ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

Transcript

1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΛΛΗ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Παιδεία-τριτοβάθμια εκπαίδευση 2. Ανθρώπινα δικαιώματα 3. Βία-εγκληματικότητα 4. Ανθρωπισμός 5. Ποινή-θανατική ποινή 6. Επιστήμη-κλωνοποίηση 7. Διαφήμιση 8. Καταναλωτισμός 9. Ενωμένη Ευρώπη 10. Παράδοση 11. Τα μάρμαρα του Παρθενώνα 12. Toυρισμός 13. Μαζοποίηση 14. Άτομο και κοινωνία 15. Θεσμοί 16. Τεχνικός πολιτισμός-οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση 17. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές-διαδίκτυο 18. Προπαγάνδα 19. Ελευθερία 20. Λαϊκισμός 21. Οικογένεια 22. Θέση της γυναίκας 23. Τέχνη 24. Φυσικό περιβάλλον 25. Αθλητισμός ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 2

3 26. Χουλιγκανισμός 27. Εθελοντισμός 28. Εργασία-ανεργία 29. Δημοκρατία 30. Ρατσισμός 31. Φανατισμός 32. Εθνικισμός 33. Παγκοσμιοποίηση 34. Γλώσσα 35. Δίκαιος και άδικος λόγος 36. Μεσσιανισμός 37. Πόλεμος-ειρήνη 38. Τρομοκρατία 39. Πνευματικός άνθρωπος 40. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΕΛΛΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 3

4 ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ο όρος παιδεία, λόγω της πολυδιαστατικότητάς του, επιδέχεται πολλούς και διαφορετικούς ορισμούς. Οι διαφορές αφορούν κυρίως τις μεθόδους και το περιεχόμενο της παιδείας. Πέρα από αυτό, όμως, μπορούμε να θεωρήσουμε ως αποδεκτούς τους παρακάτω ορισμούς: 1. Παιδεία είναι ένα σύστημα αγωγής, που έχει σαν σκοπό να διαμορφώσει προσωπικότητες αυθύπαρκτες, ανεξάρτητες και ολοκληρωμένες, ικανές να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της συλλογικής ζωής. Δηλ. η παιδεία είναι ανθρωποπλαστικό ιδεώδες, που απέχει από κάθε χρησιμοθηρία και ωφελιμισμό. 2. Η παιδεία είναι το κληροδοτούμενο από γενεά σε γενεά κεφάλαιο των πνευματικών αγαθών, που σχηματίζεται μέσα στην ιστορία και από την ιστορία, με τον ατομικό και συλλογικό μόχθο του ανθρώπου. ( Ε. Παπανούτσος) 3. Παιδεία είναι η πνευματική και ηθική αγωγή των νέων. Η διάπλαση των διανοητικών δυνάμεων και του χαρακτήρα, ιδιαίτερα με την παροχή συστηματικής μόρφωσης στα σχολεία και στα άλλα Εκπαιδευτικά ιδρύματα. (Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών UNESCO) 4. Παιδεία είναι η διαδικασία μεταλαμπάδευσης των πνευματικών κατακτήσεων από τη μια γενεά στην άλλη. ΣΤΟΧΟΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: Διαμόρφωση και ολοκλήρωση της προσωπικότητας : Ο πρώτος και σημαντικότερος στόχος που θέτει η παιδεία είναι η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Αυτή αναλαμβάνει να του διαμορφώσει έτσι τις πεποιθήσεις, τις στάσεις και τις αξίες του, ώστε να είναι οργανικά συνδεδεμένες μεταξύ τους και να του διασφαλίζουν κάθε φορά δημιουργικές και θετικές προσαρμογές στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος. Δηλαδή η παιδεία φροντίζει για το όλο πρόγραμμα ζωής του ατόμου στη δόμηση και στην προαγωγική εφαρμογή του. Συγκεκριμένα η παιδεία αναλαμβάνει αρχικά να διεγείρει, να αφυπνίσει και να αξιοποιήσει τις πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου. Γι' αυτό και ο πρώτος ρόλος που καλείται να παίξει είναι η πνευματική καλλιέργεια. Εξάλλου όντας, εξ ορισμού, η παιδεία, σύνολο πνευματικών κατακτήσεων, έχει στενή και άμεση σχέση με τον πνευματικό κόσμο του ανθρώπου. Η πνευματική καλλιέργεια που παρέχει η παιδεία συνίσταται: α) Στην κατάρτιση του ανθρώπου από άποψη γνώσεων: Οι γνώσεις αποτελούν τα απαραίτητα και αναγκαία βάθρα στήριξης του προσωπικού οικοδομήματος. Οι γνώσεις αυτές αφορούν από τη μία τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου και από την άλλη τον χώρο που το περιβάλλει. Με τις πρώτες κατακτά την αυτογνωσία και με τις δεύτερες αποκτά συνείδηση του περιβάλλοντος. β) Στην καλλιέργεια της λογικής, της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού: Αυτή η διαδικασία δεν αποσκοπεί πουθενά αλλού, παρά στη διαμόρφωση λογικών ατομικών αξιολογικών κριτηρίων, που δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο να λειτουργεί σαν αυθύπαρκτη, αυτοδύναμη και ανεξάρτητη μονάδα, με δικά του προσωπικά βάθρα στήριξης. Συγκεκριμένα το άτομο απομακρύνεται από το μύθο, την πλάνη και την ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 4

5 προκατάληψη και έρχεται σε επαφή με τον ορθό λόγο, την επιστημονική γνώση, την αλήθεια και την αντικειμενικότητα. Έτσι αποφεύγει τον κίνδυνο να μείνει μια ύπαρξη εξαρτώμενη, ετερόφωτη και ετερόνομη και μεταβάλλεται σε υπεύθυνη και συνειδητοποιημένη παρουσία. Αποκτά άμεση αντίληψη των πραγμάτων και των καταστάσεων, επεξεργάζεται τα προσωπικά και κοινωνικά δεδομένα, περνάει από βασανιστικό έλεγχο τις αποφάσεις του, πετυχαίνει την εσωτερική απελευθέρωση. γ) Στην ευαισθητοποίηση του ατόμου: Πέρα από την παροχή γνώσεων και τη λογικοποίηση, η παιδεία οφείλει να ερεθίσει και να καλλιεργήσει την ευαισθησία του ατόμου. Διαφορετικά αυτό θα κινδύνευε να τυποποιηθεί και να μηχανοποιηθεί μέσα στην τεχνοκρατούμενη κοινωνία μας. Η ευαισθητοποίηση είναι αυτή η διαδικασία που βοηθάει τον άνθρωπο στη σύλληψη και της ομορφιάς της ζωής. Είναι η διαμόρφωση αισθητικών κριτηρίων και η προλείανση του εδάφους για την επαφή του με τις αιώνιες αισθητικές αξίες του ωραίου, του μέτρου, της ισορροπίας, του υψηλού και του ιδεώδους. Είναι ο εξωραϊσμός και εξανθρωπισμός του εσωτερικού του κόσμου, που θα τον ανάγουν στις σφαίρες της εσωτερικής πληρότητας και αρμονίας. δ) Στην κοινωνικοποίηση του ατόμου: Συγκεκριμένα η παιδεία, έχοντας ως δεδομένο την κοινωνική φύση του ανθρώπου, φροντίζει να μεταλαμπαδεύει σ αυτόν όλα εκείνα τα στοιχεία της ομοιογένειας, που θεωρούνται απαραίτητα τόσο για την ύπαρξη, τη λειτουργία, και τη διαιώνιση της κοινωνίας, όσο και για την ομαλή ένταξή του μέσα στους κόλπους της και την ενεργό συμμετοχή τους στις κοινωνικές διαδικασίες. Με άλλα λόγια, η παιδεία χρησιμεύει ως παράγοντας κοινωνικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου. ε) Στην ένταξη του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες: Η πολιτικοποίηση - όχι βέβαια η κομματικοποίηση - αποτελεί μία εξίσου σημαντική με τις προηγούμενες, προσφορά της παιδείας στο άτομο. Ειδικότερα η παιδεία είναι ο κυριότερος παράγοντας δημιουργίας πολιτικής συνείδησης στο άτομο. Αυτή αναλαμβάνει να διαμορφώσει σ' αυτό ξεκαθαρισμένα πολιτικά κριτήρια και ιδιαίτερη προσωπική ιδεολογική συγκρότηση, ενημερώνοντάς το πλατιά και αντικειμενικά πάνω στις πολιτικές δομές και διαδικασίες της κοινωνίας και μεταμορφώνοντάς το σε υπεύθυνο και συνειδητοποιημένο πολίτη. στ) Στην ένταξη του ατόμου στις πολιτιστικές διαδικασίες: Με την πνευματική, αισθητική και ψυχική καλλιέργεια που παρέχει η παιδεία στο άτομο, έμμεσα το εισάγει στις πολιτιστικές διαδικασίες της κοινωνίας. Το κάνει μέτοχο των εξελίξεων στο χώρο των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης. Έτσι από δέκτης της κουλτούρας, γίνεται δημιουργικός πομπός και ξεχωριστός φορέας. ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η εκπαίδευση με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που έχουν σκοπό την επίδραση με συγκεκριμένο τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και στη σωματική αγωγή του ατόμου. Από τεχνικής πλευράς, με τη διαδικασία της εκπαίδευσης αποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες και αξίες. Η εκπαίδευση γίνεται με βάση συγκεκριμένες μεθόδους (θεωρητική διδασκαλία, επίδειξη, ανάθεση εργασιών, πρακτική εξάσκηση, κτλ), σε ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα και είναι οριοθετημένη χρονικά. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα εκπαιδεύω που σημαίνει ανατρέφω από παιδική ηλικία, μορφώνω, διαπαιδαγωγώ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 5

