ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΓ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙ ΠΡΟΝΟΙΑΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΟΝΟΙΑΚΟΥ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΥ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπων Καθηγητής: ΓΑΒΡΙΗΛ ΑΜΙΤΣΗΣ Σπουδάστρια: ΣΟΦΙΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΑΘΗΝΑ 2002

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 6 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Το Συμβούλιο της Ευρώπης: Γενικές Παρατηρήσεις Η Κοινωνική Πρόνοια στο Θεσμικό Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης Οι Δεσμευτικές Παρεμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Πεδίο της Κοινωνικής Πρόνοιας Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 19 Α. Το Δικαίωμα για Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη 20 Β. Το Δικαίωμα για Απόλαυση των Κοινωνικών Υπηρεσιών 23 Γ. Το Σύστημα Ελέγχου του Χάρτη 24 Δ. Η Νομική Φύση του Χάρτη Η Διεύρυνση του Πεδίου Προστασίας του Χάρτη 26 Α. Το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο 26 Β. Το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο 27 Γ. Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο για το Σύστημα των Συλλογικών Καταγγελιών Ο Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 30 2

3 2.2. Οι Νομικοί Μηχανισμοί με Κοινωνικοπολιτική Ισχύ του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προώθηση του Δικαιώματος στην Κοινωνική Πρόνοια Η Σύσταση για την Εγγύηση Ελαχίστων Ορίων Διαβίωσης Η Σύσταση για την Καταπολέμηση του Κοινωνικού Αποκλεισμού και την Ενίσχυση της Κοινωνικής Συνοχής στην Ευρώπη Η Σύσταση για το Μέλλον του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη Κείμενα και Δράσεις Πολιτικής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Κοινωνική Πρόνοια Η Έκθεση για το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφορικά με τα Θεμελιώδη Κοινωνικά Δικαιώματα Το Πρόγραμμα για την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και τον Κοινωνικό Αποκλεισμό Εκστρατεία για την Παγκόσμια Αλληλεξάρτηση και Αλληλεγγύη: η Ευρώπη Ενάντια στην Φτώχεια και τον Αποκλεισμό Οι Παρεμβάσεις των Μη Κυβερνητικών και Εθελοντικών Οργανώσεων στη Διαμόρφωση των Προνοιακών Πολιτικών του Συμβουλίου της Ευρώπης 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ Η Παγκόσμια Τράπεζα: Γενικές Παρατηρήσεις Οι Προνοιακές Πολιτικές της Παγκόσμιας Τράπεζας Η Στρατηγική της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη Μείωση της Φτώχειας 52 Α. Προώθηση των Ευκαιριών των Φτωχών 54 3

4 Β. Ενδυνάμωση των Φτωχών 56 Γ. Ενίσχυση της Ασφάλειας των Φτωχών Οι Πολιτικές της Παγκόσμιας Τράπεζας για τα Δίκτυα Κοινωνικής Ασφάλειας Η Παρέμβαση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων ως Φορείς Εφαρμογής των Προνοιακών Πολιτικών της Παγκόσμιας Τράπεζας 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ: ΣΥΓΚΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ Η Περίπτωση του Προνοιακού Πλουραλισμού στα Πλαίσια των Προνοιακών Πολιτικών του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Παγκόσμιας Τράπεζας 78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΝΟΙΑΚΟΥ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Θεσμική Κατοχύρωση του Προνοιακού Πλουραλισμού στην Ελλάδα Η Θεσμική Κατοχύρωση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Η Θεσμική Κατοχύρωση των Φορέων του Εθελοντικού Τομέα Οι Εθελοντικοί και οι Ιδιωτικοί Μη Κερδοσκοπικοί Φορείς στο Πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας Το Πεδίο Παρέμβασης των Φορέων του Εθελοντικού και Ιδιωτικού Μη Κερδοσκοπικού Τομέα 88 4

5 3. Αριθμητικά Στοιχεία για Εθελοντικούς και Ιδιωτικούς Μη Κερδοσκοπικούς Φορείς Το Σύστημα Ελέγχου των Εθελοντικών και Ιδιωτικών Μη Κερδοσκοπικών Φορέων Αξιολόγηση του Θεσμικού Πλαισίου των Εθελοντικών και Ιδιωτικών Μη Κερδοσκοπικών Φορέων Όροι και Προϋποθέσεις Ίδρυσης και Λειτουργίας Εθελοντικών και Ιδιωτικών Μη Κερδοσκοπικών Φορέων Το Σύστημα Ελέγχου των Εθελοντικών και Ιδιωτικών Μη Κερδοσκοπικών Φορέων Οι εθελοντικοί και Ιδιωτικοί Μη Κερδοσκοπικοί Φορείς στο Πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδα 99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 104 ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 109 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 160 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 171 5

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι οι πολιτικές στο πεδίο της κοινωνικής πρόνοιας δύο διεθνών οργανισμών: του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η εργασία επικεντρώνεται αφενός στην καταγραφή των προνοιακών αυτών πολιτικών, αφετέρου στη συγκριτική αξιολόγησή τους και τον εντοπισμό των βασικών συγκλίσεων και αποκλίσεων ως προς την εφαρμογή τους. Κύριο άξονα της εργασίας αποτελεί και η παρουσίαση των επιδράσεων των προνοιακών πολιτικών του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην ανάπτυξη του θεωρητικού μοντέλου του προνοιακού πλουραλισμού, ως ισότιμης συνεργασίας και ανάπτυξης των δημόσιων, ιδιωτικών κερδοσκοπικών και μη και εθελοντικών φορέων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της παροχής υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας. Βασική, τέλος, επιδίωξη της εργασίας αποτελεί η επισήμανση των ιδιαιτεροτήτων εφαρμογής του μοντέλου του προνοιακού πλουραλισμού στο ελληνικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Αναφορικά με τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε η παρούσα μελέτη, διαπιστώνονται σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των προαναφερθέντων διεθνών οργανισμών τόσο ως προς την εφαρμογή των προνοιακών τους πολιτικών, όσο και ως προς το μοντέλο του προνοιακού πλουραλισμού που προωθείται. Ειδικά όσον αφορά το ελληνικό προνοιακό σύστημα, επισημαίνονται τα κενά και οι ατέλειες στην εφαρμογή του προνοιακού πλουραλισμού. Από μεθοδολογικής απόψεως, η παρούσα μελέτη στηρίχθηκε καταρχήν στην επισκόπηση της ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας, καθώς και των ελληνικών και ξένων περιοδικών εκδόσεων, με στόχο την αναζήτηση πληροφοριών για τα θέματα που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης της μελέτης. Εν συνεχεία, η έρευνα επικεντρώθηκε στην αναζήτηση στο Διαδίκτυο πρωτογενούς υλικού για τις προνοιακές πολιτικές του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Παγκόσμιας Τράπεζας και την ανάπτυξη του μοντέλου του 6

7 προνοιακού πλουραλισμού σε θεσμικό και κοινωνικοπολιτικό επίπεδο από τους προαναφερθέντες διεθνείς οργανισμούς. Τέλος, επιχειρήθηκε η συστηματική επισκόπηση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία του ελληνικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, προκειμένου να εντοπιστούν οι συγκεκριμένες διατάξεις που αποτελούν τη βάση για τη θεσμική κατοχύρωση του προνοιακού πλουραλισμού στη χώρα μας. Λέξεις Κλειδιά: Συμβούλιο της Ευρώπης, Παγκόσμια Τράπεζα, κοινωνική πρόνοια, προνοιακές πολιτικές, δίκτυα κοινωνικής ασφαλείας, προνοιακός πλουραλισμός, μη κυβερνητικές οργανώσεις, κοινωνικές υπηρεσίες, σύστημα ελαχίστου εισοδήματος, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, ιδιωτικοί μη κερδοσκοπικοί φορείς, εθελοντικοί φορείς, Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Φροντίδας, άτυπα δίκτυα κοινωνικής φροντίδας SUMMARY The present study intends to present the policies in the field of social welfare of two international organisations: the Council of Europe and the World Bank. At first, the study focuses on the presentation of the abovementioned welfare policies, and then on their comparative evaluation, so that the basic similarities and differences in their application are located. A main part of the study is also the presentation of the implications of Council of Europe and World Bank s welfare policies for the growth of the theoretical model of welfare pluralism, which refers to the balanced collaboration and growth of the public, for profit and voluntary organisations that take action in the field of welfare services provision. Finally, the study pays particular attention to the application of welfare pluralism in the Greek social welfare system. 7

