Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 13oΑθηναϊκό φεστιβάλ Λόφου Στρέφη

Transcript

1 Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τεύχος 26 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2009 Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 13oΑθηναϊκό φεστιβάλ Λόφου Στρέφη Υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Ολοκληρώθηκε με επιτυχία και φέτος το «13ο Αθηναϊκό Φεστιβάλ λόφου Στρέφη». Η επιτυχία του φεστιβάλ που οφείλεται πρωτίστως στους συμμετέχοντες καραγκιοζοπαίχτες μέλη του Σωματείου μας, οι οποίοι συμμετέχουν ΑΦΙΛΟΚΕΡΔΩΣ και οι οποίοι δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό και κατά δεύτερο λόγο στην πολύτιμη και δημιουργική συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Εξαρχείων Νεάπολης «Η γειτονιά», που αναλαμβάνει εξολοκλήρου την προετοιμασία και προβολή του φεστιβάλ, και χωρίς καμιά άλλη βοήθεια. Φωτογραφίες από την πρεμιέρα στη σελίδα 11 Έχασε τελικά την μαχη ο Μάνθος Αθηναίος Την πρώτη μέρα του Φεστιβάλ τιμήθηκε για την συνολική προσφορά του στο Θέατρο Σκιών, ο Βετεράνος Καραγκιοζοπάικτης Μίμης Μάνος Στην φωτογραφία ο Πρόεδρος του Σωματείου Πάνος Καπετανίδης του επιδίδει την τιμητική πλακέτα Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη - Εκπαιδευτικού Σελίδα 5 Γεμάτοι θύμισες και νοσταλγία για τον καλό μας Βάγγο Του Γιάννη Χατζή Σελίδα 7 Ένα χρόνο μετά το θάνατο του Βάγγου, 50 μέρες μετά το θάνατο του Ευγένιου Σπαθάρη, ένας ακόμη μεγάλος δάσκαλος του θεάτρου σκιών, ο Μάνθος Αθηναίος, έφυγεαπό την ζωή, τα ξημερώματα της Κυριακής 28 Ιούνη, σε ηλικία 84 ετών, ύστερα από σύντομη νοσηλεία στον «Ερυθρό Σταυρό». (Συνέχεια στην 2η σελίδα) Πληρώστε τακτικα τις συνδρομές σας στην Eurobank στο λογαριασμό του Σωματείου: Έτσι δεν μαζεύονται και δεν θα προκαλούν πρόβλημα όταν πληρώνονται όλες μαζί Κρατήστε το απόκομμα ως απόδειξη πληρωμής

2 Πέθανε ο καραγκιοζοπαίκτης και δάσκαλος Μάνθος Αθηναίος Ο καραγκιοζοπαίχτης Μάνθος Αθηναίος γεννήθηκε στου Μαλτσινιώτη το έτος Το κανονικό του όνομα είναι: Ματθαίος Λιονέτης. Ασχολήθηκε με τον Καραγκιόζη από μικρή ηλικία, μαθαίνοντας τα μυστικά της τέχνης του Θεάτρου Σκιών σε μεγάλους δασκάλους όπως στον Γιώργο Κουτσούρη, τον Θανάση Γιαννέλο και κυρίως τον Κώστα Μάνο. Έχει χαρακτηριστεί από τον καραγκιοζοπαίχτη Δημήτρη Μόλλα, ως ένας καραγκιοζοπαίχτης «διαπρεπής στην τέχνη μας. Ακούραστος εργάτης, έξυπνος και θαρραλέος» Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα Τεύχος 26 Aύγουστος 2009 ΕΚΔΟΤΗΣ Πάνος Β. Καπετανίδης panoskap@mycosmos.gr Δραστηριοποιήθηκε καλλιτεχνικά στην Αθήνα και ειδικότερα στο θεατράκι του στη Νέα Σμύρνη (στην οδό Μυκάλης) για πολλά χρόνια, (μέχρι και το περσινό καλοκαίρι), παρουσιάζοντας το πλήρες δραματολόγιο του Καραγκιόζη με ευρηματικούς αυτοσχεδιασμούς, αξιοποιώντας την εκάστοτε επικαιρότητα, τραγουδώντας ο ίδιος τα τραγούδια του Καραγκιόζη (συνοδεία ζωντανής παραδοσιακής ορχήστρας), οργανώνοντας ετήσια φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών και εκθέτοντας ένα σπουδαίο εικαστικό υλικό με τις φιγούρες του, τα σκηνικά του, τις αφίσες του κ.τ.