ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΥΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΩΣ ΜΕΣΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ ΜΥΟΣ Παπαδόπουλου Φώτη Εγκεκριμένο από την τριμελή συμβουλευτική επιτροπή Επιβλέπον Καθηγητής Κέλλης Ελευθέριος, Λέκτορας (ΑΠΘ) Τ.Ε.Φ.Α.Α Σερρών Μέλη. Κοφοτώλης Νικόλαος, Λέκτορας (ΑΠΘ) Τ.Ε.Φ.Α.Α Σερρών Αμοιρίδης Ιωάννης, Επίκουρος (ΑΠΘ) Τ.Ε.Φ.Α.Α Σερρών. Σέρρες,

2 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη 6 Εισαγωγή 7 Ηλεκτροδιάγνωση 8 Ορισμός της ηλεκτροδιάγνωσης 8 α) η ερεθιστότητα 8 β) προσαρμοστικότητα 8 Ηλεκτρική ερεθιστότητα του μυός 8 Μέθοδος ηλεκτροδιάγνωσης 9 Παράμετροι ηλεκτροδιάγνωσης 10 α)ρεόβαση 10 β)χρονόβαση 10 γ)χροναξία 11 δ) Πηλίκο προσαρμογής 12 ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΣ ΜΥΪΚΟΣ ΕΡΕΘΙΣΜΟΣ 12 Αρχές και Ανάλυση Παραμέτρων Ηλεκτρικού Μυϊκού Ερεθισμού 12 Ένταση Ηλεκτρικών Ερεθισμάτων 13 Χρόνος Ανύψωσης Ηλεκτρικών Ερεθισμάτων 13 Νόμος του όλου ή τίποτα 14 Πρωτόκολλα ηλεκτροδιάγνωσης 15 Οι επιδράσεις των χαμηλόσυχνων ρευμάτων στα κινητικά νεύρα και στους μύες 16 Η ένταση της σύσπασης εξαρτάται 16 Ηλεκτρομυογραφία 17 Κινητική μονάδα - Χαρακτηριστικά των κινητικών μονάδων 18 Κατηγορίες κινητικών νεύρων 18 Δυναμικό ενέργειας της μυϊκής ίνας 20 Δυναμικό της κινητικής μονάδας 22 Παράγοντες που καθορίζουν τα δυναμικά των κινητικών μονάδων 23 Συχνότητα διέγερσης των κινητικών μονάδων 26 ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ 26 Τα ηλεκτρόδια 27 Τοποθέτηση των ηλεκτροδίων 28 Χαρακτηριστικά της τοποθέτησης των ηλεκτροδίων 29 2

3 Ηλεκτρομυογραφικό διάγραμμα 31 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ 32 Αξιολόγηση των ευρημάτων 32 Διαφορική διάγνωση 33 Η ΗΛΕΚΤΡΟΜΥΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ 33 Τι πληροφορίες μας δίνει; 34 Προβληματισμός 34 Σκοπός Της Εργασίας 34 Στατιστικές Υποθέσεις 34 Σημασία της Εργασίας 35 Οριοθέτηση Της Εργασίας 35 Δείγμα 35 Περιγραφή Οργάνων 36 Μεθοδολογία 37 Η τεχνική της ηλεκτροδιαγνωστικής 37 Ηλεκτρόδια 39 ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ - ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΑ 40 Ηλεκτρομυογραφία 41 Τοποθέτηση Ηλεκτροδίων 41 Ανάλυση 43 Στατιστική Ανάλυση 43 Αποτελέσματα 44 Άνω Άκρα 44 Κάτω Άκρα 45 Γραφήματα 47 Συζήτηση - Συμπεράσματα 52 Βιβλιογραφία 55 3

4 Μόνο με την επιστήμη και την αρετή μεγαλουργεί ο άνθρωπος ΕΡΝΕΣΤ ΡΕΝΑΝ Στους Γονείς μου 4

5 Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους παρακάτω ανθρώπους, οι οποίοι συνέβαλλαν, ο καθένας τους με το δικό του τρόπο, στην ένταξή μου και ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού προγράμματος. Αθανάσιος Κίτσιος : Σας ευχαριστώ πολύ για την παρότρυνσή σας να ενταχθώ στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Ίσως χωρίς εσάς να μην είχα προσπαθήσει τόσο. Ανθούλα Πορφυριάδου : Κα Πορφυριάδου η στήριξη και η βοήθεια που μου δίνετε από τα φοιτητικά μου χρόνια είναι πολύτιμη και σας έχω κρατήσει μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μου ως άνθρωπο. Η βοήθειά σας ήταν για μένα το εισιτήριο για το πρόγραμμα αυτό. Η αξία και το έργο σας όχι μόνο στο Τ.Ε.Ι. ως φυσικοθεραπεύτρια, αλλά και ως άνθρωπος να ξέρετε ότι δεν περνούν απαρατήρητα. Για μένα είστε μια καλή φίλη, συνεργάτιδα και συνάδερφος. Ελευθέριος Κέλλης : Κε Κέλλη, χωρίς την πραγματικά υπερπολύτιμη βοήθειά σας, η εργασία αυτή δε θα είχε πραγματοποιηθεί. Οι «μοναδικές» γνώσεις που διαθέτετε σας κατατάσσουν στους σπάνιους Επιστήμονες. Βίκυ σ ευχαριστώ πολύ. Αν δεν ήσουν εσύ δε θα είχαμε μετρήσεις. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον άνθρωπο που με έκανε, από τα φοιτητικά μου χρόνια, να αγαπήσω το αντικείμενο της ηλεκτροθεραπείας. Κε Φραγκοράπτη, για μένα είστε μοναδικός άνθρωπος και επιστήμονας. Το ήθος σας, οι γνώσεις σας και το επίπεδό σας αποτέλεσαν, αποτελούν και θα αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση. Είστε Άνθρωπος, Δάσκαλος, Επιστήμονας και συνάδερφος που πάντα θα έχω σαν πρότυπο. Μου δίνετε τη δύναμη και τη θέληση να προσπαθώ να γίνομαι καλύτερος και σας ευχαριστώ γι αυτό. 5

6 Περίληψη «Η χρήση της ηλεκτρομυογραφίας και της ηλεκτροδιάγνωσης ως μέσα διάγνωσης της ποιότητας διέγερσης του μυός». Ο σκοπός της εργασίας ήταν να διερευνηθεί αν μπορεί η ηλεκτροδιαγνωστική μέθοδος να συμπληρώσει ή να επιβεβαιώσει την ηλεκτρομυογραφία ( EMG ) στη διαδικασία αξιολόγησης των μυών, όσον αφορά τη νεύρωσή τους.χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι ηλεκτροδιάγνωσης και ηλεκτρομυογραφίας και έγινε καταγραφή στο EMG των διεγέρσεων που δόθηκαν από τη συσκευή ηλεκτροθεραπείας. Επιλέχθηκε τυχαίο δείγμα με εθελοντική συμμετοχή 10 ατόμων, 5 άνδρες και 5 γυναίκες ηλικίας από 19 έως 26 ετών. Έγιναν μετρήσεις στους παλαμιαίους και στους πελματιαίους καμπτήρες. Οι συσκευές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οι : Endomed 682V της εταιρείας Enraf Nonius για την ηλεκτροδιέγερση και ηλεκτρομυογράφος τύπου Biopac MP100 Data Acquisition Unit (Biopac Systems) για το EMG.Υπολογίσθηκαν οι μεταβλητές ρεόβαση, χρονόβαση, χροναξία και προσαρμοστικότητα και έγινε σύγκριση με τα αποτελέσματα που μας έδωσε το EMG. Έχει εφαρμοστεί Pearson s Test για τη συσχέτιση των αποτελεσμάτων των δύο μεθόδων αξιολόγησης των μυών. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων και των αναλύσεων ήταν ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των μετρήσεων που έγιναν για τον υπολογισμό της ρεόβασης, χροναξίας και προσαρμοστικότητας. Οι μετρήσεις που έγιναν για τον υπολογισμό της χρονόβασης είχαν τα ίδια αποτελέσματα και στις δύο τεχνικές. Ο χρόνος ανύψωσης του τετραγωνικού παλμού ήταν σταθερός, ενώ του τριγωνικού παλμού ασταθής.η σύσπαση κατά το κλείσιμο του κυκλώματος είναι μεγαλύτερη από τη σύσπαση που παρατηρούμε κατά το άνοιγμα του κυκλώματος, όταν χρησιμοποιούμε τετραγωνικό παλμό. Το αντίθετο συμβαίνει όταν χρησιμοποιούμε τριγωνικό. Το δείγμα αποτελείτο από υγιή και νεαρά άτομα. Στα αποτελέσματά μας θα είχαμε διαφοροποιήσεις εφόσον στο δείγμα μας θα είχαμε και εκφυλισμένους μύες, από πλευράς νεύρωσης, κάτι που αποτελεί αντικείμενο μελλοντικής έρευνας. Συμπερασματικά, φαίνεται ότι η ηλεκτροδιέγερση δεν έχει άμεση και υψηλή συσχέτιση με την ηλεκτρομυογραφία. 6

