο ικαστήριο δύναται να αναθεωρήσει τις αποφάσεις όλων των δικαστηρίων, να εξετάσει αιτήµατα για ακύρωση πρωθυπουργικών αποφάσεων και έχει δικαιοδοσία ως ανώτερο όλων των άλλων δικαστηρίων- πάνω σε διαφωνίες που προκύπτουν µεταξύ των άλλων δικαστηρίων. 42 Στο σηµείο αυτό θεωρούµε σκόπιµο να περιγράψουµε την κατάσταση στον τοµέα των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Το µαροκινό Σύνταγµα αναγνωρίζει και παρέχει σε όλους τους πολίτες το δικαίωµα της ανεξιθρησκείας, ελευθερία µετακίνησης, άποψης και έκφρασης, το δικαίωµα του συνερχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι καθώς και το δικαίωµα να ανήκει κανείς σε οποιαδήποτε ένωση ή πολιτική οµάδα της αρεσκείας του µέσα, όµως, στα όρια του νόµου. Ακόµη, ορίζεται ότι ο βασιλιάς είναι αυτός που προστατεύει τα δικαιώµατα και τις ελευθερίες των πολιτών, των κοινωνικών οµάδων και των οργανώσεων. Παρά το γεγονός ότι η ισότητα των πολιτών ορίζεται από το Σύνταγµα, οι Berbers έχουν τεθεί στο περιθώριο µετά την ανεξαρτησία το Επίσης, το δικαίωµα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι είναι αρκετά περιορισµένο, αφού απαιτείται η άδεια του Υπουργείου Εσωτερικών για την διεξαγωγή µίας δηµόσιας συγκέντρωσης. Μελανό σηµείο αποτελεί ο αντιτροµοκρατικός νόµος που υιοθετήθηκε µετά τις τροµοκρατικές επιθέσεις της 16 ης Μαΐου του 2003, ο οποίος παρέχει το δικαίωµα στις δυνάµεις ασφαλείας να κρατούν υπόπτους χωρίς να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο, να υποκλέπτουν τηλεφωνήµατα, ηλεκτρονικά µηνύµατα και επικοινωνίες µέσω διαδικτύου καθώς και να ερευνούν σπίτια και εταιρείες χωρίς ένταλµα. Το 1996, έγινε αναθεώρηση του 42 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ

15 Ποινικού Κώδικα µε σκοπό να απαγορευτούν τα βασανιστήρια και να τεθούν όρια στην προληπτική κράτηση. 43 Πέρα από τις γενικές προσωπικές ελευθερίες, οι νόµοι που αφορούν στα πολιτικά κόµµατα ορίζουν ότι το µαροκινό κράτος αποτελείται από ένα πολυκοµµατικό σύστηµα, αν και η ίδρυση πολλών νέων κοµµάτων έχει µπλοκαριστεί τα τελευταία χρόνια. Στον τοµέα αυτό ενδιαφέρον προκαλεί η έγκριση ενός προσχέδιου νόµου από το υπουργικό συµβούλιο στις 17 Μαΐου του 2005, το οποίο σύµφωνα µε την κυβέρνηση θα βελτιώσει την εσωτερική διαχείριση των κοµµάτων, θα διευκολύνει την δηµόσια χρηµατοδότηση και θα διαφοροποιήσει την συµµετοχή σε αυτά µε την εφαρµογή ποσόστωσης για τις γυναίκες και τους νέους. 44 Όσον αφορά στους νόµους που διέπουν τις οργανώσεις, ο Κώδικας για τις ηµόσιες Ελευθερίες, που υιοθετήθηκε το 1958 και τροποποιήθηκε το 1973, ορίζει ότι απαιτείται η έγκριση του Υπουργείου Εσωτερικών για την νόµιµη λειτουργία µίας οργάνωσης. Περνώντας στην ελευθερία του τύπου, ο µαροκινός Κώδικας για τον Τύπο του 2002 ορίζει ότι ο πρωθυπουργός δύναται να διακόψει µία έκδοση εάν υποβιβάζει το Ισλάµ, την µοναρχία, την δηµόσια τάξη και την εθνική εδαφική ακεραιότητα. Ακόµη και οι ξένες εκδόσεις εξετάζονται πριν τη θέση τους σε κυκλοφορία και δύναται