ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΩΡΟΥ ΑΕΡΟ ΡΟΜΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Τµήµα Αρχιτεκτόνων Τοµέας Πολεοδοµίας και Χωροταξίας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΧΩΡΟΥ ΑΕΡΟ ΡΟΜΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ Έκθεση α φάσης ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

2 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ 1. Η ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ. Το ερευνητικό πρόγραµµα µε τίτλο Ανάπτυξη του Αεροδροµίου του Ελληνικού ανατέθηκε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) µε την από σύµβαση µεταξύ του Οργανισµού Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος της Αθήνας (ΟΡΣΑ) και του ΕΜΠ. Σύµφωνα µε την σύµβαση, την οποία έχουν υπογράψει από πλευράς ΟΡΣΑ ο Πρόεδρος της Εκτελεστικής του Επιτροπής κ.κ.ντηνιακός και από πλευράς ΕΜΠ ο Πρύτανης κ.ν.μαρκάτος, οι ερευνητικές εργασίες διαιρούνται σε τρεις φάσεις και ακολουθούν τους στόχους που αναλύονται στην σύµβαση και τα περιεχόµενα που περιέχονται σε παράρτηµα της σύµβασης. Στόχοι και περιεχόµενα συντάχθηκαν µετά από συνεργασία στελεχών του ΟΡΣΑ µε τον επιστηµονικό υπεύθυνο του προγράµµατος το καλοκαίρι του Την επίβλεψη και παρακολούθηση του προγράµµατος έχει αναλάβει επιτροπή αποτελούµενη από στελέχη του ΟΡΣΑ και εκπροσώπους της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας και του οργανισµού Αερολιµήν Αθηνών. 2. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η ερευνητική οµάδα ευχαριστεί την Προϊσταµένη του ΟΡΣΑ κ.κλειτώ Γεράρδη, Επίκουρο Καθηγήτρια ΕΜΠ, και τα µέλη της επιτροπής παρακολούθησης, που αποτελείται από τις κ. Ελένη Ηλιοπούλου, Θεανώ Γιαλύρη και Ηρα Γιαννέλη, τον κ. Στρατή Κούλη (όλους εκ µέρους του ΟΡΣΑ), την κ. Ιουλία Κωστάκη (Αερολιµήν Αθηνών) και την κ. Αννα Τσουχνικά (ΥΠΑ), για την βοήθεια και κατανόηση τους, ιδίως στις παρατάσεις των εργασιών µας, που χρειάσθηκε να µας δοθούν, λόγω των προβληµάτων πρόσβασης στους χώρους του αεροδροµίου. Ιδίως ευχαριστούµε την κ.ηλιοπούλου, που ήταν και ο σύνδεσµος µας µε τις υπηρεσίες του ΟΡΣΑ. Επισηµαίνουµε ότι η συνεργασία µας µε τον ΟΡΣΑ ήταν πραγµατικά άψογη. εν πρέπει να παραλείψουµε τις ευχαριστίες προς την κ.κ.συκιανάκη και τον κ..χατζόπουλο του ΟΡΣΑ για την συνεργασία τους στο στάδιο προετοιµασίας των προδιαγραφών του έργου. Πολύτιµη ήταν η βοήθεια του κ.ν.καβαδά, ιευθυντή Τεχνικών Υπηρεσιών της ΥΠΑ, αλλά και άλλων στελεχών της ΥΠΑ, ειδικά των κ.κόκκινου, Παπαδέλη και Κατσάνου, στον Ανατολικό Αεροσταθµό του Ελληνικού. Τους ευχαριστούµε και από αυτήν την θέση, όπως και τον ιευθυντή Τεχνικών Εγκαταστάσεων της Ολυµπιακής Αεροπορίας στο Ελληνικό κ.φ.λυµπερίδη, και κυρίως την κ.ράδου της Ο.Α. Ευχαριστούµε ακόµη, στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας τον ιευθυντή Γ5 κ.π. ελλαγραµµάτικα και την Τµηµατάρχη κ. εληχάτσιου, αλλά και τον διοικητή της βάσης της Πολεµικής Αεροπορίας στο Ελληνικό Υποσµηναγό κ.ράλλη, για την βοήθεια τους. Ευχαριστίες οφείλονται στην Κτηµατική Εταιρεία του ηµοσίου, και ειδικά στην Αναπληρώτρια ιευθύντρια κ.κ.πήνιου και στον κ.γκριτζάνη, και στην ΓΥΣ, ειδικά τον Ταγµατάρχη κ.μίττα, για την χορήγηση στοιχείων. Για τον ίδιο λόγο ευχαριστούµε και τα στελέχη των ήµων που βρίσκονται σε επαφή µε το αεροδρόµιο και της Νοµαρχίας Πειραιώς, που µας βοήθησαν. Το Σπουδαστήριο Χωροταξίας και Οικιστικής Ανάπτυξης ευχαριστεί τον Πρύτανη ΕΜΠ, την Επιτροπή Ερευνών ΕΜΠ, το Τµήµα Αρχιτεκτόνων και τον Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας ΕΜΠ, για την προώθηση των σχετικών διαδικασιών έγκρισης του προγράµµατος µε αποτελεσµατικότητα. 2

3 Ο επιστηµονικός υπεύθυνος της έρευνας ευχαριστεί προσωπικά όλα τα µέλη της ερευνητικής οµάδας, και ιδιαίτερα του µικρού πυρήνα που επωµίσθηκε την δουλειά της παράδοσης της πρώτης φάσης, για την ποιότητα της δουλειάς τους και τον ενθουσιασµό τους. Ευχαριστεί επίσης την εταιρεία Θεώρηµα Α.Ε. για την συνεργασία των στελεχών της. Για κείνους που θυσίασαν πολλά βράδια και Σαββατοκύριακα εργαζόµενοι στο Σπουδαστήριο για το πρόγραµµα, όλες οι ευχαριστίες είναι λίγες. 3. Ερευνητική οµάδα Σύµφωνα µε την σύµβαση µεταξύ ΟΡΣΑ και ΕΜΠ, η ερευνητική οµάδα περιλαµβάνει : ιδάσκοντες, ερευνητές και υποψήφιους διδάκτορες του ΕΜΠ, µε συντονιστή και επιστηµονικό υπεύθυνο τον Λουδοβίκο Βασενχόβεν, Καθηγητή ΕΜΠ και ιευθυντή του Σπουδαστηρίου Χωροταξίας και Οικιστικής Ανάπτυξης του ΕΜΠ Ερευνητική υπο-οµάδα του Γεωργικού Πανεπιστηµίου Αθηνών (που ήδη µετονοµάσθηκε σε Γεωπονικό Πανεπιστήµιο) Μελετητές και συµβούλους από τον ιδιωτικό τοµέα µε σχετική επαγγελµατική πείρα. Η έρευνα εντάχθηκε στις ερευνητικές δραστηριότητες του ανωτέρω Σπουδαστηρίου, που ανήκει στον Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας του Τµήµατος Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Οι εργασίες εκτελέσθηκαν στους χώρους του Σπουδαστηρίου στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της σύµβασης, εξασφαλίσθηκε η συνεργασία 6 στελεχών της ιδιωτικής εταιρείας συµβούλων Θεώρηµα Α.Ε., που συνεργάζονται στην έρευνα ως άτοµα. Επικεφαλής της ερευνητικής υπο-οµάδας του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου είναι ο Καθηγητής κ. Μιχάλης Καρανδεινός. Μνεία πρέπει να γίνει και της συνεργασίας στο πρόγραµµα ερευνητικής οµάδας του Τµήµατος Χηµικών Μηχανικών ΕΜΠ, υπό τον Καθηγητή (και Πρύτανη ΕΜΠ) κ.ν.μαρκάτο, που καλύπτει θέµατα περιβαλλοντικής προστασίας και ρύπανσης του περιβάλλοντος. Στο ερευνητικό πρόγραµµα παίρνει µέρος ένας µεγάλος αριθµός ερευνητών, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν συµµετοχή στις εργασίες της πρώτης φάσης. Εδώ µνηµονεύονται κατ αρχήν µόνο οι τελευταίοι, σε κατηγορίες ειδικοτήτων. Στο κείµενο της έκθεσης, στην αρχή κεφαλαίων ή επί µέρους ενοτήτων, αναφέρονται σε υποσηµείωση οι συντάκτες του αντίστοιχου κεφαλαίου ή ενότητας. Μ αυτό τον τρόπο γίνεται εµφανής η συµβολή του κάθε µέλους της οµάδας στο πρόγραµµα. Ο επιστηµονικός υπεύθυνος του προγράµµατος είχε την επιµέλεια των κειµένων, στα οποία έκανε διορθώσεις και µικρής έκτασης προσθήκες και διαγραφές, για λόγους συντονισµού, σχετικής οµοιοµορφίας ύφους και αποφυγής επικαλύψεων. Υπάρχουν όµως και µέλη της οµάδας που έχουν συµβάλλει µε άλλους τρόπους πέρα από την σύνταξη κειµένου. Γι αυτό και µετά τον κατάλογο που ακολουθεί επεξηγείται η συµβολή και αυτών των συνεργατών. Αναφέρονται επίσης και εκείνοι, που έχουν ουσιαστική συµβολή στην επόµενη φάση. Τα µέλη της οµάδας που µετείχαν στην πρώτη φάση είναι τα εξής: 1. Πολεοδόµοι - Χωροτάκτες - Αρχιτέκτονες Πολεοδόµοι Λουδοβίκος Κ. Βασενχόβεν, Καθηγητής ΕΜΠ (επιστηµονικός υπεύθυνος προγράµµατος) ηµ. Γεωργουλής, Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ Πόπη Σαπουντζάκη, ρ ΕΜΠ 3