8 With regard to the conclusions of the present study, important divergences are found between the above mentioned international organizations, not only in the application of their welfare policies, but in the promoted model of welfare pluralism as well. Regarding the Greek welfare system, the gaps in the application of welfare pluralism are pointed out. From the methodological point of view, the present study was based on the review of the Greek and foreign bibliography, as well as the Greek and foreign magazines, aiming at acquiring information on the subjects that constitute the frame of the study. Moreover, the study focused on the Internet research of data concerning the Council of Europe and World Bank welfare policies and the growth of welfare pluralism in the institutional and sociopolitical context of these international organisations. Finally, it was attempted to review the institutional frame of the Greek social welfare system, so that the specific provisions and regulations that support the development of welfare pluralism in our country are located. Key words: Council of Europe, World Bank, welfare policies, social welfare, social safety nets, welfare pluralism, non governmental organisations, social services, system of minimum income, poverty, social exclusion, non profit organizations, voluntary organisations, National System of Social Care, informal nets of social care 8

9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΜΕΑ Άτομα με Ειδικές Ανάγκες ΕΚΧ Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης ΘΠΧ Θεραπευτήρια Χρονίων Παθήσεων ΜΚΟ Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ΜΦΗ Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων Ν. Νόμος ΝΔ Νομοθετικό Διάταγμα ΝΠΔΔ Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου ΝΠΙΔ Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου ΠΔ Προεδρικό Διάταγμα ΠΤ Παγκόσμια Τράπεζα ΣΕΥΥΠ Σώμα Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας ΣτΕ Συμβούλιο της Ευρώπης ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Το θεωρητικό υπόβαθρο της εργασίας Το πλαίσιο των νέων κοινωνικών αναγκών και κοινωνικών προβλημάτων, που απορρέουν από την παγκοσμιοποίηση, τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού, την παράταση της οικονομικής ύφεσης και την κρίση του κράτους πρόνοιας, συνθέτει ένα καινούργιο πεδίο έρευνας για τη λειτουργία των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. 1 Κεντρικός άξονας συζήτησης στο πλαίσιο των νέων κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων είναι ο ρόλος της κοινωνικής πρόνοιας, 2 ως του βασικού εργαλείου κάλυψης των αναγκών κάθε ατόμου που δε διαθέτει επαρκείς πόρους συντήρησης, αδυνατεί να ενταχθεί στην αγορά εργασίας και επομένως να εξασφαλίσει κάλυψη από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, τα οποία περιορίζονται στην κάλυψη τυποποιημένων ασφαλιστικών κινδύνων. 3 Η παραδοσιακή λειτουργία της κοινωνικής πρόνοιας διευρύνεται κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας προκειμένου να προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικές ανάγκες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της εκδήλωσης του διαρθρωτικού φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού. Συγκεκριμένα, η κοινωνική πρόνοια δεν περιορίζεται απλώς στην κάλυψη των βασικών αναγκών διαβίωσης των ατόμων χωρίς επαρκείς πόρους βιοπορισμού, αλλά επιπλέον αποβλέπει στην ευρύτερη ένταξη ή επανένταξή τους στον κοινωνικοοικονομικό ιστό. 4 Υπό το φως των νέων κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων, και κυρίως των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης, 5 το εθνικό κράτος δεν αποτελεί πλέον το παραδοσιακό πλαίσιο διατύπωσης και άσκησης κοινωνικής πολιτικής και ανάπτυξης προνοιακών πολιτικών ειδικότερα. Σταδιακά, τα κράτη απεκδύονται εξουσιών προς όφελος υπερεθνικών οργανισμών, ρυθμίσεων και πολιτικών. 6 Οι κυριότερες αλλαγές στο πεδίο αυτό συνίστανται στην αύξηση του ρόλου των υπερεθνικών οργανισμών στη διατύπωση και εφαρμογή κοινωνικών πολιτικών, στην εμφάνιση νέων μορφών υπερεθνικής κοινωνικής παρέμβασης (πολιτικές που στοχεύουν στην παροχή βοήθειας και πρόνοιας σε υπερεθνικό επίπεδο, πολιτικές αναδιανομής πόρων μεταξύ 10

11 κρατών κ.λπ.) και στην ολοένα και αυξανόμενη πολιτικοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο θεμάτων κοινωνικής πολιτικής που σχετίζονται με την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη μετανάστευση, τους εθνικιστικούς πολέμους κ.ο.κ. Στο επίκεντρο της διαδικασίας υπερεθνικοποίησης των κοινωνικών πολιτικών βρίσκεται η απαίτηση αναδιάρθρωσης των σχέσεων κράτους και κοινωνίας στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής, ενεργοποίησης της κοινωνίας των πολιτών 7 και υιοθέτησης ενός νέου προνοιακού πλουραλισμού. Ο προνοιακός πλουραλισμός συνδέεται αφενός με την απομάκρυνση από το μεταπολεμικό, δυτικοευρωπαϊκό πρότυπο καθολικής κρατικής παροχής, αφετέρου με την αναζήτηση συνεργασίας κρατικών, ιδιωτικών και εθελοντικών φορέων 8 για την αποτελεσματικότερη και οικονομικότερη κάλυψη των κοινωνικών αναγκών. Η συνεργασία βέβαια διαφορετικού τύπου φορέων στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής δεν είναι κάτι καινούργιο για τα κράτη του αναπτυγμένου κόσμου. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, όμως, ενισχύεται η αναζήτηση της έννοιας και του περιεχομένου ενός σύγχρονου προνοιακού πλουραλισμού στην πορεία ανασυγκρότησης της κοινωνικής πολιτικής. Σε αυτήν την αλλαγή έμφασης συνετέλεσαν σειρά παραγόντων: η αποτυχία του κράτους πρόνοιας να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες σε συνδυασμό με την κριτική του από το νεοφιλελευθερισμό και τα κοινωνικά κινήματα (ιδίως το φεμινισ τικό και το αντιρατσιστικό), οι βαθύτατες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές των τελευταίων ετών με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και τις προσπάθειες μετάβασης σε μια μεικτή οικονομία, οι νέες μορφές οργάνωσης και καταμερισμού της εργασίας, καθώς και οι αλλαγές στη δομή και τις σχέσεις του ιδιωτικού χώρου. 9 Στόχος του προνοιακού πλουραλισμού δεν είναι η άρνηση της αναγκαιότητας κρατικής παρέμβασης, αλλά η αναζήτηση νέας συναίνεσης και ισορροπίας μεταξύ κράτους, αγοράς και ιδιωτικού χώρου και η ενεργοποίηση του ιδιωτικού τομέα, κερδοσκοπικού και μη, 10 σε νέες εταιρικές σχέσεις με το δημόσιο τομέα. 11 Κεντρικής σημασίας θεωρείται η δημιουργία πιο ευέλικτων σχημάτων απαραίτητων στις σημερινές συνθήκες ρευστότητας και κοινωνικών προβλημάτων, η αποκέντρωση των προνοιακών υπηρεσιών, ο εκσυγχρονισμός της κοινωνικής διοίκησης για την αποφυγή της σπατάλης και 11