7 Εισαγωγή Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός των τραυματισμών και η πολυπλοκότητα του νευρομυϊκού μας συστήματος επέβαλαν την αναγκαιότητα της όσο το δυνατό εγκυρότερης αξιολόγησης της κατάστασης των μυών, όσον αφορά τη νεύρωσή τους. Η σωστή αξιολόγηση προϋποθέτει γνώση των απαιτούμενων διαγνωστικών μεθόδων καθώς επίσης και πλήρη γνώση του μυοσκελετικού ανατομικού συστήματος. Με τη βοήθεια των σύγχρονων ηλεκτρονικών συσκευών ( ηλεκτροδιαγνωστικής ηλεκτρομυογραφίας ) και παράλληλα με την κλινική εξέταση του νευρικού και μυοσκελετικού συστήματος, η ηλεκτροδιαγνωστική και η ηλεκτρομυογραφία διαδραματίζουν βασικό ρόλο : Στη σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση των παθήσεων του νευρομυϊκού συστήματος Στην κλινική νευρομυϊκή εξέταση για την εξακρίβωση της κατάστασης των νευρομυϊκών εκφυλίσεων και αναγεννήσεων. Η ηλεκτροδιάγνωση και η ηλεκτρομυογραφία αποτελούν τις εγκυρότερες διαγνωστικές μεθόδους για την κατάσταση των μυών όσον αφορά τη νεύρωσή τους. Πολλές φορές παρουσιάζονται κενά στις διαγνωστικές αυτές τεχνικές με αποτέλεσμα την αναγκαιότητα περαιτέρω ελέγχου και αξιολόγησης. 7

8 Ηλεκτροδιάγνωση Ορισμός της ηλεκτροδιάγνωσης Ηλεκτροδιαγνωστική γενικά χαρακτηρίζεται η μέθοδος εξέτασης βιολογικών οργάνων με τη βοήθεια ηλεκτρονικών ιατρικών συσκευών για την διάγνωση οργανικών παθήσεων και ανωμαλιών. ( Φραγκοράπτης, 1994 ) Η ηλεκτρονική στη φυσικοθεραπεία περιορίζεται στην κλινική νευρομυϊκή εξέταση, για την εξακρίβωση της κατάστασης των νευρομυϊκών εκφυλίσεων και αναγεννήσεων. Με τη βοήθεια των σύγχρονων ηλεκτρονικών συσκευών ( ηλεκτροδιαγνωστικής - ηλεκτρομυογραφίας ) και παράλληλα με την κλινική εξέταση του νευρομυοσκελετικού συστήματος, η ηλεκτροδιαγνωστική παίζει ένα βασικό ρόλο στη σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση των παθήσεων του νευρομυϊκού συστήματος. Οι δύο βασικές ιδιότητες του νευρομυϊκού συστήματος, στις οποίες στηρίζεται η ηλεκτροδιαγνωστική, είναι: α) η ερεθιστότητα β) η προσαρμοστικότητα α) Ερεθιστότητα του νευρομυϊκού συστήματος χαρακτηρίζεται η ιδιότητα και η ευαισθησία του να αντιδρά σε ηλεκτρικά ερεθίσματα με συγκεκριμένη ένταση ρεύματος, χρόνο ενέργειας παλμού και συχνότητα. β) Προσαρμοστικότητα χαρακτηρίζεται η ιδιότητα του νευρομυϊκού συστήματος να προσαρμόζεται σε μεγαλύτερη ένταση ρεύματος με τριγωνικό παλμό αργής φόρτισης. Η κλασική ηλεκτροδιαγνωστική είναι αυτή που πρωτοπαρουσίασε ο Erb το 1868, εξακριβώνοντας την ερεθιστότητα του νευρομυϊκού συστήματος άμεσα και έμμεσα ( μέσω του νεύρου ) με το γαλβανικό και το φαραδικό ρεύμα. Ηλεκτρική ερεθιστότητα του μυός Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται και σήμερα στην κλινική ηλεκτροδιαγνωστική και με την τεχνική του μονοπολικού ερεθισμού. Το πλεονέκτημα της είναι ότι σε σύντομο χρόνο μπορεί να ελεγχθεί η ερεθιστότητα πολλών μυών. 8

9 Μέθοδος Ηλεκτροδιάγνωσης Σήμερα, με την εξέλιξη της βιοηλεκτρονικής, για τον ακριβέστερο έλεγχο του νευρομυϊκού συστήματος εφαρμόζεται η ηλεκτροδιαγνωστική με τις καμπύλες έντασης προς χρόνο. Εδώ, έχουμε χρησιμοποιήσει διπολικό ερεθισμό. Με τη διπολική μέθοδο χρησιμοποιούνται δύο ίδιου μεγέθους και σχήματος σχετικά μεγάλα ηλεκτρόδια. Το ηλεκτρόδιο που είναι συνδεδεμένο με την κάθοδο της συσκευής προκαλεί τον ίδιο ερεθισμό με το ηλεκτρόδιο που είναι συνδεδεμένο με την άνοδο της συσκευής. Τα ηλεκτρόδια τοποθετούνται πάνω από το μυ στα δύο άκρα του κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το ρεύμα να περνά από το ένα ηλεκτρόδιο στο άλλο διαμέσου του μυός. Η διπολική μέθοδος κάνει χρήση της κατά μήκος αντίδρασης του μυός, καθώς το ρεύμα περνά μέσα σ' αυτόν κατά μήκος και χρησιμοποιείται για τον ερεθισμό απονευρωμένων μυών, διότι, όπως είναι γνωστό, οι απονευρωμένοι μύες δεν έχουν κινητικά σημεία. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται επίσης για τον αποτελεσματικό ερεθισμό μυών μεγάλης μάζας ή μυϊκών ομάδων (όπως τετρακέφαλου, γαστροκνήμιου, ισχιοκνημιαίων, νωτιαίων συστημάτων καμπτήρων και εκτεινόντων καρπού και δακτύλων) οι οποίοι έχουν φυσιολογική νεύρωση. Όταν η διπολική μέθοδος χρησιμοποιείται για ερεθισμό φυσιολογικά εννευρωμένων μυών, για πρόκληση εντονότερης σύσπασης, είναι καλό, εφόσον είναι δυνατό, το ένα ηλεκτρόδιο να τοποθετείται πάνω από τα κινητικά σημεία των μυών, χωρίς φυσικά να διαφοροποιείται σημαντικά η κατά μήκος τοποθέτηση των ηλεκτροδίων. Η διπολική μέθοδος χρησιμοποιείται από όλες σχεδόν τις συσκευές ηλεκτρικού αισθητικού ερεθισμού. Όταν οι συσκευές αυτές έχουν δύο κανάλια με δύο ηλεκτρόδια για κάθε κανάλι τα ηλεκτρόδια μπορεί να τοποθετούνται κατά μήκος ή σταυρωτά. Οι παλμοί που χρησιμοποιούνται είναι τριγωνικής και ορθογώνιας μορφής. Με τον τρόπο αυτό εξακριβώνεται τόσο η ερεθιστότητα όσο και η προσαρμοστικότητα του μυός. Οι κύριοι παράμετροι της ηλεκτροδιαγνωστικής, χρησιμοποιώντας διπολική εφαρμογή, είναι: α ) Η ένταση (Ι) του ρεύματος σε ma. β ) Ο χρόνος δράσης του παλμού σε msec ( t ) γ ) Ο χρόνος παύσης του παλμού σε msec ( R ) δ) Ο τρόπος φόρτισης του τριγωνικού παλμού Η εξακρίβωση της κατάστασης του μυός, δηλαδή της ερεθιστότητας και της προσαρμοστικότητας του, προσδιορίζονται από την ανεύρεση των παρακάτω στοιχείων: της ρεόβασης της χρονόβασης 9

10 της χροναξίας της προσαρμοστικότητας Παράμετροι ηλεκτροδιάγνωσης α) Ρεόβαση Ρεόβαση είναι η ελάχιστη ένταση ρεύματος που χρειάζεται για να προκληθεί ένα βαλβιδικό μυϊκό ερέθισμα ( η μικρότερη ορατή μυϊκή σύσπαση ) με τετραγωνικό παλμό t = 1000 msec και R = 2000 msec. Στην απονεύρωση ( όταν, δηλαδή, ο μυς έχει υποστεί κάποια εκφύλιση, λόγω της νεύρωσής του, έως και καταστροφή του νεύρου που τον νευρώνει ), η ρεόβαση είναι μικρότερη απ' ότι στο φυσιολογικά ενευρωμένο μυ, ενώ αυξάνεται καθώς προχωράει η διαδικασία της επανανεύρωσης. Οι παράγοντες, όμως, αυτοί δεν παραμένουν σταθεροί ώστε να αποτελούν αξιόπιστα στοιχεία για την κατάσταση της νεύρωσης του μυός. Πέρα απ' αυτά η ρεόβαση διαφέρει σημαντικά σε διάφορους μύες. Επειδή κάθε μυς έχει διαφορετική ρεόβαση, δηλαδή διεγείρεται με διαφορετική ένταση ρεύματος, η ρεόβαση μόνη της δε μπορεί να ληφθεί ως διαγνωστικό στοιχείο. ( Nernst W., 1908 ) Η ρεόβαση εξαρτάται κυρίως από : α) τη μυϊκή ισχύ, β) την αντίσταση που παρεμβάλλεται μεταξύ των ηλεκτροδίων και του μυός ( κερατοειδής στιβάδα του δέρματος, λίπος κ.λ.π.). γ) τη θερμοκρασία του μέλους. δ) στις περιπτώσεις εκείνες που παρατηρείται ίνωση του μυός η ρεόβαση είναι φυσικό να αυξάνεται. β) Χρονόβαση Χρονόβαση ή κύριος χρήσιμος χρόνος είναι ο ελάχιστος χρόνος δράσης του παλμού, που με την ένταση της ρεόβασης (τετραγωνικού παλμού ) προκαλεί ένα βαλβιδικό μυϊκό ερέθισμα. Η χρονόβαση ενός φυσιολογικού μυός κυμαίνεται από 1-10 msec. Πάνω από το χρόνο αυτό, όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο πιο βαριά χαρακτηρίζεται η βλάβη του μυός. Ένας απονευρωμένος μυς μπορεί να έχει χρονόβαση msec. ( Lapicque L., 1926 ) 10

