Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ «ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΚΑΤΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ (Pap test) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ» "RESEARCH FOR KNOWLEDGE AND USEFULNESS OF PAP TESTING METHOD PAPANIKOLAOU ( PAP TEST) FOR THE PREVENTION OF CANCER OF THE CERVICAL IN A RURAL POPULATION OF ELASSONA" ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΑΡΕΤΣΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ A.M.:145 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

2 Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ «ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΚΑΤΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ (Pap test) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ» "RESEARCH FOR KNOWLEDGE AND USEFULNESS OF PAP TESTING METHOD PAPANIKOLAOU ( PAP TEST) FOR THE PREVENTION OF CANCER OF THE CERVICAL IN A RURAL POPULATION OF ELASSONA" ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κ.Α. ΒΕΝΤΟΥΡΗ ΣΑΡΑΝΤΟΥΛΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΑΡΕΤΣΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ A.M.:145 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

3 ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Η ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Σαραντούλα Βεντούρη 2

4 Copyright Καρέτσου Ελισσάβετ, 2012 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Η παρούσα πτυχιακή εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των απαιτήσεων του προπτυχιακού προγράμματος στη Νοσηλευτική. Η έγκρισή της δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και την αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του ΤΕΙ Νοσηλευτικής. Βεβαιώνω ότι η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσμα δικής μου δουλειάς και δεν αποτελεί προϊόν αντιγραφής. Στις δημοσιευμένες ή μη δημοσιευμένες πηγές που αναφέρουμε έχουμε χρησιμοποιήσει εισαγωγικά όπου απαιτείται και έχουμε παραθέσει τις πηγές τους στο τμήμα της βιβλιογραφίας. Υπογραφή: 3

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με βοήθησαν στην πραγματοποίηση της πτυχιακής μου εργασίας. Χωρίς την συνεργασία, την υποστήριξη και την διάθεση του χρόνου τους αυτή η έρευνα δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Καταρχήν θα ήθελα να πάνω από όλα να ευχαριστήσω την κ.α. Βεντούρη Σαραντούλα καθηγήτρια του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Καβάλας(Παράρτημα Διδυμοτείχου) και επιβλέποντα στην Πτυχιακή μου εργασία. Την ευχαριστώ από καρδιάς για την αμέριστη συμπαράσταση και κατανόησή της, καθ όλη τη διάρκεια της συνεργασίας μας. Για τη συνεχή ενθάρρυνση και διακριτική καθοδήγηση οποτεδήποτε χρειαζόμουν την γνώμη ή την συμβουλή της. Ήταν πάντοτε κοντά μου διαθέτοντας τον πολύτιμο χρόνο της και την σοβαρή επιστημονική εμπειρία της. Είμαι πραγματικά ευγνώμων για την συνεργασία μας στα πλαίσια αυτής της έρευνας. Την ευχαριστώ θερμά! Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω της γυναίκες του χωριού της Γαλανόβρυσης της περιοχής της Ελασσόνας, για τον χρόνο που διέθεσαν για την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και την προθυμία τους στο να συνεργαστούν μαζί μου και να μου απαντήσουν σε προσωπικές ερωτήσεις. Χωρίς αυτές δεν θα είχα την δυνατότητα να κάνω πράξη το σχέδιο αυτής της ερευνητικής εργασίας. 4

6 Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Σκοπός: Η παρούσα μελέτη αρχικό σκοπό έχει την διερεύνηση και εκτίμηση της γνώσης, τη μελέτη των στάσεων και των συμπεριφορών των γυναικών της αγροτικής περιοχής της Ελασσόνας για την εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου κατά Παπανικολάου (test Pap).Καθώς, επίσης το προσδιορισμό του βαθμού ενημέρωσης για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ακόμη, τον εντοπισμό γυναικών που προβαίνει στην εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου και την ανίχνευση του πιθανού λόγου που τις έχει οδηγήσει στην εξέταση ή μη. Επιμέρους στόχοι της μελέτης: Η ευαισθητοποίηση του γυναικείου πληθυσμού της Ελασσόνας σε θέματα πρόληψης,η ενημέρωση και η ενεργοποίηση του πληθυσμού για θετική αλλαγή, στάση συμπεριφοράς απέναντι στην μέθοδο test Pap και η εμπέδωση της κουλτούρας για πρόληψη. Γενικότερα η συμβολή για τη προστασία της Δημόσιας Υγείας του πληθυσμού της περιοχής, που ενδεχομένως να εκδηλώσει καρκίνο τραχήλου της μήτρας στα επόμενα έτη. Υλικό-Μέθοδος: Η έρευνα πραγματοποιήθηκε μέσω ερωτηματολογίου σε γυναίκες του χωριού Γαλανόβρυσης της περιοχής Ελασσόνας και συγκεκριμένα μοιράστηκαν 228 ερωτηματολόγια. Η συλλογή του δείγματος έγινε την περίοδο Ιουνίου- Ιουλίου Χρησιμοποιήθηκε δομημένο ερωτηματολόγιο 35 ερωτήσεων. Η διανομή του ερωτηματολογίου έγινε τυχαία και όχι τυποποιημένα, ενώ η συμπλήρωση αυτού έγινε με τη φυσική παρουσία της συγγραφέως και σε περιπτώσεις που δεν μπορούσαν οι συμμετάσχουσες να το συμπληρώσουν, η συμπλήρωση αυτού έγινε από εμένα με την ανάγνωση των κλειστών ερωτήσεων και των αντίστοιχων απαντήσεων. Για τη στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 15. Συμπεράσματα: Βλέπουμε ότι οι γυναίκες της περιοχής της Ελασσόνας και συγκεκριμένα του χωριού Γαλανόβρυσης έχουν διαφορετικές επαγγελματικές ενασχολήσεις με το 22,8% να δηλώνουν οικιακά, το 20,5% να δηλώνει αγρότισσες, το 8% να είναι Δημόσιοι υπάλληλοι, ενώ με τις περισσότερες από αυτές να δηλώνουν ιδιωτικές υπάλληλοι 32,6%. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών 88,2% δηλώνει ότι μπορεί να προληφθεί κάποιο είδος καρκίνου, ενώ μόνο το 11,8% δηλώνει το αντίθετο. Όσον αφορά τα είδη του καρκίνου που μπορούν να προληφθούν, οι περισσότερες απάντησαν ότι μπορεί να προληφθεί ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας καθώς και ο καρκίνος του μαστού. Η ηλικία αποδεικνύεται ότι είναι παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά τις απαντήσεις σε όλο το κομμάτι της έρευνας. Συνολικά θα λέγαμε ότι οι νεότερες σε ηλικία είναι πιο ενημερωμένες για τα θέματα που μας απασχολούν και συνήθως πιο δεκτικές στην επίσκεψη στον γιατρό καθώς και στην πρόληψη. 5

7 Όσο αυξάνεται η ηλικία έχουμε λιγότερες γυναίκες που έχουν κάνει τεστ Pap, έχουμε λιγότερες επισκέψεις στον γυναικολόγο, λιγότερες είναι αυτές που γνωρίζουν για τις ασθένειες και τα εμβόλια και φυσικά δεν επιθυμούν να εμβολιαστούν καθώς είναι ποιο επιφυλακτικές. Παρατηρούμε ότι υπάρχει αρνητική συσχέτιση ηλικίας και εκπαίδευσης. Δηλαδή έχουμε μεγαλύτερη άγνοια και επιφυλακτικότητα στις γυναίκες με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Όσο το μορφωτικό επίπεδο πέφτει τόσο και μεγαλύτερη άρνηση υπάρχει στην παροχή του δωρεάν εμβολιασμού. Συμπερασματικά το τεστ Παπανικολάου είναι μια πολύ γνωστή διαδικασία αλλά διαπιστώνουμε ότι υπάρχει σημαντικός αριθμός γυναικών που δεν γνωρίζει ή δεν έχει ενημερωθεί αρκετά, με αποτέλεσμα να έχει λίγη ή καθόλου πρόληψη σε σχέση με τη σοβαρότητα του θέματος. 6

8 A B S T R A C T Purpose: This study aims to initial investigation and assessment of knowledge, study the attitudes and behaviors of women in the rural area of Elassona implementing Pap testing method (test Pap). As also the determination of the degree of information for cancer of the cervix. Still, identifying women who made the application of the selection process and the detection of possible reasons that has led to the examination or not. Specific objectives of the study: The awareness of women Elassona on prevention, awareness and mobilization of the population for positive change in attitude towards behavioral test Pap method and the consolidation of the culture of prevention. Generally, the contribution to the protection of public health of the local population, which may be expressed cervical cancer in the coming years. Methods: The study was conducted by questionnaire to village women Galanovrysis area Elassonas namely distributed 228 questionnaires. The sample collection was in June-July Structured questionnaire was used 35 questions. The distribution of the questionnaire was random, while supplementing this was done by my physical presence and where the participants were unable to complete it, filling it from me was reading the closed questions and answers. Statistical analysis and data analysis used the statistical program SPSS 15. Conclusions: We see that the women in the region and specifically Elassona village Galanovrysis have different professional occupations with 22.8% stating household, 20.5% saying farmers, 8% are civil servants, and with most of them declare private employees 32.6%. The majority of these 88.2% say they can prevent any type of cancer, while only 11.8% said the opposite. For the types of cancer that can be prevented, most responded that they can prevent cancer of the cervix and breast cancer. The age factor is shown to be significantly affecting responses throughout the piece of research. Overall we would say that younger age are more aware of the issues that concern us and usually more receptive to the visit to the doctor and prevention. As age increases there is less women who have had a test Pap, have fewer visits to the gynecologist, fewer are those who know about diseases and vaccines, and of course do not wish to be vaccinated and how cautious. We observe that there is a negative correlation of age and education. That we have more ignorance and reticence among women with lower educational attainment. As the education level falls so there is greater refusal to provide the free vaccination. 7

9 Concluding the Pap test is a well known process, but we find that a significant number of women who are not aware or not aware enough, so have little or no prevention in relation to the seriousness of the matter. 8

10 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Ποσοστό καρκίνων που μπορούν να προληφθούν..σελ.74 Πίνακας 2: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την εξεταστική μέθοδο Test Παπανικολάου, ποιο είδος καρκίνου μπορεί να προληφθεί..... Σελ.92 Πίνακας 3: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την εξεταστική μέθοδο Test Παπανικολάου, από ποιόν/ους λάβατε ενημέρωση..σελ.93 Πίνακας 4: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το αν γνωρίζετε κάποια/ες από το κοινωνικό σας περιβάλλον που να έχει διαγνωστεί με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.....σελ.95 Πίνακας 5: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το τι πιστεύεται ότι συνδέεται αιτιολογικά ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας..σελ.96 Πίνακας 6: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το από πού έχετε ενημερωθεί για το εμβόλιο εναντίον του HPV....Σελ.104 9

11 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας που ρωτήθηκαν...σελ.70 Διάγραμμα 2: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά επάγγελμα... Σελ.71 Διάγραμμα 3: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά μορφωτικό επίπεδο..σελ.72 Διάγραμμα 4: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, κατά πόσο μπορεί να προληφθεί κάποιο είδος καρκίνου.....σελ.73 Διάγραμμα 5: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά τελευταία επίσκεψη στον γυναικολόγο.σελ.75 Διάγραμμα 6: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά μορφωτικό επίπεδο σχετικά με την επιφυλακτικότητά τους....σελ.76 Διάγραμμα 7: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την επίσκεψη τους στον γυναικολόγο σελ.77 Διάγραμμα 8: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με τον λόγο επίσκεψης τους στον γυναικολόγο..σελ.78 Διάγραμμα 9: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση ύπαρξη του Test Pap....Σελ.79 Διάγραμμα 10: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με τη γνώση του ιού HPV....Σελ.80 Διάγραμμα 11: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση για το τι επιτυγχάνεται με τη μέθοδο του Test Pap....Σελ.81 Διάγραμμα 12: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την επιθυμία εμβολιασμού κατά του HPV....Σελ.82 Διάγραμμα 13: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευση, για την γνώση ύπαρξη του Test Pap.....Σελ.83 Διάγραμμα 14: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, για το τι επιτυγχάνεται με το Test Pap Σελ.84 Διάγραμμα 15: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, για την γνώση του ιού HPV...Σελ.85 Διάγραμμα 16: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή 10

12 τους, για την γνώση ύπαρξη του εμβολίου HPV. Σελ.86 Διάγραμμα 17: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την ενημέρωση για το Test Pap από τον γιατρό..σελ.87 Διάγραμμα 18: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού...σελ.88 Διάγραμμα 19: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την γνώση του ιού HPV..Σελ.89 Διάγραμμα 20: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την προσωπική εξέταση του HPV..Σελ.90 Διάγραμμα 21: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού...σελ.91 Διάγραμμα 22: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την συχνότητα της εξεταστικής μεθόδου Test Pap....Σελ.93 Διάγραμμα 23: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το λόγο μη εξέτασης με την εξεταστική μέθοδο Test Pap. Σελ.94 Διάγραμμα 24: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας εάν γνωρίζει την ύπαρξη θεραπείας...σελ.97 Διάγραμμα 25: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το πόσο αφορά ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας την κάθε γυναίκα...σελ.98 Διάγραμμα 26: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την γνώση του δωρεάν εμβολιασμού για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, με βάση την εκπαίδευσή τους..σελ.99 Διάγραμμα 27: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση του ιού HPV...Σελ.100 Διάγραμμα 28: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση ύπαρξη του εμβολίου HPV καθώς και το εάν έχουν κάποια γνωστή που έχει υποβληθεί στην συγκεκριμένη εξέταση Σελ.101 Διάγραμμα 29: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση μετάδοσης του HPV....Σελ. 102 Διάγραμμα 30: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το που οδηγεί μια μόλυνση από HPV...Σελ. 103 Διάγραμμα 31: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την επιθυμία εμβολιασμού για το HPV, καθώς και το λόγο μη εμβολιασμού για τον ιό.....σελ.105 Διάγραμμα 32: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού, καθώς και το λόγο μη εμβολιασμού για τον HPV ιό...σελ

13 CIN ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ενδοεπιθηλιακή Νεοπλασία του Τραχήλου της Μήτρας HPV HIV DES PCRq DNA Η.Π.Α ΠΑΠ ΣΜΝ Ιός Ανθρώπινων Θηλωμάτων Ιός του AIDS diethylstilbestrol Prophylactic cranial radiotherapy Γεννητικό Υλικό Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Παπανικολάου Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα 12

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η επιθυμία μου για την επιλογή του θέματος πηγάζει από το ενδιαφέρον μου για την ενημέρωση και την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ο σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι: Η διερεύνηση και εκτίμηση της γνώσης, τη μελέτη των στάσεων και των συμπεριφορών των γυναικών της αγροτικής περιοχής της Ελασσόνας για την εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου κατά Παπανικολάου (Pap test). Καθώς επίσης το προσδιορισμό του βαθμού ενημέρωσης για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ακόμη, τον εντοπισμό γυναικών που προβαίνει στην εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου και την ανίχνευση του πιθανού λόγου που τις έχει οδηγήσει στην εξέταση ή μη. Σήμερα δυστυχώς ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί την δεύτερη συχνότερη κακοήθη νόσο των γυναικών παγκοσμίως (μετά τον καρκίνο του μαστού). Στον τρίτο κόσμο(αφρική, Νοτιοανατολική Ασία) αποτελεί την υπ αριθμόν 1 αιτία θανάτου γυναικών από καρκίνο. Στην Ελλάδα την δεκαετία αυτή, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος, περίπου 100 γυναίκες ηλικίας άνω των 25 ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από τη νόσο αυτή. Το πιο σημαντικό δεδομένο όμως, το οποίο δεν είναι γνωστό στον περισσότερο κόσμο, είναι ότι σήμερα γνωρίζουμε σίγουρα την αιτία που προκαλεί τον καρκίνο του τραχήλου: τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας τον προκαλεί ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων, γνωστός και ως HPV (Human Papilloma Virus). Είναι ίσως η μοναδική περίπτωση καρκίνου, της οποίας γνωρίζουμε σίγουρα την αιτία! Η αναγνώριση της εμπλοκής των ιών HPV στην καρκινογένεση επιβάλλει την ανάπτυξη τρόπων αποφυγής των μολύνσεων εξ αυτών προς ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Σημαντική θέση κατέχει η πρόληψη, τόσο με την ευρεία εφαρμογή κυτταρολογικών- μοριακών τεχνικών ανίχνευσης πρώιμων βλαβών, όσο και με την ανάπτυξη εμβολίων. Έτσι η μέθοδος ανίχνευσης και τυποποίησης του DNA του HPV σε κυτταρολογικό υλικό από τον τράχηλο της μήτρας των γυναικών γνωστό ως HPV DNA test άρχισε να εφαρμόζεται σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα στις διάφορες χώρες του δυτικού κόσμου ως μέθοδος μαζικού πληθυσμιακού ελέγχου, σε συνδυασμό με το τεστ Παπανικολάου και την ύπαρξη σήμερα ενός Εμβολίου εναντίον του HPV. Το εμβόλιο αυτό, μετά από προσπάθειες 15 περίπου ετών, είναι σήμερα υπαρκτό, και τα αποτελέσματα των μελετών εφαρμογής του σε γυναίκες είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Γίνεται σαφές ότι όλα αυτά τα θέματα και όλες αυτές οι καινούργιες γνώσεις πρόκειται στο εγγύς μέλλον να αλλάξουν τελείως το πεδίο εφαρμογής της Προληπτικής Ιατρικής και της Φροντίδας για 13

15 την Βελτίωση των Συνθηκών Υγείας του γυναικείου πληθυσμού παράλληλα όμως με την ενεργοποίηση των επιστημόνων και των φορέων υγείας, απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή του Νέου Προγράμματος Πρόληψης του Τραχηλικού Καρκίνου αποτελεί η ευρεία και πλήρης ενημέρωση του γυναικείου και ανδρικού πληθυσμού σχετικά με την όλη διαδικασία καρκινογένεσης στον τράχηλο της μήτρας, την σημασία μόλυνσης από τον ιό, τις αληθινές διαστάσεις του κινδύνου, την σημασία της πρόληψης, τις πραγματικές δυνατότητες του εμβολίου. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι μια νόσος, η οποία, σύμφωνα με τις γνώσεις και τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα, μπορεί να προληφθεί. 14

16 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Εισαγωγή Σελ.1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΘΗΛΕΟΣ.ΣΕΛ Έσω γεννητικά όργανα σελ Έξω γεννητικά όργανα......σελ Σεξουαλικός μεταδιδόμενα νοσήματα......σελ Γενικά για το HPV......Σελ HPV-DNA TEST....Σελ Παρενέργειες εκ των εμβολίων HPV.....Σελ.14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ....ΣΕΛ Φυσιολογία του καρκίνου...σελ Ο καρκίνος του τράχηλου της μήτρας γενικά.....σελ Καρκινογένεση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας...σελ Οι αιτιολογικοί παράγοντες του καρκίνου του τράχηλου της μήτρας...σελ Συμπτώματα....Σελ Διάγνωση....Σελ Επέκταση....Σελ Σταδιοποίηση..Σελ Θεραπεία.....Σελ Η πρόληψη του καρκίνου του τράχηλου της μήτρας.....σελ Ο καρκίνος του σώματος της μήτρας....σελ Ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τράχηλου της μήτρας..σελ Αίτια ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας του τράχηλου.....σελ Μορφές cin.....σελ Θεραπεία cin...σελ.38 15

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΕΛ Δομές αγωγής προαγωγής υγείας βάσει Νομοθεσίας.Σελ Οι δημογραφικοί παράγοντες και η επιρροή τους για το τεστ Παπανικολάου...Σελ Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας...σελ Δικαίωμα ελεύθερης επιλογής φορέα παροχής υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και προσωπικός ιατρός....σελ Το σχολείο ως φορέας προαγωγής της υγείας...σελ Αγωγή υγείας......σελ Αγωγή υγείας στο σχολείο......σελ Αγωγή σεξουαλικής υγείας.....σελ Προγράμματα αγωγής υγείας στο σχολείο.....σελ Μέθοδοι και τεχνικές εκπαιδευσης...σελ Αναγκαιότητα σεξουαλικής αγωγής...σελ Αποτελεσματικότητα προγραμματων σεξουαλικής αγωγής...σελ Παράγοντες κίνδυνου στην εφηβεία και σεξουαλικότητα.....σελ Ο καρκινος του τράχηλου της μήτρας....σελ Το εμβόλιο κατά του καρκίνου του τράχηλου της μήτρας...σελ Συστάσεις οργανισμών για τον προληπτικό έλεγχο του καρκίνου του τράχηλου της μήτρας.....σελ.66 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Σκοπός..Σελ.69 Υλικό Μέθοδος Ανάλυσης Σελ.69 Περιγραφή του υλικού.σελ.70 Ανάλυση των αποτελεσματων.σελ.40 Συμπεράσματα....Σελ.107 Συζήτηση....Σελ.108 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Ερωτηματολόγιο... Σελ.110 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Βιβλιογραφία....Σελ

18 qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηqσw ωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbnmqwer tyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλιqπςπζαw ωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςjklzxcvλοπb nαmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmσγqw ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ φertyuioσδφpγρaηsόρωυdfghjργklαzxc vbnβφδγωmζqwertλκοθξyuiύασφdfghj klzxcvbnmqwertyuiopaβsdfghjklzxcεrυ tγyεuνiιoαpasdfghjklzxcηvbnασφδmqw ertασδyuiopasdfασδφγθμκxcvυξσφbnm σφγqwθeξτσδφrtyuφγςοιopaασδφsdfghj klzxcvασδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgασ ργκοϊτbnmqwertyσδφγuiopasσδφγdfghj klzxσδδγσφγcvbnmqwertyuioβκσλπpas dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαεορlzx cvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργαεργαγρ qwertyuiopasdfghjklzxασδφmοιηξηωχx 17

19 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αφορά κάθε γυναίκα. Στις μέρες μας ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας μπορεί να προληφθεί, να διαγνωστεί σε προκαρκινικό ή αρχόμενο στάδιο, ώστε έγκαιρα να θεραπευτεί. Αυτό μπορεί να γίνει με την απλή, ανώδυνη και αποτελεσματική εξέταση κατά Παπανικολάου που δεν διαρκεί περισσότερο από δέκα λεπτά. Στατιστικά και Επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί τη δεύτερη ποιό συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες ηλικίας 15 έως 44 χρονών. Σε αντίθεση με άλλους καρκίνους, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας δεν είναι κληρονομικός. Προκαλείται συνήθως από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Ορισμένοι τύποι αυτού του ιού μπορούν να μετατρέψουν τα υγιή κύτταρα σε παθολογικά κύτταρα. Σε μικρό ποσοστό του προσβεβλημένου πληθυσμού και μέσα σε μεγάλο χρονικό διάστημα (από μερικά χρόνια μέχρι και αρκετές δεκαετίες), κάποια από αυτά τα παθολογικά κύτταρα θα εξελιχθούν σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η εξέταση κατά Παπανικολάου(Pap test) αποτελεί μέθοδο για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου παγκοσμίως για όλες τις σεξουαλικά ενεργές γυναίκες, καθώς ανιχνεύει κολπικές μολύνσεις, ορισμένα αφροδίσια νοσήματα και κυρίως τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ο προληπτικός αυτός κυτταρολογικός έλεγχος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αποτελεί μέχρι σήμερα το πιο πετυχημένο πρόγραμμα πρόληψης στην ιστορία. Μολονότι το τεστ Παπανικολάου έχει μειώσει τους θανάτους από καρκίνο πολλές προκλήσεις ακόμα παραμένουν. Τα σημαντικότερα εμπόδια είναι: 1. Η άγνοια. 2. Οι ηθικοί- ενδιαστικοί φραγμοί που αποτρέπουν τις γυναίκες να προβούν στο έλεγχο την εξέταση κατά Παπανικολάου και 3. Την έλλειψη συμμόρφωσης με τις συστάσεις του προληπτικού ελέγχου, ιδιαίτερα σε γυναίκες μεγάλης ηλικίας, σε εκείνες που δεν είναι ενταγμένες στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, σε εκείνες που διανέμουν σε αγροτικές περιοχές ή ανήκουν σε εθνικές μειονότητες. Η πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και η μείωση της θνητότητας του είναι εφικτή επειδή: 1. Η εξέλιξη των πρώιμων κυτταρικών ανωμαλιών, οι οποίες καλούνται χαμηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακές βλάβες (LGSIL), προς σοβαρότερες δυσπλασίες (υψηλού βαθμού επιθηλιακές βλάβες (HGSIL) και τελικά σε καρκίνωμα in situ (CIS) και διηθητικό καρκίνο είναι γενικώς βραδεία, δίνοντας χρόνο για έγκαιρη ανίχνευση. 18

20 2. Οι σχετιζόμενες κυτταρικές ανωμαλίες μπορούν να αναγνωριστούν και 3. Υπάρχει αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκαρκινωματώδων βλαβών. Μολονότι ο προληπτικός έλεγχος υπήρξε επιτυχής στη μείωση της επίπτωσης και της θνητότητας του πλακώδους καρκινώματος του τραχήλου της μήτρας, η επίπτωση του αδενοκαρκινώματος του τραχήλου αυξάνεται. Στην χώρα μας δεν υπάρχει οργανωμένο πρόγραμμα πληθυσμιακού ελέγχου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Έτσι, παραμένουν χαμηλά τα ποσοστά χρήσης και γνώσης των γυναικών για την εξέταση Παπανικολάου. Κρίνεται λοιπόν, αναγκαία η καλύτερη ενημέρωση των γυναικών για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ώστε να γνωρίσουν καλύτερα το θέμα και να συμμετέχουν ενεργά στην προσπάθεια για πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία του. Σκοπός: Η παρούσα μελέτη αρχικό σκοπό έχει την διερεύνηση και εκτίμηση της γνώσης, τη μελέτη των στάσεων και των συμπεριφορών των γυναικών της αγροτικής περιοχής της Ελασσόνας για την εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου κατά Παπανικολάου (test Pap).Καθώς, επίσης το προσδιορισμό του βαθμού ενημέρωσης για τον καρκίνο ου τραχήλου της μήτρας. Ακόμη, τον εντοπισμός γυναικών που προβαίνει στην εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου και την ανίχνευση του πιθανού λόγου που τις έχει οδηγήσει στην εξέταση ή μη. Επιμέρους στόχοι της μελέτης: Η ευαισθητοποίηση του γυναικείου πληθυσμού της Ελασσόνας σε θέματα πρόληψης,η ενημέρωση και η ενεργοποίηση του πληθυσμού για θετική αλλαγή, στάση συμπεριφοράς απέναντι στην μέθοδο test Pap και η εμπέδωση της κουλτούρας για πρόληψη. Γενικότερα η συμβολή για τη προστασία της Δημόσιας Υγείας του πληθυσμού της περιοχής, που ενδεχομένως να εκδηλώσει καρκίνο τραχήλου της μήτρας στα επόμενα έτη. Στην εργασία αυτή γίνεται προσπάθεια μελέτης και καταγραφής της γνώσης και της χρησιμότητας της εξεταστικής μεθόδου κατά Παπανικολάου. Το Γενικό Μέρος περιλαμβάνει τρία κεφάλαια στα οποία αναλύονται τα ανατομικά στοιχεία, τονίζονται τα γενικότερα χαρακτηριστικά του καρκίνου και ειδικότερα του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Γίνεται εκτενής αναφορά και στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Στο ειδικό μέρος αναγράφεται η έρευνα και τα αποτελέσματά της. 19

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΘΗΛΕΟΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΣ ΜΕΤΑΔΙΔΟΜΕΝΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Το γεννητικό σύστημα του θήλεος αποτελείται από τα έσω γεννητικά όργανα και τα έξω γεννητικά όργανα. [4] 1.7. ΕΣΩ ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Στα εσωτερικά γεννητικά όργανα της γυναίκας ανήκουν ο κολεός (κόλπος), η μήτρα, οι σάλπιγγες ή ωαγωγοί και οι ωοθήκες. Κάθε σάλπιγγα με τη σύστοιχη ωοθήκη αποτελούν το εξάρτημα. [1] Ο κολεός ή κόλπος είναι ένας ινομυώδης ινοελαστικός σωλήνας μήκος 8 10 cm περίπου, ο οποίος κατά τη συνουσία υποδέχεται το εν στύσει πέος. Προς τα άνω περιβάλλει θολοειδώς τον τράχηλο της μήτρας και εκβάλλει στο αιδοίο. Βρίσκεται στη μέση γραμμή της πυέλου, έχει μπροστά την ουρήθρα και προς τα πίσω το απευθυσμένο. Το σχήμα του κόλπου είναι κυλινδρικό με μικρή διάταση στο ανώτερο τμήμα του και έχει δύο άκρα. Διακρίνεται σε 3 τμήματα: α) το θόλο του κολεού, β) το σώμα του και γ)το κάτω άκρο του ή στόμιό του. [2] 20