4 (Συνεργάτης Σπουδαστηρίου Χωροταξίας και Οικιστικής Ανάπτυξης) Παύλος ελλαδέτσιµας, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αιγαίου Εβίτα Παπακωνσταντίνου Ελένη Συµβουλίδου 2. Αρχιτέκτονες Μανώλης Γλυνιαδάκης, Καθηγητής ΕΜΠ Σίσσυ Βισίλια, Υποψήφια ιδάκτορας ΕΜΠ Θάλεια Καλαβρυτινού Υποψήφια ιδάκτορας Ε.Μ.Π Γεωργία Καλαβρυτινού 3. Αγρονόµοι - Τοπογράφοι Μηχανικοί Νώντας Τσίγκας, Υποφήφιος ιδάκτορας ΕΜΠ Νικηφόρος Μπαλατσινός Γρηγόρης Πολυζώης 4. Συγκοινωνιολόγοι Θανάσης Βλαστός, Λέκτορας ΕΜΠ 5. Oικονοµολόγοι Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Πόπη Μητσούλα 6. Ανάπτυξη και διαχείριση προγραµµάτων και έργων Γιάννης Αστερίου 7. Γεωλόγοι Γιάννης Κουµαντάκης, Καθηγητής ΕΜΠ. Ευθύµιος Λέκκας, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αθηνών. Εµµ. Σκούρτσος. ρ. Λ.Γεωργαλάς. 8. Νοµικοί Tζίνα Γιαννακούρου, Λέκτορας Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας 9. Γεωπόνοι Μιχάλης Καρανδεινός, Καθηγητής Οικολογίας Γεωπονικού Πανεπιστηµίου ρ. Ν. Καρανδεινού 4

5 ρ. Σίδερης Θεοχαρόπουλος, Γεωπόνος-Εδαφολόγος (Εθνικό Ιδρυµα Αγροτικής Ερευνας) 10. Περιβαλλοντολόγοι και Υγιεινολόγοι (ερευνητική οµάδα Τµήµατος Χηµικών Μηχανικών ΕΜΠ) Νίκος Μαρκάτος, Καθηγητής και Πρύτανης ΕΜΠ Μιχάλης Χριστόλης, Πολιτικός Μηχανικός - Υγιεινολόγος, Αλέξης Καραβανάς, Χηµικός Μηχανικός 11. Μετεωρολόγοι Παύλος Κασωµένος, Φυσικός - Μετεωρολόγος 12. ασολόγοι Νίκος Πάγκας 13. Πολιτικοί Μηχανικοί Κτιριακών και Τεχνικών Εργων Λευτέρης Πανταλέων, Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ Εύα Ψαθά Ελευθερία Τσακανίκα, Υποψήφια ιδάκτορας Ε.Μ.Π 14. Μηχανολόγοι - Ηλεκτρολόγοι Γιώργος Κοντορούπης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Την γενική ευθύνη και τον συντονισµό του προγράµµατος είχε ο Λ.Βασενχόβεν, επιστηµονικός υπεύθυνος της έρευνας. Την ευθύνη για τις εργασίες ψηφιοποίησης πληροφοριακών στοιχείων και καταχώρησης στο Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών και στην Βάση εδοµένων που δηµιουργήθηκαν για τις ανάγκες την έρευνας είχε ο.γεωργουλής, που σχεδίασε την σχεσιακή βάση δεδοµένων του ΓΣΠ για την ανάπτυξη των διαφόρων ψηφιακών προγραµµάτων της περιοχής µελέτης. Ο Ν.Τσίγκας οργάνωσε τις επί µέρους εφαρµογές του συστήµατος, παρακολούθησε την εξέλιξη των εργασιών του ΓΣΠ και επιµελήθηκε την εισαγωγή και την θεµατική οργάνωση των ψηφιακών δεδοµένων. Ρόλο συµβούλου, όπως και σε άλλα προγράµµατα του Σπουδαστηρίου Χωροταξίας και Οικιστικής Ανάπτυξης, είχε ο Καθηγητής Τίµος Σελλής, από τον Τοµέα Πληροφορικής του ΕΜΠ. Τον χειρισµό των διαφόρων προγραµµάτων και την παραγωγή των χαρτών έκανε η Ανδριάνα Πουλικάκου. Ο σχεδιασµός της καρτέλλας - ταυτότητας για την καταγραφή των κτιρίων, αλλά και ή ίδια η καταγραφή, έγινε από τους Μ.Γλυνιαδάκη και Λ.Πανταλέων µε την συνεργασία και βοήθεια των υπόλοιπων αρχιτεκτόνων και πολιτικών µηχανικών της οµάδας. Την βασική οµάδα συντονισµού του έργου απετέλεσαν ο επιστηµονικός υπεύθυνος του προγράµµατος Λ.Βασενχόβεν, και οι.γεωργουλής, Π.Σαπουντζάκη, Ε.Παπακωνσταντίνου, Π.Μητσούλα και Σ.Βισίλια, που εργάσθηκε ως βοηθός του επιστηµονικού υπευθύνου. Ο Γ.Αστερίου και η Ε.Συµβουλίδου βοήθησαν στον αρχικό προγραµµατισµό των εργασιών, ενώ σε ειδικές εργασίες συνεργάσθηκαν οι Ν.Μπαλατσινός και Γ.Πολυζώης. Σύµβουλοι της συντονιστικής αυτής οµάδας ήταν ο 5

6 Λ.Παπαγιαννάκης, για θέµατα κατεύθυνσης της έρευνας και ειδικότερα της οικονοµικής ανάλυσης, και ο Θ.Βλαστός, για θέµατα κυκλοφορίας και µεταφορών. Την γενική εποπτεία των θεµάτων που εµπίπτουν στην αρµοδιότητα του γεωπόνου, έχει ο Μ.Καρανδεινός. Στην επόµενη φάση, σε θέµατα αρχιτεκτονικής τοπίου, θα συνεργασθούν οι αρχιτέκτονες τοπίου Ν.Κανταρτζής, οµότιµος Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου και Αλ.Κανταρτζής. Στους πολεοδόµους θα προστεθεί, ιδίως για θέµατα στρατηγικού σχεδιασµού, ο Θ.Πάνζαρης, Βοηθός ΕΜΠ. Για τα θέµατα αρχιτεκτονικού σχεδιασµού την εποπτεία θα έχει ο Μ.Γλυνιαδάκης, ενώ για θέµατα εικαστικών συνθέσεων υπαίθριου χώρου θα συνεργασθεί η Νέλλα Γκόλαντα, γλύπτρια. Την γραµµατειακή υποστήριξη του προγράµµατος έχει αναλάβει η Πένυ Μπουτσικάκη, που σχεδίασε και την γραφική παρουσίαση της έκθεσης, περιλαµβανοµένου του εξωφύλλου. Η εποπτεία της παραγωγής του κειµένου αναλήφθηκε από την ίδια µε την βοήθεια του επιστηµονικού υπευθύνου και της Σ.Βισίλια η οποία επιµελήθηκε και την παρουσίαση των χαρτών που δεν εκτυπώθηκαν στους plotters του Σπουδαστηρίου. Στην διαχείριση του προγράµµατος µετέχει η Ντότη Κελέφα. Σηµειώνεται ότι αν και τα επί µέρους κεφάλαια και ενότητες συντάχθηκαν από διάφορους συνεργάτες, οι απόψεις που εκφράζονται δεν είναι απλώς οι προσωπικές τους θέσεις. Λουδοβίκος Κ. Βασενχόβεν Καθηγητής Ε.Μ.Π Επιστηµονικός Υπεύθυνος του Προγράµµατος 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝ ΙΣΧΥΟΥΝ ΟΙ ΣΕΛΙ ΕΣ Πρόλογος Εισαγωγή Σελ.1 Σελ.6 Μέρος Α' : Το πλαίσιο της έρευνας. Κεφάλαιο 1: Βασικοί στόχοι και µεθοδολογία έρευνας. 1.1 Εισαγωγή. Σελ Κυβερνητική πολιτική. Σελ Γενικοί στόχοι και αρχές σχεδιασµού. Σελ Μεθοδολογία και επίπεδα θεώρησης του χώρου. Σελ Μητροπολιτική περιοχή Πρωτεύουσας, Ν.Α Σελ.13 Λεκανοπέδιο και χώρος αεροδροµίου Ελληνικού Μερικές παρατηρήσεις για τη µεθοδολογία. Σελ Τεχνικές σχεδιασµού και αξιολόγησης. Σελ.16 Κεφάλαιο 2 : Εµπειρία αναπλάσεων: Προγράµµατα, θεσµοί, χρηµατοδότηση. 2.1 Εισαγωγή Σελ ιεθνής εµπειρία Σελ Μ. Βρετανία Σελ Η ανάπλαση στην περιοχή των Docklands του Α. Σελ.20 Λονδίνου Η ανάπλαση στην περιοχή του λιµένα του Liverpool Σελ Πρόσφατα παραδείγµατα αναπλάσεων και Σελ.23 γενικότερης πολιτικής στη Μ. Βρετανία Η πολιτική ανάπλασης-επανάχρησης των Σελ.24 εγκαταστάσεων που οδηγούνται σε παύση λειτουργίας τους Γαλλία Σελ Η Defence Σελ Το Πάρκο της La Villette Σελ Η Euralille Σελ Ιταλία Σελ Η "Fondiaria" και η "FIAT" στη Φλωρεντία Σελ Το πρόγραµµα Biccoca στο Μιλάνο Σελ Ανάπλαση παλαιών εργοστασιακών Σελ.33 7

