TPIMHNIAIA EK O H TH MHTPO O Eø ME HNIA

Transcript

1 TPIMHNIAIA EK O H TH MHTPO O Eø ME HNIA ETOΣ ΞA ΠEPIO OΣ Γ AΠPIΛIOΣ - MAΪOΣ - IOYNIOΣ 2008 TEYXOΣ 3

2 ΠEPIEXOMENA H ταυτότητα τ ς Eκκλησίας, Mητροπολίτου Περγάµου Iωάννου Zηζιούλα σελ. 1 Ποιό τό πολίτευµα τ ς Eκκλησίας; Eρωτήµατα κκλησιολογικά, Aρχιµ. Xρυσοστόµου Kουλουριώτη, Hγουµένου τ ς ν Mεγάροις Iερ ς Mον ς τ ς Aγίας Παρασκευ ς σελ. 8 H κκλησιολογία τ ς «Πρός ιόγνητον» Eπιστολ ς, το Παναγιώτη Γ. Παπανικολάου, Θεολόγου σελ. 12 Tριµηνια ο Eκκλησιαστικό Περιοδικό τ ς Iερ ς Mητροπόλεως Mεσσηνίας I PYTHΣ Mητροπολίτης Mεσσηνίας Xρυσόστοµος ασκαλάκης (+) I IOKTHTHΣ Iερά Mητρόπολις Mεσσηνίας Mητροπολίτου Mελετίου Kαλαµάτα Tηλ /22455 Fax: 27210/22994 EK OTHΣ - IEYΘYNTHΣ Mητροπολίτης Mεσσηνίας Xρυσόστοµος Σαββ τος YΠEYΘYNOΣ YΛHΣ Aρχιµ. Θεόκλητος Λαµπριν κος Πρωτοσύγκελλος I. Mητροπόλεως Mεσσηνίας EKTYΠΩΣIΣ Γραφικαί Tέχναι «ΛEBENTH» Γ. Pουµελιώτη 3-5 Kαλαµάτα Tηλ. - Fax: 27210/93374 IAKINHΣIΣ EΛ.TA. - Γραφε ον Kαλαµάτας Kωδικός Eντύπου 3978

3 H ταυτότητα τ ς Eκκλησίας Mητροπολίτου Περγάµου Iωάννου Zηζιούλα (Συνέχεια π τό προηγούµενο τε χος) 5. Θεραπευτική ψυχολογική τάση Yπάρχει τέλος µιά λλη τάση στήν σύγχρονη Oρθοδοξία, τήν ποία θά νοµάζαµε θεραπευτική ψυχολογική τάση. Σύµφωνα µέ α τήν ξαίρεται διότητα τ ς Eκκλησίας ς νοσοκοµείου ( κούγεται πολύ συχνά α τή κφραση σήµερα) στό πο ο παρέχεται θεραπεία πό τά πάθη, ψυχική νάπαυση κ.λπ. Eδ ο σία τ ς Eκκλησίας τοποθετε ται κυρίως ντί το κηρύγµατος τ ς θικ ς τ ς µολογίας Πίστεως, κυρίως στό µυστήριο τ ς ξοµολογήσεως καί στό Mοναχισµό. Tό πρότυπο τ ς Eκκλησίας, τό δε δες τ ς Eκκλησίας ε ναι µοναχός καί τό κυρίως µυστήριο τ ς Eκκλησίας ε ναι ξοµολόγηση. H ννοια το «Γέροντα» γίνεται πιό σηµαντική πό το Eπισκόπου το Iεροκήρυκα το Θεολόγου. Eχουµε στίς Θεολογικές Σχολές φοιτητές, ο πο οι χουν τό Γέροντά τους καί ρχονται καί «κο νε» καί τόν καθηγητή τους, λλά δέν τόν κο νε. Tόν «κο νε» µόνον γιά νά πάρουν τόν βαθµό καί νά πάρουν καί τό πτυχίο τους. Στό βάθος α τά πού τούς λέει καθηγητής τους θά π νε νά τά θέσουν πό τήν κρίση το Γέροντα θά τά πορρίψουν, διότι δέν τούς νδιαφέρουν α τά, τούς νδιαφέρει µόνον,τι πε Γέροντας. Yπάρχει, λοιπόν, µιά τέτοια πτική γωνία πό τήν ποία ταυτίζεται Eκκλησία µέ τή θεραπεία. Στήν περίπτωση α τή χουµε θά λεγα να κόµη κίνδυνο λλοίωσης τ ς ταυτότητας τ ς Eκκλησίας. 6. Eκκλησιαστική πανατοποθέτηση τ ν τάσεων A τό πού πρέπει νά τονίσω σέ κάθε µία πό α τές τίς περιπτώσεις πού νέφερα, δέν ση- µαίνει τι κάθε µία περίπτωση δέν χει θέση µέσα στήν Eκκλησία! Eχει τή θέση της µέσα στήν Eκκλησία. Aλλά τό πρόβληµα ε ναι πο θά τοποθετηθε µφαση καί άν δηλαδή µία πό α τές, να πό α τά τά στοιχε α ποτελέσει πλέον τόν καθοριστικό παράγοντα, πάρει τήν προτεραιότητα, καί γίνει α τό πού νδιαφέρει κυρίως τόν κληρικό καί τόν πιστό µέσα στήν Eκκλησία. O τάσεις πού νέφερα, παρουσιάζουν ρισµένα προβλήµατα, καί θά θελα νά τά πισηµάνω γιά νά δε τε τι πάρχει κίνδυνος λλοιώσεως τ ς ταυτότητας τ ς Eκκλησίας, άν τά στοιχε α α τά τά χρησι- µοποιήσουµε σάν καθοριστικά γιά νά ταυτίσουµε τήν Eκκλησία. 1

4 Aς πάρουµε πρ τα τήν µολογία τ ς Πίστεως. Eάν µολογία τ ς Πίστεως γιά τά δόγµατα τ ς πίστεως ποµονωθο ν πό τή ζωή τ ς Eκκλησίας, τήν πόλοιπη ζωή τ ς Eκκλησίας, τότε γίνεται δεολογία. Oλα τά δόγµατα θεσπίστηκαν µέ να σκοπό: νά δηγήσουν τούς πιστούς στήν Eκκλησία, στή Θεία Kοινωνία. έν χει παρά νά δε κανείς τούς ρους τ ν O κουµενικ ν Συνόδων: λοι καταλήγουν µέ «ναθέµατα», δηλαδή ποκλεισµό πό τή Θεία Kοινωνία. H νότητα τ ς πίστεως δέν ε ναι τελικός στόχος, λλά προϋπόθεση. Στόχος ε ναι E χαριστιακή Kοινωνία. Γιά τήν εραποστολική τάση ε ναι σαφές τι πετέλεσε πάντοτε τό κύριο χαρακτηριστικό τ ς κκλησιολογίας το Προτεσταντισµο. H τάση α τή ποτιµ τά µυστήρια καί τούς θεσµούς τ ς Eκκλησίας (τόν Eπίσκοπο κ.λπ.). Ως πρός τήν θικολογική τάση, κίνδυνος πού λλοχεύει ε ναι νά ξελιχθε σέ νοµικισµό καί φαρισαϊσµό, πο ος µφανίζει τήν Eκκλησία ς τό χ ρο τ ν «καθαρ ν» καί λησµονε ται τι Eκκλησία περιλαµβάνει καί µαρτωλούς, τι χαρακτηριστικό τ ς Oρθοδόξου γιότητας ε ναι α τό πού κφράζει ε χή το γίου Eφραίµ, τήν ποία κο µε διαίτερα στίς κολουθίες τ ς M. Tεσσαρακοστ ς: «δός, Kύριε, το ρ ν τά µά πταίσµατα καί µή κατακρίνειν τόν δελφόν µου»! Aς µή λησµονο µε λλωστε τι τό κριτήριο τ ς θικότητας συµβαίνει νά κπληρώνεται κτός τ ς Eκκλησίας περισσότερο πό τι κπληρώνεται ντός τ ς Eκκλησίας. Kαί α τό δέν ε ναι φαινόµενο σηµερινό, νέκαθεν π ρχε. Oταν γράφει Aπόστολος Πα λος πρός τούς Γαλάτας: «λλήλους δάκνετε καί κατεσθίετε, βλέπετε µή π λλήλων ναλωθε τε», (ε 15) φαντασθε τε τί φαγωµάρα πρέπει νά π ρχε. ηλαδή µέσα στήν Eκκλησιαστική Kοινότητα δέν φαρµόζεται πάντα θική τελειότητα σέ βαθµό, πού σως µπορε νά φαρµόζεται πιό πολύ πό µή πιστούς, καί γι α τό πάρα πολλές φορές σήµερα κρίνουν τήν Eκκλησία ο θεοι καί προβάλουν α τοί θικά πιτεύγµατα, νώτερα πό α τά πού χει νά παρουσιάσει Eκκλησία. Aν Eκκλησία ε ναι να θικό κατασκεύασµα, τότε πωσδήποτε στερε καί δέν µπορε νά ε ναι α τή ταυτότητά Tης. Tέλος στή θεραπευτική πτική γωνία χουµε τό πρόβληµα τι κε κινδυνεύουµε νά φτάσουµε σέ να ψυχολογικό τοµισµό. A τό ε ναι πάρα πολύ πικίνδυνο. Bλέπετε τι µέ α τή τήν παρουσία µέσα στή ζωή τ ς Eκκλησίας τ ν Γερόντων, τ ν λεγοµένων, κάθε πιστός προσκολλ ται σέ να ρισµένο πρόσωπο, νδιαφέρεται γιά τήν το- µική του σωτηρία, διαφορε γιά τό Σ µα τ ς Eκκλησίας, καί δέν α σθάνεται τόν αυτό του σάν να µέλος το Σώµατος. Xάνει κανείς τήν ννοια το Σώµατος, καί Eκκλησία γίνεται πλέ- 2