22 Α) Ο θόλος του κολεού διακρίνεται σε πρόσθιο, οπίσθιο και 2 πλάγιους θόλους. Ο πρόσθιος είναι αβαθής, ο οπίσθιος είναι βαθύτερος και υποδέχεται το σπέρμα κατά την συνουσία και έρχεται σε επαφή με το ευθυκολεϊκό κόλπωμα. [3] Β) Το σώμα το κολεού διέρχεται από το περίνεο [4] Γ) Το κάτω στόμιο του κολεού στενεύει από τον παρθενικό υμένα, όταν αυτός υπάρχει. Εσωτερικά ο κόλπος εμφανίζει πολλαπλές πτυχές που ονομάζονται κολεϊκές ρυτίδες. Ο κόλπος αποτελείται από 3 χιτώνες οι οποίοι, από έξω προς τα έσω, είναι ο ινώδης, ο μυϊκός από λείες μυϊκές ίνες και ο βλεννογόνος που αποτελείται από πολύστιβο πλακώδες επιθήλιο και εμφανίζει μορφολογικές μεταβολές εξαρτώμενες από τις ορμόνες της ωοθήκης. Στην αναπαραγωγική ηλικία το επιθήλιο του βλεννογόνου του κόλπου είναι παχύ και πλούσιο σε γλυκογόνο λόγω της επίδρασης των οιστρογόνων ορμονών. Το γλυκογόνο από την επίδραση των βακίλων του Doderlein μετατρέπεται σε γαλακτικό οξύ, με αποτέλεσμα το περιβάλλον του κόλπου να γίνεται όξινο, γεγονός που του προσφέρει προστασία από πολλά παθογόνα βακτηρίδια. Η αγγείωση του κόλπου γίνεται από την μητριαία αρτηρία, τις κολπικές αρτηρίες (κλάδοι της κάτω κυστικής) και από τη μέση αιμορροϊδική. [3] Η μήτρα ονομαζόμενη και υστέρα, είναι κοιλομυώδες όργανο που βρίσκεται μέσα στην ελάσσονα πύελο, με απιοειδές σχήμα κατά τον κεντρικό άξονά της που χρησιμεύει για την κύηση και τον τοκετό. Το βάρος της στην άτοκη γυναίκα είναι περίπου 40 γραμ. και στην γυναίκα που γέννησε 70 γραμ. Η μήτρα εμφανίζει δύο επιφάνειες την πρόσθια ή κυστική και την οπίσθια ή εντερική. Επίσης, εμφανίζει δύο πλάγια χείλη από τα οποία προσφύονται οι πλατείς σύνδεσμοι. Από περιγραφική άποψη η μήτρα αποτελείται α)από τον πυθμένα, β)από το σώμα και γ)από τον τράχηλο. Εμφανίζει αυλό και δύο στόμια, το έσω και το έξω. Ο πυθμένας χωρίζεται από το σώμα με μια νοητή γραμμή, που ενώνει τις εκβολές των σαλπίγγων ενώ όριο μεταξύ σώματος και τραχήλου είναι ο ισθμός που αντιστοιχεί προς τον αυλό, το έσω στόμιο της μήτρας. [1] Ο πυθμένας της μήτρας, φέρεται προς τα άνω και πρόσω και δεν υπερβαίνει την ηβική σύμφυση. [3] Το σώμα της μήτρας, έχει μήκος 7,5 εκ., πλάτος 5,5 εκ. περίπου και πάχος τοιχώματος 2,5 3 εκ. και εμφανίζει δύο επιφάνειες, την πρόσθια και την οπίσθια, από τις οποίες η πρόσθια έρχεται σε σχέση με την υπάρχουσα προς τα εμπρός ουροδόχο κύστη ενώ η οπίσθια επικοινωνεί με το απευθυσμένο, από το οποίο χωρίζεται με την παρεμβολή εντερικών ελίκων. Στα πλάγια χείλη του σώματος προσφύονται οι πλατείς σύνδεσμοι της μήτρας. [2] Ο τράχηλος της μήτρας, με μήκος 2,5 εκ. περίπου, με την πρόσφυση του κολεού γύρω από αυτόν υποδιαιρείται σε δύο μέρη, το υπερκολεϊκό και το ενδοκολεϊκό. Επίσης η μήτρα εμφανίζει μια κοιλότητα, η οποία διακρίνεται στην κοιλότητα του σώματος και την κοιλότητα του τραχήλου. Η κοιλότητα του σώματος στην διατομή της εμφανίζει σχήμα τριγωνικό και οι γωνίες της στρέφονται 21 [4]

23 προς τα μητριαία σώματα των ωαγωγών και ονομάζονται κέρατα της μητριαίας κοιλότητας. Η κορυφή της κοιλότητας του σώματος (του τριγώνου) μεταπίπτει στην κοιλότητα του τραχήλου. Στην θέση αυτή αντιστοιχεί το έσω στόμιο της μήτρας που εξωτερικά αντιστοιχεί στον ισθμό. Η κοιλότητα του τραχήλου είναι ατρακτοειδής, εκτείνεται από το έσω μέχρι το έξω στόμιο της μήτρας και στο τοίχωμά της (πρόσθιο και οπίσθιο) εμφανίζει πτυχές που ονομάζονται φοινικοειδείς. [4] Η μήτρα σε επιμήκη διατομή Οι σάλπιγγες ή ωαγωγοί είναι δύο και ο καθένας έχει μήκος εκατοστά, συνδέοντας την σύστοιχη ωοθήκη με την μήτρα. Αποστολή τους είναι να μεταφέρουν ωάρια των ωοθηκών μέσα στον αυλό τους, για να συναντήσουν τα σπερματοζωάρια και να πετύχουν σύλληψη. Το τοίχωμα των σαλπίγγων αποτελείται από τρεις χιτώνες: α) τον ορογόνο, εξωτερικά, β) τον μυϊκό, κάτω από τον ορογόνο, και γ) τον βλεννογόνο, που καλύπτει τον αυλό των σαλπίγγων εσωτερικά και βρίσκεται υπό την επίδραση των ωοθηκικών ορμονών. [4] Μέσα στις σάλπιγγες λαμβάνει χώρα η γονιμοποίηση. Κάθε σάλπιγγα έχει δύο στόμια: ένα μητρικό, που τη συνδέει με τη μήτρα, στο ύψος των κεράτων, και ένα κωδωνικό ή κοιλιακό στόμιο που εκβάλλει στην περιτοναϊκή κοιλότητα. [3] Οι σάλπιγγες διακρίνονται σε τέσσερα τμήματα: το ενδομητρικό, που αντιστοιχεί στο μέρος εκείνο των σαλπίγγων που ξεκινάει από τα κέρατα της μητριαίας κοιλότητας και περνάει μέσα από το μυϊκό τοίχωμα της μήτρας. Το μήκος του είναι 1-1,5εκ. τον ισθμό, που βρίσκεται αμέσως μετά το ενδομητρικό και αποτελεί το στενότερο μέρος των σαλπίγγων, με μήκος 3-4εκ και διάμετρο 3-4χιλ. τη λήκυθο, που αποτελεί συνέχεια του ισθμού και το ευρύτερο τμήμα των σαλπίγγων, με μήκος 5-6 εκ και διάμετρο 8-9χιλ. τον κώδωνα, που αποτελεί το τελευταίο τμήμα, είναι κροσσωτός και έχει μορφή κωδωνοειδή. Ένας από τους κροσσούς είναι μεγαλύτερος, συνδέεται με την ωοθήκη και καλείται ωοθηκικός κροσσός. Η αγγείωση των σαλπίγγων γίνεται από κλάδους των 22

24 μηριαίων αρτηριών, για τα 2/3 του τμήματος που βρίσκεται κοντά σε αυτές, και από κλάδους των ωοθηκικών αρτηριών, για το υπόλοιπο τμήμα που βρίσκεται στον κώδωνα. [1] Οι ωοθήκες είναι 2 και βρίσκονται η καθεμία στο πλάγιο τοίχωμα της ελάσσονος πυέλου, μέσα σε κατάδυση του περιτοναίου που ονομάζεται ωοθηκικός βόθρος. Κάθε ωοθήκη κρέμεται από την οπίσθια επιφάνεια του πλατέως συνδέσμου της μήτρας με το μεσοωοθήκιο. Έχει σχήμα και μέγεθος αμυγδάλου, βάρος 6-10 γραμμαρίων και παρουσιάζει 2 επιφάνειες (έσω - έξω), 2 χείλη (πρόσθιο οπίσθιο) και 2 άκρα (άνω κάτω). Η ωοθήκη στηρίζεται κυρίως με το μεσοωοθήκιο, το οποίο παριστάνει διπέταλη περιτοναϊκή πτυχή, που προσφύεται από την μια πλευρά στην οπίσθια επιφάνεια του πλατέως συνδέσμου της μήτρας και από την άλλη στο πρόσθιο χείλος της ωοθήκης. [2] Στη στήριξη της ωοθήκης, εκτός από το μεσοωοθήκιο, συμβάλλουν επίσης ο κρεμαστήρας σύνδεσμος (που είναι ο φορέας των ωοθηκικών αγγείων) και ο ίδιος σύνδεσμος της ωοθήκης. Στις ώριμες γυναίκες η ωοθήκη εμφανίζει ανώμαλη και υβώδη επιφάνεια. Κατασκευαστικά η εξωτερική επιφάνεια της ωοθήκης καλύπτεται από βλαστικό κυβικό επιθήλιο και κάτω απ αυτό βρίσκεται η φλοιώδης και η μυελώδης ουσία [1] Η φλοιώδης ουσία (το πιο σπουδαίο τμήμα της ωοθήκης) αποτελείται από συνδετικό ιστό μέσα στον οποίο βρίσκονται τα ωοθυλάκια και τα ωχρά σωμάτια. [4] Μέσα από την φλοιώδη ουσία βρίσκεται η μυελώδης ουσία και αποτελείται κι αυτή από συνδετικό ιστό, μέσα στον οποίο υπάρχουν αγγεία και νεύρα. Τα ωοθυλάκια, που βρίσκονται μέσα στην φλοιώδη ουσία διακρίνονται σε πρωτογενή, άωρα ή δευτερογενή και ώριμα ωοθυλάκια (του GRAFF). [3] Η ωρίμανση του ωοθυλακίου γίνεται με την δράση της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) της υπόφυσης. Κατά την 13 η -16 η ημέρα του καταμηνίου κύκλου επέρχεται ρήξη του ωοθυλακίου (ωοθυλακιορρηξία), οπότε το ωάριο βγαίνει στην επιφάνεια της ωοθήκης και στην συνέχεια παραλαμβάνεται από τον ωαγωγό. Το υπόλοιπο του ωοθυλακίου γεμίζει με αίμα και αποτελεί το ερυθρό σωμάτιο. Από τα ερυθρά σωμάτια προέρχονται τα ωχρά σωμάτια που είναι συμπαγή ωοειδή μορφώματα υποκίτρινης χροιάς. [3] Η επιφάνεια των ωοθηκών, στις γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία, είναι ανώμαλη επειδή επηρεάζεται από την ωρίμανση των ωοθυλακίων. Έτσι, η επιφάνεια των ωοθηκών εμφανίζεται διαφορετική στις φάσεις του ωοθηκικού κύκλου. Μετά την εμμηνόπαυση οι ωοθήκες μικραίνουν, γιατί ατροφούν, και η επιφάνεια τους είναι γεμάτη από εντυπώματα. [1] 23

25 1.8. ΕΞΩ ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Το αιδοίο, παριστάνει το έξω γεννητικό όργανο του θήλεος και αποτελεί σφηνοειδές έπαρμα, που βρίσκεται μεταξύ των δύο ριζομηρίων. Έχει σχήμα τριγωνικό με τη βάση του στην ηβική πτυχή, τις πλευρές του στις αιδοιομηρικές πτυχές και την κορυφή στο κέντρο του περίνεου. Έχει μήκος 7 περίπου εκ. και διαπερνάται από κάθετη σχισμή, το αιδοιϊκό σχίσμα. Μορφολογικά, το αιδοίο αποτελείται από το εφήβαιο ή όρος της Αφροδίτης, τα μεγάλα χείλη, τα μικρά χείλη, την κλειτορίδα, τον πρόδρομο του κολεού, τους βολβούς του προδρόμου, τους βαρθολίνειους αδένες, τον παρθενικό υμένα, το εξωτερικό στόμιο της ουρήθρας και τους παραουρηθρικούς αδένες. [2] Η αιμάτωση του αιδοίου γίνεται από την έσω αιδοιϊκή αρτηρία (κλάδος της έσω λαγονίου) και εν μέρη από την έξω αιδοιϊκή (κλάδος της μηριαίας αρτηρίας). [4] Εφηβαίο ή όρος της Αφροδίτης Το εφηβαίο είναι τριγωνικό τριχωτό έπαρμα του δέρματος με τη βάση του προς το υπογάστριο και κορυφή καταλήγουσα προς τα κάτω,3 cm περίπου πάνω από τον πρωκτό. Η τρίχωση του εφηβαίου αρχίζει στην ήβη και μειώνεται στην κλιμακτηριακή εποχή. Το δέρμα του εφηβαίου περιέχει ιδρωτοποιούς και σμηγματογόνους αδένες. [3] Μεγάλα χείλη Αυτά παριστάνουν δύο δερμάτινες πτυχές, που περιβάλλουν τα μικρά χείλη, μήκους 9 cm περίπου. Η έξω επιφάνεια είναι τριχωτή και χωρίζεται από το μικρό χείλος με την αιδοιομητρική αύλακα, ενώ η έσω μοιάζει με βλεννογόνο. Τα πρόσθια άκρα ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν τον πρόσθιο σύνδεσμο των μεγάλων χειλέων ενώ τα οπίσθια συνδέονται σχηματίζοντας τον οπίσθιο σύνδεσμο τους. Το δέρμα των μεγάλων χειλέων περιέχει άφθονους ιδρωτοποιούς και σμηγματογόνους αδένες, νεύρα και αγγεία. [1] Μικρά χείλη Παριστάνουν, όπως και τα μεγάλα χείλη, δύο δερμάτινες πτυχές,αλλά λεπτότερες, και βρίσκονται μέσα από τα μεγάλα χείλη. Προς τα έξω συνέχονται με τα μεγάλα χείλη και προς τα μέσα αποτελούν τα πλάγια όρια του προδόμου του κόλπου. Τα μικρά χείλη προς τα εμπρός αποσχίζονται σε δύο άλλες μικρότερες πτυχές που ενώνονται μεταξύ τους και αποτελούν προς τα πάνω την πόσθη και προς τα κάτω το χαλινό της κλειτορίδας. Προς τα πίσω, τα μικρά χείλη ενώνονται και σχηματίζουν το χαλινό τους. Μπροστά από το χαλινό των μικρών χειλέων σχηματίζεται κοίλανση, που ονομάζεται σκαφοειδής βόθρος. [2] 24

26 Κλειτορίδα Η κλειτορίδα βρίσκεται ανάμεσα στα μεγάλα χείλη, λίγο πιο πάνω από το άνω σημείο συνένωσης των μικρών χειλέων, προσομοιάζει στο αντρικό πέος και έχει μήκος 5-10 εκ. Από το πάνω μέρος της έχει την πόσθη και από το κάτω το χαλινό των μικρών χειλέων. Το επιθήλιο του δέρματος που την καλύπτει περιέχει εξειδικευμένες νευρικές απολήξεις για τη σεξουαλική διέγερση. [3] Πρόδομος Αυτός είναι η περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα από τα μικρά χείλη και το χαλινό τους. Σε αυτόν εκβάλλουν η ουρήθρα και ο κόλπος και καταλήγουν τα στόμια παρακείμενων αδένων. Στο κάτω μέρος του, ανάμεσα από το χαλινό των μικρών χειλέων και την είσοδο του κόλπου, υπάρχει ο σκαφοειδής βόθρος, που περιγράφθηκε παραπάνω. [3] Βολβοί του προδόμου Αποτελούν δύο σχηματισμούς, όμοιους με αμύγδαλα που βρίσκονται στα πλάγια τοιχώματα του κόλπου, αποτελούνται από πυκνά φλεβικά πλέγματα και αντιστοιχούν στο σηραγγώδες σώμα της ουρήθρας του άντρα. Στη σεξουαλική διέγερση διογκώνονται από τη συγκέντρωση αίματος και στενεύουν τον κόλπο. [2] Βαρθολίνειοι αδένες Αυτοί είναι δύο μικροί στρογγυλοί και σε σχήμα φασολιού αδένες, που βρίσκονται πίσω από τους βολβούς του προδόμου, βαθιά, κάτω από το πίσω μέρος των μικρών χειλέων. Οι βαρθολίνειοι αδένες κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής διέγερσης εκκρίνουν βλέννα, που με πόρους μήκους 2cm,τη φέρνουν στο αιδοίο, λίγο έξω από τον παρθενικό υμένα, για να υγράνει τον κόλπο. [4] Παρθενικός υμένας Ο παρθενικός υμένας αποτελεί όριο μεταξύ έσω και έξω γεννητικών οργάνων. Αποτελεί λεπτή μεμβράνη από συνδετικό ιστό, έχει δύο επιφάνειες, την άνω ή κολπική και την κάτω ή αιδοιϊκή και περιλαμβάνει το στόμιο του κόλπου. Ο παρθενικός υμένας δεν αποτελεί τέλεια μεμβράνη, αλλά διάτρητη, γιατί στο κέντρο του έχει άνοιγμα που ποικίλει σε μέγεθος και μορφή (κυκλικός, δίθυρος, ηθμοειδής, κροσσωτός). Το άνοιγμα αυτό επιτρέπει την είσοδο ενός ή δύο δακτύλων ή την εκτέλεση συνουσίας. Σπάνια δεν υπάρχει άνοιγμα (άτρητος υμένας). [1] 25

27 1.9. ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΣ ΜΕΤΑΔΙΔΟΜΕΝΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Τα τελευταία τριάντα χρόνια, οι αναπτυγμένες χώρες αντιμετώπισαν και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μια πραγματική έκρηξη των προβλημάτων της Δημόσιας Υγείας, τα οποία αφορούν τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα, λόγω της μεγάλης αύξησης των νοσημάτων αυτών. Η αύξηση αυτή άρχισε τη δεκαετία του 1960 και κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1980 με την επιδημία της πρωτοεμφανιζόμενης HIV- λοίμωξης. [17] Τριάντα σχεδόν χρόνια μετά την εμφάνιση της HIV λοίμωξης και παρόλο το γιγάντιο έργο που έχει γίνει, εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο ο ικανοποιητικός έλεγχος των ΣΜΝ από τις Υγειονομικές Υπηρεσίες όλων των αναπτυγμένων κρατών. Στην αντιμετώπιση αυτών των νοσημάτων εκτός των παραδοσιακών Δερματολόγων Αφροδισιολόγων εμπλέκονται σήμερα πληθώρα ιατρικών και παραϊατρικών ειδικοτήτων (πάροχοι υγείας) και στην έρευνά τους, αρχίζοντας από την HIVλοίμωξη, δαπανώνται μεγάλα χρηματικά ποσά. Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα η πρόοδος που έγινε τα τελευταία τριάντα χρόνια στις γνώσεις μας για όλα τα ΣΜΝ να είναι πέραν κάθε προσδοκίας. Η σύγχρονη τεχνολογία προήγαγε την αντίληψή μας σε κυτταρικό πλέον επίπεδο και αποκάλυψε το μεγάλο εύρος και την πολυπλοκότητα αυτών των λοιμώξεων, ενώ πολλές φορές ανέτρεψε παγιωμένες θεωρίες για τους παθογενετικούς μηχανισμούς, την ανοσολογική αντίδραση ή θεωρία τους. [17] Τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για την δημόσια υγεία. Τα νοσήματα που μεταδίδονται με την σεξουαλική επαφή περιλαμβάνουν, μεταξύ των άλλων, τη σύφιλη, τη γονόρροια, τις χλαμυδιακές λοιμώξεις, τον έρπητα των γεννητικών οργάνων, τη βακτηριακή κόλπωση, τις λοιμώξεις από τριχομονάδες, τις λοιμώξεις από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων, τις ηπατίτιδες και την ιδιαίτερα σημαντική HIV λοίμωξη. Συχνά αντί του όρου Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα χρησιμοποιείται ο όρος Σεξουαλικές Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις για να συμπεριλάβει και τις περιπτώσεις των ατόμων που δεν εμφανίζουν συμπτώματα. Η πρόληψη των ΣΜΝ προϋποθέτει τροποποίηση συμπεριφοράς, αντιλήψεων, συνηθειών και πρακτικών. Σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς δημόσιας υγείας, η πρόληψη και ο έλεγχος βασίζεται στις ακόλουθες στρατηγικές: Α. Προγράμματα ενημέρωσης, παρέμβασης και προαγωγής υγείας, συμβουλευτική για τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και την ανάγκη υιοθέτησης ασφαλέστερων πρακτικών (συστηματική χρήση προφυλακτικού). [18] Β. Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των ΣΜΝ που περιλαμβάνει: Διάγνωση (κλινική/ εργαστηριακή) Κατάλληλη θεραπεία 26

28 Ενημέρωση των σεξουαλικών συντρόφων του/ της ασθενούς. Δήλωση και καταγραφή κάθε κρούσματος των νοσημάτων που βρίσκονται υπό επιτήρηση στις αρμόδιες υπηρεσίες. [17] Η συνεχή αλλαγή ερωτικών συντρόφων, το σεξ χωρίς προφύλαξη ξύπνησαν ξεχασμένα αφροδίσια νοσήματα, ενώ παράλληλα παρατηρείται και έξαρση των ιογενών, σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, όπως είναι ο έρπητας των γεννητικών οργάνων, οι HPV- λοιμώξεις (τα κονδυλώματα), το AIDS, οι ηπατίτιδες Β και C. [17] Δυστυχώς οι ασθένειες που μεταδίδονται μέσω της σεξουαλικής επαφής, αυξάνονται με πολύ γρήγορο ρυθμό παγκοσμίως, θεαματική είναι η αύξηση ασθενειών όπως η σύφιλη και η βλενόρροια καθώς επίσης και η μόλυνση από χλαμύδια, τα οποία εκτός των άλλων είναι υπεύθυνα για το 33% των περιπτώσεων στειρότητας στις γυναίκες. Οι λόγοι, που οδήγησαν στην αλματώδη αύξηση των αφροδίσιων νοσημάτων, είναι η αδιαφορία για τους κινδύνους που κρύβει το σεξ χωρίς προφυλάξεις και η εναλλαγή σεξουαλικών συντρόφων. [19] Ένας άλλος παράγοντας που ευνοεί τη μετάδοση των ασθενειών αυτών είναι η ηλικία έναρξης των σεξουαλικών σχέσεων, της οποίας το όριο έχει μειωθεί. Η ύπαρξη ωστόσο κάποιον συμπτωμάτων δεν σημαίνει υποχρεωτικά την προσβολή του ατόμου από σεξουαλικώς μεταδιδόμενη ασθένεια. Όμως η γονόρροια, τα χλαμύδια, η σύφιλη και ο έρπης των γεννητικών οργάνων μπορούν να τα προκαλέσουν. [17] Στους άνδρες έχουμε: Εκκρίσεις από το πέος που έχουν χρώμα όπως το πύον, ή ακόμη διαυγή υγρά που εξέρχονται από την ουρήθρα. Πόνος ή κάψιμο κατά την διούρηση. Συχνοουρία. Εξελκώσεις στο πέος ή σε άλλα σημεία της γεννητικής ή πρωκτικής περιοχής. [15] Στις γυναίκες έχουμε: Εκκρίσεις από τον κόλπο: Αλλαγή στην ποσότητα, το χρώμα και την οσμή των κολπικών υγρών. Πόνος ή κάψιμο κατά τη διούρηση και συχνοουρία. Έλκη στην περιοχή των γεννητικών: Ο έρπης των γεννητικών οργάνων όπως και η σύφιλη μπορούν να προκαλέσουν έλκη στη γεννητική και πρωκτική περιοχή. Πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή: Οι σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες είναι συχνή αιτία δυσπαρεύνιας. Αυτή η δυσπαρεύνια συνοδεύεται και από ανώμαλες εκκρίσεις από τον κόλπο, απώλεια αίματος, δυσουρία ή ακόμη από έλκη των γεννητικών οργάνων. 27

29 Ανώμαλες αιμορραγίες από τον κόλπο: Η εμφάνιση αίματος μεταξύ των περιόδων, ιδιαίτερα όταν αυτή ακολουθεί τη σεξουαλική επαφή. Η γονόρροια και τα χλαμύδια είναι από τις συχνότερες αιτίες που προκαλούν ανώμαλες αιμορραγίες από τον κόλπο. [17] ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ HPV Εάν έχω HPV δεν σημαίνει ότι θα αναπτύξει μια γυναίκα καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Μόνο η μια στις γυναίκες που έχει προσβληθεί από HPV υψηλού κινδύνου θα αναπτύξει καρκίνο τραχήλου της μήτρας, αν δεν έχει ελεγχθεί ποτέ στη ζωή της με τεστ Παπανικολάου. Τις περισσότερες φορές η μόλυνση από HPV υποχωρεί από μόνη της. Μερικές φορές η λοίμωξη παραμένει για χρόνια. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται εμμένουσα λοίμωξη και μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο. [18] Το ότι μια γυναίκα μπορεί να έχει HPV, δεν σημαίνει ότι ο σύντροφός της υπήρξε άπιστος. Ο HPV δεν αποτελεί ένδειξη απιστίας. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε αποκτήσαμε τον ιό και από ποιόν. Μπορεί να είχαμε μολυνθεί με τον ιό χρόνια πριν εκδηλώσουμε αλλοίωση σχετιζόμενη με τον HPV. [18] Γυναίκες που κινδυνεύουν από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είναι: Γυναίκες που δεν ελέγχονται με τεστ Παπανικολάου. Γυναίκες οι οποίες δεν προχωρούν σε περαιτέρω έλεγχο ή και θεραπεία έπειτα από ένα μη φυσιολογικό τεστ Παπανικολάου και σύμφωνα με τις υποδείξεις του γυναικολόγου. Γυναίκες με εμμένουσα HPV λοίμωξη. Γυναίκες που καπνίζουν. Γυναίκες με ανεπαρκές ανοσοποιητικό σύστημα: που έχουν προσβληθεί από HIV που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση οργάνων υπό θεραπεία στεροειδών υπό χημειοθεραπεία Γυναίκες, οι μητέρες των οποίων κατά την κύηση υποβλήθηκαν σε θεραπεία DES. [19] 28

30 Για να μειωθούν οι πιθανότητες μια γυναίκα να προσβληθεί από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας θα πρέπει: Να υποβάλλεται σε περιοδικό έλεγχο με τεστ Παπανικολάου και να επανεξετάζεται εφόσον της ζητηθεί. Να περιορίσει, κατά το δυνατό, τον αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων της. Να μην καπνίζει. Να ζει και να τρέφεται υγιεινά. Να χρησιμοποιεί πάντα προφυλακτικό από την αρχή της σεξουαλικής πράξης. [18] Περισσότερες πιθανότητες μόλυνσης από HPV έχουν: Άτομα με περισσότερους του ενός σεξουαλικούς συντρόφους. Άτομα των οποίων ο σύντροφος είχε περισσότερες από μια σεξουαλικές σχέσεις στο παρελθόν. Άτομα με σύντομη διάρκεια σεξουαλικών σχέσεων. Για να μάθει μια γυναίκα εάν έχει HPV, ένα μη φυσιολογικό τεστ Παπανικολάου είναι συχνά ένδειξη παρουσίας του HPV. Ο HPV επίσης, μπορεί να ανιχνευθεί με εξιδεικευμένες τεχνικές μοριακής βιολογίας. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας προλαμβάνεται με τον προσυμπτωματικό έλεγχο. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος μας επιτρέπει τον εντοπισμό ασθενειών, όπως ο καρκίνος σε άτομα που δεν εμφανίζουν συμπτώματα. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος έχει εντοπίσει ασθένειες και έχει σώσει τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων. Ο έλεγχος για καρκίνο τραχήλου μήτρας πρέπει να επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. [19] 29

31 1.11. HPV-DNA test Η αναγνώριση ότι ο ιός HPV είναι σημαντικός παράγοντας της ανάπτυξης ενδοεπιθηλιακών βλαβών και καρκίνου του τραχήλου αλλά και το υψηλό ποσοστό ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων με το test Pap στην έγκυρη διάγνωση των παραπάνω αλλοιώσεων οδήγησαν τα τελευταία χρόνια στην ανάπτυξη μιας δοκιμασίας, που ονομάζεται HPV-DNA test. Αν και μέχρι σήμερα μελέτες δείχνουν ότι το HPV test παρουσιάζει μεγαλύτερη ευαισθησία από το test Παπανικολάου ως προς την ανίχνευση των σοβαρού βαθμού αλλοιώσεων του τραχήλου, ενώ το test Παπανικολάου παρουσιάζει μεγαλύτερη ειδικότητα εν τούτοις δεν τεκμηριώνεται η χρήση του ως μεθόδου πληθυσμιακού ελέγχου (screening) συμπτωματικών γυναικών. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε απλουστευμένη μορφή, αφού είναι δυνατόν η γυναίκα μονή της να λαμβάνει υλικό από τον κόλπο ή τον τράχηλο. [17] Περισσότερο σημαντική φαίνεται να είναι η εφαρμογή του HPV test σε περιπτώσεις γυναικών με άτυπα πλακώδη κύτταρα απροσδιορίστου σημασίας (ASCUS). Στις περιπτώσεις αυτές, η εφαρμογή του HPV test, δηλαδή η ανίχνευση των τύπων εκείνων του ιού, που χαρακτηρίζονται ως ογκογόνοι, δείχνει μια υπεροχή έναντι του test Παπανικολάου. Εάν το HPV test είναι αρνητικό, είναι φανερό ότι οι γυναίκες αυτές δεν κινδυνεύουν από την εμφάνιση σοβαρής ενδοεπιθηλιακής βλάβης ή διηθητικού καρκίνου, ενώ αντίθετα αυτές, που παρουσιάζουν θετικό HPV test, χρειάζεται να υποβληθούν σε περαιτέρω έλεγχο με κολποσκόπηση, βιοψία και παρακολούθηση. Τέλος, το HPV test πιθανόν να αποδεδειχθεί σημαντική μέθοδος και στην παρακολούθηση (follow up) των γυναικών με ενδοεπιθηλιακή ή αρχόμενη διηθητική αλλοίωση του τραχήλου, οι οποίες υποβλήθηκαν ήδη σε θεραπεία. [17] Ασφαλώς και το DNA test δεν πρόκειται να υποκαταστήσει το test Παπανικολάου, ο συνδυασμός όμως και των δυο φαίνεται ότι ανιχνεύει σχεδόν το 100% των ασθενών με υψηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τραχήλου ή διηθητικό καρκίνο. Οι γυναίκες, που έχουν αρνητικό test -Παπανικολάου και αρνητικό HPV-DNA test φαίνεται ότι τουλάχιστον για τα επόμενα 7-10 έτη δεν κινδυνεύουν να αναπτύξουν μια υψηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τραχήλου ή διηθητικό καρκίνο, ενώ ασθενείς που έχουν αρνητικό μεν το test Παπανικολάου αλλά θετικό το HPV test είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης βλαβών και εμφάνιση θετικού test Παπανικολάου στα επόμενα δυο έτη. Η εφαρμογή του HPV-DNA test φαίνεται ότι είναι σημαντική και στην περίπτωση γυναικών με άτυπα αδενικά κύτταρα απροσδιορίστου σημασίας (AGUS). [20] 30

