παιχνίδια ρόλων Ασκήσεις-Παιχνίδια-Τεχνικές Θεάτρου & Εκπαιδευτικού Δράματος Νίκος Γκόβας (*) govasn@gmail.com

Transcript

1 παιχνίδια ρόλων Ασκήσεις-Παιχνίδια-Τεχνικές Θεάτρου & Εκπαιδευτικού Δράματος Νίκος Γκόβας (*) Τα παιχνίδια ρόλων αναπαριστούν αληθινές συνθήκες της καθημερινής ζωής. Σ αυτά καθένας μπορεί να προβάλει τις προσωπικές του απόψεις και να διερευνήσει τις απόψεις άλλων, χωρίς να δίνουμε προσοχή σε μεγάλες υποκριτικές δεξιότητες. Με τα παιχνίδια ρόλων ενισχύεται η πρωτοβουλία, δίνεται η δυνατότητα σε ομάδες να επεξεργαστούν αμφιλεγόμενα θέματα της καθημερινής ζωής, π.χ. κοινωνικά προβλήματα, περιβαλλοντικά θέματα κ.ά. και ενθαρρύνεται η συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων α) για τον εαυτό σου, π.χ. τι θα κάνεις εσύ προσωπικά σε μια αμφιλεγόμενη περίπτωση, β) για τους άλλους, π.χ. πώς θα σκεφτείς την οικογένειά σου σε μια τέτοια περίπτωση και γ) με άλλους, π.χ. όταν καλείσαι να συναποφασίσεις με ένα σύνολο ανθρώπων για κάτι. Σ ένα καλό παιχνίδι ρόλων οι συμμετέχοντες μπορούν α) να παίζουν τον εαυτό τους σ ένα φανταστικό -ως προς το χώρο και χρόνο- για αυτούς περιβάλλον (που δεν έχουν δηλαδή βρεθεί ποτέ) ή β) να υποδυθούν άλλους χαρακτήρες και τύπους σε ένα περιβάλλον όπου «προσομοιώνετα» μια πραγματική κατάσταση ζωής. Όπως και με τους αυτοσχεδιασμούς, αυτοί που παίρνουν μέρος (ηθοποιοί ή νεαροί μαθητές) εργάζονται και δημιουργούν «σε ρόλο», δηλαδή υιοθετούν μια στάση ενός άλλου προσώπου, παρά προσπαθούν να «γίνουν» αυτό το άτομο. Έτσι, πρέπει να συνεργάζονται, να αποδέχονται, να μην «μπλοκάρουν», να «πιστεύουν» αυτά που λένε, ακούνε ή βλέπουν, να αφήνουν να αναπτυχθούν οι χαρακτήρες και τα αισθήματά τους, να αποφεύγουν τις καρικατούρες (π.χ. ένας γέρος δεν είναι κατ ανάγκην σκυφτός με μπαστούνι ούτε δυσκολεύεται να καταλάβει τι γίνεται γύρω του). Στα παιχνίδια ρόλων οι ρόλοι, παρόλο που αντλούν τεχνικές από τη συνήθη πρακτική της ανάλυσης χαρακτήρων, δεν επιλέγονται με τον ίδιο τρόπο που μελετώνται οι χαρακτήρες έργων σε ένα τμήμα θεατρικών σπουδών ή σε ένα μάθημα υποκριτικής σε δραματική σχολή, αλλά διαλέγονται ώστε να ταιριάζουν στο κοινωνικό θέμα που μελετάται και στο περιεχόμενό του. Ο εμψυχωτής-δάσκαλος μπορεί επίσης να σχεδιάζει ένα συνολικό μάθημα με μια σειρά καλά προετοιμασμένων βημάτων που θα περιλαμβάνουν πολλές από τις γνωστές δημιουργικές τεχνικές όπως «η ανακριτική καρέκλα», «ο διάδρομος της συνείδησης», «οι δυναμικές εικόνες», «ο ρόλος-στον-τοίχο», «ο δάσκαλος-σε-ρόλο» καθώς και παιχνίδια ρόλων, εξωτερικά ερεθίσματα καιι άλλα θεατρικά δρώμενα, με στόχο να κατευθύνει την ομάδα να αναλύσει, κατανοήσει και εμβαθύνει σε ένα κοινωνικό, πολιτικό κ.ά θέμα. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή και ως «θέατρο διαδικασίας». Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές απλές ασκήσεις προετοιμασίας, κάποιες κλασικές τεχνικές χειρισμού, όπως ο δάσκαλος-σε-ρόλο, ο καιταιγισμός ιδεών, η αντιπαράθεση, το θέατρο Εικόνων και Φόρουμ (Image & Forum theatre) κ.ά., και μερικά παραδείγματα από τα πολλά σενάρια που μπορεί κάποιος να φτιάξει. Δάσκαλος-σε-Ρόλο Πρόκειται για μια πολύ χρήσιμη τεχνική όπου ο εμψυχωτής-δάσκαλος συμμετέχει σε έναν αυτοσχεδιασμό υποδυόμενος κάποιο προσεκτικά επιλεγμένο πρόσωπο ώστε να έχει την δυνατότητα να παρεμβαίνει και να προωθεί τη δράση, να θέτει τα ερωτήματα και να κατευθύνει την ομάδα χωρίς να χρειάζεται να διακόψει. Ένα κλασικό και πολύ απλό μοντέλο για αφετηρία μερικών παιχνιδιώναυτοσχεδιασμών είναι εκείνο του «δάσκαλος-μαθητής». Με το «δάσκαλος» εννοούμε αυτόν που «ξέρει» ή που είναι σε θέση ισχύος και με το «μαθητής»

2 εννοούμε αυτόν που είναι σε αδύναμη θέση π.χ. ένας αστυνομικός σταματάει έναν οδηγό που έτρεχε πολύ, ή ένας υπάλληλος ξενοδοχείου δίνει εξηγήσεις σε έναν νέο πελάτη κ.λ.π.. Προφανώς έμπειροι εμψυχωτές με καλά σχεδιασμένα παιχνίδια ρόλων μπορούν να προσθέτουν στοιχεία στην εξέλιξη του δράματος, να αμφισβητούν στερεότυπα, να ενθαρρύνουν, να βάζουν νέα ερωτήματα, να στηρίζουν το κόσμο του φανταστικού που δημιουργείται σε τέτοιες περιπτώσεις (π.χ για τις ανάγκες του παιχνιδιού ένα τραπέζι «είναι» καταφύγιο) κ.α. Παράλληλα, όταν ο εμψυχωτής είναι σε ρόλο με π.χ. υψηλό status τότε μια ομάδα νέων ηθοποιών ή μαθητών ξεπερνά ευκολότερα την αδράνεια ή την παθητικότητά τους. Όταν ο εμψυχωτής χρησιμοποιεί χαμηλό status στο ρόλο του, τότε η ομάδα ενδυναμώνει την αυτοπεποίθησή της ενώ συγκροτείται καλλίτερα σαν ομάδα όταν ο εμψυχωτής παίζει με ισοδύναμο status προς όλους. Ο καταιγισμός ιδεών ή ιδεοθύελλα Ο εμψυχωτής ζητάει από τη ομάδα να καταθέσει με τρόπο άμεσο ό,τι σκέφτονται πάνω σε ένα θέμα που απασχολεί το έργο, μια σκηνή του ή έναν ήρωα. Όλοι λένε αυτό που τους έρχεται στο μυαλό χωρίς σχόλια. Το ίδιο μπορεί να συσχετίζεται με συναισθήματα, τόπους, ανθρώπους, να είναι κατά αναλογία ή κατά αντίθεση κ.λ.π. Στο καταιγισμό ιδεών καλό είναι κάποιος να κρατά σημειώσεις. Μετά οι σημειώσεις αυτές ταξινομούνται ως προς τα ρούχα, τα χρώματα, τα σχήματα, τους τόπους, τα αισθήματα κ.λ.π. Σημαντικό εδώ είναι ή άμεση αντίδραση του καθενός και η απουσία οποιουδήποτε σχόλιου ή κριτικής σε ό,τι καθένας καταθέτει. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στην αρχή της έρευνας -σαν σημείο εκκίνησης- όσο και για την ανάπτυξη ενός χαρακτήρα. Καταιγισμός ιδεών μπορεί να γίνει και με το σώμα (χωρίς λόγια). Πάρε θέση Καθένας τοποθετείται σε σχέση με τους άλλους και με βάση τις απόψεις του παίρνοντας μια θέση (ή περπατώντας) μέσα στο χώρο. Προηγουμένως έχει οριστεί ότι π.χ. ο ένας τοίχος ορίζει την απόλυτη συμφωνία με το θέμα και ο άλλος την απόλυτη διαφωνία. Η γνωστή από τα παιχνίδια γνωριμίας άσκηση «Βρες τη θέση σου» μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να πάρει καθένας θέση πάνω σε μια σειρά θέματα, π.χ. στη θανατική καταδίκη ή στη προτίμηση της ξένης μουσικής ή στη σύγκρουση Αντιγόνης-Κρέοντα κ.λ.π. Παραλλαγή Η άδεια καρέκλα: Ο εμψυχωτής βάζει μια άδεια καρέκλα στη μέση του δωματίου και μετά κάνει μια δήλωση π.χ. ο Αγαμέμνων έκανε καλά που είπε ψέματα στην Ιφιγένεια. Τα μέλη της ομάδας τοποθετούνται κοντά ή μακρυά από την καρέκλα ανάλογα με το πόσο συμφωνούν ή διαφωνούν με αυτή τη δήλωση. Σχηματίζεται έτσι ένα...ανθρωπογράφημα στο χώρο. Θέατρο Εικόνων & Εκφραστικοί πίνακες (Image Theatre) Το «θέατρο εικόνων» είναι μια προσεκτική και ιδιαίτερη χρήση των δυναμικών εικόνων και χρησιμοποιήθηκε από τον Αουγκούστο Μποάλ σαν τεχνική για έρευνα, κατάθεση απόψεων και προτάσεις για ξεπέρασμα εμποδίων. Ο ίδιος ο Μποάλ προέκτεινε το «θεάτρο εικόνων» στο «θέατρο φόρουμ» (forum theatre) κατά το οποίο δίνεται η δυνατότητα στο θεατή/κοινό να παρεμβαίνει στα δρώμενα ή στη σκηνή (συχνά και σε κανονική παράσταση), να παίρνει τη θέση κάποιου χαρακτήρα (συνήθως του «πρωταγωνιστή») και να προτείνει λύσεις σε κάποιο κοινωνικό πρόβλημα. Ι) Μια απλή μορφή Θεάτρου Εικόνων είναι η σωματοποίηση μιας λέξης - έννοιας. Η ομάδα στέκεται σε κύκλο και ο εμψυχωτής λέει π.χ. κολύμπι. Αμέσως και χωρίς