8 εγκαταστάσεων: Lingotto της FIAT στο Τορίνο Ισπανία και Πορτογαλία Σελ Γερµανία και το αεροδρόµιο του Μονάχου Σελ Η ανάπλαση και µεταβολή χρήσης της έκτασης του Σελ.35 αεροδροµίου του Riem Η γενικότερη πολιτική αναπλάσεων στη Γερµανία Σελ Καταληκτικές επισηµάνσεις Σελ Σχετική Ελληνική εµπειρία Σελ Εισαγωγή Σελ Φορείς ανάπλασης περιοχών κατοικίας Σελ Η ηµόσια Επιχείρηση Πολεοδοµίας και Στέγασης Σελ.39 ( ΕΠΟΣ) Η ΕΚΤΕΝΕΠΟΛ Σελ Φορείς κατασκευής και διαχείρισης έργων Σελ.40 υποδοµής Φορείς ευρύτερης ανάπλασης αστικών περιοχών Σελ.40 Κεφάλαιο 3: Το ιστορικό και ο ευρύτερος χώρος του αεροδροµίου Ελληνικού. 3.1 Το ιστορικό του αεροδροµίου Σελ Ενταξη του χώρου του αεροδροµίου στην ευρύτερη Σελ.45 περιοχή Μέρος Β' : Ανάλυση της ευρύτερης περιοχής του αεροδροµίου Κεφάλαιο 4: Ανάλυση τηε ευρύτερης περιοχής και οικονοµικά ενεργός πληθυσµός. 4.1 ηµογραφικά δεδοµένα Σελ Γενικά Σελ Πληθυσµός Σελ Πυραµίδες ηλικιών Σελ Προβολές πληθυσµού Σελ Συµπεράσµατα Σελ Οικονοµικές δραστηριότητες και οικονοµικά Σελ.52 ενεργός πληθυσµός Εισαγωγή Σελ Οικονοµικά ενεργός πληθυσµός - Μη οικονοµικά ενεργός πληθυσµός Σελ.54 8

9 Κεφάλιο 5 : Απασχόληση και ανεργία : Κλαδικές εξελίξεις 5.1 Εξέλιξη απασχόλησης και ανεργίας Σελ Ανάλυση κατά τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας Σελ Ανάλυση κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας Σελ.61 Κεφάλαιο 6 : Ανάλυση απασχόλησης κατά δήµο 6.1 ήµοι σε επαφή µε αεροδρόµιο Σελ Λοιποί δήµοι Ν.Α Λεκανοπεδίου Σελ.68 Συνολικές τάσεις Ν.Α Λεκανοπεδίου Σελ.76 Κεφάλαιο 7 : Οικονοµικές δραστηριότητες 7.1 Εισαγωγή Σελ Υφιστάµενη κατάσταση και τάσεις χωρικής Σελ.79 κατανοµής 7.3 είκτες εξυπηρέτησης στον τοµέα των υπηρεσιών Σελ.84 Κεφάλαιο 8 : Πολεοδοµική ανάλυση και χρήσεις γης ευρύτερης περιοχής - Προοπτικές και τάσεις 8.1 Εισαγωγή: Τα βασικά χαρακτηριστικά των 4 ήµων Σελ.88 σε άµεση σχέση µε το αεροδρόµιο 8.2 Οι κυρίαρχες χρήσεις στους 4 ήµους Σελ Οι λοιποί ήµοι του Ν.Α Λεκανοπεδίου Σελ Η φυσιογωµία του Ν.Α Λεκανοπεδίου σε σχέση µε το Πολεοδοµικό Συγκρότηµα της Πρωτεύουσας Σελ.97 Κεφάλαιο 9 : Ενταξη νέων εξυπηρετήσεων µητροπολιτικού χαρακτήρα στο χώρο του αεροδροµίου 9.1 Η φυσιογνωµία του χώρου του αεροδροµίου και Σελ.100 πιθανές µελλοντικές χρήσεις 9.2 ηµόσια ιοίκηση Σελ Ερευνητικές δραστηριότητες Σελ Εκπαίδευση, πρόνοια και αθλητισµός Σελ.104 9

10 Κεφάλαιο 10 : Ανάγκες σε κοινωνικό εξοπλισµό των 12 ήµων του Ν.Α Λεκανοπεδίου 10.1 Εισαγωγή Σελ Ο πρώτος οικιστικός δακτύλιος των 4 ήµων Σελ Ο δεύτερος οικιστικός δακτύλιος των 8 ήµων Σελ Το δίκτυο των κοινόχρηστων / κοινωφελών εγκαταστάσεων στο Ν.Α Λεκανοπέδιο: Η πιθανή συµβολή του χώρου του αεροδροµίου. Σελ.113 Μέρος Γ' : Θεσµικό πλαίσιο και καθεστώς γης Κεφάλαιο 11 : Πολεοδοµικά σχέδια, χρήσεις γης και δόµηση στους 4 ήµους του πρώτου οικιστικού δακτυλίου Γενικά Πολεοδοµικά Σχέδια Σελ ήµος Αλίµου Σελ ήµος Αργυρούπολης Σελ ήµος Ελληνικού Σελ ήµος Γλυφάδας Σελ.120 Κεφάλαιο 12 : Αξίες γης, αγορά ακινήτων και µεταφορά αντισταθµιστικών οφελών ιερεύνηση αξιών γης Σελ Αντικειµενικές αξίες παραλιακής ζώνης Σελ Αντικιµενικές αξίες κτισµάτων και οικοπέδων σε Σελ.127 βασικούς άξονες της περιοχής (1995) 12.4 Αντικειµενικές αξίες ακινήτων σε κάθετους προς Σελ.132 τους βασικούς άξονες και σε εσωτερικούς άξονες 12.5 Σχέση αντικειµενικών αξιών κτισµάτων και Σελ.137 οικοπέδων στους βασικούς άξονες (1995) 12.6 Πραγµατικές τιµές Σελ.141 Κεφάλαιο 13 : Ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου του αεροδροµίου 13.1 Στοιχεία ανάλυσης Σελ Ιστορικό Σελ

11 13.3 Σηµερινό καθεστώς διαχείρισης και κατοχής Σελ εσµεύσεις για την ανάπτυξη της έκτασης του Σελ.148 αεροδροµίου Ελληνικού Ως προς τις χρήσεις γης Σελ Ως προς τους όρους περαιτέρω οικοδοµικής Σελ.149 εκµετάλλευσης δοµηµένων ή µη ακινήτων Ως προς τη δυνατότητα εκποίησης, διάθεσης µίσθωσης ή κατ' άλλο τρόπο οικονοµικής εκµετάλλευσης των εκτάσεων και των επ' αυτών κτισµάτων του αεροδροµίου Σελ.149 Μέρος ' : Ο χώρος και το περιβάλλον του Αεροδροµίου Ελληνικού Κεφάλαιο 14 : Ιστορικό, πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον ιερεύνηση ιστορικού και πολιτιστικού Σελ.152 περιβάλλοντος 14.2 Φυσικό τοπίο και τοπογραφία πριν και µετά την Σελ.154 εγκατάσταση του αεροδροµίου 14.3 Μικροκλιµατικές τάσεις στην περιοχή του Σελ.156 Αεροδροµίου Ελληνικού Ατµοσφαιρική Κυκλοφορία Σελ Υφιστάµενη µικροκλιµατολογία Σελ Αναµενόµενες µικροκλιµατικές µεταβολές από την Σελ.162 αλλαγή χρήσεις γης στην περιοχή του Ελληνικού 14.4 Ποιότητα ατµοσφαιρικού περιβάλλοντος Σελ.163 Κεφάλαιο 15 : Γεωλογικά, υδρογεωλογικά και εδαφολογικά δεδοµένα 15.1 Γεωλογική έρευνα χώρου αεροδροµίου Σελ Εισαγωγή Σελ Γεωµορφολογία Σελ Γεωλογία Σελ Στρωµατογραφία Σελ Τεκτονική και σεισµικότητα Σελ Υδρογεωλογία Σελ Τεχνικογεωλογικά χαρακτηριστικά Σελ Συµπεράσµατα Σελ Υδρογεωλογικές συνθήκες (αναγνωριστική Σελ.176 έκθεση) Υφιστάµενη κατάσταση εκµετάλλευσης υπόγειων νερών. Σελ

12 Ποιότητα νερών σε σχέση µε την άρδευση Σελ Συµπεράσµατα και προτάσεις Σελ Εδαφολογικές συνθήκες Σελ Σχολιασµός εδαφολογικών συνθηκών και δυνατότητες βλάστησης Σελ.181 Μέρος Ε' : Τεχνική και κτιριακή υποδοµή Κεφάλαιο 16 : Συγκοινωνίες και δίκτυα µεταφορών 16.1 Περιβαλλοντικές στρατηγικές για το Λεκανοπέδιο Σελ.185 και ο ρόλος του Μητροπολιτικού Πάρκου στο Ελληνικό Τα προβλήµατα προσπελασιµότητας των ορεινών Σελ.185 όγκων και της ακτής Πιθανά σενάρια πολιτικών για τις µετακινήσεις στο Σελ.186 Λεκανοπέδιο Σύνδεση του Μητροπολιτικού Πάρκου µε το κέντρο Σελ Οι επιπτώσεις του αεροδροµίου στην γύρω Σελ.189 περιοχή Οι επιπτώσεις στην επικοινωνία µεταξύ Σελ.189 εφαπτόµενων περιοχών κατοικίας Οι επιπτώσεις στην κυκλοφοριακή λειτουργία στο Σελ.190 εσωτερικό των 4 ήµων του πρώτου οικιστικού δακτυλίου Η παραγόµενη από το αεροδρόµιο κυκλοφορία Σελ Η σηµερινή ζήτηση µετακινήσεων µεταξύ της Σελ.196 περιοχής του αεροδροµίου και του κέντρου Μετακινήσεις µε το ιδιωτικό αυτοκίνητο Σελ Μετακινήσεις µε δηµόσια συγκοινωνία Σελ Τα µεγάλα οδικά έργα στο Λεκανοπέδιο και η Σελ.198 σηµασία τους για την ευρύτερη περιοχή του Μητροπολιτικού Πάρκου 16.5 Εκτιµήσεις Σελ.202 Κεφάλαιο 17 : Υπάρχοντα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτρικής ενέργειας του αεροδροµίου 17.1 Γενικά Σελ ίκτυο αποχέτευσης Σελ ίκτυο οµβρίων Σελ ίκτυο ύδρευσης Σελ