να απαγορευτούν εάν περιέχουν άρθρα που ξεπερνούν τα όρια της αξιοπρέπειας. Τα περισσότερα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης ελέγχονται από την κυβέρνηση και προβάλλουν µόνο τις επίσηµες απόψεις. Σε περίπτωση προσβολής από δηµοσιογράφο της βασιλικής οικογένειας δικαιοδοσία για την επιβολή της ποινής έχουν τα δικαστήρια, οι υποθέσεις όµως αυτές εκδικάζονται από δικαστές που έχουν διοριστεί από τον βασιλιά. υστυχώς, ο αντιτροµοκρατικός νόµος που, όπως προαναφέραµε, υιοθετήθηκε τον Μάιο του 2005 περιόρισε σηµαντικά τις ελευθερίες των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης. Τέλος, αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός της απελευθέρωσης του οπτικοακουστικού τοµέα, σύµφωνα µε νόµο που υιοθετήθηκε οµόφωνα από την Βουλή του Μαρόκου στις 25 Νοεµβρίου του Σύµφωνα µε την ετήσια Παγκόσµια Κατάταξη για την Ελευθερία του Τύπου, που συντάσσεται από τους ηµοσιογράφους χωρίς Σύνορα το Μαρόκο βρίσκεται στην 126 η θέση ανάµεσα σε 167 χώρες. 45 Ολοκληρώνοντας την ανάλυση µας πρέπει να αναφερθούµε και στο νέο οικογενειακό δίκαιο (Moudawana), το οποίο υιοθετήθηκε στις 10 Οκτωβρίου του 2003 αντικαθιστώντας εκείνο του Σύµφωνα µε αυτό, οι γυναίκες δύνανται να αποφασίζουν µόνες τους για θέµατα γάµου, εκπαίδευσης και εργασίας. Ως νόµιµη ηλικία γάµου ορίστηκε το 18 ο έτος, η πολυγαµία υποβληθεί σε νέους περιορισµούς και οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωµα στο 43 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.8 44 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.9 45 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ

16 διαζύγιο. 46 Η δύναµη των γυναικών στη µαροκινή κοινωνία έχει αυξηθεί και αυτό φαίνεται καθαρά από το γεγονός ότι στις εκλογές του 2002 εξελέγησαν 35 γυναίκες τοποθετώντας το Μαρόκο στις πρώτες θέσεις στην κατάταξη των χωρών της Αφρικής σχετικά µε την πολιτική συµµετοχή των γυναικών. 47 Σηµαντικές πρόσφατες κυβερνητικές πρωτοβουλίες αποτελούν η ίδρυση το 1990 του Βασιλικού Συµβουλευτικού Συµβουλίου για τα Ανθρώπινα δικαιώµατα και του Υπουργείου Ανθρωπίνων δικαιωµάτων το 1993 και η ίδρυση της Επιτροπής Αµεροληψίας και Συµφιλίωσης (Ιανουάριος 2004), η οποία ερευνά υποθέσεις εξαφανίσεων που συνέβησαν µεταξύ 1956 και Συµπερασµατικά, αν και η προσπάθεια του Βασιλιά Muhammad VI για µεταρρύθµιση και εκδηµοκρατισµό είναι αξιέπαινη η διαδικασία εκδηµοκρατισµού προχωρά µε αργούς ρυθµούς. Βέβαια, όπως τονίζει και η Fatiha Ladayi, διευθύντρια επικοινωνίας του Υπουργείου Επικοινωνίας: «Η δηµοκρατία δεν είναι εργαλείο. εν µπορείς απλά να εφαρµόσεις το ίδιο µοντέλο παντού». 49 Πρέπει και πάλι να υπογραµµίσουµε ότι, παρά τις όποιες δυσχέρειες, το Μαρόκο αποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά παραδείγµατα εκδηµοκρατισµού στη Μέση Ανατολή. 46 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Middle East and North Africa: Morocco, National Democratic Institute For International Affairs ( 48 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Morocco, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Morocco moves gradually to address past repression, The Christian Science Monitor ( 23/09/