5 ον µιά προσωπική, ς τήν πο µε ντός ε σαγωγικ ν, τοµική µ λλον, ψυχολογική µπειρία. Nά α σθάνοµαι γώ καλά, νά ναπαύοµαι γώ κ.λπ., τσι δη- µιουργε ται να ε δος Xριστιαν ν, πού δέν ε ναι µέλη τ ς Eκκλησίας ο σιαστικά. Iσως θά µπορο σε κανείς α τά νά τά βρε καί κτός Eκκλησίας, πως τήν θική, διότι καί α τά µπορε νά τά βρε, άν πάει κανείς σέ ναν Γκουρού Bουδιστή. Mπορε νά το δώσει θαυµάσια ψυχολογική νάπαυση, κανοποίηση κ.λπ. Kαί δέν ε ναι λίγοι κε νοι, πού τελικά καταφεύγουν σέ α τές τίς νατολικές θρησκε ες. Tό φαινόµενο τι ο νατολικές θρησκε ες κάνουν σήµερα θραύση στό χ ρο τ ς ύσεως, φείλεται κριβ ς στό τι υτικός Xριστιανός δέν ψαχνε νά βρε τίποτε λλο, ψαχνε γι α τή τήν τοµική, τήν ψυχολογική του κανοποίηση. έν το τήν προσφέρει παπ ς τ ς Eνορίας του, πάει καί τή βρίσκει στόν Γκουρού, πο ος περιφέρεται καί προσηλυτίζει. Λοιπόν, νά µήν καταντήσει Eκκλησία νας χ ρος «Γκουρού». Σ ς πεσήµανα α τούς τούς κινδύνους γιά νά δε τε τι τό πρόβληµα τ ς ταυτότητας τ ς Eκκλησίας δέν ε ναι πλό καί δρόµος ε ναι πολύ λισθηρός. 7. H ταυτότητα τ ς Eκκλησίας Tώρα θά προσπαθήσω νά σ ς δώσω τήν Oρθόδοξη προσέγγιση στό θέµα τ ς ταυτότητας τ ς Eκκλησίας, τονίζοντας καί πάλιν τι λα σα σ ς ε πα µέχρι τώρα, δόγµα, εραποστολή, θική, κήρυγµα, θεραπεία κ.λπ. λα α τά ε ναι σηµαντικά. Aλλά κανένα πό α τά δέν καθορίζει τήν ταυτότητα τ ς Eκκλησίας. Aν α τά δέν κκλησιοποιηθο ν, δέν ε ναι ποδεκτά ς στοιχε α τ ς Eκκλησίας. Mέ ποιό τρόπο κκλησιοποιο νται λα α τά; Mέ ποιό τρόπο γίνονται Eκκλησία; Mέ ποιό τρόπο λοι γινόµαστε Eκκλησία; A τό ε ναι τό βασικό ρώτηµα. Γιά νά παντήσουµε στό ρώτηµα α τό θά πάρουµε δύο δηγούς: Tήν Aγία Γραφή καί τούς Πατέρες πό τό να µέρος καί, γώ θά προσέθετα (δίνω µεγάλη σηµασία σέ α τό) τή συνείδηση το Oρθόδοξου Λαο µας. Πιστεύω τι Oρθόδοξος Λαός µας, κατά κάποιο τρόπο διατήρησε πιό γνήσια τήν ρθοδοξία του πό τι Θεολογία µας. O θεολόγοι µας καί µάλιστα καδηµαϊκή Θεολογία λλά καί ρισµένοι γήτορες τ ς Eκκλησίας, ε τε ε ναι Iεροκήρυκες, ε τε Πνευµατικοί, ε τε ε ναι,τιδήποτε λλο. Θέλω, λοιπόν, νά χρησιµοποιήσω κι α τό σάν στοιχε ο, α τό πό τό πο ο θά ντλήσουµε τήν πάντηση στό ρώτηµα: Π ς κκλησιοποιούµεθα καί π ς κκλησιοποιο νται τά πάντα; Kι τσι θά παντήσουµε στό ρώτηµα γιά τό τί ε ναι ταυτότητα τ ς Eκκλησίας. Στήν A πρός Kορινθίους 3

6 πιστολή Aπόστολος Πα λος χρησιµοποιε τόν ρο Eκκλησία (πρβλ. κεφ. ια 18 καί 20) λλά πως χω πε καί σέ λλες περιπτώσεις, κε κάνει µιά νδιαφέρουσα σύνδεση το ρου Eκκλησία µέ τήν σύναξη τ ν πιστ ν γιά τήν τέλεση τ ς Θείας E χαριστίας «συνερχοµένων µ ν ν Eκκλησί α» (A Kορ. ια, 15) λέει καί ννοε καί ναλύει «ταν µαζεύεστε γιά νά τελέσετε τήν Θεία E χαριστία». Φαίνεται τι κάποια σχέση πάρχει µέσα στή σκέψη το Aποστόλου Παύλου µεταξύ α το, πού νο- µάζει Eκκλησία καί α το πού νοµάζει «σύναξη γιά νά τελεστε Θεία E χαριστία». Γι α τό καί ρος Eκκλησία κυρίως χρησιµοποιε ται γιά τήν τοπική Eκκλησία, λλά, κατ πέκταση βεβαίως, καί γιά τήν «καθόλου» Eκκλησία. Aλλά ε ναι σηµαντικό τι καί Θεία E χαριστία π ρε τόν τίτλο Eκκλησία. Tό βλέπει κανείς α τό στή συνέχεια στόν Aγιο Iγνάτιο Aν τιοχείας, στόν Aγιο E ρηνα ο, στόν Aγιο Kυπριανό, στόν Aγιο Mάξιµο τόν Oµολογητή, τόν 7ο α να, καί φθάνει κανείς στόν Aγιο Nικόλαο Kαβάσιλα τόν 14ο α να, που καί συναντο µε γιά πρώτη φορά ρισµό τ ς Eκκλησίας. Στά Πατερικά κείµενα δέν χουµε ρισµό τ ς Eκκλησίας. Aλλά Aγιος Nικόλαος Kαβάσιλας κάνει µιά προσπάθεια νά µ ς πε τί ε ναι Eκκλησία, καί µ ς λέγει τι: «κκλησία σηµαίνεται», δηλαδή ταυτίζεται, «ν το ς µυστηρίοις¹». Λεπτοµερ ς, καθορίζει τί ννοε µέ τό «ν το ς µυστηρίοις» γράφοντας «τήν το Xριστο Eκκλησίαν ε τις δε ν δυνηθε εν, ο δέν τερον α τό µόνον τό Kυριακόν Σ µα ψεται²». Aν θελήσει κανείς νά δε τήν Eκκλησία δέν θά δε τίποτα λο -καί ε ναι κατηγορηµατικός, βάζει τή λέξη «µόνον»- παρά τό Kυριακό Σ µα, δηλαδή τή Θεία E χαριστία, καί συνεχίζει «διά το το ο δέν πεικός ντα θα διά τ ν µυστηρίων τήν Eκκλησίαν σηµαίνεσθαι³», καθόλου, δηλ. δέν ε ναι παράλογο δ τό νά ταυτίζει κανείς τήν Eκκλησίαν µέ τά µυστήρια. Oταν λέει δέ «τ ν µυστηρίων», πως φαίνεται καί πό α τό τό χωρίο πού σ ς διάβασα, λέξη «τά µυστήρια» δέν σηµαίνει α τό πού λέµε σήµερα πτά µυστήρια, λλά τή Θεία E χαριστία. Tά «µυστήρια» ε ναι Θεία E χαριστία. Oπως λέµε «ρθοί ο µεταλαβόντες τ ν θείων γίων, χράντων, ζωοποι ν καί φρικτ ν το Xριστο µυστηρίων κ.λπ.» στή Θ. Λειτουργία, καί ε ναι στόν πληθυντικό κφραση α το πού σήµερα νοµάζου- µε Θεία E χαριστία, τό Mυστήριο - τά Mυστήρια. Tά λόγια α τά σηµαίνουν, λοιπόν, τι ο σία τ ς Eκκλησίας ποκαλύπτεται στή Θεία E χαριστία, καί γι α τό ε ναι 1. Nικολ. Kαβάσιλα, Eρµηνεία ε ς τήν Θ. Λειτουργίαν, κεφ. ΛH, 6 καί ΛΘ, α τόθι. 3. α τόθι. 4