13 17.5 Υδρευση και υπόγεια νερά Σελ ίκτυο πυρόσβεσης Σελ Ηλεκτρο-µηχανολογικές εγκαταστάσεις και τηλεφωνικά κέντρα Σελ.208 Κεφάλαιο 18 : Κτιριακό απόθεµα και κατασκευές 18.1 Απογραφή των κτιρίων του χώρου του Σελ.210 αεροδροµίου 18.2 Η λογική της "Καρτέλας - Ταυτότητας" (κ.τ) των Σελ.210 κτιρίων 18.3 Η δοµή της "Καρτέλας - Ταυτότητας" Σελ ιαπιστώσεις Σελ Αξιολόγηση κτιρίων : Πρώτη προσέγγιση Σελ.212 Κεφάλαιο 19 : Χαρτογραφικό υλικό, σχέδια και Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών Χαρτογραφικό υλικό Σελ Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών και Βάση Σελ.216 εδοµένων Σχεδιασµός σχεσιακής Βάσης εδοµένων και Σελ.216 χρήση Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών Η οργάνωση του Γεωγραφικού Συστήµατος Πληροφοριών και της Βάσης εδοµένων Σελ.217 Μέρος ΣΤ' : Στοιχεία και διαπιστώσεις για την διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων ανάπτυξης Κεφάλαιο 20: Υφιστάµενα προγράµµατα ανάπτυξης της περιοχής και παράλληλες σχετικές µελέτες Συσχέτιση έρευνας Ελληνικού µε τη µελέτη Σελ.223 διαχείρισης, προστασίας και ανάδειξης των ακτών του Σαρωνικού 20.2 Ανάλυση υφιστάµενων µελετών για το µέλλον της Σελ.228 περιοχής του Αεροδροµίου Ελληνικού Μελέτη "Εναλλακτικής Χρήσης Αεροδροµίου Σελ.228 Ελληνικού" της Intratech Ltd, Προέλευση και ιστορικό µελέτης Σελ

14 Περιεχόµενο και αποτέλεσµα µελέτης Σελ Συνάφεια της µελέτης µε την παρούσα έρευνα: Σελ.236 Συγκλίσεις και αποκλίσεις στοχοθεσίας, µεθοδολογικής προσέγγισης και προγραµµατικών επιλογών Μελέτη "Αξιοποίησης χώρου Βάσεων Ελληνικού" Σελ.237 της Αναπτυξιακής ήµων Πειραιά Α.Ε (ΑΝ ΗΠ) Προέλευση και ιστορικό µελέτης Σελ οµή και περιεχόµενο µελέτης Σελ Συνάφεια της παρούσας έρευνας µε την µελέτη Σελ.244 ΑΝ ΗΠ: Συγκλίσεις και αποκλίσεις µεταξύ των προδιαγραφών, της µεθοδολογικής προσέγγισης και της στοχοθεσίας των 2 µελετών Μελέτη ΕΠΟΣ Σελ Επισήµανση επιδράσεων του νέου αερολιµένα Σελ.246 Αθηνών στα Σπάτα στον σχεδιασµό του χώρου του Αεροδροµίου Ελληνικού και η µελέτη περιοχής Σπάτων Μεταφορά αντισταθµιστικών οφελών στα Σπάτα Σελ Μέγεθος της "ζώνης ασφαλείας και προστασίας Σελ.248 αεροδροµίου" (ΖΑΠΑ) Σπάτων Απαξίωση της γης µέσα στη ΖΑΠΑ Σελ Αγοραία αξία γης στο Ελληνικό µετά την Σελ.249 αποµάκρυνση του αεροδροµίου και τη δηµιουργία πάρκου Οι σχετικές διατάξεις του Ν. 2338/95 Σελ.250 Κεφάλαιο 21: Προετοιµασία κατάστρωσης σεναρίων ανάπτυξης και συµπεράσµατα 21.1 Ειδικοί στόχοι της ανάπτυξης του χώρου του Σελ.252 αεροδροµίου Ελληνικού 21.2 Καταγραφή απόψεων φορέων Σελ Κριτήρια αξιολόγησης για την κατάστρωση Σελ.256 εναλλακτικών σεναρίων και συγκριτικά πλεονεκτήµατα του χώρου του αεροδροµίου "Οικοδόµηση" και αξιολόγηση σεναρίων Σελ Συγκριτικά πλεονεκτήµατα του χώρου µελέτης Σελ Συµπεράσµατα και κατευθύνσεις για το µέλλον: Σελ.261 υντότητες και ευκαιρίες ανάπτυξης Τα συµπεράσµατα της ανάλυσης Σελ Υφιστάµενη εµπειρία αναπλάσεων Σελ Το παρελθόν του χώρου του αεροδροµίου Σελ Η σηµασία του Ελληνικού στην ευρύτερη περιοχή Σελ

15 του Χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής Σελ Υποδοχή νέων χρήσεων στο χώρο του Σελ.263 αεροδροµίου Ελληνικού: Το µητροπολιτικό πάρκο Υποδοχή νέων χρήσεων στο χώρο του Σελ.265 αεροδροµίου: Κοινωνικές, εκπαιδευτικές, διοικητικές και πολιτιστικές λειτουργίες Θεσµικές ρυθµίσεις, αγορά γης και ιδιοκτησιακό Σελ.266 καθεστώς Ιστορικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά Σελ Συγκοινωνίες, κτίρια και υποδοµές Σελ υνατότητες και ευκαιρίες ανάπτυξης Σελ.268 Βιβλιογραφία Σελ.269 Συµπληρωµατική έκθεση Αγγλική περίληψη 15

16 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Η έκθεση που ακολουθεί περιλαµβάνει τις εργασίες της πρώτης φάσης του ερευνητικού προγράµµατος, σκοπός του οποίου είναι να οδηγήσει σε ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης του χώρου του αεροδροµίου του Ελληνικού, που θα ελευθερωθεί όταν λειτουργήσει το νέο αεροδρόµιο της Αθήνας, στα Σπάτα. Η έκταση του χώρου του αεροδροµίου, που αποτελεί αντικείµενο της έρευνας, είναι 5155 στρέµµατα. Στην έκταση αυτή περιλαµβάνονται ο κεντρικός αερολιµένας, αρµοδιότητας της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (4067 στρέµµατα), η έκταση της πρώην βάσης της Πολεµικής Αεροπορίας των ΗΠΑ (551 στρέµµατα), της οποίας η διαχείριση σήµερα ανήκει στην Κτηµατική Εταιρεία του ηµοσίου (ΚΕ ) και η βάση της Ελληνική Πολεµικής Αεροπορίας (587 στρέµµατα). Ο αριθµοί αυτοί προκύπτουν από υπολογισµούς που έκανε η ερευνητική οµάδα, µε βάση τους χάρτες που είχε στην διάθεσή της. Εν τούτοις, σύµφωνα µε αποτυπώσεις της ΥΠΑ η συνολική έκταση ανέρχεται σε 5280 στρέµµατα και σύµφωνα µε τις πράξεις απαλλοτριώσεων της περιοχής ανέρχεται σε 5500 στρέµµατα. Είναι προφανές ότι απαιτείται νέα τοπογράφηση της περιοχής µελέτης προκειµένου να υπολογισθεί η ακριβής έκταση, στοιχείο απαραίτητο για τις επόµενες φάσεις της έρευνας. Το µέγιστο πλάτος της έκτασης (από. προς Α.) είναι 2211 µ. και το µέγιστο µήκος (από Β. προς Ν.) είναι 3940 µ. Η απόσταση του αεροδροµίου Ελληνικού από το κέντρο της Αθήνας είναι περίπου 12 χλµ. και από τον Πειραιά 8 χλµ. Η απόσταση του δυτικού άκρου του αεροδροµίου από την θάλασσα είναι περίπου 500 µ. και η απόσταση του ανατολικού άκρου από το όρος Υµηττός περίπου 1 χλµ. Το κείµενο της έκθεσης της πρώτης φάσης έχει οργανωθεί σε 6 Μέρη και 21 Κεφάλαια. Στο πρώτο µέρος οροθετείται το πλαίσιο της έρευνας, µε κεφάλαια που αναφέρονται στους βασικούς στόχους της, στην υπάρχουσα εµπειρία προγραµµάτων ανάπλασης, στο ιστορικό του αεροδροµίου και στην ένταξη του στην ευρύτερη περιοχή. Στο δεύτερο µέρος αναλύεται διεξοδικά η ευρύτερη περιοχή, του πρώτου περί το αεροδρόµιο οικιστικού δακτυλίου (4 σε επαφή ήµων) και του δευτέρου δακτυλίου που περιλαµβάνει 8 ακόµη ήµους. Εδώ περιλαµβάνονται κεφάλαια για τον πληθυσµό, τις οικονοµικές δραστηριότητες, την απασχόληση, την πολεοδοµική οργάνωση, τον κοινωνικό εξοπλισµό και τις δραστηριότητες (εµβέλειας Λεκανοπεδίου Αθήνας), που θα µπορούσαν να βρούν θέση στον χώρο του αεροδροµίου. Στο τρίτο µέρος εξετάζονται κυρίως θεσµικά θέµατα και ζητήµατα αγοράς γης και ιδιοκτησιών, µε κεφάλαια που αφορούν στις θεσµοθετηµένες πολεοδοµικές ρυθµίσεις του πρώτου οικιστικού δακτυλίου, την έρευνα αγοράς γης και το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου του αεροδροµίου. Εδώ περιλαµβάνονται και οι δεσµεύσεις του χώρου, από υφιστάµενες νοµοθετικές ρυθµίσεις. 16