11 γ) Χροναξία Οι καμπύλες έντασης - διάρκειας και έντασης - χωρητικότητας είναι πολύ χαρακτηριστικές για τις διεγέρσεις των διαφόρων ιστών. Ο καθορισμός αυτών των παραμέτρων πειραματικά είναι πολύ δύσκολος, επειδή χρειάζεται πολύς χρόνος και ειδικές συσκευές για την παροχή ορθογώνιων ώσεων. Έτσι, λόγω της μεγάλης πρακτικής σημασίας εισήχθη η έννοια της χροναξίας. Χροναξία είναι ένα κριτήριο που δείχνει τον μέσο όρο της λειτουργικότητας και της ποιότητας, στην κίνηση, του μυός. Όταν, όμως, σε έναν παθολογικό μυ υπάρχουν μυϊκές ίνες που έχουν βλάβη διαφορετικού βαθμού, τότε ο βαθμός της ανομοιογενούς αυτής βλάβης δεν προσδιορίζεται μόνο με τη χροναξία αλλά με όλα τα στοιχεία που αποκομίζουμε από την ηλεκτροδιαγνωστική. Σα χροναξία καθορίζεται η διάρκεια εκείνη που θα πρέπει να έχει η ώση για να προκαλέσει μια απάντηση - μυϊκή σύσπαση - με ένταση διπλάσια από εκείνη της ρεόβασης. Έτσι, είναι φανερό, ότι η χροναξία του μυός με φυσιολογική νεύρωση είναι σημαντικά μικρότερη απ' εκείνη του απονευρωμένου μυός. Η πρώτη είναι μικρότερη από 1 msec, ενώ η δεύτερη αρκετά μεγαλύτερη από την τιμή αυτή. ( Lapicque L., 1926) Η μέτρηση της χροναξίας αποτελούσε παλαιότερα μια συνηθισμένη μέθοδο στην ηλεκτροδιάγνωση ενώ σήμερα χρησιμοποιείται πολύ λιγότερο, με την όλο και μεγαλύτερη τελειοποίηση της ηλεκτρομυογραφίας και των μετρήσεων της νευρικής αγωγιμότητας. Η τεχνική για τη μέτρηση της είναι απλή : Χρησιμοποιείται μια ώση με διάρκεια περίπου 1000 msec και βρίσκεται η ρεόβαση. Αφού διπλασιαστεί η ένταση αυτή της ρεόβασης,αυξάνεται η ελαττώνεται, ανάλογα με την κατάσταση, η διάρκεια της ώσης για να παραχθεί μια παρόμοια σύσπαση. Η διάρκεια εκείνη της ώσης που με ένταση διπλάσια απ' τη ρεόβαση, προκαλεί τη μικρότερη σύσπαση, ορατή ή ψηλαφητή, σημειώνεται σα χροναξία. Για να γίνει σωστή εκτίμηση της τιμής αυτής, επαναλαμβάνεται μετά από μικρό χρονικό διάστημα, ξεκινώντας και πάλι απ' τον καθορισμό της ρεόβασης. Για να βρεθεί η χροναξία σε μύες που παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα, θα πρέπει πρώτα να γίνει εκτίμηση των φυσιολογικών μυών. Είναι φυσικό, σε παθολογικές καταστάσεις του νεύρου ή του μυός να αλλάζει η χροναξία. Σε βλάβες του κατώτερου κινητικού νευρώνα, ακολουθεί μια παράλληλη εξέλιξη με την αντίδραση απονεύρωσης. Σε παθήσεις των μυών - μυοπάθειες - οι μεταβολές που παρουσιάζονται στη χροναξία, φανερώνονται στα αρχικά στάδια, πράγμα που αντανακλά την παρουσία ινών που συσπώνται γρήγορα και άλλων που συσπώνται αργά, προκαλώντας την αύξηση της. Παρόμοια ευρήματα βρίσκονται και στα μυοτονικά σύνδρομα ( νόσο του Thomsen ). ( Μπάκας, 1985 ) Σε βλάβες του ανώτερου κινητικού νευρώνα, οι αλλαγές που παρουσιάζονται στη χροναξία είναι 11

12 λιγότερο φανερές σε σχέση μ εκείνες του κατώτερου νευρώνα. Παρατηρείται μια ελάττωση της χροναξίας στους μύες που παρουσιάζουν σπαστικότητα και αύξησή της στους ανταγωνιστές, δηλαδή, η διαφορά στην τιμή της χροναξίας ανάμεσα στους καμπτήρες και τους εκτείνοντες (αγωνιστές και ανταγωνιστές) είναι πιο μεγάλη απ' τη φυσιολογική. Αποδείχθηκε μαθηματικά ότι το ερέθισμα που έχει ένταση διπλάσια από εκείνη της ρεόβασης και διάρκεια ίση προς τη χροναξία είναι, από όλα τα πιθανά ερεθίσματα, εκείνο με τη μεγαλύτερη ενέργεια. ( Lapicque L., 1926 ) Πέρα απ' αυτά, όμως, η μέτρηση της χροναξίας δεν είναι ικανοποιητική και αξιόπιστη μέθοδος για τον έλεγχο των ηλεκτρικών αντιδράσεων. Στην περίπτωση της μερικής απονεύρωσης, για παράδειγμα, η χροναξία αντιπροσωπεύει τις ίνες εκείνες που υπερισχύουν δηλαδή η χροναξία σ' ένα απονευρωμένο μυ που το 25% των ινών του διατηρούν φυσιολογική νεύρωση, θα είναι η ίδια με εκείνη του μυός με τέλεια απονεύρωση. Σε φυσιολογική ερεθιστότητα οι τιμές της χροναξίας βρίσκονται μεταξύ 0,05-1 msec. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένοι μύες, όπως π.χ ο δικέφαλος μηριαίος και ο εκτείνων το μεγάλο δάκτυλο του ποδός, που η χροναξία τους μπορεί να φτάσει μέχρι 5 msec. ( Lapicque L., 1926 ) δ) Πηλίκο προσαρμογής Πηλίκο προσαρμογής είναι ο λόγος της ρεόβασης τριγωνικού παλμού προς τη ρεόβαση του τετραγωνικού ρεύματος ( Nernst W., 1908 ): Φυσιολογικός μυς 3-6 ( ) Ελαφρά παρετικός μυς Βαριά παρετικός μυς Παράλυτος μυς Απονευρωμένος μυς 1 Υπερτονικός > 6 ( Gillert 1977 ) ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΣ ΜΥΪΚΟΣ ΕΡΕΘΙΣΜΟΣ Αρχές και Ανάλυση Παραμέτρων Ηλεκτρικού Μυϊκού Ερεθισμού 12

13 Για να είναι επιτυχής και αποτελεσματικός ο ηλεκτρικός μυϊκός ερεθισμός πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και να επιλέξουμε με σχολαστικότητα τέσσερις βασικές παραμέτρους: Την ένταση των ερεθισμάτων. Τη διάρκεια των ερεθισμάτων. Το χρόνο ανύψωσης των ερεθισμάτων. Τη συχνότητα των ερεθισμάτων. Στην ηλεκτροδιάγνωση, βέβαια, αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο είναι ο καθορισμός της έντασης και του χρόνου ανύψωσης των ερεθισμάτων. Ένταση Ηλεκτρικών Ερεθισμάτων. Η ένταση (εύρος) ενός ηλεκτρικού ερεθίσματος είναι η δύναμη του ερεθίσματος και συνήθως μετριέται σε ma. Όταν ένα ηλεκτρικό ερέθισμα εφαρμόζεται σε μια νευρική ή σε μια μυϊκή ίνα, η διαφορά δυναμικού μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου της κυτταρικής μεμβράνης θα μειωθεί. Καθώς η ένταση του ερεθίσματος αυξάνει θα επιτευχθεί ένα βαλβιδικό δυναμικό, η πολικότητα της μεμβράνης θα αντιστραφεί ( εκπόλωση ) και θα αρχίσει μια ώθηση. Η ώθηση που προκαλεί το βαλβιδικό ερέθισμα μεταδίδεται και προς τις δύο κατευθύνσεις κατά μήκος της ίνας. Ένας υποβαλβιδικός ( που έχει ένταση μικρότερη από αυτή που μπορεί να προκαλέσει κινητό αποτέλεσμα ) ερεθισμός δεν προκαλεί αντιστροφή της πολικότητας της μεμβράνης και ώθηση. Όταν εκπολωθεί η μεμβράνη μιας ίνας παραπέρα αύξηση της έντασης του ερεθίσματος δε θα αυξήσει το εύρος απάντησης της ίνας αυτής. Η ίνα ακολουθεί το νόμο του «όλου ή τίποτα». Αν ηλεκτρικά ερεθίσματα μικρής ή μέτριας έντασης εφαρμοστούν στην επιφάνεια του δέρματος θα προκληθεί συστολή η οποία ονομάζεται ελάχιστα ορατή συστολή. Αυτή η συστολή παριστάνει τη βαλβιδική απάντηση μερικών νευρικών ή μυϊκών ινών που βρίσκονται ακριβώς κάτω από το ηλεκτρόδιο. Χρόνος Ανύψωσης Ηλεκτρικών Ερεθισμάτων Χρόνος ανύψωσης ή χρόνος ανόδου ερεθίσματος είναι το ποσό του χρόνου μεταξύ της αρχής του ερεθίσματος και της μέγιστης έντασης του ερεθίσματος. Με άλλα λόγια είναι ο χρόνος που 13