6 Οι θεσμοθετημένες βαθμίδες εκπαίδευσης είναι: Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Νηπιαγωγείο και Δημοτικό). Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο και Λύκειο). Τριτοβάθμια (Ανώτερη και Ανώτατη) εκπαίδευση. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: 1. Αδυναμία να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις της εποχής, ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδομή, καθυστέρηση στην αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, ελλιπής επιμόρφωση και κατάρτιση πολλών εκπαιδευτικών, απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και οργάνωσης. 2. Εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας, χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της γνώσης, καλλιέργεια ανταγωνισμού και βαθμοθηρίας, μηχανική αποστήθιση έτοιμων γνώσεων, παραμέληση κριτικής ικανότητας, μεταλλαγή του λυκείου σε προθάλαμο των ΑΕΙ και γενικότερα μετατροπή του σχολείου σε διαρκές εξεταστικό κέντρο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταποκριθεί στους ευρύτερους παιδευτικούς του στόχους. 3. Αναντιστοιχία της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας, έλλειψη οργανωμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, μαζικός προσανατολισμός των νέων στα ΑΕΙ με αποτέλεσμα το πλήθος των άνεργων πτυχιούχων, υποβάθμιση της αξίας των πτυχίων και της λειτουργίας των πανεπιστημίων, όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων και διαιώνιση της χαμηλής παραγωγικότητας στην ελληνική οικονομία. 4. Η εκπαίδευση στην εποχή μας έχει αποκτήσει τεχνοκρατικό χαρακτήρα και εγκαταλείπει τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό. Η προσωπικότητα των νέων βάλλεται από τη μονομέρεια και τον πνευματικό ακρωτηριασμό, που καθίστανται τροχοπέδη στην πορεία ολοκλήρωσής τους. 5. Κάποια σχολικά εγχειρίδια και προγράμματα σπουδών δεν ανταποκρίνονται στα σύγχρονα επιτεύγματα και στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις, με αποτέλεσμα την παροχή τυποποιημένων ή επιστημονικά ξεπερασμένων γνώσεων. 6. Δεν δίνεται έμφαση στην προώθηση του διαλόγου, στην ανάπτυξη όλων των δεξιοτήτων των μαθητών, στην καλλιέργεια του αισθητικού τους κριτηρίου, στη διαμόρφωση ηθικής στάσης, κοινωνικής-εθνικής και πολιτικής συνείδησης ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: 1. Απαγκίστρωση του σχολείου από τη χρησιμοθηρική αντίληψη, αποσύνδεση από την ωφελιμιστική αντιμετώπιση της γνώσης, τη στείρα απομνημόνευση και το αγχωτικό πνεύμα των εξετάσεων. Ανάδειξη του σχολείου σε χώρο δημιουργικότητας και ανάδειξης της προσωπικότητας. 2. Χρήση των νέων τεχνολογιών που παρέχουν απεριόριστες δυνατότητες μάθησης, εξοικείωση των μαθητών με τις νέες τεχνολογίες, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις της τεχνολογικής εποχής μας. Παράλληλα εκπαίδευση των νέων στην αξιολόγηση, επιλογή και κατανόηση των πληροφοριών. 3. Αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτικού, ώστε από απλός μεταδότης γνώσεων να μετατραπεί σε συντονιστή της μαθησιακής διαδικασίας. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 6

7 4. Οργάνωση της διδασκαλίας με τρόπους που να ενθαρρύνεται η πρωτοβουλία του μαθητή, έμφαση στη βιωματική μάθηση και όχι στην απομνημόνευση έτοιμων γνώσεων. 5. Ενίσχυση του φορέα επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων με λεπτομερή πληροφόρηση για τα κορεσμένα επαγγέλματα και τις επαγγελματικές προοπτικές, παροχή δυνατοτήτων στους νέους, ώστε να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σ ένα ανταγωνιστικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον 6. Εισαγωγή νέων μαθημάτων με αναφορές σε σύγχρονα θέματα και προσαρμογή των σχολικών βιβλίων στις απαιτήσεις που επιβάλλει η ευρωπαική ενοποίηση και η πολυπολιτισμικότητα: προβολή της ευρωπαικής ταυτότητας και απαλοιφή των στερεοτύπων με στόχο την αποδοχή της διαφορετικότητας. 7. Ανάδειξη της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού, αλλά και των στοιχείων που συνδέουν τους λαούς μεταξύ τους. 8. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας παιδείας ευρύτερης και ανθρωπιστικής, που θα δημιουργεί πομπούς γνώσης, ήθους και ζωής και προσωπικότητες κριτικά σκεπτόμενες, με αυτογνωσία και σεβασμό. ΚΕΙΜΕΝΟ: «Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» Η καλλιέργεια κοινής ευρωπαϊκής συνείδησης μεταξύ των λαών της Γηραιάς Ηπείρου είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση για την ενσάρκωση του οράματος της Ενωμένης Ευρώπης. Χρήσιμες και εποικοδομητικές μπορεί να είναι οι διάφορες πολιτικές, διπλωματικές και οικονομικές συμφωνίες ανάμεσα στα κράτη - μέλη αλλά από μόνες τους δεν είναι ικανές να φέρουν ουσιαστικά πιο κοντά τους ευρωπαϊκούς λαούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να εκφυλισθεί ταυτιζόμενη κυρίως με οικονομικές δοσοληψίες και κυρίως στην πατρίδα μας με τις περίφημες κοινοτικές επιδοτήσεις ή ποσοστώσεις. Το όραμα μιας πολυπολιτισμικής και πολυεθνικής Ευρώπης θα περιοριστεί στην επιδίωξη ενός κοινού οικονομικού μοντέλου αν τα ευρωπαϊκά κράτη αδιαφορήσουν και εναποθέσουν τις ελπίδες τους για την εκπλήρωσή του στην γραφειοκρατία των Βρυξελλών που ολοένα και μεγαλώνει. Γίνεται φανερό λοιπόν ότι χρειάζεται μια ενιαία ευρωπαϊκή παιδεία που θα στηρίξει την οικοδόμηση του ευρωπαϊκού πνεύματος. Κατά καιρούς επισημαίνεται η ανάγκη αυτή από παράγοντες που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και αναπτύσσονται πρωτοβουλίες χωρίς πάντοτε να υπάρχουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Κάποια εκπαιδευτικά προγράμματα όπως το LΙΝGUA που προβλέπει την διδασκαλία των ευρωπαϊκών γλωσσών σ' όλα τα κράτη- μέλη με στόχο την προσέγγιση των λαών, αποτελούν αποσπασματικά μέτρα αφού απουσιάζει μια επεξεργασμένη κοινή, ευρωπαϊκή, εκπαιδευτική πολιτική. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και η πρωτοβουλία που ανέλαβε τελευταία μια ομάδα νέων ευρωβουλευτών και αφορά τη διάδοση των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών στους ευρωπαϊκούς λαούς με το σκεπτικό ότι αποτελούν κοινή πολιτιστική κληρονομιά τους και ότι η διδασκαλία της γλώσσας, της φιλολογίας και της φιλοσοφίας των Αρχαίων Ελλήνων και των Λατίνων θα βοηθήσει να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση των αξιών. Προτείνεται δε στα κράτη - μέλη να προχωρήσουν στη λήψη μέτρων ώστε να καθιερωθεί η συστηματική διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών σ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Οπωσδήποτε η πρόταση αυτή προσφέρει πολύτιμη αρωγή στην προώθηση μιας ευρωπαϊκής παιδείας. Πόσο όμως είναι εφικτή μια τέτοια προοπτική και ποια θα είναι η μορφή αυτής της παιδείας; Μήπως θα εγκαταλειφθεί η εθνική παιδεία με άμεσες επιπτώσεις στην εθνική ταυτότητα του κάθε λαού; Με ποιο τρόπο θα ξεπεραστούν οι πολιτισμικές διαφορές των ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 7