17 Το τέταρτο και το πέµπτο µέρη αφιερώνονται στην ανάλυση του ίδιου του χώρου του αεροδροµίου. Στα κεφάλαια του τέταρτου µέρους εξετάζονται το ιστορικό, πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον, το µικροκλίµα, η γεωλογία και υδρογεωλογία της περιοχής, οι εδαφολογικές συνθήκες, και, σε πρώτη προσέγγιση, οι δυνατότητες βλάστησης. Στα κεφάλαια του πέµπτου µέρους υπάρχει κατ αρχήν ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στις συγκοινωνίες και τα δίκτυα µεταφορών, που φυσικά αφορούν και στην ευρύτερη περιοχή. Ακολουθούν κεφάλαια για τις τεχνικές υποδοµές του χώρου του αεροδροµίου και για το κτιριακό απόθεµα, η εξαντλητική ανάλυση του οποίου περιλαµβάνεται σε παράρτηµα. Σ αυτό το µέρος υπάρχει και µια ανάλυση του γεωγραφικού συστήµατος πληροφοριών και της βάσης δεδοµένων, που οργανώθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας. Το έκτο, και τελευταίο, µέρος αναφέρεται σε γενικές διαπιστώσεις και συµπεράσµατα. Αρχίζει µε επισκόπηση παλαιότερων µελετών για τον χώρο του αεροδροµίου και αναφέρεται και στο θέµα των αντισταθµιστικών οφελών που αναµένεται να προκύψουν από τον ανάπτυξη του χώρου, για να µεταφερθούν σε άλλες περιοχές, ιδίως στην περιοχή των Σπάτων, γύρω από το νέο αεροδρόµιο (κεφ. 20, ενότητα 20.3). Το τελευταίο κεφάλαιο (κεφ. 21) περιλαµβάνει σύνοψη συµπερασµάτων, ανάλυση των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων του χώρου µελέτης για µελλοντική ανάπτυξη, αναφορά στους ειδικούς στόχους του προγράµµατος, και σχολιασµό της µεθόδου κατάστρωσης των εναλλακτικών σεναρίων ανάπτυξης, που θα τύχουν επεξεργασίας στην 2η φάση. Στο παράρτηµα Α περιλαµβάνονται τα αναλυτικά δελτία καταγραφής και ανάλυσης των κτιρίων του αεροδροµίου (βλ. και κεφ. 18), ενώ στο παράρτηµα Β περιλαµβάνονται στοιχεία για τις ηλεκτρο µηχανολογικές εγκαταστάσεις (βλ. και ενότητα 17.7 στο κεφάλαιο 17). 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Το κεφάλαιο αυτό έχει σαν στόχο να περιγράψει κατ αρχήν το γενικό πλαίσιο στο οποίο κινείται το ερευνητικό πρόγραµµα. Καίριας σηµασίας είναι για τον σκοπό αυτό η οροθέτηση της κυβερνητικής πολιτικής για το θέµα, όπως µας δόθηκε από τον ΟΡΣΑ και όπως διατυπώθηκε στον ειδικό νόµο για την κύρωση της σύµβασης για την κατασκευή του νέου αεροδροµίου στα Σπάτα. Στο θέµα αυτό αναφερόµαστε στην ενότητα 1.2. Ακολουθεί (1.3) η παρουσίαση των γενικών στόχων, όπως προκύπτουν από τις προδιαγραφές της έρευνας και η διατύπωση αρχών σχεδιασµού, που καθορίζουν την µεθοδολογία που θα εφαρµόσουµε στις επόµενες φάσεις του προγράµµατος. Στην ενότητα 1.4 αναπτύσσεται ο τρόπος µε τον οποίο αντιµετωπίσθηκαν τα γεωγραφικά επίπεδα ανάλυσης από την µητροπολιτική περιοχή της Πρωτεύουσας µέχρι την ίδια την εδαφική ενότητα του αεροδροµίου του Ελληνικού. Σ αυτό το κεφάλαιο έχει ενταχθεί και µια επισκόπηση τεχνικών σχεδιασµού, η χρήση των οποίων θα αποφασισθεί αργότερα, ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητες της µελέτης. 1.2 ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2 Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας θεωρούµε ότι η κυβερνητική πολιτική για το θέµα της µελλοντική ανάπτυξης του χώρου του αεροδροµίου Ελληνικού εκφράσθηκε µε τρεις τρόπους: i. Με την νοµοθετική ρύθµιση που ενσωµατώθηκε στον Ν. 2338/95 (ΦΕΚ 202 Α / ). µε τον οποίο κυρώθηκε η σύµβαση ανάπτυξης του νέου ιεθνούς Αεροδροµίου της Αθήνας στα Σπάτα, µεταξύ του Ελληνικού ηµοσίου και κοινοπραξίας εταιρειών, µε επικεφαλής την Γερµανική εταιρεία Hochtief. ii. iii. Με δηµόσιες δηλώσεις του Υπουργού ΠΕΧΩ Ε, όπως και µε θέσεις που διατύπωσε στην Βουλή των Ελλήνων κατά την συζήτηση του ανωτέρω νόµου. Με τις προδιαγραφές της παρούσας έρευνας, όπως αυτές εγκρίθηκαν από την Εκτελεστική Επιτροπή του Οργανισµού Ρυθµιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος της Αθήνας, που αναφέρεται σε διάφορα σηµεία αυτής της έκθεσης ως «Οργανισµός της Αθήνας» ή απλώς ΟΡΣΑ. Στο άρθρο 9, παρ. 9.3, της σύµβασης για το νέο αεροδρόµιο, που περιέχεται στον Ν. 2338/95, µετά το άρθρο 1 του νόµου, αναφέρεται ότι «το Ελληνικό ηµόσιο αναλαµβάνει την υποχρέωση ότι ο Αερολιµένας του Ελληνικού θα κλείσει προς χρήση αεροσκαφών 1 Η ενότητα 1.1 έχει συνταχθεί από τον Λ. Βασενχόβεν. 2 Η ενότητα 1.2 έχει συνταχθεί από τον Λ. Βασενχόβεν. 18

19 σταθερών πτερυγίων», µόλις µεταφερθεί το αεροδρόµιο στα Σπάτα. Το Ελληνικό ηµόσιο δεσµεύεται ότι «το Αεροδρόµιο Ελληνικού δεν θα ανοίξει πάλι προς χρήση από αεροσκάφη σταθερών πτερύγων» 3. Στο άρθρο 9 του ίδιου του Ν.2338/95 (όχι της σύµβασης) αναφέρεται ότι «µετά την έναρξη της λειτουργίας του νέου διεθνούς αερολιµένα της Αθήνας στα Σπάτα, ο αερολιµένας του Ελληνικού παύει να λειτουργεί και ο χώρος που καταλαµβάνει προορίζεται κυρίως για τη δηµιουργία µητροπολιτικής ζώνης; Πρασίνου. Η ανάπτυξη και αξιοποίηση του χώρου αυτού εντάσσεται στον ευρύτερο χωροταξικό, οικιστική και περιβαλλοντικό σχεδιασµό της περιοχής, µε βάση ολοκληρωµένη µελέτη που εκπονείται από τον Οργανισµό Ρυθµιστικού Σχεδίου Αθήνας και εγκρίνεται κατά την κείµενη νοµοθεσία». Ασκώντας αυτήν την αρµοδιότητα, ο ΟΡΣΑ ανέθεσε την παρούσα εργασία στο ΕΜΠ. Στο ίδιο άρθρο περιλαµβάνονται και άλλες διατάξεις, που αφορούν στον µελλοντικό φορέα διαχείρισης του χώρου του αεροδροµίου Ελληνικού (µε επωνυµία «ιαχειριστικός Φορέας Μητροπολιτικής Ζώνης Πρασίνου Λεκανοπεδίου Αθηνών»), στην συγκρότηση του και στην διάθεση µέρους των εσόδων του «για τη δηµιουργία σύγχρονης υποδοµής και δικτύων ποιότητας ζωής, καθώς και για την παροχή αντισταθµιστικών οφελών στην ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων µε αιχµή τα Σπάτα». Αυτές οι διατάξεις του νόµου, που αναφέρονται µε περισσότερες λεπτοµέρειες σε άλλον κεφάλαιο (βλ. ενότητα 13.4), αποτελούν προφανώς µέρος της κυβερνητικής πολιτικής για το µέλλον του υπό µελέτη χώρου. Οι θέσεις του Υπουργού ΠΕΧΩ Ε κ. Κ. Λαλιώτη εκφράστηκαν σε δηµόσιες δηλώσεις προς τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Όπως µας γνωστοποιήθηκε προφορικά από τον ΟΡΣΑ, οι θέσεις αυτές που αποτελούν την επίσηµη θέση του αρµόδιου υπουργείου και κατά συνέπεια επέχουν θέση κατευθύνσεων για την παρούσα έρευνα, είναι εκείνες που δηµοσιεύθηκαν στην εβδοµαδιαία εφηµερίδα Το Βήµα της Τις παραθέτουµε αυτούσιες: «Ο σχεδιασµός για την περιοχή των Μεσογείων συναρτάται απόλυτα µε τον σχεδιασµό για την περιοχή του Ελληνικού». Το αεροδρόµιο Ελληνικού κλείνει οριστικά µετά την έναρξη λειτουργίας του αεροδροµίου Σπάτων και µετατρέπεται σε Μητροπολιτική Ζώνη Πρασίνου για την Αττική. ηλαδή απελευθερώνεται µια έκταση στρεµµάτων αποτελεί ενιαίο χώρο και αποδίδεται στους πολίτες. Η ζώνη αυτή θα αναβαθµίσει τη ζωή των κατοίκων του Λεκανοπεδίου. Στα πλαίσια του ολοκληρωµένου και ενιαίου σχεδιασµού για τη δηµιουργία Μητροπολιτική Ζώνης Πρασίνου µπορεί να προβλεφθεί, κάτω από αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις και σε µικρή οπωσδήποτε κλίµακα, ήπια οικιστική ανάπτυξη για να συσσωρευθούν οι αναγκαίοι πόροι: i. Για τη δηµιουργία της ζώνης πρασίνου και τις αναπλάσεις της ευρύτερης περιοχής, σε συνδυασµό µε τη χωροταξική ανασυγκρότηση της παράκτιας ζώνης από τον Πειραιά ως το Σούνιο. ii. Για τη δηµιουργία σύγχρονων υποδοµών και δικτύων ποιότητας ζωής καθώς και για την παροχή αντισταθµιστικών οφελών στην ευρύτερη περιοχή των µεσογείων µε αιχµή τα Σπάτα και 3 Η χρήση αλλού της λέξης «πτερύγων» και αλλού «πτερυγίων» πρέπει να οφείλεται σε σφάλµα. 19