12 του κοινωνικού στίγματος, καθώς και η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στο σχεδιασμό και την υλοποίηση προνοιακών προγραμμάτων. 12 Ο σύγχρονος προνοιακός πλουραλισμός αναπτύσσει έντονο ενδιαφέρον για την ανεπίσημη και άτυπη πλευρά της φροντίδας, που αναφέρεται στη βοήθεια και στήριξη που προσφέρουν τα λεγόμενα «άτυπα δίκτυα», δηλ. τα οικογενειακά σχήματα, οι συγγενείς, οι φίλοι και η τοπική κοινότητα. 13 Στο πλαίσιο του προνοιακού πλουραλισμού 14, ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στο ρόλο των Μη Κυβερνητικών και Εθελοντικών Οργανώσεων (τρίτος τομέας) στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Οι ΜΚΟ 15 καθώς και οι εθελοντικοί φορείς θεωρούνται ως ένα εναλλακτικό εργαλείο στο πεδίο παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες, εξυπηρετώντας τον σκοπό της ευελιξίας, της οικονομικής αποδοτικότητας και της μείωσης του κόστους. 16 Εν κατακλείδι το μοντέλο του προνοιακού πλουραλισμού, ως ο «τρίτος δρόμος» μεταξύ της ιδιωτικοποίησης των κοινωνικών υπηρεσιών και της αμιγούς κρατικής παροχής, 17 χαρακτηρίζεται από τις ακόλουθες βασικές διαστάσεις: 18 Ενίσχυση του ρόλου των ιδιωτικών και εθελοντικών φορέων στο πεδίο της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Προώθηση της αποκέντρωσης των κοινωνικών υπηρεσιών του δημόσιου τομέα και ενίσχυση των μηχανισμών της κατ οίκον φροντίδας. Κατοχύρωση του εποπτικού ρόλου της κεντρικής διοίκησης και εισαγωγή τεχνικών παρακολούθησης της λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Εξασφάλιση της συμμετοχής τόσο των ενδιαφερομένων χρηστών όσο και των φορέων παροχής κοινωνικών υπηρεσιών στις δημόσιες διαδικασίες σχεδιασμού προνοιακών μέτρων και προγραμμάτων. 12

13 2. Η διάρθρωση της ύλης Όσον αφορά τη διάρθρωση του περιεχομένου της, η εργασία διακρίνεται σε πέντε κεφάλαια: Το πρώτο κεφάλαιο αφιερώνεται στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Στο πρώτο τμήμα του κεφαλαίου παρατίθενται γενικές πληροφορίες για το ρόλο του Συμβουλίου της Ευρώπης στο πεδίο προστασίας των ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς και για τα όργανά του. Στο δεύτερο τμήμα επιχειρείται η επισκόπηση των δεσμευτικών νομικών μηχανισμών του Συμβουλίου της Ευρώπης στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη, τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και τα πρόσθετα Πρωτόκολλα που τον συμπληρώνουν, και στον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη. Στο τρίτο τμήμα εξετάζονται οι κοινωνικοπολιτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο οργάνων του Οργανισμού για την προώθηση του δικαιώματος στην κοινωνική πρόνοια, ενώ το τέταρτο τμήμα πραγματεύεται τα κείμενα πολιτικής σε επίπεδο επιτροπών του ΣτΕ. Τέλος στο πέμπτο και τελευταίο τμήμα του πρώτου κεφαλαίου η ενασχόληση με τις προνοιακές πολιτικές του Συμβουλίου της Ευρώπης ολοκληρώνεται με την αναφορά στο ρόλο των μη κυβερνητικών και εθελοντικών οργανώσεων στη διαμόρφωση των προνοιακών πολιτικών του Οργανισμού και στην προώθηση του μοντέλου του προνοιακού πλουραλισμού διεθνώς. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην Παγκόσμια Τράπεζα. Το πρώτο τμήμα του κεφαλαίου προσεγγίζει τα όργανα του Οργανισμού και αναφέρεται στον αναπτυξιακό ρόλο του τις τελευταίες δεκαετίες. Βασικό άξονα του δεύτερου τμήματος αποτελούν οι προνοιακές πολιτικές της Παγκόσμιας Τράπεζας, με ιδιαίτερη έμφαση στην στρατηγική για τη μείωση της φτώχειας και τις πολιτικές για τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας. Στο τρίτο τμήμα διερευνείται το πεδίο παρέμβασης των μη κυβερνητικών οργανώσεων, ως φορέων υλοποίησης των πολιτικών της Παγκόσμιας Τράπεζας στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και η συμβολή τους στην ανάπτυξη του προνοιακού πλουραλισμού στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Τράπεζας. 13

14 Στο τρίτο κεφάλαιο επιχειρείται η συγκριτική ανάλυση των προνοιακών πολιτικών του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Παγκόσμιας Τράπεζας και ο εντοπισμός των συγκλίσεων και αποκλίσεων σχετικά με την εφαρμογή του μοντέλου του προνοιακού πλουραλισμού στα πλαίσια των πολιτικών κοινωνικής πρόνοιας των δύο διεθνών οργανισμών. Το τέταρτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην προσπάθεια συναγωγής συμπερασμάτων για την εφαρμογή του προνοιακού πλουραλισμού στην Ελλάδα. Στο πρώτο τμήμα εξετάζεται η θεσμική κατοχύρωση του προνοιακού πλουραλισμού στη χώρα μας. Ειδικότερα, μνεία γίνεται στη θεσμική κατοχύρωση των μη κυβερνητικών οργανώσεων και των φορέων του εθελοντικού τομέα, αλλά και στην κατοχύρωση των εθελοντικών και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών φορέων στο πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας. Στο δεύτερο τμήμα παρουσιάζεται το πεδίο παρέμβασης των φορέων του εθελοντικού και ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού τομέα, ενώ στο τρίτο τμήμα παρατίθενται αριθμητικά στοιχεία για τους φορείς αυτούς. Στο τέταρτο τμήμα γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο σύστημα ελέγχου των εθελοντικών και ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών φορέων. Τέλος, στο πέμπτο τμήμα επιχειρείται η αξιολόγηση του θεσμικού πλαισίου των εθελοντικών και ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών φορέων στη χώρα μας. Το πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζει συνοπτικά τα κύρια συμπεράσματα της εργασίας. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 1. ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ: ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ) αποτελεί το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό διακυβερνητικό οργανισμό, που στοχεύει στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την πλουραλιστική δημοκρατία και την τήρηση του δικαίου. 19 Ιδρύθηκε το 1949, έχει έδρα το Στρασβούργο και αποτελείται από 43 κράτη μέλη. Ακρογωνιαίος λίθος του ΣτΕ είναι αναμφισβήτητα η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γεγονός που αποτυπώνεται στην υιοθέτηση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών στις 4 Νοεμβρίου 1950 στη Ρώμη. Ουσιαστικός σκοπός της Διεθνούς Σύμβασης της Ρώμης είναι η εγγύηση και διαφύλαξη των αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Στον αντίποδα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου βρίσκεται ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, που έχει ως επίκεντρο την προστασία των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων. 20 Το Συμβούλιο της Ευρώπης αναπτύσσει τις δραστηριότητές του με τη μεσολάβηση δύο οργάνων: της Επιτροπής των Υπουργών, που αντιπροσωπεύει τις κυβερνήσεις των κρατών μελών, και της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, που αντιπροσωπεύει τα κοινοβούλια. Η Επιτροπή των Υπουργών είναι το αρμόδιο όργανο του ΣτΕ για τη λήψη αποφάσεων. 21 Η Επιτροπή αποφασίζει για τα μέτρα που θα λάβει με βάση τις συστάσεις της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης και της Αντιπροσωπείας των 15