8 ευρωπαϊκών λαών και θα βρεθούν τα σημεία σύγκλισης; Ποιον τύπο πολίτη θέλουμε; τον "εθνικό" ή τον "ευρωπαϊκό"; Όλα αυτά τα ερωτήματα και μια σειρά άλλων είναι ιδιαίτερα σοβαρά, χρειάζονται ανάλυση και πλήρη κατανόηση. Ένας διαρκής διάλογος όλων των Ευρωπαίων θα εντόπιζε τα κοινά σημεία αναφοράς και θα οδηγούσε σε κάποιες αποφάσεις. Αυτό προϋποθέτει βαθιά ιστορική γνώση και ισχυρή πολιτική βούληση για να γίνουν τελικά πράξη οι επιθυμίες και οι οραματισμοί. Ένα πρώτο επίπεδο σύγκλισης θα ήταν η συμφωνία για την προστασία βασικών ατομικών δικαιωμάτων και για την ευλαβική τήρηση των αρχών της δημοκρατίας, της πλήρους Ισονομίας και ισοπολιτείας μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θεωρητικά έχει δρομολογηθεί μια τέτοια προσπάθεια με τη Λευκή Βίβλο και άλλα θεσμικά μέτρα που προβλέπουν την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών με την κοινοτική. Υπάρχουν όμως πολλά εμπόδια στην εφαρμογή των κανόνων που ξεκινούν από τα συμφέροντα των ισχυρών κρατών και καταλήγουν στη διαφορετική νοοτροπία και συμπεριφορά των λαών. Αν όμως είναι δύσκολο για τους Ευρωπαίους να παραιτηθούν από τα συμφέροντά τους για την πραγμάτωση μιας ουτοπικής, άριστης κοινωνίας, η συνειδητοποίηση ότι πρέπει ν' αποκατασταθεί στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία η ισορροπία ανάμεσα στις υλικές και πνευματικές αξίες, είναι περισσότερο εύκολη. Το κρίσιμο ζήτημα που χρειάζεται να διευκρινισθεί και να ξεκαθαρισθεί είναι ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο". Επιθυμούμε μια εκπαίδευση που θα δίνει περισσότερη τεχνολογική κατάρτιση στους νέους ή περισσότερη ανθρωπιστική γνώση; Ποιο πρότυπο ανθρώπου θέλουμε να δημιουργήσουμε; Έναν άριστα εξειδικευμένο επιστήμονα ή έναν άνθρωπο με ενδιαφέροντα στη ζωή του και κριτική σκέψη; Έναν άνθρωπο ειδικά ή γενικά μορφωμένους; Ο διάλογος μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών που θα διεξαχθεί πάνω σε τέτοια δεδομένα θα έχει πρακτική αξία με την προϋπόθεση ότι θα καταλήξει σε κάποια αποτελέσματα τα οποία θα εφαρμοσθούν στην εκπαίδευση των κρατών - μελών. Έτσι θα χρειασθούν νέα βιβλία που το περιεχόμενό τους θα είναι προσανατολισμένο στην ευρωπαϊκή ιδέα και θα τονίζει περισσότερο τα κοινά σημεία που ενώνουν τους Ευρωπαίους παρά τις διαφορές που τους χωρίζουν. Κυρίως, όμως, θ' απαιτηθεί το ενεργό ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για να διδάξουν και να μεταδώσουν το ευρωπαϊκό πνεύμα με παράλληλη κατάρτιση. Η άποψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκπαιδευτικών είναι σαφής: "Για την οικοδόμηση της νέας Ευρώπης απαιτείται η κατάρτιση ενός νέου τύπου δασκάλου, με άρτια επιστημονική και παιδαγωγική συγκρότηση, με νοοτροπία ευρωπαϊκή, με πίστη στις θεμελιώδεις πνευματικές αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού και με συνείδηση της αποστολής της Ενωμένης Ευρώπης στο σύγχρονο κόσμο και στο μέλλον της ανθρωπότητας". Όλα αυτά σε συνδυασμό με τα προγράμματα ανταλλαγής εκπαιδευτικών και μαθητών που ήδη υπάρχουν σε περιορισμένη έκταση και γενικότερα την αλληλογνωριμία μεταξύ των παραγόντων της παιδείας, θα οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στην παγίωση τουλάχιστον της ειρήνης στην Ευρώπη. Γιατί ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης υπάρχουν κοινές παραδόσεις, κοινά ήθη και έθιμα, γλωσσική συγγένεια. Ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται σε διαχρονικές ελληνικές και σε μικρότερο βαθμό, ρωμαϊκές αξίες. Μια κοινή ευρωπαϊκή παιδεία - χωρίς την εξάλειψη των εθνικών ιδιαιτεροτήτων - θα βοηθήσει στο να γίνει πραγματικότητα μια πολυπολιτισμική Ευρώπη με κοινούς στόχους για το μέλλον και με σεβασμό στον άνθρωπο που έχει διαφορετική προσωπικότητα και εθνικότητα. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 8

9 ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ Στην Ελλάδα, με βάση το Ν. 2916/2001, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση χωρίζεται σε Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση, η οποία παρέχεται στα Πανεπιστήμια, και σε Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση, η οποία παρέχεται στα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι). Επιπλέον, από το ακαδημαϊκό έτος 1997/98 θεσμοθετήθηκε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.). Με διάταξη του Συντάγματος, η επαγγελματική και η ειδική εκπαίδευση παρέχονται επίσης και στις σχολές της Ανώτερης Βαθμίδας Εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, η δομή της Ελληνικής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης έχει ως εξής: Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση: Η Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση έχει ως αποστολή την υψηλή θεωρητική και σφαιρική κατάρτιση του μελλοντικού επιστημονικού δυναμικού της χώρας. Στην Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση ανήκουν τα Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία, η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στην Ελλάδα λειτουργούν 20 Πανεπιστήμια, σε διάφορες πόλεις της χώρας, τα οποία αποτελούνται από Σχολές, οι οποίες με τη σειρά τους διαιρούνται σε Τμήματα και αυτά σε αντίστοιχους Τομείς. Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση: Η Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση έχει ως ρόλο να συμβάλει στην αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας και στην πρόοδο της επιστήμης και της εφαρμοσμένης έρευνας. Η εκπαίδευση είναι προσανατολισμένη στην αφομοίωση και μεταφορά των δεδομένων της επιστήμης στην παραγωγή. Οι σπουδές στα Τ.Ε.Ι. σε σύγκριση με αυτές στα Πανεπιστήμια έχουν περισσότερο εφαρμοσμένο χαρακτήρα. Στην Ελλάδα υπάρχουν 14 Τ.Ε.Ι., τα οποία αποτελούνται από δύο (2) τουλάχιστον Σχολές, που περιλαμβάνουν δύο ή περισσότερα Τμήματα. Τα Τ.Ε.Ι. λειτουργούν σε διάφορες πόλεις της χώρας, ενώ μερικά έχουν και ανεξάρτητα παραρτήματα, δηλαδή ανεξάρτητα Τμήματα σε άλλη πόλη. Στην Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση υπάγεται και η Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ), η οποία αντικατέστησε πρόσφατα (Ν. 3027/2002) τη Σχολή Εκπαιδευτικών Λειτουργών Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΣΕΛΕΤΕ). Στην ΑΣΠΑΙΤΕ ανήκει το Γενικό Τμήμα Παιδαγωγικών Μαθημάτων (ΓΤΠΜ), το οποίο πήρε τη θέση της Παιδαγωγικής Τεχνικής Σχολής (ΠΑΤΕΣ) και καλύπτει μεγάλο μέρος της παιδαγωγικής επιμόρφωσης των υποψηφίων εκπαιδευτικών Τ.Ε.Ε. To Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π) αποτελεί τη βάση της ανοικτής και εξ αποστάσεως παρεχόμενης εκπαίδευσης. Ο βασικός στόχος του Ε.Α.Π. είναι να προσφέρει περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες σ' ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων και ηλικιακών ομάδων με βάση την αντίληψη ότι η μόρφωση είναι δικαίωμα όλων σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Το Ε.Α.Π. λειτουργεί από το 1998 και εδρεύει στην Πάτρα. Ανώτερη Εκπαίδευση: Στην Ανώτερη Βαθμίδα Εκπαίδευσης υπάγονται διάφορες σχολές που παρέχουν επαγγελματική ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς που αφορούν στη θρησκεία, στην τέχνη, στον τουρισμό, στο ναυτικό, στο στρατό και στη δημόσια τάξη. Πιο συγκεκριμένα, στις σχολές αυτές περιλαμβάνονται οι Ανώτερες Εκκλησιαστικές Σχολές, οι Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού, οι Ανώτερες Σχολές Χορού και Δραματικής Τέχνης, οι Ανώτερες Σχολές Τουριστικής Εκπαίδευσης, οι Ανώτερες Σχολές Υπαξιωματικών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και η Ανώτερη Σχολή Αστυφυλάκων. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 9