32 1.12. ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΩΝ HPV Στις μελέτες, οι πιο συχνά αναφερθείσες ανεπιθύμητες ενέργειες (εμφανίζονται σε περισσότερους από 1 στους 10 ασθενείς) είναι πυρετός και αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης (ερυθρότητα, πόνος, οίδημα). Ο πλήρης κατάλογος των ανεπιθύμητων ενεργειών που αναφέρθηκαν με τη χρήση των εμβολίων HPV στο σύστημα αναφοράς ανεπιθύμητων ενεργειών εμβολίων, του Αμερικάνικου Οργανισμού Φαρμάκων και τροφίμων είναι: συγκοπή (55%), ζάλη (41%), πυρετός (41%), εξάνθημα (33%), παραισθησία (32%), κνησμός (31%), πονοκέφαλος(19%), εμετός (1%), μυαλγία (13%), λεμφαδενοπάθεια (10%), αρθραλγία(7%) σύνδρομο Guillain-Barre(1%). Ως γενετικό προϊόν που είναι δέχθηκε επίσης σωρεία επιθέσεων για πρόκληση τερατογενέσεων και γονιδιακών βλαβών, κίνδυνος ο οποίος δεν έχει εκτιμηθεί πλήρως και δεν έχει διασαφηνισθεί εκ των εταιρειών. [19] Τελικώς καταλήγουμε ότι τα εμβόλια : α)δεν πρέπει να χορηγούνται σε άτομα που μπορεί να είναι υπερευαίσθητα (αλλεργικά) στη δραστική ουσία του εμβολίου ή σε οποιοδήποτε άλλο από τα συστατικά του. β) εάν ένα άτομο εμφανίσει σημάδια αλλεργίας έπειτα από μία δόση εμβολίου, δεν πρέπει να λάβει τις υπόλοιπες δόσεις. γ) ο εμβολιασμός πρέπει να αναβάλλεται σε άτομα με υψηλό πυρετό. [17] 31

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ 2.1. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Ο καρκίνος είναι μια ομάδα νοσημάτων που χαρακτηριστικά αυξάνονται με μη ελεγχόμενο τρόπο με την εξάπλωση μη φυσιολογικών κυττάρων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αύξηση σε πολλές περιπτώσεις δεν μπορεί να ελεγχθεί με την κατάλληλη θεραπεία. [4] Το ανθρώπινο σώμα παράγει συνεχώς νέα κύτταρα για την αντικατάσταση εκείνων που έχουν φθαρεί και για την αποκατάσταση της καταστροφής που έγινε από νοσήματα και τραυματισμούς. Μια μη φυσιολογική αντιγραφή των κυττάρων καταλήγει σε νεόπλασμα (νέα αύξηση ιστού), το οποίο δεν είναι ωφέλιμο και συχνά είναι επιβλαβές για το σώμα. Η λέξη καλοήθες υποδεικνύει ένα νεόπλασμα που είναι συνήθως ακίνδυνο. Οι καλοήθεις αυξήσεις είναι σχεδόν πάντα περιχαρακωμένες (περιβάλλονται από μια ινώδη κάψα). Η κάψα εμποδίζει την απελευθέρωση των κυττάρων και τη διασπορά τους σε άλλα σημεία του σώματος. Οι αυξήσεις αυτές μπορούν, ωστόσο, να δημιουργήσουν προβλήματα, εάν αποφράξουν το πέρασμα υγρών και αέρα. Επίσης, εάν αυξηθούν σε τέτοιο μέγεθος που πιέζουν και εμπλέκονται με τις φυσιολογικές δομές και τη λειτουργία των γειτονικών οργάνων, παρουσιάζουν προβλήματα. Τα κύτταρα των κακοήθων (μη ελεγχόμενων αυξήσεων που μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο) αυξήσεων είναι σχετικά διαφορετικά από τα φυσιολογικά κύτταρα. Τα καρκινικά κύτταρα είναι αποτέλεσμα 32

34 αλλαγών των φυσιολογικών κυττάρων του σώματος, πιθανώς λόγω μερικών αλλαγών στο δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ (DNA) τους. Το DNA που περιέχει το γεννητικό υλικό όλων των επόμενων γενεών των κυττάρων. Η αλλαγή στο DNA, αλλάζει τη δομή και τη λειτουργία των καρκινικών κυττάρων και εκείνων που αυτό δημιουργεί. Με αυτόν τον τρόπο, τα καρκινικά κύτταρα δεν μοιάζουν ή δεν συμπεριφέρονται σαν τα φυσιολογικά κύτταρα. [4] Ο πυρήνας ενός καρκινικού κυττάρου είναι μεγάλος και ακανόνιστος. Καθώς το κύτταρο διαιρείται και διπλασιάζεται, αποτυγχάνεται να ακολουθήσει τους κανόνες που ρυθμίζουν την αναπαραγωγή των φυσιολογικών κυττάρων. Τα κακοήθη κύτταρα δεν φαίνονται να γνωρίζουν πότε να σταματήσουν να πολλαπλασιάζονται. Οι απόγονοι τους διαιωνίζονται (πολλαπλασιάζονται) σε μεγάλους αριθμούς και μεγαλώνουν περισσότερο ανοργάνωτα και μη ελεγχόμενα. Μερικά αποκτούν νέα χαρακτηριστικά, έτσι ώστε δε μοιάζουν με κανένα τρόπο με τον αρχικό ιστό. Επειδή η αύξηση των κακοήθων κυττάρων δεν ρυθμίζεται όπως στα φυσιολογικά κύτταρα, αυτά πολλαπλασιάζονται και σχηματίζουν ογκώδεις μάζες. Εισβάλλουν σε γειτονικούς ιστούς και ταξιδεύουν σε άλλα σημεία του σώματος. Εκεί εγκαθιδρύουν άλλες αποικίες κακοήθων κυττάρων. Οι απαιτήσεις τους για θρεπτικά συστατικά εξαντλεί τα αποθέματα διατροφής που είναι διαθέσιμα για τα φυσιολογικά κύτταρα. Αυτή η εξάπλωση των κυττάρων του όγκου αποκαλείται μετάσταση (μετακίνηση των καρκινικών κυττάρων από την αρχική εστία του καρκίνου σε άλλες περιοχές του σώματος). Όλα τα κακοήθη κύτταρα δεν εξαπλώνονται με μεταστάσεις, αλλά τα περισσότερα από αυτά. Αυτό γίνεται επειδή τα κακοήθη κύτταρα εύκολα αποσπώνται από την αρχική μάζα του ιστού και είναι ικανά να επιζήσουν από μόνα τους μέχρι να φθάσουν στο νέο σημείο εγκατάστασης. [4] 33

35 2.2. Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΓΕΝΙΚΑ Τον τελευταία καιρό γίνεται πολύ συζήτηση για μία αρρώστια που ταλαιπωρεί χιλιάδες γυναίκες σε όλο τον κόσμο και αφορά τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας ευθύνεται για το θάνατο γυναικών κάθε χρόνο σε όλον τον κόσμο και είναι η δεύτερη περισσότερο διαδεδομένη μορφή καρκίνου των γυναικών. [5] Στην Ευρώπη γυναίκες προσβάλλονται κάθε χρόνο, ενώ από αυτές οι πεθαίνουν. Όπως όλοι γνωρίζουμε η μήτρα είναι ένα πολύ σημαντικό όργανο της γυναίκας, χαρακτηριστικό της γυναικείας υπόστασης και η αρχή της ανθρώπινης ζωής, αφού εκεί μέσα γονιμοποιείται το ωάριο, τρέφεται και μεγαλώνει το έμβρυο πριν τον ερχομό του στον κόσμο. Ο τράχηλος της μήτρας, μετά το μαστό αποτελεί το δεύτερο πεδίο ανάπτυξης κακοηθών όγκων. Ο καρκίνος του τραχήλου είναι μία νόσος που μπορεί να θεραπευθεί εάν διαγνωσθεί έγκαιρα. Δυστυχώς όμως πολλές γυναίκες όπως πιστοποιούν τα ποσοστά που ήδη αναφέραμε δεν υποβάλλονται στην κατεξοχήν σχετική εξέταση, όπως το test Παπανικολάου και δεν μπορούν να προλάβουν τη νόσο με τις γνωστές συνέπειες. Σε ποσοστό πάνω από 80% των γυναικών στις οποίες διαγνώσθηκε καρκίνος του τραχήλου, σε πρώιμο στάδιο θεραπεύεται με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι κάτι που προλαμβάνεται!!! Είναι ο δεύτερος ποιό συχνός καρκίνος στον γυναικείο πληθυσμό κάτω των 50 ετών, αλλά προσβάλει και μεγαλύτερες ηλικίες. Ουσιαστικά, μπορεί να προσβάλει γυναίκες οποιασδήποτε ηλικίας, οι οποίες είναι ή έχουν υπάρξει σεξουαλικά ενεργές. Ο τράχηλος εξωτερικά καλύπτεται από έναν λεπτό ιστό. Τα κύτταρα που αποτελούν αυτό τον ιστό μπορούν να υποστούν αλλοιώσεις και να αλλάξουν από φυσιολογικά σε προκαρκινικά και μετά σε καρκίνο. Αυτό μπορεί να πάρει χρόνια, αλλά κάποιες φορές συμβαίνει ποιό γρήγορα. Αυτές οι αλλαγές ονομάζονται δυσπλασία. Μπορούν να βρεθούν με το τεστ ΠΑΠ και να θεραπευτούν για να προλάβουν τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. [5] Ο πρωτοπαθής καρκίνος του τραχήλου της μήτρας ήταν μέχρι πριν από μερικά χρόνια ο πλέον συχνός γυναικολογικός καρκίνος, με σχέση καρκίνου τραχήλου/καρκίνο ενδομητρίου 2:1. Σήμερα, η σχέση αυτή έχει αντιστραφεί και ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι δυο φορές πιο συχνός από τον καρκίνο του τραχήλου. Ο καρκίνος του τραχήλου είναι πιο συχνός σε αναπτυσσόμενες και υπανάπτυκτες χώρες. Ο δευτεροπαθής καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι σπάνιος. Η συχνότητα του καρκίνου του 34

36 τραχήλου ποικίλει από χώρα σε χώρα και εξαρτάται εν πολλοίς από τη μέθοδο μαζικού ελέγχου (screening), που εφαρμόζεται για την πρόληψη του. Γενικώς, η συχνότητα του καρκίνου του τραχήλου εμφανίζει τα τελευταία χρόνια μια τάση μείωσης και αυτό οφείλεται στην ευρεία διάδοση της κυτταρολογικής εξέτασης κατά Παπανικολάου. Σε χώρες, που έχει εφαρμοσθεί ένα σοβαρό πρόγραμμα πρόληψης, όπως τις Σκανδιναβικές, η συχνότητα του καρκίνου του τραχήλου έχει μειωθεί σημαντικά. Από ορισμένες στατιστικές υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 60 θήλεα νεογνά θα αναπτύξουν διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σε κάποιο στάδιο της ζωής τους. Στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες χώρες έχει παρατηρηθεί μείωση των θανάτων από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κατά περίπου 60%. Εκτός από την πτωτική τάση στη συχνότητα, μεταβολές έχουν επίσης παρατηρηθεί κατά ηλικίες και στον τύπο της νεοπλασίας, με αύξηση της συχνότητας της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας σε νέες γυναίκες. Η μεταβολή αυτή, σε χώρες που έχουν υπηρεσίες καταγραφής των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου, έχει σαφή σχέση με την εφαρμογή προγραμμάτων μαζικού ελέγχου, δηλαδή της κυτταρολογίας. Έτσι, η ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τραχήλου έχει αυξηθεί σημαντικά σε ηλικίες μεταξύ 20 και 39 ετών. Από διάφορες στατιστικές προκύπτει ότι η μέγιστη συχνότητα για τον καρκίνο in situ εμφανίζεται μεταξύ 30 και 40 ετών, ενώ για το διηθητικό καρκίνο μεταξύ 40 και 50 ετών. [5] 35

37 2.3. ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΓΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Ο πιο σημαντικός παράγοντας για την καρκινογένεση στον τράχηλο της μήτρας είναι ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) ο οποίος μεταδίδεται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή από άτομο σε άτομο. Συνήθως, η λοίμωξη από HPVπροηγείται αρκετά χρόνια από την ανίχνευση των αλλοιώσεων που προκαλεί στον τράχηλο της μήτρας. Υπάρχουν διάφοροι τύποι του ιού HPV. Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωρισθεί περισσότεροι από 120 τύποι του ιού. Από αυτούς μόνο 15 συγκεκριμένοι τύποι, οι λεγόμενοι «υψηλού κινδύνου», μπορούν να προκαλέσουν αλλοιώσεις στα κύτταρα του τράχηλου της μήτρας με δυνατότητα εξέλιξης σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. [6] Μπορεί να μεταδοθεί και με απλή επαφή στο δέρμα π.χ. (κολπικός, πρωκτικός ή και στοματικός έρωτας) με κάποιο άτομο που έχει αυτόν τον ιό. [6] Πολλές γυναίκες μπορεί να έχουν τον ιό, αλλά μερικές από αυτές θα αναπτύξουν καρκίνο. Τις περισσότερες φορές το σώμα μας θα πολεμήσει τον ιό και η μόλυνση θα φύγει από μόνη της. Σε μερικές όμως γυναίκες, ο ιός θα παραμείνει και μπορεί να προκαλέσει καρκίνο. Τα προφυλακτικά μπορούν να προστατέψουν από τον ιό HPV, αλλά όχι απόλυτα. Ο ιός μπορεί και πάλι να περάσει στο δέρμα από την περιοχή που δεν καλύπτεται με το προφυλακτικό. Είναι όμως σημαντικό να φοράς προφυλακτικό γιατί σε βοηθάει να προστατευτείς από άλλες σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες. Η εξέταση με το τεστ ΠΑΠ κάθε χρόνο σε βοηθάει να εντοπίσεις τη μόλυνση και να τη θεραπεύσεις. [6] 36

38 2.4. ΟΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Οι αιτιολογικοί παράγοντες του καρκίνου της μήτρας δεν είναι απόλυτα γνωστοί. Κάποιοι όμως, παράγοντες, όπως εκείνοι που σχετίζονται με την ανάπτυξη της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας του τραχήλου, έχουν ενοχοποιηθεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σεξουαλική δραστηριότητα σχετίζεται με την ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η ηλικία έναρξης της σεξουαλικής δραστηριότητας, ειδικότερα όταν αυτή είναι κάτω των 17 ετών καθώς και ο αριθμός των σεξουαλικών συντρόφων αποτελούν σημαντικούς παράγοντες. [7] Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας θεωρείται το κάπνισμα. Οι γυναίκες που καπνίζουν έχουν 2 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του τραχήλου σε σχέση με αυτές που δεν καπνίζουν. Το κάπνισμα έχει πολλά χημικά που μεταφέρονται μέσω του αίματος σε άλλα όργανα του σώματος. Ουσίες που βρίσκονται στον καπνό έχουν βρεθεί στον τράχηλο των γυναικών που καπνίζουν. [7] Η επίδραση του καπνίσματος φαίνεται ότι είναι ανεξάρτητη άλλων παραγόντων, όπως της μεθόδου αντισύλληψης, της ηλικίας πρώτης κυήσεως και της κοινωνικής τάξης. Η χρήση αντισυλληπτικών δισκίων έχει επίσης θεωρηθεί ως ένας παράγοντας κίνδυνου. Ο κίνδυνος αυξάνεται κάπως όταν το λαμβάνεις, αλλά επανέρχεται σταδιακά στα φυσιολογικά επίπεδα μόλις το σταματήσεις. Αυτό στηρίζεται κυρίως σε επιδημιολογικές μελέτες, αλλά είναι δύσκολο να απομονωθεί ως ανεξάρτητος παράγοντας, αφού η προφύλαξη από ανεπιθύμητη κύηση, που παρέχουν τα αντισυλληπτικά δισκία, απελευθερώνει τις σεξουαλικές σχέσεις, οι οποίες από μόνες τους ενεργούν ως παράγοντας κίνδυνου. [7] Άλλοι παράγοντες είναι η πολυτοκία και το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. Έτσι, σε αρκετές χώρες της Ν. Αμερικής και της Ασίας με χαμηλό επίπεδο διαβίωσης, ο καρκίνος του τραχήλου θεωρείται μια από τις σημαντικότερες αίτιες θανάτου στις γυναίκες. Κατά πόσο διατροφικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, δεν είναι γνωστό. Αν δεν τρως πολλά φρούτα και λαχανικά, αυξάνεται ο κίνδυνός σου. Τα φρούτα και τα λαχανικά έχουν βιταμίνες που δυναμώνουν το ανοσοποιητικό σου σύστημα. Επίσης περιέχουν πολύτιμες ουσίες, όπως είναι τα φωτοχημικά που προστατεύουν τα κύτταρά μας από τον καρκίνο. Ενδεχομένως, η έλλειψη φιλικού οξέος και βιταμίνης C να παίζει κάποιο ρόλο, αν και αυτό δεν έχει διευκρινισθεί. Το οικογενειακό ιστορικό είναι επίσης ένας πολύ σημαντικός παράγοντας. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας μπορεί να είναι κληρονομικός. Αν η αδερφή σου ή η μητέρα σου είχε καρκίνο 37

39 του τραχήλου, οι πιθανότητες να αναπτύξεις και εσύ είναι 2 με 3 φορές περισσότερες. Αυτό μάλλον οφείλετε στο ότι το ανοσοποιητικό μερικών γυναικών «παλεύει» λιγότερο ικανοποιητικά τον ιό HPV. Η ύπαρξη άλλων σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων για παράδειγμα τα χλαμύδια - αυξάνει την πιθανότητα μόλυνσης από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων. [7] Εκτός από τη σεξουαλική δραστηριότητα της γυναίκας, σημασία επίσης έχει και η σεξουαλική συμπεριφορά του άνδρα-συντρόφου της. Πράγματι, ο αριθμός των σεξουαλικών συντρόφων-γυναικών του συζύγου αποτελεί σημαντικό παράγοντα κίνδυνου για τη γυναίκα σύμφωνα με μια μελέτη ο σχετικός κίνδυνος είναι 7.8 φορές μεγαλύτερος για 15 ή περισσότερες εξωσυζυγικές συντρόφους. Οι παράγοντες, που αναφέρθηκαν ότι παίζουν ρόλο για την ανάπτυξη CIN, παίζουν επίσης ρόλο και για τον διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η σημασία διαφόρων ιών για την ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας έχει αποτελέσει αντικείμενο έρευνας τα τελευταία χρόνια. [7] Αρχικά, επικράτησε η άποψη ότι ο ιός του έρπητα τύπου 2 έχει μεγάλη αιτιολογική σχέση. Τα τελευταία χρόνια όμως χρόνια έχει δοθεί μεγαλύτερη σημασία στον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και ιδιαίτερα στους τύπους 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58 και 59. Γυναίκες, που έχουν προσβληθεί από τους τύπους αυτούς του ιού, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Είναι πιθανόν όμως μαζί με τον ιό να απαιτείται η συνεργεία και άλλων παραγόντων, ενώ δεν είναι γνωστή η συχνότητα του HPV σε φυσιολογικές γυναίκες. Από την άλλη μεριά, σε αρκετές περιπτώσεις γυναικών που εμφανίζουν αλλοιώσεις από τον HPV στο τραχηλικό επίχρισμα, οι αλλοιώσεις αυτές εξαφανίζονται αυτόματα. Ο καρκίνος συνήθως αναπτύσσεται σε έδαφος πλακώδους μετάπλασης του κυλινδρικού επιθηλίου, η οποία προέρχεται από ειδικά κύτταρα, που βρίσκονται κάτω από το κυλινδρικό επιθήλιο και λέγονται εφεδρικά κύτταρα. Όταν τα κύτταρα του πλακώδες επιθηλίου εμφανίζουν ατυπία, η άτυπη αυτή μετάπλαση οδηγεί στην ανάπτυξη CIN. Έχει ήδη τονιστεί ότι η ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τραχήλου αποτελεί προκαρκινική κατάσταση. Ο κίνδυνος μετάπλασης της σε διηθητικό καρκίνο εξαρτάται από τη βαρύτητα της νεοπλασίας. Δεν θα πρέπει όμως να παραγνωρισθεί το γεγονός ότι έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις αυτόματης υποχώρησης της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας. Ο χρόνος μετάπτωσης της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας σε διηθητικό καρκίνο δεν είναι γνωστός. Επίσης, ο κίνδυνος η CIN να μεταπέσει σε διηθητικό καρκίνο μπορεί να μειωθεί σημαντικά με τη χρήση της κολποτραχηλικής κυτταρολογίας, η οποία θα πρέπει να εφαρμόζεται στο γυναίκειο πληθυσμό ανελλιπώς από την ηλικία των 20 έως 69 ετών. Αν και η συχνότητα εφαρμογής της μεθόδου ποικίλει από μια φορά ανά 1-3 έτη, δεν έχει εξακριβωθεί εάν είναι καλύτερα ανά ένα ή 3 έτη. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι μια πραγματικά αρνητική εξέταση κατά Παπανικολάου 38

40 προστατεύει για περίπου πέντε έτη και η προστασία αυτή είναι μεγαλύτερη, εάν υπάρχουν τουλάχιστον δυο αρνητικές προηγούμενες εξετάσεις. Ανάλογα όμως με τον τρόπο λήψης και την εμπειρία, η μέθοδος μπορεί να εμφανίζει αρκετό ποσοστό ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων, όπως ήδη έχει αναφερθεί. [7] 39

41 2.5. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας στα αρχικά στάδιά του δεν έχει συμπτώματα. Τα συμπτώματα του καρκίνου είναι ανάλογα με το στάδιο της νόσου. Αρχίζουν με υγρά καφέ ή ροζ χρώματος που εκκρίνονται από τον κόλπο και συνήθως έχουν άσχημη μυρωδιά. Γι αυτό τον λόγο είναι σημαντικό να κάνεις τακτικά το ΠΑΠ τεστ. Τα συμπτώματα συχνά δεν αρχίζουν πριν ο καρκίνος εξαπλωθεί στις γύρω περιοχές. Θα πρέπει να μιλήσεις αμέσως στον γιατρό σου αν έχεις τα παρακάτω συμπτώματα: Αιμορραγία μεταξύ των περιόδων (έμμηνων ρύσεων). Μεγαλύτερη διάρκεια περιόδου και πιο δύσκολες από το φυσιολογικό. Περίεργες σταγόνες κατά τη διάρκεια ή μετά το σεξ. Αιμορραγία μετά την εμμηνόπαυση. Πόνος κατά την διάρκεια του σεξ. Αιμορραγία που δεν έχει σχέση με την περίοδο. Άφθονα κολπικά υγρά. Έντονο κνησμό στα γεννητικά όργανα. Πόνο χαμηλά στο υπογάστριο. Ξαφνική και γρήγορη διόγκωση της κοιλιάς. [8] Στις περιπτώσεις, που υπάρχει μικροσκοπική διήθηση ή μικροδιηθητικό καρκίνωμα, σπάνια εμφανίζονται συμπτώματα. Η πλειονότητα των περιπτώσεων αυτών διαγιγνώσκεται με το τραχηλικό επίχρισμα κατά Παπανικολάου, την κολποσκόπηση και την κωνοειδή εκτομή. Σε μερικές περιπτώσεις πραγματικής διήθησης, είναι δυνατόν να παρατηρείται κολπική αιμόρροια ή κολπική υπερέκκριση. Βεβαίως στις περιπτώσεις, που υπάρχει ορατή εικόνα καρκινώματος κατά την κλινική εξέταση, είναι δυνατόν εάν η βλάβη εξελκωθεί να εμφανισθεί μητρορραγία. Το ίδιο μπορεί να προκύψει και ως αποτέλεσμα σεξουαλικής επαφής ή γυναικολογικής εξέτασης. [8] Κάτι τέτοιο μπορεί να παρατηρηθεί ακόμη και αν δεν υπάρχει κλινική εικόνα καρκίνου, λόγω του ότι ο διηθητικός καρκίνος δημιουργεί εύθρυπτο επιθήλιο. Σε περιπτώσεις προχωρημένου καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, η αιμορραγία μπορεί να είναι μεγάλη έως κατακλυσμίαια, με άμεσο κίνδυνο για τη ζωή της γυναίκας. Άλλο σύμπτωμα μπορεί να είναι η δύσοσμη κολπική υπερέκκριση από νέκρωση ιστών. Το άλγος είναι ασύνηθες σύμπτωμα και παρατηρείται μόνο σε περιπτώσεις προχωρημένου καρκίνου, όπως επίσης το οίδημα του σκέλους και η συχνοουρία. Το άλγος στον προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου της 40

42 μήτρας εμφανίζεται χαμηλά στην πύελο και προς την ιερά περιοχή και μπορεί να επεκτείνεται κατά μήκος του ισχιακού νεύρου και στα κάτω άκρα. Αν και τα συμπτώματα αυτά δεν είναι ειδικά για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, έχει βρεθεί ότι η παρουσία τους αποτελεί κακό προγνωστικό παράγοντα αυξάνοντας την πιθανότητα υποτροπών. Άλλα συμπτώματα προχωρημένου καρκίνου του τραχήλου περιλαμβάνουν, δυσουρία, αιματουρία και αιμορραγία από το έντερο ή δυσκοιλιότητα, τα οποία προέρχονται από επέκταση του όγκου στα αντίστοιχα όργανα. Τέλος, σε πολύ βαριές τελικές καταστάσεις παρατηρούνται μαζί και αιμορραγία και ουραιμία. [8] Η τελευταία προκύπτει από στάση ούρων λόγω υδρονέφρωσης, ενώ η διήθηση πυελικών αγγείων και νεύρων δημιουργεί οίδημα, θρομβοφλεβίτιδα και νευραλγία. [8] 41

43 2.6. ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η κλινική εξέταση μπορεί να δώσει ενδείξεις για την ύπαρξη καρκίνου τόσο κατά την επισκόπηση όσο και κατά την ψηλάφηση του τραχήλου. Επισκοπικά, όπως αναφέρθηκε, ο καρκίνος του τραχήλου μπορεί να εμφανίζεται με τη μορφή εξωφυτικής διόγκωσης μερικές φορές εξελκωμένης ή νεκρωτικής ή με τη μορφή μόνο διηθητικής βλάβης ή έλκους με επρησμένα χείλη. Βλάβες του ενδοτράχηλου μπορεί να μην είναι ορατές, αν και ο τράχηλος τείνει να παίρνει βαρελοειδή μορφή. Εάν υπάρχει επέκταση προς τους κολπικούς θόλους, αυτή θα γίνει ορατή κατά την επισκόπηση, ενώ κατά την ψηλάφηση διαπιστώνεται σκληρία. [9] Η διήθηση των παραμητρίων μπορεί να διαπιστωθεί με την αμφίχειρη γυναικολογική εξέταση, η οποία για τις περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου θα πρέπει να γίνεται και από το ορθό. Η εξέταση αυτή είναι ουσιώδης για τη σταδιοποίηση της νόσου και πρέπει να γίνεται υπό αναισθησία. Καταστάσεις, οι οποίες δυνατόν να συγχυσθούν με τον καρκίνο του τραχήλου, είναι η χρόνια τραχηλίτις, η φυματίωση, η σύφιλη, το αφροδίσιο λεμφοκοκκίωμα, το βουβωνικό κοκκίωμα και η ακτινομύκωση ( επί χρήσεως ενδομήτρικων σπειραμάτων). Ουσιαστικά, η διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου θα γίνει με την θετική κυτταρολογική εξέταση, την κολποσκόπηση και την κωνοειδή εκτομή σε περιπτώσεις μη ορατής κλινικής εικόνας, δηλαδή με τη βιοψία και την ιστολογική εξέταση. Σε περιπτώσεις μη εμφανούς βλάβης αλλά θετικής της κυτταρολογικής εξέτασης ή και της βιοψίας, θα πρέπει να γίνεται, όπως έχει ήδη αναφερθεί, κωνοειδής εκτομή. Με την κωνοειδή εκτομή, θα γίνει η διάγνωση της αρχόμενης διήθησης και του μικροδιηθητικού καρκινώματος. Να σημειωθεί ακόμη ότι η διάγνωση της ενδοτραχηλικής εντόπισης του καρκίνου μπορεί να γίνει με την απόξεση του τραχήλου, η οποία πρέπει να έχει τη μορφή της κλασματικής απόξεσης της μήτρας. [9] Τέλος με την γυναικολογική εξέταση είναι δυνατόν να διαγνωστούν και άλλοι αρχόμενοι καρκίνοι των γεννητικών οργάνων όπως του αιδοίου και των ωοθηκών πριν προλάβουν να δώσουν συμπτώματα. Επίσης με την γυναικολογική εξέταση διαπιστώνονται και πολλές καλοήθεις παθήσεις των γεννητικών οργάνων όπως κολπίτιδες, ινομυώματα, κύστεις ωοθηκών κ.λ.π. [9] 42

44 2.7. ΕΠΕΚΤΑΣΗ Η επέκταση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας γίνεται κατά συνέχεια ιστών και μέσω των λεμφαγγείων, ενώ σε προχωρημένα στάδια γίνεται και αιματογενώς. Η τοπική προς το παραμήτριο επέκταση αφορά στους πλάγιους τραχηλικούς συνδέσμους και μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρο το σύνδεσμο μέχρι το πυελικό τοίχωμα ή να υπάρχει μόνο κατά τόπους. Επίσης, μπορεί να περιλαμβάνει λεμφαδένες, που υπάρχουν μέσα στο παραμήτριο (τραχηλικό σύνδεσμο) και είναι ανεξάρτητοι των πυελικών λεμφαδένων. [10] Η διήθηση των παραμητρικών λεμφαδένων εξαρτάται από το στάδιο και ανέρχεται περίπου σε 15% στο στάδιο I και 20-25% στο στάδιο II, εμφανίζει δε θετική συσχέτιση με τη διήθηση των πυελικών λεμφαδένων. Η επέκταση του καρκίνου του τραχήλου μπορεί επίσης να γίνει τοπικά προς τον κόλπο και προς το σώμα της μήτρας (ιδίως από τον ενδοτράχηλο). Η πιθανότητα επέκτασης του καρκίνου του τραχήλου στις ωοθήκες ή στο περιτόναιο είναι πολύ μικρή. Επίσης, ο καρκίνος μπορεί να επεκταθεί σε γειτονικά όργανα, όπως είναι η ουροδόχος κύστη και το ορθό. Το βάθος της διήθησης μετράται από το όριο του επιθηλίου με το στρώμα των πλέον επιφανειακών επιθηλιακών θηλών μέχρι το μέγιστο σημείο της διήθησης. [10] Η διήθηση αγγειακών φλεβωδών ή λεμφωδών χώρων δεν αλλάζει τη σταδιοποίηση. Οι λεμφαγγειακές μεταστάσεις είναι ο κυριότερος τρόπος επέκτασης του καρκίνου και γίνονται προς τους πυελικούς λεμφαδένες και από κει στους παραορτικούς. Ο πρώτος σταθμός λεμφαδένων εκτός από τους παραμητρικούς περιλαμβάνει της έσω λαγόνιας αρτηρίας, της έξω λαγόνιας αρτηρίας, τους προιερούς και τους κοινούς λαγόνιους. Οι παραορτικοί λεμφαδένες θεωρούνται έως δεύτερος σταθμός και κατά βάση χαρακτηρίζονται ως απομακρυσμένες μεταστάσεις. Η διήθηση των λεμφαδένων εξαρτάται από το μέγεθος του όγκου. Γενικώς υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ μεγέθους της πρωτοπαθούς εστίας και του αριθμού των λεμφαδένων, που διηθούνται. Οι λεμφαδένες, που συχνότερα ανευρίσκονται διηθημένοι, είναι η ομάδα του θυρεοειδούς νεύρου. Σε ποσοστό περίπου 16% του σταδίου II, υπάρχει διήθηση των παραορτικών λεμφαδένων. [10] Σε ελάχιστες περιπτώσεις είναι δυνατή η απ ευθείας διήθηση των παραορτικών λεμφαδένων, χωρίς να ανευρίσκονται θετικοί πυελικοί λεμφαδένες. [10] Τέλος απομακρυσμένες μεταστάσεις σε όργανα, όπως στους πνεύμονες, το ήπαρ, τα οστά, το έντερο, τον εγκέφαλο, τα επινεφρίδια, το σπλήνα και το πάγκρεας έχουν παρατηρηθεί στον καρκίνο του τραχήλου. [10] 43