14 απαιτείται για να φτάσει το ερέθισμα στο μέγιστο της έντασης του. Οι φυσιολογικά εννευρωμένοι μύες δεν μπορούν να απαντήσουν σε αργά αυξανόμενης έντασης ερεθισμούς, εκτός και αν αυτοί οι ερεθισμοί είναι αρκετής έντασης ώστε να υπερπηδούν τη συχνότητα διέγερσης. Επίσης, δεν απαντούν σε ερεθίσματα μέτριας έντασης και μεγάλου χρόνου ανόδου λόγω του φαινομένου της προσαρμογής και για να συσπαστούν αποτελεσματικά, χρειάζονται ερεθίσματα μικρού (απειροελάχιστου) χρόνου ανόδου. Οι απονευρωμένοι μύες δεν παρουσιάζουν το φαινόμενο της προσαρμογής, έτσι, απαντούν σε αργά αυξανόμενης έντασης ερεθισμούς, σε ερεθισμούς δηλαδή μεγάλου χρόνου ανόδου. Η μυϊκή σύσπαση που παράγεται από ένα ερέθισμα διαρκεί όσο και το ερέθισμα, εφόσον η ένταση του ερεθίσματος είναι μεγαλύτερη της πύλης ερεθισμού του μυός. Νόμος του όλου ή τίποτα Κάθε νευρική ίνα έχει την ικανότητα να διεγείρεται και να μεταδίδει τη διέγερση κατά μήκος του άξονα της. Για να διεγερθεί όμως χρειάζεται κάποια επαρκή ένταση. Η ελάχιστη ένταση που απαιτείται για να διεγερθεί μια νευρική ίνα ονομάζεται βαλβίδα (ουδός) της νευρικής ίνας. Ένα ερέθισμα που μπορεί να διεγείρει τη νευρική ίνα ονομάζεται βαλβιδικό, ενώ το ερέθισμα που δε διεγείρει τη νευρική ίνα ονομάζεται υποβαλβιδικό. Σε ένταση ερεθίσματος μεγαλύτερη από αυτή της βαλβίδας το μέγεθος του δυναμικού δράσης δεν επηρεάζεται. Έτσι ένα ερέθισμα μπορεί να είναι βαλβιδικό ή υποβαλβιδικό. Αυτός είναι ο νόμος του "όλου ή τίποτα". ( Henneman, 1957 ) Κατά το νόμο αυτόν, στη μετάδοση ενός υποβαλβιδικού ερεθίσματος δεν αντιδρούν τα μεμονωμένα νευρικά κύτταρα παρά μόνο τοπικά. Μόνο στα βαλβιδικά ερεθίσματα η αντίδραση μεταβιβάζεται στα άλλα κύτταρα. Θα πρέπει να τονιστεί ότι ο νόμος του "όλου ή τίποτα" ισχύει σε μεμονωμένους νευράξονες και όχι στο άθροισμα τους, που αποτελεί ένα ολόκληρο νεύρο. Το δυναμικό δράσης ενός νευράξονα δεν έχει πάντα το ίδιο μέγεθος. Πολλοί παράγοντες μπορούν να μεταβάλλουν τους συντελεστές πρόκλησης του δυναμικού δράσης. Κάθε νευράξονας, από αυτούς που απαρτίζουν ένα νευρώνα, έχει διαφορετική βαλβίδα. Σε φυσιολογικές καταστάσεις οι νευρικές ίνες άγουν τα ερεθίσματα σε πολύ γρήγορο ρυθμό ( περίπου 1000 ώσεις/sec ) ( Enoka R, Stuart D ). 14

15 Πρωτόκολλα ηλεκτροδιάγνωσης Έχει εφαρμοσθεί ηλεκτροδιάγνωση στους: Καμπτήρες δακτύλων άνω άκρου Γαστροκνήμιο Έχουν υπολογιστεί : Ρεόβαση Χρονόβαση Χροναξία Προσαρμοστικότητα ( πηλίκο προσαρμογής ). Έγιναν προσπάθειες για να καθοριστεί η πιο μικρή ποσότητα του ηλεκτρικού ερεθισμού, που δίνεται σε μια μέρα και που προσφέρει τη μεγαλύτερη καθυστέρηση της ατροφίας και αυτό μπορεί να προσδιοριστεί από τρεις παραμέτρους : 1) την ολική διάρκεια του ερεθισμού στη διάρκεια της ημέρας, 2) τη διάρκεια των ξεχωριστών συνεδριών του ερεθισμού, και 3) τον αριθμό των ερεθιστικών συνεδρίων που δίνονται σε μια μέρα. Μια εξαιρετικά μικρή ποσότητα δραστηριότητας στους μύες που προκαλείται με τον ηλεκτρικό ερεθισμό στη διάρκεια της ημέρας είναι κατάλληλη για να προκαλέσει το μεγαλύτερο αποτέλεσμα που μπορεί να παρουσιαστεί πάνω στην καθυστέρηση της ατροφίας (Stillwell, 1957). Πειραματικές μελέτες πάνω στη σχετική αξία των θεραπειών με διαφορετικές διάρκειες φανερώνουν ότι μικρή διάρκεια είναι τόσο αποτελεσματική όσο μικρότερες είναι οι περίοδοι ανάμεσα τους (Solandt, 1943 Wehrmacher, 1945 Kowarschik, 1952 Wakim, 1955). Έτσι έγινε η πρόταση, ότι η δράση σαν αντλία των μυϊκών συσπάσεων πάνω στα φλεβικά και λεμφικά αγγεία, αποτελεί τη βάση για την καθυστέρηση της ατροφίας (Solandt, 1943). Ο ερεθισμός κάτω από το σημείο του κάματου, όταν δεν μπορεί να αναπτυχθεί παραπάνω τάση, δεν έχει καμία αξία, αλλά ούτε είναι και βλαβερός. Ο απονευρωμένος μυς κουράζεται εύκολα και γρήγορα και μετά από τον κάματο, χρειάζεται 10 λεπτά ή και περισσότερο για να ανανήψει (Kosman, 1947) Τα παραπάνω αποτελούν ερεθίσματα και κίνητρα για προσεχή έρευνα. 15

16 Οι επιδράσεις των χαμηλόσυχνων * ρευμάτων στα κινητικά νεύρα και στους μύες Ο ερεθισμός ενός μυός με ηλεκτρικό ρεύμα μπορεί να γίνει άμεσα ή έμμεσα δηλαδή ένας μυς μπορεί να διεγερθεί σε σύσπαση άμεσα, τοποθετώντας το ενεργό ηλεκτρόδιο στο σημείο ερεθισμού του, ή έμμεσα διεγείροντας το νεύρο που νευρεί το μυ ή όλη τη μυϊκή ομάδα. Στη δεύτερη περίπτωση τοποθετείται το ενεργό ηλεκτρόδιο στο σημείο του νευρικού στελέχους που είναι πλησιέστερα στην επιδερμίδα. Μια διέγερση μπορεί να είναι διπολική ή μονοπολική. Στον άμεσο ερεθισμό ο μυς αντιδρά μόνος του, ενώ στον έμμεσο συσπάται όλη η μυϊκή ομάδα, που νευρείται από το κινητικό νεύρο. Ένας υγιής μυς αντιδρά στο διακοπτόμενο γαλβανικό ρεύμα με μια μόνο αστραπιαία συστολή, ενώ στο φαραδικό ρεύμα ( ν = 50 Ηz ) διεγείρεται με μια τετανική σύσπαση, η οποία διαρκεί όσο και η ροή του ρεύματος. Κατά τη ροή του διακοπτόμενου γαλβανικού ρεύματος, μυϊκή συστολή προκαλείται μόνο κατά την απότομη σύνδεση ή αποσύνδεση του κυκλώματος (γαλβανική σύσπαση), δηλαδή κατά το άνοιγμα ή κατά το κλείσιμο του κυκλώματος. Η ένταση της σύσπασης εξαρτάται: α) από την πολικότητα του ρεύματος, β) από τον τρόπο πρόκλησης της σύσπασης, δηλαδή αν η σύσπαση προκαλείται κατά το άνοιγμα ή κατά το κλείσιμο του κυκλώματος. Από τον παρακάτω τύπο φαίνεται ότι μεγαλύτερη σύσπαση υπάρχει κατά το κλείσιμο του κυκλώματος, όταν ενεργό ηλεκτρόδιο είναι η κάθοδος. ( Stillwell, 1957 ). ΣΚΚ ( Σύσπαση στην Κάθοδο κατά το Κλείσιμο ) > ΣΑΚ ( Σύσπαση στην Άνοδο κατά το Κλείσιμο ) > ΣΑΑ ( Σύσπαση στην Ανόδου κατά το Άνοιγμα ) > ΣΚΑ ( Σύσπαση στην Κάθοδο κατά το Άνοιγμα ). * Ως χαμηλόσυχνα ορίζονται τα ρεύματα των οποίων η συχνότητα είναι από Hz. Τα δε αποτελέσματά τους είναι : Η διέγερση ( παραλύσεις, Παρέσεις, Ατροφίες ) Η αναστολή ( Αναλγησία, Υπεραιμία, Απορρόφηση ) 16