3 πολύ σκέψη, όλοι πρέπει να δώσουν με το σώμα τους την εικόνα που έχουν για το κολύμπι. Κατόπιν ο επόμενος φωνάζει μια άλλη λέξη κ.ο.κ. Ευρισκόμενοι σε κύκλο μπορούν όλοι να βλέπουν τις διαφορετικές εκδοχές που δίνονται. Στην αρχή, συνήθως, τα μέλη της ομάδας καταφεύγουν σε μιμική ή σε μια εξωτερική περιγραφή. Ο εμψυχωτής τονίζει ότι αντί της εξωτερικής περιγραφήςαναπαράστασης της έννοιας, ενδιαφέρον έχει να εκφραστεί σωματικά ό,τι αυτή συμβολίζει ή σημαίνει για τον καθένα π.χ. τι μνήμη, συναισθήματα ή συνειρμούς προκαλεί. Το κολύμπι π.χ. για κάποιον μπορεί να θυμίζει μια τραυματική εμπειρία και να προκαλεί τρόμο. ΙΙ) Ο εμψυχωτής μπορεί να ζητήσει από 3 άτομα να εκφράσουν (σωματικά) την θέση τους για ένα θέμα, π.χ. πορνεία, ως εξής: Οι τρεις στέκονται όρθιοι στη σειρά και με την πλάτη γυρισμένη προς τη υπόλοιπη ομάδα - το «κοινό». Πρώτα στρέφεται ο Α προς το κοινό και παίρνει τη στάση με την οποία εκφράζει τη θέση του για ο θέμα. Οι άλλοι δύο δεν τον βλέπουν. Μόλις τελειώσει γυρίζει πίσω, στέκεται με τη πλάτη πάντα γυρισμένη και είναι η σειρά του Β να παρουσιάσει τη γνώμη του για το θέμα. Μόλις αυτό γίνει, επιστρέφει για να παρουσιάσει και ο Γ. Με αυτό τον τρόπο έχουμε μια «ατομική» παρουσίαση τριών ανεξαρτήτων γνωμών για το θέμα. Κατόπιν η διαδικασία επαναλαμβάνεται με τη διαφορά ότι τώρα οι τρεις είναι γυρισμένοι μπροστά ώστε να βλέπουν τους συμπαίχτες τους. Επίσης τώρα ο Α παραμένει ακίνητος μέχρι να προσθέσει ο Β και μετά ο Γ τις δικές τους στάσεις. Κατ αυτό τον τρόπο το κοινό έχει μια «ομαδική» άποψη για το θέμα. Τέλος η διαδικασία επαναλαμβάνεται με τα διαφορά ότι ο Β θα διαφοροποιήσει λίγο τη στάση του λαμβάνοντας υπόψη τον Α και ομοίως ο Γ θα τοποθετηθεί λαμβάνοντας υπόψη τους Α και Β που έχουν προηγηθεί. Στη επόμενη φάση, ο εμψυχωτής μπορεί να ζητήσει από τους θεατές να επέμβουν και να τροποποιήσουν την «συλλογική εικόνα», να πάρουν μέρος ή να αντικαταστήσουν κάποιον. Με παρόμοιο τρόπο μπορεί να αναπτυχθούν οι «ατομικές» και οι «συλλογικές» απόψεις, γνώμες ή πεποιθήσεις της ομάδας για μια σειρά κοινωνικά θέματα, π.χ. «η θέση της γυναίκας στη κοινωνία», «ο πόλεμος», «οι μετανάστες», «οι μάγισσες» κ.λ.π και να χρησιμοποιηθούν στην διαδικασία μελέτης θεατρικών έργων π.χ. «οι μάγισσες» στην περίπτωση που μελετάμε σκηνές από τον Μάκμπεθ. Παραλλαγές των ασκήσεων της ενότητας «δυναμικές εικόνες & σωματική έκφραση» μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο Θέατρο Εικόνων το οποίο παρουσιάζεται από τον Αουγκούστο Μποάλ σαν ένα στάδιο πριν το Forum Theatre (βλέπε παρακάτω). Τεχνικές Forum Theatre Οι παρακάτω απλές ασκήσεις-τεχνικές έρχονται κυρίως από τις ιδέες του Αουγκούστο Μποάλ (Augusto Boal Forum Theatre) και των Μορένο και Κόσα (Jacob Moreno και Mario Cossa Acting Out). Στα πλαίσια αυτών των τεχνικών γίνεται προσπάθεια να κατανοηθεί γιατί διάφορες καταστάσεις αναπτύσσονται, και καταλήγουν άσχημα για κάποιον, και πώς μπορούμε να επέμβουμε για να αλλάξουμε αυτή την άσχημη κατάληξη. Βοηθούν να γίνει κατανοητό γιατί τα πράγματα γίνονται όπως γίνονται, γιατί μερικοί αντιδρούν με τον τρόπο που αντιδρούν, πώς μπορεί να προκληθεί αντιπαράθεση απόψεων μέσα από μορφές θεάτρου και πως το θέατρο δράμα βοηθά να βρεθούν λύσεις. Με το Forum Theatre (από το Ρωμαϊκό forum, δηλαδή ο χώρος όπου γίνεται αντιπαράθεση απόψεων και λύνονται οι διαφορές) επικεντρώνουμε τη προσοχή μας σε μία δυναμική εικόνα, σε μία σκηνή ή σε ένα έργο και δίνουμε τη δυνατότητα στους θεατές να προτείνουν αλλαγές. Οι προτάσεις αυτές «παίζονται» αντί να κατατίθενται φραστικά. Έτσι το χάσμα ανάμεσα στο θέαμα και στον θεατή μικραίνει καθώς αυτός μετατρέπεται από spectator=θεατής σε spect-actor=δρων-θεατής (νεολογισμός του Μποάλ). Προφανώς, δεν ενδιαφέρει να καταλογιστούν ευθύνες σε κάποιον, π.χ ένας χρήστης

4 ναρκωτικών, ή μια νέα κοπέλα που το έσκασε απ το σπίτι, ή μια ομάδα ανηλίκων που μέθυσε άσχημα σε ένα πάρτι, ή η ρατσιστική συμπεριφορά κάποιου, αλλά να γίνει κατανοητό το περιβάλλον που προκάλεσε τις συγκεκριμένες ενέργειες. Περισσότερο από το «ποιος φταίει» ενδιαφέρει να αναδειχτεί το «πώς φτάσαμε μέχρι εδώ». Έτσι γίνεται φανερή η πολυπλοκότητα των καταστάσεων και των συνθηκών, το δίκιου του καθενός κ.λ.π. Αντιπαράθεση απόψεων (Debate) - Time out - Αντικατάσταση Ι. Η αντιπαράθεση απόψεων: Η ομάδα χωρίζεται σε δύο μικρότερες και επιλέγεται ένα συγκεκριμένο κοινωνικό θέμα, π.χ. η κατάργηση της θανατικής ποινής ή το δικαίωμα στη διαφορετικότητα κ.ά, (ή ένα τελείως φανταστικό θέμα, π.χ. το πράσινο χρώμα είναι ωραιότερο από το κίτρινο, η πυραμίδα καλύτερη της σφαίρας κ.ά). Μπορεί επίσης να δοθεί ένα πιο συγκεκριμένο σενάριο με δύο αντίθετες απόψεις ή χαρακτήρες όπως π.χ. γονείς-παιδιά πάνω σε μια συνηθισμένη σύγκρουση, όπως π.χ. ο γονέας προσβάλει άσχημα το παιδί για τους βαθμούς που έφερε ή για κάτι που αυτό έκανε, εργοδότης-υπάλληλος, κ.ά. Τα μισά μέλη της ομάδας υποστηρίζουν τις απόψεις του ενός και τα άλλα μισά του άλλου. Η παραπάνω αντιπαράθεση (debate) μπορεί να πάρει θεατρική μορφή π.χ. να στηθεί ένα δικαστήριο, όπου 3 μέλη έχουν οριστεί να αποτελούν το προεδρείο και οι αντίπαλες ομάδες οφείλουν να συμμετέχουν στη διαδικασία με όλα τα μέλη τους. Οι δύο ομάδες έχουν ένα μικρό χρονικό διάστημα να προετοιμάσουν τα επιχειρήματα και την τακτική τους και να αποφασίσουν για έναν Εκπρόσωπο- Ομιλητή. Κατόπιν αρχίζει η αντιπαράθεση των ομάδων μέσω του Εκπροσώπου. ΙΙ. Το Time out: Σε κάποιο σημείο της αντιπαράθεσης μπορεί κάποιος από τους Εκπροσώπους να πει «Time out», να διακόψει τον αυτοσχεδιασμό και να συμβουλευτεί την ομάδα του για το πώς πρέπει να συνεχίσει. Ζητάει δηλαδή ενισχύσεις. ΙΙΙ. Η Αντικατάσταση: Εναλλακτικά, κάποιος με ανάταση του χεριού μπορεί να φωνάξει «Αντικατάσταση» και να αντικαταστήσει τον Εκπρόσωπο. Πρωταγωνιστής Ανταγωνιστής Σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για καταστάσεις όπου υπάρχει ένας «καταπιεζόμενος» και ένας οι περισσότεροι «καταπιεστές». Ο Μποάλ ονόμασε τον πρώτο «πρωταγωνιστή και τον δεύτερο «ανταγωνιστή» π.χ. μια νεαρή υπάλληλος (πρωταγωνιστής) παρενοχλείται σεξουαλικά από τον προϊστάμενο στη δουλειά της (ανταγωνιστής), ή ένα νεαρό κορίτσι (πρωταγωνιστής) αναγκάζεται να το σκάσει από το σπίτι και γυρνώντας στους δρόμους γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από διάφορους (ανταγωνιστές), ή ένας υπάλληλος κάποιας υπηρεσίας φέρνει τεράστια γραφειοκρατικά εμπόδια και δεν εξυπηρετεί έναν πολίτη κ.λ.π. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η προσπάθεια του «πρωταγωνιστή» είναι να ξεπεράσει την πίεση που δέχεται από τον «ανταγωνιστή». Στην προσπάθεια αυτή συμμετέχει και το κοινό προτείνοντας εκδοχές και λύσεις. Μερικές απλές ασκήσεις για το πώς μπορεί να γίνει αυτό: Ι) Οι Στρατιώτες και ο Χορευτής: Πέντε μέλη της ομάδας θα είναι στρατιώτες οι οποίοι θα παρελαύνουν συνέχεια μέσα στο δωμάτιο με δύναμη και αποφασιστικότητα. Κάποιος άλλος, ο χορευτής, θα κινηθεί μπροστά τους προσπαθώντας, μάλλον ανεπιτυχώς, να χορέψει. Οι θεατές που παρακολουθούνε θα κληθούν μετά να πάρουν το ρόλο του χορευτή και να αντιμετωπίσουν τη καταπίεση και εξουσία των στρατιωτών. Είναι φανερό ότι στην άσκηση αυτή ο εμψυχωτής δουλεύει σε αναλογία: ο χορευτής είναι ο «πρωταγωνιστής» και οι στρατιώτες είναι ο «ανταγωνιστής». ΙΙ) Σωματοποίηση εικονοποίηση της καταπίεσης