7 χαρακτηριστικό καί πολύ σηµαντικό τι καί λαός µας ταν λέει: «πηγαίνω στήν Eκκλησία» ννοε τι πηγαίνει στή Θ. Λειτουργία. O Nαός νοµάσθηκε Eκκλησία, διότι ε ναι χ ρος στόν πο ο τελε ται Θ. Λειτουργία, συνεπ ς δέν ε ναι περβολή νά πο µε τι πό τήν πτική γωνία α τή τ ς E χαριστιακ ς Συνάξεως µόνον µπορο µε νά δο µε σωστά τήν ταυτότητα τ ς Eκκλησίας. Kαί τί σηµαίνει α τό; Πιό συγκεκριµένα σηµαίνει: Πρ τον τι λα α τά τά στοιχε α πού σ ς νέφερα προηγουµένως, δόγµατα, κήρυγ- µα, ξοµολόγηση, θική ζωή, εραποστολή, λα α τά πρέπει νά κατατείνουν πρός τή Θεία E χαριστία. Eάν δέν κατατείνουν κε δέν χουν κανένα νόηµα, δέν ε ναι κκλησιαστικά, δέν ε ναι Eκκλησία. εύτερον, α τό σηµαίνει τι Προεστώς α τ ς τ ς E χαριστιακ ς Συνάξεως, δηλαδή Eπίσκοπος, ν νόµατι το ποίου τελε ται Θεία E χαριστία καί στίς Eνορίες, α τός Προεστώς γίνεται τό κέντρο πό τό πο ο περνο ν λες α τές ο δραστηριότητες τ ς Eκκλησίας. έν ε ναι τυχα ο τό τι Eπίσκοπος πετέλεσε τό κριτήριο τ ς Eκκλησιαστικότητας. ηλαδή Eπίσκοπος ποφασίζει γιά τό άν να µέλος τ ς Eκκλησίας ε ναι µέλος δέν ε ναι. έν ε ναι α τό, γιατί τσι τό σκέφθηκαν κάποτε, φείλεται στό τι ς Προεστώς τ ς Θείας E χαριστίας ε ναι α τός πό τόν πο ο περν λη ζωή τ ς Eκκλησίας. Πάρτε ς παράδειγµα τή χειροτονία. Γιατί χειροτονία τελε ται µόνον πό τόν Eπίσκοπο; ιότι µόνον διά τ ς διελεύσεως πό τόν Eπίσκοπο γίνεται κκλησιαστικό λειτούργηµα τό χάρισµα, πού δίνει στόν χειροτονούµενο. Σκεφτήκατε ραγε γιατί χειροτονία δέν γίνεται ποτέ κτός Θείας E χαριστίας; Γιατί δέν µπορε Eπίσκοπος νά τήν τελέσει κτός τ ς Θ. E χαριστίας, φο τονίζουµε πολλές φορές τήν Aποστολική διαδοχή, τι δηλαδή χει Eπίσκοπος τήν ξουσία νά µεταδίδει τή χάρη τ ς ερωσύνης κ.λπ.; Aλλά άν ε ναι α τό πλ ς καί µόνον θά µπορο σε στό σπουδαστήριό του, στό γραφε ο του νά κάνει µιά χειροτονία καί νά µεταδώσει µέ α τό τόν τρόπο τήν χάρη τήν ποία χει ς διάδοχος τ ν Aποστόλων. Tό γεγονός τι τήν κάνει τήν χειροτονία µέσα στή Θεία E χαριστία, σέ Σύναξη Λαο, σέ E χαριστιακή Σύναξη, χι σέ ποιαδήποτε σύναξη, σηµαίνει τι µέ τήν διότητα α τή το Προεστ τος τ ς Θείας E χαριστίας, κατανέµει τά χαρίσµατα. Tό λλο σηµαντικό ποτέλεσµα τ ς ταυτίσεως τ ς Eκκλησίας πό α τή τήν πτική γωνία ε ναι τι κατανοο µε µέ α τό τόν τρόπο τι Eκκλησία ε ναι ν τ κόσµ ω, λλά χι κ το κόσµου, δηλαδή κινε ται µέσα στήν στορία, λλά πως, Θεία E χαριστία ε ναι ε κόνα τ ς Bασιλείας το Θεο, ε κόνα 5

8 τ ν Eσχάτων, τσι καί Eκκλησία χει τό ε ναι Tης, τήν πραγ- µατική Tης ταυτότητα στή Bασιλεία το Θεο. έν ε ναι να στορικό πλ ς κατασκέυασµα, δέν ε ναι προϊόν τ ς στορίας Eκκλησία. E ναι προϊόν τ ς Bασιλείας το Θεο, ποία κατ α τόν τόν τρόπο ε κονίζεται µέσα στήν στορία. Γι α τό καί στά ρχα α κείµενα καί τήν Aγία Γραφή καί στούς Aποστολικούς Πατέρες χρησιµοποιε ται ρος παροικία, Eκκλησία «παροικο σα Pώµην» κ.λπ. Παροικε θά πε τι δέν ε ναι µέρος ργανικό α τ ς τ ς στορικ ς πραγµατικότητος, λλά ε ναι κάτι τό σχατολογικό, τό πο ο ρχεται καί παροικε µέσα στήν στορία καί τόν κόσµο. Πρέπει, λοιπόν, Eκκλησία νά καταλάβει, τι δέν ε ναι να κοσµικό γεγονός, τι ταυτότητά Tης βρίσκεται στά Eσχατα, στή Bασιλεία το Θεο, καί λα σα κάνει µέσα στήν στορία πρέπει νά χουν τήν ναφορά τους, νά παίρνουν τό νόηµά τους, πό τόν τελικό προορισµό το κόσµου, πού ε ναι Bασιλεία το Θεο. Γι α τό στή Θεία Λειτουργία πικρατε Aναστάσιµος χαρακτήρας, σάν νά ε ναι παρο σα Bασιλεία το Θεο µέσα στόν κόσµοσ. Kαί πρέπει καί α τό νά τό διατηρήσουµε µέ προσοχή, διότι άν χάσουµε τήν ταυτότητα τ ς Θείας E χαριστίας, κινδυνεύουµε νά λλοιώσουµε καί τήν ταυτότητα τ ς διας τ ς Eκκλησίας. A τή λληλοεπίδραση µεταξύ Eκκλησίας καί E χαριστίας δέν ε ναι νας µονισµός ε χαριστιακός, πως λένε πολλοί (δηλ. τονίζει κανείς τό να στοιχε ο ε ς βαρος τ ν λλων). Eδ χουµε πλέον τήν πτική γωνία πό τήν ποία παίρνουν νόηµα λα τά λλα. έν καταργο νται λα τά λλα, λλά παίρνουν τό νόηµά τους πό κε. ιότι κε γιάζονται, κε ε λογο νται, κε γίνονται λα Eκκλησία. Eάν τά πάρουµε µόνα τους δέν ε ναι Eκκλησία. 8. Eπιλεγόµενα Θά θελα νά κλείσω πιση- µαίνοντας τόν κίνδυνο τόν πο ο διατρέχουµε, άν δέν προσέξου- µε, ς Eκκλησία. O κίνδυνος ε ναι διπλός. Πρ τα ε ναι κίνδυνος τ ς κκοσµικεύσεως τ ς Eκκλησίας. Nά ξεχάσει δηλαδή Eκκλησία τήν σχατολογική Tης ταυτότητα. Nά ξαντλήσει τήν ταυτότητά της στήν στορική Tης δραστηριότητα, νά πορροφηθε τόσο πολύ πό α τή τή δραστηριότητα, στε νά ξεχάσει τι δέν ξαντλο νται κε τά ρια τ ς Eκκλησίας. ηλαδή τό νά κάνεις κοινωνικό ργο, νά κάνεις εραποστολικό ργο, κόµη καί νά κόψεις τά πάθη σου, νά προοδεύσεις πνευµατικά πως λέγεται κ.λπ., λα α τά ε ναι σκύµβαλα, άν δέν περάσουν µέσα πό τήν Eκκλησία, ποία τά θέτει κάτω πό τό πρ σµα, χι πλέον τ ς στορίας, λλά τ ν Eσχάτων. Kαί λλος κίνδυνος ε ναι α τό πού θά τό νοµάζαµε σχα- 6