45 2.8. ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ Η σταδιοποίηση του καρκίνου του τραχήλου αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την αντιμετώπιση του και γίνεται με την κλινική εξέταση. Χρησιμοποιείται η ταξινόμηση. Αν και η σταδιοποίηση γίνεται πριν από ενδεχόμενη χειρουργική επέμβαση, εν τούτοις επεμβατικές διαδικασίες, όπως η κωνοειδής εκτομή, αλλά και άλλες ειδικές εξετάσεις, όπως η ακτινογραφία θώρακος, η ενδοφλέβια πυελογραφία, η κυστεοσκόπηση και η ορθοσιγμοειδοσκόπηση είναι αναγκαίες. [11] Άλλες εξετάσεις, όπως ο βαριούχος υποκλυσμός ή η κολονοσκόπηση, η λεμφαγγειογραφία, η αξονική και η μαγνητική τομογραφία μπορεί να προσφέρουν σημαντική βοήθεια, αλλά δεν είναι υποχρεωτικές. Η μαγνητική τομογραφία ενδεχομένως να συμπεριληφθεί στις βασικές εξετάσεις, αφού η απεικονιστική της συνεισφορά είναι σημαντική ως προς το βαθμό επέκτασης της νόσου. Πάντως, μέχρι σήμερα δεν έχει συμπεριληφθεί στη διαδικασία της σταδιοποίησης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, η οποία όπως αναφέρθηκε είναι κλινική. [11] Είναι προφανές, ότι η χρησιμοποίηση της κλινικής εξέτασης ως τις πλέον σημαντικής μεθόδου για τη σταδιοποίηση δημιουργεί εσφαλμένες εκτιμήσεις σε αρκετές περιπτώσεις. Έτσι, η εκτίμηση ότι πρόκειται για στάδιο II, που σημαίνει διήθηση των παραμητρίων, σύμφωνα με μια μελέτη ήταν σωστή μόνο στο ένα τρίτο των περιπτώσεων μετά από την ιστολογική εξέταση των παραμητρίων. Φλεγμονώδης αντίδραση των παραμητρίων η έλξη του παραμητρίου από διόγκωση, που προκαλεί ο καρκίνος στον τράχηλο, δυνατόν να δημιουργήσουν την ψευδή εντύπωση περί σταδίου II. Επίσης, σε ποσοστό περίπου 12-14% των περιπτώσεων, που εκτιμώνται κλινικά ως στάδια I και II υπάρχει διήθηση των παραμητρίων βεβαιωμένη ιστολογικός. Παρόλα αυτά, η κλινική εξέταση παραμένει η κύρια μέθοδος σταδιοποίησης και το στάδιο, προκειμένου για σύγκριση των αποτελεσμάτων της θεραπείας μεταξύ των διάφορων Κέντρων, δεν αλλάζει μετά τη χειρουργική θεραπεία, έστω και εάν τα ιστολογικά δεδομένα δεν συμφωνούν με την κλινική εκτίμηση. Επίσης, η παρακολούθηση της ασθενούς γίνεται σύμφωνα με το αρχικό στάδιο. Η σταδιοποίηση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας περιλαμβάνει τέσσερα στάδια. [11] Αν και για την σταδιοποίηση, η κλινική εξέταση αποτελεί τη βασική μέθοδο, ορισμένες επιπλέον εξετάσεις είναι αποδεκτές, προκειμένου να ολοκληρωθεί η σταδιοποίηση. Αυτές περιλαμβάνουν την κολποσκόπηση, την ενδοτραχηλική απόξεση, την υστεροσκόπηση, την κυστεοσκόπηση, την ορθοσιγμοειδοσκόπηση, την πρωκτοσκόπηση, την ενδοφλέβια πυελογραφία και την ακτινογραφία των πνευμόνων και του σκελετού. [11] Εάν υπάρχει υποψία για διήθηση της ουροδόχου κύστεως ή του ορθού, αυτό θα πρέπει να επιβεβαιωθεί με βιοψία και ιστολογική εξέταση. Όταν η διάγνωση του σταδίου τίθεται με την 44

46 κωνοειδή εκτομή, αυτή θεωρείται ως μέρος της κλινικής εξέτασης (στάδιο I). Οι λοιπές εξετάσεις, που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν είναι υποχρεωτικές, αφού δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την αξιολόγησή τους. Μετά την χειρουργική επέμβαση, όπως αναφέρθηκε, η αξιολόγηση των ιστολογικών ευρημάτων δεν μεταβάλλει το στάδιο. Σε περίπτωση, κατά την οποία έχει εκτελεσθεί ολική υστερεκτομία χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει η κατάλληλη διαγνωστική διαδικασία και αποδειχθεί ότι πρόκειται για εκτεταμένο διηθητικό καρκίνωμα του τραχήλου, τότε η περίπτωση αυτή δεν μπορεί να σταδιοπιηθεί κλινικά και αναφέρεται χωριστά, αποκλειόμενη από τις θεραπευτικές στατιστικές. Όπως αναφέρθηκε ήδη, σε περιπτώσεις σταδίου Ia, η ανεύρεση κατά την ιστολογική εξέταση διηθημένων αγγειακών, φλεβωδών ή λεμφωδών χώρων, δεν μεταβάλλει το στάδιο αλλά καταγράφεται και λαμβάνεται υπόψη για την περαιτέρω θεραπεία. Μια παράμετρος, η οποία θεωρείται σημαντική, ιδιαίτερα σε ότι έχει σχέση με τη διήθηση των παραμητρικών και πυελικών λεμφαδένων, είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, το μέγεθος των λεμφαδένων. Προσπάθειες αξιολόγησης του δεδομένου αυτού προεγχειρητικά δεν έχουν απόδοση ανάλογα αποτελέσματα, ενώ η εφαρμογή της αξονικής τομογραφίας δεν είναι πάντα βοηθητική. Ο ρόλος της λεμφαγγειογραφίας για την ανακάλυψη μεταστάσεων στους λεμφαδένες υπερέχει της αξονικής τομογραφίας. Νεότερες τεχνικές περιλαμβάνουν ραδιοσημασμένα μονοκλωνικά αντισώματα για την ανακάλυψη μεταστάσεων και υποτροπών. Άλλες τεχνικές είναι η ανοσοιστοχημεία, η κυτταρομετρία ροής και η τυποποίηση του HPV με τεχνικές in situ υβριδισμού και PCR. Τέλος, η σημασία διάφορων ογκογονιδίων, όπως πρωτογκογονιδίων, στην ανάπτυξη και εξέλιξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας μελετάται τα τελευταία χρόνια. Αναμένεται η μελλοντική έρευνα να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή. [11] [11] 45

47 2.9. ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η πρώιμη έναρξης της θεραπείας έχει εμφανώς θετικότερα αποτελέσματα. Η θεραπεία διακρίνεται σε εγχειρητική και συντηρητική. Η εγχειρητική θεραπεία περιλαμβάνει την εγχείρηση που αφορά την αφαίρεση της μήτρας (ολική υστερεκτομή, υστερεκτομή, τα εξαρτήματα, δηλαδή τις ωοθήκες και σάλπιγγες) περιλαμβάνει και τα παραμήτρια. [12] Το είδος της θεραπείας του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας εξαρτάται από το στάδιο της νόσου. Έτσι, η χειρουργική θεραπεία εφαρμόζεται μέχρι το στάδιο II, ενώ για τα υπόλοιπα στάδια η χειρουργική θεραπεία αποφεύγεται και εφαρμόζεται η ακτινοθεραπεία. Ειδικότερα στο στάδιο I, σε νέα άτομα και εφόσον η αγγειακή και λεμφώδεις χώροι δεν έχουν διηθηθεί, ο καρκίνος μπορεί να αντιμετωπισθεί όπως ο καρκίνος in situ, δηλαδή με ευρεία κωνοειδή εκτομή, με την προϋπόθεση ότι η αφαίρεση έγινε επί υγιών ιστών. [12] Σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, που έχουν τεκνοποιήσει, η αντιμετώπιση στο στάδιο I γίνεται με απλή ολική υστερεκτομία. Η αφαίρεση των ωοθηκών δεν είναι απαραίτητη στις περιπτώσεις αυτές, επειδή ο καρκίνος του τραχήλου δεν είναι ορμονοεξαρτώμενος, εκτός αν η γυναίκα είναι ηλικίας άνω των 45 ετών ή μετεμμηνοπαυσιακή. Από το στάδιο Ia2 αλλά και στο Ia1 εφ όσον έχουν διηθηθεί η αγγειακή και οι λεμφώδης χώροι και μέχρι το στάδιο IIa εφαρμόζεται η ριζική υστερεκτομία, η οποία περιλαμβάνει εκτός από την ολική αφαίρεση της μήτρας και των εξαρτημάτων, την αφαίρεση των παραμητρίων ( τραχηλικών συνδέσμων) και συνεπώς και των λεμφαδένων, που υπάρχουν σε αυτά καθώς επίσης την αφαίρεση των λεμφαδένων της περιοχής του θυρεοειδούς νεύρου και των αγγείων, την αφαίρεση των λεμφαδένων των έξω λαγόνιων αγγείων, των κοινών λαγόνιων αγγείων, των έσω λαγόνιων αγγείων και την αφαίρεση των προιερών λεμφαδένων. [12] Παράλληλα, αφαιρείται ο κυτταρολιπώδης ιστός, που καλύπτει τον περικυστικό και περιορθικό χώρο, ενώ αφαιρείται εκτεταμένα ο πλατύς σύνδεσμος και το άνω τριτημόριο του κόλπου. Επίσης, αφαιρούνται οι λεμφαδένες της περιοχής του ουρητήρα πλησίον δηλαδή του χιασμού του με τη μητριαία αρτηρία καθώς επίσης και οι παραορτικοί λεμφαδένες. [12] Στα στάδια IIb, IIIa, IIIb και IV, εφαρμόζεται μόνο ακτινοθεραπεία, η οποία περιλαμβάνει την ενδοκολπική και ενδοτραχηλική ακτινοβολία, καθώς και την εξωτερική πυελική ακτινοβολία των λεμφαδένων. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται προσπάθεια της εφαρμογής ολοένα και λιγότερο εκτεταμένων χειρουργικών επεμβάσεων. Έτσι, στα στάδια la2 μέχρι lla, 46

48 δοκιμάζεται η λαπαροσκοπική λεμφαδενεκτομή των πυελικών λεμφαδένων και η κολπική ριζική τραχηλεκτομή με εξαίρεση και τμήματος του παραμητρίου. Με τη μέθοδο αυτή είναι δυνατόν να διατηρηθεί η γονιμότητα της γυναίκας. Παρ όλα αυτά, μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από την χρήση της μεθόδου, δεν είναι ακόμη διαθέσιμα. [12] Συνήθως, μετά τη χειρουργική επέμβαση συνιστάται συμπληρωματική ακτινοθεραπεία των πυελικών λεμφαδένων, αν και δεν είναι βέβαιο ότι στο στάδιο I αυτό βελτιώνει την πρόγνωση περισσότερο από τη χειρουργική θεραπεία μόνη της. Γ ια τα στάδια Ib και IIa, το μέγεθος του όγκου και η επέκταση στους πυελικούς λεμφαδένες κυρίως της κοινής λαγονίου αποτελούν παράγοντες κίνδυνου, που συνεκτιμώνται για την εφαρμογή συμπληρωματικής ακτινοθεραπείας. Και στην περίπτωση αυτή, η επιβίωση των ασθενών δεν είναι βέβαιο ότι βελτιώνεται με τη συμπληρωματική ακτινοθεραπεία. Παρόλα αυτά, μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία συνιστάται μετά από τη χειρουργική επέμβαση και στα στάδια Ia2 μέχρι και IIa σχεδόν σε όλες τις ασθενείς, ιδιαίτερα εάν υπάρχουν κακοί προγνωστικοί παράγοντες, όπως εκτομή πλησίον των ορίων του καρκίνου, περισσότεροι από δυο θετικοί πυελικοί λεμφαδένες ή ένδειξη για μικροσκοπική διήθηση του παραμητρίου. Σχετικά με την ακτινοβόληση των παραορτικών λεμφαδένων, αυτή κρίνεται ως μη σκόπιμη σε περιπτώσεις, που έχουν αφαιρεθεί πλήρως οι λεμφαδένες της περιοχής αυτής. [12] Η εφαρμογή προεγχειρητικής ακτινοθεραπείας αποτελεί επίσης μια πρακτική, η οποία όμως αυξάνει τον κίνδυνο των επιπλοκών. Η προεγχειρητική ακτινοθεραπεία συνιστάται από ορισμένους στο στάδιο Ib2 ακολουθούμενη από χειρουργική επέμβαση. Οι κυριότερες επιπλοκές από την ακτινοθεραπεία είναι η δημιουργία συριγγίων. Τα συρίγγια αφορούν στην ουροδόχο κύστη, τους ουρητήρες, το ορθοσιγμοειδές και το λεπτό έντερο. Άλλες πιθανές επιπλοκές είναι η αιμορραγική κυστίτις, η πρωκτίτις, η σιγμοειδίτις και ο αποφρακτικός ειλεός. Παρόλα αυτά, ορισμένοι εφαρμόζουν ως μοναδική θεραπεία την ακτινοθεραπεία σε όλα τα στάδια της νόσου με εξίσου καλά ( για τα δυο πρώτα στάδια) αποτελέσματα με τη ριζική υστερεκτομία. Συνήθως, εφαρμόζεται εξωτερική ακτινοβολία στην πύελο και εσωτερική στον τράχηλο με ράδιο ή κάσιο. [12] Αν και όπως αναφέρθηκε, η κλινικά σταδιοποίηση αποτελεί το βασικό τρόπο εκτίμησης της έκτασης της νόσου, ορισμένοι κατά τη χειρουργική επέμβαση διενεργούν ταχεία βιοψία των παροντικών λεμφαδένων και εάν αυτή αποβεί θετική, σταματούν την επέμβαση, θεωρώντας τη νόσο ως εκτεταμένη, έστω και εάν κλινικά είχε εκτιμηθεί ως στάδιο I ή II. Η σοβαρότερη επιπλοκή της ριζικής υστερεκτομίας είναι η στένωση ή τα συρίγγια του ουρητήρα. Η συχνότητα αυτών σήμερα έχει μειωθεί στο 1-2% επειδή αποφεύγεται η έντονη απογύμνωση του ουρητήρα από την αγγειώση του. Η συχνότερη επιπλοκή της ριζικής υστερεκτομίας είναι η κακή λειτουργία της ουροδόχου κύστεως, λόγω διατομής των νεύρων, που διέρχονται μετά από τους τραχηλικούς και τους ιερομητρικούς συνδέσμους. Μια άλλη λιγότερο συχνή, αλλά πιο επικίνδυνη επιπλοκή, είναι η θρομβοφλεβίτις και η 47

49 πνευμονική εμβολή.στην περίπτωση, κατά την οποία μετά από ολική απλή υστερεκτομία σε προηγουμένως μη διαγνωσθείσα περίπτωση καρκίνου του τραχήλου της μήτρας αποδειχθεί ότι πρόκειται για διηθητικό καρκίνωμα, η ασθενής θα πρέπει να υποβληθεί σε μετεγχειρητική πυελική ακτινοθεραπεία. Αν πρόκειται μόνο για μικροδιηθητικό καρκίνωμα, δεν χρειάζεται προσθετή θεραπεία. [12] 48

50 2.10. Η ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Τεστ Παπανικολάου Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας προλαμβάνεται με το τεστ Παπανικολάου! Είναι μια μέθοδος που αφορά κάθε γυναίκα. Το τεστ Παπανικολάου είναι μια προληπτική δοκιμασία ελέγχου της υγείας του τραχήλου που ανιχνεύει με επιτυχία κύτταρα ενδεικτικά καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ή κύτταρα που μπορεί μελλοντικά να εξελιχθούν σε καρκινικά κύτταρα. Εφευρέθηκε από τον Έλληνα Γεώργιο Παπανικολάου πριν 60 χρόνια και ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει από τότε. [13] Για τις περισσότερες γυναίκες, τα αποτελέσματα της εξέτασης δείχνουν ότι όλα είναι εντάξει. Αλλά για μια στις 10 γυναίκες η εξέταση δείχνει αλλοιώσεις στα κύτταρα που μπορεί να προκληθούν από άλλες αιτίες. [13] Οι περισσότερες από αυτές τις αλλοιώσεις δεν οδηγούν σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Εάν εντοπιστούν κύτταρα με αλλοιώσεις (προκαρκινικές) τότε μπορούμε να το αντιμετοπίσουμε πριν αυτά εξελιχθούν σε καρκινικά. Ο τακτικός έλεγχος με την κυτταρολογική εξέταση κατά Παπανικολάου, είναι ένας απλός και αποτελεσματικός τρόπος για να εντοπίσουμε τυχόν παθολογικά ευρήματα όσο το δυνατό νωρίτερα και να διαγνώσουμε τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας έγκαιρα, όταν δηλαδή βρίσκεται σε προκαρκινικό ή αρχόμενο στάδιο. Για το λόγο αυτό, ο έλεγχος πρέπει να γίνεται τακτικά σύμφωνα με τις οδηγίες του γυναικολόγου σας. [13] Είναι μια απλή και ανώδυνη εξέταση που δεν διαρκεί περισσότερο από 5 λεπτά και γίνεται εντελώς δωρεάν. Ενδέχεται κατά την διαδικασία η γυναίκα να αισθανθεί μια ελαφρά δυσφορία και αμέσως μετά την διαδικασία ίσως παρατηρήσετε μικρές κηλίδες αίματος. Με το τεστ ΠΑΠ εντοπίζονται προκαρκινικές αλλοιώσεις και δυσπλασίες πολύ πριν αυτές εξελιχθούν σε καρκίνο. Η έγκαιρη θεραπεία αυτών των αλλοιώσεων μπορεί να αποτρέψει την εξέλιξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η εξέταση απευθύνεται σε όλες τις γυναίκες. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες ηλικίας ετών. Γι αυτό όλες οι γυναίκες που είναι ή έχουν υπάρξει σεξουαλικά ενεργές, θα πρέπει να κάνουν τακτικά την εξέταση Παπανικολάου. Όλες οι γυναίκες θα πρέπει να αρχίσουν να εξετάζονται με το τεστ ΠΑΠ μια φορά κάθε 1 χρόνο ή κάθε 2 χρόνια, μετά την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας. [13] 49

51 Ακόμα κι αν έχεις κάνει παιδιά, εάν είσαι για πολλά χρόνια σε μονογαμική σχέση ή έχεις σταματήσει τη σεξουαλική σου δραστηριότητα, πάλι θα πρέπει να κάνεις συχνά το τεστ ΠΑΠ κι αυτό γιατί πολλές φορές ο ιός HPV μπορεί να κάνει χρόνια να εκδηλωθεί σε καρκίνο. Μόνο οι γυναίκες 70 χρονών και πάνω, που είχαν 3 ή παραπάνω φυσιολογικά ΠΑΠ τεστ στη σειρά, μπορούν να αποφασίσουν αν θα σταματήσουν να κάνουν το τεστ συζητώντας με τον γιατρό τους. [13] Η διαδικασία λήψης του τεστ Παπανικολάου γίνεται ξαπλώνοντας η γυναίκα σε ένα γυναικολογικό εξεταστήριο (boom) και τοποθετώντας τα πόδια της σε ειδικά υποπόδια. Με την χρήση κολποδιαστολέα (λεπτό πλαστικό ιατρικό εργαλείο) πραγματοποιείται διάνοιξη του κόλπου. Με τον τρόπο αυτό ο λειτουργός υγείας μπορεί να ελέγξει τον τράχηλό σας. Στο τεστ ΠΑΠ ο γιατρός λαμβάνει δείγμα των κυττάρων του τραχήλου χρησιμοποιώντας ένα μικρό, ειδικό για αυτόν το σκοπό βουρτσάκι και τοποθετώντας το δείγμα σε ειδικό πλακάκι ή μπουκαλάκι συλλογής κυττάρων. Στη συνέχεια, το δείγμα αποστέλλεται σε μικροβιολογικό εργαστήριο για εξέταση. Εάν προκύψει κάποιο παθολογικό εύρημα, αυτό δεν σημαίνει ότι έχετε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Σημαίνει ότι μερικά από τα κύτταρα του τραχήλου έχουν υποστεί κάποιες αλλοιώσεις και θα χρειαστούν θεραπευτική αντιμετώπιση. Για να είναι τα αποτελέσματα του τεστ ΠΑΠ σωστά θα πρέπει η εξέταση να γίνει σε διαπιστευμένο κέντρο και προγραμματίζουμε να γίνει περίπου στο μέσο του κύκλου. 2 ημέρες πριν από την εξέταση θα πρέπει: Να μην κάνεις ντους και κολπικές πλύσεις. Να μην έρθεις σε επαφή με τον σύντροφό σου. Να μην εξεταστείς όταν έχεις περίοδο. Να μην χρησιμοποιήσεις tampons, σπερματοκτόνα ή κολπικές κρέμες. [13] [13] Η λήψη του τεστ Παπανικολάου θα πρέπει να γίνεται μετά την 10 η ημέρα του κύκλου. Η πιθανότητα ένα τεστ Παπανικολάου να είναι μη φυσιολογικό είναι αρκετά συχνή (15% των περιπτώσεων). Συνήθως τα κύτταρα παρουσιάζουν ήπιες αλλοιώσεις. Εάν η παρακολούθηση και η αντιμετώπιση γίνει έγκαιρα και σύμφωνα με τις υποδείξεις του γυναικολόγου, τα κύτταρα αυτά σπάνια εξελίσσονται σε καρκινικά.αυτό που περιμένουμε να μάθουμε από τα αποτελέσματα του τεστ ΠΑΠ είναι ότι τα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας μου είναι: Φυσιολογικά Μη φυσιολογικά: 50

52 κύτταρα με ήπιες αλλοιώσεις αδιευκρίνιστης βιολογικής σημασίας ASCUS) κύτταρα με χαρακτήρες συμβατούς με χαμηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακές αλλοιώσεις. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτών θα υποστρέψουν μέσα στα επόμενα δύο χρόνια. κύτταρα με χαρακτήρες συμβατούς με σοβαρού βαθμού προκαρκινωματώδη αλλοίωση. Οι περιπτώσεις αυτές πρέπει να αντιμετωπιστούν από εξειδικευμένο γυναικολόγο. κύτταρα με χαρακτήρες καρκινώματος καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. [13] Ακόμη κι εάν δεν υπάρχουν συμπτώματα είναι σημαντικό μια γυναίκα να υποβληθεί σε τεστ Παπανικολάου. Η αξία του τεστ Παπανικολάου έγκειται στο ότι μπορεί να εντοπίσει αλλοιώσεις στον τράχηλο της μήτρας (προκαρκινωματώδεις) πριν ακόμα εμφανιστούν συμπτώματα που θα οδηγήσουν στη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ο λόγος που επαναλαμβάνουμε το τεστ ΠΑΠ είναι ότι όπως κάθε εξέταση, υπόκειται σε σφάλματα, έτσι μπορεί να γίνει κάποιο λάθος και στο τεστ ΠΑΠ. Η περιοδική επανάληψη του τεστ Παπανικολάου μειώνει την πιθανότητα σφάλματος (κυρίως του ψευδώς αρνητικού αποτελέσματος). Η αλλαγή συντρόφων αυξάνει τον κίνδυνο να εμφανιστούν αργότερα αλλοιώσεις. Ακόμα κι αν δεν υπάρξει αλλαγή σεξουαλικών συνηθειών, ένα επόμενο τεστ μπορεί να εμφανίσει αλλοίωση. [13] Γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε θεραπείες για καρκίνο ή προκαρκινωματώδεις αλλοιώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, οφείλετε να ελέγχονται με τεστ Παπανικολάου. Επίσης εάν έχουν υποβληθεί σε υστερεκτομή χωρίς την αφαίρεση του τραχήλου, οφειλεται να ελέγχονται με τεστ Παπανικολάου. [13] Ο τρόπος για να μάθω τα αποτελέσματα του τεστ Παπανικολάου είναι, μαθαίνοντας για το πότε και από πού θα παραλάβω τα αποτελέσματα από τον γιατρό που με εξέτασε. Εάν ενημερωθώ για ένα μη φυσιολογικό τεστ ΠΑΠ, είναι εξαιρετικά σημαντικό να επισκεφτώ το εξεταστήριο κέντρο και να με καθοδηγήσουν σχετικά με τον επανέλεγχο και τις περαιτέρω εξετάσεις μου. Ακόμη και με ένα φυσιολογικό τεστ Παπανικολάου είναι σημαντικό να ενημερώσω το κέντρο πρόληψης για τυχόν παρατεταμένη αιμορραγία, εκκρίσεις από τον κόλπο ή πόνο. Τέλος αυτό που θα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι ο περιοδικός έλεγχος με το τεστ Παπανικολάου είναι ο καλύτερος τρόπος πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ένα μη φυσιολογικό αποτέλεσμα δεν σημαίνει ότι έχουμε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ένα θετικό αποτέλεσμα μοριακής εξέτασης για HPV δεν σημαίνει ότι έχουμε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ένα θετικό αποτέλεσμα εξέτασης για HPV δεν αποτελεί ένδειξη απιστίας από τον σύντροφο μας. Τα 51

53 θετικά αποτελέσματα μας βοηθάνε να ανακαλύψουμε ένα πιθανό πρόβλημα έγκαιρα. Σκοπός είναι να πάρουμε την υγεία στα χέρια μας και αυτό θα γίνει με το να προγραμματίσουμε ένα ραντεβού με τον γυναικολόγο μας για να κάνουμε ένα τεστ Παπανικολάου! [13] Τι δεν είναι το τεστ Παπανικολάου Το τεστ Παπανικολάου δεν είναι: Γυναικολογική εξέταση Εξέταση για καρκίνο ωοθηκών ή μήτρας. Βιοψία, η οποία απαιτεί τη χρήση ειδικών εργαλείων για την αφαίρεση τεμαχιδίου από τον τράχηλο προς εξέταση. Εξέταση για τη διάγνωση σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. [13] 52

54 2.11. Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Ο καρκίνος του σώματος της μήτρας μπορεί να διαγνωσθεί και να θεραπευτεί σε ποσοστό πάνω από 90%. Είναι καρκίνος που εμφανίζεται συνήθως μετά την εμμηνόπαυση σε γυναίκες 50 έως 65 χρόνων. Για τον λόγο αυτό εάν η περίοδος έχει σταματήσει πάνω από ένα χρόνο και εμφανισθεί ξανά αίμα από τον κόλπο, η γυναίκα πρέπει να συμβουλευτεί αμέσως γυναικολόγο. Το ίδιο επίσης οφείλουν να κάνουν και οι γυναίκες ηλικίας χρόνων όταν αρχίζουν ανωμαλίες της περιόδου με εμφάνιση αίματος από τον κόλπο για πολλές ημέρες ή όταν η περίοδος εμφανίζεται συχνότερα από πριν ή αυξάνει σημαντικά η ποσότητά της. Οι ανωμαλίες αυτές συνήθως οφείλονται στην κλιμακτήριο ή και σε άλλες κακοήθεις παθήσεις της μήτρας, πρέπει όμως να ελέγχονται. Η διάγνωση του καρκίνου του σώματος της μήτρας γίνεται με την διαγνωστική απόξεση η οποία είναι παρόμοια με την απόξεση που γίνεται με την διακοπή της κύησης. [9] ΕΝΔΟΕΠΙΘΗΛΙΑΚΗ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Στον τράχηλο, μπορούν να αναπτυχτούν προκαρκινικές προδιηθητικές αλλοιώσεις, οι οποίες ονομάζονται δυσπλασία του τραχήλου ή ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (Cervical Intraepithelial Neopalsia-CIN). Βασικός παράγοντας στην έγκαιρη ανακάλυψη των βλαβών αυτών του τραχήλου, οι οποίες εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία μπορούν να οδηγήσουν σε διηθητικό καρκίνο, είναι η χρήση της κολπικής και τραχηλικής κυτταρολογίας. [9] ΑΙΤΙΑ ΕΝΔΟΕΠΙΘΗΛΙΑΚΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ Η ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τραχήλου της μήτρας (CIN) μπορεί να μεταπέσει σε διηθητικό καρκίνο, εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία. Τα αίτια, που οδηγούν στην ανάπτυξη της τραχηλικής δυσπλασίας, παραμένουν άγνωστα. Ορισμένοι όμως παράγοντες, οι οποίοι έχουν σχέση και με την εμφάνιση του διηθητικού καρκίνου του τραχήλου, έχουν ενοχοποιηθεί. Ο κυριότερος από αυτούς είναι 53