λ. Το παραπάνω εικαστικό έργο παρουσιάστηκε σε μια φροντισμένη έκδοση με το λεύκωμα «Μάνθος Αθηναίος: Φιγούρες και σκηνικά του Θεάτρου Σκιών» από τις εκδόσεις «Βιβλιό- ραμα» και σε συνεργασία με το Δήμο Νέας Σμύρνης το έτος Για πολλά χρόνια έπαιξε σε εκπομπές της τηλεόρασης με τελευταία την συμμετοχή του στην πετυχημένη σειρά της ΕΤ-2 «Τα κολλητήρια», ενώ ηχογράφησε και πολλούς δίσκους 45 και 33 στροφών. Ο Μάνθος Αθηναίος, παρά τις ιδιομορφίες του, σε αντίθεση με άλλους παλαίμαχους, «έδινε» στους νέους καραγκιοζοπαίχτες, γι αυτό και η σημαντικότερη παρακαταθήκη που αφήνει στην τέχνη του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών,

3 Από τον Προϊστάμενο του τμήματος Δ (Αισθητικής αγωγής) του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων κ. ΚΩΝΣΤΑ- ΝΤΙΝΟ ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟ, πήραμε το ακόλουθο «Θερμά συλλυπητήρια για την απώλεια του εκλεκτού και σπουδαίου εκπροσώπου του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Κάθε σημαντικός εκπρόσωπος του είδους, που φεύγει από τη ζωή, αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό στη ζωή μας, αλλά και στη μνήμη μας. Όλα τα παιδικά μας, αλλά και τα αργότερα χρόνια, πλημμυρισμένα από τις φιγούρες του Καραγκιόζη, του Μπαρμπα- Γιώργου, του Πασά, του Χατζηαβάτη, ήταν πάντα επίκαιρες και ζωντανές. Γι' αυτό και ο αγαπημένος μας φίλος Μάνθος Αθηναίος, δεν έφυγε οριστικά από κοντά μας. Απλά πέρασε πίσω από το μπερντέ και μας κοιτά μαζί με τους ήρωές του, σα ζωντανή σκιά του Πολιτισμού. Να είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Κ.Γ.Κ.» είναι το πλήθος των άξιων μαθητών του, στους οποίους έχει μεταλαμπαδεύσει την τέχνη του και οι οποίοι τον τιμούν σαν ένα μεγάλο δάσκαλο και μάστορα της τέχνης του Καραγκιόζη. Είχε διατελέσει Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματείου θεάτρου Σκιών. Η πολιτεία τον τίμησε με τιμητική σύνταξη, από τους πρώτους μετά την χορηγία της. Η κηδεία του έγινε την Τετάρτη 1 Ιούλη σ το νεκροταφείο Νέας Σμύρνης, Δημοσία Δαπάνη.

4 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΤΡΙΝΟΣ «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ 2009» Το Ελληνικό Παραδοσιακό Θέατρο Σκιών του Χρήστου Πατρινού ολοκλήρωσε το πρώτο κύκλο του μορφωτικούπολιτιστικού προγράμματος «Γνωρίζω το Λαϊκό Θέατρο» με διαλέξεις και παραστάσεις στα δημοτικά σχολεία του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Το πρόγραμμα υλοποιείται με μεγάλη επιτυχία με τη πρωτοβουλία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αιτωλοακαρνανίας και με τη συνεργασία της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και θα συνεχιστεί την επόμενη σχολική περίοδο Συνεχίζοντας την παράδοση και έχοντας ως κύριο σκοπό τη διάσωση και διάδοση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς το Θέατρο Σκιών του Χρήστου Πατρινού συμβάλλει τόσο με τις παλαιές όσο και με τις νέες παραστάσεις στην ανάδειξη του λαϊκού αυτού θεάματος σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Τους καλοκαιρινούς μήνες θα περιοδεύσει σ όλη την Ελλάδα για να θυμηθούν οι παλιοί και να μάθουν οι νεότεροι την λαϊκή μας παράδοση με τις νέες ξεκαρδιστικές κωμωδίες. Η προετοιμασία για την καλοκαιρινή περιοδεία πραγματοποιείται με γοργούς ρυθμούς στο Εργαστήρι Θεάτρου Σκιών Δυτικής Ελλάδας στην Αγυά-Πάτρας.