16 Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών της Ευρώπης, 22 αλλά και τις προτάσεις των διαφόρων επιτροπών που ασκούν τις δραστηριότητές του στο πλαίσιο του Συμβουλίου. Οι αποφάσεις της Επιτροπής των Υπουργών παίρνουν τη μορφή είτε συστάσεων προς τις κυβερνήσεις διακηρύξεις αρχής που προτείνουν την αποδοχή κοινής δράσης είτε συμβάσεων και συμφωνιών που είναι υποχρεωτικές για όσα κράτη τις επικυρώνουν. Η Επιτροπή υιοθετεί επίσης διακηρύξεις ή ψηφίσματα που αφορούν διεθνή ζητήματα και παίζει σημαντικό ρόλο κατά τον έλεγχο της εφαρμογής των συμβάσεων του Συμβουλίου. Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση αποτελείται από 301 μέλη, εκλεγμένα από τα εθνικά κοινοβούλια μεταξύ των ίδιων των βουλευτών τους. 23 Η Συνέλευση είναι συμβουλευτικό όργανο χωρίς δυνατότητα λήψης αποφάσεων. Ωστόσο, οι συστάσεις της προς την Επιτροπή Υπουργών έχουν αποτελέσει την αφετηρία για πρωτοβουλίες σε πολλούς κρίσιμους τομείς της εργασίας του Συμβουλίου της Ευρώπης. 24 Αρμόδιος για τις στρατηγικές κατευθύνσεις του ετήσιου προγράμματος εργασίας και του προϋπολογισμού του ΣτΕ είναι ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου. 25 Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η λειτουργία της Τράπεζας Κοινωνικής Ανάπτυξης στο πλαίσιο του ΣτΕ. 26 Αντικειμενικό σκοπό της Τράπεζας αποτελεί η χορήγηση δανείων για τη βελτίωση των υποδομών στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας, την περιβαλλοντική προστασία, την ανάπτυξη υποβαθμισμένων αγροτικών και αστικών περιοχών και την προώθηση της πρόσβασης σε κατάλληλες συνθήκες στέγασης. 16

17 2. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ ΣΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Οι δραστηριότητες του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας απορρέουν από βασικές διατάξεις του Καταστατικού του, 27 το οποίο κατοχυρώνει και αρμοδιότητες παρέμβασης για την προάσπιση των κοινωνικών δικαιωμάτων. 28 Ειδικότερα, οι παρεμβάσεις του Οργανισμού κατευθύνονται στην κατοχύρωση στενότερου δεσμού μεταξύ των Μελών του και στην εξασφάλιση της κοινωνικής τους προόδου. Σε εκπλήρωση του στόχου αυτού έχουν υιοθετηθεί από τον Οργανισμό μια σειρά διεθνών μηχανισμών που μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες με βάση την κανονιστική τους ισχύ 29 : 1. Στην πρώτη κατηγορία υπάγονται οι μηχανισμοί που δεσμεύουν νομικά τα κράτη μέλη μετά την επικύρωσή τους και την ένταξή τους στην αντίστοιχη έννομη τάξη. Οι μηχανισμοί αυτοί εμφανίζονται ως Ευρωπαϊκά Εσωτερικά Σύμφωνα ( European Interim Agreements), Ευρωπαϊκές Συμβάσεις ( European Conventions), Ευρωπαϊκοί Χάρτες (European Charters), Ευρωπαϊκοί Κώδικες ( European Codes) και συμπληρώνονται συνήθως με πρόσθετα Πρωτόκολλα (Additional Protocols). 2. Στη δεύτερη κατηγορία υπάγονται οι Συστάσεις ( Recommendations) και Δηλώσεις ( Resolutions) της Επιτροπής Υπουργών που εκδίδονται σύμφωνα με το άρθρο 15β του Κανονισμού του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αφορούν συνήθως ειδικά ζητήματα και δε δεσμεύουν τα κράτη μέλη, καθώς περιέχουν κατευθυντήριες οδηγίες και γενικές αρχές που πρέπει να εξειδικευθούν και να υλοποιηθούν από τις εθνικές κυβερνήσεις με εσωτερικές νομοθετικές ή διοικητικές παρεμβάσεις Στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται οι Συστάσεις της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης ( Parliamentary Assembly) του Συμβουλίου της Ευρώπης, που δεν έχουν δεσμευτική ισχύ αλλά παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον από κοινωνικοπολιτική άποψη. Οι Συστάσεις αυτές κατά κανόνα επικυρώνουν αντίστοιχες Συστάσεις της Επιτροπής Υπουργών και 17

18 συχνά την εξουσιοδοτούν να προχωρήσει σε νέες ή ακόμα και τροποποιητικές παρεμβάσεις. Η επέκταση των μηχανισμών χωρίς δεσμευτική ισχύ (β και γ κατηγορία) επιτρέπει την ανάδειξη των νέων τάσεων στο πεδίο της κοινωνικής πρόνοιας και την καταγραφή της πολιτικής βούλησης των εθνικών κυβερνήσεων για τη σταδιακή προώθηση αντιστοίχων ρυθμίσεων μέσω της α κατηγορίας ΟΙ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη (European Convention on Social and Medical Assistance) αποτελεί την πρώτη ουσιαστική παρέμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. 31 Υιοθετήθηκε στο Παρίσι στις 11 Δεκεμβρίου 1953 μαζί με το αντίστοιχο Πρωτόκολλο που επέκτεινε το πεδίο εφαρμογής της και στους πρόσφυγες. Ο κύριος στόχος της είναι η διεύρυνση της συνεργασίας των κρατών μελών στον κοινωνικό τομέα, με την καθιέρωση της αρχής της ίσης μεταχείρισης για τους υπηκόους τους κατά την εφαρμογή της νομοθεσίας περί κοινωνικής και ιατρικής αντίληψης. Το πεδίο εφαρμογής αφορά σύμφωνα με το άρθρο 1 άτομα που συμπληρώνουν τις εξής προϋποθέσεις 32 : Είναι υπήκοοι κάποιου από τα κράτη που έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση. Βρίσκονται νόμιμα στην περιφέρεια του κράτους που εφαρμόζει τη Σύμβαση. Δε διαθέτουν επαρκείς πόρους συντήρησης (η έλλειψη επαρκών πόρων συντήρησης κρίνεται πάντοτε με αναγωγή στην εσωτερική νομοθεσία κάθε συμβαλλόμενου κράτους). 18

19 Η τυποποίηση της έννοιας της κοινωνικής πρόνοιας αναπτύσσεται στο άρθρο 2α της Σύμβασης, το οποίο προβλέπει ότι: «Σε ό,τι αφορά κάθε συμβαλλόμενο μέρος ο όρος αντίληψη σημαίνει κάθε βοήθεια που χορηγείται σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους και κανονισμούς σε οποιοδήποτε τμήμα του εδάφους του, εξασφαλίζοντας τα μέσα διαβίωσης και την περίθαλψη που απαιτεί η κατάστασή τους σε άτομα που στερούνται επαρκών πόρων συντήρησης, εξαιρουμένων των μη ανταποδοτικών συντάξεων και των παροχών σε θύματα πολέμου ή ξένης κατοχής». Η βασική υποχρέωση που δημιουργείται από τη Σύμβαση στα κράτη που την επικυρώνουν είναι η ίση μεταχείριση των υπηκόων κάθε συμβαλλόμενου μέρους, που βρίσκονται νόμιμα στην περιφέρειά του και στερούνται των μέσων συντήρησης, με τους εθνικούς υπηκόους στον τομέα της κοινωνικής και ιατρικής αντίληψης. 33 Οι διατάξεις της Σύμβασης έχουν εφαρμογή σε κάθε εσωτερική έννομη τάξη και μπορούν να επικληθούν από τους ενδιαφερόμενους ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης 35 (European Social Charter) του Συμβουλίου της Ευρώπης αποτελεί τον πιο ολοκληρωμένο μηχανισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης στον τομέα της προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων. Υπογράφτηκε στο Τορίνο στις 18 Οκτωβρίου 1961 και τέθηκε σε ισχύ στις 26 Φεβρουαρίου Το κείμενο του Χάρτη διακρίνεται σε επτά ενότητες: το Προοίμιο, τα Μέρη I-V και το Παράρτημα. Στο Προοίμιο αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα συνεργασίας των Συμβαλλομένων Κρατών στον κοινωνικό τομέα και επισημαίνεται η σκοπιμότητα προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων που δεν εξασφαλίζεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τις Θεμελιώδεις Ελευθερίες. Το Μέρος Ι περιέχει 19 δικαιώματα και αρχές που αναγνωρίζονται από τα Συμβαλλόμενα Κράτη ως αντικειμενικός στόχος της πολιτικής τους. Τα 19