55 η πρώιμη έναρξη σεξουαλικών σχέσεων (<20 ετών), η έντονη σεξουαλική δραστηριότητα και η αλλαγή πολλών σεξουαλικών συντρόφων. Παλιότερα, γινόταν αποδεκτό ότι ρόλο κατά τη σεξουαλική επαφή είχε η επίδραση του σμήγματος της πόσθης του πέους, το οποίον ήταν ερεθιστικό για τον τράχηλο. Αργότερα, θεωρήθηκε ότι η φαγοκυττάρωση των σπερματοζωαρίων από τα εφεδρικά κύτταρα της ζώνης μετάπτωσης του τραχήλου μπορούσε να οδηγήσει σε εκτροπή του φυσιολογικού κύτταρου προς το παθολογικό, λόγω της περίσσειας DNA. [11] Τα τελευταία χρόνια, έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε ορισμένους ιούς. Μέχρι πρότινος, ενοχοποιητικός ρόλος αποδιδόταν στον ιό του έρπητα 2, ενώ αυτό απορρίφτηκε αργότερα. Σήμερα, ενοχοποιείται ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων ή κονδυλωμάτων (HPV), ο οποίος ανευρίσκεται αρκετά συχνά στα κύτταρα του τραχήλου. Ορισμένοι τύπου του ιού, όπως οι 16, 18, 31, 33, 35, 45, 51, 52, 58 και 59, θεωρούνται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση των δυσπλασιών του τραχήλου. Η ανίχνευση του ιού αυτού μπορεί να γίνει με το test Παπανικολάου, όπου ανευρίσκονται, όπως αναφέρθηκε, τα χαρακτηριστικά κοιλοκύτταρα. Νεότερες τεχνικές, όπως η εφαρμογή της αλυσιδωτής αντίδρασης της πολυμεράσης (PCR), ανακαλύπτουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τον τύπο του HPV. Η ανεύρεση του HPV στον τράχηλο δεν σημαίνει την υποχρεωτική παρουσία κονδυλωμάτων. Αντίθετα, τις περισσότερες φορές δεν υπάρχουν κλινικές ενδείξεις προσβολής από τον HPV. [11] Άλλοι παράγοντες, που σχετίζονται με την ανάπτυξη δυσπλασίας ή καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, είναι το κάπνισμα και η χρήση αντισυλληπτικών δισκίων. Ο μηχανισμός, με τον οπαίο η νικοτίνη μπορεί να επηρεάζει το τραχηλικό επιθήλιο, δεν είναι γνωστός. Σχετικά με τα αντισυλληπτικά δισκία, ο σχετικός κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου είναι ελαφρά αυξημένο, χωρίς να μπορεί να διευκρινίσει εάν αυτό σχετίζεται με τις ίδιες τις ορμονικές ουσίες ή με άλλους παράγοντες, όπως πχ την απελευθέρωση της σεξουαλικής δραστηριότητας, λόγω της ασφάλειας που παρέχουν τα δισκία ως προς τον κίνδυνο κυήσεως. Τέλος, αυξημένος κίνδυνος για CIN υπάρχει σε άτομα, που έχουν την πρώτη κύηση σε μικρή ηλικία, στις πολύτοκες γυναίκες, στις διαζευγμένες, στις γυναίκες χαμηλών κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων και όταν ο σεξουαλικός τους σύντροφος έχει πολλές άλλες σεξουαλικές συντρόφους. Ο τράχηλος των έφηβων είναι περισσότερο ευαίσθητος στην επίδραση διαφόρων καρκινογόνων, λόγω της έντονης πλακώδους μετάπλασης που συμβαίνει μέσα στη ζώνη μετάπτωσης, η οποία αποτελεί φυσιολογική μεν διεργασία, αλλά υπό την επίδραση του καρκινογόνου παράγοντα μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό άτυπης ζώνης μετάπτωσης. [11] 54

56 ΜΟΡΦΕΣ CIN Η ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του τραχήλου της μήτρας διακρίνεται αναλόγως της βαρύτητας της σε τρεις μορφές την ελαφρά (CIN1), την μέτρια (CIN2) και τη βαριά (CIN3). Η τελευταία αντιστοιχεί σε καρκίνο in situ. Η διάγνωση των μορφών αυτών γίνεται με την ιστολογική εξέταση του παρασκευάσματος κατόπιν βιοψίας του τραχήλου. Εκτός από την παραπάνω ταξινόμηση, υπάρχει και η ταξινόμηση κατά Bethesda, σύμφωνα με την οποία η δυσπλασία του τραχήλου διακρίνεται σε χαμηλής διαβάθμισης (Low Grade Squamous Intraerithelial Lesion-LG SIL) και σε υψηλής διαβάθμισης (High Grade- HG SIL). Η πρώτη περιλαμβάνει τις ελαφρές αλλοιώσεις, δηλαδή τις περιπτώσεις με HPV ή CIN1 και η δεύτερη τις βαρύτερες αλλοιώσεις, δηλαδή με CIN2 ή 3. Η διάκριση αυτή γίνεται, επειδή η ελαφρά δυσπλασία ή οι αλλοιώσεις HPV σε αρκετές περιπτώσεις υποχωρούν αυτόματα. Αντίθετα, η μέτρια και κυρίως η βαριά δυσπλασία αποτελούν καταστάσεις, οι οποίες έχουν πολλές πιθανότητες να εξελιχτούν σε διηθητικό καρκίνο, εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία. Ο χρόνος, που χρειάζεται η δυσπλασία του τραχήλου να μεταπέσει σε διηθητικό καρκίνο, είναι δύσκολο να υπολογιστεί, αν και από διάφορες εκτιμήσεις προκύπτει ότι απαιτείται χρονικό διάστημα 3-20 ετών. Πάντως, σπάνιες περιπτώσεις ταχείας μετάπτωσης δυσπλασίας σε διηθητικό καρκίνο σε διάστημα π.χ. 1-2 ετών έχουν αναφερθεί. Προκαρκινικές αλλοιώσεις από το αδενικό επιθήλιο είναι η ενδοεπιθηλιακή αδενική ατυπία, μέτρια ή βαριά και το αδενοκαρκίνωμα in situ. [7] ΘΕΡΑΠΕΙΑ CIN Η θεραπεία των δυσπλασιών του τραχήλου της μήτρας γίνεται με καταστροφή ή αφαίρεση της βλάβης. Η καταστροφή μπορεί να γίνει με Laser εξάχνωση ή καυτηρίαση με κρυοπληξία ή θερμοκαυτήρα. Σε περιπτώσεις όμως σοβαρότερων βλαβών, προτιμώνται αφαιρετικές μέθοδοι με τη μορφή κυρίως της κωνοειδούς εκτομής, με την οποία ταυτόχρονα γίνεται και η διάγνωση. Η κωνοειδής εκτομή βοηθάει στο να διαπιστωθεί το βάθος της βλάβης και συνεπώς να εκτιμηθεί κατά πόσον υπάρχει διήθηση του στρώματος. Μπορεί να γίνει με χειρουργικό νυστέρι, ενώ σήμερα προτιμάται η loop διαθερμία ή laser. Εάν με την κωνοειδή διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει διήθηση του στρώματος, τότε η επέμβαση αυτή είναι και θεραπευτική, αν και σε γυναίκες περί την εμμηνόπαυση μπορεί να συστηθεί και ολική υστερεκτομή, χωρίς όμως να είναι απολύτως απαραίτητη. Μετά από την κατάλληλη θεραπεία, οι γυναίκες πρέπει στη συνέχεια να παρακολουθούνται με το test Παπανικολάου 55 [7]

57 και με κολποσκόπηση ανά τρεις μήνες μέχρι ένα έτος και στη συνέχεια ανά 6-12 μήνες. Μετά από υστερεκτομή για δυσπλασία του τραχήλου, ο έλεγχος πρέπει να συνεχίζεται με το κολπικό μόνο επίχρισμα, όπως ήδη αναφέρθηκε, λόγω της πιθανότητας πολυεστιακής εντόπισης της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας στο γεννητικό σύστημα. Εάν η κωνοειδής εκτομή είναι αρκετά ευρεία, είναι δυνατόν να δημιουργήσει δυσκολία σε μελλοντική προσπάθεια σύλληψης ή στην εξέλιξη της κυήσεων, λόγω ελάττωσης της εκκρινόμενης τραχηλικής βλέννας ή ανεπάρκειας του τραχηλικού στομίου αντίστοιχα. [7] 56

58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΠΡΟΛΗΨΗ 3.1. ΔΟΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΒΑΣΕΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Βάσει της Νομοθεσίας του Καλλικράτης 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης» (Α 87) και του Προεδρικού Διατάγματος υπ αρ. 144 Άρθρο 26 Διάρθρωση Αρμοδιότητες Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας. 1. Οι αρμοδιότητες της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας ανάγονται ιδίως στη διαφύλαξη και βελτίωση της υγείας και της ευεξίας του πληθυσμού, τοπικού, παγκόσμιου, μετακινούμενου και μη, μέσω πολυτομεακών συνεργασιών και πρακτικών που αποσκοπούν στην προάσπιση και προαγωγή της υγείας και της ευεξίας του ατόμου ώστε να είναι ικανό να αναπτύξει τον έλεγχο πάνω στην υγεία του και να τη βελτιώσει, στον εκσυγχρονισμό, τον έλεγχο και την προστασία των επαγγελμάτων και των υπηρεσιών υγείας, με σαφή προσανατολισμό την ποιότητα ζωής ασθενών και μη, και με βάση τις ανάγκες ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, 27 καθώς και στην προστασία και προαγωγή της υγείας με την ανάπτυξη προγραμμάτων αγωγής υγείας, πρόληψης και προαγωγής της υγείας. 2. Τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας απαρτίζουν τα εξής Τμήματα: 57

59 Τμήμα Υπηρεσιών και Επαγγελμάτων Υγείας. Τμήμα Δημόσιας Υγιεινής. Τμήμα Πρόληψης και Προαγωγής της Υγείας. 3. Οι αρμοδιότητες της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας κατανέμονται στα υπαγόμενα σε αυτή τμήματα, ως εξής: Το Τμήμα Υπηρεσιών και Επαγγελμάτων Υγείας είναι αρμόδιο ιδίως για τη χορήγηση και ανάκληση αδειών άσκησης επαγγελμάτων υγείας, τη χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας ιδιωτικών κλινικών, ιδιωτικών προνοιακών επιχειρήσεων, ιατρείων, οδοντιατρείων, εργαστηρίων και πάσης φύσεως χώρων άσκησης ιδιωτικού επαγγέλματος υγείας και πρόνοιας, την άδεια ίδρυσης, λειτουργίας και σκοπιμότητας φορέων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, την εποπτεία ιατρικών, οδοντιατρικών, φαρμακευτικών συλλόγων, τη χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδων Ψυχικής Υγείας, την επιβολή κυρώσεων σε ιατρούς και οδοντιάτρους σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, την επιβολή κυρώσεων σε ιατρούς και οδοντιάτρους οι οποίοι αναγράφουν ναρκωτικά σε απλές συνταγές και όχι στις ειδικές για το σκοπό αυτό, καθώς και στους φαρμακοποιούς που πωλούν ναρκωτικά με απλές και όχι με ειδικές συνταγές. Το Τμήμα Δημόσιας Υγιεινής είναι αρμόδιο ιδίως για την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων δημόσιας υγιεινής, τη διαφύλαξη της υγείας των ταξιδιωτών και προάσπιση της δημόσιας υγείας, τους εμβολιασμούς μετακινούμενου πληθυσμού, τη χορήγηση προληπτικής, φαρμακευτικής αγωγής, όπως χημειοπροφύλαξη, την ενημέρωση για την αντιμετώπιση των ασθενειών και οδηγίες για νοσήματα, για την κατανάλωση νερού και τροφίμων, για τις επιδημίες λοιμωδών νοσημάτων σε διάφορες χώρες, καθώς και για τη λήψη μέτρων για την πρόληψη λοιμωδών νοσημάτων. Το Τμήμα Πρόληψης και Προαγωγής της Υγείας, είναι αρμόδιο ιδίως για την ανάπτυξη εκείνων των διαδικασιών μέσω των οποίων τα άτομα γίνονται ικανά να αναπτύξουν τον έλεγχο πάνω στην υγεία τους και να τη βελτιώσουν, την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής, οδοντιατρικής, ψυχικής υγιεινής, κοινωνικής επανένταξης και αποϊδρυματοποίησης χρονίως ψυχικά πασχόντων, την πρόληψη εξαρτήσεων από εξαρτησιογόνες ουσίες, την αντιμετώπιση αλκοολισμού, την κατάχρηση ουσιών, τις ψυχικές εξαρτήσεις και τον εθισμό. Το Τμήμα Πρόληψης και Προαγωγής της Υγείας συνεργάζεται με το αρμόδιο καθ' ύλην Υπουργείο και με φορείς για την υλοποίηση προγραμμάτων Δημόσιας Υγείας. [22] 58

60 3.2. ΟΙ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΣΤ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Οι σκέψεις, οι απόψεις και οι πεποιθήσεις των ατόμων για την υγεία καθώς και η αναγνώριση ύπαρξης συμπτωμάτων που υποδεικνύουν την παρουσία κάποιας νόσου σηματοδοτούν το επίπεδο της υγείας. Η αναζήτηση ιατρικής βοήθειας γίνεται μετά από την εμφάνιση επίμονων συμπτωμάτων που περιγράφεται ως το κατώφλι, όπου αναγνωρίζεται η ενόχληση και υποδεικνύεται η ανάγκη αναζήτησης ιατρικής βοήθειας. Υποστηρίζεται ότι το σημείο καθορισμού και σηματοδότησης συμπτωμάτων διαφέρει ανάλογα με το πολιτιστικό υπόβαθρο του ατόμου. Μελέτες που διενεργήθηκαν ανέδειξαν διαφορές στον τρόπο προσέγγισης τόσο της διαδικασίας του τεστ PAP, όσο και του είδους του καρκίνου για τον οποίο γίνεται ο έλεγχος, επίσης ο φόβος για το τεστ PAP τροφοδοτείτε από μύθους και φήμες για τη διαδικασία. Η πίστη για την αφαίρεση μεγάλων τμημάτων των γεννητικών οργάνων, ο συνακόλουθος φόβος του πόνου κατά τη διάρκεια της εξέτασης, το φύλο του ατόμου που διενεργεί την εξέταση και το αίσθημα ντροπής γενικότερα συμπεριλαμβάνονται στα συμπεράσματα πολλών μελετών. [16] Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και οι πνευματικές αναζητήσεις είναι σημαντικοί παράγοντες και επηρέαζαν τις αξίες, τις σκέψεις και τη στάση των ατόμων σε θέματα υγείας και ασθένειας. Σε μελέτες που διερευνούσαν στάσεις, γνώσεις και συνήθειες πολιτισμών σε πολλές μορφές καρκίνου αναδύθηκε ο ρόλος του Θεού ως Κύριος Θεραπευτής. Επίσης, άλλες μελέτες αναφορικά με την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου μήτρας, έδειξαν ότι η πίστη στο Θεό και η προσευχή επηρέαζαν την πραγματοποίηση του τεστ PAP, ρυθμίζοντας ουσιαστικά τη συμπεριφορά υγείας των γυναικών. Η μεγάλη εμπιστοσύνη των γυναικών στους παραδοσιακούς τρόπους προφύλαξης (βότανα και φυτά), και θεραπευτές, επηρεάζει επίσης την επιθυμία και τη συμμετοχή σε προγράμματα του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Επιπλέον, όταν προτιμούνται οι γυναίκες γιατροί αυτό γίνεται όχι μόνο λόγω ίδιου φύλου αλλά και λόγω του φόβου για πιθανή πρόκληση πόνου κατά την εξέταση ή ιστορικού δυσάρεστων εμπειριών από άνδρες γιατρούς. Το αίσθημα ντροπής, το οποίο προαναφέρθηκε συσχετίζεται με θέματα σεξουαλικότητας. [16] Η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης από το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί έναν επιπλέον φραγμό στη διενέργεια του τεστ PAP. Οι συζητήσεις για τη σεξουαλικότητα αποτελούν θέμα taboo στην οικογένεια, καθώς οι γονείς θεωρούν ότι έτσι διαφυλάττεται η υπόληψη της οικογένειας και ενθαρρύνεται η σεμνότητα/σεμνοτυφία, ιδιαίτερα των κοριτσιών. Οι γυναίκες, ιδιαίτερα από την επαρχία πιστεύουν ότι θεωρείται κοινωνικά ανεπίτρεπτο μια άγαμη ή μόνη γυναίκα να επισκέπτεται 59

61 γυναικολόγο, ενώ πιστεύουν ότι οι γυναικολογικοί καρκίνοι συνδέονται με άσωτη ζωή και κακή υγιεινή τόσο των ίδιων όσο και των συντρόφων τους. Σε μελέτες συχνά επισημαίνεται η δυναμική επιβολή του κοινωνικού καθεστώτος, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να τροποποιούν τη συμπεριφορά τους και σε θέματα του τεστ PAP παρά τη δυνητικά αντίθετη επιθυμία τους. Ειδικότερα, οι γυναίκες είχαν την άποψη ότι το τεστ PAP πρέπει να αναβάλλεται έως την ηλικία των 40 ετών ή και αργότερα ή έως ότου παντρευτούν και αποκτήσουν εκ του νόμου το δικαίωμα για υπηρεσίες προληπτικής Ιατρικής. [16] Η λήψη απόφασης για θέματα υγείας επηρεάζεται και κατευθύνεται από τη δυνατότητα συζήτησης, το γάμο και την ύπαρξη μικρού παιδιού. Οι γυναίκες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο έχουν την αντίληψη, ότι μόνο αν έχουν μια πιο ελεύθερη σεξουαλική ζωή, πρέπει να κάνουν τεστ PAP για τον καρκίνο στο τράχηλο της μήτρας ενώ είναι πιο ευαισθητοποιημένες από γυναίκες ανάλογου κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου. Σε πολλές επίσης κοινωνίες φαίνεται ότι, αν και η γυναίκα κατέχει ρόλο- κλειδί στην οικογένεια, εργαζόμενη μέσα και έξω από αυτήν, το θέμα της υγείας της αντιμετωπίζεται στο περιθώριο της οικογένειας ώστε να μη διαταράσσεται η συνοχή, η δομή και η ηρεμία της οικογένειας. Στην πλειοψηφία τους οι κλειστοί πληθυσμοί, από άποψη συνηθειών και τρόπου ζωής, χωρίς ασφαλιστική κάλυψη και με περιορισμένη γνώση της αγγλικής γλώσσας, είναι προσηλωμένοι στην παραδοσιακή ιατρική. Το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο σχετίζεται με την πραγματοποίηση του τεστ PAP. Η επίδραση του μορφωτικού επιπέδου είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη συμμετοχή στο τεστ PAP. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρατηρείται αύξηση της προσέλευσης των γυναικών όταν προσεγγίζονται από νοσηλευτές ή όταν δημιουργούνται ειδικά προγράμματα προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητές τους και το μορφωτικό τους επίπεδο. Ένα άλλο θέμα που επισημαίνεται ως σημαντικός φραγμός στο τεστ PAP, σε διάφορες περιοχές, ανεξάρτητα τόπου διαμονής, είναι η ασφαλιστική κάλυψη σε συνδυασμό με το χαμηλό εισόδημα των μειονοτήτων και το κόστος των υπηρεσιών υγείας. Η συμμετοχή σε προγράμματα προληπτικού ελέγχου για καρκίνο τραχήλου μειώνεται όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία, η έλλειψη οικονομικής και ασφαλιστικής κάλυψης. Το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο αποτελεί έναν επιπλέον ανασταλτικό παράγοντα καθώς συχνά υπάρχει το ερώτημα γιατί να διαγνωστεί ο καρκίνος, αφού λόγω αντικειμενικών προβλημάτων δεν θα μπορεί να αντιμετωπιστεί. Σε πολλές μελέτες αναφέρεται ότι οι κοινωνικοοικονομικοί φραγμοί υπερκαλύπτουν τις πολιτισμικές διαφορές καθώς το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των γυναικών δημιουργεί απαγορευτικές συνθήκες για την προσέγγιση της εξέτασης. Το αποτέλεσμα ήταν οι γυναίκες να καταφεύγουν σε πιο παραδοσιακούς και φθηνούς τρόπους πρόληψης, με χρήση φυτών και βοτάνων. [16] 60

62 Οι περισσότερες γυναίκες στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας έχουν άγνοια για τους γυναικολογικούς καρκίνους και για το τεστ PAP. Αν και διαμετρικά αντίθετες, τόσο από άποψη περιοχής όσο και από άποψη κουλτούρας, οι γυναίκες επηρεάζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον για την διενέργεια κάποιου ελέγχου. Μεγάλη σημασία αποδίδεται επίσης στα ειδικά ενημερωτικά προγράμματα και στην ύπαρξη ενημερωτικών φυλλαδίων ενώ μικρή έμφαση στη σπουδαιότητα του τεστ PAP φάνηκε να δίνεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως η τηλεόραση και ο έντυπος τύπος. Τα χαρακτηριστικά της κουλτούρας επιδρούν σημαντικά στη στάση απέναντι στο καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Αποκαλύφθηκε μια μεγάλη ποικιλία παραγόντων που δεν σχετίζονται με την κουλτούρα, αλλά επηρεάζουν εξίσου σημαντικά τόσο την επιθυμία, όσο και την πραγματοποίηση του τεστ PAP. Ως τέτοιοι παράγοντες αναδύθηκαν οι κοινωνικοοικονομικοί καθώς και οι δυσκολίες πρόσβασης στις υπηρεσίες παροχής και γενικότερα της ενημέρωσης για το τεστ PAP. Στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των εμποδίων που σχετίζονται με την κουλτούρα φάνηκε ότι βοήθησαν προγράμματα προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες των γυναικών που απευθύνονταν. Το βασικότερο όμως ήταν η καλλιέργεια των επικοινωνιακών αδεξιοτήτων των νοσηλευτών καθώς και η προσέγγιση των γυναικών κατά το δυνατό από επαγγελματίες. [16] Το διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον υγείας σήμερα, η μετακίνηση προς την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας με την ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου δημιουργεί την ανάγκη για ειδικά εκπαιδευμένους νοσηλευτές. Σε πολλές χώρες, οι ειδικά εκπαιδευμένοι νοσηλευτές συμμετέχουν και στις επεμβατικές διαδικασίες προληπτικού ελέγχου με την ίδια αποτελεσματικότητα και ικανότητα όσο και οι ιατροί, και χωρίς επιπλοκές. Παρόλα αυτά, η ακτίνα δράσης των νοσηλευτών δεν έχει επεκταθεί στον ίδιο βαθμό σε όλες τις χώρες. Οι κατάλληλα καταρτισμένοι νοσηλευτές σε θέματα πρόληψης μπορούν να συμβάλλουν ποικιλότροπα, διασφαλίζοντας την εξατομικευμένη αξιολόγηση των παραγόντων κινδύνου, κατανοώντας τις ιδιαιτερότητες της ανθρώπινης συμπεριφοράς ως κομμάτι της πολιτισμικής κληρονομιάς κάθε ανθρώπου. [16] 61

63 3.3. ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Ως Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, ΠΦΥ, για την εφαρμογή του παρόντος νόμου, ορίζεται το γενικό σύστημα παροχής υπηρεσιών εξωνοσοκομειακής φροντίδας υγείας, που εξασφαλίζει την ισότιμη πρόσβαση όλου του πληθυσμού, σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, στις υπηρεσίες. [14] Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Το σύστημα αυτό αποσκοπεί στην πρόληψη, διατήρηση, προαγωγή, αποκατάσταση και ενδυνάμωση της υγείας όλων των πολιτών, με την παροχή πιστοποιημένων ιατρικών υπηρεσιών, εξετάσεων και φαρμάκων και την υιοθέτηση και εφαρμογή κοινών κανόνων πρωτοβάθμιας φροντίδας και πρόληψης για τη δημόσια υγεία. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας περιλαμβάνει : τις ιατρικές και νοσηλευτικές υπηρεσίες που έχουν ως σκοπό την πρόληψη και αποκατάσταση βλαβών της υγείας που δεν απαιτούν νοσηλεία σε νοσοκομείο, τη διεξαγωγή ιατρικών και οδοντιατρικών πράξεων και εξετάσεων και τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σύμφωνα με τα πρωτόκολλα ιατρικών πράξεων και φαρμάκων του άρθρου 3 του παρόντος, τη φροντίδα και παρακολούθηση των ασθενών μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο, τις υπηρεσίες ανοικτής φροντίδας και φροντίδας στο σπίτι, τις υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας, την επείγουσα προνοσοκομειακή παροχή υπηρεσιών υγείας, μέσω ιδίως της μεταφοράς ασθενών από το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (Ε.Κ.Α.Β.) ή άλλους πιστοποιημένους για τον σκοπό αυτό, από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Οργανισμούς, την παροχή υπηρεσιών προληπτικής ιατρικής, σύμφωνα με την πολιτική Δημόσιας Υγείας και τα Εθνικά Σχέδια Δράσης του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, στον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα. Οι υπηρεσίες προληπτικής ιατρικής εστιάζουν ιδίως στα κρίσιμα προβλήματα των επιδημιών και των παραγόντων κινδύνου της υγείας, όπως είναι η παχυσαρκία, η χρήση αλκοόλ, εξαρτησιογόνων ουσιών και καπνού από ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού. Υλοποιούνται και με την ιατρική της εργασίας, την παροχή υπηρεσιών σχολικής υγείας, την ενημέρωση σε θέματα κοινωνικού προγραμματισμού και κοινωνικής φροντίδας, καθώς και κάθε άλλη δράση που συνδέεται με μέτρα πρόληψης στο πλαίσιο της Εθνικής Πολιτικής για τη Δημόσια Υγεία, 62

64 την παροχή εξ αποστάσεως ιατρικών συμβουλών και υπηρεσιών με τη χρήση προηγμένων τεχνολογιών και υποδομών, ιδίως μέσω ειδικού συστήματος τηλεϊατρικής και της ανοικτής γραμμής επικοινωνίας, την παροχή υπηρεσιών σχολικής υγείας, [14] τον σχεδιασμό και την υλοποίηση παρεμβάσεων για τη βελτίωση της συνολικής υγείας των τοπικών κοινωνιών, τη μέριμνα και την παροχή ιατρικών υπηρεσιών, ορισμένων ειδικοτήτων, για την αντιμετώπιση χρόνιων προβλημάτων υγείας, που εμφανίζονται σε τοπικό επίπεδο και την παροχή υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας παρέχεται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που εντάσσονται στο Γενικό Σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που ορίζονται στον παρόντα νόμο. [14] ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΦΟΡΕΑ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΙΑΤΡΟΣ 1. Ως προσωπικός ιατρός, σε αντικατάσταση του όρου οικογενειακός ιατρός, για την εφαρμογή του παρόντος νόμου, ορίζεται ο ιατρός που επιλέγει εκάστοτε ο ασφαλισμένος και κάθε προστατευόμενο μέλος του, από τους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και από τις ειδικότητες της παραγράφου 4 του άρθρου 4 του παρόντος νόμου. Από τους ιδιωτικούς φορείς Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, ως προσωπικοί ιατροί επιλέγονται οι ιατροί των αναφερόμενων στο άρθρο του παρόντος νόμου ειδικοτήτων, εφ' όσον ασκούν το επάγγελμά τους ατομικά ή σε πολυϊατρεία ή σε νομικό προσωπικό ιδιωτικού δικαίου, που ανήκει αποκλειστικά σε ιατρούς. Η συνδρομή των προϋποθέσεων αυτών βεβαιώνεται από τον κατά τόπο αρμόδιο ιατρικό ή οδοντιατρικό σύλλογο και συνυποβάλλεται στη Γενική Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τη δήλωση της παραγράφου 5 του άρθρου 4 του παρόντος νόμου. Με αποφάσεις του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μετά από γνώμη του ΚΕΣΥ, μεταβάλλονται οι ειδικότητες των ιατρών που ορίζονται ως προσωπικοί ιατροί. 63

65 2. Για την παροχή ιατρικών υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, κάθε ασφαλισμένος και προστατευόμενο μέλος δικαιούται να επιλέξει ελεύθερα και για κάθε περίπτωση, χωρίς οποιονδήποτε περιορισμό, τον ιατρό του από τους ιατρούς των ειδικοτήτων της παραγράφου 4 του άρθρου 4 του παρόντος νόμου, ανεξαρτήτως αν ανήκουν στους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς του Γενικού Συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. [23] 3. Η διεξαγωγή ιατρικών εξετάσεων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας ως και η παροχή άλλων υπηρεσιών, που περιλαμβάνονται στα πρωτόκολλα του άρθρου 3 του παρόντος νόμου, γίνεται κατόπιν γνωμάτευσης και παραπομπής από τον προσωπικό ιατρό. 4. Η συνταγογράφηση των φαρμάκων, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα ιατρικών πράξεων και φαρμάκων, επιτρέπεται σε όλους τους φορείς, δημόσιους και ιδιωτικούς, που έχουν ενταχθεί στο Γενικό Σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. 5. Εντός πενταετίας, από τη δημοσίευση του παρόντος νόμου στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ολοκληρώνεται από τη Γενική Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ο Χάρτης Φορέων της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Στον Χάρτη καταγράφεται το σύνολο των φορέων, δημοσίων και ιδιωτικών, που έχουν ενταχθεί στο Γενικό Σύστημα του παρόντος νόμου και αποτελεί τμήμα του Εθνικού Χάρτη Υγείας. [23] 64