5 α) Σχηματίζονται ομάδες των 4 5 ατόμων και δίνεται ένα θέμα π.χ η σεξουαλική παρενόχληση μιας γυναίκας στο χώρο εργασίας της, ή πιο αφηρημένα «χρήστης ναρκωτικών» κ.α. Χωρίς καμιά ομιλία ένας, ο «καταπιεζόμενος», τοποθετεί - πλάθει- τους άλλους σε θέση «καταπιεστών». Για να το πετύχει, χρησιμοποιεί παιχνίδια όπως ο «καθρέφτης» ή το «φτιάξε ένα άγαλμα». Κατόπιν θα πάρει μέρος στην εικόνα σαν καταπιεζόμενος. Όλοι πρέπει να δοκιμάσουν την προσωπική τους αντίληψη ως «καταπιεστές» και «καταπιεζόμενοι» στο επιλεγμένο θέμα. Η ομάδα μπορεί να συζητήσει τι έχει προηγηθεί πριν από αυτή την εικόνα. β) Στη συνέχεια ο «καταπιεζόμενος» μπορεί, πάλι με κινήσεις, να προσπαθήσει να αντισταθεί στους καταπιεστές», οι οποίοι προφανώς αντιδρούν. Το κοινό μπορεί να προτείνει πιθανές λύσεις. Μπορεί δηλαδή να έρθει κάποιος από το κοινό και να τροποποιήσει λίγο τη σύνθεση με τα σώματα και να δώσει έτσι τη προσωπική του γνώμη για το θέμα. Στο πρώτο στάδιο της τεχνικής Forum γίνεται η αναπαράσταση μιας κατάστασης και η ελαφριά μετατροπή της -από τους παρατηρητές/spectators- ώστε να εκφραστούν όλες οι απόψεις για το πως μπορεί να είναι αυτή η καταπίεση. Στη δεύτερη φάση γίνεται προσπάθεια να ανατραπεί η καταπίεση και να φανεί μια πιο ευνoϊκή εξέλιξη για τον «πρωταγωνιστή». ΙΙΙ) Το Playback α) Επιλέγεται ένα θέμα στο οποίο υπάρχει εν δυνάμει σύγκρουση συμφερόντων, απόψεων ή ηθικής. Η ομάδα συγκεντρώνει πραγματικές ή φανταστικές πληροφορίες για τους χαρακτήρες, αποφασίζει για τον τόπο, το χρόνο και φτιάχνει ένα μικρό σενάριο. Στο σενάριο αυτό θα υπάρχει ένας «πρωταγωνιστής - καταπιεζόμενος», ένας «ανταγωνιστής καταπιεστής» και άλλοι χαρακτήρες που θα συμπληρώνουν το σενάριο π.χ., κάποιο παιδί νιώθει προσβεβλημένο από τη συμπεριφορά του γονιού του με αφορμή τους βαθμούς στο σχολείο. β) Δοκιμάζεται το σενάριο σύμφωνα με το οποίο ο «καταπιεστής» θα προσπαθεί συνέχεια να «νικήσει» και να οδηγήσει την ιστορία σε άσχημη ως συνήθως εξέλιξη για τον «καταπιεζόμενο» π.χ. η νεαρή υπάλληλος έκανε ό,τι μπορούσε να αντιμετωπίσει τις παρενοχλήσεις του προϊσταμένου της, αλλά τελικά αναγκάστηκε να υποκύψει ή να απολυθεί, ή το παιδί εισέπραττε τις προσβολές του γονιού και δεν μπόρεσε να αντιδράσει καθόλου κ.λ.π.. Αυτή μπορεί να είναι η πρώτη σκηνή. γ) Κατόπιν μπορεί να ακολουθήσει δεύτερη σκηνή, όπου το «καταπιεζόμενο» άτομο εξωτερικεύει το πρόβλημα και τα αισθήματά του π.χ. σε μια ομάδα φίλων ή στη μητέρα κ.λ.π. Εδώ οι άλλοι που ακούν το πρόβλημα υιοθετούν διάφορους ρόλους και συμβουλεύουν τον «καταπιεζόμενο» πώς να αντιδράσει ή τι θα έπρεπε να είχε κάνει π.χ. κάποιος από τους φίλους μπορεί να δίνει δίκιο στο γονιό. Κάποιος άλλος να προτείνει στο «καταπιεζόμενο» να φύγει από το σπίτι του κ.λ.π. δ) Σαν τρίτη σκηνή ξαναπαίζεται (Playback) η πρώτη σκηνή αλλά το «καταπιεζόμενο» άτομο τώρα έχει άλλη συμπεριφορά. Προσπαθεί δηλαδή να αντισταθεί στον «καταπιεστή», να εκφράσει τα συναισθήματά του, να αντιστρέψει την πορεία των πραγμάτων. Παραλλαγή Forum Theatre: Μια σειρά προσχεδιασμένων σκηνών, με τη συνήθη άσχημη κατάληξη για τον «καταπιεζόμενο πρωταγωνιστή», παίζεται μπροστά σε κοινό. Κατόπιν ο αυτοσχεδιασμός ξαναπαίζεται δεύτερη φορά από την αρχή. Ο εμψυχωτής (Jocker κατά τον Μποάλ) ζητάει από το κοινό να προτείνει μια διαφορετική λύση. Κάποιος από τους θεατές δηλαδή μπορεί σε όποιο σημείο θέλει να φωνάξει ΣΤΟΠ, να «παγώσει» τη δράση, να μπει στη σκηνή στη θέση του «καταπιεζόμενου» και να προσπαθήσει να νικήσει τον «καταπιεστή» δίνοντας στην ιστορία μια άλλη ευνοϊκότερη εξέλιξη. Μαγικές λύσεις δεν επιτρέπονται! Δεν

6 Τα διλήμματα μπορεί π.χ. να εμφανιστεί ξαφνικά ένας...παππούς να πάρει το παιδί στη Αμερική και να λυθούν όλα τα προβλήματα ως δια μαγείας!! Ο jocker μπορεί να διακόψει και να ρωτήσει τους θεατές αν μια τέτοια λύση γίνεται δεκτή. Μια τέτοια θεατρική δραστηριότητα μπορεί ασφαλώς συμπεριλάβει και άλλες ασκήσεις, όπως π.χ. την «ανακριτική καρέκλα» όπου το κοινό μπορεί να ανακρίνει τους «καταπιεστές» και τους άλλους χαρακτήρες της ιστορίας, και να αποτελέσει ένα μεγαλύτερο θεατρικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα ή και μια πλήρη παράσταση. Στην εφαρμογή κάποιων από αυτές τις τεχνικές χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και πείρα από τον εμψυχωτή. Οι παραπάνω τεχνικές Forum, (με Time out, Αντικατάσταση κ.ά) δείχνουν τα γεγονότα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δυνατόν να σταματήσει η δράση και να σχολιαστούν. Έτσι ερευνούν τα συνεπακόλουθα μιας απόφασης, δηλαδή βοηθάνε να δούμε «τι θα γίνει αν κάνουμε αυτό» ή «αν είναι έτσι τα πράγματα, πώς μπορούν να αλλάξουν». Βρίσκουν μεγάλη εφαρμογή σε «Θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα στην εκπαίδευση» (Theatre-In-Education projects). Περισσότερα για το Forum Theatre στο βιβλίο του Μποάλ «Games for actors and non-actors». Η ομάδα φτιάχνει μια λίστα με καταστάσεις κοινωνικών αντιθέσεων και προσωπικών απόψεων. Κατόπιν επιλέγεται μία, π.χ. ο πατέρας ανακαλύπτει ότι η κόρη έχει δοκιμάσει ναρκωτικά. Φτιάχνονται οι χαρακτήρες και αυτοσχεδιάζονται διαφορετικές παραλλαγές όπως: Παραλλαγή Ι : Το κοινό να συμπαθεί τον πατέρα (ο πατέρας ευγενικός και ήπιος, ενώ η κόρη είναι εγωίστρια κ.λ.π.). Παραλλαγή ΙΙ : Το κοινό να συμπαθεί την κόρη (πατέρας πολυάσχολος, κόρη μοναχική κ.λ.π.). Παραλλαγή ΙΙΙ: Το κοινό να καταλαβαίνει ότι το πρόβλημα μπορεί να οφείλεται σε άλλους παράγοντες, έξω από την οικογένεια. Μπορούν να παιχτούν οι σκηνές (οι ίδιες κάθε φορά), με το δίλημμα να είναι πότε στον πατέρα και πότε στην κόρη. Τσακωμός στην αυλή α) Η ομάδα χωρίζεται σε τετράδες και ο εμψυχωτής μοιράζει στα μέλη τους ρόλους: «Νταής», «Αγόρι», «Φίλος του Αγοριού», «Δάσκαλος». Προφανώς οι ρόλοι κατανέμονται αντίθετα με τη συνήθη συμπεριφορά των συγκεκριμένων ατόμων. Κατόπιν ο εμψυχωτής μπορεί να ορίσει τον αυτοσχεδιασμό π.χ. Σκηνή 1 : Νταής και Αγόρι, Σκηνή 2 : Αγόρι και Φίλος του, Σκηνή 3 : Αγόρι και Δάσκαλος, Σκηνή 4 : Αγόρι, Δάσκαλος και Νταής. β) Οι ομάδες προετοιμάζονται σύντομα συμφωνώντας για το «Ποιος», το «Πού» το «Πότε» κ.λ.π. Ίσως χρειαστεί να δοθούν από τον εμψυχωτή οι πρώτες ατάκες. γ) Οι ομάδες παρουσιάζουν τον αυτοσχεδιασμό τους. Ο τρόπος ανάπτυξης ενός παιχνιδιού ρόλων, όπως το παραπάνω μπορεί να είναι αυτοσχεδιαστικός χρησιμοποιώντας τις τεχνικές της «σκυταλοδρομίας» και της «χιονοστιβάδας». Πρέπει να δίνεται προσοχή στη βασική αρχή του αυτοσχεδιασμού: Δίνουμε χώρο στον άλλο για ανάπτυξη, δεν τσακωνόμαστε!