10 ΑΠΟΨΗ Πολιτικό το πρόβλημα της δημόσιας εκπαίδευσης Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009 ΠΗΓΗ :ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ» ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ζούμε ένα θέατρο του παραλόγου. Όλοι διαπιστώνουμε τα χάλια της δημόσιας εκπαίδευσης. Όλοι συμφωνούμε για την ανάγκη τομών και μεταρρυθμίσεων. Όλα τα κόμματα υπόσχονται αύξηση των δαπανών για την Παιδεία. Και γίνονται ακριβώς τα αντίθετα. Οι δαπάνες μειώνονται αντί να αυξάνονται. Κορυφαία προεκλογική «δέσμευση» της σημερινής κυβέρνησης ήταν η αύξησή τους στο 5% του ΑΕΠ. Έπειτα από πέντε χρόνια παραμονής της στην εξουσία, οι δαπάνες μειώθηκαν στο 2,7% από 3,7% που ήταν όταν τις παρέλαβε. Η σημερινή αντιπολίτευση πλειοδοτεί. Εν μέσω βαθιάς οικονομικής κρίσης «δεσμεύεται» να τις αυξήσει στο 7% (5% για την Παιδεία και 2% για την έρευνα) όταν έρθει στην εξουσία. Μεταρρυθμίσεις εξαγγέλλονται ή επιχειρούνται, για να αποσυρθούν, μαζί με τους εκάστοτε υπουργούς, μόλις προκύψει ο λογαριασμός του πολιτικού κόστους. Ο διάδοχος υπουργός σπεύδει να κρύψει τα προβλήματα κάτω από το χαλί του «εθνικού διαλόγου» ή του «διαλόγου από μηδενική βάση» και πρόσφατα της «tabula rasa». Τo πρόβλημα της Παιδείας είναι πρωτίστως πρόβλημα πολιτικό, όπως όλα τα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα: γραφειοκρατία, διαφθορά, ατιμωρησία, αναξιοκρατία, πελατειακές σχέσεις. Η παθογένεια του πολιτικού μας συστήματος, o φόβος πολιτικού κόστους kαι λαϊκισμός αποτυπώνεται οδυνηρά στη δημόσια εκπαίδευση. Κόμματα και συντεχνίες βλάπτουν συνειδητά την Παιδεία. Καταστρέφουν από κοινού αυτό υπέρ του οποίου δηλώνουν ότι αγωνίζονται: τη δημόσια εκπαίδευση. Είναι ανάγκη να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους και να αποφασίσουμε επιτέλους αν θέλουμε μια Παιδεία ικανή να υπηρετεί τις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες της κοινωνίας ή μια Παιδεία «Φιλιππινέζα» κομματικών και συντεχνιακών συμφερόντων. Είναι πέντε, κατά τη γνώμη μου, οι sine qua non προϋποθέσεις για την υπέρβαση της χρόνιας κρίσης που ταλανίζει τη δημόσια εκπαίδευση. Πρώτον, ουσιαστική μεταρρύθμιση χωρίς αύξηση της χρηματοδότησης είναι αδύνατη. Και αντίστροφα, αύξηση των δαπανών χωρίς μεταρρυθμίσεις είναι πεταμένα λεφτά. Καρδιά της μεταρρύθμισης οφείλει να είναι ο εκπαιδευτικός. Ολες οι κρίσιμες παράμετροι του status των εκπαιδευτικών, από την εκπαίδευση, τη μετεκπαίδευση, την αξιολόγηση και την εξέλιξή τους έως την αμοιβή τους, πρέπει να αναθεωρηθούν και να τοποθετηθούν σε σύγχρονες βάσεις. Παιδεία με ποιότητα είναι αδύνατο να υπάρξει χωρίς εκπαιδευτικούς με ποιότητα. Κλειδί για μια συνολική μεταρρύθμιση είναι το εξεταστικό. Γιατί επηρεάζει καταλυτικά το εκπαιδευτικό σύστημα και προς τα πάνω, τα πανεπιστήμια, και προς τα κάτω, τα λύκεια. Συνεπώς καμία αλλαγή στο εξεταστικό δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς παράλληλη μεταρρύθμιση της τριτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η μεταρρύθμιση της Παιδείας δεν θα είναι στρωμένη με ροδοπέταλα. Γιατί δεν πρόκειται ποτέ να συναινέσουν στις αναγκαίες τομές ούτε οι συντεχνίες που αγωνίζονται να μη θιγεί το status quo, ούτε οι δυνάμεις που έχουν μετατρέψει την Παιδεία σε χώρο επαναστατικής ή κομματικής γυμναστικής. Η μεταρρύθμιση δεν θα είναι, με τις δυνάμεις της άρνησης, συναινετική. Θα είναι συγκρουσιακή. Σε στιγμές βαθιάς και πολύπλευρης κρίσης, το πολιτικό σύστημα καλείται να αποδείξει ότι συναισθάνεται τις ευθύνες του για το μέλλον του τόπου. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 10

11 ΑΡΘΡΟ: Η ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΗΜΕΡΑ 1. Οι απαιτήσεις της ελληνικής κοινωνίας στον 21ο αιώνα όσον αφορά την εκπαίδευση Μια νέα εποχή βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Η γνώση, η πληροφορία και η επικοινωνία, θεωρούνται από τους βασικούς πρωταγωνιστές αυτής της νέας εποχής, καθώς αποτελούν πλέον μαζί με το κεφάλαιο και την εργασία, τους σύγχρονους συντελεστές της παραγωγής. Συγχρόνως, η επικράτηση των νόμων της αγοράς και της ελεύθερης οικονομίας, μέσω της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου και των συναλλαγών, τείνει να διαμορφώσει νέα δυναμική στις σχέσεις κοινωνίας-οικονομίας. Περιορίζει τον κρατικό χαρακτήρα βασικών αγαθών και υπηρεσιών και αναγορεύει την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την οικονομική βιωσιμότητα ως κυρίαρχες προτεραιότητες σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής. Η σύγχρονη πραγματικότητα αξιώνει πάνω από όλα οι πολίτες να ενθαρρύνονται διαρκώς και να διευκολύνονται με κάθε τρόπο προκειμένου να κατακτούν τη γνώση και να είναι σε θέση να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Πρόκειται πλέον για μία ανάγκη που αφορά σε όλη την παραγωγική ζωή του ανθρώπου και όχι μόνο στη νεότητά του. Η εκπαίδευση, λοιπόν, αποτελεί αναμφίβολα μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας, όχι μόνο στο εθνικό αλλά και στο ευρωπαϊκό και διεθνές πεδίο. Η επένδυση στη γνώση αποτελεί το δίχως άλλο το πιο ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο για το σήμερα και το αύριο του τόπου και των πολιτών. Στη σύγχρονη πραγματικότητα, η κατάκτηση της γνώσης ωστόσο δεν αποτελεί κυρίως προσωπική επιλογή. Προϋποθέτει ένα σύγχρονο, υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό σύστημα που θα ανταποκρίνεται στις απαιτητικές συνθήκες του διεθνούς ανταγωνιστικού περιβάλλοντος και θα παρέχει σε όλες και όλους ίσες δυνατότητες και ίσες ευκαιρίες. Διαφορετικά πολύ σύντομα θα οδηγηθούμε σε μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη κατάσταση ενός νέου, τεχνολογικού, αυτή τη φορά αναλφαβητισμού, που θα οδηγεί στην περιθωριοποίηση μεγάλες ομάδες ανθρώπων, με προφανείς αποτρόπαιες κοινωνικές συνέπειες. 2.Τα ελληνικά πανεπιστήμια στη σύγχρονη εποχή. Τα πανεπιστήμια σήμερα βρίσκονται μπροστά σε ένα ενδιαφέρον και σύνθετο δίλημμα: από τη μία μεριά οι παραδοσιακές Ευρωπαϊκές ουμανιστικές αξίες που ανέδειξαν το «καθολικό» (university) πανεπιστήμιο με τον κοινωνικό και ακαδημαϊκό χαρακτήρα, διαμορφώνουν ένα κλίμα που θέλει τα πανεπιστήμια να παραμείνουν το τελευταίο οχυρό των δημόσιων αγαθών, σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το κέρδος και όπου οι αξίες αποτιμώνται με ποσοτικούς δείκτες. Από την άλλη, το αίτημα της σύνδεσης των πανεπιστημίων (ΑΕΙ και ΤΕΙ) με την παραγωγή και της εξυπηρέτησης των αναγκών της οικονομίας, καθώς και η πραγματικότητα της οικονομικής βιωσιμότητας των πανεπιστημίων με δεδομένο τον πολυδάπανο χαρακτήρα των ερευνητικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών τους, μεταφέρει το πανεπιστήμιο αναγκαστικά στο χώρο του οικονομικού ανταγωνισμού, ενώ συγχρόνως δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά για τη σκοπιμότητα της διατήρησης της κρατικής ιδιοκτησίας. Από εδώ πηγάζουν ερωτήματα για το αν τα πανεπιστήμια πρέπει ή όχι να παραμείνουν κρατικά ή αν πρέπει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους, αξιοποιώντας τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες της ελεύθερης αγοράς και του οικονομικού ανταγωνισμού. Τα πλεονεκτήματα των κρατικών πανεπιστημίων συνοψίζονται στην διασφάλιση των βασικών αρχών που έχουν ιστορικά συνδεθεί με την έννοια του «καθολικού» πανεπιστημίου και αναφέρονται στον κοινωνικό τους ρόλο και στον καθαρά ακαδημαϊκό τους χαρακτήρα. Επιπλέον, η ασφάλεια της κρατικής χρηματοδότησης κρατά τα πανεπιστήμια μακριά από τον οικονομικό ανταγωνισμό, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την ανάδειξη καθαρά ακαδημαϊκών αξιών, που διαχωρίζουν ένα πνευματικό ίδρυμα από μια εκπαιδευτική επιχείρηση. Είναι φανερό, ότι αν οι αρχές του οικονομικού ανταγωνισμού εφαρμόζονταν στην απόλυτη μορφή τους και για τα πανεπιστήμια, τότε πολλές επιστημονικές ειδικότητες δεν θα άντεχαν στην αποτίμησή τους με οικονομικούς όρους. Από την άλλη πλευρά, τα μειονεκτήματα των κρατικών πανεπιστημίων συμπίπτουν με τα αδύνατα σημεία και τις δυσλειτουργίες όλων των κρατικών υπηρεσιών. Γραφειοκρατία, ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 11