66 3.14. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΩΣ ΦΟΡΕΑΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Στη χώρα μας και στο Σύνταγμα του 1975 αναφέρεται ως υποχρέωση της πολιτείας να μεριμνά για την υγεία των πολιτών της. Υποχρέωση της πολιτείας είναι να φροντίζει επίσης για την πρόληψη και την Προαγωγή της Υγείας τους. Είναι σημαντικό να εκπαιδευτούν οι πολίτες, ώστε να κατανοήσουν τη συμβολή της Αγωγής Υγείας στην αναβάθμιση των συνθηκών της ζωής τους και της υγείας τους. Η σπουδαιότητα και η ηθική υπεροχή της θα πρέπει να συνιστούν άποψη, ώστε τα θετικά της αποτελέσματα να είναι αποτέλεσμα αγωγής και ωριμότητας των πολιτών της και όχι υποχρεωτική συμμόρφωση στη νομοθεσία της. [23] Τα άτομα πρέπει να πεισθούν για την αναγκαιότητα της Αγωγής τους σε θέματα υγείας έτσι ώστε, αντί της υποχρεωτικής επιβολής, να επιλέγουν από άποψη την εκούσια συμμόρφωση. Ο νόμος 706/1977 για την «προώθηση της επιστημονικής έρευνας και τεχνολογίας», προέβλεπε τη δημιουργία της Υπηρεσίας Επιστημονικής Έρευνας και Τεχνολογίας (Υ.Ε.Ε.Τ.). Ο νόμος αυτός καθιέρωνε τις διαδικασίες και τους βασικούς στόχους για τη διαμόρφωση εθνικής πολιτικής για την έρευνα με κυριότερο στόχο την καθιέρωση Εθνικού Προγράμματος Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Π.Ε.Τ.). Ένας εκ των βασικών σκοπών του προγράμματος ήταν η βελτίωση του επιπέδου ζωής των ατόμων, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους και η έμφαση στην ανάπτυξη των ερευνητικών και τεχνολογικών δραστηριοτήτων στους τομείς της υγείας και της ποιότητας ζωής. Στο πλαίσιο αυτής της αντίληψης το Υ.Π.Ε.Π.Θ. εισήγαγε στη σχολική πραγματικότητα την εφαρμογή των προγραμμάτων Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας. Ο πρώτος στόχος ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας είναι η συνειδητοποίηση του κοινού της ύπαρξης ενός προβλήματος και στη συνέχεια η ευαισθητοποίησή του, αφού πρωτίστως υπάρξει παροχή γνώσεων και ιεράρχηση αξιών που θα οδηγήσουν το εκπαιδευόμενο κοινό στην αλλαγή απόψεων, στη λήψη αποφάσεων και στην αλλαγή της συμπεριφοράς τους που θα επιφέρει και την αλλαγή περιβάλλοντος. [23] Το σχολείο μπορεί και οφείλει να γίνει θεσμικός φορέας της Προαγωγής της Υγείας. Ο χώρος του σχολείου παρέχει τη δυνατότητα εργασίας σε μικρές ομάδες (group work) με αρκετά κοινά χαρακτηριστικά («λειτουργικές κοινότητες»), οι οποίες μπορούν να εργαστούν με αποτελεσματικότητα προς την κατεύθυνση αλλαγής στάσεων και συμπεριφοράς. Η μέθοδος αυτή, με καταβολές στη δεκαετία του 1930, μελετήθηκε από τον Bond τo 1956 οπότε και καταδείχτηκε η υπεροχή της. 65

67 Σήμερα, η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται από πολλούς επαγγελματίες υγείας και φαίνεται να υπερέχει και ως προς την αποτελεσματικότητά της στην επίτευξη των στόχων αλλαγής στάσεων και συμπεριφοράς. Στο χώρο του σχολείου, ο εκπαιδευτής λειτουργεί περισσότερο ως καταλύτης και λιγότερο ως δάσκαλος, δίνοντας έμφαση στην συνεργασία και στην αλληλοκατανόηση. Η δουλειά σε ομάδες πραγματοποιείτε σε ένα περιβάλλον που ευνοείται η έκφραση ιδεών και απόψεων και είναι αποτέλεσμα αναζήτησης (όχι προϊόν αποστήθισης) σε κοινό αμότιμου επίπεδου, το οποίο συμμετέχει ενεργά με πνεύμα αλληλοσυνεργασίας και αλληλοκατανόησης. [23] Σπουδαίο πομπό μηνυμάτων, στο χώρο, του σχολείου, αποτελεί η δημοκρατική αυθεντία του δασκάλου. Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός-ερευνητής, διαθέτοντας ποιότητα στη θεωρητική του κατάρτιση, τεχνογνωσία, διαπολιτισμική μόρφωση, επάρκεια ψυχο-συναισθηματικής και κοινωνικής ταυτότητας και ενασχολούμενος με την ψυχοπαιδαγωγική έρευνα, συνθέτει το πορτραίτο του ευρωπαίου εκπαιδευτικού. Λόγω της δυνητικής του επιρροής ως πρότυπο και μέσω της παροχής συμβουλών και υποστήριξης, η σχέση δασκάλου και μαθητών είναι εξαιρετικά σημαντική. Έτσι μέσα από αυτή τη σχέση και δεχόμενοι ότι το ίδιο το εκπαιδευτικό έργο είναι μια πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη διαδικασία, η οποία τα τελευταία χρόνια περνάει μέσα από νέα κοινωνικά, οικονομικά και πολυπολιτισμικά δεδομένα, ο εκπαιδευτικός οφείλει να έχει έναν απαιτητικότερο, πολυσύνθετο, πάντα ποιοτικό και συγκροτημένο ρόλο. Ο εκπαιδευτικός φροντίζει να δημιουργηθεί στην ομάδα μια ατμόσφαιρα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, αλληλοαποδοχής και αλληλοσεβασμού και αξιώνει την εκτίμηση των μαθητών στις παραμέτρους: σαφήνεια, συνέπεια, ειλικρίνεια, ευθύτητα, σταθερότητα, ευελιξία, επιδεκτικότητα, υπευθυνότητα, ισότητα, εχεμύθεια και χιούμορ. Τότε ο χώρος του σχολείου είναι ιδανικός και αναμφισβήτητα αποδεκτός, τόσο από τους γονείς, όσο και από τους μαθητές, για την ανάπτυξη και διαμόρφωση ατόμων με υψηλή αυτοεικόνα και αυτοεκτίμηση, ικανών να λαμβάνουν σωστές και ώριμες αποφάσεις που χαρακτηρίζονται από αυτοσεβασμό και αλληλοσεβασμό. Είναι λοιπόν αδιαμφισβήτητο ότι αυτού του βεληνεκούς ο εκπαιδευτικός- διαμεσολαβητής, ως φορέας αγωγής μαζί με τους γονείς, θα οδηγήσει τους μαθητές του στη δημιουργικότερη συμμετοχή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Με τη συνύπαρξη και τη συνεργασία στο χώρο του σχολείου διαμορφώνεται ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό πλαίσιο-κλίμα και για την υλοποίηση προγραμμάτων που μπορούν να προάγουν την υγεία. Αν σε αυτό το πλαίσιο προστεθούν και οι προσπάθειες των φορέων υγείας, τότε παιδιά, γονείς, δάσκαλοι, γιατροί με σωστές αντιλήψεις και στάσεις για την υγεία θα δημιουργήσουν το κατάλληλο υποστηρικτικό κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο θα συμβάλλει στο να διαμορφωθεί ή να τροποποιηθεί μέσα τους η μεγάλη αξία της υγείας στη ζωή μας. [23] 66 [23]

68 3.15. ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ Η αγωγή υγείας είναι μια διαδικασία που στηρίζεται σε επιστημονικές αρχές και χρησιμοποιεί προγραμματισμένες ευκαιρίες μάθησης που δίνουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους, όταν λειτουργούν ως άτομα ή ως σύνολο, να αποφασίσουν και να ενεργούν συνειδητά (ενημερωμένα) για θέματα που επηρεάζουν την υγεία τους. Η αγωγή υγείας στο σχολείο δεν αφορά μια βαθμίδα ή μια τάξη, αλλά ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα. Για την αποτελεσματικότητά της είναι ιδιαίτερα σημαντική η στενή συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών, μαθητών, γονέων και κοινότητας. Η προαγωγή υγείας είναι ο συνδυασμός των μέτρων πρόληψης, αγωγής υγείας και προστασίας της υγείας, καθώς και της οργάνωσης των υπηρεσιών στο πλαίσιο ατομικής και συλλογικής συμμετοχής. Σύμφωνα με τις αρχές της «Διακήρυξης της έννοιας και των αρχών της προαγωγής υγείας», η προαγωγή υγείας : Εμπλέκει τον γενικό πληθυσμό ως σύνολο στο πλαίσιο της καθημερινής του ζωής και δίνεται η δυνατότητα στους ανθρώπους να ελέγχουν και να είναι υπεύθυνοι για την υγεία τους. Προωθεί δραστηριότητες που καθορίζουν την υγεία, καλώντας σε συνεργασία φορείς που επηρεάζουν το επίπεδό της, εκτός των υγειονομικών υπηρεσιών. Οι τοπικές αρχές και η κυβέρνηση παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία της υγείας των πολιτών, σε επίπεδο που ξεπερνά τη δικαιοδοσία των μεμονωμένων ατόμων. Συνδυάζει μεθόδους και τεχνικές που αλληλοσυμπληρώνονται, όπως η επικοινωνία, η εκπαίδευση, η νομοθεσία, τα οικονομικά μέτρα, οι οργανωτικές αλλαγές, η κοινοτική ανάπτυξη και συμμετοχή. Στοχεύει σε μια αποτελεσματική και συγκεκριμένη συμμετοχή του κοινού, στον προσδιορισμό στόχων και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για τη λήψη αποφάσεων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η προαγωγή υγείας πρέπει να αποτελεί βασική επιδίωξη κάθε εθνικής πολιτικής για την υγεία. Στόχος πρέπει να είναι η βοήθεια των ατόμων, κυρίως των παιδιών και των εφήβων, στη δημιουργία ταυτότητας, την απόκτηση αυτονομίας, την ανάπτυξη δεξιοτήτων, τη διευκόλυνση της διαπροσωπικής επικοινωνίας και την κοινωνική προσαρμογή. Η προαγωγή υγείας θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει στους στόχους της την εξάλειψη ή μείωση των παραγόντων τρωτότητας των παιδιών και των εφήβων, όπως η σχολική αποτυχία, η βία και η κοινωνική περιθωριοποίηση. 67

69 3.16. ΑΓΩΓΗ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Το εκπαιδευτικό σύστημα βρίσκεται σε στενή συνάφεια με την αγωγή υγείας, καθώς κατά τη σχολική ηλικία: α) διαμορφώνεται η προσωπικότητα του ατόμου, η οποία συνδέεται άμεσα με την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, β) διαμορφώνονται οι συνήθειες που επηρεάζουν την υγεία, γ) εγκαθίσταται η μέθοδος μάθησης. Ο Ευρωπαϊκός Καταστατικός Χάρτης για την Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών σε θέματα Αγωγής Υγείας, που συντάχτηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών του 1ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου για την Αγωγή Υγείας στο Δουβλίνο το 1990, τονίζει τον σημαντικό ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι εκπαιδευτικοί στον σχολικό χώρο για την Προαγωγή της Υγείας στην παιδική και εφηβική ηλικία. Κάποιοι από τους λόγους που καθιστούν αναγκαία την ένταξη της αγωγής υγείας στη σχολική κοινότητα είναι ότι: Τα τελευταία περίπου 50 χρόνια τα πρότυπα υγείας και οι μορφές ασθενειών έχουν αλλάξει στην Ευρώπη. Από τις μεταδοτικές ασθένειες περάσαμε στις χρόνιες και εκφυλιστικές, οι οποίες οφείλονται σημαντικά στις περιβαλλοντικές συνθήκες και τον τρόπο ζωής. Η υγεία δεν είναι θέμα τύχης αλλά αποτέλεσμα επιλογών, αποφάσεων και γνώσεων. Το σχολείο, ως φορέας κοινωνικοποίησης, συντελεί αποφασιστικά στην προσωπική και κοινωνική εξέλιξη του ατόμου, με την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ανάπτυξη υγιεινών συνθηκών διαβίωσης και την υιοθέτηση υγιών τρόπων ζωής. Η αγωγή υγείας επικαιροποιεί το αναλυτικό πρόγραμμα και συνδέει τη θεωρίαμε την πράξη, τη γνώση με την εμπειρία. Οι εκπαιδευτικοί, αναγνωρίζοντας τη σημαντικότητα της συμβολής τους στην Προαγωγή της Υγείας, θα πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με εξειδικευμένες γνώσεις και κατάλληλες δεξιότητες, προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του πολυσύνθετου ρόλου. Θα πρέπει να είναι σε θέση: Να συνεργάζονται αποτελεσματικά με όλους τους εμπλεκόμενους (προσωπικό του σχολείου, μαθητές, γονείς, κοινότητα). Να αναγνωρίζουν τα πρωταρχικής σημασίας ζητήματα υγείας, συμπεριλαμβάνοντάς τα στο πρόγραμμα αγωγής υγείας. Να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μαθητών, λαμβάνοντας υπόψη τους τις γνώσεις, στάσεις, πεποιθήσεις και πρακτικές των μαθητών αναφορικά με θέματα-κλειδιά που αφορούν στην υγεία. Να οδηγούν στην υιοθέτηση ορθών στάσεων και κατάλληλων δεξιοτήτων αναφορικά με αυτά τα θέματα υγείας. 68

70 Να συμβάλουν στη συγκρότηση ενός ολιστικού σχολείου με την εφαρμογή ενός σπειροειδούς προγράμματος μαθημάτων στο πλαίσιο της αγωγής υγείας. Να ανακαλύπτουν τρόπους ενσωμάτωσης θεμάτων αγωγής υγείας στα παραδοσιακά μαθήματα, σχηματίζοντας γέφυρα μεταξύ της σχολικής γνώσης και της ζωής των μαθητών. Να χρησιμοποιούν μεθόδους εκπαίδευσης που ενεργοποιούν τον μαθητή και τον εμπλέκουν ενεργά στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της αγωγής υγείας. Να αναγνωρίζουν τη σημαντικότητα της αξιολόγησης για την επιτυχή εφαρμογή ενός προγράμματος αγωγής υγείας στο σχολικό περιβάλλον. 69

71 3.17. ΑΓΩΓΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Στις μέρες μας, πολλές χώρες έχουν αναγνωρίσει την αξία των σχολικών δομών που εκπαιδεύουν τους μαθητές τους, κυρίως τους εφήβους, σε θέματα σχετικά με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία και έχουν οργανώσει προγράμματα αγωγής σεξουαλικής υγείας ενταγμένα στο σχολικό πλαίσιο. Αντικειμενικός στόχος της σεξουαλικής αγωγής είναι η ενίσχυση και υποστήριξη των νεαρών εφήβων μέσα από τη σωματική, συναισθηματική και ηθική τους ανάπτυξη. Το σχολικό περιβάλλον είναι ένας από τους πλέον κατάλληλους χώρους στους οποίους το παιδί μαθαίνει να σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους και να προχωρά με αυτοπεποίθηση προς την ενηλικίωση. Η ηλικία στην οποία οι έφηβοι γίνονται σεξουαλικά ενεργοί, ποικίλλει στις διάφορες εθνικές και πολιτιστικές ομάδες, αλλά φαίνεται ότι πολλοί έχουν την εμπειρία της πρώτης σεξουαλικής επαφής γύρω στα 16 χρόνια ή νωρίτερα και ότι οι περισσότεροι γίνονται σεξουαλικά ενεργοί μέχρι την ηλικία των 18 ετών. [15] Στους μαθητές ηλικίας 11 έως 16 ετών είναι αναγκαίο να δοθεί η γνώση, η κατανόηση και η δυνατότητα να αναγνωρίσουν τις σωματικές και συναισθηματικές αλλαγές που πραγματοποιούνται στην εφηβεία. Πρέπει να διδαχθούν πώς να διαχειριστούν αυτές τις αλλαγές με ένα θετικό τρόπο, σ ένα πλαίσιο αξίας των σχέσεων, της ανθρώπινης αναπαραγωγής, της αντισύλληψης, των ΣΜΝ, του HIV/AIDS και των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου, συμπεριλαμβανομένης της πρόωρης σεξουαλικής δραστηριότητας. Επίσης, για την πρόληψη της εφηβικής εγκυμοσύνης, τα προγράμματα είναι καλό να στοχεύουν στην ενημέρωση των εφήβων, πριν την έναρξη των σεξουαλικών σχέσεων. Οι προσπάθειες πρέπει να αποβλέπουν στην καθυστέρηση της έναρξης της σεξουαλικής δραστηριότητας, καθώς και στην υιοθέτηση αντισύλληψης από την πρώτη επαφή. Είναι σημαντικό οι νέοι, να μάθουν να είναι υπεύθυνοι και για τη σεξουαλική τους συμπεριφορά. [15] Τα προγράμματα Α.Υ. είναι αποτελεσματικά όταν αξιοποιούν τις μεθόδους τροποποίησης της συμπεριφοράς, σύμφωνα με τους κανόνες των θεωριών μάθησης και της γνωστικής θεωρίας. Η δημιουργία προγραμμάτων προσαρμοσμένων στις ανάγκες του ατόμου ή της ομάδας, με τεχνικές της βιωματικής και ενεργητικής μάθησης, όπως η ενίσχυση, η θετική και η αρνητική μάθηση, ο αυτοέλεγχος, το παιχνίδι ρόλων, η σταδιακή διαμόρφωση της συμπεριφοράς, έχει φανεί ότι μπορεί να οδηγήσει στην αλλαγή μιας επικίνδυνης συμπεριφοράς και την υιοθέτηση μιας αποτελεσματικής προληπτικής επιλογής. Οι τεχνικές αυτές έχουν ως στόχο την ενίσχυση των προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας, τον έλεγχο και την αλλαγή των πεποιθήσεων για την υγεία [15] 70

72 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Στα προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης εντάσσονται τα προγράμματα Αγωγής Υγείας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας που έχει θέσει ως έναν από τους βασικούς του στόχους την προαγωγή υγείας των παιδιών μέσα από το σχολικό περιβάλλον ήδη από το 1950,( WHO,1993, 1997), υποστηρίζει ότι τα προγράμματα αυτά στα σχολεία έχουν ως συνέπεια την βελτίωση της υγείας των ανθρώπων και, γι αυτό, στήριξε την ανάπτυξη των σχολείων προαγωγής υγείας διεθνώς και συγκεκριμένα στην Ευρώπη μέσω του Δικτύου των Σχολείων Προαγωγής Υγείας (ENHPS). Στην Ελλάδα τα προγράμματα Αγωγής Υγείας άρχισαν να υλοποιούνται σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, πιλοτικά μεν από το 1992 θεσμοθετημένα δε από το Από το 2000 υλοποιούνται συστηματικά προγράμματα αγωγής υγείας και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση [14] ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Συμπληρωματικά των παραδοσιακών μεθόδων διδασκαλίας, στο πλαίσιο της αγωγής υγείας, ως διαδραστικού μαθησιακού πεδίου, είναι απαραίτητη η χρήση και άλλων μεθόδων, που βασίζονται σε σύγχρονα μοντέλα παιδαγωγικής και επικοινωνίας. Στις δραστηριότητες αγωγής υγείας, ο εκπαιδευτικός μπορεί να δουλέψει με το σύνολο της τάξης ή σε μικρές ομάδες μαθητών. Διάφορες τεχνικές έκφρασης και επικοινωνίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως νοητικός καταιγισμός (brain storming), παιχνίδι ρόλων (role-play), φωτολεκτικό (photolangage), τεχνικές της εικαστικής θεραπείας (art therapy), καθοδηγούμενο όνειρο, ομάδες εργασίας, μέθοδος project, εκπαιδευτικές επισκέψεις, πολυμέσα (νέες τεχνολογίες) κ.ά. Ως προς το παιδαγωγικό υλικό, ο εκπαιδευτικός πρέπει: α) να γνωρίζει τον τρόπο πρόσβασης στις πηγές, β) να έχει εμπειρία στη χρήση συγκεκριμένων υλικών μέσω επιμορφωτικών προγραμμάτων, γ) να έχει στη διάθεσή του έτοιμα παιδαγωγικά υλικά από το Υπουργείο Παιδείας ανάλογα με τη θεματική, δ) να ενθαρρύνεται στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη δικού του υλικού. 71

73 Συμπεράσματα-Προτάσεις Το σχολείο αποτελεί ιδανικό χώρο για την προαγωγή της υγείας, καθώς η προσχολική και σχολική ηλικία είναι ιδανική για την υιοθέτηση υγιεινών προτύπων και συμπεριφορών. Όσο για τη Μέση Εκπαίδευση, η εφηβεία αποτελεί μια αναπτυξιακή περίοδο, που χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις, συναισθηματική αστάθεια, ψυχολογικές και σωματικές αλλαγές (Παρασκευόπουλος, 1986) και η οποία ελλοχεύει διάφορους κινδύνους αναφορικά με την υγεία (πειραματική χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, μη ασφαλής σεξουαλική συμπεριφορά κ.ά.). Μια πολιτική υγεία που συνδέει την υγεία με τη σχολική εκπαίδευση έχει μακροπρόθεσμα οφέλη για την υγεία του πληθυσμού και την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Χρειάζεται, λοιπόν, ενσωμάτωση της αγωγής υγείας στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου και εξειδικευμένη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη διάρκεια των προπτυχιακών τους σπουδών, καθώς αυτοί αποτελούν το δυναμικό στο οποίο στηρίζεται το όλο εγχείρημα. Κάθε δράση αγωγής υγείας πρέπει να αποσκοπεί στην ανάπτυξη εκείνων των παραγόντων που συμβάλλουν στην προσωπική και κοινωνική ευημερία και δίνουν νόημα στη ζωή των ανθρώπων. 72

74 3.18. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η ύπαρξη προβλημάτων στην σεξουαλική υγεία ενός ατόμου, συχνά έχει ως συνέπεια την επακόλουθη μείωση της ικανοποίησης που λαμβάνει από την ζωή του. Απώτερος σκοπός της σεξουαλικής αγωγής είναι η ισορροπία μεταξύ των τριών διαστάσεων της σεξουαλικής υγείας. Η πρώτη διάσταση είναι η σωματική και αφορά στην αποφυγή μολύνσεων και ανεπιθύμητων κυήσεων. Η δεύτερη διάσταση είναι η ψυχική και αφορά στην απαλλαγή από αρνητικά συναισθήματα, όπως φόβο, ενοχή, ντροπή, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, την εξοικείωση με τη σεξουαλικότητα, το σεβασμό του εαυτού μας και των άλλων. Η τρίτη διάσταση είναι η κοινωνική και αφορά στην επιλογή των ερωτικών σχέσεων σύμφωνα με ατομικές αξίες και πεποιθήσεις και όχι κάτω από ποικίλες επιρροές άλλων πιεστικών συναισθημάτων, την πίεση των συνομηλίκων ή άλλων επιρροών. [14] Η σεξουαλική υγεία «δεν είναι μόνο η απουσία νόσου, δυσλειτουργίας ή αδυναμίας. Απαιτεί τον σεβασμό της σεξουαλικότητας και των σεξουαλικών σχέσεων, όπως επίσης και τη δυνατότητα να βιώνει κανείς ευχάριστες και ασφαλείς σεξουαλικές εμπειρίες, χωρίς διακρίσεις, εξαναγκασμούς και βία. Η σεξουαλική υγεία, όπως και η υγεία, αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα». Αναπόσπαστο στοιχείο της σεξουαλικής υγείας είναι το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να έχει ενημέρωση και πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες υγείας. [14] Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν τους τρόπους για να διασφαλίσουν τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική τους υγεία και ασφάλεια. Χρειάζεται να τους δοθούν οι ευκαιρίες ώστε να μάθουν να επιλέγουν και να αξιολογούν σωστά, να εμπιστεύονται τον εαυτό τους, να στηρίζονται στις δυνάμεις τους και σε σημαντικούς ανθρώπους που μπορούν να τους βοηθήσουν. Τα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα των ταχύτατων αλλαγών σε όλα τα επίπεδα σε συνδυασμό με την παραπληροφόρηση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον τύπο, που διαμορφώνουν πρότυπα σεξουαλικής συμπεριφοράς, καθιστούν την εφαρμογή προγραμμάτων σεξουαλικής υγείας στη σχολική κοινότητα ζήτημα πρώτης προτεραιότητας. Η πρώιμη έναρξη σεξουαλικών επαφών, ο αριθμός των εφηβικών εγκυμοσυνών, ο δείκτης των εκτρώσεων, η χρήση μη αξιόπιστων μεθόδων αντισύλληψης, η αύξηση των Σ.Μ.Ν., η ραγδαία εξάπλωση του ιού HIV/AIDS δηλώνουν την αναγκαιότητα παρεμβάσεων μέσω προγραμμάτων αγωγής σεξουαλικής υγείας, ιδιαίτερα μάλιστα όταν, κάτω από την απειλή του AIDS, επανέρχεται το ιατρικό μοντέλο σε βάρος του παιδοκεντρικού μοντέλου σεξουαλικής αγωγής. Παρ ότι η παράδοση θέλει τους γονείς ως κατεξοχήν υπεύθυνους για την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, αρκετοί γονείς δυσκολεύονται να συζητήσουν σεξουαλικά θέματα με τα παιδιά τους ή θεωρούν τη σεξουαλικότητα θέμα απαγορευμένο (ταμπού), με αποτέλεσμα τα 73

75 παιδιά να ικανοποιούν την περιέργεια τους, καταφεύγοντας σε φίλους, έντυπα, ταινίες κ.λ.π. όπου αντλούν συνήθως αμφιβόλου ποιότητας γνώσεις και πληροφορίες. Το κενό αυτό χρειάζεται και πρέπει να καλύψει το σχολείο το οποίο καλείται να υποστηρίξει τους μαθητές του με τέτοιους τρόπους ώστε αυτοί να μπορέσουν να ακολουθήσουν σταθερή πορεία ανάπτυξης. Στη σχετική βιβλιογραφία τονίζεται ιδιαίτερα η σπουδαιότητα έναρξης της εφαρμογής των προγραμμάτων αγωγής υγείας σε πολύ νεαρή ηλικία. Τα προγράμματα πρέπει να εφαρμοστούν προτού παγιωθούν συγκεκριμένες στάσεις και αντιλήψεις, οπότε και είναι δύσκολη η αλλαγή τους [14] 74

76 3.19. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Σύμφωνα με την έκθεση Adolescents Health της ΒΜΑ, (2003), η σεξουαλική αγωγή στο σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη μείωση των ΣΜΝ και των ανεπιθύμητων κυήσεων, ειδικά όταν συνδέεται με την πρόσβαση στις υγειονομικές υπηρεσίες. Αντίθετα, μια ανασκόπηση των εκπαιδευτικών προσεγγίσεων στην πρόληψη της εφηβικής εγκυμοσύνης, διαπίστωσε ότι τα προγράμματα αποχής δεν είχαν καμία πρόσθετη επίδραση είτε στην καθυστέρηση έναρξης της σεξουαλικής ζωής είτε στην μείωση της εφηβικής εγκυμοσύνης διότι, αναπτύσσουν γενικά τις δεξιότητες λήψης αποφάσεων και άρνησης αλλά παρέχουν σπάνια πληροφορίες για αντισυλληπτικές μεθόδους ή υπηρεσίες. Ένας παράγοντας που είναι σημαντικός στην ηλικία αυτή και πρέπει να τονιστεί και να αξιοποιηθεί, είναι ο ρόλος των συνομηλίκων. Για το λόγο αυτό αποτελεσματική για την σεξουαλική υγεία των εφήβων μπορεί να αποδειχθεί και η εκπαίδευση μέσω ομοτίμων (peer education). [15] Σύμφωνα με την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες του Δυτικού Κόσμου, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου σε γυναίκες ετών, μετά τον καρκίνο του μαστού. Με την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, επιτυγχάνεται η αντιμετώπισή του με συντηρητικές χειρουργικές μεθόδους, μειώνοντας δραστικά τις ακρωτηριαστικές συνέπειες και επιπλοκές των επεμβάσεων που απαιτούνται όταν ο καρκίνος ανιχνεύεται σε προχωρημένο στάδιο. Κατορθώνεται με τον τρόπο αυτό η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής των γυναικών και η βελτίωση της ποιότητάς της. [15] Η διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας γίνεται με το τεστ Παπανικολάου στα κολποτραχηλικά επιχρίσματα, δοκιμασία της μήλης, δοκιμασία Schiller, κολποσκόπηση, βιοψία του τραχήλου και το εμβόλιο προλαμβάνοντας τη λοίμωξη με ογκογόνα στελέχη του. Μια ιδιαίτερα ευαίσθητη στην ανίχνευση του ιού HPV εξέταση, το HPV DNA test βρίσκεται πλέον στη διάθεση των ειδικών, προσφέροντας τη δυνατότητα να μειωθεί ο κίνδυνος για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Tο HPV DNA test εφαρμόζεται στην Ελλάδα τα τελευταία 2 χρόνια και αποκαλύπτει με ακρίβεια αν μια γυναίκα έχει προσβληθεί από τον Ιό των Ανθρωπίνων Θηλωμάτων (HPV) ή όχι. Το HPV DNA test είναι πολύ ευαίσθητο στην ανίχνευση του ιού, ενώ το Pap test δείχνει τις κυτταρικές αλλοιώσεις που προκαλεί. Ο ιός όμως μπορεί να υπάρχει στον οργανισμό χωρίς να προκαλεί προς το παρόν αλλοιώσεις, γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να ανιχνευτεί μόνο με το συγκεκριμένο τεστ. Από την άλλη, το HPV DNA test δεν μπορεί να αντικαταστήσει το Pap test, γιατί δεν αναγνωρίζει αν υπάρχει αλλοίωση ή όχι. Όμως και κάποιες αλλοιώσεις που προκαλεί ο HPV και τις αναγνωρίζει το 75