7 Οι αντίπαλοι Οι «αντίπαλοι, ως παιχνίδι ρόλων, μας δίνει τη δυνατότητα να διερευνήσουμε τις αντιδράσεις και τις συμπεριφορές των μελών μιας κοινωνίας σε διάφορες καταστάσεις. Δίνουμε δηλαδή τα βασικά σημεία του σεναρίου και αυτοσχεδιάζουμε διαφορετικές εξελίξεις ανάλογα με τις αντιδράσεις των χαρακτήρων που παίρνουν μέρος π.χ. Ποιος: Η Κατερίνα και ο Γιάννης από το 1 ο Λύκειο: Αγαπούν τα σπορ και υποστηρίζουν το σχολείο τους στον αγώνα με το 2 ο Λύκειο την άλλη βδομάδα. Η Ανδριάνα και ο Θωμάς από το 2 ο Λύκειο. Ο Θωμάς παίζει στην ομάδα του σχολείου του. Τι: Πού: Ο μεγάλος τελικός πλησιάζει και επειδή τα πνεύματα οξύνονται, ο δήμαρχος, οι γονείς και οι διευθυντές των σχολείων οργάνωσαν μια γιορτή / δεξίωση μια μέρα πριν το μεγάλο αγώνα. Στη σύγχρονη και όμορφη αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου κατά τη διάρκεια της γιορτής. Τι θα συμβεί αν: Η Κατερίνα προσβάλει την ομάδα του άλλου σχολείου; Αν ο Θωμάς κάνει κάτι ανάλογο; Κάποιος από τους τέσσερις κάνει φιλοφρονήσεις για την ομάδα του άλλου σχολείου; Κάποιοι από τους μεγάλους ακούσουν τη φιλονικία; Κάποιο άλλο παιδί ακούσει και μπει στη συζήτηση; Τα τέσσερα παιδιά ήταν όλα αγόρια ή κορίτσια; Πιθανές αφορμές για συζήτηση: Γιατί τόση αντιπαλότητα ανάμεσα στα σχολεία; Ενθαρρύνεται τέτοια συμπεριφορά από την κοινωνία μας; Αν ναι, πώς; Ποιος ωφελείται; Ποιος βλάπτεται; Ο Κώστας και το πάρτι Η άσκηση αυτή έχει να κάνει με το πώς οι άνθρωποι πιέζονται και πείθονται. Σενάριο: Ο Κώστας είναι νέος στο σχολείο, από εύπορη οικογένεια και αρκετά «κλειστός» τύπος χωρίς φίλους. Το Σάββατο οι γονείς λείπουν. Σκηνή1: Η «συμμορία» του σχολείου το μαθαίνει και προσπαθεί να τον πείσει να κάνει ένα πάρτι. Τελικά αυτός πείθεται. Σκηνή 2: Ο Κώστας εκφράζει τις ανησυχίες του σε έναν «κολλητό» του. Σκηνή 3: Το πάρτι αρχίζει και σε κάποια στιγμή τα πράγματα εκτρέπονται. Σκηνή 4: Η στιγμή του προβλήματος π.χ. μια ζημιά, ναρκωτικά, κ.ά. Σκηνή 5: Τη επομένη με τους γονείς Αφού δοκιμαστεί ο αυτοσχεδιασμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί η «ανακριτική καρέκλα» για να γνωρίσουμε τα κίνητρα της συμμορίας, τον φίλο του Κώστα, τα συναισθήματα του τη στιγμή του συμβάντος, τις σκέψεις των γονέων. Ο κλέφτης Σχέδιο 1: Ο εμψυχωτής δίνει το σενάριο ως εξής: Που: σε ένα μέρος με φασαρία και πολύ κόσμο π.χ. σε συναυλία, γήπεδο, σούπερ μάρκετ, κ.ά,. Ποιοι: Ο «αθώος», το «θύμα», ο «κλέφτης» κι ο «αστυνόμος». Τι: Το «θύμα» και ο «αθώος» χαζεύουν το θέαμα σε ένα πολυσύχναστο μέρος. Το «θύμα», με κάποια αφορμή, βγάζει από την τσέπη του ένα πορτοφόλι ή το ρολόι του. Ο «κλέφτης» καταφέρνει να πάρει το

8 Ποιον διαλέγεις; πολύτιμο αντικείμενο. Το «θύμα» ανακαλύπτει τη κλοπή, κατηγορεί τον «αθώο» που ήταν κοντά του και φωνάζει τον «αστυνόμο». Ακολουθεί φιλονικία και ίσως δικαστήριο. Ο εμψυχωτής ζητάει να αυτοσχεδιαστεί η ιστορία σε τετράδες με σωματική έκφραση, δηλαδή με κινήσεις και ήχους, χωρίς λόγια. (Θα μπορούσε να παρουσιαστεί όλη η ιστορία από έναν μόνο ηθοποιό) Σχέδιο 2: Ο εμψυχωτής εξηγεί ότι τα μέλη της ομάδας είναι ένορκοι σε δίκη όπου κάποιος κατηγορείται ότι έκλεψε τον περίφημο «φάκελο». Ο εμψυχωτής παίζει το ρόλο του ύποπτου (δάσκαλος-σε-ρόλο). Ακολουθούν οι ερωτήσεις των ενόρκων προς τον ύποπτο. Αυτός (ο εμψυχωτής) δίνει μερικές μόνο απαντήσεις αφήνοντας πολλά ερωτηματικά. Κατόπιν σε ομάδες των τεσσάρων σχηματίζουν τις εξής δυναμικές εικόνες α) τη στιγμή που ο ύποπτος βλέπει το φάκελο, β) τη στιγμή της κλοπής, γ) τη στιγμή της σύλληψης. Αφού ετοιμαστούν οι εικόνες, εστιάζοντας κυρίως σε συναισθήματα, καθένας μπορεί να πάρει μια πρωτοβουλία για ένα πρωταγωνιστικό μέρος μέσα στην εικόνα (όχι πάνω από 15 δευτερόλεπτα). Κατά την παρουσίαση γίνεται «ανίχνευση σκέψης» με τη γνωστή μέθοδο «άγγιγμα στον ώμο». Ακολουθεί συζήτηση κυρίως για τη στάση και τα κίνητρα του υπόπτου (δεν έχουν φανερωθεί μέχρι αυτό το σημείο). Ακολουθεί αυτοσχεδιασμός σε ομάδες: τι είχε συμβεί στον ύποπτο 2 ώρες πριν την κλοπή. α) Ο εμψυχωτής έχει ετοιμάσει τα σύντομα βιογραφικά 6 7 διαφορετικών προσώπων (4-5 γραμμές με όνομα, ηλικία, επάγγελμα, καταγωγή, μόρφωση κ.λ.π.), φροντίζοντας να ποικίλλουν ως προς την κοινωνική τάξη, τη μόρφωση, τη φυλή, τα επαγγέλματα κ.λ.π. β) Η ομάδα χωρίζεται σε μικρότερες των 5 ατόμων. Αυτά τα 5 άτομα αποτελούν την τοπική κριτική επιτροπή για ένα σημαντικό έργο π.χ. πού θα χτιστεί το νέο σχολείο ή αν κάποια οικονομική δωρεά πρέπει να δοθεί σε μια τοπική εθελοντική οργάνωση ή σε ένα φοιτητή κ.ά. Η επιτροπή όμως πρέπει να έχει και έκτο μέλος, το οποίο θα επιλεγεί από τη λίστα των βιογραφικών. Άρα, κάθε ομάδα πρέπει να αποφασίσει ποιος/ποια είναι αμερόληπτος, διαθέσιμος και κατάλληλος για την επιτροπή. Παραλλαγή: Μερικά μέλη της ομάδας παίρνουν τους ρόλους των υποψηφίων μελών της επιτροπής χτίζοντας τους χαρακτήρες από το βιογραφικό. Κατόπιν παίζεται η διαδικασία της συνέντευξης μπροστά στα άλλα μέλη της επιτροπής. Ο αποχωρισμός Καλό είναι ο εμψυχωτής να ξεκινήσει πρώτα με μερικά παιχνίδια εμπιστοσύνης π.χ. οδήγα τον τυφλό κ.ά. Σκηνή 1 ο αποχωρισμός: Σε ζεύγη στήνεται μια σκηνή αποχαιρετισμού π.χ. ο Α είναι μητέρα και ο Β είναι μικρό παιδί που φεύγει λόγω κάποιας πολιτικής, οικονομικής ή άλλης καταστροφής. Η μητέρα δίνει κάτι στο παιδί να έχει μαζί του σαν ανάμνηση π.χ. ένα μενταγιόν, μια φωτογραφία ή απλά ένα σφίξιμο στο χέρι κ.λ.π Υπάρχει πίεση χρόνου π.χ. κλείνουν τα σύνορα. Στο σημείο αυτό καλό θα ήταν να ακολουθήσει μια μικρή συζήτηση για τα συναισθήματα που γεννιούνται Σκηνή 2 η συνάντηση: Μετά 20 χρόνια δίνεται η δυνατότητα να ξανασυναντηθούν οι μάνα-γιος π.χ τα σύνορα ξανανοίγουν λόγω διεθνούς κατακραυγής κ.λ.π. Σκηνή πλήθους όπου η μάνα προσπαθεί να αναγνωρίσει το μεγάλο πια γιο της π.χ. από το φυλαχτό. Ακολουθεί για λίγο συζήτηση για το τι έχει συμβεί στο μεταξύ, ποια τα καλά ή κακά νέα κ.ά.