17 ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ Η Σαουδική Αραβία έχει κατοίκους και βρίσκεται στην 77 η θέση (ανάµεσα σε 177 χώρες) όσον αφορά στην ανθρώπινη ανάπτυξη και στην ίδια θέση (ανάµεσα από 78 χώρες) όσον αφορά την ενδυνάµωση του φύλου, σύµφωνα µε τις αντίστοιχες κατατάξεις που δηµοσιεύει το UNDP (United Nations Development Programme) για το Η Σαουδική Αραβία είναι ένα από τα λιγότερο δηµοκρατικά και φιλελεύθερα κράτη της περιοχής, αν και έχει κάνει µερικά βήµατα τα οποία είναι αξιοσηµείωτα αν αναλογιστεί κανείς την ιστορία της. 51 Για να κατανοήσουµε καλύτερα την κατάσταση που επικρατεί στην εν λόγω χώρα θα προχωρήσουµε σε µία ανάλυση των θεσµών και του πολιτεύµατός της. Το Κοράνι αποτελεί το ισχύον Σύνταγµα της χώρας. Ο κεντρικός θεσµός της Κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας είναι η µοναρχία. 52 Το καθεστώς αντιµετώπισε σηµαντική πίεση από το εσωτερικό για πολιτική µεταρρύθµιση στις αρχές του Πολέµου του Κόλπου. Έτσι, τον Μάρτιο του 1992 υιοθετήθηκαν δύο σηµαντικά µέτρα: πρώτον, η υιοθέτηση από τον Βασιλιά Fahd του Βασικού Νόµου (Basic Law) που θεωρείται ως ανεπίσηµο Σύνταγµα και δεύτερο, η ίδρυση της Συµβουλευτικής Επιτροπής. Κανένα από τα µέτρα αυτά δεν αποτέλεσαν πραγµατική πολιτική µεταρρύθµιση. 53 Ο Βασιλιάς, ως αρχηγός του κράτους, έχει σχεδόν απόλυτη εξουσία καθώς οι πράξεις του δεν υπόκεινται σε κανέναν θεσµικό έλεγχο. Κυβερνά µε διάταγµα τηρώντας τον Ισλαµικό νόµο (Sharia), ασκεί νοµοθετική και εκτελεστική εξουσία, είναι αρχηγός των ενόπλων δυνάµεων και δύναται να εγκρίνει και να τροποποιήσει διεθνείς συνθήκες όπως και τις αποφάσεις του Υπουργικού Συµβουλίου. 54 Ο Βασιλιάς Fahd, που βρισκόταν στην εξουσία από το 1982, παρέδωσε το θέση του στον Πρίγκηπα Abdullah το Πέρα από τον Βασιλιά, φορείς εκτελεστικής εξουσίας είναι ο Πρωθυπουργός και το Υπουργικό Συµβούλιο. Ο πρώτος, αρχηγός του Υπουργικού Συµβουλίου, δύναται να ασκήσει το δικαίωµα αρνησικυρίας (veto) σε οποιαδήποτε απόφαση του τελευταίου και ακόµα να διαλύσει και να µετασχηµατίσει το Υπουργικό Συµβούλιο. Το Υπουργικό Συµβούλιο επιβλέπει την εφαρµογή γενικών πολιτικών του κράτους και κατευθύνει τις δραστηριότητες της αυξανόµενης γραφειοκρατίας. 55 Είναι φανερό πως στην περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας ο Βασιλιάς είναι ο απόλυτος άρχων, χωρίς να υπάρχει καµία πρόβλεψη για έλεγχο και επιβολή ορίων στην εξουσία του. 50 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace ( Fundacion para las Relaciones Internacionales y el Dialogo Exterior ( 51 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ Country Profile of Saudi Arabia, GULF Research Center ( 53 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.2 55 Country Profile of Saudi Arabia, GULF Research Center ( 17