9 τολογοποίηση τ ς στορίας. E ναι τό ντίστοιχο τ ς κκοσµικεύσεως κατά κάποιο τρόπο. Eδ πλέον Eκκλησία κινδυνεύει νά κανοποιε ται πό α τά πού χει µέσα στήν στορία, µέ τά µυστήριά Tης, µέ τίς µπειρίες α τές τίς πνευµατικές κ.λπ. καί νά µήν προσδοκ τήν λευση τ ς Bασιλείας το Θεο. A τός ε ναι πολύ µεγάλος κίνδυνος καί παρατηρε ται σέ πολλούς ρθοδόξους. Σήµερα, ξεχν µε τι τήν στορία δέν µπορο µε νά τήν µετατρέψουµε µε ς σέ Bασιλεία το Θεο. Oτι Bασιλεία το Θεο θά λθει, ταν Θεός τό θελήσει, «ο µετά παρατηρήσεως» (Λουκ. στ 20) -δέν µπορο µε νά πο µε πότε καί π ς- καί συνεπ ς λα σα χουµε καί πολαµβάνουµε µέσα στήν Eκκλησία, τά πνευ- µατικά γαθά δέν ε ναι ποτέ ρκετά. Πρέπει νά περιµένουµε τή Bασιλεία το Θεο, καί δυστυχ ς χουµε χάσει α τή τήν γωνία. Tό «µαράν θά» (A Kορ. ιστ, 22) ( ρχου Kύριε, πότε θά ρθεις;) δέν µ ς νοιάζει πλεόν, τά χουµε λα καί µάλιστα µε ς ο ρθόδοξοι πού πιστεύουµε πολλές φορές τι ζο µε πό τώρα στόν Παράδεισο, θεωρο µε δέν χρειάζεται νά ρθει κ ν ευτέρα Παρουσία! E ναι ρισµένες κτροπές α τές, τίς πο ες παρατηρε κανείς άν προσέξει καλά τό π ς βαδίζου- µε. Λοιπόν, πό τήν κκοσµίκευση µπορο µε νά πέσουµε σέ α τήν τήν ντίληψη, τι στορία ε ναι δη Bασιλεία το Θεο, καί Eκκλησία, ταυτότητα τ ς Eκκλησίας δέν ε ναι τίποτα λλο παρά µιά διαρκής πάλη, ε ναι α τό πού λεγε Cullman: «τό δη καί χι κό- µα», πού σηµαίνει τι σφυκτι Eκκλησία µεταξύ τ ς στορίας καί τ ν σχάτων καί,τι κάνει, τό κάνει κριβ ς ν ψει τ ς πλήρους ταυτότητάς Tης, πού θά ποκαλυφθε στή Bασιλεία το Θεο. A τό θά µ ς δώσει να διαφορετικό θος στή διακονία µας τήν κκλησιαστική, στε νά µή νοµίζουµε δηλαδή τι πειδή κάνουµε ε τε κοινωνικό ργο, ε τε πνευµατικό ργο, µε ς φέραµε τήν Bασιλεία το Θεο µέσα στήν στορία, δηλαδή πώς κάτι κάναµε! Nά χουµε πάντα τήν α σθηση τι λα τά κάνουµε ad ferendum, ν ναφορ πρός τή Bασιλεία το Θεο, τήν ποία θά φέρει µόνον Θεός. Kαί α τό σχετικοποιε καί τήν δραστηριότητα τ ς Eκκλησίας, καί τό κκλησιαστικό πλήρωµα τό κάνει ταπεινότερο µέσα στόν κόσµο, λλά καί συγχρόνως Eκκλησία γίνεται πιό σίγουρη τι δέν θά τήν παρασύρει ποτέ τό ρε µα τ ς στορίας. 7

10 Ποιό τό πολίτευµα τ ς Eκκλησίας; Eρωτήµατα κκλησιολογικά Aρχιµ. Xρυσοστόµου Kουλουριώτη, Hγουµένου τ ς ν Mεγάροις Iερ ς Mον ς τ ς Aγίας Παρασκευ ς Bασική ρχή τ ς Oρθοδόξου Θεολογίας ε ναι τι Eκκλησία, ς τό Σ µα το Xριστο, ποτελε τήν τέλεια, τήν ριστική καί θαυµαστή νωσι το Θεο µετά τ ν νθρώπων, πού πραγµατώθηκε στό «Σ µα το Xριστο», γι α τό καί λη συγκρότησι τ ς Eκκλησίας ε ναι E χαριστιακή! H Eκκλησία δηλ. ς Σ µα Xριστο καί ς περιέχουσα τούς πιστούς ς «µέλη κ µέρους» (A Kορ. ιβ, 27) 1 συγκροτε ται καί ποκαλύπτει τό «ε ναι» Tης κατά τή Θ. Eυχαριστία. ιότι κατ α τήν µέ τό νά φανερώνεται στόν κόσµο καί στήν στορία, ς ε κόνα τ ς Kοινωνίας τ ν σχάτων, δηλαδή τ ς Bασιλείας το Θεο καί τ ς α ωνίου ζω ς. Συνεπ ς, δοµή κάθε τοπικ ς Eκκλησίας ταυτίζεται µέ τή δοµή, πού χει Kοινότητα α τή κατά τήν E χαριστιακή Σύναξί Tης, φο κατά τή Θ. E χαριστία κάστη κατά τόπον Eκκλησία πραγµατώνει καί ε ναι λος Xριστός! καί χι µέρος µόνον το Xριστο. 8 H µφάνισι καί πορεία µέσα στήν στορία, συγκρότησι ν χρόν ω καί τόπ ω τ ς κάθε Eκκλησιαστικ ς Kοινότητος καί λη δοµή Tης ποτελο ν τό Πολίτευµά Tης. Aρα, πολίτευµα γιά τήν Eκκλησία ε ναι τρόπος πάρξεως καί τρόπος ζω ς καί συγκροτήσεώς Tης. E ναι τρόπος πού πολιτεύεται Eκκλησία παροικο σα µέσα στόν κόσµο. Aρα, δηλαδή Λειτουργικός τρόπος πάρξεώς Tης ε ναι καί τό Πολίτευµά Tης! Oµως, τί ε ναι Πολίτευµα; Eάν «πολίτευµα» γιά τίς κρατικές καί θνικές ντότητες ε ναι: «τό σύστηµα το σχηµατισµο καί τ ς σκήσεως τ ς συνιστώσης τήν κρατικήν ξουσίαν θελήσεως κατά τάς διαφόρους α τ ς λειτουργίας» καί άν γιά τό Kράτος «ννοια το πολιτεύµατος συµπίπτει πρός τήν ο σιαστικήν το Συντάγµατος... µορφήν» 2, τότε πρέπει νά γίν η κατανοητό τι ννοια Πολίτευ- µα τ ς Eκκλησίας Eκκλησιαστικό Πολίτευµα, πειδή δέν 1. πρβλ. 1. «τό Xριστο σ µα... στίν Eκκλησία Kαθάπερ γάρ σ µα καί κεφαλή ε ς στιν νθρωπος, ο τω καί τήν Eκκλησίαν καί τόν Xριστόν ν ε ναί φησιν». IΩ. XPYΣOΣTOMOY, EPMHNEIA EIΣ EΠIΣTOΛHN A ΠPOΣ KOPINΘIOYΣ, pag ser M.P.G. τ. 95 (brk in epistulam i ad Corinthios: col ). Eπίσης, 2, βλ. «Σ µα α το (Xριστο ), Eκκλησία κατά τήν µετάληψιν το γίου Πνεύ- µατος», το α το EPMHNEIA EIΣ EΠIΣTOΛHN ΠPOΣ EΦEΣIOYΣ, 1 KEΦ. ΠPΩTON, pag ser M.P.G. τ. 95 (brk In epistulam ad Ephesios: col ). Kαί 3. «Σάρξ σµεν το Xριστο, καί µέλη, καί σ µα, καί κεφαλήν µ ν α τόν δωκεν Πατήρ. Hδη σµέν ν ο ραν καθ σµεν ν Xριστ...», α τόθι, KEΦ. EYTEPON. 2. Aλ. Σβώλου, Συνταγµατικόν δίκαιον, Aθ ναι 1934, σ. 236.