9 Σκηνή 3 στο τραπέζι: Στήνεται μια σκηνή οικογενειακής συνεύρεσης, π.χ. ένα δείπνο, στο οποίο παίρνουν μέρος διάφοροι χαρακτήρες. Η ομάδα πρέπει να πάρει αποφάσεις για το ποιοι, με ποια διάθεση, τι εντάσεις υπάρχουν κ.λ.π. Υπάρχουν πολλά άλλα θέματα που ξεπηδούν από το παραπάνω και που ίσως η ομάδα θελήσει να διερευνήσει με παιχνίδια ρόλων και μικρούς αυτοσχεδιασμούς π.χ. οι κοινωνικές συνθήκες για τις γυναίκες σε χώρες του τρίτου κόσμου, ή μεγαλώνοντας σε μια ξένη χώρα, ή τι συνέβη στο μικρό παιδί τη στιγμή που βρέθηκε από την άλλη μεριά των συνόρων ή άλλες περιπτώσεις αποχωρισμού παιδιών από γονείς (διαζύγια, νεανική εγκυμοσύνη, κ.λ.π) Σε στρατόπεδο προσφύγων α) Ορίζεται το Που, π.χ το στρατόπεδο προσφύγων / πόλεμος και με καταιγισμό ιδεών συζητιέται τι μπορεί να σημαίνουν πρόσφυγας και πόλεμος. Μπορεί κάποιος να γράφει λέξεις σε ένα χαρτί και μετά να γίνει ένας συσχετισμός αυτών των λέξεων. β) Επιλέγονται χαρακτήρες-ποιος π.χ ο Α είναι ανήλικος πρόσφυγας που έχει χάσει τους γονείς του. Ο Β είναι ενήλικας που συνόδεψε το παιδί. Ο Γ είναι δημοσιογράφος, ο Δ είναι εθελοντής κ.λ.π. Ο καθένας σκέφτεται μερικά λεπτά για το χαρακτήρα του. γ) Όλοι γράφουν σε ένα χαρτί τα συναισθήματά τους, καθώς μπαίνουν στο στρατόπεδο. Καθένας συμμετέχει στον αυτοσχεδιασμό μόνο όταν έχει κάτι να πει, να προσθέσει. Ακούει προσεχτικά και βοηθάει να εξελιχθεί ομαλά μια ιστορία, χωρίς πίεση, αγωνία και άγχος για πρωτοτυπία στ) δάσκαλος-σε-ρόλο: ο εμψυχωτής μπορεί να έχει ένα ρόλο για να κατευθύνει τον αυτοσχεδιασμό ή να δίνει οδηγίες στην ομάδα, π.χ. ο στρατιωτικός διοικητής του στρατοπέδου. Μπορεί να ορίσει συμβατικά μια κίνηση που τον βάζει ή βγάζει από το ρόλο του π.χ βγάζει και βάζει το πηλήκιό του, τα γυαλιά του ή κάτι άλλο. Έτσι μπορεί αυτός να ορίζει κάθε φορά το Τι γίνεται π.χ. Ζητάει να ακουστούν οι προσωπικές ιστορίες καθενός. ζ) Διερεύνηση των συναισθημάτων, κίνητρων και το παρελθόν των ηρώων της ιστορίας. Αυτό μπορεί να γίνει και με την ανακριτική καρέκλα π.χ. όλη η ομάδα ανακρίνει το δημοσιογράφο: τι νιώθει για την καριέρα του, τους πρόσφυγες, τις ανταποκρίσεις κ.λ.π. Η ανάκριση μπορεί να γίνει και με τους ανακριτές «σε ρόλο» π.χ. ο δημοσιογράφος ανακρίνεται από ένα παιδί που ψάχνει τους γονείς του, από το δικό του παιδί, από μια νοικοκυρά όταν γυρνά στην πατρίδα του μετά τα γεγονότα κ.λ.π. η) Flashback: Παίζονται σκηνές από το παρελθόν, π.χ. πώς αποχωρίστηκε το παιδί τους γονείς του. θ) Το οικογενειακό άλμπουμ: Με τη μέθοδο της παγωμένης εικόνας-φωτογραφίας παρουσιάζεται η ζωή κάποιου χαρακτήρα, π.χ ζωντανεύει το άλμπουμ ενός πρόσφυγα. Ο εμψυχωτής κρατάει την εικόνα για λίγα λεπτά, ρωτάει να μάθει για τα πρόσωπα της φωτογραφίας και μετά τη ζωντανεύει. Παίζεται έτσι μια στιγμή από το παρελθόν του ήρωα. ι) Η αντιπαράθεση: Φέρνει αντιμέτωπους ανθρώπους με διαφορετικές απόψεις, π.χ. η ομάδα των εθελοντών που θέλει να βοηθήσει τους πρόσφυγες και οι κυβερνητικοί παράγοντες που βλέπουν ότι με τη συνεχή προσέλευση νέων προσφύγων εμφανίζονται άμεσοι κίνδυνοι για τους παρόντες. ια) Το μέλλον: Διερευνά το θέμα παίζοντας σκηνές από το μέλλον των ηρώων.

10 Ο εμψυχωτής μπορεί να σταματάει τον αυτοσχεδιασμό για να δοθεί συμπληρωματικό υλικό που θα βοηθήσει στο παραπέρα χτίσιμο του χαρακτήρα, όπως φωτογραφίες εποχής, να συνταχθεί μια αίτηση για κάποιο επίδομα, να γίνει μια συνέντευξη που θα κρίνει κάτι πολύ σοβαρό κ.ά. Τέτοιο υλικό, που το ακολουθούν σύντομοι αυτοσχεδιασμοί και παιχνίδια ρόλων, είναι απαραίτητο για την εξέλιξη και τη διατήρηση του χαρακτήρα. Ένα απλό σχέδιο α) Ζέσταμα. β) Δείχνεται μια φωτογραφία από Βοσνία και η ομάδα προσπαθεί να μαντέψει τι είναι. γ) Αυτοσχεδιασμός «μια σκηνή χωρικών στο δρόμο 1 μήνα πριν». δ) Μπαίνει ο εμψυχωτής ως «στρατιώτης» (δάσκαλος-σε-ρόλο) και διώχνει τους χωρικούς. ε) Συζήτηση χωρικών για το ποια στάση θα κρατήσουν. Θα φύγουν; Θα μείνουν; στ) Εμφανίζονται οι «ελεύθεροι σκοπευτές». Σκηνή με ένα παιδί νεκρό. Αντιδράσεις. ζ) Ξαναμπαίνει ο στρατιώτης και τους απειλεί. Σκηνή γονείς-παιδιά. η) Οι χωρικοί μαζεύουν και αναχωρούν. Στα Παιχνίδια Ρόλων είναι σημαντικό να παίζει ο εμψυχωτής κάποιο ρόλο, να είναι όπως λέμε «σε ρόλο». Αυτός πρέπει να βρει μια σύμβαση για να μπαίνει και να βγαίνει στο ρόλο του, ώστε να κατευθύνει την ομάδα, να προσθέτει νέα στοιχεία στο σενάριο και να βοηθά στην εξέλιξη της δράσης. Προσοχή στα τρία σημαντικά στάδια: Δημιουργία χτίσιμο εξέλιξη ενός χαρακτήρα. Οι εθελοντές Το θέμα: Μια ομάδα εθελοντών, π.χ. οι Γιατροί του Κόσμου, ετοιμάζεται να μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια σε μια χώρα της Αφρικής που σπαράζεται από εμφύλιο πόλεμο (κυβερνητικοί αντάρτες) Οι σκηνές: α) Στα γραφεία στη Γενεύη: Ο εμψυχωτής σε ρόλο μάνατζερ ενημερώνει τους εθελοντές για τη κατάσταση στη χώρα, τη στάση ουδετερότητας που πρέπει να κρατήσουν, τις ειδικότητες που χρειάζονται. Τα μέλη της ομάδας σε διάφορους ρόλους εθελοντών όπως γιατροί, δημοσιογράφοι, ηλεκτρολόγοι, τεχνικοί κ.α. (όλη η ομάδα: δάσκαλος-σε-ρόλο) β) Στο γραφείο εμβολιασμού και στη Visa: Οι εθελοντές, σε μικρές ομάδες των 4-5, περιμένουν τη σειρά τους και γνωρίζονται μεταξύ τους (σε ομάδες: παιχνίδι ρόλων). γ) Η συνέντευξη τύπου: η ομάδα χωρίζεται στα δύο, οι εθελοντές και οι δημοσιογράφοι, για την καθιερωμένη συνέντευξη λίγο πριν την αναχώρηση. Ακούγονται ερωτήματα όπως ποιοι είναι, γιατί πάνε κ.α.(σε δύο ομάδες: παιχνίδι ρόλων). δ) Η άφιξη και η εγκατάσταση: οι εθελοντές βρίσκουν μια χώρα πολύ χειρότερη από αυτό που φαντάζονταν με ερείπια, πτώματα, χωρίς τροφή, φάρμακα, νερό κ.α. Στήνουν τον καταυλισμό τους, μοιράζουν δουλειές, οργανώνουν το υλικό (όλη η ομάδα: αφηγηματικό θέατρο). ε) Τα διλήμματα: η ηγέτης των ανταρτών (κακοποιημένη από τους κυβερνητικούς στο παρελθόν) ζητάει το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας γιατί πιστεύει ότι οι αντάρτες έχουν περισσότερο ανάγκη. Αντίθετα ο κυβερνητικός αξιωματικός θέλει να σιγουρέψει ότι η βοήθεια θα μοιραστεί στα ίσια. Φέρνει μαζί του ένα κουτσό παιδί για να τονίσει

11 τη θηριωδία των ανταρτών (σε ομάδες των τριών- εθελοντής, αντάρτισσα, κυβερνητικός: αυτοσχεδιασμοί). στ) Η αντάρτισσα: μια σημαντική στιγμή στη ζωή της, η οικογένειά της (σε ομάδες: δυναμικές εικόνες, ανίχνευση σκέψης, ανακάλυψη του παρελθόντος, φόρουμ, ρόλοςστον-τοίχο για την αντάρτισσα -μέσα τα εσωτερικά διλήμματα, ο χαρακτήρας και οι σκέψεις της, έξω οι συνθήκες που πιέζουν και κατευθύνουν). ζ) Το κουτσό παιδί: ποιος είναι, ποια η οικογένειά του, μια σημαντική στιγμή στη ζωή του, πως βρέθηκε κουτσό (σε ομάδες: ανίχνευση σκέψης, ανακαλύπτοντας το παρελθόν, δυναμικές εικόνες, φόρουμ). η) Η αποχώρηση της αποστολής: ξήλωμα του καταυλισμού, τι αφήνουν πίσω, ποια τα συναισθήματα κ.λ.π. (όλοι: αφηγηματικό θέατρο, αναστοχασμός). Αυτός ο τρόπος έρευνας, κατανόησης και δημιουργίας είναι γνωστός και σαν «θέατρο διαδικασίας» Ο πρόσφυγας Ερέθισμα και αφετηρία: ένα ποίημα ή ένα γνωστό τραγούδι που περιγράφει την ιστορία ενός πρόσφυγα ή μετανάστη α) Η ομάδα διαβάζει το ποίημα και συζητά τα συναισθήματα που πηγάζουν από αυτό. Η συζήτηση μπορεί να περιλάβει κι ερωτήσεις όπως «τι φοβάται ο φυγάς;» ή «τι άφησε πίσω;» κ.ά β) Ομάδες των 3-4 σχηματίζουν 3 «δυναμικές εικόνες» με βάση το «τι μπορεί να έχει στο μυαλό του ο πρόσφυγας π.χ. στη πρώτη στροφή». Κατόπιν σχηματίζουν 3 εικόνες με βάση τι έχει στο μυαλό του παρακάτω στο ποίημα π.χ στη σκηνή 3. Εντοπίζεται τι έχει αλλάξει γ) Η ομάδα χωρίζεται σε ζεύγη. Ο εμψυχωτής δίνει τις λέξεις-συναισθήματα θυμός, αποκλεισμός, μοναξιά, φόβος, ελευθερία (από το ποίημα ή όχι) και τους ζητάει να διαλέξουν μια από αυτές τις λέξεις και να δημιουργήσουν μια σειρά κινήσεων που να την εκφράζουν, λαμβάνοντας υπόψη τους τα στοιχεία: χρήση χώρου, επίπεδα σκηνής, επικοινωνία με τον συμπαίχτη, επίπεδα έντασης. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να είναι ορατά και θα αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης μετά. δ) Κατόπιν ο εμψυχωτής ζητάει από τα ζευγάρια να επαναλάβουν το ίδιο δημιουργώντας μια σειρά κινήσεων βασισμένες σε μια άλλη λέξη-συναίσθημα από τις παραπάνω. Όταν αυτό γίνει, τους ζητάει να σκεφτούνε τρόπους με τους οποίους θα «περάσουν» από την μια σειρά κινήσεων στην άλλη. Μπορούν να αλλάξουν λίγο τη σειρά των κινήσεων αλλά σημαντικό είναι όταν αυτά παρουσιαστούν στην ομάδα το κοινό θα πρέπει να μπορεί να ξεχωρίζει-αναγνωρίσει καθαρά τα δύο συναισθήματα και την αλλαγή από το ένα στο άλλο. ε) Σε ομάδες των τεσσάρων. Κάθε ομάδα διαλέγει μια στροφή από το ποίημα, ξεχωρίζει τις λέξεις κλειδιά και επαναλαμβάνει με αυτές την προηγούμενη άσκηση με τη σειρά κινήσεων. Κατόπιν δοκιμάζει ολόκληρη τη στροφή ενσωματώνοντας τις κινήσεις αυτές συνδυάζοντας τες με μουσική -τραγούδι. Ερωτήματα που θα απασχολήσουν τις ομάδες θα είναι: ποια η σχέση μου με τους συμπαίχτες μου, πως μπορεί να ελιχθεί φωνητικά η σύνθεση, υπάρχουν στοιχεία έντασης, χρησιμοποιείται ο χώρος και τα επίπεδά του κ.ά. στ) Ομαδική συζήτηση ειδικά για τα συναισθήματα: θυμός και ανία. Η ομάδα χωρίζεται σε ζεύγη και ξανακάνει τη παραπάνω άσκηση με τη σειρά κινήσεων για τα δύο αυτά συναισθήματα. Δοκιμάζει μια σύνθεση η οποία αρχίζει και τελειώνει με μια επαναλαμβανόμενη κίνηση π.χ αργή ταλάντευση σώματος, χτύπημα δαχτύλων στο πάτωμα.