20 iii. Για τις παρεµβάσεις και τα έργα αναπλάσεων, προκειµένου να δηµιουργηθούν οάσεις ζωής και πρασίνου στις υποβαθµισµένες περιοχές της Αττικής. Επισηµαίνουµε ότι υπάρχει µεγάλη διαφορά µεταξύ της έκτασης που αναφέρεται στο δηµοσίευµα και της έκτασης που προκύπτει από τους υπολογισµούς µας ή από εκείνους της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας. Στο θέµα αυτό αναφερόµαστε σε άλλο σηµείο της έκθεσης. Εδώ µας ενδιαφέρει µόνο η φιλοσοφία των πολιτικών προθέσεων, που εκφράζονται από τον αρµόδιο υπουργό. Θεωρούµε τέλος σκόπιµο να υπενθυµίσουµε ότι οι στόχοι του ερευνητικού προγράµµατος έχουν διατυπωθεί µε σαφήνεια στις προδιαγραφές που ενσωµατώθηκαν στην σύµβαση µεταξύ ΟΡΣΑ και ΕΜΠ για την εκπόνηση της έρευνας. Παραθέτουµε τους κύριους στόχους στην επόµενη ενότητα. Αποτελούν και αυτοί, κατά την άποψη µας, έκφραση της κυβερνητικής πολιτικής για το θέµα. 1.3 ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ 4 Το αντικείµενο της µεταξύ ΟΡΣΑ και ΕΜΠ σύµβασης και ο κύριος στόχος του ερευνητικού προγράµµατος περιγράφονται ως εξής στην σύµβαση: «Το αντικείµενο της έρευνας καθώς και ο κύριος στόχος του προγράµµατος ορίζονται ως η δηµιουργία ενός Πρωτοποριακού Μητροπολιτικού Πάρκου µεγάλης κλίµακας µε ποικιλότητα βλάστησης και οικολογική αυτονοµία. Ως επί µέρους στόχοι του προγράµµατος ορίζονται οι παρακάτω: Η δηµιουργία δυνατοτήτων αναψυχής, άθλησης και πολιτισµού. Η βελτίωση του κοινωνικού εξοπλισµού της περιοχής επιρροής. Η αξιοποίηση δυνατοτήτων επιχειρηµατικής εκµετάλλευσης για την εξεύρεση πόρων σταδιακής υλοποίησης του έργου. Ο καθορισµός ενεργειών για την ελάφρυνση του κοινωνικού κόστους της κατασκευής του νέου Αεροδροµίου. Η δηµιουργία συστήµατος διαχείρισης και εφαρµογής του έργου σε συνεργασία µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η υπαγωγή του συνόλου των ενεργειών σε ενιαίο πλέγµα στόχων για την αποφυγή αποσπασµατικών ενεργειών µε περιορισµένο συνολικό αποτέλεσµα. Ο στόχος αυτός εξειδικεύεται εκτενώς στην σύµβαση σε γενικούς στόχους και στην συνέχεια σε ειδικούς στόχους (περιβαλλοντικούς, πολεοδοµικούς κοινωνικούς, κυκλοφοριακούς και οικονοµικούς), τους οποίους δεν είναι ανάγκη να επαναλάβουµε. 4 Η ενότητα 1.3 έχει συνταχθεί από τον Λ. Βασενχόβεν 20

21 Οι παραπάνω στόχοι και η κυβερνητική πολιτική, όπως την καταγράψαµε παραπάνω, υπαγορεύουν τις αρχές σχεδιασµού, που ακολουθεί, και θα ακολουθήσει και στις επόµενες φάσεις, το ερευνητικό πρόγραµµα. Θα αρκούσε συνεπώς να ειπωθεί ότι οι αρχές σχεδιασµού που ακολουθούµε είναι η συνέπεια προς την κυβερνητική πολιτική και τους στόχους, που µας έχουν δοθεί ως δεδοµένοι. Θεωρούµε όµως απαραίτητο να εξειδικεύσουµε την έννοια αυτής της δέσµευσης και να τονίσουµε ορισµένες βασικές αρχές σχεδιασµού. ιευκρινίζουµε κατ αρχήν ότι οι αρχές σχεδιασµού είναι έννοια διαφορετική από εκείνη των στόχων. Οι αρχές σχεδιασµού υιοθετούνται ως κατευθυντήριες γραµµές της διαδικασίας του σχεδιασµού που ακολουθούµε, ούτως ώστε ο τελευταίος να είναι συνεπής προς τους στόχους που η πολιτική ηγεσία έχει θέσει για το έργο που µελετούµε. Οι αρχές σχεδιασµού προιακθορίχουν την µεθοδολογία της δουλειάς µας. Οι αρχές σχεδιασµού που ακολουθούµε είναι οι ακόλουθες: * Βασικές παράµετροι στην σύνθεση των σεναρίων ανάπτυξης και τελικού στρατηγικού σχεδίου πρέπει να είναι εκείνες οι παράµετροι που εκφράζουν τον χαρακτήρα του χώρου, όπως παράµετροι που εκφράζουν τον χαρακτήρα του χώρου, όπως προδιαγράφεται στους στόχους. Με άλλα λόγια, τα «υλικά οικοδόµησης» των σεναρίων θα είναι σχετικά µε την φύση, τον πολιτισµό και τον κοινωνικό ρόλο του Ελληνικού Πάρκου, όπως επιλέγουµε, σε ένα άλλο σηµείο της έκθεσης, να το αποκαλέσουµε, ώστε η ζώνη αυτή, που θα αποδοθεί στους πολίτες της Αθήνας, να αναβαθµίσει πραγµατικά την ζωή των κατοίκων του Λεκανοπεδίου, σύµφωνα µε τις πολιτικές δεσµεύσεις. * Οι λοιπές παράµετροι (εµπορικής αξιοποίησης, άντλησης πόρων για άλλους σκοπούς, εξυπηρέτησης κτιριακών αναγκών του δηµοσίου τοµέα) υπεισέρχονται ως περιορισµοί και όχι ως βασικά συστατικά των σεναρίων, ώστε να µην τους επιτραπεί να αλλοιώσουν τον βασικό χαρακτήρα των σεναρίων. εν θα υπάρξει π.χ. σενάριο του οποίου ο βασικός χαρακτήρας και οι κεντρικές επιλογές θα προσδιορίζονται από µια παράµετρο ξένη προς τον κύριο στόχο της δηµιουργίας του µητροπολιτικού πάρκου. * Τα κριτήρια συγκριτικής αξιολόγησης των εναλλακτικών σεναρίων θα καθορισθούν από τον βαθµό στον οποίο ικανοποιούνται αποτελεσµατικότερα οι βασικοί στόχοι του έργου. Κριτήρια σχετιζόµενα µε την εφικτότητα του έργου θα χρησιµοποιηθούν όχι για να αξιολογηθούν και βαθµολογηθούν (έστω και σε µια ποιοτική κλίµακα) τα εναλλακτικά σενάρια, αλλά µόνο για να ελεγχθεί ο βαθµός στον οποίο είναι υλοποιήσιµα. Τέτοια είναι προφανώς τα κριτήρια που σχετίζονται µε τους αναγκαίους πόρους για την υλοποίηση του έργου. Σ αυτή την κατηγορία όµως πρέπει να υπαχθεί και η κοινωνική αποδοχή του προγράµµατος, της οποίας η θετική έκφραση αποτελεί προϋπόθεση εφαρµογής του. * Η συµβολή της ανάπτυξης του Ελληνικού στην επίτευξη στόχων ξένων προς το ίδιο το πρόγραµµα, που αφορούν σε άλλες περιοχές, θα ληφθεί ως µια υποχρέωση καθαρά εξωτερική και αποκλειστικά πολίτικού χαρακτήρα, µε την έννοια ότι έχει αναληφθεί προκειµένου να εξασφαλισθούν ορισµένες εξωτερικές προϋποθέσεις, αναγκαίες για να υπάρξει ευκαιρία αλλαγής χρήσης στο Ελληνικό, όπως είναι βέβαια η δηµιουργία νέου αεροδροµίου στα Σπάτα. Όµως οι υποχρεώσεις αυτές αποφασίζονται από την πολιτική ηγεσία και δεν αποτελούν τµήµα του σχεδιασµού των εναλλακτικών σεναρίων, παρά µόνο ως µία εξωτερική αφαίµαξη πόρων, που αποτελεί µια «σταθερά» για όλα τα σενάρια. Θα 21