11 χει νά κάν η µέ πραγµατικότητα το κόσµου τούτου, παραπέµπει µεσα φ νός µέν, στόν Aγιο Iδρυτή τ ς Eκκλησίας, Iησο Xριστό (πο ναι ταυτόχρονα Kεφαλή, τό Σ µα καί οµήτοράς Tης) καί φ τέρου δέ, στό σκοπό, στή συγκρότησι, στήν πορεία, στήν προοπτική καί στήν κατάληξι τ ς Eκκλησίας στή Bασιλεία το Θεο. Eπειδή µως Bασιλεία το Xριστο «ο κ στι κ το κόσµου τούτου» ( Iω. ιη, 36) καί «τ ς Bασιλείας A το ο κ σται τέλος» (Λουκ. α, 33), ρα Kοινότητα τ ς Eκκλησίας, ς ε κονίζουσα µέσα στήν στορία καί φέρουσα καί µφαίνουσα στό κόσµο τή Bασιλεία το Θεο δέν ε ναι να φήµερο καί παρωδικό κοσµικό σχ µα, πού χει µετατρεπόµενους θεσµούς, δέν «συσχηµατίζεται τ α νι τούτ ω» (Pωµ. ιβ, 2), δέν χει µονιµότητα στόν κτιστό καί πεπερασµένο κόσµο το το καί «δε µένουσαν πόλιν» ( Eβρ. ιγ, 14), λλά προέρχεται κ τ ς δη διά το Xριστο γενοµένης Bασιλείας, τ ς «ο κέτι λοκληρωθείσης» καί προορίζεται πρός τήν δη παρο σα ν Xριστ µελλοντική Bασιλεία το Θεο. H Eκκλησία, ς πραγµατικότητα το µέλλοντος α νος, δηλ. τ ς Bασιλείας το Θεο, χει ξουσία νωθεν 3 γιά νά συναθροίζ η τά τέκνα το Θεο καί γι α τό καί συνεχ ς προσβλέπει στήν κατά τά σχατα (δηλ. κατά τήν B παρουσία νδοξη το Xριστο ) συνάθροισι πί τό α τό λων τ ν διασκορπισµένων τέκνων το Θεο, ταν λα θά γίνουν µία ποίµνη µέ να Ποιµένα 4, φο α τή ε ναι προοπτική τ ς Eκκλησίας. Oπως λοιπόν, στή B παρουσία το Xριστο θά χωµε Σύναξι τ ν παιδι ν το Θεο τό διο γίνεται καί στήν ε κόνα τ ς Bασιλείας τήν Eκκλησία, γι α τό καί Eκκλησία στήν ν τόπ ω καί χρόν ω παρουσί α Tης, κατά τήν καθηµερινότητά Tης δηλαδή, συναθροίζει µέ σχατολογική προοπτική καί µέ προσανατολισµό τή Bασιλεία το Xριστο λα τά πιστά παιδιά το Θεο. Oσα θέλουν καί τά καλε νά λθουν, σα ε ναι διασκορπισµένα στήν καθηµερινότητα, κλεισµένα στήν τοµικότητά τους, φυλακισµένα στή φιλαυτία τους, σα ε ναι α χµάλωτα στήν µαρτία καί βόσκουν τά χορτάρια το µηδενισµο καί τ ς φθορ ς τρώγοντας ς µόνι- µο φαγητό τό θάνατο! Oλα α τά τά τέκνα το Θεο τά προσκαλε, τά κκαλε (=> κκλησιάζει) τά συνάγει «ε ς ν» καί ν Xριστ 5 καί διά το Xριστο τά φροντίζει «ε ς φεσιν µαρτι ν καί ε ς ζωήν τήν α ώνιον», τά σώζει κκεντρίζοντάς τα στό γιο Σ µα το Xριστο! Oλη α τή πορεία καί διαδικασία, ταν δηλ. κατά τόν 3. πρβλ. τήν γενεσιουργό φράσι το Kυρίου γιά τό λον σωστικό ργο τ ς Eκκλησίας ν Mατθ. κη, στ. 18: «δόθη µοι π σα ξουσία ν ο ραν καί πί γ ς»! 4. πρβλ. Iω. ι, πρβλ. Iω. ια, 52: «τι µελλεν Iησο ς ποθνήσκειν πέρ το θνους, καί ο χ πέρ το θνους µόνον λλ να καί τά τέκνα το Θεο τά διεσκορπισµένα συναγάγ η ε ς ν». 9

12 αυτο τόπον τελ ν τή Θεία E χαριστία Eπίσκοπος καί ιάδοχος τ ν Aποστόλων, στάµενος ε ς τόπον καί τύπον το ρχιποίµενος Aµνο καί Θύτου Xριστο, συγκροτε ν τόπ ω καί χρόν ω µετά το περί α τόν Kλήρου καί Λαο τό λο µυστήριο τ ς Mι ς καί διαιρέτου Eκκλησίας, τότε συγκροτε ται Eκκλησία. ιά τ ν προαναφερθέντων κφαίνεται καί ποκαλύπτεται δι α το το τρόπου συγκροτούµενη Eκκλησία, ς θεσµός ο ράνιος καί γιοπνευµατικός, φανερώνοντας µέ τόν τρόπο α τό τό µυστήριόν Tης!!! Φανερώνεται δέ, το το τό µέγα µυστήριο ς «πολίτευµα» πί τ ς γ ς καί στήν καθηµερινότητα, δηλ. ς τρόπος πάρξεως καί ζω ς Tης. O τρόπος µως, πάρξεως καί ζω ς τ ς Eκκλησίας ε ναι Θεανθρώπινος! Γιατί, πως Y ός καί Λόγος το Θεο σαρκώθηκε µέσα στήν στορία καί κτοτε ε ναι καί παραµένει α ωνίως καί τρέπτως καί ναλλοιώτως κατά πάντα καί διά πάντα τέλειος Θεός καί τέλειος νθρωπος, Θεάνθρωπος -κατά τό όγ- µα τ ς Xαλκηδόνος- παροµοίως καί τό E χαριστιακό Σ µα τ ν πιστ ν, τοι τό Σ µα το Xριστο, Eκκλησία, διάλειπτα δοµε ται, συγκροτε ται καί λειτουργε Θεανδρικ ς, δηλαδή Θεανθρώπινα. Tο το σηµαίνει τι Eκκλησία, «γένος γένετο ν, Θεο καί νθρώπων» 6, γι α τό καί ταν Eκκλησία τό «καινόν το το γένος (τ ν Xριστιαν ν) πιτήδευµα ε σ λθεν ε ς τόν βίον ν ν», κατά τόν ε φυ Συγγραφέα τ ς πρός ιόγνητον Eπιστολ ς, συνέβη καί µφανίσθηκε τό παράδοξο γεγονός τ ς µίξεως Θείων καί νθρωπίνων πραγµάτων, τό πο ο ε χε δη πραγµατοποιηθ µέ τήν νανθρώπησι το Y ο το Θεο, ταν νώθηκε στό Πρόσωπο το Y ο Θεία καί νθρώπινη φύσι. Γι α τό, συνεχίζει ρχα ος Eκκλησιαστικός Συγγραφέας, ν ο «Xριστιανοί ο τε γ, ο τε φων, ο τε σθεσι διακεκριµένοι τ ν λοιπ ν ε σιν νθρώπων... Πατρίδας ο κο σιν δίας λλ ς πάροικοι µετέχουσι πάντων ς πολ ται καί πανθ ποµένουσιν ς ξένοι... Eν σαρκί τυγχάνουσιν λλ ο κατά σάρκα ζ σιν. Eπί γ ς διατρίβουσιν λλ ν ο ραν πολιτεύονται» 7. ηλαδή, ν Eκκλησία ε ναι στ γ καί τελε τήν E χαριστία, πορεύεται ς Kοινότητα καί πολιτεύεται στήν πραγµατικότητα στόν O ρανό! Eκ τούτου το µυστηριακο, τοι το Θεανδρικο καί το Θεανθρώπινου τρόπου πάρξεως, πο ναι Θ. E χαριστία, προέκυψαν καί προέρχονται ν συνεχεί α καί κατ πέκτασι τά διάφορα κκλησιαστικά στορικά σχή- µατα, τά θεσµικά µορφώµατα καί παρεπόµενα τ ς στορικ ς λειτουργίας τ ς Eκκλησίας, πως διοίκησι καί τά διοικητικά σχήµατα, εραποστολή, µοναχισµός, ο φιλανθρωπικές 6. Iω. Xρυσοστόµου, ρµηνεία ε ς A πιστολήν πρός Kορινθίους, µιλ. 30 M.P.G. τ ΠPOΣ IOΓNHTON EΠIΣTOΛH, Book in series wct 2,758 cit Chapter f section f line tit A Diognéte, 2nd edn.pub Cerf pla Paris pyr 1965 pag ser SOURCES CHRETIENNES BIS. 10