12 Η απαγόρευση ζ) Σε ζεύγη δοκιμάζεται μια σκηνή όπου δύο πρόσφυγες είναι σε διπλανά κελιά φυλακής, τους απαγορεύεται να μιλούν, παρακολουθούνται συνεχώς από κάμερες και ο ένας υποψιάζεται ότι ο άλλος έχει κακοποιηθεί από τους φύλακες. Όταν βρεθούν στη αυλή για λίγο θα προσπαθήσει να επικοινωνήσει μαζί του για να τον ρωτήσει αν είναι εντάξει. Ξέρει όμως ότι οι φύλακες παρακολουθούν τις συναντήσεις τους. Κατόπιν θα δοκιμαστεί ο αυτοσχεδιασμός προσθέτοντας στη σκηνή δύο φύλακες. Πάντα χωρίς λόγια. Αργότερα μπορεί να επαναληφθεί αυτοσχεδιασμός αλλά οι δύο πρόσφυγες θα μπορούν να μιλάνε. η) Επιστροφή στο ποίημα και σε ομάδες των τεσσάρων σχηματίζεται μια δυναμική εικόνα που να δείχνει την πρόσφυγα με την οικογένεια του πριν φύγει από τη χώρα του. Κατόπιν μια άλλη που να δείχνει μόνο την οικογένεια του κι αυτόν κάπου χώρια. Μετά μια τρίτη εικόνα που να εκφράζει τα συναισθήματα του πρόσφυγα όντας χώρια από ην οικογένειά του. θ) Η ομάδα παρουσιάζει, με την τεχνική της χωρισμένης στα δύο σκηνής, τη σκηνή με την οικογένεια του πρόσφυγα ταυτόχρονα με τη σκηνή που αυτός βρίσκεται στο κελί του. Μπορεί να υπάρχει παράλληλη δράση, αργή κίνηση ή όποιος άλλος τρόπος για το πέρασμα από την μια σκηνή στην άλλη. ι) Οι μέχρι τώρα σκηνές-εικόνες δηλαδή η οικογένεια, το κελί κ.λ.π. εξελίσσονται σε μια σύνθεση που θα λάβει υπόψη της: δυναμικές εικόνες, κινήσεις που εκφράζουν συναισθήματα, καθαρούς τρόπους μεταφοράς από το ένα συναίσθημα στο άλλο κι από τη μια σκηνή στην άλλη, χρήση συμβόλων, flashback, επαναλαμβανόμενες κινήσεις, φωνή-τραγούδι, χρήση χώρου και επιπέδων περιορισμένο αριθμό αντικειμένων (σκηνικά η κοστούμια) Παραλλαγή: Ο εμψυχωτής δίνει απλά τη πληροφορία ότι ένας πρόσφυγας βρίσκεται στη φυλακή περιμένοντας μια απόφαση δικαστηρόυ και κάνει απεργία πείνας. Ζητάει να γίνουν οι εξής σκηνές α) μια στιγμή στην παιδική του ηλικία, β) ο ίδιος ως πρόσφυγας στη φυλακή, γ) Τι τον έκανε να φύγει από τη χώρα του; δ) το ταξίδι προς την «νέα χώρα», ε) Πως κατέληξε στη φυλακή, στ) ένας επισκέπτης, ζ) μια κρίσιμη απόφαση κ.λ.π Μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι δυναμικές εικόνες, η ανακριτική καρέκλα, ο μικρός αυτοσχεδιασμός, το «δείχνουμε τις σκέψεις», «ακούμε τις εσωτερικές φωνές», κατευθυνόμενη αφήγηση-δράση κ.ά α) το σενάριο: η εταιρεία δίσκων αρνείται να συμπεριλάβει στο δίσκο ενός ανερχόμενου τραγουδιστή της ένα συγκεκριμένο τραγούδι γιατί αναφέρεται σε ένα ευαίσθητο θέμα π.χ. ναρκωτικά ή AIDS (καλό είναι να υπάρχει συγκεκριμένο παράδειγμα). Ισχυρίζεται ότι θα κινδυνεύσει η καριέρα του καλλιτέχνη και ίσως χαθούν μεγάλα κέρδη για την εταιρεία. Ο καλλιτέχνης αρνείται να βγάλει το δίσκο και βρίσκεται σε αντιδικία με την εταιρεία β) Η κρίσιμη συνάντηση: ο εμψυχωτής υποδύεται τον καλλιτέχνη («δάσκαλος - σε - ρόλο») ενώ οι υπόλοιποι της ομάδας υιοθετούν ρόλους ως στελέχη της εταιρείας, το στιχουργό του τραγουδιού, τα μέλη του συγκροτήματος, το καλλιτεχνικό πράκτορα του τραγουδιστή, ένα φορέα AIDS ή χρήστη κ.ά. Στο τέλος της έντονης συνάντησης ο καλλιτέχνης φεύγει. γ) Σε ζεύγη. Ο Α είναι το στέλεχος της εταιρείας που μόλις βγήκε από τη συνάντηση και ο Β είναι άλλος υπάλληλος της εταιρείας. Ο Α εξηγεί στον Β τι έγινε στην συζήτηση. δ) Σε τετράδες. Ο Α εξακολουθεί να είναι το στέλεχος της επιχείρησης που γυρνάει σπίτι και κατά το δείπνο εξηγεί την κουραστική ημέρα που είχε. Ο Β είναι η

13 Το ατύχημα γυναίκα του. Ο Γ είναι η έφηβη κόρη (ή γιος) που είναι πιο ενημερωμένη για το ευαίσθητο θέμα που συζητιέται. Ο Δ είναι το μικρό παιδί ή νήπιο! ε) Καθένας μόνος του ως ο καλλιτέχνης γράφει ένα γράμμα προς ένα μουσικό περιοδικό για την κατάσταση που βρίσκεται. Παρόμοια γράμματα προς διάφορους αποδέκτες μπορούν να γράψουν και οι άλλοι ήρωες. Η μισή ομάδα παίζει τη σκηνή μιας σύγκρουσης αυτοκινήτων, όπου υπάρχει ο οδηγός του μικρού αυτοκινήτου, ο οδηγός της νταλίκας, ένα ζευγάρι περαστικών, ένας αστυνόμος, ένας τυφλός. Η υπόλοιπη ομάδα παίρνει διάφορους ρόλους όπως, δημοσιογράφοι από την κρατική και την ιδιωτική τηλεόραση, ένας φωτογράφος μιας σκανδαλοθηρηκής-«λαϊκής» εφημερίδας, η γυναίκα του τραυματισμένου οδηγού, ένας περαστικός αλλοδαπός φοιτητής κ.λ.π. Παίζεται η σκηνή μέχρι και τη σύγκρουση. Όλοι «σε ρόλο» κάνουν την αναφορά τους. Ακούγεται η ίδια ιστορία από διαφορετικές πλευρές. Τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι η μιμική, η αργή κίνηση, οι εσωτερικές σκέψεις των ηρώων, η δυναμική εικόνα λίγο πριν και λίγο μετά τη σύγκρουση. Ο λόγος του Μαρτιν Λούθερ Κίγκ α) Εισαγωγή με την άσκηση «ομαδικό περπάτημα με βάση μια οδηγία» π.χ. σαν αιχμάλωτοι πολέμου, σαν τυφλοί κ.λ.π. β) Η ομάδα χωρίζεται στα δύο. Οι μισοί κάθονται στην άκρη του δωματίου. Για τα επόμενα 3-4 λεπτά ο εμψυχωτής παίζει με τους άλλους μισούς διάφορες ασκήσεις, συζητάει, ζητάει γνώμες. Ακολουθεί συζήτηση (με όλους) για το πως αισθάνθηκαν οι «αποκλεισμένοι» και τι σημαίνει «αποκλεισμός» (ιδεοθύελλα). γ) Δυναμική εικόνα σε ομάδες των 4-5 με θέμα «αποκλεισμός». Εστιάζουν στα ποιος, που, πότε και τι. Συμπεριλαμβάνουν σωματική έκφραση, έκφραση προσώπου, επίπεδα σκηνής, χρήση του χώρου. δ) οι εικόνες παρουσιάζονται και το κοινό μπορεί να ρωτάει (ανακρίνει) για να μάθει περισσότερα για την κατάσταση και τους χαρακτήρες (με άγγιγμα στον ώμο, ανακριτική καρέκλα κ.λ.π). ε) Ο εμψυχωτής μπορεί να φωτογραφίσει τις εικόνες για μελλοντική συζήτηση των τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν. στ) Ομαδική συζήτηση για τη ζωή του Μαρτιν Λουθερ Κινγκ. Η ομάδα μαθαίνει ότι στα 15 του έβγαλε ένα λόγο για τους μαύρους και το Σύνταγμα. ζ) Η ομάδα γράφει το δικό της «λόγο» με τη μέθοδο «καθένας προσθέτει μια φράση». Στο τέλος η ομιλία μαγνητοφωνείται. η) Η ομάδα ξαναφτιάχνει την πρώτη δυναμική εικόνα ακούγοντας την κασέτα και αμέσως μια δεύτερη. Παρουσιάζονται και οι δύο συνοδευόμενες από την ηχογραφημένη ομιλία. Το «πλήθος» και ο «διαφορετικός» α) Επιλέγεται μια κατάσταση όπου κάποιος είναι σε μειονεκτική θέση σε σχέση με το σύνολο, π.χ. κάποιου οι πολιτικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις διώκονται στη χώρα που ζει, ή ένα πλούσιο παιδί ζει σε μια γειτονιά με πολύ χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο, ή ένα παιδί αναγκάζεται να πάει σχολείο σε μια άλλη χώρα κ.ά. β) Ο εμψυχωτής οργανώνει αυτοσχεδιασμούς για το πώς αντιδρά «αυτός» απέναντι στους «πολλούς» και πώς οι «πολλοί» απέναντι σε «αυτόν».