22 πρέπει βέβαια να υπάρξει ένα «τεστ» βιωσιµότητας του έργου, µε την έννοια ότι η αφαίµαξη αυτή δεν θα πρέπει να µετατρέπει σε «κενό γράµµα» το έργο, όπως έχει προσδιορισθεί στις προδιαγραφές της έρευνας. Είναι αυτονόητο ότι οι αρχές που αναπτύξαµε παραπάνω υπαγορεύουν την µεθοδολογία της έρευνας µας. 1.4 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕ Α ΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Μητροπολιτική περιοχή πρωτεύουσας, Ν.Α Λεκανοπέδιο και χώρος αεροδροµίου Ελληνικού. 5 Προκειµένου να ληφθούν υπόψη όλοι εκείνο οι παράγοντες που θα καταστήσουν το προτεινόµενο πρόγραµµα αξιοποίησης της έκτασης του αεροδροµίου του Ελληνικού ελκυστικό για ευρύτερα κοινωνικά στρώµατα και αποµακρυσµένες περιοχές του Λεκανοπεδίου της Πρωτεύουσας, αποδεκτό από τους κατοίκους των γύρω περιοχών κατοικίας και τους αρµόδιους οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ευεργετικό για την χωροταξική υποενότητα του Ν.Α. Λεκανοπεδίου και ταυτόχρονα ρεαλιστικό από οικονοµοτεχνική άποψη θεωρήθηκαν από διάφορες οπτικές γωνίες τα ακόλουθα επίπεδα κλίµακες του χώρου: (α) Η Μητροπολιτική περιοχή της Πρωτεύουσας, εννοώντας το Λεκανοπέδιο αλλά και περιοχές πέραν αυτού, ουσιαστικά ολόκληρο το Νοµό Αττικής. Η θεώρηση αυτή αναφέρεται κατά πρώτο λόγο στις εξυπηρετήσεις / λειτουργίες µητροπολιτικού χαρακτήρα που παρά την αναγκαιότητα και κρισιµότητα τους απουσιάζουν σήµερα από την Πρωτεύουσα, ή που βρίσκονται σε αναζήτηση χώρου υποδοχής για εγκατάσταση ή µετεγκατάσταση (Κεφ. 9). Οι δραστηριότητες και εγκαταστάσεις αυτές ενδιαφέρουν βέβαια εφ όσον είναι συµβατές µε το πλαίσιο στόχων που έχει τεθεί για το χώρο του αεροδροµίου. Η θεώρηση της ευρύτερης περιοχής της Πρωτεύουσας γίνεται επίσης από κυκλοφοριακή άποψη προκειµένου να αναγνωρισθεί το σηµερινό καθεστώς προσβασιµότητας της εξεταζόµενης θέσης αλλά και οι επιδράσεις των προγραµµατιζόµενων έργων µεταφορικής υποδοµής στη µελλοντική κυκλοφοριακή και συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση του χώρου µελέτης (Κεφ. 16). (β) Η χωροταξική υποενότητα του Ν.Α Λεκανοπεδίου µε διάκριση δύο υπο-επιπέδων αναφοράς: του α οικιστικού δακτυλίου των 4 ήµων που η περιοχή αρµοδιότητάς τους βρίσκεται σε επαφή ή καλύπτει τµήµα της εξεταζόµενης εδαφική ενότητας και του β οικιστικού δακτυλίου των 8 ήµων που περιβάλλουν τον α δακτύλιο και εκτείνονται από την λεωφόρο Συγγρού µέχρι τον ήµο Βάρης και την Βάρκιζα (π. Φάληρο, Ν. Σµύρνη, άφνη, Υµηττός, Αγ. ηµήτριος, Ηλιούπολη, Βούλα, Βουλιαγµένη). Η χωροταξική υποενότητα κρίνεται ως προς τις βασικές κατηγορίες χρήσεων γης 5 Η υποενότητα έχει συνταχθεί από την Π. Σαπουντζάκη 22

23 (κεντρικές χρήσεις, βιοµηχανία βιοτεχνία, κατοικία, τουρισµός αναψυχή αθλητισµός κοκ), την υφιστάµενη κατάσταση και τις διαφαινόµενες τάσεις εξέλιξής τους, ώστε να αναγνωρισθούν δραστηριότητες και στρατηγικές θέσεις µε αναπτυξιακό δυναµικό (Κεφ. 8). Η αναγνώριση αυτή αποσκοπεί στο να συµβάλλει στην αναζήτηση λειτουργιών και µορφών ανάπτυξης σε θέσεις κλειδιά της περιοχής µελέτης (πχ. Κατά µήκος της λ. Βουλιαγµένης), που θα αποδώσουν έσοδα για λογαριασµό του φορές αξιοποίησης του χώρου του αεροδροµίου. Η χωροταξική υποενότητα αξιολογείται επίσης ως προς τις ελλείψεις και ανάγκες της σε κοινωνικό εξοπλισµό και κοινόχρηστες υποδοµές, θεώρηση που αποσκοπεί τόσο στην συµβολή του χώρου του αεροδροµίου στην αναβάθµιση της Ν.Α., ζώνης του Λεκανοπεδίου και τον εφοδιασµό της µε υπηρεσίες και υποδοµές υψηλού επιπέδου, όσο και στην αποδοχή του προτεινόµενου προγράµµατος αξιοποίησης από τους κατοίκους και τις τοπικές διοικήσεις των 12 ήµων. Επισηµαίνεται εδώ ότι τόσο η θεώρηση της δυναµικής των χρήσεων γης όσο και αυτή των ελλείψεων και αναγκών σε κοινωνικό εξοπλισµό έχει περισσότερο αναλυτικό και λεπτοµερειακό χαρακτήρα στην περίπτωση του α οικιστικού δακτυλίου των 4 ήµων που περιβάλλουν τον χώρο του αεροδροµίου (Ελληνικό, Γλυφάδα, Αργυρούπολη, Άλιµος). Η διαφοροποίηση αυτή γίνεται και επειδή η εν λόγω ΟΤΑ, µε τα διοικητικά τους όρια να εφάπτονται ή να διασχίζουν την Π.Μ., έχουν δικαιωµατικά πρόσθετο λόγο για τις εξελίξεις στην περιοχή, αλλά και έναν ακόµη σκοπό: Είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί η συµβατότητα των όποιων µελλοντικών χρήσεων και ρυθµίσεων (κυκλοφοριακών κλπ) µε τις λειτουργικές, κυκλοφοριακές και άλλες συνθήκες στον άµεσα περιβάλλοντα χώρο. Μια ακόµη διερεύνηση µε κλίµακα αναφοράς τον α οικιστικό δακτύλιο των 4 ήµων εστιάζει στο θεσµικό πλαίσιο πολεοδοµικής ανάπτυξης και το καθεστώς γης (πολεοδοµικά σχέδια, επιτρεπόµενες χρήσεις γης, θεσµοθετηµένοι Συντελεστές και περιορισµοί δόµησης, υφιστάµενο απόθεµα ελεύθερης µη ιδιωτικής γης, έλλειµµα γης για κοινόχρηστες υποδοµές και εξυπηρετήσεις κοκ) (Κεφ. 11). Η διερεύνηση στοχεύει στη σκιαγράφηση του µελλοντικού προφίλ του α οικιστικού δακτυλίου, όταν θα δροµολογείται η έναρξη των έργων επαναχρησιµοποίησης του χώρου του αεροδροµίου. Προς αυτήν την κατεύθυνση συµβάλλει άλλωστε και µια άλλη έρευνα στην ίδια κλίµακα αναφοράς: αυτή των αξιών γης (πραγµατικών και αντικειµενικών) και της αγοράς ακινήτων µε έµφαση στην παραλιακή ζώνη και τους βασικούς οδικούς άξονες (Κεφ. 12). Η έρευνα αυτή είναι κρίσιµης σηµασίας για µια πρώτη εκτίµηση, έστω και από τις διάφορες µορφές; Οικοδοµικής εκµετάλλευσης µικρού τµήµατος της έκτασης των στρ., έκτασης η οποία δεν έχει ακόµη προσδιορισθεί ακριβώς. Όλες οι παραπάνω διερευνήσεις που καλύπτουν την εµβέλεια των 4 ήµων, τόσο αυτή για τις υφιστάµενες και θεσµοθετηµένες χρήσεις γης όσο και εκείνες για το καθεστώς γης και την αγορά ακινήτων περιλαµβάνουν ιδιαίτερη µνεία για την παράκτια ζώνη δυτικά της λ. Ποσειδώνος. Η ιδιαίτερη αναφορά γίνεται τόσο για λόγους συνάφειας των λειτουργιών και του χαρακτήρα της παραλιακής ζώνης µε το µελλοντικό προφίλ του χώρου του αεροδροµίου όσο και για λόγους που έχουν να κάνουν µε την αποκατάσταση συνέχειας και ενότητας µεταξύ του πάρκου και της παραλίας και την απόκτηση απ ευθείας πρόσβασης από το πάρκο στη θάλασσα. 23