20 δικαιώματα αυτά αφορούν τους τομείς της απασχόλησης, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής προστασίας. Το Μέρος ΙΙ εξειδικεύει τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν τα Συμβαλλόμενα Κράτη για την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων του Μέρους Ι. Το Μέρος ΙΙΙ αναφέρεται στις δεσμεύσεις των Κρατών που επικυρώνουν το Χάρτη. Συγκεκριμένα κάθε Κράτος καλείται να δεσμευθεί από πέντε τουλάχιστον δικαιώματα του σκληρού πυρήνα του Χάρτη, που θεωρούνται θεμελιώδη για την εφαρμογή του Χάρτη. Πρόκειται για τα δικαιώματα που εξειδικεύονται στα άρθρα 1, 5, 6, 12, 13, 16 και 19. Το μέρος ΙV καθιερώνει ένα σύστημα για την επίβλεψη της εφαρμογής του Χάρτη. Το σύστημα αυτό βασίζεται στην υποβολή διετών εκθέσεων από τα Συμβαλλόμενα Κράτη στο Γενικό Γραμματέα του ΣτΕ σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων του Μέρους ΙΙ του Χάρτη που έχουν αποδεχθεί. Το Μέρος V περιέχει μεταξύ άλλων διατάξεις για την εδαφική εφαρμογή, την επικύρωση, τις τροποποιήσεις και την καταγγελία του Χάρτη. Τέλος, το Παράρτημα ορίζει το πεδίο του Χάρτη όσον αφορά τα προστατευόμενα πρόσωπα και εισάγει ερμηνευτικές ρήτρες συγκεκριμένων δικαιωμάτων του Χάρτη. Α. Το Δικαίωμα για Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη Το Μέρος Ι του Χάρτη αναφέρεται μεταξύ άλλων στο δικαίωμα κάθε προσώπου χωρίς επαρκείς πόρους σε κοινωνική και ιατρική αντίληψη. Πρόκειται ουσιαστικά για την κατοχύρωση του δικαιώματος σε κοινωνική πρόνοια και την απαίτηση λήψης ειδικών μέτρων που κατευθύνονται στον καθορισμό του ελαχίστου ορίου διαβίωσης και των διαδικασιών κάλυψής του μέσω ενός γενικού συστήματος ελαχίστου εισοδήματος. 37 Η εξειδίκευση του δικαιώματος αυτού εντοπίζεται στο άρθρο 13 του Μέρους ΙΙ και προβλέπει ότι «για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος για κοινωνική και ιατρική αντίληψη, τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση: 20

21 1. Να μεριμνούν ώστε κάθε πρόσωπο, που δε διαθέτει επαρκείς πόρους και δεν είναι σε θέση να τους εξασφαλίσει με δικά του μέσα ή από άλλη πηγή, ιδίως δε από παροχές που καταβάλλονται από σύστημα κοινωνικής ασφάλειας, να μπορεί να λαμβάνει κατάλληλη βοήθεια και σε περίπτωση ασθένειας τις φροντίδες που απαιτεί η κατάσταση της υγείας του. 2. Να μεριμνούν ώστε τα πρόσωπα που δικαιούνται παρόμοια βοήθεια να μη βλέπουν να τους περιορίζονται από το λόγο αυτόν τα πολιτικά ή κοινωνικά δικαιώματά τους. 3. Να προβλέπουν ότι όλα τα πρόσωπα θα μπορούν να λαμβάνουν από τις αρμόδιες υπηρεσίες δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα οποιαδήποτε αναγκαία προσωπική βοήθεια για την πρόληψη, εξάλειψη ή βελτίωση της κατάστασης ανάγκης προσωπικής ή οικογενειακής φύσεως. 4. Να εφαρμόσουν τις διατάξεις των παραγρ. 1, 2 και 3 αυτού του άρθρου, με βάση την ισότητα των υπηκόων τους με τους υπηκόους των άλλων Συμβαλλομένων Μερών, που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφός τους, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν με βάση την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Κοινωνικής και Ιατρικής Αντίληψης, που υπογράφηκε στο Παρίσι στις 11 Δεκεμβρίου 1953». Από την ανάλυση του άρθρου 13 προκύπτουν οι παρακάτω διαπιστώσεις: 1. Στην πρώτη παράγραφο κατοχυρώνεται το δικαίωμα σε κοινωνική πρόνοια μέσω ενός συστήματος που βασίζεται στις ακόλουθες αρχές: α) Αρχή της καθολικότητας. Προστατεύεται κάθε πρόσωπο υπό την προϋπόθεση ότι υπάγεται στο προσωπικό και υλικό πεδίο εφαρμογής του αντίστοιχου εθνικού συστήματος. β) Αρχή της επικουρικότητας (με την ευρεία της έννοια). Οι παροχές χορηγούνται στα πρόσωπα που δεν δικαιούνται παροχών από άλλα συστήματα προστασίας (κοινωνική ασφάλιση) και αδυνατούν να εξασφαλίσουν τα μέσα συντήρησης με τις δικές τους ενέργειες (απασχόληση, αξιοποίηση περιουσίας κ.α.). γ) Αρχή της ανάγκης, που περιλαμβάνει την έλλειψη επαρκών πόρων συντήρησης (που επιβεβαιώνεται με τον έλεγχο των μέσων 21

22 βιοπορισμού του ενδιαφερομένου προσώπου) και την κατάσταση υγείας (περίπτωση ασθένειας του ενδιαφερομένου και αδυναμία κάλυψής της με τα δικά του μέσα). Αναφορικά με τη φύση των παροχών που πρέπει να χορηγηθούν σε περίπτωση πλήρωσης των προϋποθέσεων του υλικού πεδίου εφαρμογής κάθε προνοιακού συστήματος προβλέπεται η υποχρέωση χορήγησης της «κατάλληλης βοήθειας». 38 Όπως τέλος υποστηρίζεται από τα όργανα ελέγχου του Χάρτη, την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων και την Κυβερνητική Επιτροπή, το δικαίωμα σε προνοιακές παροχές είναι ένα αγώγιμο δικαίωμα που μπορεί να επικληθεί ενώπιον κάποιου ανεξάρτητου οργάνου (συνήθως ενώπιον εθνικών δικαστηρίων). 2. Η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 13 αναφέρεται στην υποχρέωση των Συμβαλλομένων Μερών να άρουν τους περιορισμούς που μπορούν να επιβληθούν στους λήπτες προνοιακών παροχών κατά την άσκηση των πολιτικών και κοινωνικών τους δικαιωμάτων. 3. Η τρίτη παράγραφος προβλέπει την ανάπτυξη ειδικών υπηρεσιών παροχής συμβουλών και προσωπικής βοήθειας από δημόσιους και εθελοντικούς φορείς που απευθύνονται σε όλους τους ενδιαφερόμενους. Η διάταξη αυτή ερμηνεύεται ότι υποχρεώνει τα Συμβαλλόμενα Μέρη όχι μόνο να χρησιμοποιούν κάθε μέσο για την εξάλειψη ή την ελάφρυνση της ανάγκης αλλά επίσης να προλαμβάνουν την εμφάνιση καταστάσεων που συντελούν στη δημιουργία τέτοιας ανάγκης. 4. Η τέταρτη παράγραφος κατοχυρώνει την αρχή της ίσης μεταχείρισης των ημεδαπών με τους αλλοδαπούς υπηκόους των άλλων Συμβαλλομένων Μερών που διαμένουν νόμιμα στο έδαφος του κράτους υποδοχής. Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται υπό το πρίσμα των υποχρεώσεων που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση του 1953 για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη. Είναι όμως ενδεχόμενο κάποιο από τα Κράτη που επικυρώνουν τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη είτε να μην αναγνωρίζει τη διάταξη του άρθρου 13 παρ. 4 είτε να μην έχει επικυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση. Γενικά, αναγνωρίζεται ότι το Κράτος υποδοχής πρέπει να εφαρμόζει την αρχή της ίσης 22