77 Pap test μπορεί να οφείλονται και σε άλλες καταστάσεις, άρα είναι απαραίτητο το HPV DNA test προκειμένου να διαπιστωθεί αν οφείλονται στον ιό ή κάπου αλλού. [15] Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του γυναικείου πληθυσμού, παίζουν σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση υγιών συμπεριφορών δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η υλοποίηση αυτής της παρέμβασης αγωγής υγείας ακολουθεί το γνωστικό μοντέλο, συγκεκριμένα το μοντέλο πεποιθήσεων για την υγεία (Health Belief Model ΗΒΜ) και στοχεύει στην αλλαγή της συμπεριφοράς, μέσω μιας διαδικασίας ενημέρωσης, με ιδιαίτερη έμφαση στην ατομική απόκτηση γνώσεων σχετικών με τη νόσο. Οι αρχικές κεντρικές πεποιθήσεις του ατόμου αποτελούν την αντίληψή του αναφορικά με την ευαισθησία του στη νόσο, τη σοβαρότητα της νόσου, το κόστος και το όφελος που συνεπάγεται η υιοθέτηση της υγιούς συμπεριφοράς. Το σύνθημα για δράση που παρακινεί το άτομο να αποκτήσει την επιθυμητή συμπεριφορά πρόληψης, είναι συχνά εξωτερικό, όπως η ανάγνωση ενός ενημερωτικού φυλλαδίου ή η παρακολούθηση μιας διάλεξης. Όταν η διατήρηση της υγείας αποτελεί κυρίαρχη στάση του ατόμου, το κίνητρο να δράσει είναι πιο ισχυρό και προέρχεται από ένα συνδυασμό του πόσο ευπαθές νομίζει ότι είναι απέναντι στο πρόβλημα, της σοβαρότητας του προβλήματος και της αποτελεσματικότητας της συμπεριφοράς πρόληψης. [15] Ο ρόλος της αγωγής υγείας έγκειται στην κινητοποίηση των ανθρώπων να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, υποδεικνύοντας τα ατομικά και κοινωνικά πλεονεκτήματα μιας νέας συμπεριφοράς και στο να τους πείσει ότι η εφαρμογή αυτής της συμπεριφοράς είναι εφικτή. Η πρόληψη της ασθένειας στο γυναικείο πληθυσμό στοχεύει στην πρώιμη και έγκαιρη ανίχνευση της νόσου, πριν αρχίσουν να εμφανίζονται κλινικά συμπτώματα. Οι παρεμβάσεις πρόληψης στηρίζονται στα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου με τη μέθοδο της διαλογής (screening). Ο προσυμπτωματικός έλεγχος απευθύνεται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού και για να εφαρμοστεί πρέπει να πληρεί τα εξής κριτήρια: Η νόσος που ανιχνεύει πρέπει να αποτελεί συχνό και σημαντικό πρόβλημα για τον πληθυσμό Να είναι κατανοητή η φυσική ιστορία της νόσου Ύπαρξη προσυμπτωματικού σταδίου της νόσου Ύπαρξη αποδεκτής και αποτελεσματικής θεραπείας της νόσου Ύπαρξη έγκυρης, αποτελεσματικής και αποδεκτής δοκιμασίας διάγνωσης για τη νόσο Το σύστημα υγείας πρέπει να διαθέτει την απαραίτητη για τη διάγνωση και τη θεραπεία υποδομή Προκαθορισμένο σημείο τομής για θεραπευτική αντιμετώπιση Αποδεκτό κόστος 76

78 Συνεχής και όχι εφάπαξ παρακολούθηση του πληθυσμού [16] Υπάρχουν καλές θετικές ενδείξεις (good positive evidence) ότι τα παραπάνω κριτήρια πληρούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του τραχήλου μήτρας. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού είναι ο επόμενος σε σχέση με το βαθμό που πληρούνται τα παραπάνω κριτήρια10. Η επιλογή των συγκεκριμένων καρκίνων για τους οποίους θα οργανωθεί η πρόληψη, καθορίζεται, επίσης, από τους παράγοντες κινδύνου, τη νοσηρότητα του γυναικείου πληθυσμού, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και την ανίχνευση των αναγκών φροντίδας υγείας. Το τελικό μέτρο της επιτυχίας ενός προγράμματος screening για τον καρκίνο του μαστού και τον καρκίνο τραχήλου μήτρας είναι η σημαντική μείωση της θνησιμότητας που προκαλείται από τις συγκεκριμένες νόσους στον πληθυσμό υπό screening. Ο κοινοτικός νοσηλευτής παρέχει άμεση φροντίδα, λειτουργεί ως διδάσκαλος, ο ρόλος του είναι συμβουλευτικός και εμπνέει εμπιστοσύνη έτσι ώστε η νεαρή γυναίκα να επανέλθει αργότερα για επανεξέταση. [16] Προαγωγή της υγείας της γυναίκας Περιορισμοί ως προς την περίθαλψη Πρόληψη της ασθένειας Ενημέρωση σχετικά με την υγεία σε διάφορα μορφωτικά επίπεδα Ασφαλής και αποτελεσματική αντισύλληψη Ενημέρωση για τη σεξουαλική δραστηριότητα κατά την εφηβεία Προσαρμογή σε πολλαπλούς ρόλους Διαφοροποιήσεις ως προς τον εμμηνορρυσιακο κύκλο Έλεγχος παχυσαρκίας Κατάχρηση ουσιών και η επίδρασή τους στην κύηση Επιμόλυνση από τον ιό ΑΙDS Επίδραση της διατροφής [16] 77

79 3.20. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ Η σεξουαλικότητα είναι μια κεντρική πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, παρούσα σ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Αναφέρεται στα πρόσθετα συστατικά της σεξουαλικής φύσης του ανθρώπου και περιλαμβάνει το σεξ, το φύλο, το γένος (αρρενωπότητα ή θηλυκότητα), την ταυτότητα και το ρόλο του γένους, το σεξουαλικό προσανατολισμό, τον ερωτισμό, τη συναισθηματική προσκόλληση / αγάπη, την ευχαρίστηση, την οικειότητα και την αναπαραγωγή. Βιώνεται και εκφράζεται στις σκέψεις, τις φαντασιώσεις, τις επιθυμίες, τις πεποιθήσεις, τις στάσεις, τις αξίες, τη συμπεριφορά, τις πρακτικές, τους ρόλους και τις σχέσεις. Ενώ η σεξουαλικότητα μπορεί να περιλάβει όλες αυτές τις διαστάσεις, δεν βιώνονται ή δεν εκφράζονται απαραίτητα όλες. Η πλήρης ανάπτυξή της εξαρτάται από την ικανοποίηση βασικών ανθρώπινων αναγκών όπως η επιθυμία για επαφή, οικειότητα, συναισθηματική έκφραση, ευχαρίστηση, τρυφερότητα και αγάπη και επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών, ηθικών, νομικών, ιστορικών, θρησκευτικών και πνευματικών παραγόντων. [14] Η εφηβεία είναι περίοδος μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και εκπλήρωσης σημαντικών αναπτυξιακών στόχων για το άτομο. Στην κρίσιμη περίοδο της εφηβείας οι νέοι βρίσκονται συχνά σε μια σύγχυση καθώς προσπαθούν να δημιουργήσουν τη δική τους ταυτότητα, ανάλογα με τα μηνύματα και τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις από το περιβάλλον και τους γονείς. Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και δεξιοτήτων διαπραγμάτευσης είναι πολύ σημαντική από τη στιγμή που οι έφηβοι είναι εκτεθειμένοι σε μία ευρεία γκάμα πεποιθήσεων και στάσεων οι οποίες μερικές φορές εμφανίζονται στις μέρες μας αλληλοσυγκρουόμενες και συγκεχυμένες. Η σεξουαλικότητα είναι μια δύναμη για τους νέους ανθρώπους στο δρόμο τους προς την ενηλικίωση και η εφηβεία χαρακτηρίζεται σαν μια περίοδος έντονου πειραματισμού στις διαφυλικές σχέσεις, όπου, δυστυχώς, παρατηρούνται εξαρτήσεις, απιστία, σταθερές ή μη σχέσεις, λάθη στη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων, αποτυχία πρόληψης των Σ.Μ.Ν., που ο αριθμός τους αυξάνεται αντί να ελαττώνεται, παρά την τεράστια πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην πρόληψη και στη θεραπεία τους. [14] 78

80 3.21. Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι μια νόσος που προλαμβάνεται και θεραπεύεται αρκεί να διαγνωστεί εγκαίρως. Πάνω από το 80% των γυναικών στις οποίες ο καρκίνος διαγνώστηκε σε ένα πρώιμο στάδιο θεραπεύονται πλήρως. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι η συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες των αναπτυσσόμενων χωρών και ο δεύτερος κατά σειρά καρκίνος, μετά τον καρκίνο του μαστού, στις γυναίκες παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, περίπου γυναίκες κάθε χρόνο εμφανίζουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και του ενδομητρίου και οι περισσότερες από αυτές δεν είχαν κάνει ποτέ τεστ Παπανικολάου. Η βασική αιτία του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι η λοίμωξη από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και συγκεκριμένα η λοίμωξη από περίπου 15 τύπους του συγκεκριμένου ιού (υπάρχουν πάνω από 100 τύποι συνολικά) ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Ο εμβολιασμός συνιστάται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών σε κορίτσια και νέες γυναίκες. Το 2007, ήταν μία ιδιαίτερη χρονιά που έφερε ευχάριστα νέα για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, καθώς δόθηκε στη διάθεση της επιστήμης το εμβόλιο που πλέον θα προλαμβάνει τον καρκίνο του τραχήλου και μπορεί να χορηγηθεί σε κοπέλες ηλικίας από 12 έως 26 ετών. Το εμβόλιο χορηγείται δωρεάν από τα ασφαλιστικά ταμεία και προστατεύει από τον ιό. Το συγκεκριμένο εμβόλιο ονομάζεται Gardasil και προστατεύει τις γυναίκες από το 75% των ιών ανθρωπίνων θηλωμάτων (H.P.V., Human Papiloma Virus) και ειδικότερα των τύπων 6,11,16,18 που θεωρούνται υπαίτια για την ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Παρατηρήθηκαν πολλές αντιδράσεις για το γεγονός ότι, η σύσταση για χρήση του φαρμάκου, αφορά στη χορήγηση εμβολίου σε κορίτσια 9 ετών, δηλαδή πολύ πριν την ηλικία της σεξουαλικής δραστηριοποίησης. Όμως 79

81 έρευνες έχουν δείξει ότι προγράμματα εμβολιασμού όλων των κοριτσιών ηλικίας 12 ετών, θα μπορούσαν να μειώνουν τους θανάτους από τη νόσο μέχρι και 75%. [14] Είναι γεγονός ότι κάποια στοιχεία σχετικά με το εμβόλιο παραμένουν άγνωστα. Για παράδειγμα δεν είναι καλά γνωστό για το πόσο καιρό το εμβόλιο προστατεύει από τους ιούς HPV. Επίσης δεν είναι γνωστό εάν προστατεύει και σε ποιο βαθμό, τις γυναίκες που έχουν ήδη μολυνθεί από τους ιούς αυτούς. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να μην αμελούμε τα προληπτικά και διαγνωστικά μέτρα που προστατεύουν σε μεγάλο βαθμό από τις επιπτώσεις των μολύνσεων από τους ιούς HPV. Πάντα η πρόληψη είναι η καλύτερη αντιμετώπιση. Η χορήγηση του εμβολίου από τα ασφαλιστικά ταμεία είναι δωρεάν χωρίς καμία επιβάρυνση για τις γυναίκες που επιθυμούν να το κάνουν. [14] Το εμβόλιο κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας έχει αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά ασφαλές. Η προστασία που προσφέρει από τη μόλυνση από τους εν λόγω τύπους του ιού HPV είναι αρκετά μεγάλη. Ωστόσο δεν προστατεύει από τους άλλους τύπους του ιού, για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο για τις γυναίκες που έχουν λάβει το εμβόλιο όπως και για τις υπόλοιπες, να κάνουν το τεστ Παπανικολάου. [14] Οι τύποι 16 και 18 είναι αυτοί που προκαλούν το μεγαλύτερο ποσοστό του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Οι τύποι 6 και 11 δεν σχετίζονται με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αλλά με θηλώματα που εμφανίζονται στα γεννητικά όργανα και με ελαφριάς μορφής ανωμαλίες στο τεστ Παπανικολάου. [14] Τα συχνότερα προβλήματα που προκαλεί το εμβόλιο εναντίον του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι ήπια και υποχωρούν γρήγορα. Περιλαμβάνουν πόνο στο σημείο που γίνεται το εμβόλιο (συνήθως στον βραχίονα), χαμηλό πυρετό, αδιαθεσία, πονοκέφαλο, μυαλγίες, ζαλάδες, διάρροια και εξάνθημα. Τέτοιου είδους παρενέργειες είναι συνήθεις και με άλλα εμβόλια. Το εμβόλιο συστήνεται σε κορίτσια ηλικίας 11 έως 12 ετών αλλά μπορεί να χορηγηθεί σε κορίτσια από την ηλικία των 9 ετών. [14] Ο εμβολιασμός στις ηλικίες αυτές δημιουργεί τα ψηλότερα επίπεδα αντισωμάτων κατά του ιού HPV που προκαλεί τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Όσο πιο ψηλά αντισώματα μπορεί το ανοσοποιητικό σύστημα να δημιουργεί σε περίπτωση ανάγκης τόσο μεγαλύτερη είναι η προστασία. Είναι καλύτερα, το εμβόλιο να χορηγείται πριν από την έναρξη της σεξουαλικής 80

82 δραστηριότητας. Με τον τρόπο αυτό, το εμβόλιο προετοιμάζει το σύστημα άμυνας των κοριτσιών (ανοσοποιητικό σύστημα) που ευαισθητοποιείται και ενεργοποιείται προτού να έρθει αντιμέτωπο με τον ιό HPV. [14] Το εμβόλιο χορηγείται σε τρείς δόσεις σε περίοδο έξι μηνών. Η δεύτερη δόση δίνεται δύο μήνες μετά την πρώτη και η τρίτη τέσσερις μήνες μετά την δεύτερη δόση. Ακόμη δεν έχει διευκρινισθεί εάν χρειάζεται να χορηγούνται μετά τον αρχικό εμβολιασμό, μετεγενέστερες, πιο αργά στη ζωή της γυναίκας ενισχυτικές δόσεις του εμβολίου. [14] Για τις γυναίκες 13 έως 26 ετών που δεν έλαβαν το εμβόλιο ή που δεν έλαβαν την πλήρη σειρά των τριών εμβολίων συστήνεται να γίνεται ή να συμπληρώνεται ο εμβολιασμός τους. Οι δόσεις που χορηγούνται είναι τρείς διότι σε έρευνες που έγιναν αρχικά, έδειξαν ότι με κάθε μια από τις τρείς δόσεις, τα προστατευτικά αντισώματα αυξάνονται και έτσι η διαχρονική τους διατήρηση σε ψηλότερα επίπεδα μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη άμυνα εναντίον του καρκινογόνου ιού. Για τις γυναίκες που είναι ήδη σεξουαλικά ενεργές, το εμβόλιο βρέθηκε σε έρευνες να είναι αποτελεσματικό στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Δεν προσφέρει θεραπεία ή ίαση μιας μόλυνσης από τον ιό HPV αλλά προσφέρεται μόνο για πρόληψη της μόλυνσης από τους τύπους 6, 11, 16 και 18 του ιού. Έτσι εάν η γυναίκα κατά την σεξουαλική της δραστηριότητα μολυνθεί από άλλους τύπους του ιού HPV, το εμβόλιο δεν προσφέρει προστασία από αυτούς. Ο ιός HPV μεταδίδεται στις γυναίκες κατά την σεξουαλική επαφή. Όσο περισσότερους σεξουαλικούς συντρόφους έχει μια γυναίκα τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες της να μολυνθεί από τους διάφορους τύπους των ιών HPV. Η χρήση προφυλακτικού σε κάθε συνουσία και η μείωση του αριθμού των σεξουαλικών συντρόφων μειώνουν τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού. Το εμβόλιο, είναι το πρώτο που κατασκευάστηκε με στόχο την πρόληψη του καρκίνου. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας χτυπά συνήθως νέες γυναίκες. Υπολογίζετε ότι παγκοσμίως εκδηλώνονται κάθε χρόνο περίπου νέες περιπτώσεις του εν λόγου καρκίνου, με ποσοστό θνητότητας πολύ μεγάλο. [14] Οι θετικές επιδράσεις του εμβολίου αναμένονται να είναι εξαιρετικά καλές δεδομένου ότι προστατεύει από τους τύπους 16 και 18 του ιού HPV που προκαλεί το μεγαλύτερο αριθμό καρκίνων του τραχήλου της μήτρας. Η πρόληψη και έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας πρέπει να περιλαμβάνει: Το εμβόλιο. Την έναρξη σεξουαλικής ζωής μετά την εφηβική ηλικία. Την αποφυγή πολλών ερωτικών συντρόφων. Την επιλογή συντρόφου που δεν έχει καθόλου ή μόνο λίγους άλλους συντρόφους. Τη χρήση προφυλακτικού για όλες τις μορφές σεξ, που προστατεύει μόνο έως ένα βαθμό. 81

83 Τη διενέργεια του τεστ Παπανικολάου ταυτόχρονα με τη γυναικολογική εξέταση. Την αποφυγή του καπνίσματος δεδομένου ότι το κάπνισμα διπλασιάζει τον κίνδυνο προσβολής από τον καρκίνο αυτό. Την άμεση ιατρική εξέταση εάν η γυναίκα παρουσιάζει σημεία ή συμπτώματα που σχετίζονται με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας όπως κολπική αιμορραγία μετά το σεξ ή στην εμμηνόπαυση, απώλεια κολπικών υγρών που μυρίζουν άσχημα ή που μοιάζουν με αίμα, πόνος στην κοιλιά ή πόνος κατά την διάρκεια του σεξ, στη συνουσία. [14] 82

84 3.23. ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ American Academy of Famil Physicians Όλες οι γυναίκες που είναι ή υπήρξαν σεξουαλικά ενεργές και έχουν τράχηλο θα πρέπει να υποβάλλονται σε τεστ PAP τουλάχιστον κάθε 3 χρόνια. Το τεστ δεν ενδείκνυται σε γυναίκες με υστερεκτομή για καλοήθη πάθηση. [16] American Cancer Society and American College of Obstetritians and Gynecologists and National Cancer Institute Όλες οι γυναίκες θα πρέπει να ξεκινούν το τεστ PAP από την έναρξη της σεξουαλικής ζωής ή την ηλικία των 18 ετών και να το επαναλαμβάνουν ετησίως. Μετά από 3 ή περισσότερα ετήσια, φυσιολογικά τεστ, η επανάληψη του προληπτικού ελέγχου μπορεί να γίνεται λιγότερο συχνά εάν η γυναίκα είναι χαμηλού κινδύνου. [16] American College of Physicians Σεξουαλικά ενεργές γυναίκες ηλικίας ετών θα πρέπει να ελέγχονται με τεστ PAP κάθε 3 χρόνια. Το ίδιο ισχύει και για γυναίκες ηλικίας ετών που δεν ελέγχθηκαν μέσα σε 10 χρόνια πριν από την ηλικία των 66 ετών. Γυναίκες που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου θα πρέπει να ελέγχονται κάθε 2 χρόνια. [16] American College of Preventive Medicine Ο προληπτικός έλεγχος σε γυναίκες που είναι ή υπήρξαν σεξουαλικά ενεργές θα πρέπει να ξεκινά από τη στιγμή της έναρξης της σεξουαλικής ζωής και να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, 2 φορές αρχικά. Σε γυναίκες που έχουν τουλάχιστον 2 ετήσια, φυσιολογικά τεστ ο έλεγχος μπορεί να γίνεται λιγότερο συχνά. Μετά την ηλικία των 65 ετών, ο έλεγχος μπορεί να σταματήσει εάν η γυναίκα μέσα στα προηγούμενα 9 χρόνια είχε 2 τουλάχιστον φυσιολογικά τεστ. Σε γυναίκες άνω των 65 ετών που δεν έχουν υποβληθεί ποτέ σε τεστ, 3 ετήσια τεστ θα πρέπει να γίνονται και μόνο εάν είναι φυσιολογικά επιτρέπεται η διακοπή του ελέγχου. [16] Canadian Task Force on the Periodic Health Examination Το τεστ PAP ενδείκνυται σε γυναίκες που είναι ή υπήρξαν σεξουαλικά ενεργές. Αρχικά, το τεστ θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο μέχρι να προκύψουν 2 φυσιολογικά τεστ οπότε και η συχνότητά του 83

85 μπορεί να μειωθεί στα 3 χρόνια μέχρι την ηλικία των 69 ετών. Πιο συχνός έλεγχος προτείνεται σε γυναίκες υψηλού κινδύνου, όπως εκείνες που ξεκίνησαν τις σεξουαλικές επαφές κάτω από την ηλικία των 18 ετών, που έχουν πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους, καπνίζουν ή ανήκουν σε χαμηλές κοινωνικοοικονομικές τάξεις. [16] 84

86 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 85

87 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι να διερευνηθούν οι στάσεις και οι συμπεριφορές των γυναικών της αγροτικής περιοχής της Ελασσόνας απέναντι στην εξέταση κατά Παπανικολάου καθώς και ο προσδιορισμός του βαθμού ενημέρωσης των γυναικών για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Επιμέρους στόχοι είναι ο προσδιορισμός του αριθμού των γυναικών που προβαίνει στην εφαρμογή της εξεταστικής μεθόδου καθώς και ο βαθμός ενημέρωσης τους για θέματα σχετικά με αυτήν την εξέταση. Υλικό Μέθοδος Ανάλυσης: Προς επίτευξη του παραπάνω σκοπού καταρτίστηκε ειδικό ερωτηματολόγιο, με κλειστές και ανοιχτές ερωτήσεις, το οποίο μοιράστηκε στους κατοίκους του χωριού της Γαλανόβρυσης της περιοχής της Ελασσόνας προς συμπλήρωση κατά την περίοδο Ιουνίου Ιουλίου Συνολικά, συμπληρώθηκαν 229 ερωτηματολόγια από γυναίκες του χωριού της Γαλανόβρυσης ηλικίας 18 ετών και άνω. Το ερωτηματολόγιο αποτελείτε από 35 ερωτήσεις και αποσκοπεί στην συλλογή πληροφοριών σχετικά με: Δημογραφικά στοιχεία (φύλο, ηλικία) Χρήση υπηρεσιών υγείας (συχνότητα και αίτια επίσκεψης στο γιατρό, είδος εξέτασης που έχουν υποβληθεί, καθώς και πληροφορίες σχετικά με το HPV, το HPV test και το εμβόλιο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας). Πρόληψη (γνώση σε θέματα πρόληψης) Η επεξεργασία όλων των δεδομένων της έρευνας, έγινε με την βοήθεια της στατιστικής εταιρίας του λογισμικού της Microsoft και αναλυτικότερα η επεξεργασία στοιχείων έγινε με το πρόγραμμα SPSS και συγκεκριμένα ο έλεγχος Χ 2 τα περιγραφικά στατιστικά μέτρα καθώς και κατάλληλα διαγράμματα που αναδεικνύουν τις συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών. Παρακάτω παρατίθεται το ερωτηματολόγιο το οποίο περιλαμβάνει ερωτήσεις όπως τι γνωρίζουν για το test-παπανικολάου και αν υποβάλλονται σε αυτό τακτικά,τι γνωρίζουν για το καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και για τον ιό HPV και τέλος τι γνωρίζουν για το νέο εμβόλιο ενάντια στον ιό HPV. Τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν είχαν να κάνουν με τον αρνητισμό στο άκουσμα έρευνα. Αν και δινόταν η πληροφορία, ότι τα ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα και εμπιστευτικά, μερικές φορές 86

88 υπήρχε η άρνηση ή αποφυγή πιο πολύ από τις πιο μεγάλες σε ηλικία γυναίκες, λέγοντας πως δεν ξέρουν να διαβάσουν ή πως λόγω το μεγάλο τις ηλικίας τους, δεν υποβάλλονται στο έλεγχο κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Περιγραφή του υλικού: Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε εξολοκλήρου από γυναίκες, ηλικίας 18 ετών και άνω. Συγκεκριμένα, περίπου το 50% ήταν κάτω από 40 ετών ενώ μόνο το 9,61% ήταν άνω των 65 ετών. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Διάγραμμα 1: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών, της περιοχής της Ελασσόνας που ρωτήθηκαν. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων προκύπτει ότι η πλειοψηφία των συμμετεχουσών είναι σχετικά νεαρές. Όπως φαίνεται από τον πίνακα (διάγραμμα 1) το 24,02% είναι ηλικίας ετών, 87

89 το 25,33% είναι ετών, το 21,4% είναι ετών, το 19,65% είναι ετών, ενώ το 9,61% είναι άνω των 65 ετών. Συγκεκριμένα, περίπου το 50% ήταν κάτω από 40 ετών ενώ μόνο το 9,61% ήταν άνω των 65 ετών. Διάγραμμα 2: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά επάγγελμα. Οι συμμετέχουσες έχουν διαφορετικές επαγγελματικές ενασχολήσεις. Όπως βλέπουμε και στον παρακάτω πίνακα (διάγραμμα 2) έχουν διαφορετικές επαγγελματικές ενασχολήσεις. Το 22,8% δηλώνουν οικιακά, το 20,5% αγρότισσες, το 8% δημόσιοι υπάλληλοι ενώ με τις περισσότερες από αυτές (με ποσοστό 32,6%) να δηλώνουν ιδιωτικές υπάλληλοι. Η κατηγορία με το μικρότερο ποσοστό ήταν αυτές που δήλωσαν ότι απασχολούνται στο δημόσιο. 88

90 Διάγραμμα 3: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά μορφωτικό επίπεδο.. Όσον αφορά την εκπαίδευσή τους, βλέπουμε ότι το μορφωτικό επίπεδο παρουσιάζει ποικιλομορφία, με τη μερίδα του λέοντος να δηλώνει απόφοιτη λυκείου σε ποσοστό 43,0%, ενώ ωστόσο υπήρχαν και κάποιες που δήλωσαν κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου και αναλφάβητες, αλλά ήταν μικρά τα ποσοστά τους, 1,8% και 2,6% αντίστοιχα. Το 24,6% δήλωσαν απόφοιτοι ΑΕΙ ΤΕΙ, το 12,7% απόφοιτοι γυμνασίου και τέλος το 15,4% απόφοιτοι δημοτικού. Συμπεράσματα: Οι πρώτες τρείς ερωτήσεις αναφέρονται σε προσωπικά δημογραφικά στοιχεία όπως την ηλικία, το επάγγελμα, και την εκπαίδευση των γυναικών. Στην συνέχεια οι υπόλοιπες ερωτήσεις εστιάζουν στη σχέση των γυναικών με τον γυναικολόγο τους και τις γνώσεις που έχουν σχετικά με θέματα όπως το τεστ Παπανικολάου, τον ιό των θηλωμάτων και την ενημέρωση γύρω από αυτά τα θέματα στην ελληνική κοινωνία. 89

91 Διάγραμμα 4: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, κατά πόσο μπορεί να προληφθεί κάποιο είδος καρκίνου. Μετά τις τρεις πρώτες ερωτήσεις με τα προσωπικά δημογραφικά στοιχεία, οι επόμενη ομάδα ερωτήσεων είχε στόχο να διερευνήσει τη σχέση των ερωτηθέντων σχετικά με το γιατρό τους. Συγκεκριμένα, στην ερώτηση αν μπορεί να προβλεφθεί κάποιο είδος καρκίνου, το 88,2% απάντησε θετικά ότι μπορεί να προληφθεί ενώ μόλις το 11,8% απάντησε ότι δεν μπορεί να προληφθεί. 90

92 Πίνακας 1: Ποσοστό καρκίνων που μπορούν να προληφθούν. N Πρόληψη_ca_προστάτη 36 Πρόληψη_ca_μαστών 97 Πρόληψη_ca_γεννητικών_οργάνων 41 Πρόληψη_ca_αιδοίου 37 Πρόληψη_ca_τραχήλου_της_μήτρας 71 Πρόληψη_ca_ενδομητρίου 15 Πρόληψη_ca_σαλπιγγών 12 Πρόληψη_ca_ωοθηκών 13 Πρόληψη_ca_πνευμόνων 6 Όλα_τα_παραπάνω 54 Τίποτα_από_τα_παραπάνω 2 Άλλο 2 Όσον αφορά τα είδη του καρκίνου που μπορούν να προληφθούν, οι περισσότερες απαντήσεις αναφέρονται στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού και στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. ενώ τρίτη σε αριθμό απάντηση ήταν το «όλα τα παραπάνω», όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα, με ποσοστό 23,58% των γυναικών να έχουν δώσει αυτήν την απάντηση. 91

93 Διάγραμμα 5: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά τελευταία επίσκεψη στον γυναικολόγο. Όσον αφορά την τελευταία επίσκεψη στο γυναικολόγο, το 90,8% δήλωσε ότι τον έχει επισκεφτεί και μάλιστα το 47,2% μέσα στο έτος, το 19,3% πριν ένα έτος, το 16% πριν 2 3 έτη, ενώ οι γυναίκες που έχουν περισσότερα από 4 έτη ή δε θυμούνται έχουν μόνο 6,1% και 11,3% αντίστοιχα. Μία επίσκεψη το έτος πραγματοποιεί το 60,5% ενώ καμία απάντησε το 26,8%, με το συχνότερο λόγο επίσκεψης να είναι το τεστ Παπανικολάου. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι από τη συγκεκριμένη ομάδα ερωτήσεων προκύπτει ότι η ενημέρωση για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες δεν είναι στα επιθυμητά επίπεδα. Αυτό φαίνεται από τη μεγάλη διασπορά των απαντήσεων στο ερώτημα για τα είδη που προλαμβάνονται, αλλά και τα μεγάλα, για τη σοβαρότητα του θέματος, ποσοστά γυναικών που δεν πηγαίνουν στο γιατρό τους, ή πηγαίνουν σπάνια και αφού νοσήσουν. 92

94 Ηλικία Η ηλικία αποδεικνύεται ότι είναι παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά τις απαντήσεις σε όλο το φάσμα του ερωτηματολογίου. Συνολικά θα λέγαμε ότι οι νεαρότερες σε ηλικία είναι πιο ενημερωμένες για τα θέματα που μας απασχολούν και συνεπώς πιο δεκτικές στην επίσκεψη στο γιατρό αλλά και στην πρόληψη. Όσο αυξάνεται η ηλικία έχουμε περισσότερα όχι σε όλες τις ερωτήσεις. Λιγότερες γυναίκες έχουν κάνει τεστ Pap, λιγότερες επισκέψεις σε γυναικολόγο, λιγότερες γνωρίζουν για τις ασθένειες και τα εμβόλια και φυσικά δεν επιθυμούν να εμβολιαστούν καθώς είναι πιο επιφυλακτικές. Αυτό φυσικά συνδέεται και με την εκπαίδευση η οποία επίσης συνδέεται αντίστροφα με την ηλικία. Στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες έχουν και χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και συνεπώς είναι πιο επιφυλακτικές. Φαίνεται ότι όσο ποιο νεότερες είναι οι γυναίκες, έχουν καλύτερη ενημέρωση με αποτέλεσμα να μην είναι τόσο επιφυλακτικές σε σχέση με τις μεγαλύτερες σε ηλικία. Διάγραμμα 6: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, ανά μορφωτικό επίπεδο σχετικά με την επιφυλακτικότητά τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η επίσκεψη στον γυναικολόγο. Είναι εμφανής η τάση μείωσης του αριθμού γυναικών που επισκέπτονται το γιατρό όσο μεγαλώνει η ηλικία. Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον αντίστοιχο Χ 2 έλεγχο που δείχνει ότι οι τιμές διαφέρουν σημαντικά ανάμεσα στις ηλικιακές ομάδες, σε επίπεδο σημαντικότητας 0,