18 Η Σαουδική Αραβία δεν έχει µόνιµο νοµοθετικό σώµα, παρά µόνο η Συµβουλευτική Επιτροπή (Majlis al Shura) που, όπως προαναφέραµε, ιδρύθηκε το 1992 µε προεδρικό διάταγµα. 56 Το εν λόγω Συµβούλιο, τα µέλη του οποίου διορίζονται από τον Βασιλιά, επισηµοποίησε το παραδοσιακό σύστηµα άτυπης παροχής συµβουλών που ίσχυε στη χώρα. Οι εξουσίες του περιλαµβάνουν την αναθεώρηση εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών καθώς και την υποβολή προτάσεων για νέα διατάγµατα. 57 Τον Οκτώβριο του 2003, ο τύπος της Σαουδικής Αραβίας ανέφερε ότι η κυβέρνηση θα διενεργούσε εκλογές για το ένα τρίτο των µελών του Συµβουλίου. Οι συζητήσεις επί του θέµατος συνεχίζονται χωρίς να υπάρχει καµία επίσηµη ανακοίνωση από την κυβέρνηση. 58 Η Συµβουλευτική Επιτροπή δεν µπορεί να θεωρηθεί ως ένα βήµα προς τον εκδηµοκρατισµό, καθώς τα µέλη του διορίζονται από τον Βασιλιά, οι συζητήσεις γίνονται κεκλεισµένων των θυρών και έχει έναν περιορισµένο καθαρά συµβουλευτικό ρόλο. 59 Όσον αφορά στην δικαστική εξουσία, το νοµικό σύστηµα της Σαουδικής Αραβίας βασίζεται κυρίως στις αρχές της Sharia. Ο Βασιλιάς είναι υπεύθυνος για την εφαρµογή της δικαστικής εξουσίας και το δικαστικό σώµα είναι υποκείµενο επιρροής της βασιλικής οικογένειας. Το νοµικό σύστηµα περιέχει διάφορους κώδικες. Άξιοι αναφοράς είναι οι ακόλουθοι: η δικαστική νοµοθεσία του 1975, η οποία διακηρύσσει την ανεξαρτησία του δικαστικού σώµατος, το Νοµοθετικό ιάταγµα για την Φυλάκιση και την Κράτηση της 28 ης Μαΐου του 1978 που απαγορεύει τα βασανιστήρια, ο Νόµος για τη διαδικασία στα δικαστήρια της Sharia που δίνει το δικαίωµα νόµιµης εκπροσώπησης στους κατηγορούµενους και ο Νόµος για τα Εγκλήµατα του Μαΐου του 2002, ο οποίος προστατεύει τα δικαιώµατα των κατηγορουµένων. υστυχώς, όµως, το σύστηµα δεν παρέχει εγγυήσεις για µία δίκαιη δίκη. Σε περιπτώσεις εγκληµάτων, η διάρκεια της κράτησης είναι ιδιαίτερα εκτεταµένη στοχεύοντας στο να αποσπάσουν από τον κατηγορούµενο µία οµολογία. Ακόµη, οι αυθαίρετες συλλήψεις, ιδίως υπόπτων πολιτικά και θρησκευτικά αντίθετων προς την κυβέρνηση, συνεχίζονται παρά την απαγόρευση που θεσπίζει το Νοµοθετικό ιάταγµα της 11 ης Νοεµβρίου του Στο κράτος της Σαουδικής Αραβίας υπάρχουν τα δικαστήρια της Sharia, που ασχολούνται µε ιδιοκτησιακά και οικογενειακά ζητήµατα και µε εγκληµατικές ενέργειες, τα ικαστήρια µε Περιορισµένη ικαιοδοσία, τα γενικά ικαστήρια και τα Εφετεία που χωρίζονται σε τρία τµήµατα: των ποινικών µυνήσεων, των αστικών και των λοιπών. Ακόµη, στον δικαστικό κλάδο ανήκουν το Ανώτατο ικαστικό Συµβούλιο, που επιβλέπει όλα τα άλλα δικαστήρια, η Επιτροπή για τις 56 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.4 57 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.4 59 Nora Bensahel, Daniel L. Byman, The future security environment in the Middle East, Conflict, Stability and Political Change, 2000, σελ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ

19 ιαµάχες ικαιοδοσίας, που επιλύει αυτού του είδους τις διαφορές µεταξύ δικαστηρίων και το Συµβούλιο των Ανώτατων Ισλαµιστών Λόγιων. 61 Τον Απρίλιο του 2005, ο Βασιλιάς Fahd εισήγαγε ένα βασιλικό διάταγµα για τον µετασχηµατισµό του δικαστικού συστήµατος. Παρόλα αυτά ο δικαστικός τοµέας παρουσιάζει σηµαντικές ελλέιψεις και παρά την θέσπιση νόµων, οι αυθαιρεσίες συνεχίζονται στο Σαουδαραβικό κράτος. 62 Από την παρούσα ανάλυση του επιπέδου δηµοκρατίας της Σαουδικής Αραβίας δεν θα µπορούσε να παραληφθεί η περιγραφή της κατάστασης και του σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Οι παραβιάσεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου αποτελούν σύνηθες φαινόµενο και παρά τις εσωτερικές και διεθνής πιέσεις που ασκούνται στο Σαουδαραβικό κράτος για την εφαρµογή µεταρρυθµίσεων, οι αλλαγές και η βελτίωση που παρατηρήθηκε είναι ανεπαρκής. 63 Η Βασική Νοµοθεσία (Basic Law-Nizam) δεν περιέχει ρητές εγγυήσεις για την προστασία βασικών δικαιωµάτων όπως η ανεξιθρησκεία, καθώς η δηµόσια έκφραση µη-ισλαµικών θρησκευτικών πιστεύω είναι παράνοµη, η ελευθερία έκφρασης, η οποία περιορίζεται από τις απαγορεύσεις άσκησης κριτικής στην κυβέρνηση, το Ισλάµ και την άρχουσα οικογένεια, και ακόµα το δικαίωµα του συνέρχεσθαι ή της πολιτικής συµµετοχής. Ειδικότερα, όσον αφορά στο δικαίωµα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι πρέπει να σηµειωθεί ότι οι ενώσεις εµπόρων, τα συνδικάτα, οι οµαδικές απεργίες και οι δηµόσιες διαδηλώσεις για πολιτικά ζητήµατα απαγορεύονται από την αντίστοιχη νοµοθεσία. Άδειες δίνονται από την κυβέρνηση µόνο για τη σύσταση επαγγελµατικών σωµατείων, τα οποία, όµως, απαγορεύεται να έχουν πολιτικό χαρακτήρα. Ακόµη, σχετικά µε την ελευθερία του τύπου, το 1982 διασφαλίστηκε µε Βασιλικό ιάταγµα η ελευθερία έκφρασης, µέσα στο πλαίσιο φυσικά των Ισλαµικών και εθνικών αξιών. Στις αρχές του 2003, ανακοινώθηκε από τον Βασιλιά η δηµιουργία του Σωµατείου ηµοσιογράφων της Σαουδικής Αραβίας, το οποίο δέχτηκε αρνητική κριτική γιατί τα µέλη του συµβουλίου πρέπει να εγκριθούν από το Υπουργείο Πληροφοριών. Επίσης, όλες οι εφηµερίδες και τα περιοδικά δηµιουργούνται µε βασιλικό διάταγµα και αν και ανήκουν σε ιδιώτες, δέχονται κρατικές επιχορηγήσεις. Τέλος, το Ανώτατο Συµβούλιο Πληροφοριών, του οποίου πρόεδρος είναι ο Υπουργός Εσωτερικών ασκεί έλεγχο στα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, ο ξένος τύπος υπόκειται συστηµατικά λογοκρισία και ακόµη και η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι περιορισµένη. Σύµφωνα µε την ετήσια Παγκόσµια Κατάταξη για την Ελευθερία του Τύπου, που συντάσσεται από τους ηµοσιογράφους χωρίς Σύνορα, η Σαουδική Αραβία βρίσκεται στην 159 η θέση ανάµεσα σε 167 χώρες Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.8 62 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.8 63 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.9 64 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ

20 Άλλο µείζον ζήτηµα αποτελεί η θέση της γυναίκας στην Σαουδαραβική κοινωνία. Σοβαρές διακρίσεις γίνονται σε βάρος των γυναικών και οι ελευθερίες τους είναι εξαιρετικά περιορισµένες. 65 Τον Οκτώβριο του 2000, η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας υπέγραψε την Σύµβαση για την Εξάλειψη Κάθε Είδους ιάκρισης Κατά των Γυναικών, η οποία περιέχει διατάξεις που έρχονται σε ευθεία αντίθεση µε τον Ισλαµικό νόµο. Ως αποτέλεσµα, παρά την υπογραφή της Σύµβασης, οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συνεχίζονται. 66 Η Επιτροπή για την Προώθηση της Αρετής και την Αποτροπή των Ελαττωµάτων (Committee for the Promotion of Virtue and the Prevention of Vice), ή η «θρησκευτική αστυνοµία», ενισχύουν τις διακρίσεις µε βάση το φύλο και αναγκάζουν τις γυναίκες να κυκλοφορούν δηµόσια µε µαύρους µακριούς µανδύες και µε καλυµµένα τα κεφάλια τους. 67 Στην Σαουδαραβική κοινωνία, µία ανύπαντρη γυναίκα είναι κηδεµονευόµενη από τον πατέρα της, µία παντρεµένη από τον σύζυγό της και µία χήρα από τους γιούς της. Οι γυναίκες δεν έχουν το δικαίωµα να αποκτήσουν διαβατήριο ή visa ή να γίνουν δεκτές στα νοσοκοµεία, χωρίς την έγκριση του κηδεµόνα τους. Ακόµη, απαγορεύεται να οδηγήσουν ή να ταξιδέψουν χωρίς την συνοδεία άρρενος συγγενή τους. ιακρίσεις σε βάρος των γυναικών γίνονται ακόµη και στο θέµα του διαζυγίου. Αν και οι άντρες δύνανται να πάρουν διαζύγιο µετά από αίτησή τους, για τις γυναίκες απαιτείται δικαστική απόφαση. 68 Ακόµη, σε περίπτωση διαζυγίου µίας αλλοδαπής από έναν Σαουδάραβα δεν επιτρέπεται, χωρίς την έγκριση του πρώην συζύγου, η είσοδος της αλλοδαπής στη χώρα για να επισκεφτεί τα παιδιά της. 69 Αν και µοιάζει παράλογο, ακόµα και στον τοµέα της δικαιοσύνης γίνονται διακρίσεις. Έτσι η κατάθεση στο δικαστήριο ενός άντρα ισοδυναµεί µε την κατάθεση δύο γυναικών. Το 2001, οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωµα να έχουν αστυνοµική ταυτότητα. Φυσικά και στην περίπτωση αυτή η συγκατάθεση του κηδεµόνα είναι απαραίτητη. Κάποιες µεταρρυθµίσεις βρίσκονται υπό συζήτηση, όπως το δικαίωµα των γυναικών να ψηφίσουν στις επόµενες δηµοτικές εκλογές και το δικαίωµα διορισµού τους στο Υπουργείο Εξωτερικών. 70 Τέλος, πρέπει να περιγράψουµε τις συνθήκες ζωής των απόδηµων εργαζοµένων. Οι αλλοδαποί εργαζόµενοι στην Σαουδική Αραβία υπολογίζεται ότι φθάνουν τα , δηλαδή το ένα τρίτο του πληθυσµού, σύµφωνα µε τον Υπουργό Εργασίας. Οι εργαζόµενοι αυτοί συχνά πέφτουν θύµατα εκµετάλλευσης, αναγκαζόµενοι να δουλεύουν 12 µε 16 ώρες την ηµέρα, 65 Essential Background: Overview of human rights issues in Saudi Arabia, Human Rights Watch ( 13/01/ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Essential Background: Overview of human rights issues in Saudi Arabia, Human Rights Watch ( 13/01/ Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ Human Rights Watch World Report 2003: Middle East & Northern Africa: Saudi Arabia, Human Rights Watch ( 70 Arab Political Systems: Baseline Information and Reforms Saudi Arabia, Carnegie Endowment for International Peace, σελ.11 20