13 καί κοινωνικές µορφές διακονίας κ.λπ. 8 πο ναι βεβαίως σχή- µατα παροδικά, λλά καί πού µόνον ρρήκτως συνδεδεµένα µέ τήν Θ. E χαριστία µπορο ν νά πάρχουν κανονικ ς. Kαθόσον,τιδήποτε πού λειτουργε καί νοε ται ποκοµµένο καί α τόνο- µο πό τή θεία E χαριστία καί ξεκοµµένο π τή ε χαριστιακή δοµή τ ς Eκκλησίας ε ναι, χι µόνον λανθασµένο καί πορριπτέο, λλά καί ντεκκλησιαστικό, µ λλον δέ, νεκκλησίαστο! Tούτων δοθέντων, συµπεραίνεται τι ζωή τ ς Eκκλησίας µέχρι τ ν τελευταίων λεπτοµερει ν το ργου Tης µέσα στόν κόσµο ποτελε µιά διάλειπτη καί συνεχ λατρευτική πίκλησι, µιά προσευχή καί παράκλησι πρός τό γιο Πνε µα νά µεταβληθ βαθµιαίως κόσµος σέ Σ µα Xριστο, σέ Eκκλησία, φο το το πιχειρε καί σέ το το σκοπεύει πολιτευοµένη ν τ κόσµ ω Eκκλησία. ιότι σέ το το σκοπε Eκκλησία στό νά κάν η ο ρανοπολ τες τούς νθρώπους, δηλαδή νά ζητο ν τά νω, νά φρονο ν «τά νω µή τά πί τ ς γ ς» (Kολ. γ, 1-2). Eτσι κάνει τούς νθρώπους «συµπολίτας τ ν γίων καί ο κείους το Θεο» ( Eφεσ. β, 19). Eπιχειρε δέ, α τό λειτουργο σα πρ τα καί κύρια τόν Λόγον τ ς Aληθείας, τό Xριστό! Tοιουτοτρόπως διά τ ς Θ. Λειτουργίας ποιµαίνει, διοικε, φιλανθρωπεύει, κηρύττει, κάνει εραποστολή, ποδέχεται νά µονάζουν κάποια τέκνα Tης, δρ κοινωφελ ς, ταν χρειάζεται... Aρα, τό πολίτευµά Tης, ς γεγονός δοµ ς καί πάρξεώς Tης, ε ναι κυρίως καί πρωτίστως µιά σχατολογική κατάστασι. Tο το σηµαίνει τι παραπέµπει στά σχατα, στή Bασιλεία το Θεο. H Eκκλησία διά το Eπισκόπου το προκαθεζοµένου κατά τήν E χαριστία µετά το περί A τόν Iερο Kλήρου καλε κατ νοµα τά δια πρόβατα καί τά συναθροίζει σέ µία ποίµνη, στή Σύναξι το Λαο πί τό α τό. Kαί φο τά συνάξ η, ποιµαίνει α τά διά τ ς Xάριτος καί ξάγει α τά κ το κόσµου τούτου καί µπροσθεν α τ ν πορεύεται καί δηγε καί νακαλε «ε ς τήν πουράνιον πάλιν διαγωγήν» 9. Aφο «δη σµέν ν ο ραν καθ σµεν ν Xριστ» Στό σηµε ο α τό γκειται καί νυπάρχει µεγάλος κίνδυνος καί πειρασµός τ ς Eκκλησίας τά διάφορα κκλησιαστικά «σχήµατα» διοικήσεως καί στορικ ς πορείας, πού χρειάζονται γιά τήν καθηµερινότητα νά γίνονται α τόνοµα, α τοτελ, νά πιζητο ν τήν α θεντία, νά πολυτοποιο νται! ιότι τότε χοµε κκοσµίκευσι καί τσι δηµιουργε ται ντί Eκκλησίας καί κκλησιαστικ ς Kοινότητος κκλησιαστικό µόρφωµα καί διαστρέβλωσι τ ς Aλήθειας. M α τό τόν τρόπο χάνεται τό ζητούµενο καί καταστρέφεται κκλησιολογία, κρύπτεται ραιότητα τ ς E χαριστιακ ς δοµ ς τ ς Eκκλησίας, χάνεται σχατολογική προοπτική τ ν Xριστιαν ν, πότε α τό πού χοµε καί παρουσιάζεται µέσ ω τ ν µφανιζοµένων δ θεν κκλησιαστικ ν σχηµάτων δέν µπορε νά ε ναι Eκκλησία, λλά παραµόρφωσι το κκλησιαστικο Πολιτεύµατος καί ξεπεσµός του σέ πίγειο, καί ρα πρόσκαιρο, σχ µα το κόσµου τούτου, πού τελικά πό ο ράνιο Πολίτευµα µεταπίπτει σέ «σύστηµα σχηµατισµο καί σκήσεως... ξουσίας»!!! 9. πρβλ. τρίτον τροπάριον τ ς θ Ωδ ς το Kανόνος τ ς ορτ ς τ ς Mεσοπεντηκοστ ς, χος δ, ε ς τό Πεντηκοστάριον. 10. Iω. Xρυσοστόµου, EPMHNEIA EIΣ THN EΠIΣTOΛHN ΠPOΣ EΦEΣIOYΣ, Kεφ. β, νθ. ν. 11

14 H κκλησιολογία τ ς «Πρός ιόγνητον» Eπιστολ ς το Παναγιώτη Γ. Παπανικολάου, Θεολόγου (Συνέχεια π τό προηγούµενο τε χος) Ως πρός τό κείµενο τ ς «Πρός ιόγνητον Eπιστολ ς» χρησιµοποιήθηκε τό τ ς B.E.Π.E.Σ.24, χάριν τ ς λεπτοµερεστάτης ριθµήσεως, σέ ντιπαραβολή πρός τό, προσφάτως κριτικ ς πεξεργασµένο, τ ς σειρ ς Eλληνες Πατέρες τ ς Eκκλησίας (E.Π.E.)25, καί, που σηµειώνεται στερίσκος(*), ννοε ται προτίµηση το κριτικ ς πεξεργασµένου κειµένου, χωρίς σχολιασµό. Eπιπλέον, µεταξύ τ ς γλαφυρ ς µεταφράσεως το Παναγιώτου Tρεµπέλα 26, τ ς ρµηνευτικ ς ποδόσεως το Xρήστου Zάγκα 27 καί τ ς λογίας το Παναγιώτου Xρήστου 28, προτιµήθηκε τρίτη, γιατί ποδίδει τό κριτικ ς πρωτότυπο, λλά µεταφέρθηκε, σο κρίθηκε, στή δηµοτική. Oλόκληρο τό κεφάλαιο I ποτελε τόν πρόλογο, πο ος ε ναι πλήρης, πειδή κθέτει, ν συντοµί α, τά θέµατα, πού, ν συνεχεί α, ναπτύσσονται 29. B) KEIMENON KEΦAΛAION I σελ. 251 «Eπειδή ρ, κράτιστε ιόγνητε, περεσπουδακότα σε τήν θεο- (4) σέβειαν τ ν Xριστιαν ν µαθε ν καί πάνυ σαφ ς καί πιµελ ς πυν- (5) θανόµενον περί α τ ν, τίνι τε θε πεποιθότες καί π ς θρησκεύοντες (6) α τόν τόν τέ κόσµον περορ σι πάντες καί θανάτου καταφρονο σι, (7) καί ο τε τούς νοµιζοµένους πό τ ν Eλλήνων θεούς λογίζονται ο τε (8) τήν Iουδαίων δεισιδαιµονίαν φυλάσσουσι, καί τίνα τήν φιλοστοργίαν (9) χουσι πρός λλήλους, καί τί δήπου* τό καινόν το το γένος πιτή- (10) δευµα ε σ λθεν ε ς τόν βίον ν ν καί ο πρότερον ποδέχοµαί γε τ ς (11) προθυµίας σέ ταύτης καί παρά το θεο, το καί τό λέγειν καί τό (12) κούειν µ ν χορηγο ντος, α το µαι δοθ ναι µοί µέν ε πε ν ο τως (13) ς µάλιστα *τόν κούσαντά* βελτίω γενέσθαι, σοί τε ο τως κο σαι (14) ς µή λυπηθ ναι τόν ε πόντα» (15) METAΦPAΣH «Eπειδή βλέπω, κράτιστε ιόγνητε, τι χεις σφοδρό ζ λο νά µάθεις περί τ ς θρησκείας τ ν Xριστιαν ν καί ρωτ ς µέ πολλή σαφήνεια καί πιµέλεια περί α τ ν, σέ ποιόν Θεό πιστεύουν καί πώς τόν λατρεύουν, στε νά 12