17 Εκτός αυτού, σε βαριές εκφυλίσεις μπορεί να υπάρχει αναστροφή των ανισοτήτων του τύπου ( πχ. ΣΑΚ >ΣΚΚ ). Κατά τον Brenner (1862) ο τύπος αυτός έχει ηλεκτροδιαγνωστική σημασία. Σε χαλαρές παρέσεις του νευρομυϊκού συστήματος η βαλβίδα ερεθισμού των κινητικών ινών με παλμικά ρεύματα βρίσκεται ψηλότερα. Έτσι, η σύσπαση που προκαλείται σε μια χαλαρή παράλυση, χρησιμοποιώντας ως ενεργό ηλεκτρόδιο την άνοδο, μπορεί να είναι μεγαλύτερη από αυτήν που προκαλείται όταν ενεργό ηλεκτρόδιο έχουμε την κάθοδο. Ηλεκτρομυογραφία Η ηλεκτρομυογραφία είναι απλά μια ηλεκτροφυσιολογική τεχνική που χρησιμοποιείται για να μελετήσει την ηλεκτρική δραστηριότητα του μυός με τη βοήθεια ειδικής συσκευής, του ηλεκτρο - μυογράφου. ( Basmajian J.V., De Luca 1985 )Η τεχνική της ηλεκτρομυογραφίας εφαρμόζεται επίσης για την ανίχνευση της μυϊκής δραστηριότητας, στη διάρκεια της εκπαίδευσης, με την τεχνική της βιολογικής επανατροφοδότισης και σε άλλες στατικές και δυναμικές δραστηριότητες, όπως στα σπορ, στις καθημερινές δραστηριότητες και στην εργονομία ( Hogrel JY, 2005 ). Κυρίως, όμως, χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στη διάγνωση διάφορων παθολογικών καταστάσεων του μυοσκελετικού ή του νευρομυϊκού συστήματος ( De Luca C, 1997 ). Έτσι, η ηλεκτρομυογραφία αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο βοηθητικό μέσο είτε στην κλινική ή τη διαγνωστική ή θεραπευτική πράξη ( Engel W, Warmolts J, 1973 ). Σύγχυση επίσης μπορεί να δημιουργηθεί και στις εφαρμογές της κλινικής ηλεκτρομυογραφίας, όπου τα ηλεκτρομυογραφικά σήματα χρησιμοποιούνται για να εκτιμηθούν τα επίπεδα της δραστη - ριότητας της κινητικής μονάδας, όπως ακριβώς συμβαίνει στην τεχνική της βιολογικής επανατρο - φοδότισης ( De Luca C, 1996 ). Έτσι, για να αποφεύγεται η παρανόηση, η ηλεκτρομυογραφία καθορίζεται σα μια εξέταση που με τη βοήθεια της μπορεί να γίνει διαφορική διάγνωση ανάμεσα στη φυσιολογική κατάσταση και στις παθολογικές καταστάσεις των περιφερικών νεύρων και των σκελετικών μυών, όπως στις μυελοπάθειες, νευροπάθειες και τις μυοπάθειες ( Jonsson B, 1973 ). Με την ηλεκτρομυογραφία ελέγχεται η ακεραιότητα ολόκληρου του κινητικού συστήματος, που αποτελείται απ' τον ανώτερο και τον κατώτερο κινητικό νευρώνα, τη νευρομυϊκή σύναψη και το μυ. Βασικό στοιχείο για την καλύτερη κατανόηση των ηλεκτρομυογραφικών γνωρισμάτων που βρίσκονται σε διάφορες βλάβες του κινητικού συστήματος είναι η γνώση των φυσιολογικών μηχανισμών που 17

18 περιπλέκονται στη διαδικασία της μυϊκής σύσπασης ( Hellmann M., von Kleist-Retzow JC., Haupt WF et al ). Θα πρέπει επίσης να είναι γνωστοί και οι πολλαπλοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τα αποτελέσματα της καταγραφής που σ αυτούς δεν περιλαμβάνονται μόνο εκείνοι που έχουν σχέση με την ηλικία του αρρώστου ή τους ιδιαίτερους μυς που εξετάζονται, αλλά και εκείνοι που έχουν σχέση με τα ηλεκτρικά χαρακτηριστικά των ηλεκτρόδιων και της συσκευής ( Felici F., Collace L., Sbriccolli P, 1999 ). Η ηλεκτρομυογραφία θα πρέπει να θεωρείται καλύτερα σα μια επέκταση της φυσικής εξέτασης, σα μια απλή εργαστηριακή διαδικασία που επιβεβαιώνει την κλινική εικόνα του αρρώστου. ( Farina D. Merletti R., Stegeman DF ). Έτσι, σύμφωνα με τα κλινικά ευρήματα του αρρώστου θα πρέπει να επιλέγονται και να εξετάζονται διάφορες μυϊκές ομάδες. Καλό είναι, επίσης, ο κάθε μυς να ελέγχεται αρκετές φορές και όχι μόνο σε ηρεμία αλλά και σε διάφορους βαθμούς μυϊκής σύσπασης. ( Hermens HJ., Freriks R ) Κινητική μονάδα - Χαρακτηριστικά των κινητικών μονάδων Δομικό συστατικό της μυϊκής συστολής αποτελεί η κινητική μονάδα, η οποία μπορεί να θεωρηθεί σαν σύνθεση δύο επιμέρους μονάδων: της νευρικής και της μυϊκής ( Burke, 1981 ). Κάθε μυϊκή ίνα νευρώνεται από ένα μόνο κινητικό νεύρο, ενώ ένα κινητικό νεύρο μπορεί να νευρώνει περισσότερες από μια μυϊκές ίνες. Το κινητικό νεύρο διακρίνεται από τα υπόλοιπα νεύρα του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) εξαιτίας της μοναδικότητας του να συνδέεται με μη νευρικό ιστό (δηλ. τις μυϊκές ίνες). Υπάρχουν τρεις κατηγορίες κινητικών νεύρων : Κινητικά νεύρα - α (α - motoneurons) τα οποία νευρώνουν αποκλειστικά τις μεγάλες μυϊκές ίνες των σκελετικών μυών. Κινητικά νεύρα - γ (γ - motoneurons) τα οποία νευρώνουν αποκλειστικά τις μικρές γραμμωτές μυϊκές ίνες που βρίσκονται μέσα στους ιδιοϋποδοχείς της μυϊκής τάσης, και Κινητικά νεύρα - β (β - motoneurons) τα οποία νευρώνουν και τα δύο προαναφερόμενα είδη μυϊκών ινών. Για τη σωστή κατανόηση της ηλεκτρομυογραφίας θα πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη γνώση της κατασκευαστικής και λειτουργικής μονάδας του μυός, που είναι το μυϊκό κύτταρο ή η μυϊκή ίνα. 18

19 Αυτή μπορεί να έχει μήκος μέχρι 30 εκατοστά αλλά το πάχος της είναι λιγότερο από 0.1 χιλιοστό. Στη διάρκεια της σύσπασης η ίνα βραχύνεται περίπου στο 57% απ' το μήκος που έχει στην ηρεμία της, δηλαδή περίπου στα 2/3 απ' το μήκος του ( Belanger A., McComas A ). Οι μυϊκές ίνες διαφέρουν τόσο σε μέγεθος, όσο και στις φυσιολογικές και βιοχημικές τους ιδιότητες. Παρ' όλα αυτά οι μυϊκές ίνες μιας κινητικής μονάδας παρουσιάζουν μια αξιοπαρατήρητη ομοιογένεια στις ιδιότητες τους (Burke, Basmajian & De Luca, 1985 ). Η πιθανότερη εξήγηση γι' αυτό είναι το γεγονός ότι νευρώνονται από το ίδιο κινητικό νεύρο, το οποίο, όντας το ίδιο διαφοροποιημένο, δίνει σε όλες παρόμοια χαρακτηριστικά ( Engel, 1973 ). Υπάρχουν πολλοί τρόποι ταξινόμησης των μυϊκών ινών ανάλογα με τις ιδιότητες στις οποίες βασίζονται. Με βάση τη μηχανική τους αντίδραση ταξινομούνται ως εξής ( Burke, 1981 ) : α) FF ( Fast Fatigeable ) : ίνες ταχείας συστολής υποκείμενες γρήγορα σε κόπωση. β) F ( Int ) ( Fast Intermediate Fatigeable ) : ταχείας συστολής υποκείμενες σε μέτριο χρόνο σε κόπωση γ) FR ( Fast Fatigue Resistant ) : ταχείας συστολής ανθεκτικές σε κόπωση δ) S ( Slow ) : βραδείας συστολής ανθεκτικές στην κόπωση. Κοιτάζοντας έναν άθικτο φυσιολογικό μυ στη διάρκεια της σύσπασης, φαίνεται ότι όλες οι μυϊκές του ίνες δέχονται κάποια απαλή συνεχή βράχυνση. Στην πραγματικότητα, όμως, υπάρχει μια πραγματική αύξηση της δραστηριότητας, όπου οι ίνες δέχονται πολύ γρήγορες αλλαγές. Η φανερή αυτή μαλακή και ήπια σύσπαση είναι το αποτέλεσμα της άθροισης όλων αυτών των πολύ γρήγορων αλλαγών ( Burke R., 1990 ). Στους φυσιολογικούς σκελετικούς μύες, οι μυϊκές ίνες ποτέ δεν συσπώνται ξεχωριστά η μια απ' την άλλη, αντίθετα, κάποια στιγμή συσπάται μια μικρή ομάδα απ' αυτές. Έτσι, η σύσπαση ολόκληρης αυτής της ομάδας απ' τις μυϊκές ίνες αποδεικνύει ότι η ομάδα αυτή νευρώνεται απ τον ίδιο νευρικό άξονα, με τις κυτταρικές του απολήξεις, που το κυτταρικό του σώμα βρίσκεται στα πρόσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού. Το σύνολο αυτό αποτελεί την κινητική μονάδα. Έτσι, η κινητική αυτή μονάδα αποτελεί τη λειτουργική μονάδα του γραμμωτού μυός, επειδή η ώση που μεταφέρεται απ' τον άξονά της προκαλεί την ταυτόχρονη σύσπαση όλων των μυϊκών ινών που τροφοδοτούνται απ ' αυτόν ( Larsson L., 1992 ). Φυσιολογικά, μόλις φθάσει μια νευρική ώση, οι κινητικές μονάδες συσπώνται απότομα και με διαφορετικές συχνότητες, που συνήθως βρίσκονται κάτω από 50 ώσεις στο δευτερόλεπτο. Η συχνότητα αυτή φαίνεται να είναι το ανώτερο φυσιολογικό όριο, για το ρυθμό διάδοσης των νευρικών ώσεων μέσα απ' το νευρικό άξονα, έτσι, αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σα μέτρο απαραίτητο για την περίοδο 19