14 γ) Ακολουθεί συζήτηση για το χαρακτήρα «αυτού», π.χ είναι σκληρός, αντιστέκεται, προσπαθεί να ενταχθεί κ.λ.π., και της «κοινωνίας» π.χ. ανεκτική, βάζει εμπόδια, βοηθάει κ.λ.π. δ) Αυτοσχεδιάζονται σκηνές όπου «αυτός» βρίσκει ένα συμπαραστάτηυποστηρικτή μέσα στο «πλήθος». Πώς εκδηλώνεται αυτή η βοήθεια; Πώς αντιδρούν οι υπόλοιποι από το πλήθος προς τον «υποστηρικτή»; ε) Γίνεται συζήτηση για τις πιέσεις που δέχτηκαν οι χαρακτήρες. Τι είδους ήταν οι πιέσεις αυτές και από τι ανθρώπους προέρχονται συνήθως. Παραλλαγή Ι: α) Χρήσιμο είναι να έχουν προηγηθεί σαν ζέσταμα κάποιες ασκήσεις «συνενοχής» π.χ. μαζί σταματάμε - μαζί ξεκινάμε. Κατόπιν ο εμψυχωτής βάζει την ομάδα στην κατάσταση «πλήθους» με τη μέθοδο της αφήγησης και της ταυτόχρονης αναπαράστασης ή απλά δίνοντας τίτλους. Η ομάδα δρα με μικρή κίνηση, ήχους και ελάχιστο λόγο. Όταν η ιστορία ή οι εικόνες προχωρήσουν, ο εμψυχωτής μπορεί να παγώσει τη δράση με ένα ΣΤΟΠ και να προσθέσει πληροφορίες ρωτώντας τους ήρωες της ιστορίας «Ποιος» και «Τι». Μερικές σκηνές «πλήθους» μπορεί να είναι π.χ. θεατές σε ποδοσφαιρικό αγώνα, περιμένοντας στη στάση μια βροχερή ημέρα, το κοινό ενός κινηματογραφικού έργου τρόμου, μια διαδήλωση, παραμονή Πρωτοχρονιάς, περιμένοντας τον αγαπημένο τραγουδιστή, δημοσιογράφοι έξω από το γραφείο τύπου, μια ομαδική εκτέλεση (θύματα ή θεατές), η ουρά για ένα συσσίτιο, παρακολουθώντας κάποιον που ετοιμάζεται να πηδήξει από μια ταράτσα κ. ά. Ο εμψυχωτής μπορεί να κρατήσει τις σκηνές αυτές όσο η ενέργεια τους είναι υψηλή. Μπορεί ακόμα, ακουμπώντας κάποιον, να ορίσει ένα χαρακτήρα «πρωταγωνιστή» ώστε να αναπτυχθεί ένας σύντομος διάλογος (σε πραγματική ή φανταστική γλώσσα). Έτσι οι υπόλοιποι θα συγκεντρώνουν την προσοχή τους. Κατόπιν μπορεί να ζητήσει να σκεφτούν όλοι κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόμου μέσα στο πλήθος π.χ. ποιος είμαι, πόσων χρονών, τι δουλειά κάνω, γιατί είμαι εδώ σήμερα κ.λ.π. β) Μπορεί να φτιαχτεί ένα σενάριο που να φανερώνει πώς ήρθε ο κάθε τύπος στο χώρο και μετά να γίνει η σκηνή του «πλήθους». Το σενάριο με αυτόν που ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει πηδώντας από τη ταράτσα είναι το πιο... δημοφιλές και οι σκηνές που θα γίνουν μπορεί να περιλαμβάνουν π.χ. τους συγγενείς να μιλάνε για αυτόν, την είδηση να βγαίνει στη τηλεόραση, τους γιατρούς στο νοσοκομείο, τον αυτόχειρα να γράφει ή διαβάζει το αποχαιρετιστήριο γράμμα, το γεγονός που τον ώθησε να πάρει την απόφαση, τους ρεπόρτερ με τους γείτονες και βεβαίως το πλήθος που παρακολουθεί το συμβάν. Ενδιαφέρον σκηνοθετικά έχει βεβαίως όταν οι μικρές αυτές σκηνές δεν μπουν στη γραμμική χρονολογική σειρά αλλά υπάρχουν flashback. γ) Προέκταση των παραπάνω αποτελεί η παρουσία ενός «διαφορετικού» ή ενός που δεν ταιριάζει με το πλήθος ή ενός που τα πλήθος απέβαλλε, κ.λ.π Το δραματικό ενδιαφέρον αυξάνεται όταν π.χ. το πλήθος είναι μια συναυλία rockers και εμφανίζεται ένας γιάπης. Παραλλαγή ΙΙ: Η ομάδα, χωρίς να κατευθύνεται από τον εμψυχωτή, σχηματίζει μερικές δικές της εικόνες «πλήθους». Οι εικόνες αυτές είναι στην αρχή στατικές (σαν φωτογραφία) ή περιλαμβάνουν μια σύντομη κίνηση. Ο εμψυχωτής ζητάει πληροφορίες για το «Ποιος» είναι ο καθένας και «Που» βρίσκεται η ομάδα. Προσπαθεί να τονίσει την ιδιαιτερότητα του καθενός μέσα στο «πλήθος». Κάποια στιγμή πρέπει να κάνει την εμφάνισή του αυτός που δεν ταιριάζει, ο «διαφορετικός». Η δραματική σύγκρουση που ακολουθεί είναι προς εξερεύνηση και ανάπτυξη.

15 Παρόλο που τα παραπάνω είναι ομαδική δουλειά και δραστηριότητα πλήθους, ο εμψυχωτής πρέπει να τονίσει την ανάγκη ανάπτυξης της ατομικότητας μέσα στο σύνολο. Καθένας συμμετέχει στο πλήθος, αλλά είναι ιδιαίτερος και ξεχωριστός τύπος. Χωρίς βέβαια την ύπαρξη του «διαφορετικού» δε θα υπήρχε σύγκρουση, άρα «δράμα». Το πρώτο μέρος της άσκησης με την κατευθυνόμενη ιστορία και τη παράλληλη δραματοποίηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ζέσταμα στην αρχή ή για στο κλείσιμο μιας πρόβας. Παραλλαγή ΙΙΙ: Η οικογένεια α) Ο εμψυχωτής εξηγεί ότι όλοι ανήκουν σε μια «οικογένεια», φυσική, κοινωνική ή άλλη, π.χ. συμμορία, ποδοσφαιρική ομάδα κ.λ.π. Εκεί ο καθένας παίρνει ένα ρόλο β) Η ομάδα χωρίζεται σε μικρότερες των 5-6 ατόμων και όλοι αποφασίζουν ποιο μέλος της οικογένειας θα παίξουν, π.χ. αν είναι φυσική οικογένεια: πατέρας, μητέρα, γιος κ.λ.π. γ) Στην αρχή ο εμψυχωτής ζητάει από την οικογένεια να ποζάρει σε μια αναμνηστική φωτογραφία. Μετά τους δίνει μια κατάσταση για να αυτοσχεδιάσουν. Στην κατάσταση αυτή πρέπει να υπάρχει το στοιχείο της δραματικής σύγκρουσης π.χ. είναι Κυριακή βράδυ, η μητέρα είναι άρρωστη και η κόρη θέλει να πάει σε πάρτι. δ) Δοκιμάζονται ακραίες καταστάσεις, όπως π.χ. μια οικογένεια έχει τα πάντα, ενώ άλλη δεν έχει τίποτα ε) Κάποιο μέλος ο «διαφορετικός»- αρχίζει να φεύγει από την «οικογένεια», π.χ. ακούει άλλη μουσική ή φτιάχνει δική του συμμορία κ.λ.π. Η δολοφονία του αλλοδαπού Στο παρακάτω σχέδιο το ερέθισμα θα είναι μια αληθινή ιστορία: ένας νεαρός αλλοδαπός βρέθηκε νεκρός στο κέντρο της πόλης. Η έρευνα θα περιλαμβάνει αποκόμματα εφημερίδων (ρεπορταζ, δηλώσεις των εμπλεκομένων), φωτογραφίες, βιντεο, μουσική, βιογραφίες, λογοτεχνικά-θεατρικά κείμενα κ.ά. Στόχος είναι να χρησιμποιηθεί όλο το διαθέσιμο υλικό τόσο στη διερεύνηση ενός σοβαρού κοινωνκού θέματος όπως ο ρατσισμός, όσο και στη προσπάθεια μιας θεατρικής σύνθεσης. Με τη βοήθεια ασκήσεων και τεχνικών μπορει να εξετασθούν τα γεγονότα αλλά και τα συναισθήματα της οικογένειας του νεκρού, η στάση της αστυνομίας, οι δολφόνοι, οι πεποιθήσεις της κοινωνίας κ.ά. Έτσι μπορεί π.χ. να χρησιμοποιηθούν: «καταιγισμός ιδεών» για την ανάδειξη των πεποιθήσεων της ομάδας πάνω στο θέμα, πιθανές προσωπικές εμπειρίες, συναισθήματα κ.ά., «δυναμικές εικόνες», «flashback», για την ανίχνευση των γεγονότων, «ανίχνευση σκέψης» για να ανάδειξη των προσωπικών απόψεων και στάσεων, η «αναλογία» για διεύρυνση αλλά και εμβάθυνση στο θέμα, σκηνές από βιντεο ή τηλεόραση για παρατήρηση και ανάλυση διαφόρων μορφών ρατσισμού, αποκόματα εφημερίδων και συνεντεύξεις για την κατανόηση της στάσης των δολοφόνων, της οικογένειας και της αστυνομίας, αναπαραγωγή (με αφαίρεση) χώρων και κινήσεων, Forum Theatre για την κατάθεση απόψεων ως προς τη δυνατότητα αποφυγής του δυσάρεστου γεγονότος, αυτοσχεδιαμοί της σκηνής του φόνου, μουσική, κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα και φωτισμοί για τη βελτίωση του τελικού θεατρικού δρώμενου. Μια πιθανή σερά δραστηριοτήτων μπορεί να περιλαμβάνει: α) Ο εμψυχωτής ζητάει από τα μέλη της ομάδας (καθένα χωριστά) να θυμηθούν ένα περιστατικό ρατσισμού στο οποίο βρέθηκαν μπλεγμένοι. Κατόπιν σε ομάδες των 4-