5 Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη- Εκπαιδευτικού Σε κείμενο του Ιορδάνη Παμπούκη, (σημ. αείμνηστος φιλόλογος και συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών), το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, αναφέρονται οι παρακάτω ιδιαίτερα σημαντικές απόψεις για τη θέση του λαϊκού ήρωα Καραγκιόζη και της τέχνης του Θεάτρου Σκιών στα ελληνικά σχολικά βιβλία: «Πλην αλλ όμως οι Τούρκοι σ ένα σημείο μάς ξεπεράσανε. Φάνηκαν όχι απλά εξυπνότεροι, με τα ψίχουλα που έχουνε συγκριτικά μ εμάς, παρά εξυπνότατοι, στο διαφέντεμα και του παραμικρού της παράδοσής τους: εβάλανε κομμάτια του Καραγκιόζη, κείμενα με σκηνές από παραστάσεις του, διαλεγμένα φυσικά με περίσκεψη, στ αναγνωστικά τους του Δημοτικού Σχολείου. Κι εκείνοι μεν, αφού μόλις εδώ και σαράντα χρόνια θεμελιώσανε τη σπουδαστηριακή τους αγωγή, το κάνουνε με τους κόπους των ξένων μελετητών της περιουσίας τους, εμείς όμως, με την ύλη να βράζει γύρω μας και μ ένα σωρό δυνατότητες, ούτε να το σκεφτούμε καν- αντιπερνούμε, σαν να πρόκειται για μιαν απλή curiosité!» (σ. 245). Η παραπάνω έκκληση του Παμπούκη άρχισε τελικά να λαμβάνεται υπόψη λίγα χρόνια αργότερα με την είσοδο του Καραγκιόζη στα σχολικά βιβλία του Δημοτικού και ειδικότερα στα εγχειρίδια του μαθήματος της νεοελληνικής Γλώσσας. Η παρουσία του ξυπόλυτου ήρωα ήταν αρκετά επιτυχημένη στα σχολικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 1982, λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα. Είχαμε πάντως αναφέρει σε σχετική εργασία μας ότι θα ήταν καλό να τονιζόταν περισσότερο (στα συγκεκριμένα βιβλία) ο επικός χαρακτήρας του Καραγκιόζη, έτσι όπως τον παρουσιάζουν οι ηρωικές παραστάσεις του μπερντέ, οι οποίες έχουν ως θέμα τους την Επανάσταση του Τα νέα σχολικά βιβλία κυκλοφόρησαν το 2006 επί κυβερνήσεως της Νέας Δημοκρατίας, αν και η συγγραφή τους είχε ξεκινήσει από την προηγούμενη κυβέρνηση. Στα βιβλία αυτά όμως, όπως τονίσαμε ξανά, η παρουσία του Καραγκιόζη παραμένει και πάλι στα πλαίσια της κωμικής του διάστασης με ελάχιστες αναφορές στον ηρωικό χαρακτήρα του. Παραλληλα πάντως, τίθενται επί τάπητος και μερικά νέα ζητήματα, όπως η αναφορά ιστορικών και αισθητικών στοιχείων γύρω από την τέχνη του Θεάτρου Σκιών, ενώ αξίζει να αναφερθεί η ένταξη του Καραγκιόζη και σε άλλα βιβλία (εκτός από αυτά της Γλώσσας), όπως π.χ. στα εγχειρίδια της Φυσικής και της Θεατρικής Αγωγής. Έχοντας ήδη προβεί σε μια συστηματική ανάλυση των σχετικών ενοτήτων από τα παραπάνω βιβλία, πιστεύουμε ότι μπορούμε να προχωρήσουμε στη