12 αναποτελεσματικότητα, συγκεντρωτική διοίκηση, έλλειψη κινήτρων για βελτίωση απόδοσης, απομάκρυνση από την καθημερινή πραγματικότητα και τις σύγχρονες εξελίξεις, χαλαρή σχέση με τις ανάγκες της οικονομίας και της παραγωγής, αλλά και συχνά αδυναμία υποστήριξης των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου λόγω γραφειοκρατικών αγκυλώσεων, συντεχνιακών σκοπιμοτήτων, ανελαστικότητας και διοικητικών αδυναμιών. Με δύο λόγια ένα κρατικό εκπαιδευτικό ίδρυμα διασφαλίζει το πλαίσιο αρχών που πρέπει να διέπουν ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα, με ένα τρόπο όμως ελάχιστα αποτελεσματικό και οικονομικά μη αποδοτικό. Στη χώρα μας σήμερα λειτουργούν με το καθεστώς του κρατικού ιδρύματος 35 τριτοβάθμια ιδρύματα (19 ΑΕΙ και 16 ΤΕΙ). Επιπλέον 330 μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών παρέχουν στους αποφοίτους τους μεταπτυχιακά διπλώματα ειδίκευσης ή εμβάθυνσης σε μια μεγάλη έκταση επιστημονικών κάδων και ειδικοτήτων. Σχεδόν κάθε περιφέρεια έχει πλέον το δικό της πανεπιστήμιο ή τεχνολογικό ίδρυμα. Το κυρίως πρόβλημα λοιπόν σήμερα στη χώρα μας δεν είναι τόσο αυτό της ίδρυσης νέων ιδρυμάτων. Το πρόβλημα εντοπίζεται στην υποχρηματοδότηση των κρατικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η Ελλάδα είναι η χώρα με τις χαμηλότερες δαπάνες για την παιδεία στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, η Ελλάδα δαπανά ευρώ ετησίως ανά σπουδαστή, όταν ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ βρίσκεται στα ευρώ και όταν ακόμη και φτωχότερες χώρες όπως η Σλοβακία βρίσκονται στα ευρώ 3. Προτάσεις για το μέλλον των πανεπιστημίων Το ζητούμενο είναι η βελτίωση της ποιότητας των εκπαιδευτικών και ερευνητικών υπηρεσιών των δημοσίων πανεπιστημίων. Η βελτίωση της ποιότητας συνδέεται (δεν ταυτίζεται) με την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων που τα περισσότερα από αυτά σήμερα αντιμετωπίζουν. Το γεγονός ότι είμαστε η χώρα με τις χαμηλότερες δαπάνες για την παιδεία στην Ευρώπη, (3,3% έναντι 5,5%) που είναι ο μέσος Ευρωπαϊκός όρος), δίνει τις διαστάσεις του οικονομικού προβλήματος της ανώτατης εκπαίδευσης, αλλά και την κατεύθυνση προς την οποία θα πρέπει η αντιμετώπισή τους να κινηθεί. Έτσι όπως διαμορφώνεται λοιπόν σήμερα η κατάσταση για τη χώρα μας, η μεγάλη πρόκληση για την ανώτατη εκπαίδευση είναι η αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής των πανεπιστημίων, με τη μεγιστοποίηση των θετικών και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών στοιχείων και από τα δύο μοντέλα (κρατικό-μη κρατικό). Ο διαχωρισμός της έννοιας του κρατικού ιδρύματος από εκείνο του δημοσίου ελέγχου είναι κρίσιμος, όσο και χρήσιμος. Ένα ίδρυμα είναι δυνατόν να μην είναι κρατικό, με την έννοια της αποδέσμευσής του από τον σφικτό κρατικό εναγκαλισμό, διατηρώντας όμως τον δημόσιο χαρακτήρα του, μέσω μηχανισμών διασφάλισης του δημοσίου συμφέροντος και αξιολόγησης των ακαδημαϊκών υπηρεσιών του. Ο δημόσιος έλεγχος διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον και τον κοινωνικό χαρακτήρα. Σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να υιοθετηθεί ένα τριμερές σύστημα χρηματοδότησης (κράτος, επιχορηγήσεις μη κρατικών οργανισμών και ίδιοι πόροι) με πολύ καλά αποτελέσματα. Απέναντι δηλαδή στη συγκεντρωτική διακίνηση και τη σημερινή αναποτελεσματικότητα των κρατικών ενιαίαδιοικούμενων πανεπιστημίων αντιπαρατίθεται ένα καθεστώς διοικητικής, οικονομικής και εν τέλει ακαδημαϊκής αυτοτέλειας. Απαραίτητη προϋπόθεση για μια αντίστοιχη πορεία θα πρέπει να είναι η διατήρηση του δημοσίου ελέγχου στις μη κρατικές διοικήσεις, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ο κοινωνικός ρόλος και ο ακαδημαϊκός χαρακτήρας των πανεπιστημίων. Απαραίτητη επίσης προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ενός σοβαρού, αντικειμενικού και αξιόπιστου συστήματος αξιολόγησης τριτοβάθμιων εκπαιδευτικών μονάδων, ενιαίου για κρατικά και μη κρατικά πανεπιστήμια. Μέσα λοιπόν στο πλαίσιο αυτών των αρχών, η ανάγκη για αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη λειτουργία των πανεπιστημίων και των τεχνολογικών ιδρυμάτων, μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω απεξάρτησή τους από το κράτος, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης και των λοιπών μη κρατικών επαγγελματικών και κοινωνικών φορέων της χώρας να συγχρηματοδοτήσουν, δημιουργώντας νέες και ελκυστικές για την κοινωνία και την οικονομία επιστημονικές ή τεχνολογικές ειδικότητες. Υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι δεν θίγεται με τον τρόπο αυτό ο μη κερδοσκοπικός και ακαδημαϊκός χαρακτήρας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 12