20 αποκατάστασης και για να καθοριστεί το βαλβιδικό επίπεδο του κάματου στο νεύρο και το μυ ( Basmajian, 1978 ). O αριθμός των μυϊκών ινών που νευρώνονται από έναν άξονα, δηλαδή ο αριθμός των ινών σε μια κινητική μονάδα διαφέρει πολύ, αλλά πρόσφατα έχουν καθιερωθεί κάποια γενικά πρότυπα.. Γενικά πιστεύεται ότι οι μύες που ελέγχουν τις λεπτές κινήσεις, έχουν ένα μικρότερο αριθμό ινών ανά κινητική μονάδα ενώ οι μύες με περισσότερο βαριά δουλειά και αδρότερη κίνηση έχουν μεγαλύτερες μονάδες. ( Duchateau J, Feoereisen P, Hainaut K., 1995 ). Έτσι, για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ένας απλός κινητικός άξονας στους λοξούς μύες του ματιού νευρώνει 9 μόνο μυϊκές ίνες, στο μυώδες πλάτυσμα 25 ίνες, στους πρώτους ελμινθοειδείς μύες 108 μυϊκές ίνες και στο γαστροκνήμιο περισσότερες από 900 (μέχρι 1700) μυϊκές ίνες. Είναι φυσικό ότι η ποικιλία αυτή στη σχέση της νεύρωσης των διάφορων μυών έχει άμεση επίδραση στην ηλεκτρική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην ηλεκτρομυογρα - φική εξέταση ( Binder MD, Stuart DS, 1980 ). Έτσι, γίνεται φανερό ότι μια δυνατή σύσπαση σ' ένα σκελετικό μυ χρειάζεται τη συμμετοχή πολλών τέτοιων κινητικών μονάδων. Όλες οι κινητικές μονάδες συσπώνται και χαλαρώνουν σε διαφορετικούς ρυθμούς μέχρι τις 50 συσπάσεις στο δευτερόλεπτο ( Feinstein B. Lindegard B, Nyman E. et al ). Το αποτέλεσμα από αυτή τη ροή από ώσεις που συνεχίζεται με διαφορετικές συχνότητες μέσα στο μυ, είναι μια απαλή και ήπια σύσπαση του. Οι μυϊκές ίνες μιας κινητικής μονάδας ακολουθούν το νόμο "όλον ή ουδέν", καθώς νευρώνονται από το ίδιο κινητικό νεύρο. Η ενεργοποίηση τους, όμως, δεν είναι ταυτόχρονη, αλλά παρουσιάζει μια χρονική διακύμανση εξαιτίας δύο λόγων: α) το μήκος, η διάμετρος και επομένως η ταχύτητα διάδοσης της νευρικής ώσης, δεν είναι ίδιες για όλες τις απολήξεις του κινητικού νεύρου που νευρώνουν τις διάφορες μυϊκές ίνες της κινητικής μονάδας, και β) οι εκκρίσεις της νευροδιαβιβαστικής ουσίας (ακετυλοχολίνη) στην περιοχή της νευρομυικής σύναψης, ακολουθούν μια τυχαία σειρά. Κατά συνέπεια η επακόλουθη διέγερση της μυϊκής ίνας αποτελεί μια τυχαία λειτουργία σε σχέση με το χρόνο. ( Gordon T, Pattullo M., 1993 ). Δυναμικό ενέργειας της μυϊκής ίνας Η μυϊκή ίνα δεν είναι ποτέ ουδέτερη από ηλεκτρική άποψη, ακόμη κι όταν βρίσκεται στην κατάσταση ηρεμίας. Υπεύθυνες γι' αυτό είναι οι διαφορετικές συγκεντρώσεις ιόντων στο εσωτερικό και 20

21 εξωτερικό του κυττάρου. Η απαραίτητη ενέργεια για το μηχανισμό της ενεργητικής μεταφοράς και το μεταβολισμό του κυττάρου, αποδίδεται απ τους φωσφωρικούς δεσμούς του αδενοσινοτριφωσφωρικού οξέος (ΑΤΡ). Τα κύτταρα για να διατηρήσουν την ηλεκτρική τους ισορροπία χρησιμοποιούν σταθερά το ΑΤΡ ( Hortobagyi T., Lambert N., Tracy Cet al., 1992 ). Έτσι παραμένουν σε ισορροπία μέχρις ότου κάποιο ερέθισμα, όπως το ηλεκτρόδιο - βελόνα ή το επιφανειακό ή η νευρική ώση, ελαττώσει το δυναμικό κατά μήκος της μεμβράνης σε βαλβιδικό επίπεδο. Όταν φτάσει το επίπεδο αυτό η μεμβράνη αποπολώνεται δημιουργώντας το δυναμικό ενέργειας της μυϊκής ίνας. ( Pfeifer A., Cranfield T., Wagner Set al., 1997 ). Σε κανονικές συνθήκες η εμφάνιση μιας νευρικής ώσης σε ένα κινητικό νεύρο θα διεγείρει όλες τις μυϊκές ίνες της κινητικής μονάδας, οι οποίες θα παράγουν δυναμικά δράσης.το δυναμικό δράσης διαχέεται και προς τις δύο κατευθύνσεις της μυϊκής ίνας, δημιουργώντας ηλεκτρομαγνητικά πεδία μέσα στα οποία, τα κινούμενα ιόντα θα παράγουν διαφορά δυναμικού, η οποία μπορεί να ανιχνευθεί από ηλεκτρόδια που θα τοποθετηθούν στην περιοχή του πεδίου. Στο σχήμα που ακολουθεί απεικονίζεται η ανίχνευση δύο δυναμικών δράσης από δύο ζεύγη ηλεκτροδίων, τα οποία τοποθετούνται παράλληλα στη διεύθυνση των μυϊκών ινών. ( Duchateau J, Feoereisen P, Hainaut K., 1995 ). Σχήμα 1. h ( t ) κινητικό νεύρο - μυϊκή ίνα Ανίχνευση των δυναμικών δράσης των μυών ( Basmajian & De Luca, 1985 ) Όπως φαίνεται στο σχήμα, τα δύο δυναμικά δράσης έχουν δύο φάσεις, μία για κάθε ηλεκτρόδιο του ζεύγους. Το πρόσημο των φάσεων, αρνητικό στο (α) και θετικό στο (β), καθορίζεται από τη φορά κατά την οποία, το κύμα εκπόλωσης της μεμβράνης πλησιάζει την επιφάνεια ανίχνευσης των ηλεκτροδίων. Έτσι ένα κύμα εκπόλωσης που έρχεται από την πλευρά του καθοδικού (+) ηλεκτροδίου καταγράφεται με θετική φάση, ενώ αν πλησιάζει από την πλευρά του ανοδικού (-) με αρνητική. 21

22 Στην πράξη όμως κανένα ηλεκτρόδιο, όσο μικρό και να είναι, δεν μπορεί να ανιχνεύσει το δυναμικό δράσης μιας μόνο μυϊκής ίνας. Αντίθετα ανιχνεύει το άθροισμα των δυναμικών δράσης όλων των μυϊκών ινών που βρίσκονται στην περιοχή ανίχνευσης, με αποτέλεσμα τελικά την καταγραφή ενός σύνθετου σήματος h (t), όπως φαίνεται στο σχήμα 1. Η ηλεκτρική ιδιότητα του μυός, επομένως, έχει σχέση με τα δυναμικά ενέργειας των μυϊκών ινών του, που μπορεί να καταγραφούν με ενδοκυτταρικά ηλεκτρόδια. Στην κλινική ηλεκτρομυογραφία τα δυναμικά ενέργειας του μυός καταγράφονται με εξωκυτταρικά ηλεκτρόδια ( Almekinders L., 1984 ). Οι καταγραφές που παίρνονται, απ' το εσωτερικό ή το εξωτερικό του κυττάρου, έχουν αντίθετη πολικότητα, δηλαδή ένα εσωτερικό θετικό δυναμικό ενέργειας καταγράφεται εξωτερικό σαν μια αρνητική αιχμή, καθώς όμως η ώση πλησιάζει, φτάνει και φεύγει απ' το ηλεκτρόδιο καταγραφής, δημιουργείται ένα κύμα με τριφασική μορφή. Αν η μυϊκή ίνα καταστραφεί απ' τη βελόνα, δεν μπορεί να καταγραφεί η αρνητική αιχμή το δυναμικό ενέργειας τότε αποτελείται από μια μεγάλη θετικότητα που θα την ακολουθεί μια αρνητική φάση με χαμηλό πλάτος και μεγάλη διάρκεια. Το δυναμικό ενέργειας της μυϊκής ίνας έχει ένα σταθερό πλάτος, διάρκεια και μορφή κύματος κάθε φορά που προκαλείται, αλλά τα δυναμικά που καταγράφονται εξωτερικά διαφέρουν, πράγμα που εξαρτάται απ' τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην απόσταση της θέσης που παράγεται και εκείνης που καταγράφεται. Στους φυσιολογικούς μύες τα δυναμικά ενέργειας δημιουργούνται μόνο σαν απάντηση σ' ένα δυναμικό δράσης μιας νευρικής ίνας, δηλαδή μετά από μια νευρική ώση. Έτσι, όλες οι μυϊκές ίνες που ανήκουν σε μια κινητική μονάδα, επιστρατεύονται σχεδόν ταυτόχρονα, δημιουργώντας ένα δυναμικό της κινητικής μονάδας. Οι απονευρωμένες μυϊκές ίνες δεν είναι σταθερές μια και έχασαν το νευρικό τους έλεγχο. Έτσι η κάθε μια ξεχωριστή ίνα του μυός, μπορεί να επιστρατευτεί μ' έναν κανονικό ρυθμό, όταν δεν υπάρχει φανερό εξωτερικό ερέθισμα. Στην ηλεκτρομυογραφία, τα δυναμικά αυτά των απλών μυϊκών ινών καταγράφονται σαν αυτόματες δραστηριότητες. Δυναμικό της κινητικής μονάδας Σε φυσιολογικές συνθήκες, ένα δυναμικό δράσης του νεύρου που μεταδίδεται προς τους κινητικούς νευρώνες δραστηριοποιεί όλες τις τελικές του απολήξεις. Αυτές με τη σειρά τους δραστηριοποιούν όλες τις μυϊκές ίνες της κινητικής μονάδας δημιουργώντας, γύρω από αυτές, ένα ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. 22