6 διατύπωση ορισμένων προτάσεων για την ακόμα καλύτερη αξιοποίηση του ξυπόλυτου ήρωα και της τέχνης του από τα αμέσως επόμενα νέα βιβλία, όταν προκηρυχθεί η συγγραφή τους. Οι προτάσεις μας σε πρώτη φάση συνοψίζονται ως εξής: α) Είναι πλέον επιβεβλημένο να ξεκαθαρίσει το ζήτημα του ήθους του Καραγκιόζη και να προβληθεί ακόμα πιο σωστά από τα ελληνικά σχολικά βιβλία. Πιο συγκεκριμένα, ο Καραγκιόζης δεν είναι απλώς ένας κωμικός λαϊκός ήρωας που μας κάνει μόνο να γελάμε. Πέρα από την αναμφίβολη κωμική του διάσταση, ο Καραγκιόζης διέπεται και από μια ακόμα πτυχή που κατά την προσωπική μας άποψη, είναι πιο σημαντική και δεν είναι άλλη από την επαναστατικότητά του. Η επαναστατικότητα αυτή εκφράζεται είτε σε καιρό ειρήνης ως αντίδραση απέναντι σε κάθε αυθαίρετη και αυταρχική εξουσία, είτε σε καιρό πολέμου ως αντίδραση στο πεδίο της μάχης απέναντι στον εκάστοτε κατακτητή. Με την έννοια αυτή, η προβολή της διαχρονικής επαναστατικότητας του Καραγκιόζη τονίζεται είτε μέσα από κατάλληλα επιλεγμένες κωμωδίες, στις οποίες ο ξυπόλυτος ήρωάς μας τα βάζει με την εξουσία του Πασά, είτε κυρίως μέσα από τα ηρωικά έργα που έχουν σαν θέμα τους την Επανάσταση του Η παραπάνω επιχειρηματολογία είναι σίγουρο ότι αναιρεί όλους αυτούς που υποτιμούν ή διαβάλλουν το χαρακτήρα του Καραγκιόζη. 2) Οι αναφορές στις ιστορικές καταβολές του Καραγκιόζη και της τέχνης του Θεάτρου Σκιών πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή, διότι είναι εύκολο να επιβληθεί στους μαθητές και τις μαθήτριες η πλανεμένη άποψη της αυστηρά τούρκικης καταγωγής τόσο του θεάματος όσο και του πρωταγωνιστή του. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι κυρίως μια σαφής παρουσίαση όλων των σχετικών πιθανών ιστορικών εκδοχών ως προς το ζήτημα της παραπάνω καταγωγής, όπως για παράδειγμα η αναφορά και στις βυζαντινές «ρίζες» του Θεάτρου Σκιών και του Καραγκιόζη, με σκοπό τα παιδιά να βγάλουν από μόνα τους τα δικά τους συμπεράσματα. 3) Τέλος, η παρουσία του Καραγκιόζη στην ελληνική εκπαίδευση δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στα σχολικά βιβλία, αλλά να εκτείνεται και σε πολλές ακόμα εκφάνσεις της σχολικής ζωής με δεδομένη πάντοτε την αναμφίβολη ψυχοπαιδαγωγική αξία της τέχνης του Θεάτρου Σκιών και παράλληλα με την ιστορική, κοινωνική, λαογραφική, φιλοσοφική και καλλιτεχνική σημασία του. Έτσι, η είσοδος του Θεάτρου Σκιών και του Καραγκιόζη στη σχολική ζωή, προτείνεται να γίνει στο μέλλον με ακόμα πιο προσεκτικό και συστηματικό τρόπο, με πολύ πιο εντατικό ρυθμό και μέσα από μία άρτια συνεργασία εκπαιδευτικών και καραγκιοζοπαιχτών. ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αγραφιώτης Θωμάς, «Ο Καραγκιόζης στα εγχειρίδια Η Γλώσσα μου του Δημοτικού Σχολείου», ΜΑΚΕΔΝΟΝ, τεύχ. 15 (2006), σ Αγραφιώτης Θωμάς, Το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών ως μέσο αγωγής των μαθητών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσηςχριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2008.