13 ΑΡΘΡΟ: Η ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΥΧΙΟΥΧΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Δημοσιεύθηκε στις από τις εκδόσεις Διόνικος) Η πρόσφατη έρευνα της Μαρίας Καραμεσίνη και των συνεργατών/-τριών της με τίτλο «Η απορρόφηση των πτυχιούχων πανεπιστημίου στην αγορά εργασίας» αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τη σχέση που διαμορφώνουν οι πτυχιούχοι ελληνικών πανεπιστημίων με τον κόσμο της απασχόλησης και τα συναφή προβλήματα που αντιμετωπίζουν Η πανελλαδικής εμβέλειας έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2005 από την Οριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης των Πανεπιστημίων και ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2008 με την έκδοσή της, στην οποία περιλαμβάνονται τα γενικά αποτελέσματα και τα βασικά της πορίσματα. Την ευθύνη για την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας είχε η αν. καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Μαρία Καραμεσίνη, που είναι και η συγγραφέας της μελέτης. Το δείγμα της, αρκούντως ευρύ, περιλαμβάνει αποφοίτους όλων των ελληνικών ΑΕΙ των ετών , των οποίων η επαγγελματική αποκατάσταση εξετάζεται σε διάστημα 5-7 ετών μετά τη λήψη του πτυχίου. Η επιλογή αυτή είναι χαρακτηριστική της πρόθεσης της ερευνητικής ομάδας να εντοπίσει το ενδιαφέρον της στην κρίσιμη αυτή περίοδο της βιογραφίας των ερευνομένων, ώστε να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά της εργασιακής και επαγγελματικής τους ένταξης καθώς και το είδος των δυσκολιών που συνάντησαν στο διάστημα που μεσολάβησε. Εκτίθενται στη συνέχεια κάποια από τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα. Αν και το 52% των αποφοίτων ολοκληρώνει τις σπουδές του πάνω από ένα έτος μετά την επίσημη διάρκειά τους, η μέση καθυστέρηση είναι 1,5 έτος και η μέση ηλικία αποφοίτησης είναι τα 24,2 έτη. Κατά συνέπεια, δεν φαίνεται να ισχύει το καθεστώς των «αιώνιων φοιτητών», όπως πολύ εύκολα λέγεται συνήθως. Ως προς την απορρόφηση στην αγορά εργασίας, προέκυψε ότι 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση η συντριπτική πλειονότητα των πτυχιούχων ήταν οικονομικά ενεργοί. Οι περισσότεροι από τους μη ενεργούς δεν αναζητούσαν εργασία μόνο για προσωρινούς λόγους (μεταπτυχιακές σπουδές, στρατιωτική θητεία, αναμονή αποτελεσμάτων διαγωνισμών κ.ά.). Ως κυριότερο πρόβλημα των νέων πτυχιούχων, 5-7 έτη από την αποφοίτηση, δεν εμφανίζεται τόσο η ανεργία (ποσοστό 6,7%) όσο η δυσκολία εξεύρεσης σταθερής απασχόλησης. Αν μάλιστα στο ποσοστό των επισφαλώς απασχολούμενων προστεθεί και εκείνο των μερικώς απασχολουμένων, τότε το συνολικό ποσοστό φτάνει το 45%. Οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις έχουν λάβει διαστάσεις μάστιγας στους νέους πτυχιούχους. Συγκεκριμένα, το 45% των πτυχιούχων που δουλεύουν με εξαρτημένη σχέση εργασίας απασχολούνται με διάφορες μορφές προσωρινής εργασίας και μερικής απασχόλησης, ενώ οι συμβάσεις έργου είναι εξίσου εκτεταμένες με τις συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου. Ο δημόσιος τομέας έχει την ίδια ευθύνη με τον ιδιωτικό στη διάχυση της ευέλικτης μισθωτής απασχόλησης, ενώ για πολλούς πτυχιούχους η ευέλικτη απασχόληση δεν είναι απαραίτητα προσωρινή. Μόνο το 43% των πτυχιούχων που 5-7 έτη μετά την αποφοίτησή τους εργάζονταν ως συμβασιούχοι έργου σε έναν εργοδότη δήλωσαν ότι έχουν σταθερή απασχόληση. Ο κίνδυνος ανεργίας και η εκτεταμένη επισφάλεια και ελαστικότητα της απασχόλησης συντελούν, ώστε 4 στους 10 πτυχιούχους να μην έχουν ολοκληρώσει ακόμα τη διαδικασία μετάβασης (εργασιακή και επαγγελματική σταθεροποίηση). Ιδιαίτερα μεγάλο εμφανίζεται ανάμεσα στους πτυχιούχους το ποσοστό των ετεροαπασχολούμενων, που φτάνει το 26%. Φαίνεται ότι ο κίνδυνος ανεργίας και η έλλειψη θέσεων εργασίας με αντικείμενο συναφές με αυτό των σπουδών οδηγούν μερίδα των πτυχιούχων σε προσαρμογή των προσδοκιών τους στην υπάρχουσα κατάσταση. Το 14% των πτυχιούχων δεν έχουν αποκτήσει καμία ή έχει αποκτήσει μόνο μία εμπειρία εργασίας μέσα στο διάστημα 5-7 ετών από την αποφοίτηση, το 60% των πτυχιούχων έχουν αποκτήσει ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 13

14 2-3 εμπειρίες εργασίας, ενώ το 26% πάνω από τέσσερις. Δεν προκύπτει, συνεπώς, ότι οι πτυχιούχοι πανεπιστημίου παραμένουν κατά κανόνα αδρανείς ή εκούσια άνεργοι, μέχρι να βρουν μια δουλειά που να αντιστοιχεί απόλυτα στις προσδοκίες τους. Βασική στρατηγική επαγγελματικής ένταξης φαίνεται να είναι η προσπάθεια απόκτησης εργασιακής εμπειρίας (απαραίτητης για την πρόσβαση σε εισόδημα, αλλά και χρήσιμης για το βιογραφικό), ακόμα και σε θέσεις που δεν αντιστοιχούν με τις σπουδές ή θέσεις μειωμένων εργασιακών δικαιωμάτων Η πλειονότητα των πτυχιούχων την περίοδο αμέσως μετά την αποφοίτηση (1-4 έτη) ξεκινούν την εργασιακή τους σταδιοδρομία με το δευτερογενή τομέα απασχόλησης (δηλαδή σε χαμηλής ποιότητας θέσεις εργασίας) μέχρις ότου βρουν την ευκαιρία να διεισδύσουν στον πρωτεύοντα τομέα. Αλλά και στα 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση, περίπου τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους πτυχιούχους απασχολούνται ακόμα στον «δευτερεύοντα» τομέα της αγοράς εργασίας χωρίς προοπτικές θετικής ένταξης ή ετεροαπασχολούνται. Αυτοί κατά κανόνα αναζητούν ευκαιρία μεταπήδησης στον «πρωτεύοντα» τομέα (σε καλές θέσεις εργασίας, κυρίως σε τράπεζες, οργανισμούς ή Δημόσιο) ή έχουν συμβιβαστεί με αυτήν την κατάσταση. Προέκυψε ένα πολύ μεγάλο εύρος αμοιβών για τους μισθωτούς πτυχιούχους πανεπιστημίων. Οι «πληβείοι», με καθαρές μηνιαίες αποδοχές μέχρι 700 ευρώ, καλύπτουν το 17% των αποφοίτων που εργάζονταν ως μισθωτοί. Επίσης, ένα όχι ευκαταφρόνητο 15% των μισθωτών και συμβασιούχων έργου είχαν καθαρές μηνιαίες αποδοχές πάνω από ευρώ. Οι υπόλοιποι, που αποτελούν και τη μεγάλη πλειονότητα, κινούνταν στο ενδιάμεσο διάστημα, στα όρια του μέσου μισθού. Πέντε έως επτά χρόνια μετά την αποφοίτηση, ο δημόσιος τομέας απασχολεί 40% των εργαζομένων αποφοίτων (τους μισούς με σταθερή σχέση εργασίας και τους άλλους μισούς ως συμβασιούχους), ενώ 47% είναι μισθωτοί στον ιδιωτικό τομέα και 13% είναι αυτοαπασχολούμενοι (έχουν δική τους επιχείρηση με ή χωρίς προσωπικό). Οι μεταπτυχιακές σπουδές έχουν γενικευτεί, καθώς το 40% των αποφοίτων ενός έτους έχουν πραγματοποιήσει ή πραγματοποιούν μεταπτυχιακές σπουδές 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση. Ας σημειωθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς (43%) δηλώνουν ότι ο κύριος λόγος αυτής της επιλογής τους είναι το επιστημονικό ενδιαφέρον για το αντικείμενο σπουδών. Το μεγαλύτερο εισόδημα και το ανώτερο μορφωτικό επίπεδο των γονέων σχετίζονται θετικά με την πιθανότητα πραγματοποίησης μεταπτυχιακών σπουδών, ενώ και οι άνδρες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες σε σύγκριση με τις γυναίκες αποφοίτους. Ο παράγοντας «επιστημονικός κλάδος σπουδών» ασκεί την πιο συστηματική επίδραση στα χαρακτηριστικά επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων, καθώς επηρεάζει τόσο την ποιότητα της επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων όσο και το βαθμό και την ταχύτητά της. Οι πτυχιούχοι των επιστημονικών κλάδων «προβληματικής ή μη ικανοποιητικής ένταξης» αντιστοιχούν στο 69% του συνολικού πληθυσμού των αποφοίτων, ενώ αυτοί των κλάδων «σχετικά ή πολύ καλής ένταξης» στο 31%. Αλλά και αυτοί οι τελευταίοι δεν είναι εντελώς προστατευμένοι από αρνητικές εξελίξεις όπως η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων, οι μεταβολές της οικονομικής συγκυρίας και οι εξελίξεις στην προσφορά πτυχίων. Ο παράγοντας «κοινωνική τάξη» επηρεάζει το βαθμό και την ποιότητα εργασιακής και επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων, άμεσα (αυξημένη πιθανότητα αυτοαπασχόλησης αυτών που προέρχονται από οικογένειες με υψηλό εισόδημα) αλλά και έμμεσα (καθώς έχουν καλύτερες επιδόσεις στις προπτυχιακές σπουδές αυξημένη συμμετοχή στις μεταπτυχιακές σπουδές οι φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες με υψηλό εισόδημα και υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο γονέων). Γυναίκες και άνδρες εμφανίζουν σχεδόν τα ίδια ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας, ενώ μεταξύ των εργαζόμενων αποφοίτων οι γυναίκες υστερούν ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της απασχόλησής τους. Γενικά, οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερη διαθεσιμότητα για μερική απασχόληση και υφίστανται περισσότερες διακρίσεις στην αγορά εργασίας, ενώ είναι διαφορετική και η κατανομή ανδρών και γυναικών στους επιστημονικούς κλάδους σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 14