15 περιφρονο ν λοι τόν κόσµο καί νά καταφρονο ν τό θάνατο καί ο τε τούς ναγνωριζοµένους πό τούς Eλληνες θεούς νά πολογίζουν, ο τε τή δεισιδαι- µονία τ ν Iουδαίων νά φυλάσσουν καί ποιά φιλοστοργία δείχνουν πρός λλήλους καί γιατί τάχα τό νέο α τό γένος σύστη- µα ε σ λθε τώρα στό βίο καί χι νωρίτερα. Σέ συγχαίρω γι α τή τήν προθυµία σου καί ζητ πό τόν Θεό, πο ος χορηγε σέ µ ς τή δύναµη καί το λόγου καί τ ς κο ς, νά δώσει σέ µένα, µέν, νά µιλήσω κατά τέτοιο τρόπο, στε α τός πού κούει νά γίνει πολύ καλύτερος, σέ σένα, δέ, νά κούσεις κατά τέτοιο τρόπο, στε νά µήν λυπηθε α τός πού µίλησε». H πλέον µφανής δραστηριότητα τ ς Eκκλησίας ε ναι ( ξωτερική) 30 Iεραποστολή καί πευθύνεται στόν «κράτιστον» ιόγνητο 31, (µιµούµενος τό προοίµιο το κατά Λουκ ν E αγγελίου) 32. Eπρόκειτο γιά Eλληνα θνικό=ε δωλολάτρη µέ ρκετές γνώσεις περί το Iουδαϊσµο καί το Xριστιανισµο 33. H, µετά το νόµατος, προσφώνηση πονοε τι κατε χε σπουδαία θέση 34, δεδοµένου τι, στήν Kαινή ιαθήκη, ποδίδεται σέ ξιω- µατούχους τ ς Pωµαϊκ ς A τοκρατορίας 35. H λέξη «ιόγνητος» ξηγε ται «ιογεννηµένος (γεννη- µένος πό τόν ία)» 36 καί πιδίωξη ταυτοποιήσεως µέ τό δάσκαλο το α τοκράτορα Mάρκου A ρηλίου 37 δέν ε σταθε, λλά α ωρε ται µεταξύ ρκετ ν µέ τό διο νοµα 38. O συγγραφέας µφορε ται πό τό διο πνε µα µέ κε νο τ ς A πιστολ ς Πέτρου, που προτροπή «τοιµοι εί πρός πολογίαν παντί τ α το ντι µ ς λόγον περί τ ς ν µ ν λπίδος» 39. H Eκκλησία, κατά τήν Iεραποστολή, προσλαµβάνει «πάντα τά θνη» 40 καί τούς νθρώπους µέ τή χωροχρονική «σκευή» τους στή Xριστοκεντρική νότητα το «καινο...γένους» 41, στό πο ο «ο κ νι Eλλην καί Iουδα ος, περιτοµή καί κροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δο λος, λεύθερος, λλά τά πάντα ν π σιν Xριστός» 42. O ιόγνητος χει κδηλώσει ε λικρινές, ντονο καί συστηµατικό νδιαφέρον γιά τό Xριστιανισµό, συµφώνως πρός τίς κφράσεις «περεσπουδακότα σε µαθε ν καί πάνυ σαφ ς καί πι- µελ ς πυνθανόµενον... ποδέχο- µαί γε τ ς προθυµίας σε ταύτης» 43. H Eκκλησία, δηλαδή, ταν σκε Iεραποστολή, λαµβάνει π ψιν τό βαθµό δεκτικότητας - πνευµατικ ς καταστάσεως (situation) τ ν ποδεκτ ν, σεβόµενη τήν λευθερία τ ς θελήσεως α τ ν καί ρνούµενη - τσι- τόν προσηλυτισµό. O συγγραφέας ποσκοπε στό νά γνωρίσει παραλήπτης τή «θεοσέβειαν» τ ν Xριστιαν ν 44, ποία, ς λέξη, νήκει στά «παξ λεγόµενα» τ ς Kαιν ς ιαθήκης, που συνδέεται µέ τό προσευχητικό λατρευτικό γεγονός 45. H κφραση, δ, δέ δηλώνει, µόνον, τήν ρθή πίστη 46, λλά, συνδυάζοντας τήν 13

16 Kαινοδιαθητική χρήση µέ κείνη το Kεφαλαίου III (σελ. 252), στίχ , γιά τούς Iουδαίους, ποδηλώνει προσευχητική - λατρευτική τµόσφαιρα 47. H νταξη, ποµένως, στήν Eκκλησία περιβάλλεται πό λατρευτικό χαρακτ ρα. Περιεχόµενο τ ς «θεοσεβείας» ε ναι τό όγµα καί τό Hθος τ ς Eκκλησίας, µέ σα συνεπάγονται. O ιόγνητος θά πληροφορηθε «τίνι τ θε πεποιθότες καί π ς θρησκεύοντες [ο χριστιανοί] 48, που ο κφράσεις «πεποιθότες» (πού ναφέρεται στήν πίστη) καί «καί π ς θρησκεύοντες» (πού ναφέρεται στήν προσευχή - λατρεία καί στήν µπρακτη ε σέβεια - σκηση) συνδέουν τό όγµα µέ τά περαιτέρω. Aµεσες συνέπειες το όγµατος ε ναι πόρριψη τ ς πατηλότητας τ ν Eλληνικ ν ε δωλολατρικ ν θεοτήτων: «ο τε τούς νοµιζόµενους πό τ ν Eλλήνων θεούς λογίζονται» 49 ( ρνηση, δηλαδή, τ ν ψευδ ν δογµάτων) καί πεµπόληση τ ς, δικανικο χαρακτ ρα, στενότητας - τυπολατρείας δεισιδαιµονίας τ ν Iουδαίων: «ο τε τήν Iουδαίων δεισιδαιµονίαν φυλάσσουσι» 50. O Xριστιανισµός, µεταξύ α τ ν τ ν δύο θνοτικ ν - πολιτισµικ ν µορφωµάτων, ε σ- λθε ς «καινόν... γένος πιτήδευµα» 51. «Tό κήρυγµα Πέτρου καί Aπολογία το Aριστείδου ε χον νοµάσει τόν Xριστιανισµόν τρίτον γένος -µετά τό λληνικόν καί τό ουδαϊκόν- καί ρώτησις... «τί δήπου τό καινόν το το γένος» ε ναι σύµφωνος µέ τοιαύτην διάκρισιν, λλ παρών συγγραφεύς τοποθετε τό θέµα πί διαφόρου καί ντιθέτου γραµµής δέν ε ναι τρίτον γένος, ε ναι «λλο» γένος, κ το λλου κόσµου ρχόµενον» 52. Eδ παρουσιάζεται Eκκλησία ς (θεοσύστατη) Kαινή Kτίση - σχατολογική κοινότητα καί πεµφαίνεται στό συγγραφέα τό Παύλειο πνε µα: «ν γάρ Xριστ Iησο ο τε περιτοµή τι σχύει [ ουδαϊσµός] ο τε κροβυστία [ Eθνικοί], λλά καινή κτίσις» 53, (παρεµφερές τό «καί νδύσασθαι τόν καινόν νθρωπον τόν κατά Θεόν κτισθέντα ν δικαιοσύν η καί σιότητι καί ληθεί α») 54. O κφράσεις: «[ο Xριστιανοί] τόν τε κόσµον περορ σι πάντες καί θανάτου καταφρονο σι» 55 ποτελο ν «ποφατικές» κδηλώσεις τ ς Eκκλησίας ς Kοινωνίας τ ν Eσχάτων σχατολογικ ς παροικίας, ο πο ες συστοιχο ν στό Παύλειο: «πιθυµίαν χων ε ς τό ναλ σαι καί σύν Xριστ ε ναι» 56. Tήν στορική πορεία τ ς Eκκλησίας τή χαρακτηρίζει πονο- µαζόµενη «προληπτική σχατολογία», πρόγευση τ ν Eσχάτων, τό «δη καί χι κόµη» τ ς Kαιν ς Kτίσεως, µέ συνέπεια τήν κοινωνία γάπης: «καί τίνα τήν φιλοστοργίαν χουσι πρός λλήλους» 57. H λέξη «φιλοστοργία» -µάλιστα- προσδίδει στήν γάπη τό χαρακτ ρα τ ς συγγε- 14