95 Chi-Square Tests Value df Asymp. Sig. (2-sided) Pearson Chi-Square 16,615 a 4,002 Likelihood Ratio 18,965 4,001 Linear-by-Linear Association,236 1,627 N of Valid Cases 229 Διάγραμμα 7: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την επίσκεψή τους στον γυναικολόγο. Σχετικά με την ηλικιακή κατανομή των γυναικών, φαίνεται ότι οι νεότερες σε ηλικία γυναίκες πηγαίνουν ποιο πολύ στον γυναικολόγο σε σχέση με τις μεγαλύτερες ηλικιακά γυναίκες. Οι λόγοι που δεν οδηγούνται και τόσο οι μεγαγύτερες ηλικιακά γυναίκες στον γυναικολόγο είναι πολλοί.. όπως η ελλιπής ενημέρωση, άγνοια, ο φόβος. Ωστόσο παρατηρείτε ότι στην ηλικία των ετών σχεδόν όλες επισκέπτονται τον γυναικολόγο τους, ενώ μετά την ηλικία των 65 ετών ακόμη και οι γυναίκες που πήγαιναν, ακολουθούν μια συμαντική πτώση και δεν πηγαίνουν για την καθιερωμένη επίσκεψη. 94

96 Διάγραμμα 8: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με τον λόγο επίσκεψής τους στον γυναικολόγο. Οι λόγοι επίσκεψης στον γυναικολόγο διαφέρουν φυσικά ανάλογα με την ηλικία. Είναι αναμενόμενη η φθίνουσα πορεία της εγκυμοσύνης και της γέννας με τα χρόνια ενώ βλέπουμε ότι στην αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας οι γεννήσεις είναι αυξημένες, καθώς και αυξημένη είναι και η επίσκεψη στον γυναικολόγο για παρακολούθηση εγκυμοσύνης, ιδιαίτερα στην ηλικία των ετών. Αυτό που συμπεραίνουμε από τους άλλους λόγους είναι ότι υπάρχει μια κορύφωση στην ομάδα ετών στις εμφανίσεις ουρολοιμώξεων και μυκητιάσεων, και ταυτόχρονα μια μείωση στις επισκέψεις για τεστ Pap που είναι η συντριπτική πλειοψηφία των απαντήσεων που περιέχονται στην κατηγορία άλλο. Αντίστοιχη εικόνα έχουμε και στις ερωτήσεις σχετικά με την ενημέρωση από γιατρό. Το ποσοστό είναι σαφώς μικρότερο όσο μεγαλώνει η ηλικία. Το συμπέρασμα αυτό παραμένει και στις ερωτήσεις που αφορούν στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και στο τεστ Pap, αλλά και στον ιό των θηλωμάτων. Τα δύο διαγράμματα που ακολουθούν δείχνουν την ίδια, σαφή τάση μείωσης του αριθμού των θετικών απαντήσεων όσο αυξάνει το ηλικιακό επίπεδο. 95

97 Διάγραμμα 9: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση ύπαρξη του Test Pap. Στο παραπάνω διάγραμμα απεικονίζετε η γνώση ύπαρξη του Test Pap σύμφωνα με την ηλικία των γυναικών. Βλέπουμε ότι είναι αυξημένη η ενημέρωση σχετικά με τον αν υπάρχει η εξέταση για την ανίχνευση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και ιδιαίτερα στις νεαρές γυναίκες. Στην ηλικία από ετών είναι ελάχιστος ο αριθμός των γυναικών που δεν γνωρίζει για την συγκεκριμένη εξέταση, στην ηλικία των ετών σχεδόν όλες οι γυναίκες είναι ενημερωμένες, ενώ βλέπουμε ότι όσο αυξάνεται η ηλικία και ιδιαίτερα άνω των 65 ετών τόσες περισσότερες είναι οι γυναίκες που δεν γνωρίζουν για την ύπαρξη του Τεστ Παπανικολάου. 96

98 Διάγραμμα 10: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με τη γνώση του ιού HPV. Σχετικά με την γνώση του ιού HPV, βλέπουμε ότι υπάρχει μεγάλη ενημέρωση σχετικά με την γνώση του ιού και ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες 18 με 30 ετών. Όσο αυξάνεται η ηλικία και ιδιαίτερα άνω των 65 ετών βλέπουμε ότι η ενημέρωση είναι μειωμένη και το ποσοστό άγνοιας αρκετά μεγάλο. 97

99 Διάγραμμα 11: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση για το τι επιτυγχάνεται με τη μέθοδο του Test Pap. Όσον αφορά στο τι επιτυγχάνεται με τη μέθοδο Παπανικολάου, στο παραπάνω διάγραμμα είναι εμφανές ότι ένα μικρό μόνο ποσοστό το γνωρίζει πραγματικά. Με την διαγνωστική εξέταση του Τεστ Παπανικολάου επιτυγχάνεται η διάγνωση και η πρόληψη. Ωστόσο ακόμη και στις πιο νεότερες ηλικίες δεν είναι και τόσο γνωστό, πράγμα το οποίο φαίνετε και από την απεικόνιση του διαγράμματος 12. Αξιοσημείωτο είναι ότι το 100% των γυναικών που απάντησαν τίποτα από τα παραπάνω, ανήκει στην ηλικιακή κατηγορία των ετών. 98

100 Διάγραμμα 12: Ηλικιακή κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την επιθυμία εμβολιασμού κατά του HPV. Ακόμα και χωρίς άλλο έλεγχο, μία απλή σύγκριση της διασποράς των απαντήσεων αποδεικνύει την ορθότητα του αρχικού ισχυρισμού μας για την ελλιπή ενημέρωση και ως προς τον ιό των θηλωμάτων. Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι απαντήσεις στην επιθυμία εμβολιασμού κατά του HPV. Παρατηρούμε ότι οι νεότερες γυναίκες απάντησαν θετικά σχετικά με την επιθυμία τους για τον εμβολιασμό του HPV, ενώ άνω των 50 ετών απάντησαν περισσότερο «όχι» από ότι «ναι», όπως και στην ερώτηση για τον αν γνωρίζουν τον ιό. 99

101 Εκπαίδευση Διάγραμμα 13: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, για την γνώση ύπαρξη του Τεστ Παπανικολάου. Αναφέραμε ήδη την αρνητική συσχέτιση ηλικίας και εκπαίδευσης. Αυτό σημαίνει ότι τα συμπεράσματα είναι περίπου ίδια σε σχέση με τις απαντήσεις στα ερωτήματα σε σχέση με την ηλικία, δηλαδή μεγαλύτερη άγνοια και επιφυλακτικότητα στις γυναίκες με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Παρατηρούμε ότι η εκπαίδευση παίζει σημαντικό ρόλο σχετικά με την ύπαρξη γνώση του Τεστ Παπανικολάου. Πολύ αυξημένος είναι ο αριθμός των γυναικών που είναι απόφοιτοι Λυκείου και στην συνέχεια ακολουθούν αυτές που έχουν τελειώσει κάποιο ΑΕΙ ΤΕΙ, αυτές που είναι απόφοιτοι Δημοτικού, μετά Γυμνασίου, έπειτα κάποιου Μεταπτυχιακού ενώ οι γυναίκες που δε γνωρίζουν καν την ύπαρξη του τεστ, ανήκουν στα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης και στην πλειοψηφία τους είναι αναλφάβητες. 100

102 Διάγραμμα 14: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, για το τι επιτυγχάνεται με το Τεστ Παπανικολάου. Επίσης, οι απαντήσεις στην ερώτηση για το τι επιτυγχάνει το Τεστ Παπανικολάου, δείχνουν έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης, αφού οι σωστή απάντηση είναι σχεδόν παντού μειοψηφία. Οι απόφοιτες Λυκείου με ποσοστό περίπου 40% ήταν αυτές που έδωσαν την σωστή απάντηση. Χαρακτηριστικό είναι ότι γυναίκες με μεταπτυχιακό έδωσαν μόνο λάθος απαντήσεις!!! Αυτό ήταν φυσικό βέβαια και να συμβεί και στις αναλφάβητες. 101

103 Διάγραμμα 15: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, για την γνώση του ιού HPV. Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα βλέπουμε ότι η γνώση για τον HPV είναι ιδιαίτερα αυξημένη στις απόφοιτες ΑΕΙ ΤΕΙ ενώ λίγο είναι το ποσοστό των γυναικών που δεν είναι ενήμερες. Ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα ενημέρωσης υπάρχουν και στις απόφοιτες Λυκείου, με την διαφορά όμως ότι εδώ ιδιαίτερα αυξημένο είναι και το ποσοστό που δεν είναι ενήμερες. Στην συνέχεια παρατηρούμε ότι όσο πέφτει το μορφωτικό επίπεδο (Γυμνάσιο Δημοτικό), τόσο πέφτουν και τα ποσοστά τον γυναικών που γνωρίζουν σχετικά με τον ιό. Τέλος αξίζει να σημειωθεί, ότι οι αναλφάβητες δεν έχουν καμία γνώση σχετικά με τον ιό του HPV. 102

104 Διάγραμμα 16: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, για την γνώση ύπαρξη του εμβολίου HPV. Ακόμα πιο έντονη η αντίθεση στις ερωτήσεις για τον ιό HPV, όπου βλέπουμε ότι όλες όσες είναι αναλφάβητες δηλώνουν άγνοια τόσο για τον ιό όσο και για το εμβόλιο και τα ποσοστά αρνητικής απάντησης γενικά έχουν αρνητική συσχέτιση με το επίπεδο εκπαίδευσης. Παρατηρούμε ότι ιδιαίτερα αυξημένο είναι το ποσοστό των γυναικών (αποφοίτων Λυκείου), που γνωρίζουν για την ύπαρξη του εμβολίου του HPV. Στην συνέχεια ακολουθούν οι απόφοιτες ΑΕΙ ΤΕΙ, ενώ είναι άξιο σχολιασμού ότι οι γυναίκες με Μεταπτυχιακό γνωρίζουν ελάχιστα σχετικά με το εμβόλιο, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με το μορφωτικό τους επίπεδο. 103

105 Επάγγελμα Το επάγγελμα που δήλωσαν οι συμμετέχουσες δε φαίνεται να επηρεάζει ιδιαίτερα τις απαντήσεις τους στο πρώτο κομμάτι της έρευνας. Η κατανομή των απαντήσεων στο ερώτημα της ενημέρωσης για το τεστ Pap, είναι πανομοιότυπη με τη γενικότερη κατανομή κατά επάγγελμα, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα. Διάγραμμα 17: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την ενημέρωση για το Test Pap από τον γιατρό. Εκεί που υπάρχει διαφορά είναι στις ερωτήσεις για τον ιό των θηλωμάτων, όπου όσες δήλωσαν αγρότισσες εμφάνισαν αυξημένα ποσοστά άγνοιας σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες τόσο στην ύπαρξη του ιού όσο και στην ύπαρξη εμβολίου με συνέπεια βέβαια να δηλώνουν και λιγότερο πρόθυμες να εμβολιαστούν. Όσον αφορά την ενημέρωση του Τεστ Παπανικολάου από τον γιατρό, παρατηρούμε ότι οι γυναίκες που ανήκουν στην κατηγορία της Ιδιωτικής Υπαλλήλου είναι οι ποιο ενήμερες και ακολουθούν οι γυναίκες που ασχολούνται με τα οικιακά. Το ποιο χαμηλό ποσοστό το κατέχουν οι Δημόσιες υπάλληλοι. 104

106 Διάγραμμα 18: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού. Η επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού είναι ιδιαίτερα αυξημένη στην κατηγορία των Ιδιωτικών υπαλλήλων. Αυτό όμως προκύπτει λόγω ότι η κατηγορία αυτή είναι ιδιαίτερα ενήμερη, με αποτέλεσμα να επιθυμεί να εμβολιαστεί. Βλέπουμε ότι στην κατηγορία των γυναικών που ασχολούνται με τα Οικιακά, αλλά και ως Δημόσιοι υπάλληλοι η επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού είναι αυξημένη. Όσο όμως το μορφωτικό επίπεδο πέφτει, (όπως στην κατηγορία των γυναικών που ασχολούνται ως αγρότισσες) βλέπουμε ότι υπάρχει μια άρνηση στην παροχή του δωρεάν εμβολιασμού. 105

107 Διάγραμμα 19: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την γνώση του ιού HPV. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι στην κατηγορία των ιδιωτικών υπαλλήλων τα ποσοστά των γυναικών που δηλώνουν ότι έχουν εξεταστεί για τον HPV είναι πολύ υψηλά. Εδώ βέβαια θα έπρεπε να είχαμε περισσότερα στοιχεία για το ακριβές τους επάγγελμα για να βγάλουμε ασφαλέστερα συμπεράσματα καθώς η κατηγορία ιδιωτική υπάλληλος είναι πολύ γενική. Βλέπουμε ότι και οι γυναίκες που ασχολούνται με τα οικιακά είναι αρκετά ενήμερες, όπως και οι Δημόσιες υπάλληλοι. Ωστόσο παρατηρείται ότι οι αγρότισσες δεν έχουν σχεδόν καμία γνώση για τον ιό HPV, μιας και τα ποσοστά των αρνητικών απαντήσεων είναι ιδιαίτερα υψηλά. 106

108 Διάγραμμα 20: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την προσωπική εξέταση του HPV. Σύμφωνα με το επάγγελμα και την επιθυμία στο να διεξαχθεί η προσωπική εξέταση HPV, παρατηρούμε ότι κάποιο ποσοστό γυναικών έχει κάνει αυτή την εξέταση, ωστόσο ιδιαίτερα αυξημένες είναι οι απαντήσεις των γυναικών που δηλώνουν ότι δεν την έχουν κάνει με τα μεγαλύτερα ποσοστά να παρουσιάζονται στις Ιδιωτικές υπαλλήλους. 107

109 Διάγραμμα 21: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σύμφωνα με το επάγγελμα, για την επιθυμία του δωρεάν εμβολιασμού. Συσχετίζοντας το επάγγελμα με την επιθυμία δωρεάν εμβολιασμού για τον HPV παρατηρούμε ότι ενώ οι θετικές απαντήσεις είναι ανάλογες με τον αριθμό των συμμετεχόντων από κάθε επάγγελμα, ειδικά στις αγρότισσες έχουμε μεγαλύτερο αριθμό αρνητικών απαντήσεων από ότι θετικές. 108

110 Τεστ Παπανικολάου Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, ενώ το 95,2% των γυναικών απάντησε ότι έχει γνώση για την ύπαρξη του τεστ, οι απαντήσεις ως προς τι επιτυγχάνεται με τη μέθοδο αυτή καθώς και το είδος του καρκίνου που προλαμβάνει δείχνουν και πάλι μια έλλειψη ενημέρωσης γύρω από το θέμα. Συγκεκριμένα, το 45,7% απάντησε ότι με το τεστ επιτυγχάνεται η διάγνωση, η θεραπεία και η πρόληψη, ενώ η διασπορά των απαντήσεων στο θέμα του είδους αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 2: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την εξεταστική μέθοδο Test Παπανικολάου, ποιο είδος καρκίνου μπορεί να προληφθεί. N Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_προστάτη 0 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_μαστών 8 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_γεννητικών_οργάνων 55 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_αιδοίου 15 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_τραχήλου_της_μήτρας 132 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_ενδομητρίου 19 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_σαλπιγγών 21 Το_TestPap_προλαμβάνει_ca_ωοθηκών 27 Προλαμβάνει_όλα_τα_παραπάνω 28 Κανένα_από_τα_παραπάνω 1 Δε_γνωρίζω 24 Παρατηρούμε ότι είχαμε 132 σωστές απαντήσεις. Με την εξεταστική μέθοδο Test Pap προλαμβάνει ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Ωστόσο παρατηρούμε ότι υπάρχουν αρκετές απαντήσεις που είναι σχετικές, καθώς και σημαντικό είναι ποσοστό των γυναικών που δε γνωρίζει, ή έχει λάθος εντύπωση για τα αποτελέσματα του συγκεκριμένου ελέγχου. 109

111 Πίνακας 3: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την εξεταστική μέθοδο Test Παπανικολάου, από ποιόν/ους λάβατε ενημέρωση. N Ενημέρωση_για_TestPap_από_οικογένεια 30 Ενημέρωση_για_TestPap_από_φίλους_γνωστούς 47 Ενημέρωση_για_TestPap_από_γιατρό 155 Ενημέρωση_για_TestPap_από_τηλεόραση 23 Ενημέρωση_για_TestPap_από_Τύπο 4 Ενημέρωση_για_TestPap_από_Internet 2 Ενημέρωση_για_TestPap_από_άλλο 15 Σχετικά από ποιόν/ους λάβατε ενημέρωση, για την εξεταστική μέθοδο Test Παπανικολάου βλέπουμε ότι υπάρχει διασπορά απαντήσεων με πρώτη πηγή ενημέρωσης το γιατρό. Στην συνέχεια ακολουθούν οι φίλοι γνωστοί και μετά η οικογένεια, η τηλεόραση, ο τύπος και τέλος το Internet. Διάγραμμα 22: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την συχνότητα της εξεταστικής μεθόδου Test Pap. Η εξέταση Test Παπανικολάου θα πρέπει να γίνεται ανά έτος, εκτός εάν ο γιατρός για κάποια αιτία κρίνει να γίνεται ποιο συχνά. Όσον αφορά την συχνότητα της εξεταστικής μεθόδου Test Παπανικολάου, παρατηρούμε ότι η πλειοψηφία των γυναικών (67,7%) απάντησε ανά έτος (όπως είναι και η σωστή απάντηση). Ένα μεγάλο ποσοστό (πάνω από 30%) δε γνωρίζει καθόλου τη σωστή συχνότητα του ελέγχου. Βλέπουμε ότι το 23,1% απάντησε ανά εξάμηνο, το 8,7% ότι δεν χρειάζεται να γίνεται ενώ μόλις το 0,4% απάντησε ανά 3 έτη. 110

112 Διάγραμμα 23: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το λόγο μη εξέτασης με την εξεταστική μέθοδο Test Pap. Συμπερασματικά, το τεστ Pap είναι μια πολύ γνωστή διαδικασία αλλά διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός γυναικών που δε γνωρίζει ή δεν έχει ενημερωθεί αρκετά, με αποτέλεσμα να έχει λίγη ή και καθόλου πρόληψη σε σχέση με τη σοβαρότητα του θέματος. Κυρίως λόγω αμέλειας (56,8%) δεν έχει πάει καθόλου στον γυναικολόγο, με το (16,2%) να μην έχει ενημερωθεί καθόλου για την μέθοδο εξέτασης (που είναι το τεστ Παπανικολάου), το 13,5% να απαντάει ότι δεν έχει πάει να κάνει την εξέταση επειδή δεν είχε κανένα σύμπτωμα, το 5,4% να αναφέρει ότι ντρεπόταν και τέλος μόνο το 2,7% να λέει ότι δεν είχε εύκολη πρόσβαση. 111

113 Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας Στο συγκεκριμένο θέμα είχαμε δύο ερωτήσεις με δυνατότητα πολλαπλών απαντήσεων και τα αποτελέσματα της έρευνας αποτυπώνονται στους ακόλουθους πίνακες. Πίνακας 4: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το αν γνωρίζετε κάποια/ες από το κοινωνικό σας περιβάλλον που να έχει διαγνωστεί με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. N Μητέρα_με_ca_τραχήλου 12 Αδελφή_με_ca_τραχήλου 6 Εξαδέλφη_με_ca_τραχήλου 18 Κουνιάδα_με_ca_τραχήλου 10 Γειτόνισσα_με_ca_τραχήλου 40 Κόρη_με_ca_τραχήλου 1 Φίλη_με_ca_τραχήλου 61 Η_ίδια_με_ca_τραχήλου 7 Βλέποντας τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνουμε ότι 61 γυναίκες απάντησαν ότι είχαν κάποια φίλη με διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Στην συνέχεια 40 γυναίκες απάντησαν ότι κάποια γειτόνισσά τους είχε το συγκεκριμένο πρόβλημα. Ακολουθούν 18 γυναίκες που απάντησαν ότι είχαν κάποια ξαδέρφη, έπειτα 12 με μητέρα με καρκίνο, 10 γυναίκες με κουνιάδα, 7 οι οποίες νοσούσαν οι ίδιες, 6 που η αδερφή τους είχε καρκίνο, ενώ μόνο 1 απάντησε ότι η κόρη της είχε διαγνωσθεί με καρκίνο. 112

114 Πίνακας 5: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το τι πιστεύουμε ότι συνδέετε αιτιολογικά ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. N Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_ηλικία 12 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_διατροφή 17 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_σεξουαλική_δραστηριότητα 56 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_υγιεινή 8 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_μόλυνση_από_μικρόβιο 27 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_μόλυνση_της_ατμόσφαιρας 11 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_μόλυνση_από_ιό 29 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_κληρονομικότητα 79 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_φάρμακα 13 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_κάπνισμα 14 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_όλα_τα_παραπάνω 79 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_τίποτα_από_τα_παραπάνω 5 Ο_ca_τραχήλου_συνδέεται_με_άλλο 12 Στον ανωτέρω πίνακα είναι προφανές ότι οι απαντήσεις είναι σε μεγάλο βαθμό είναι λαθεμένες. Ένα πρώτο σχόλιο είναι ότι πάνω από το 40% των απαντήσεων άνηκαν στις κατηγορίες όλα τα παραπάνω, τίποτα από τα παραπάνω και άλλο. Αν σε αυτά προστεθούν και οι υπόλοιπες λάθος απαντήσεις, έχουμε μια εικόνα πλήρους έλλειψης ενημέρωσης. Μάλιστα, αρκετές από τις συμμετέχουσες είχαν και άτομα του στενού τους περιβάλλοντος στα οποία έχει διαγνωστεί το συγκεκριμένο είδος καρκίνου και παρόλα αυτά έδωσαν λάθος απάντηση. 113

115 Διάγραμμα 24: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, εάν γνωρίζει την ύπαρξη θεραπείας. Στο διάγραμμα φαίνεται η συσχέτιση των απαντήσεων στο ερώτημα αν πιστεύουν πως μπορεί να προληφθεί ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας με αυτές στο ερώτημα κατά πόσο γνωρίζουν αν υπάρχει θεραπεία. Το πρώτο σχόλιο θα πρέπει να είναι η συντριπτική υπεροχή των απαντήσεων πιστεύω. Πρέπει ακόμα να τονίσουμε ότι από όσες δήλωσαν ότι δεν πιστεύουν στην πρόληψη καμία δε δήλωσε ότι υπάρχει θεραπεία. Τέλος σημαντικό είναι το ποσοστό των γυναικών που δήλωσαν ότι δε γνωρίζουν για το αν υπάρχει κάποιο είδος θεραπείας, γεγονός που είναι και το πιο ανησυχητικό. 114

116 Διάγραμμα 25: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το πόσο αφορά ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας την κάθε γυναίκα. Παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα ικανό δείγμα με άτομο του περιβάλλοντός του που έχει διαγνωστεί με καρκίνο του τραχήλου, αλλά και πάλι έχουμε μεγάλη διασπορά απαντήσεων ως προς τα αίτια. Οι ερωτηθείσες θεωρούν πως είναι ένα θέμα που τις αφορά από αρκετά έως πάρα πολύ σε ποσοστό 92,1% και πιστεύουν ότι μπορεί να προληφθεί κατά το ίδιο ποσοστό, αλλά ένα 39,9% δηλώνει πως δε γνωρίζει αν υπάρχει θεραπεία. Άξιο αναφοράς είναι ότι το 2,2% δήλωσε ότι δεν τους αφορά καθόλου ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Συνεπώς, παρατηρείται και πάλι το φαινόμενο της έλλειψης ενημέρωσης για το θέμα, καθώς και τις όποιες απροθυμίες για συχνό έλεγχο. 115

117 Διάγραμμα 26: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την γνώση του δωρεάν εμβολίου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, με βάση την εκπαίδευσή τους. Σε σχέση με το επίπεδο μόρφωσης δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη διαφορά ανάμεσα σε όσες γνωρίζουν για την δωρεάν προμήθεια του εμβολίου από τα ταμεία και σε όσες δε γνωρίζουν. Παρατηρούμε απλώς μια αύξηση των αρνητικών απαντήσεων στις αποφοίτους δημοτικού, ενώ οι αναλφάβητες δήλωσαν άγνοια σε ποσοστό 100%, κάτι μάλλον αναμενόμενο. Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι, όλες οι συμμετέχουσες που απάντησαν ότι γνωρίζουν κάποια από το κοινωνικό τους περιβάλλον που έχει διαγνωστεί με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, θα πρέπει να υπάρχει ενημέρωση των μαθητών γυμνασίου και λυκείου για τη συσχέτιση HPVσεξουαλικών σχέσεων-καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. 116

118 Ιός των Θηλωμάτων (HPV) Στην περίπτωση του ιού των θηλωμάτων παρατηρούμε μεγάλη διαφοράς σε σχέση με τα προηγούμενα. Είναι προφανές ακόμα και από την πρώτη ερώτηση ότι είναι ένα θέμα πολύ λιγότερο γνωστό Διάγραμμα 27: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση του ιού HPV. Στην ερώτηση αν γνωρίζουν οι συμμετέχουσες το συγκεκριμένο ιό, μόλις το 56,77% απάντησε θετικά και το 43,23% αρνητικά. Ενώ για την ύπαρξη του τεστ γνωρίζουν μόλις το 39,9% και το έχει κάνει μόνο το 16,8%. 117

119 Διάγραμμα 28: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά με την γνώση ύπαρξη του εμβολίου HPV καθώς και το εάν έχουν κάποια γνωστή που έχει υποβληθεί στην συγκεκριμένη εξέταση. Έχει ενδιαφέρον να δούμε τη συσχέτιση των απαντήσεων στην ερώτηση κατά πόσο γνωρίζουν οι ερωτηθείσες ότι υπάρχει εμβόλιο κατά του HPV και της ύπαρξης ατόμου του ευρύτερου κύκλου τους που έχει εξεταστεί. Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, μόνο ένας μικρός σχετικά αριθμός δήλωσε ότι γνωρίζει κάποια που έχει εξεταστεί. Παρατηρούμε ότι όσες έχουν κάποια γνωστή που εξετάστηκε απαντούν σε μεγάλο βαθμό ότι γνωρίζουν την ύπαρξη εμβολίου, ενώ οι υπόλοιπες δήλωσαν κατά πλειοψηφία ότι δε γνώριζαν για το εμβόλιο. 118

120 Διάγραμμα 29: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με την γνώση μετάδοσης του HPV. Ο ιός του HPV μεταδίδεται μέσω της σεξουαλικής επαφής. Εξίσου απογοητευτικές όμως είναι οι απαντήσεις για τους τρόπους μετάδοσης του ιού, όπου η πλειοψηφία (57,5%) απάντησε ότι μεταδίδεται από τον ερωτικό σύντροφο ενώ το 32,7% δε γνωρίζει. Έχουν δοθεί κι άλλες απαντήσεις που δείχνουν ότι αρκετές γυναίκες δεν γνωρίζουν ακριβώς τον τρόπο μετάδοσης. Όπως ότι το 4% απάντησε από τα ζώα, το 3,5% από τον αέρα, καθώς υπήρχαν και μικρά ποσοστά που απάντησαν από την τροφή, την τουαλέτα, την κληρονομικότητα και τέλος ότι υπάρχει στον οργανισμό. 119

121 Διάγραμμα 30: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το που οδηγεί μια μόλυνση από HPV. Στην ερώτηση που οδηγεί η μόλυνση από τον HPV, το ποσοστό των γυναικών που δε γνώριζαν είναι περίπου οι μισές (48,9%). Το 37,0% απάντησε ότι μερικές φορές οδηγεί σε ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, ενώ το 14,1% απάντησε ότι οδηγεί πάντα σε ανάπτυξη του καρκίνου. Έτσι εξηγείται και η σχετική άγνοια ύπαρξης εμβολίου (41,92%) αλλά και η απροθυμία να προχωρήσουν σε εμβολιασμό (47,11%), φοβούμενες κυρίως την ύπαρξη παρενεργειών (62,7%). Η έλλειψη ενημέρωσης ενισχύεται από τη σχεδόν καθολική (98,7%) επιθυμία τους να αποτελέσει αντικείμενο ενημέρωσης το συγκεκριμένο θέμα στα σχολεία. 120

122 Πίνακας 6: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας, σχετικά με το από πού έχετε ενημερωθεί για το εμβόλιο εναντίον του HPV. N Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_οικογένεια 12 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_φίλους_γνωστούς 38 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_γιατρό 81 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_τηλεόραση 43 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_Τύπο 13 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_internet 6 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_κανέναν 43 Ενημερώση_εμβολίου_HPV_από_άλλο 8 Εδώ παρατηρούμε και μεγαλύτερη διασπορά των απαντήσεων σχετικά με την ενημέρωση. Ο γιατρός είναι και πάλι η πρώτη πηγή, αλλά βλέπουμε ακόμα ότι η δεύτερη σε αριθμό απάντηση είναι η μη ενημέρωση που ενισχύει τα προηγούμενα συμπεράσματα. Οι απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα σχετικά με τον ιό είναι προς την ίδια κατεύθυνση. Η ενημέρωση δε γίνεται οργανωμένα και όσες είχαν γνώση του θέματος ήταν επειδή είχαν κάποιο άτομο του κύκλου τους που νόσησε ή είχε γνώση. Για το λόγο αυτό οι μεγαλύτερες σε ηλικία και οι έχουσες χαμηλότερο επίπεδο μόρφωσης, που δεν είχαν και πρόσβαση σε άλλες πηγές πληροφόρησης, εμφανίζονται λιγότερο ενημερωμένες και πρόθυμες να εξεταστούν ή να εμβολιαστούν. 121

123 Διάγραμμα 31: Κατανομή των γυναικών της περιοχής της Ελασσόνας σχετικά την επιθυμία εμβολιασμού για τον HPV, καθώς και το λόγο μη εμβολιασμού για τον ιό. Συγκεκριμένα βλέπουμε ότι ο αριθμός που δήλωσε προθυμία να εμβολιαστεί είναι πολύ μικρός, ενώ ο κύριος λόγος που δεν επιθυμούν εμβολιασμό είναι ο φόβος παρενεργειών και ο δεύτερος η ανεπαρκής ενημέρωση. Στην συνέχεια ακολουθεί η επιφύλαξη για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου, ενώ αρκετές είναι και οι απαντήσεις των γυναικών στο ότι δεν πιστεύουν ότι τα εμβόλια προφυλάσσουν. 122