23 Έτσι, αν τοποθετηθεί στην περιοχή αυτή ένα λεπτό ηλεκτρόδιο η μικρή αυτή ηλεκτρική δραστηριότητα θα μπορούσε να καταγραφεί ( Gordon T, Pattullo M., 1993 ). Το σχήμα του δυναμικού δράσης που παρατηρείται, εξαρτάται απ' τον προσανατολισμό του ηλεκτροδίου καταγραφής σε σχέση με τη μυϊκή ίνα που δραστηριοποιείται. Στον άνθρωπο, το πλάτος των δυναμικών ενέργειας των μυϊκών ινών εξαρτάται απ' τη διάμετρο των ινών αυτών, την απόσταση της δραστηριοποιημένης μυϊκής ίνας, απ' τη θέση καταγραφής και τις ιδιότητες φίλτρου του ηλεκτροδίου ( Convery A., Racer B., Rohland Ret al., 1994 ). Έτσι το δυναμικό ενέργειας της μυϊκής ίνας θεωρείται σαν ένα ξεχωριστό φαινόμενο που τελικά καταγράφεται. Είναι φυσικό ότι αν διεγερθούν οι μυϊκές ίνες μιας άλλης κινητικής μονάδας που βρίσκονται κοντά στις άλλες και στο ηλεκτρόδιο καταγραφής, θα συλλέγουν και τα δικά τους δυναμικά. Οπωσδήποτε το σχήμα από κάθε ξεχωριστό δυναμικό κινητικής μονάδας μπορεί να διαφέρει πράγμα που οφείλεται στην ακανόνιστη γεωμετρική κατανομή των μυϊκών ινών της σε σχέση πάντοτε με τη θέση καταγραφής ( Engel, 1973 ). Είναι φυσικό ότι διάφορες κινητικές μονάδες που έχουν ίδια σχέση στο χώρο με το ηλεκτρόδιο καταγραφής θα προκαλούν δυναμικά που θα έχουν παρόμοιο σχήμα και μέγεθος. Βρέθηκε ότι σε μια ενεργητική δυναμική σύσπαση, λίγο προτού να παρουσιαστεί η κίνηση, δημιουργείται μια μυοηλεκτρική δραστηριότητα. Αμέσως μόλις αρχίσει να δραστηριοποιείται η κινητική μονάδα, στην αρχή της μυοηλεκτρικής αυτής δραστηριότητας, παρατηρείται μια σταθερή σχέση ανάμεσα στο έργο που πρόκειται να εκτελεστεί και στα χρονικά διαστήματα που υπάρχουν ανάμεσα από δύο διαδοχικές εκφορτίσεις της κινητικής αυτής μονάδας ( Μaton, 1975 ). Έτσι, όταν το πλάτος της κίνησης περιορίζεται ενεργητικά, η ταχύτητα που η κίνηση αυτή θα εκτελεστεί προγραμματίζεται από προηγούμενα. Παράγοντες που καθορίζουν τα δυναμικά των κινητικών μονάδων Η απεικόνιση των δυναμικών της κινητικής μονάδας έχει σχέση με τα ανατομικά γνωρίσματα της μονάδας αυτής και ιδιαίτερα με τις σχέσεις του χώρου και του χρόνου των ξεχωριστών δυναμικών των μυϊκών ινών. Η τιμή του καταγραφόμενου δυναμικού δράσης, εξαρτάται από τη διάμετρο των μυϊκών ινών, την απόσταση μεταξύ της μυϊκής ίνας και της θέσης του ηλεκτροδίου και τις ιδιότητες φιλτραρίσματος του ηλεκτροδίου. Οι ειδικοί παράγοντες που καθορίζουν τα δυναμικά των κινητικών μονάδων περιλαμβάνουν κυρία τον αριθμό των μυϊκών ινών που νευρώνονται απ τον κινητικό νευρώνα, τον αριθμό των μυϊκών ινών σε μια ορισμένη εγκάρσια περιοχή, την ταχύτητα διάδοσης στις τελικές 23

24 διακλαδώσεις του άξονα και την ακεραιότητα της νευρομυϊκής αγωγής. Οι παράγοντες αυτοί διαφέρουν με την ηλικία όπως και ανάμεσα σε διάφορες μυϊκές ομάδες (Burke, Basmajian & De Luca, 1985 ). Διαφέρουν επίσης, φυσιολογικά, οι κινητικές μονάδες που δραστηριοποιούνται με την πιο μικρή ενεργητική σύσπαση σε σχέση μ εκείνες που επιστρατεύονται όταν η δύναμη του μυός αυξάνεται σε μεγαλύτερα επίπεδα. Οι ιδιότητες φιλτραρίσματος του ηλεκτροδίου είναι συνάρτηση του μεγέθους των επιφανειών ανίχνευσης, της μεταξύ τους απόστασης και των χημικών ιδιοτήτων της συνδεσμολογίας ιστού ηλεκτροδίου ( Morrissey M., 1988 ). Η διάρκεια του δυναμικού δράσης εξαρτάται από την ταχύτητα αγωγιμότητας της μυϊκής ίνας και συνδέεται μαζί της με αντιστρόφως ανάλογη σχέση. Άλλοι σημαντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν απ τη μια τη σχέση που έχουν στο χώρο το ηλεκτρόδιο καταγραφής και οι μυϊκές ίνες που παρουσιάζουν την εκφόρτιση, και απ την άλλη τα φυσιολογικά χαρακτηριστικά των ιστών που περιπλέκονται ανάμεσα σ' αυτά (αντίσταση και χωρητικότητα). Το δυναμικό της κινητικής μονάδας, περιγράφεται απ' το μέγεθος του (πλάτος), το χρόνο ανύψωσης, τη διάρκεια του και τον αριθμό των φάσεων του (Daube, 1978 ). Τα χαρακτηριστικά αυτά παραμένουν τα ίδια και δεν αλλάζουν, όσο το ηλεκτρόδιο καταγραφής παραμένει στην ίδια θέση μέσα στην κινητική μονάδα. Με τη μικρότερη αλλαγή της θέσης του θα παρουσιαστούν νέα στοιχεία της κινητικής αυτής μονάδας που αντανακλούν τη νέα σχέση που έχει στο χώρο το ηλεκτρόδιο μ' αυτήν. Τελικά υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από παράγοντες που έχουν σχέση με τη φυσιολογία και που επηρεάζουν σημαντικά τα δυναμικά που καταγράφονται. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν τον τύπο της βελόνας ηλεκτρόδιο που χρησιμοποιείται, το μέγεθος της επιφάνειας καταγραφής, τα ηλεκτρικά χαρακτηριστικά του ενισχυτή, το ταλαντοσκόπειο, τη σάρωση που χρησιμοποιείται, τα φίλτρα κ.λ.π. Το δυναμικό και η μορφή του σύνθετου μυοηλεκτρικού σήματος εξαρτάται εκτός των παραπάνω, από τη γεωμετρική διάταξη των μυϊκών ινών που συνεισφέρουν στην παραγωγή του σύνθετου σήματος ( Sloan KE., Bremmer LA., Day REet al., 1991 ). Ο αριθμός των φάσεων που παρατηρούνται στο μυοηλεκτρικό σήμα ποικίλει επίσης, σε συνάρτηση με όλους τους προαναφερόμενους παράγοντες. Συνήθως παρατηρούνται μέχρι και τέσσερις φάσεις, ενώ περισσότερες συναντώνται σπάνια στους φυσιολογικούς μυϊκούς ιστούς. Παρατηρούνται όμως σε παθολογικές καταστάσεις. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι οι ιδιότητες φιλτραρίσματος των ηλεκτροδίων και πιθανόν εκείνες των καλωδίων σύνδεσης τους με τους ενισχυτές, όπως και οι ιδιότητες 24