17 νικ ς - ο κογενειακ ς τρυφερότητας, πο ος, σέ συνδυασµό µέ τήν ντωνυµία «τινά» καί τό, «παξ λεγόµενον» στήν Kαινή ιαθήκη, «τ φιλαδελφί α ε ς λλήλους φιλόστοργοι» 58, πεξηγε α τήν τήν κοινωνία ς φιλαδελφία ( πονοώντας - σως- τό Mυστήριο το Bαπτίσµατος ς πηγ ς της). O χρονικές κφράσεις «ν ν καί ο πρότερον» 59 ναφορικ ς πρός τό χρόνο ε σελεύσεως το καινο γένους «πιτηδεύµατος» στήν στορία, δηλώνουν τή χρονική καταλληλότητα - ρι- µότητα γιά τήν µφάνιση το σχατολογικο - κκλησιολογικο γένους, τό πο ο ποτελε συνέπεια το Xριστολογικο «πληρώµατος το Xρόνου» 60. ΠAPAΠOMΠEΣ 24. B.E.Π.E.Σ., Tόµος 2, B Kείµενον, σελ Eλληνες Πατέρες τ ς Eκκλησίας (E.M.E.), Πατερικαί κδόσεις «Γρηγόριος Παλαµ ς», Aπολογηταί, Tόµος 2, Θεσσαλονίκη 1986, E σαγωγή, Kείµενα - Mεταφράσεις - Σχόλια Yπό Παναγιώτου K. Xρήστου Kαθηγητο Πανεπιστηµίου, σελ Bασίλης Mουστάκης, «O Aποστολικοί Πατέρες», Kείµενο - Mετάφραση - E σαγωγή Παναγιώτου Tρεµπέλα, κδ. Aστήρ - Παπαδηµητρίου A.E. Aθήνα, 1953, σελ µν. ργ. σελ π. 29. Zάγκας,.π. σελ Aντιπαραβάλλεται (µεθοδολογικ ς καί µόνον) πρός τήν σωτερική Iεραποστολή τ ς Eκκλησίας, πού ε ναι πραγµάτωση τ ς Oρθοδοξίας στή ζωή τ ν µελ ν της ς θεώσεως. Πρβλ. τό ρθρο το Aρχιµανδρίτου Iουστίνου Πόποβιτς «Eσωτερική ποστολή τ ς Eκκλησίας µας - Πραγµάτωσις τ ς Oρθοδοξίας-», στό «Aνθρωπος καί Θεάνθρωπος» - «µελετήµατα Oρθοδόξου θεολογίας, Mετάφραση Iεροµονάχου (ν ν Eπισκόπου) Aθανασίου Γέβτιτς, κδ. «Aστήρ» Aλ. καί E. Παπαδηµητρίου, Aθ ναι, σελ B.E.Π.E.Σ., Kεφ. I, σελ. 251, στίχ. 4 Eφεξ ς θά σηµειώνονται, µόνον λατινική ρίθµηση το κεφαλαίου καί, µόνον ρίθ- µηση γιά τή σελίδα καί τό στίχο. 32. «δοξε κ µοί, παρηκολουθηκότι νωθεν π σιν κριβ ς, καθεξ ς σοι γράψαι, κράτιστε Θεόφιλε» (1,3). O παραλήπτης, µως, το ε αγγελικο κειµένου, ταν, δη, Xριστιανός: «να πιγν ς περί ν κατηχήθης λόγων τήν σφάλειαν» (1,4). Συνεπ ς, ξωτερική καί σωτερική Iεραποστολή ποτελο ν δύο ψεις το δίου κκλησιολογικο νδιαφέροντος - σκοπο. 33. Πρβλ. συνδυαστικ ς, στίχ. 4-5,7 το παρόντος Kεφαλαίου µέ II, 251, 21, 36, 252, 1 και III, 252, καί Zάγκας,.π., σελ. 550, σηµ. 2, Xρήστου, E.Π.E., 2, σελ. 533, σηµ Σελ. 8 το τε χους 2 τ ς I AXHΣ καί Xρήστου, Πατρολογία, σελ Tο δίου, E.Π.E., 2, E σαγωγή, σελ Πράξ. 23, 26, 24, 3. 26, Xρήστου, E.Π.E.,.π. καί Πατρολογία,.π. 37. Zάγκας,.π., σελ. 541 καί σελ. 549, σηµ Xρήστου, E.Π.E.,.π. Tο Iδίου, Πατρολογία,.π , Mατθ. 28, Στίχ. 10 το διαπραγµατευοµένου Kεφαλαίου τ ς «Eπιστολ ς». 42. Kολασσαε ς, 3, I, 251, π. στίχ A Tιµοθέου 2, «Bούλοµαι ο ν προσεύχεσθαι τούς νδρας... Ωσαύτως καί γυναίκας..., λλ πρέπει γυναιξίν παγγελλοµέναις θεοσέβειαν, δι ργων γαθ ν». 46. A. PATRISTIC GREEK LEXIKON, EDIDED BY G.W. H. LAMPE, OXFORD, p. 635, που ναφέρει τό παράθεµα, ποκλειστικ ς, στήν ρθή πίστη. Eπιπλέον, χαρακτηρισµός τ ς «θεοσεβείας», λλαχο, ς «µυστηρίου», δίως στόν, πλήρη «µυστη- 15

18 ρίων», κόσµο τ ς ποχ ς, πιτείνει τήν ποκαλυπτική - προσευχητική ποδήλωση: «τό δέ τ ς δίας α τ ν θεοσεβείας µυστήριον µή προσδοκήσης δύνασθαι παρά νθρώπου µαθε ν». IV, 253, «Eξ ς δέ περί το µή κατά τά α τά Iουδαίοις θεοσεβε ν α τούς ο µαί σε µάλιστα ποθε ν κο σαι. Iουδαίοι τοίνυν ε µέν πέχονται ταύτης τ ς προειρηµένης λατρείας,...». 48. I, 251,6. Πρβλ. VII, VIII, IX, X, σελ I, 251, 8. οθε σης τ ς ε καιρίας, γιά τά τ ν Xριστιαν ν καί τ ν Eθνικ ν ( πό τό Mάρκο A ρήλιο ως τό Mέγα Kωνσταντ νο), δές: E.R. DODDS, Pagan and Christian in an Age of Anxiety, ed. Cambridge University Press, π Eδ δέν προσβάλλει τή µονοθεΐα, λλά τό ποιόν τ ς ε σέβειας τ ν Iουδαίων, τήν πρακτική. Πρβλ. III, I, σελ I, 251, Πρβλ. V - VI, σελ Xρήστου, Πατρολογία, σελ Γαλάτας, 6,15. οθείσης τ ς ε καιρίας, σηµειώνεται τι Mητροπολίτης Περγάµου Iωάννης Zηζιούλας, µβαθύνοντας στό κκλησιαστικό corpus, πρεσβεύει π ς, ν νοποίηση στούς Iουδαίους βασίζεται στή φυλή καί στούς παγανιστές στά διάφορα collegia, ο Xριστιανοί, τό τρίτον γένος, περβαίνουν λες τίς φυσικές, κοινωνικές καί στορικές διαιρέσεις στήν ε χαριστιακή κοινότητα. (Παρατίθεται στό: Nικολάου Λουδοβίκου, Πρεσβυτέρου, H E χαριστιακή Oντολογία, κδ. όµος, σελ. 170, σηµ. 11). 54. Eφεσίους, 4, I, 251, Φιλιππησίους, 1, I, 251, Περισσότερα, σέ συνάρτηση µέ τό Kεφ. X, δές, Xρήστου, Πατρολογία, σελ Pωµαίους, 12, I, 251, 11. Πρβλ. VII, VIII, IX, X, σελ Γαλάτας, 4,4: «τε δέ λθε τό πλήρω- µα το χρόνου, ξαπέστειλεν Θεός τόν υ όν α το, γενόµενον κ γυναικός, γενόµενον πό νόµον». Πρβλ. Eφεσίους 1,