7 Γεμάτοι θύμισες και νοσταλγία για τον καλό μας Βάγγο. Πέρασε κιόλας ένας χρόνος, αφ ότου ο Βάγγος μας είπε το στερνό του αντίο και έσβησε τα φώτα του μπερντέ της ζωής του. Η παράσταση τέλειωσε! «Αυτός ο κόσμος όπου μέσα του κινιόμαστε έχει για πρότυπο φανταστικό φανάρι. Ο ήλιος είν η λάμπα του κι ο κόσμος το φανάρι που μέσα, σα φιγούρες του κινιόμαστε». Αυτά έλεγε αιώνες πριν ο πέρσης ποιητής Ομάρ Καγιάμ. Ο Βάγγος κι οι φιγούρες του δεν θα ξαναφωτιστούν από τη «λάμπα την τρελή», η ποίηση και το όνειρο μιας νυχτιάς Καραγκιόζη του Βάγγου, «γεμάτη θάματα σπαρμένη μάγια», μας κουνήσαν στερνά το μαντήλι. Η παράσταση τέλειωσε! Λες κι ήταν χτες, κάπου εκεί στο Μεσοπόλεμο, όταν με τρία κουδουνίσματα μια άλλη παράσταση άρχιζε! «`Εξω φτώχεια, μέσα λόρδα»! Στα χώματα της Κοκκινιάς, ένας έφηβος ο Βαγγέλης ο Κορφιάτης, καθισμένος στα σκαλοπάτια του ξύλινου μπερντέ έκλαιγε. `Ηταν το 1936 και μόλις είχε δώσει την πρώτη του παράσταση, αντικαθιστώντας τον άρρωστο μάστορα του κι όλα πήγαν άσκημα. Η αξιότιμη πελατεία της μάντρας, αφού είχε προγκίξει τον νιο βοηθό στο πρώτο του ντεμπούτο, είχε γυρίσει τις πλάτες και αποχωρούσε αδιάφορη. Τότε ήταν που ο μάστορας του Βαγγέλη, ο Γιάννης Ιατρίδης τον πλησίασε και του είπε «Βαγγελάκη, μη στεναχωριέσαι, καλλίτερα ν αρχίζεις την καριέρα σου με γιούχα και να την τελειώνεις με χειροκροτήματα, παρά να την ξεκινάς με χειροκροτήματα και να την τελειώνεις με γιούχα». Και με χειροκροτήματα τέλειωσε η καριέρα κι η ζωή του Βάγγου. Αυτά τα χειροτεχνήματα ήταν η ηχητική γέφυρα, που πάνω της σεργιάνισε δεκαετίες ολάκερες η καλλιτεχνική του διαδρομή. Αυτός ήταν ο δικός μας Βάγγος κι έτσι τον θυμόμαστε! Πλούσια η καριέρα του Βάγγου σε παραστάσεις, εκθέσεις και βάλε, πλούσια και σε ημερομηνίες σταθμούς. Ένα πληθωρικό θα λεγε κανείς βιογραφικό που ανήκει πια στους μελετητές να το ερευνήσουν, να το συμπληρώσουν, να το αξιολογήσουν. Όμως ένα καλλιτεχνικό μνημόσυνο, είναι κάτι πολύ περισσότερο, είναι οι στιγμές που ζήσαμε με τον άνθρωπο μας, είναι οι αναμνήσεις μιας ουσιαστικότερης επικοινωνίας μ αυτόν. Είναι η αίσθηση μιας στιγμής, όταν οι καρδιές ανοίγουν, όταν τα ποτήρια τσουγκρίζουν, όταν οι θύμησες σμίγουν, όταν η προσμονή μιας μεταλαβιάς πολύτιμων γνώσεων γίνεται ανάγκη, όταν τα παράθυρα μιας ζωής γεμάτης ανοίγουν και γνωρίζεις στ αλήθεια τον άλλον, έτσι, τόσο απλό και τόσο αν-

8 θρώπινο κι όχι όπως τον έπλασε ο θρύλος, που πάντα προπορεύεται και πάντα συσκοτίζει εκείνα τα μικρά, τα τόσο σπουδαία και τόσο πολύτιμα. Θα σταθούμε σήμερα μπροστά στη σεπτή μορφή του μάστορα και θ ανοίξουμε τα παράθυρα της δικιάς μας καρδιάς, μα μήπως αυτό δεν θα θελε και κείνος, και θα νοσταλγήσουμε κάποιες στιγμές περασμένες, μα όχι λησμονημένες και είναι σαν να τις ξαναζούσαμε και είναι σαν η παράσταση να μην έχει τελειώσει. Δέστε ο Βάγγος στη