23 μεταχείρισης για τους υπηκόους κάποιου άλλου Συμβαλλόμενου στο Χάρτη Κράτους που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφός του, ανεξάρτητα εάν το δεύτερο Κράτος έχει αποδεχθεί το άρθρο 13 παρ. 4 του Χάρτη ή έχει επικυρώσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη. Β. Το Δικαίωμα για Απόλαυση των Κοινωνικών Υπηρεσιών Συμπληρωματικό του άρθρου 13 θεωρείται το άρθρο 14, 39 που προβλέπει ότι «για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος για απόλαυση των κοινωνικών υπηρεσιών, τα Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση: 1. Να ενθαρρύνουν ή να οργανώνουν τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούν τις μεθόδους που ταιριάζουν στην κοινωνική υπηρεσία και συμβάλλουν στην καλή διαβίωση και στην ανάπτυξη των ατόμων και των ομάδων μέσα στην κοινωνία καθώς και στην προσαρμογή τους στο κοινωνικό περιβάλλον. 2. Να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των ατόμων και των εθελοντικών ή άλλων οργανώσεων στη σύσταση ή στη διατήρηση των υπηρεσιών αυτών. 3. Να προβλέπουν ότι όλα τα πρόσωπα θα μπορούν να λαμβάνουν από τις αρμόδιες υπηρεσίες δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα οποιαδήποτε αναγκαία προσωπική βοήθεια για την πρόληψη, εξάλειψη ή βελτίωση της κατάστασης ανάγκης προσωπικής ή οικογενειακής φύσεως. 4. Να εφαρμόσουν τις διατάξεις των παραγρ. 1, 2 και 3 αυτού του άρθρου, με βάση την ισότητα των υπηκόων τους με τους υπηκόους των άλλων Συμβαλλομένων Μερών, που βρίσκονται νόμιμα στο έδαφός τους, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν με βάση την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Κοινωνικής και Ιατρικής Αντίληψης, που υπογράφηκε στο Παρίσι στις 11 Δεκεμβρίου 1953». Το άρθρο 14 επεκτείνει την εφαρμογή του δικαιώματος σε κοινωνική πρόνοια και στον τομέα των οργανωμένων κοινωνικών υπηρεσιών. Η 23

24 εφαρμογή του άρθρου 14 έχει ιδιαίτερες επιπτώσεις στην ανάπτυξη και οργάνωση των εθνικών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, καθώς δημιουργούνται συγκεκριμένες δεσμεύσεις για τα συμβαλλόμενα μέρη, που καλούνται να προσαρμόσουν τη λειτουργία των συστημάτων τους στις αρχές του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Τα συμπεράσματα 40 που προκύπτουν ως προς τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνουν τα κράτη βάσει του άρθρου 14 είναι τα εξής: Οι κοινωνικές υπηρεσίες αποτελούν βασικό άξονα των γενικών συστημάτων ελαχίστου εισοδήματος. Οι κοινωνικές υπηρεσίες προσανατολίζονται στην κάλυψη κάθε ατόμου που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης, εξασφαλίζοντας τη βιολογική του συντήρηση και την κοινωνικοοικονομική του ένταξη. Το σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών στηρίζεται στη συνεργασία μεταξύ δημοσίων, ιδιωτικών και εθελοντικών φορέων. Το άρθρο 14 αποτελεί τη νομική βάση για την ενεργοποίηση του εθελοντικού τομέα στο πεδίο παροχής κοινωνικών υπηρεσιών και για την κατοχύρωση του προνοιακού πλουραλισμού, ως ισότιμης συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού κερδοσκοπικού και μη τομέα στην παροχή κατάλληλων κοινωνικών υπηρεσιών στους ενδιαφερομένους. Τα άτομα και οι εθελοντικές και άλλες οργανώσεις συμμετέχουν στην οργάνωση και λειτουργία των φορέων παροχής υπηρεσιών υπό προϋποθέσεις που καθορίζονται από τα όργανα της κεντρικής διοίκησης. Η εφαρμογή των διατάξεων του Χάρτη για το δικαίωμα σε κοινωνικές υπηρεσίες εξαρτάται από τη βούληση των συμβαλλομένων κρατών να προσαρμοστούν στις σχετικές δεσμεύσεις, οι οποίες έχουν το χαρακτήρα κατευθυντήριων γραμμών. 41 Γ. Το Σύστημα Ελέγχου του Χάρτη Στο Μέρος ΙV του Χάρτη καθιερώνεται το σύστημα παρακολούθησης της εφαρμογής του Χάρτη. Το σύστημα αυτό βασίζεται στην υποβολή διετών 24

25 εκθέσεων στο Γενικό Γραμματέα του ΣτΕ για τα μέτρα που ελήφθησαν για να εφαρμοστούν οι διατάξεις που έχουν γίνει αποδεκτές από τα Συμβαλλόμενα Κράτη. 42 Η διαδικασία ελέγχου περνάει από τα εξής στάδια: Η Επιτροπή Ανεξαρτήτων Εμπειρογνωμόνων (αποτελούμενη από επτά μέλη διορισμένα από την Επιτροπή Υπουργών), αφού μελετήσει τις διετείς εκθέσεις, υποβάλλει τα πορίσματα για το βαθμό εφαρμογής των διατάξεων του Χάρτη καθώς και τις εθνικές εκθέσεις στην Κυβερνητική Επιτροπή (αποτελούμενη από αντιπροσώπους από κάθε ένα από τα Συμβαλλόμενα Κράτη). Η Κυβερνητική Επιτροπή διαβιβάζει την έκθεση που συντάσσει και τα πορίσματα της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων στη Συμβουλευτική Συνέλευση του ΣτΕ για γνωμοδότηση. Τέλος, η Επιτροπή των Υπουργών μπορεί βάσει των γνωμοδοτήσεων των προαναφερθέντων οργάνων να απευθύνει τις αναγκαίες συστάσεις σε κάθε Συμβαλλόμενο Μέρος. Έκδηλος είναι ο πολιτικός (και όχι κανονιστικός) χαρακτήρας του συστήματος ελέγχου του Χάρτη. Γεγονός πάντως είναι ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας 1980 η Επιτροπή Υπουργών απέφευγε να κάνει χρήση της δυνατότητας υποβολής συστάσεων. Δ. Η Νομική Φύση του Χάρτη Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, ο Χάρτης στερείται άμεσης ισχύος, ακόμη και μετά την επικύρωσή του από συγκεκριμένο Συμβαλλόμενο Μέρος. 43 Αυτό συνεπάγεται ότι η υλοποίηση του Χάρτη απαιτεί ειδικές νομοθετικές παρεμβάσεις και οι ενδιαφερόμενοι ιδιώτες δεν μπορούν να επικαλεσθούν τις ρυθμίσεις του ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, αλλά ούτε ενώπιον κάποιου οργάνου του ΣτΕ, γιατί ο Χάρτης προβλέπει μόνο ένα εσωτερικό σύστημα ελέγχου της εφαρμογής του χωρίς κανονιστικό χαρακτήρα και δυνατότητα παρέμβασης των ιδιωτών. Σε περίπτωση αδυναμίας συμμόρφωσης κάποιου Κράτους με τις διατάξεις του Χάρτη δεν προβλέπονται 25

26 νομικές συνέπειες, παρά μόνο η υποβολή σύστασης που δεν προκαλεί νομικές συνέπειες από την Επιτροπή Υπουργών. Ωστόσο, επειδή η αναγνώριση άμεσης εφαρμογής εξαρτάται από κοινωνικοπολιτικές και κανονιστικές παραμέτρους, οι Κυβερνήσεις και τα Δικαστήρια που ερμηνεύουν τις διατάξεις του Χάρτη σε περίπτωση επίκλησής τους μπορούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις να δεσμευθούν ή να αποφανθούν για την άμεση εφαρμογή του Χάρτη. Άλλωστε τα εθνικά Δικαστήρια είναι αυτά που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τα ερμηνευτικά προβλήματα που απορρέουν από τη λειτουργία και το περιεχόμενο του Χάρτη, χωρίς να δεσμεύονται από δηλώσεις ή «υποδείξεις» κάθε κυβέρνησης Η Διεύρυνση του Πεδίου Προστασίας του Χάρτη Στα πλαίσια διεύρυνσης του πεδίου προστασίας του Χάρτη εντάσσονται διαδικασίες και μηχανισμοί που προσθέτουν νέα δικαιώματα και τροποποιούν το σύστημα ελέγχου της εφαρμογής του: πρόκειται για το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο (1988), το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο (1991) και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο για το Σύστημα Συλλογικών Καταγγελιών (1995). Α. Το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο Το Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο υπογράφθηκε στις 5 Μαΐου 1988 στο Στρασβούργο και τέθηκε σε ισχύ στις 4 Σεπτεμβρίου Η ιδιαίτερη σημασία του έγκειται στο γεγονός ότι περιέχει ρυθμίσεις που ουσιαστικά διευρύνουν το περιεχόμενο του θεμελιώδους δικαιώματος σε κοινωνική και ιατρική αντίληψη (όπως αυτό εξειδικεύεται στο άρθρο 13 του Χάρτη). 45 Οι σχετικές διατάξεις εντοπίζονται στο άρθρο 4 του Πρωτοκόλλου με τίτλο «το δικαίωμα των ηλικιωμένων ατόμων σε κοινωνική προστασία» που προβλέπει 26