15 ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΑΣ Ανθρώπινα Δικαιώματα θα μπορούσαν γενικά να ορισθούν εκείνα τα δικαιώματα που ενυπάρχουν στη φύση μας, που είναι έμφυτα και χωρίς τα οποία δεν μπορούμε να ζήσουμε ως ανθρώπινα όντα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες μας επιτρέπουν να αναπτύξουμε πλήρως και να χρησιμοποιήσουμε τις ανθρώπινες αρετές μας, τη νοημοσύνη μας, τα ταλέντα μας και τη συνείδησή μας και να ικανοποιήσουμε τις πνευματικές και άλλες ανάγκες μας. Αυτά βασίζονται πάνω στις αυξανόμενες απαιτήσεις της ανθρωπότητας για μια ζωή μέσα στην οποία η έμφυτη αξιοπρέπεια και η αξία κάθε ανθρώπου θα τυγχάνει σεβασμού και προστασίας. Η αποστέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών δεν είναι μόνο μια ατομική και προσωπική τραγωδία, αλλά επίσης δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, ενσπείροντας τη βία και τη σύγκρουση μέσα και μεταξύ κοινωνιών και εθνών. Όπως δηλώνει η πρώτη πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια "αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο". Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (ΟΗΕ, 1948) Τα πρώτα δύο άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης τονίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι χωρίς διάκριση, γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και στα δικαιώματα και παραθέτει τις βασικές αρχές της ισότητας και μη διάκρισης στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών. Τα επόμενα 19 άρθρα ασχολούνται με τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται. Αυτά τα άρθρα περιλαμβάνουν τα δικαιώματα για: ζωή, ελευθερία και προσωπική ασφάλεια ελευθερία από δουλεία και υποτέλεια - ελευθερία από βασανιστήρια, και σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία. αναγνώριση της οντότητας του ατόμου ενώπιον του νόμου ίση προστασία από το νόμο ελευθερία από αυθαίρετη σύλληψη, κράτηση ή εξορία δίκαιη εκδίκαση και δημόσια ακρόαση από ένα ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο το τεκμήριο της αθωότητας μέχρι αποδείξεως της ενοχής αποτροπή από καταδίκη για μια πράξη η οποία δεν ήταν ποινικό αδίκημα κατά το χρόνο που διεπράχθη ελευθερία από αυθαίρετη επέμβαση στην ιδιωτική ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία ελευθερία διακίνησης και εγκατάστασης περιλαμβανομένου του δικαιώματος να εγκαταλείπει κάποιος οποιαδήποτε χώρα και να επιστρέφει στη δική του. άσυλο μια ιθαγένεια σύναψη γάμου και δημιουργία οικογένειας ιδιοκτησία ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 15

16 ελευθερία ειρηνικών συγκεντρώσεων και συμμετοχή του καθενός στη διακυβέρνηση της χώρας του ίση πρόσβαση του καθενός στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας του. Τα επόμενα εφτά άρθρα (22 μέχρι 28) ασχολούνται με τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, περιλαμβανομένων των δικαιωμάτων για: κοινωνική ασφάλιση εργασία και ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος ίση αμοιβή για ίση εργασία δίκαιη και ικανοποιητική αμοιβή, που να διασφαλίζει ένα τρόπο ζωής που αρμόζει στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια ίδρυση και συμμετοχή σε συνδικάτα ανάπαυση και ελεύθερο χρόνο βιοτικό επίπεδο ικανοποιητικό για υγεία και ευημερία (που περιλαμβάνει τροφή, ρουχισμό, στέγαση και ιατρική περίθαλψη) ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, αρρώστιας, αναπηρίας, χηρείας, γεροντικής ηλικίας ή άλλων περιστάσεων ανεξάρτητων από τη θέληση του ατόμου προστασία της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας εκπαίδευση, με τους γονείς να έχουν κατά προτεραιότητα το δικαίωμα να επιλέγουν τον τύπο της εκπαίδευσης που θα δοθεί στα παιδιά τους συμμετοχή του καθενός στην πολιτιστική ζωή της κοινότητάς του προστασία των ηθικών και υλικών συμφερόντων του καθενός, που απορρέουν από συγγραφή επιστημονικών, λογοτεχνικών ή καλλιτεχνικών παραγωγών του Σύμφωνα με το άρθρο 28, ο καθένας δικαιούται να απολαμβάνει κοινωνική και διεθνή τάξη, όπου τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που περιλαμβάνονται στη Διακήρυξη να μπορούν να υλοποιούνται πλήρως. Το άρθρο 29 λέει ότι ο καθένας έχει καθήκοντα στην κοινότητα μέσα στην οποία και μόνο είναι δυνατή η ελεύθερη και πλήρης ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Αυτό το άρθρο προσθέτει ότι, στην άσκηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών, ο καθένας θα μπορεί να υπόκειται μόνο στους περιορισμούς που καθιερώθηκαν με νόμο, για να διασφαλίζεται η οφειλόμενη αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων και για ικανοποίηση των δίκαιων απαιτήσεων της ηθικής, της δημόσιας τάξης και ης γενικής ευημερίας. Αυτά τα δικαιώματα και οι ελευθερίες δε θα μπορούν να ασκούνται αντίθετα προς τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών. «ΤΟ ΝΗΣΙ», ποίημα του Μπάιρον Άφθονους καρπούς που η φύση έδινε χωρίς δουλειά Δάσος δίχως μονοπάτι, μα με κάθε ανεμελιά Κτήμα όπου η Αφθονία άδειαζε χωρίς ντροπή Κέρας της - χωρίς αφέντη, όλοι ίσοι τους εκεί Πόθο που πολλοί αιώνες δεν υπόταξαν ακόμη Άνθρωποι για τη ζωή τους να αποφασίζουν μόνοι Γη αδούλωτη, με πλούσια ορυχεία στα ρηχά της, Ήλιος χρυσαφιού και φρούτα ήταν τα γεννήματά της. Να έχουν την ελευθερία σπίτι τη σπηλιά να πούνε Κήπο γενικά που όλοι μέσα ξένοιαστοι γυρνούνε Όπου η Φύση ένα έθνος τέκνων της αναγνωρίζει ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 16

17 Ένα διασκευασμένο ποίημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα Θέλουμε ελευθερία. Ελευθερία να στέλνουμε τα παιδιά μας στο σχολείο Ελευθερία να βρίσκουμε δουλειά Ελευθερία να πηγαίνουμε για ψώνια Ελευθερία να ξαναχτίζουμε τα σπίτια μας Ελευθερία να ταφούμε πλάι στους προγόνους μας, δίχως να βεβηλώνουν τους τάφους μας. ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Ρατσισμός (φυλετικός και κοινωνικός) Παραβίαση πολιτικών δικαιωμάτων: Του εκλέγειν και εκλέγεσθαι Ελευθερίας διακίνησης ιδεών, έκφρασης πολιτικών πεποιθήσεων Θρησκευτικής συνείδησης. Παρακολούθηση επικοινωνιών (κυρίως ηλεκτρονική). Λογοκρισία, φίμωση τύπου, έλεγχος ΜΜΕ για διοχέτευση κυρίαρχης ιδεολογίας. Παράνομες, χωρίς ένταλμα, συλλήψεις, κρατήσεις, φυλακίσεις πολιτών. Βία (σωματική, ψυχολογική) τρομοκρατία έως και πόλεμος. Απουσία: Ισοπολιτείας Ισότιμης ασφάλισης Περίθαλψης Κατοικίας Ισονομίας Ίσων ευκαιριών Αξιοκρατίας Ανεργία Πείνα, στερήσεις, εξαθλίωση κυρίως στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Παραβίαση δικαιωμάτων των μειονοτικών πληθυσμών (παραβίαση δικαιώματος ανεξιθρησκίας, στέρηση δικαιώματος μόρφωσης). Παραπληροφόρηση Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος. Φαινόμενα παραοικονομίας. Πόλεμοι, σφαγές. Η αντιμετώπιση των γυναικών σε πολλά μέρη του κόσμου ως όντα υποδεέστερα και η μη αναγνώριση των δικαιωμάτων τους. Η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, η κακοποίηση παιδιών και γυναικών, το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 17