γωνία στο καφενεδάκι μας περιμένει καθισμένος στην ψάθινη καρέκλα. -Ερχόμαστε μάστορα, όσο θα χουμε να λέμε, η παράσταση δεν τελειώνει, καμιά παράσταση του Καραγκιόζη δεν τελειώνει ποτέ. Σαν σβήσουν τα φώτα του μπερντέ, οι χάρτινοι ήρες μας βγαίνουν από το πανί και μπαίνουν εκεί που πραγματικά ανήκουν, τη ζωή μας. Μια φορά κι έναν καιρό λοιπόν `Ηταν τότε τα πρώτα χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση. Χειμώνας στη Σαλονίκη, σε λίγο μέρες ξημέρωνε η 25η Μαρτίου Ο Βάγγος πραγματοποιούσε την πρώτη του έκθεση στην πόλη, στη Λέσχη Γραμμάτων και Τεχνών. Φιγούρες, σκηνικά, ζωγραφιές, φωτογραφίες, συνηγορούσαν για το καλλιτεχνικό μεγαλείο, αυτού του μικροσκοπικού ανθρώπου και ο θαυμασμός των επισκεπτών το επιβεβαίωνε. Την έκθεση συνόδευαν δυο παραστάσεις, η μία στο θέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου Λυσέ και η άλλη στον κινηματογράφο ΑΙΑΣ, στις 40 εκκλησιές. Κάπου εκεί ρώτησα τον Βάγγο, για το ποια παράσταση θα έπαιζε στο Λυσέ. Είχε επιλέξει μια κλασική κωμωδία. Τότε ήταν που του άνοιξα και γω πληγές. «Παραμονές 25ης Μαρτίου είναι, να παίξεις τον Κατσαντώνη» είπα κι ο Βάγγος έχασε τον ύπνο του. -«Δεν έχω σκηνικό μοναστήρι, φιγούρες για Κατσαντώνη, βοηθούς, μουσική» απάντησε «θα μας κράξουν». - «Θα μας κράξουν ή θα θριαμβεύσεις ή του ύψους ή του βάθους. Καλλίτερα να μας κράξουν, παρά να περάσουν ωραία και να μας ξεχάσουν την άλλη μέρα» του αντιμίλησα κι εγώ. `Ετσι άρχησαν όλα! Βρήκαμε χαρτόνια κι έκανε ένα μοναστήρι πάνω σε λόφο με δέντρα. Για βοηθός εγώ, βρήκα και το φίλο Γιώργο Χαλκίδη, τον ηθοποιό Στέλιο Γούτη που είχαν κάποια σχέση με το θέατρο σκιών. Αυτός τηλεφώνησε να ρθει από την Αθήνα το βαρύ πυροβολικό του, ο μόνιμος βοηθός του Πάνος Καπετανίδης, έφηβος ακόμη τότε και για μουσική θα είχαμε κάτι κιθάρες, θα τραγούδαγε ο Βάγγος. -«Μ έκανες να πετάγομαι από τον ύπνο μου» παραπονιόταν όσο πλησίαζε η μέρα της παράστασης. Εγώ όμως του είχα εμπιστοσύνη. `Ολη μέρα την παράσταση είχε στο νου του, η ευθύνη τον δίπλωνε. Ναι του είχα φορτώσει βαρύ φορτίο. Το βράδυ τσουγκρίζαμε κάνα ποτήρι και λέγαμε και λέγαμε και τελειωμό δεν είχαμε. `Εμενε στο σπίτι μου. Στο ντιβάνι ο Βάγγος, στο πάτωμα στρώναμε τον Πάνο Καπετανίδη. Και η μέρα ήρθε! Το θέατρο πήχτρα, άνθρωποι απλοί μα και μπόλικοι σπουδαίοι, κύρια από το πανεπιστήμιο και της Λέσχης Γραμμάτων και Τεχνών. Οι φιγούρες του κατσαντωνέικου είχαν μετακομίσει από την έκθεση και δεμένες στη σούστα περίμεναν το τρίτο κουδούνι, που δεν άργησε να βαρέσει, με την ίδια ένταση που βαρούσε κι η καρδιά του Βάγγου από την αγωνία. Η παράσταση άρχισε και ξαφνικά βρεθήκαμε όλοι μας στα κατσαντωνέικα λημέρια, στον νταϊφά του ήρωα, να πολεμάμε για να