27 ότι «για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος των ηλικιωμένων ατόμων σε κοινωνική προστασία, τα Μέρη δεσμεύονται να λάβουν ή να προωθήσουν, απευθείας ή σε συνεργασία με δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς, τα κατάλληλα μέτρα που αποσκοπούν ιδίως: 1. Στο να επιτρέπουν στα ηλικιωμένα άτομα να παραμείνουν, κατά το μεγαλύτερο δυνατό χρονικό διάστημα, ενεργά μέλη της κοινωνίας μέσω: α) ικανοποιητικών εισοδημάτων που τους επιτρέπουν να διάγουν αξιοπρεπή ζωή και να συμμετέχουν ενεργά στη δημόσια, κοινωνική και πολιτιστική ζωή, β) της διάδοσης πληροφοριών που αφορούν τις υπηρεσίες και τις διευκολύνσεις προς όφελος των ηλικιωμένων ατόμων και τις δυνατότητες γι αυτούς να προσφεύγουν σε αυτές. 2. Στο να επιτρέπουν στα ηλικιωμένα άτομα να επιλέγουν ελεύθερα τον τρόπο ζωής τους και να διάγουν ανεξάρτητη ζωή μέσα στο σύνηθες περιβάλλον τους όσο καιρό το επιθυμούν και αυτό είναι δυνατόν μέσω: α) της διάθεσης κατοικιών κατάλληλων για τις ανάγκες τους και για την κατάσταση της υγείας τους ή επαρκών επιδομάτων για τη διαμόρφωση της κατοικίας, β) της υγειονομικής περίθαλψης και των υπηρεσιών που απαιτεί η κατάστασή τους. 3. Στο να εγγυώνται στα ηλικιωμένα άτομα που ζουν σε οίκους ευγηρίας την κατάλληλη βοήθεια με σεβασμό της ιδιωτικής τους ζωής, και τη συμμετοχή στη διαμόρφωση των συνθηκών ζωής μέσα στον οίκο ευγηρίας». Το άρθρο 4 δεν κατευθύνεται άμεσα στην εξασφάλιση ενός ελάχιστου εισοδήματος για τους ηλικιωμένους χωρίς επαρκείς πόρους συντήρησης που δεν έχουν δυνατότητα ασφαλιστικής κάλυψης. Οι προσανατολισμοί του όμως στηρίζουν την επιδίωξη ενός παρόμοιου στόχου. 46 Το άρθρο αυτό έχει χαρακτήρα κατευθυντήριας αρχής για τα Συμβαλλόμενα Κράτη που έχουν τη διακριτική ευχέρεια επιλογής των μηχανισμών υλοποίησής του. Β. Το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο 27

28 Το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο υπογράφθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1991 στο Τορίνο, αλλά δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ καθώς πρέπει να επικυρωθεί από όλα τα Κράτη Μέλη. 47 Περιέχει νέες ρυθμίσεις για το σύστημα ελέγχου του Χάρτη, που αποσκοπούν στην ισχυροποίησή του. 48 Ένα από τα βασικά σημεία των ρυθμίσεων αυτών είναι η εισαγωγή της συμμετοχής συγκεκριμένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων τουλάχιστον στο στάδιο αξιολόγησης των Εθνικών Εκθέσεων. 49 Σύμφωνα με τις διατάξεις του Μέρους ΙV του Χάρτη (1961), η συμμετοχή των ΜΚΟ περιοριζόταν στην παροχή συμβουλών στην Κυβερνητική Επιτροπή από δύο εκπροσώπους οργανώσεων που είχαν αναγνωρισμένο συμβουλευτικό καθεστώς στα πλαίσια του ΣτΕ για θέματα εξειδίκευσής τους (το άρθρο τόνιζε ότι οι παρεμβάσεις τους προσανατολίζονταν κυρίως στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας). Το διευρυμένο σύστημα ελέγχου που εισάγεται με το Τροποποιητικό Πρωτόκολλο συνεπάγεται θετικές προοπτικές όσον αφορά τον έλεγχο της εφαρμογής των άρθρων 13 και 14 του Χάρτη καθώς και του άρθρου 4 του Συμπληρωματικού Πρωτοκόλλου. Οι προοπτικές αυτές συνδέονται με τη συμμετοχή Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) στο σύστημα ελέγχου σε δύο στάδια: Μελέτη των Εθνικών Εκθέσεων Εφαρμογής των συμβαλλομένων μερών (στο νέο άρθρο 23 2 προβλέπεται η αποστολή εκθέσεων από το Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης σε όλες τις μη κυβερνητικές οργανώσεις που έχουν αναγνωρισμένο συμβουλευτικό καθεστώς για θέματα αρμοδιότητάς τους). Παροχή συμβουλών στην Κυβερνητική Επιτροπή χωρίς περιορισμό ως προς τον αριθμό των ΜΚΟ που θα κληθούν (νέο άρθρο 27 2). Η παρέμβαση των ΜΚΟ παρά το συμβουλευτικό της χαρακτήρα πιστεύεται ότι θα επιδράσει θετικά στην αξιολόγηση της εφαρμογής των παραπάνω άρθρων του Χάρτη, καθώς καθιερώνεται ένα δεύτερο επίπεδο ελέγχου που προσανατολίζεται περισσότερο στην πρακτική υλοποίηση των δικαιωμάτων σε σχέση με τον έλεγχο της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων και της Κυβερνητικής Επιτροπής, επιτρέποντας να ληφθούν υπόψη οι απόψεις των ιδίων των ενδιαφερομένων για ζητήματα που αφορούν άμεσα τις συνθήκες διαβίωσής τους. Η εξειδίκευση και η εμπειρία των οργανώσεων 28

29 αυτών στο πεδίο της κοινωνικής πρόνοιας θα κάνει εφικτή την επισήμανση ελλείψεων και κενών στα εθνικά συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και ενδεχομένως επιτρέψει την επεξεργασία προτάσεων που θα συμβάλλουν στην αποτελεσματική άσκηση των αναγνωρισμένων κοινωνικών δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων προσώπων. Γ. Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο για το Σύστημα Συλλογικών Καταγγελιών Το Πρόσθετο Πρωτόκολλο υπογράφθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1995 στο Στρασβούργο και τέθηκε σε ισχύ την 1 η Ιουλίου Αποτελεί ουσιαστικά έναν καινοτομικό μηχανισμό ελέγχου που στηρίζεται στην υποβολή καταγγελιών, οι οποίες επικαλούνται την έλλειψη ικανοποιητικής εφαρμογής του Χάρτη. 52 Οι σχετικές καταγγελίες υποβάλλονται από συλλογικούς φορείς 53 των εξής κατηγοριών: α) Διεθνείς οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων που καλούνται να αποστείλουν παρατηρητές με συμβουλευτική αρμοδιότητα στις συνεδριάσεις της Κυβερνητικής Επιτροπής του Χάρτη. 54 β) Διεθνείς ΜΚΟ με συμβουλευτικό καθεστώς στο ΣτΕ και οι οποίες περιέχονται σε κατάλογο που δημιουργήθηκε για το σκοπό αυτό από την Κυβερνητική Επιτροπή. 55 γ) Εθνικές αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων που υπάγονται στη δικαιοδοσία του Συμβαλλομένου Μέρους κατά του οποίου υποβάλλεται η καταγγελία. 56 δ) Εθνικές αντιπροσωπευτικές ΜΚΟ που υπάγονται στη δικαιοδοσία του Κράτους κατά του οποίου υποβάλλεται η καταγγελία και οι οποίες δραστηριοποιούνται σε τομείς που καλύπτει ο Χάρτης. 57 Οι καταγγελίες εξετάζονται ως προς το παραδεκτό τους από την Επιτροπή Ανεξαρτήτων Εμπειρογνωμόνων, που προχωρεί σε κατ ουσίαν εξέταση εάν κρίνει ότι πληρούνται οι όροι του παραδεκτού. 58 Εν συνεχεία η Επιτροπή συντάσσει αιτιολογημένη Έκθεση, όπου αναπτύσσει τα συμπεράσματά της σχετικά με την ικανοποιητική εφαρμογή από το Συμβαλλόμενο Μέρος των διατάξεων του Χάρτη που αναφέρονται στην 29