16 5 αφηγείται ο ένας στον άλλο την προσωπική αυτή ιστορία του. Διαλέγεται μια από τις ιστορίες που ακούστηκαν και δημουργείται μια δυναμική εικόνα που να εστιάζει και να αναδεικνύει το πιο κρίσιμο σημείο της ιστορίας. Ακολουθεί παρουσίαση και σχολιασμός. Οι ομάδες μετά ξαναφτιάχνουν την εικόνα τους προσθέτωντας μια λέξη ή μια μικρή φράση στον κάθε χαρακτήρα. Κριτήριο για την επιλογή πρέπει να είναι η «οικονομία στο λόγο» και αν ξεκαθαρίζεται ή προστίθεται κάτι ουσιαστικό στην ιστορία που παρουσιάζει η εικόνα. Στο επόμενο στάδιο η εικόνα μπορεί να εξελιχθεί σε μια μικρή σκηνή (προστίθονται περισσότερος λόγος και κίνηση) β) Ο εμψυχωτής ετοιμάζει την άσκηση «φέρνω καλά/άσχημα νέα»: ζητάει από τη ομάδα σε ζεύγη να αυτοσχεδιάσουν μικρές σκηνές όπου ένας μπαίνει σε ένα χώρο και μεταφέρει ένα καλό ή ένα άσχημο νέο στον άλλο. Οι σκηνές αυτές καλό είναι να παιχτούν με χρονικό περιορισμό π.χ. 1 λεπτό προετοιμασία, 1 λεπτό διάρκεια. Επίσης για τον αυτοσχεδιασμό είναι απαραίτητα κάποια δεδομένα ως προς το ποιοι, πού και πότε. Κατόπιν σε ομάδες δοκιμάζεται η σκηνή 1: τα νέα, όπου η οικογένεια του δολοφονηθέντος μαθαίνει τα νέα από κάποιον που έρχεται στο σπίτι. Ακολουθεί η σκηνή 2: στο δρόμο προς το νοσοκομείο, όπου σε ομάδες των τεσσάρων, δύο υποδύονται τους σιωπηλούς, γεμάτους αγωνία και ταραγμένους γονείς στο δρόμο προς το νοσοκομείο ενώ οι άλλοι δύο αποτελούν τις «εσωτερικές τους φωνές». Δηλαδή, όπως και στη γνωστή άσκηση, οι δύο σωματοποιούν τα συναισθήματα ενώ οι άλλοι δύο τα προβάλλουν με λόγο. Μετά μπορεί να δοκιμαστεί ως σκηνή 3: γονείς και φίλοι όπου π.χ. στο νοσοκομειο οι γονείς συναντούν τους φίλους του δολοφονηθέντος γιού τους. Η μεταξύ τους σχέση, ένταση, διαφωνίες κ.λ.π να παρασταθούν σωματικά και με ήχους αλλά χωρίς λόγο. γ) Δουλέυοντας σε «αναλογία»: Γίνεται ένας «καταιγισμός ιδεών» με θέμα: προκαταλήψεις (τι σημαίνει, γιατί, πως, παραδείγματα κ.λ.π). Ένας καταγράφει. Διαλέγονται φράσεις από αυτές που καταγράφηκαν και τρια μέλη της ομάδας σχηματίζουν μια εικόνα, π.χ. ένας άντρας με άσπρη ρόμπα και μια γυναίκα με ένα χαρτοφύλακα στα χέρια περπατούν στην αυλή του νοσοκομείου όταν τους πλησιάζει μια μητέρα κρατώντας το άρρωστο παιδί της και απευθύνεται με αγωνία στον άντρα. Ακολουθεί συζήτηση ως προς το τι ακριβώς γίνεται, και πως βγάζουμε τα συμπεράσματά μας. Κατόπιν προσπαθούμε να δώσουμε μια ερμηνεία στη εικόνα που να αναιρεί την προκατάληψη, π.χ. ο άντρας με τη άσπρη ρόμπα είναι ο φαρμακοποιός του νοσοκομείου και η γυναίκα είναι η παιδίατρος που μόλις ετοιμάζεται να πιάσει βάρδια. Οι ανατροπές αυτές μπορεί να γίνουν και με τεχνικές «forum theatre» δηλαδή κάποιος αλλάζει την εικόνα ή μπαίνει σ αυτή για να δώσει μια άλλη διάσταση από εκείνη που αρχικά είχε. Κατόπιν, η ομάδα χωρίζεται μικρότερες των 3-4 ατόμων και δοκιμάζονται άλλες προκαταλήψεις. Στη παρουσίαση που θα ακολουθήσει, οι υπόλοιποι θα προσπαθήσουν να μαντέψουν το χωρο, την κατάσταση, τους ήρωες. Ακολοθεί συζήτηση για τις ομοιότητες και διαφορές που παρουσιάστηκαν ανάμεσα σε αυτές τις περιπτώσεις με εκείνη του συμβάντος που μελετάει η ομάδα (ο δολοφονημένος αλλοδαπός). δ) Η ομάδα παρακολουθεί το βίντεο (ή τις εφημερίδες) με τα ρεπορτάζ και τις περιγραφές του φόνου. Παρατηρεί και συζητάει τις διάφορες απόψειςπροκαταλήψεις που αναφέρονται. Καταγράφονται όλα όσα οι μάρτυρες αναφέρουν ως «είδα», «άκουσα», «έκανα». Ο εμψυχωτής ζητάει από τη ομάδα μια λέξη που να χαρακτηρίζει καθένα από τους μάρτυρες. Όπως και παραπάνω, με τη βοήθεια αυτών των λέξεων η ομάδα φτιάχνει δυναμικές εικόνες που παριστούν τις απόψεις, τις συμπεριφορές και τις στάσεις τω διαφόρων μαρτύρων απέναντι στο συμβάν και στο νεκρό. Με παρόμοιο τρόπο μορεί να ερευνηθούν οι στάσεις και τα κίνητρα των ενόχων (αν έχουν συληφθεί) και της αστυνομίας κ.ά. ε) Η ομάδα προσπαθεί να ανασυνθέσει το συμβάν συνθέτωντας τις επι μέρους σκηνές (όχι κατ ανάγκη με γραμμική χρονολογική σειρά), προσθέτωντας μουσική,

17 φώτα και σκηνικά αντικείμενα. (Περισσότερα για τη θεατρική σύνθεση υπάρχουν στο τέλος της ενότητας δημιουργικότητα αυτού του βιβλίου.) Οι μάγισσες Οι παρακάτω δραστηριότητες έχουν ως ερέθισμα το θεατρικό έργο Οι μάγισσες του Σάλεμ του Άρθουρ Μιλλερ και τη κινηματογραφική ταινία Blair Witch Project Θα χρησιμοποιηθούν οι γνωστές τεχνικές: δυναμικές εικόνες, παιχνίδια ρόλων και αυτοσχεδιασμοί, δάσκαλος-σε-ρόλο, ανακριτική καρέκλα, Forum Theatre, ρόλοςστον-τοίχο κ.ά. Επίσης τα θεατρικά εργαλεία: κίνηση, μιμική, χειρονομίες, χρήση γλώσσας, φωτισμοί, καθώς και τα θεατρικά στοιχεία: ανάπτυξη χαρακτήρων, σενάριο, περιεχόμενο, δράση. Δραστηριότητες που μπορεί να οργανώσει ο εμψυχωτής: α) Έρευνα για τη θανάτωση των μαγισσών στο Μεσαίωνα και το υπόβαθρο του μυστικισμού (κείμενα από εγκυκλοπαίδειες, φωτογραφίες κ.λ.π) β) Δυναμικές εικόνες από τις φωτογραφίες βασανιστηρίων του Μεσαίωνα Οι εικόνες ζωντανεύουν με τη μέθοδο «ανίχνευση σκέψης». Συζήτηση για τα συναισθήματα των διαφόρων χαρακτήρων (γυναίκες, δήμιος, θεατές). Παρουσίαση μικρής σκηνής που να φανερώνει όσα οδήγησαν στην παραπάνω φωτογραφία. γ) Παρακολούθηση της ταινίας Blair Witch Project (σε βίντεο) και συζήτηση εννοιών όπως το υπερφυσικό. δ) Ρόλος-στον-τοίχο για την ηρωίδα της ταινίας Χίθερ. Τα στοιχεία θα συμπληρώνονται καθώς προχωρά η έρευνα. ε) Παιχνίδι ρόλων με αφορμή την ταινία: η ομάδα συζητάει (σε ρόλο) ως γονείς των χαμένων στο δάσος παιδιών, ως δήμαρχος, αστυνομικός, πανεπιστημιακός, ιερέας. Ο εμψυχωτής μπορεί να είναι ο δήμαρχος (δάσκαλος-σε-ρόλο) που κατευθύνει τη συζήτηση και ενθαρρύνει τους άλλους να εκφράζουν συναισθήματα (πάντα ως οι χαρακτήρες των ρόλων που έχουν υιοθετήσει): τι μπορεί να συνέβη, μήπως είναι φάρσα, κ.λ.π. Κάποιος άλλος (σε ρόλο) κρατάει σημειώσεις. στ) «Ανακριτική καρέκλα» στην Χίθερ, διερεύνηση και συμπλήρωση του ημερολογίου της. ζ) Δοκιμάζεται μια σκηνή με τις τελευταίες 3 ημέρες των παιδιών στο δάσος και προτάσεις για το τι μπορεί να συνέβη η) Ανάγνωση σκηνών από το έργο Οι μάγισσες του Σάλεμ θ) Ένας κάτοικος του Σάλεμ γράφει ένα γράμμα που να διαμαρτύρεται για τις μάγισσες στο χωριό του (ατομικά) ι) Αναπαράσταση της ατμόσφαιρας στο δάσος το Σάλεμ όπου γίνονται οι παγανιστικές τελετές.. Αναπαράσταση μιας από αυτές (ερωτήματα που θα ληφθούν υπόψη: οι κοπέλες εννοούσαν σοβαρά όσα έκαναν ή γίνονταν με διάθεση διακωμώδησης; ποια η γενική αντίληψη ης εποχής για αυτά τα θέματα;) Χρησιμοποιούνται φώτα, μουσική και σκηνικά αντικείμενα. Η σκηνή παίζεται και το κοινό χρησιμοποιεί forum theatre για να διερευνήσει τις διάφορες αποφάσεις που πάρθηκαν. Ο εμψυχωτής οφείλει να έχει προετοιμαστεί καλά για το θέμα και κυρίως για τον τρόπο που θα κατευθύνει την ομάδα, ώστε να πετύχει το ζητούμενο της «πολυμορφίας» και της «πολυφωνίας» στη προσέγγισγη των ευαισθήτων κοινωνικών θεμάτων και όχι η αντιπαλότητα των μελών της ομάδας και η σύγχιση.