18 ΔΙΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Η ανθρωπότητα ζει στον αστερισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πεντηκοστή επέτειος της Οικουμενικής διακήρυξης των δικαιωμάτων του Ανθρώπου γιορτάστηκε σε όλο τον κόσμο με μια σειρά εκδηλώσεων όπου συμμετείχαν πολιτικοί ηγέτες, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, διακρατικών και μη κυβερνητικών οργανισμών. Οι επετειακές αναφορές στην Οικουμενική διακήρυξη όμως δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνούμε ότι, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο που έχει σημειωθεί, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει ζητούμενο και όχι οριστική κατάκτηση. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν μαζικές παραβιάσεις μερικών από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλά μέρη του πλανήτη μας ακόμη και στη γειτονιά μας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί ο σεβασμός τριών βασικών αρχών. Η πρώτη θεμελιώδης αρχή είναι η οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία δεν επιτρέπεται να καταπατούνται με πρόφαση τον σεβασμό των εθνικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων. Η δεύτερη είναι ο αδιαίρετος χαρακτήρας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τόσο τα ατομικά όσο και τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα πρέπει να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται στον ίδιο βαθμό, διότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων κάθε μιας από τις κατηγορίες αυτές αποτελεί προϋπόθεση της άσκησης των δικαιωμάτων της άλλης. Τρίτη βασική αρχή είναι η κοινωνική ευθύνη του φορέα των δικαιωμάτων, που έχει και καθήκοντα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Στις διακρατικές σχέσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν μια ολοένα σημαντικότερη θέση. Κράτη που παραβιάζουν τις θεμελιώδεις ελευθερίες των κατάσταση των ανθρωπίνων πολιτών τους και δεν αναπτύσσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς απομονώνονται από τη διεθνή κοινότητα και δε γίνονται δεκτά σε διεθνείς οργανισμούς, ενώ περιορίζονται οι δυνατότητες οικονομικής τους ενίσχυσης. Στον αγώνα για την προάσπιση των θεμελιωδών ελευθεριών, η Ελλάδα επιδιώκει να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Η χώρα μας έχει προχωρήσει στην υπογραφή και την επικύρωση διεθνών συμβάσεων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης, διευρύνονται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και καταβάλλεται προσπάθεια, ώστε να διασφαλισθεί η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική ζωή της χώρας μέσω της παροχής της «πράσινης κάρτας». Η ένταξη στον κοινωνικό ιστό των μεταναστών, σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη καταπολέμηση της εγκληματικότητας, αποτελεί το δίπτυχο της πολιτικής μας που δεν επιτρέπει να αναπτυχθούν ο ρατσισμός και η ξενοφοβία. Παράλληλα, διευρύνονται οι δίαυλοι επικοινωνίας με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, με σκοπό την αμοιβαία ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για τη δικαιωμάτων στη χώρα μας. Θα αποτελούσε, εντούτοις, εθελοτυφλία ο ισχυρισμός ότι η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας είναι ιδανική. Είμαστε αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε με ευαισθησία και ευρύτητα πνεύματος τα προβλήματα των τσιγγάνων, των ξένων που φιλοξενούνται στη χώρα μας, διαφόρων κοινωνικών ομάδων με ιδιαιτερότητες κλπ. Διότι η εξύψωση του επιπέδου προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδη δέσμευση και υποχρέωση μιας αληθινά δημοκρατικής πολιτείας. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 18

19 ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Επεκτατική πολιτική ισχυρών κρατών (πόλεμοι, πυρηνική απειλή, παραβίαση δικαιώματος αυτοδιάθεσης λαών) Ρατσιστικά κινήματα και ιδεολογίες που κατευθύνονται από πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους. Αυταρχικές δομές πολιτικών συστημάτων, όπως είναι κυρίως οι δικτατορίες που χρησιμοποιούν πρακτικές που προσβάλλουν την αξία της ανθρώπινης ζωής. Οι προκλητικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Χαμηλό μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο. Άγνοια δικαιωμάτων από τον πολίτη. Το άτομο γίνεται εύκολο θύμα χειραγώγησης. Έλεγχος από οικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα. Τα τεράστια συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων εμποδίζουν την παροχή ουσιαστικής βοήθειας για την ανακούφιση, αλλά και τον εκσυγχρονισμό των υπανάπτυκτων κρατών, αφού για λόγους οικονομικούς( εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών, σφαίρες επιρροής) σκόπιμα διατηρούν αυτά τα κράτη σε χαμηλό επίπεδο και μάλιστα πολλές φορές έχουν συνεργαστεί και με ανελεύθερα καθεστώτα. Ο αστικοποιημένος τρόπος ζωής, η απομάκρυνση από τη φύση, η ανωνυμία, το απρόσωπο και μαζοποιημένο πλήθος. Οι άνθρωποι έχουν χάσει τη δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας, συμπεριφέρονται αγελαία και εκτονώνονται παραβιάζοντας τις ελευθερίες των άλλων. Η απώλεια της αίσθησης του μέτρου, η κατάρριψη διαχρονικών αξιών, η καταρράκωση των ηθικών αξιών. Ο σύγχρονος άνθρωπος αλλοτριωμένος, δε διστάζει να παραβιάζει νόμους και, συνεπώς, τα δικαιώματα των συνανθρώπων του. Το τεχνοκρατικό πνεύμα της εποχής ευνοεί την επιδίωξη μιας χωρίς όρια τεχνικοοικονομικής ανάπτυξης, που στρέφεται ενάντια στο περιβάλλον, την ποιότητα ζωής και τον άνθρωπο και επιβάλλει το πρότυπο του υλικού ευδαιμονισμού. Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που βρίσκονται διάχυτα σε μια κοινωνία και αναπαράγουν διακρίσεις, βία και φανατισμό. Η άγνοια και η παθητική στάση των πολιτών απέναντι σε φαινόμενα παραβίασης δικαιωμάτων ενθαρρύνουν την καταπάτησή τους. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Η ανθρώπινη προσωπικότητα υποσκάπτεται, η ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια εξευτελίζεται. Διογκώνονται οι κοινωνικές ανισότητες, οι αδικίες, το χάσμα ανάμεσα στους φτωχούς και τους οικονομικά ισχυρούς. Κλυδωνίζονται ανεπανόρθωτα οι θεσμοί, υπονομεύεται η δημοκρατία, τίθεται σε κίνδυνο ολόκληρο το κοινωνικό οικοδόμημα. Το οικονομικό σύστημα διέρχεται κρίση, δε δημιουργούνται προυποθέσεις για εξέλιξη του πολιτισμού. Μαζικοποίηση και σήψη. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 19

20 Ατομικισμός, μονολιθικός ορθολογισμός. Δυστυχία, μοναξιά, ανασφάλεια, φόβος, υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. Αθώα θύματα, πόνος, καταστροφή. Ο άνθρωπος αυτοαναλώνεται κυνηγώντας έναν επίγειο παράδεισο, παγιδεύεται σε μια ψευδαίσθηση ελευθερίας, το συναίσθημα κονιορτοποιείται, επέρχεται σταδιακά η απανθρωποποίηση ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Δημιουργία υπεύθυνων και δημοκρατικών πολιτών, ενημέρωση, πληροφόρηση, ενδιαφέρον και ευαισθητοποίηση. Ενεργοποίηση, συμμετοχή σε ομάδες εθελοντικής προσφοράς και αλληλεγγύης. Διαλλακτικότητα και ανεκτικότητα. Καταπολέμηση των στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Ενημέρωση των νέων από το σχολείο για φαινόμενα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εποχή μας. Διαμόρφωση οικουμενικής και πολυπολιτισμικής συνείδησης. Όξυνση της κριτικής σκέψης και αποφυγή του φανατισμού και των προκαταλήψεων. Διασφάλιση της ισονομίας και της αξιοκρατίας από την πολιτεία. Μέριμνα για τις μειονότητες, προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Δημιουργία ευκαιριών για όλους, πολιτική εξάλειψης της ξενοφοβίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Στήριξη και ενίσχυση των οργανώσεων που μάχονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διεθνής έλεγχος με τη θέσπιση οργάνων και μηχανισμών για την επόπτευση της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Αποφυγή της επιλεκτικής στάσης απέναντι σε καθεστώτα και κυβερνήσεις, που δημιουργεί καχυποψία και επιφέρει την ανυποληψία των Ηνωμένων Εθνών. Διακρατική συνεργασία με στόχο τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου παγκοσμίως, την καταπολέμηση του υποσιτισμού και της φτώχειας, την εξασφάλιση ενός ανεκτού επιπέδου διαβίωσης για όλους τους κατοίκους του πλανήτη. Εδραίωση της δημοκρατίας. Διαφώτιση της κοινής γνώμης, δραστηριοποίηση των πνευματικών ανθρώπων. Υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανεξάρτητα από εθνικά ή φυλετικά κριτήρια. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ 20