30 καταγγελία. Η Έκθεση κοινοποιείται στο φορέα που υπέβαλε την καταγγελία, στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση και την Επιτροπή Υπουργών. Η Επιτροπή Υπουργών αποφαίνεται με βάση τα συμπεράσματα της Επιτροπής Ανεξαρτήτων Εμπειρογνωμόνων. Σε περίπτωση αναγνώρισης έλλειψης ικανοποιητικής εφαρμογής του Χάρτη, η Επιτροπή Υπουργών απευθύνει σύσταση προς το Συμβαλλόμενο Μέρος κατά του οποίου στρέφεται η καταγγελία, ζητώντας να λάβει υπόψη του τα συμπεράσματα της Επιτροπής των Εμπειρογνωμόνων και να προωθήσει τα κατάλληλα μέτρα για την εναρμόνιση της νομοθεσίας του με τις δεσμεύσεις που απορρέουν από το Χάρτη. 59 Αναμφισβήτητα το Πρόσθετο Πρωτόκολλο συμβάλλει στην προώθηση του διεθνούς συστήματος εγγύησης των κοινωνικών δικαιωμάτων ιδιαίτερα μέσω της θεσμικής κατοχύρωσης της συμμετοχής των ΜΚΟ στις διαδικασίες ελέγχου του Χάρτη. Διασφαλίζεται κατ αυτόν τον τρόπο ο συλλογικός έλεγχος ιδιαίτερα των κοινωνικών δικαιωμάτων που δε συνδέονται με την ένταξη στην αγορά εργασίας (ιδίως άρθρα 13 και 14 που συγκροτούν το νομικό υπόβαθρο εγγύησης των ελαχίστων ορίων κοινωνικής προστασίας στο πλαίσιο λειτουργίας του Χάρτη). Και τούτο προκύπτει γιατί οι φορείς που κατά κύριο λόγο ενεργοποιούνται για την ενίσχυση και προστασία των ατόμων σε κατάσταση ανάγκης και όσων αποκλείονται από την αγορά εργασίας δεν είναι οι οργανώσεις των εργοδοτών και εργαζομένων, αλλά οι εθελοντικοί φορείς Ο Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης Ο Αναθεωρημένος Χάρτης υπογράφθηκε στις 3 Μαΐου 1996 στο Στρασβούργο και τέθηκε σε ισχύ την 1 η Ιουλίου Καλείται να υποκαταστήσει προοδευτικά το Χάρτη του 1961, αλλά για αρκετά χρόνια τα δύο κείμενα θα συνυπάρχουν. Ο Αναθεωρημένος Χάρτης τροποποιεί ορισμένα δικαιώματα που περιλαμβάνονταν στο Χάρτη του Ωστόσο, η ουσιαστική συνεισφορά του Αναθεωρημένου Χάρτη έγκειται στην προσθήκη νέων θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων και κυρίως στην εισαγωγή του δικαιώματος προστασίας ενάντια στη φτώχεια 62 και τον 30

31 κοινωνικό αποκλεισμό, 63 που κατοχυρώνεται στο άρθρο 30. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι «για την εξασφάλιση αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος ενάντια στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, τα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση: α) Να λαμβάνουν μέτρα, στο πλαίσιο μιας συνολικής και συντονισμένης προσέγγισης, για την προώθηση της αποτελεσματικής πρόσβασης των ατόμων που βρίσκονται ή απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό ή φτώχεια, καθώς και των οικογενειών τους, στην απασχόληση, στη στέγαση, στην κατάρτιση, στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό και στην κοινωνική και ιατρική φροντίδα. β) Να αναθεωρούν περιοδικά αυτά τα μέτρα, με στόχο την προσαρμογή τους στις εκάστοτε ανάγκες, αν κρίνεται αναγκαίο». Το άρθρο 30 προσανατολίζεται άμεσα στην εξασφάλιση ελαχίστων ορίων διαβίωσης παρέχοντας έτσι στα ευρωπαϊκά κράτη ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο που μπορεί να εφαρμοστεί στους τομείς της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Επιπλέον, καλύπτει το κενό του διεθνούς δικαίου στο πεδίο αυτό, καθώς το δικαίωμα προστασίας ενάντια στη φτώχεια και τον αποκλεισμό δεν περιλαμβάνεται στον Κοινοτικό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων, αλλά ούτε και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Θεμελιώδεις Ελευθερίες του ΣτΕ. Εκτός από το προαναφερθέν άρθρο, στον Αναθεωρημένο Χάρτη εντοπίζεται και μια ακόμη διάταξη που αφορά την κάλυψη των ατόμων χωρίς επαρκείς πόρους συντήρησης. Πρόκειται για το άρθρο 31 για το δικαίωμα στη στέγαση που προβλέπει ότι «για αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος για στέγαση, τα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να λαμβάνουν μέτρα που αποβλέπουν: α) Στην προώθηση της πρόσβασης σε κατάλληλες συνθήκες στέγασης β) Στην πρόληψη και μείωση του αριθμού των αστέγων με στόχο τη σταδιακή εξάλειψη του φαινομένου γ) Στην εξασφάλιση προσιτών τιμών στέγης στα άτομα που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους». Σε τελική ανάλυση, ο Αναθεωρημένος Χάρτης με την αναγνώριση της ιδιαιτερότητας των διαρθρωτικών φαινομένων της φτώχειας και του 31

32 κοινωνικού αποκλεισμού προσαρμόζεται απόλυτα στις υπάρχουσες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις. Η θέσπισή του διευρύνει τη λειτουργία των μηχανισμών του διεθνούς δικαίου κοινωνικής ασφαλείας υιοθετώντας ένα ενιαίο πλαίσιο αρχών και πολιτικών για την καταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλεισμού. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι δεν κατοχυρώνεται στον Αναθεωρημένο Χάρτη υποχρέωση κάθε συμβαλλόμενου κράτους να θεσπίσει ένα σύστημα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος για κάθε άτομο χωρίς επαρκείς πόρους συντήρησης ΟΙ ΝΟΜΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΧΥ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΝΟΙΑ Η Σύσταση για την Εγγύηση Ελαχίστων Ορίων Διαβίωσης Στα πλαίσια προώθησης των μηχανισμών καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης ενέκρινε κατά τη συνεδρίαση της 7 ης Οκτωβρίου 1992 τη Σύσταση 1196 με τίτλο «Σύσταση για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό Προς μια εγγύηση των ελαχίστων ορίων διαβίωσης». 64 Η προώθηση της Σύστασης στηρίχθηκε στις εκθέσεις δύο εσωτερικών οργάνων του Συμβουλίου της Ευρώπης που ασχολούνται εκτός των άλλων με ζητήματα κοινωνικής προστασίας: πρόκειται για τη Social, Health and Family Affairs Committee 65 και την Committee on Economic Affairs and Development. Ο κύριος στόχος της Σύστασης είναι η ενθάρρυνση του διαλόγου για την εφαρμογή ενεργητικών εθνικών πολιτικών κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν επιδιώκεται συνεπώς ούτε ο καθορισμός των ορίων φτώχειας, ούτε η εξειδίκευση των ελαχίστων 32