9 σώσουμε την Ελένη τη γυναίκα και τον Αλέξανδρο το γιο του Κατσαντώνη. Κι όταν άρχισε ο Βάγγος να τραγουδά τραγικά αλλά λεβέντικα «κρατάτε τούρκοι τ άλογα λίγο να ξαποστάσω, να χαιρετήσω τα ψηλά βουνά και τις κοντές ραχούλες» και ποιος δεν δάκρυσε. Συχνά τα χειροκροτήματα διέκοπταν την παράσταση, μα σαν, με μουσική συνοδεία «σκάρο», κατέβηκε από τα ουράνια η Δόξα να υμνήσει και να στεφανώσει το νεκρό, χάλασε ο κόσμος, το ίδιο όταν σε λίγο βγήκε ο Βάγγος να χαιρετίσει το κοινό. `Ορθιοι και για ώρα τον χειροκροτούσαν, φωνάζοντας μπράβο. Σίγουρα εκείνο το βράδυ, η Δόξα μαζί με τον Κατσαντώνη στεφάνωσε και τον Βάγγο. Θρίαμβος! Την άλλη μέρα έγραφε η εφημερίδα Θεσαλονίκη «καλεσμένος της Λέσχης Γραμμάτων και Τεχνών ο Βάγγος, ξεπέρασε τον εαυτό του και κάθε προηγούμενο. Σε μια τρίωρη περίπου παράσταση παρουσίασε το ηρωικό δράμα ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ, μέσα σ ένα πανδαιμόνιο χειροκροτημάτων και άλλων εκδηλώσεων θαυμασμού». Τότε ήταν που γεννήθηκε μια άλλη ιδέα, που υλοποιήθηκε έξη χρόνια αργότερα, με τη δεύτερη έκθεση του Βάγγου στη Σαλονίκη, που πραγματοποιήθηκε στον εκθεσιακό χώρο του Γαλλικού Ινστιτούτου, από τις 22 Φεβρουαρίου 1982 έως τις 5 Μαρτίου. Κουβεντιάζαμε, θυμάμαι, για το ενδεχόμενο μιας άλλης έκθεσης στην πόλη κι ενώ δεν είχαν περάσει ακόμα τα ζόρια του Κατσαντώνη, εγώ ξυνόμουν για άλλα. «Δεν θα κάνεις μια επανάληψη. Η νέα σου έκθεση θα έχει σαν θέμα τη Θεσσαλονίκη. Θα κάνεις σκηνικά με μνημεία και σπίτια της πόλης, φιγούρες και ζωγραφιές από στιγμές της ζωής της» του είπα. Για μια στιγμή κοκάλωσε, αλλά η ιδέα του καλοάρεσε. `Ηξερε αυτός σε τι λούκι τον έμπαζα. Του προμήθευσα λοιπόν φωτογραφίες, βιβλία με το ιστορικό και ηθογραφικό είναι της πόλης και έπιασε δουλειά. Τα επόμενα χρόνια τα κοπίδια και τα χρώματα βρήκαν την καλή τους ώρα. Που και που τον ρωτούσα για το πώς τα πάει. «Προχωράω» απαντούσε. Μέχρι που ένα τηλεφώνημα του, με έκανε να κατέβω στην Αθήνα, στο σπίτι του. Είχε τελειώσει. Αναμφίβολα δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψει κανείς το μέγεθος της συγκίνησης μου μπροστά σ αυτά τα αριστουργήματα, που έβλεπα. Σίγουρα για μια ακόμα φορά ο Βάγγος ξεπέρασε τον εαυτό του και κάθε προηγούμενο. Θα γράψουν για την έκθεση «Στιγμές και μνημεία της Θεσσαλονίκης» οι εφημερίδες: «Σπίτια γεμάτα θύμισες, άνθρωποι και στιγμές που πέρασαν δημιουργώντας τη φωνή της Θεσσαλονίκης, δοσμένα όλα με την τεχνική του Καραγκιόζη. Αυτές τις θύμισες, αυτές τις στιγμές, έρχεται να δώσει ο Βάγγος με την έκθεση του στις 22 Φεβρουαρίου και σίγουρα μας κάνει να ρωτιόμαστε αν η έκθεση αυτή είναι ένα μνημόσυνο του χτες, της πόλης που έφυγε και πάει ή αν η ιδιόμορφη φωνή της Θεσσαλονίκης που ξεκίνησε χρόνια πολλά πριν, ακούγεται ακόμη στην καθημερινή ζωή της πόλης του σήμερα, της πόλης του μπετόν και των φουγάρων. Να ένα ερώτημα που βάζει η έκθεση του Βάγγου, αφήνοντας τον επισκέπτη να δώσει τη δική του απάντηση». Τη βραδιά των εγκαινίων, ένα πλήθος κόσμου θαύμαζε τ αρχοντικά της Σαλονίκης και το Λευκό Πύργο με το Φετίχ Μπουλεν ν ανατινάζεται, σύνθετα σκηνικά όλα κοπιδιαστό χαρτόνι. Την Καμάρα με την Παναγία Δέξια,