25 των ενισχυτών, έχουν σαν αποτέλεσμα την παραγωγή επιπρόσθετων φάσεων στο μυοηλεκτρικό σήμα και την αύξηση της διάρκειας των καταγραφόμενων δυναμικών δράσης. Χρόνος ανύψωσης ( rise time ). Ο χρόνος ανύψωσης του δυναμικού της κινητικής μονάδας μετριέται απ' την αρχή της θετικής αιχμής μέχρι την επόμενη αρνητική αιχμή του. Αποτελεί δείκτη της απόστασης που υπάρχει ανάμεσα στο ηλεκτρόδιο καταγραφής και των μυϊκών ινών που εκφορτίζονται. Όσο μικρότερος είναι ο χρόνος ανύψωσης τόσο πιο κοντά στο ηλεκτρόδιο καταγραφής βρίσκεται η κινητική μονάδα, μια και το δυναμικό αυτό ελαττώνεται απ ' την αντίσταση και τη χωρητικότητα των ιστών που παρεμβαίνουν και δρουν σαν φίλτρο υψηλής συχνότητας. Για να προχωρήσει ικανοποιητικά ο έλεγχος της μονάδας, θα πρέπει ο χρόνος ανύψωσης του δυναμικού να είναι λιγότερος από 500 μsec και πιο καλά μsec. Διάρκεια. Η διάρκεια του δυναμικού της κινητικής μονάδας μετριέται απ το σημείο εκείνο που δημιουργείται μέχρι το σημείο που επιστρέφει στη βασική γραμμή. Αποτελεί ένα δείκτη του συγχρονισμού της διέγερσης πολλών ξεχωριστών μυϊκών ινών που ανήκουν στην ίδια μονάδα. Αν το πλάτος της αιχμής του δυναμικού της κινητικής μονάδας καθορίζεται απ ' τον αριθμό των μυϊκών ινών που βρίσκονται κοντά στο ηλεκτρόδιο καταγραφής, η διάρκεια τους επηρεάζεται σημαντικά απ' τις απομακρυσμένες μυϊκές ίνες. Οι ίνες που βρίσκονται σε απόσταση περισσότερη από 1 χιλιοστό απ' το ηλεκτρόδιο καταγραφής, είναι υπεύθυνες για την αρχική και την τελική φάση των δυναμικών με χαμηλό πλάτος. Η ολική διάρκεια του δυναμικού της κινητικής μονάδας, φυσιολογικά, κυμαίνεται από 2 μέχρι 10 msec, αλλά αυξάνεται σημαντικά με την ηλικία. Υπολογίστηκε ότι ο μέσος όρος της διάρκειας των δυναμικών των κινητικών μονάδων στις ηλικίες 3 και 75 χρονών ήταν στο δικέφαλο βραγχιόνιο 7,3 και 12,5 msec, στον πρόσθιο κνημιαίο 9.2 και 15.9 msec και στους μυς του προσώπου 4.3 και 7.5 msec αντίστοιχα. Η διάρκεια των δυναμικών των κινητικών μονάδων διαφέρει επίσης σημαντικά ακόμη και σε διάφορες περιοχές μέσα στον ίδιο μυ. Έτσι, για παράδειγμα, αναφέρεται ότι η διάρκεια των δυναμικών είναι μικρότερη στη μακρά σε σχέση με τη βραχεία κεφαλή του δικέφαλου βραχιόνιου μυός. Αναφέρθηκε, επίσης, ότι ο μέσος όρος της διάρκειας του δυναμικού στους άνδρες είναι περίπου 0.3 msec πιο μεγάλος απ ' ότι στις γυναίκες. Φάσεις. Σα φάση καθορίζεται το τμήμα του κύματος που βρίσκεται ανάμεσα απ ' το σημείο που ξεκινάει και επιστρέφει αυτό στη βασική γραμμή. Ο αριθμός των φάσεων καθορίζεται μετρώντας τον αριθμό των αρνητικών και θετικών κορυφών προς και από τη βασική γραμμή και είναι ίσος με το πόσες φορές διασταυρώνεται η βασική γραμμή. Φυσιολογικά, τα δυναμικά των κινητικών μονάδων έχουν τέσσερις φάσεις ή και λιγότερο. 25

26 Μερικές φορές μπορεί να παρατηρηθούν πολυφασικά δυναμικά, με περισσότερες από 4 φάσεις, αλλά σ' ένα υγιή μυ δεν ξεπερνούν το 5% μέχρι 15% του ολικού πληθυσμού των δυναμικών, αν η καταγραφή γίνεται μ ομόκεντρο ηλεκτρόδιο. Οι πολυφασικές δραστηριότητες είναι περισσότερες όταν χρησιμοποιείται μονοπολικό ηλεκτρόδιο - βελόνα, αλλά ο μηχανισμός γι αυτό δεν είναι γνωστός μ' ακρίβεια. Μερικά δυναμικά παρουσιάζουν αλλαγές στην κατεύθυνση, χωρίς να διασταυρώνουν όμως τη βασική γραμμή. Αυτά χαρακτηρίζονται σαν οδοντωτά δυναμικά ή σύμπλοκα ή ψευδοπολυφασικά δυναμικά. Και τα δύο, τόσο τα πολυφασικά όσο και τα οδοντωτά δυναμικά αποτελούν μέτρο της συγχρονισμένης εκφόρτισης των μυϊκών ινών. Συχνότητα διέγερσης των κινητικών μονάδων. Έγινε παραδεκτό ότι το ανώτερο φυσιολογικό όριο της δραστηριοποίησης των κινητικών μονάδων στον άνθρωπο, είναι περίπου 50 ώσεις στο δευτερόλεπτο (Adrian, 1929 ). Πέρα απ αυτό, όμως, ο άνθρωπος μπορεί να ελέγχει συνειδητά το ρυθμό της διέγερσης των κινητικών του μονάδων ( Fuglevand A., Macefield V., Bigland Ritchie B ). Επιπλέον στην ενεργητική σύσπαση, ο ρυθμός αυτός της διέγερσης των κινητικών μονάδων αυξάνεται όσο αυξάνεται και η δύναμη της σύσπασης ( Ament W., Bonga G., Hof Aet al ). Μια κινητική μονάδα παραμένει σε δραστηριότητα σ όλο το χρόνο που διαρκεί η σταθερή αυτή σύσπαση. Όταν η σύσπαση αυτή φτάνει προς το τέλος της, ελαττώνονται ελαφρά τα πλάτη των δυναμικών του μυός, ενώ φαίνεται να αυξάνεται η χρονική τους διάρκεια, το ένα τρίτο όμως απ τα δυναμικά αυτά δείχνουν ελαττωμένη διάρκεια ( Hof 1991 ). Ο ρυθμός της γενικής διέγερσης ή ο ρυθμός διέγερσης που αναμένεται σε μια τυπική κινητική μονάδα, ελαττώνεται σε σχέση με το χρόνο, όπως συμβαίνει και σε ισομετρική σύσπαση με χαμηλά ε- πίπεδα δύναμης ( Karlsson J., Ostlund N., Larsson Bet al ). Η πιθανότητα για μια κινητική μονάδα να διεγερθεί ξανά μετά από μια προηγούμενη διέγερση της, αυξάνεται εκθετικά σε σχέση με το χρόνο που περνάει (De Luca, 1985 ). ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ Η ηλεκτρομυογραφική εξέταση των σκελετικών μυών αποτελείται συνήθως από τέσσερα στάδια: 26

27 Στο μυ που πρόκειται να εξεταστεί τοποθετείται ηλεκτρόδιο και αρχικά εκτιμάται η ηλεκτρική δραστηριότητα. Ο μυς εκτιμάται σε ηρεμία (αυτόματη δραστηριότητα). Με τη μικρή ενεργητική σύσπαση του μυ, καταγράφονται τα μυϊκά δυναμικά που προκαλούνται απ' τις ξεχωριστές εκφορτίσεις των κινητικών νευρώνων (δυναμικά των κινητικών μονάδων). Καθώς αυξάνεται βαθμιαία το επίπεδο της μυϊκής σύσπασης και φτάνοντας στο μεγαλύτερο σημείο της, εκτιμούνται οι αλλαγές που παρουσιάζονται στα ηλεκτρικά δυναμικά. Στη μέτρηση της δραστηριότητας αυτής περιπλέκονται διάφοροι παράγοντες που ανάμεσα τους περιλαμβάνονται : 1. η αγωγιμότητα όγκου που μπορεί να προκαλέσει την έκθεση των δυναμικών που προέρχονται α- πό πιο κοντινούς μυς, 2. παθήσεις ή κακώσεις που προσβάλουν έναν ορισμένο αριθμό από τις κινητικές μονάδες μέσα στον ίδιο μυ, 3. την ανατομική του μυός, όταν π.χ. αυτός που εξετάζεται βρίσκεται κάτω από άλλους μύες. Η συσκευή που χρησιμοποιείται, ο ηλεκτρομυογράφος, για να ανιχνεύσει, να επεξεργαστεί και να εκθέσει τα δυναμικά των κινητικών μονάδων, αποτελείται βασικά απ τα ηλεκτρόδια, τον ενισχυτή, το ταλαντοσκόπειο και τα μεγάφωνα. Τα ηλεκτρόδια Εφ' όσον παραχθεί το ηλεκτρικό σήμα απ' τις κινητικές μονάδες, μεταφέρεται απ' το μυ προς τη συσκευή με τα ηλεκτρόδια. Τα ηλεκτρόδια που χρησιμοποιούνται στην ηλεκτρομυογραφία είναι διάφορων ειδών. Επιφανειακά ηλεκτρόδια. Εφαρμόζονται στο δέρμα πάνω απ' το μυ που ζητιέται να εξεταστεί και ανιχνεύουν τη συνολική μυϊκή δραστηριότητα. Αυτή μπορεί να καταγραφεί, επειδή τα επιφανειακά - ηλεκτρόδια συνήθως έχουν μια επιφάνεια μεγαλύτερη από 50 mm2. Επειδή με τα επιφανειακά ηλεκτρόδια δεν προσφέρεται η δυνατότητα να ανιχνευτεί η δραστηριότητα της απλής κινητικής μονάδας, χρησιμοποιούνται για να συλλέγουν και να καταγράφουν συνολικά τα μυϊκά και τα νευρικά δυναμικά και ταυτόχρονα να ερεθίζουν τα περιφερικά νεύρα στις δοκιμασίες της νευρικής αγωγιμότητας. Τα ηλεκτρόδια αυτά επίσης χρησιμοποιούνται κύρια στην κλινική ηλεκτρομυογραφία, όπως στην ηλεκτρομυογραφική βιολογική επανατροφοδότηση. 27