10 σκηνικό δερμάτινο και μοναδικό, ποτέ δεν ξαναείδα κάτι τέτοιο. Φιγούρες με ενδυμασίες μακεδονικές. Την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης και τον Καραγκιόζη τουλούμπατζη, τους Λεχρίτες, επαγγέλματα του δρόμου και τόσα άλλα, που η μοναδική και αξεπέραστη τεχνική του Βάγγου, ξεδίπλωνε μπροστά μας, σε μια πανδαισία υψηλής αισθητικής. Καθισμένη σε μια γωνιά τον καμάρωνε η σύντροφος της ζωής του κυρά Κατίνα. Για πρώτη φορά στα χρονικά των εκθέσεων του Ινστιτούτου, αναγκάστηκαν να ξαναπαραγγείλουνε για τον μπουφέ και την κάβα. Η βραδιά έκλεισε με την παράσταση του «Μέγα Αλέξανδρου και του κατηραμένου όφη» που προλόγισα εγώ κι ο κωμικός ηθοποιός Χάρρυ Κλιν. Όμως ο Βάγγος έχει πάντα τον τρόπο να σε εκπλήσσει με την τέχνη του. Το ξεψύχισμα του φιδιού, ήταν μια επίδειξη μοναδικής δεξιοτεχνίας στην κίνηση. Οι σπασμοί του θανάτου, η σταδιακή απώλεια των δυνάμεων κι ο ρόγχος του τέρατος, είχαν ξεπεράσει τις δυνατότητες μιας σπαστής δερμάτινης φιγούρας. Μπροστά μας ξεψύχαγε το ίδιο το τέρας κι η φλογισμένη στερνή του ανάσα, λες και έφτανε μέχρι εμάς, κάνοντας μας ν ανατριχιάζουμε. Μοναδικές στιγμές για τον Βάγγο, μοναδικές στιγμές για τον Καραγκιόζη! Χρόνια μετά, όλα αυτά με τις δυο εκθέσεις και τις συγκεκριμένες παραστάσεις, τα ξαναθυμόμασταν με τον μάστορα και ο απόηχος των χειροκροτημάτων έφτανε ακόμα στ αυτιά μας. «Πολύ με ζόρισες τότε» μου έλεγε, «άξιζε το κόπο» απαντούσα. Μιλώντας για ζόρια, κοίτα να δεις τι πήγα και θυμήθηκα πάλι! Θα τον βοήθαγα στη Σαλαμίνα, έπαιζε τον «Καραγκιόζη γιατρό», σ ένα λούνα παρκ στο Μπλε λιμανάκι. Εγώ μέχρι τότε, δεν τον είχα δει να ζωντανεύει τον Σταύρακα. -«Να βγάλεις τον Σταύρακα» του λέω. -«Που μωρέ στον γιατρό;» με ρώτησε «δεν παίζει στο έργο». Παρακάλι στο παρακάλι, τελικά μου το έκανε το χατίρι. `Ετσι εκείνο το βράδυ, ο Σταύρακας έκανε μπάσιμο στον «Καραγκιόζη γιατρό», επιχειρώντας να κλέψει την καρδιά της Βεζυροπούλας. Στο γυρισμό, στο πλοίο, μου διηγούνταν ιστορίες από το δάσκαλο του τον Γιάννη Ιατρίδη, ενώ η θαλασσινή αύρα δρόσιζε την καλοκαιριάτικη εκείνη βραδιά. Τώρα οι φιγούρες του Βάγγου, από καιρό έχουν σωπάσει. Τα σκηνικά της Σαλονίκης αμπαλαρισμένα σε μια γωνιά, γεμάτα θύμισες κι αυτά περιμένουν κάποιο μουσείο, για να δικαιωθούν τα όνειρα. Εμείς όμως σήμερα, ας σμίξουμε τις αναμνήσεις μας. Ας θυμηθούμε, τον πολύτιμο μάστορα, τον σεβαστό φίλο, τον καλό μας ευγενικό και διακριτικό Βάγγο. Σήμερα η παράσταση του συνεχίζεται, η καλλιτεχνική του δημιουργία εμπνέει, το ήθος του υποβάλλει. Χειροκροτήστε τον! Γιάννης Χατζής - Σαλονίκη 7 Ιουνίου 2009

11 Από το 13 ο Φεστιβάλ Καραγκιόζη λόφου Στρέφη

12