24 Τέλος στο επίπεδο αναφοράς των 12 ήµων γίνεται δηµογραφική και οικονοµική ανάλυση µε ιδιαίτερη έµφαση στις οικονοµικές δραστηριότητες και τον οικονοµικά ενεργό πληθυσµό, την απασχόληση και την ανεργία (Κεφ.4, 5 & 6). Η ανάλυση καταλήγει σε συµπεράσµατα για τις διαφαινόµενες τάσεις και µελλοντικές προοπτικές σε κρίσιµα κοινονικο οικονοµικά και δηµογραφικά ζητήµατα. Θίγονται έτσι θέµατα αγοράς εργασίας και πλεονεκτηκότητας του Ν.Α. Λεκανοπεδίου για τη χωροθέτηση και εγκατάσταση ποικίλων οικονοµικών δραστηριοτήτων, θεώρηση που αναµένεται να αποδειχθεί χρήσιµη για την επιλογή του είδους των βιώσιµων κερδοφόρων µορφών εκµετάλλευσης (που θα καταλάβουν µικρό ποσοστό της έκτασης) και των αντίστοιχων θέσεων εργασίας. (γ) Η ίδια η εδαφική ενότητα του αεροδροµίου και της πρώην Αµερικανική Βάσης (έκταση περίπου στρ.). Οι σχετικές διερευνήσεις επικεντρώνονται σε θέµατα ιστορίας του χώρου και της σηµερινής του λειτουργίας, σηµερινού και µελλοντικού (µετά την αποµάκρυνση του αεροδροµίου) ιδιοκτησιακού καθεστώτος της γης µε τις δεσµεύσεις και υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται, φυσικού τοπίου και τοπογραφίας του χώρου στην παρούσα κατάσταση αλλά και πριν από την εγκατάσταση του αεροδροµίου, γεωλογικών συνθηκών και σεισµικότητας του χώρου, σε θέµατα επίσης υδρογεωλογικών και εδαφολογικών συνθηκών καθώς και µικροκλιµατικών τάσεων (Κεφ. 3, 13, 14, 15). Τέλος σ αυτή την κλίµακα του χώρου ιδιαίτερο βάρος δίνεται σε θέµατα τεχνικής και κτιριακής υποδοµής. Ειδικότερα εξετάζονται τα σηµερινά και µελλοντικά δίκτυα µεταφορών για την σύνδεση της θέσης αυτής µε το κέντρο και τις συνοικίες της Πρωτεύουσας, τα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, οµβρίων και πυρόσβεσης µε τα οποία είναι υφιστάµενου κτιριακού αποθέµατος, µε την προοπτική της αποµάκρυνσης κάποιων κατασκευών και της επισκευής άλλων για επαναχρησιµοποίηση. Η παραπάνω πολυδιάστατη προβληµατική στοχεύει στην αναγνώριση και καταγραφή των εγγενών εσωτερικών πλεονεκτηµάτων του χώρου µελέτης αλλά και των περιορισµών που απορρέουν από τα φυσικά και επίκτητα χαρακτηριστικά του σε σχέση µε µια ολόκληρη σειρά επιλογών και αποφάσεων που θα προσδιορίσουν το µελλοντικό του προφίλ: τις θέσεις και την έκταση που θα καλύψει η βλάστηση στο µελλοντικό πάρκο καθώς και τα καταλληλότερα για να ευδοκιµήσουν και αν αναπτυχθούν είδη βλάστησης, τον βαθµό αξιοποίησης υφιστάµενων κτιριακών υποδοµών για την στέγαση και υποδοχή των προτεινόµενων νέων δραστηριοτήτων και τις πρόσθετες απαιτήσεις σε υποδοµές και επενδύσεις παγίου κεφαλαίου που προκύπτουν, τον βαθµό αξιοποίησης δικτύων υποδοµής και τον βαθµό επέµβασης για αποξήλωση άλλων, τους τρόπους και τα µέσα σύνδεσης και επικοινωνίας του πάρκου µε κοµβικά σηµεία και περιοχές του περιβάλλοντος χώρου (τις ζώνες Α & Β του Υµηττού, τη θάλασσα και την παραλία, το γήπεδο Golfτης Γλυφάδας, τους παρακείµενους σταθµούς µαζικής µεταφοράς), το είδος νέων τεχνολογιών και µεθόδων που µπορούν να εισαχθούν στο πάρκο για την αξιοποίηση ήπιων µορφών ενέργειας και την επίτευξη της ενεργειακής αυτονοµίας του κ.ο.κ. Καταβλήθηκε προσπάθεια οι διερευνήσεις και αναλύσεις που έγιναν για τις επί µέρους κλίµακες του χώρου να καταλήγουν κατά κάποιον τρόπο σε στοιχεία χρήσιµα για να 24

25 διατυπωθούν σαφείς προδιαγραφές και αρχές σχεδιασµού προκειµένου να συνδεθεί αποτελεσµατικά το αναλυτικό στάδιο της µελέτης µε τις επιλογές, το προτεινόµενο πρόγραµµα και το φυσικό σχέδιο του Μητροπολιτικού πάρκου Μερικές παρατηρήσεις για τη µεθοδολογία 6 Οι αρχές σχεδιασµού που διατυπώσαµε (ενότητα 1.3) εκφράζουν επιλογές µεθοδολογικού χαρακτήρα οι οποίες συµπληρώνονται αργότερα, όταν υ αναφερθούµε στην «οικοδόµηση» και αξιολόγηση των εναλλακτικών σεναρίων ανάπτυξης (ενότητα του κεφαλαίου 21). Οι δύο αυτές ενότητες δίνουν κατά συνέπεια µια καλή εικόνα των βασικών αξόνων της µεθοδολογίας µας, η οποία πάντως θα αναπτυχθεί και εξειδικευθεί περαιτέρω στην δεύτερη φάση της έρευνας. Στη διάρκεια του διαλόγου που θα λάβει χώρα πριν αρχίσει η επόµενη φάση, ελπίζουµε ότι θα αποκρυσταλλωθούν οι βασικές παράµετροι που θα αποτελέσουν τα συστατικά στοιχεία των εναλλακτικών σεναρίων, σύµφωνα µε την ερµηνεία που δίνουµε στο τελευταίο κεφάλαιο (ενότητα ). Στην συνέχεια, από µεθοδολογική άποψη θα πρέπει να καταλήξουµε σε συµπεράσµατα: Για τον τρόπο συγκρότησης περιορισµένου αριθµού εναλλακτικών σεναρίων, δηλαδή εναλλακτικών συνόλων προτάσεων. Για τις τεχνικές, απλές στην εφαρµογή τους και κατανοητές στην µορφή τους, που θα χρησιµοποιήσουµε για την συγκριτική αξιολόγηση των σεναρίων και Για τους ελέγχους εφικτότητας που θα ακολουθήσουµε για να κριθεί η ρεαλιστικότητα της τελικής επιλογής, ώστε έγκαιρα να αναθεωρηθεί. Τα αποτελέσµατα της πρώτης φάσης προσφέρουν το πληροφοριακό υλικό για τις παραπάνω εργασίες. Θα απαιτηθούν ενδεχοµένως ορισµένες συµπληρώσεις, είτε διότι δεν ολοκληρώθηκαν ορισµένες εργασίες (εδαφολογική έρευνα ή καταγραφή κτιρίων βάσης Πολεµικής Αεροπορίας) λόγω αντικειµενικών δυσκολιών (δηλ. αδυναµίας πρόσβασης στο αεροδρόµιο εξ αιτίας ελέγχων ασφαλείας και έλλειψης µέχρις στιγµής αδείας από το ΓΕΑ), είτε διότι δεν έχει παρουσιαστεί ακόµη η ανάγκη. 1.5 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ. 7 Το θέµα σχεδιασµού και αξιολόγησης εναλλακτικών σεναρίων ανάπτυξης θα ανακύψει στο τέλος της δεύτερης φάσης. Παρά ταύτα και σύµφωνα µε τις απαιτήσεις των προδιαγραφών της έρευνας, επιχειρούµε εδώ µια επισκόπηση, τεχνικών σχεδιασµού και αξιολόγησης, παραλλαγές των οποίων ενδέχεται να χρησιµοποιηθούν στην δεύτερη φάση, ανάλογα µε τις ανάγκες του προγράµµατος. Σε γενικές γραµµές οι τεχνικές που υιοθετούνται στη διαδικασία σχεδιασµού για την αξιολόγηση προγραµµάτων, έργων και σχεδίων εντάσσονται στις µεγάλες κατηγορίες που 6 Η ενότητα έχει συνταχθεί από τον Λ. Βασενχόβεν. 7 Η ενότητα 1.5 έχει συνταχθεί από τον Π. ελλαδέτσιµα. 25

26 είναι ευρύτερα γνωστές ως: «εκτίµηση έργου» (project appraisal), «αξιολόγηση σχεδίου» (plan evaluation) και «αξιολόγηση επένδυσης» (investment appraisal). Ο κοινός τόπος των τεχνικών αυτών είναι ότι στο σύνολό τους αποσκοπούν να στηρίξουν επενδυτικές αποφάσεις κάτω από συνθήκες έλλειψης πόρων. Οι εν λόγω δε αποφάσεις µπορούν να είναι διαφόρων τύπων, όπως αποφάσεις που αφορούν στο κατά πόσο ένα έργο αξίζει να προωθηθεί ή όχι, επιλογές µεταξύ εναλλακτικών τρόπων για την επίτευξη ενός συγκεκριµένου στόχου, αποφάσεις αναφορικά µε τις βέλτιστες δυνατότητες µιας σχεδιαζόµενης υπηρεσίας ή τέλος αποφάσεις αναφορικά µε την χρονική επιλογή (timing) προώθησης µιας επένδυσης. Είναι δε αυτονόητο ότι µερικά προβλήµατα αποφάσεων συνδυάζουν (συγχρόνως ή διαδοχικά) πολλές από τις προαναφερθείσες πτυχές. Ενδεικτικά αναφέρονται µερικές από τις βασικές τεχνικές που µπορούν αν υιοθετηθούν τελικά κατά περίπτωση και ανάλογα µε τις ανάγκες στο πρόγραµµα της περιοχής του Ελληνικού. 1. Αξιολόγηση Επενδύσεων (Financial Investment Appraisal): Οι µεθοδολογίες που έχουν αναπτυχθεί εδώ υιοθετούνται κυρίως σε οικονοµικές αµιγώς µελέτες, σε λογιστικές αναλύσεις καθώς και σε αξιολογήσεις επενδύσεων στην κτηµαταγορά. Βασικός κοινός στόχος των µεθοδολογιών αυτών, είναι η εκτίµηση των µελλοντικών ροών κεφαλαίου, του λειτουργικού κόστους και των εσόδων που θα δηµιουργήσει η εφαρµογή επενδύσεων έργων. 2. Κοινωνική Ανάλυση Κόστους Ωφελείας (Social Coast Benefit Analysis): Μπορεί να θεωρηθεί ως η πλέον κλασσική και ευρύτερα διαδεδοµένη µέθοδος σε διαδικασίες πολεοδοµικού σχεδιασµού αλλά και αλλού. Συνήθως υιοθετείται για τον εντοπισµό εναλλακτικών λύσεων που αφορούν σε τοµεακό σχεδιασµό (µεταφορές, περίθαλψη, προγράµµατα κατοικίας κ.α). Ενδείκνυται ιδιαίτερα για την επιλογή εναλλακτικών τρόπων για την πραγµατοποίηση ενός έργου καθώς και την επιλογή ανεξάρτητων έργων (προτάσεων που ανταγωνίζονται για την εξασφάλιση χρηµατοδότησης (δεδοµένου µεγέθους). 3. Αξιολόγηση της Αξίας των ιαθέσιµων Πόρων (Assessment of Resource Costs): Πρόκειται για µια συναφή µε την προηγούµενη (Ανάλυση Κόστους Ωφελείας) τεχνική που αναπτύχθηκε για την εκτίµηση της αξίας για µια κοινότητα που έχουν οι οποίοι χρησιµοποιούνται για την ανάληψη προγραµµάτων αστικής ανάπτυξης και κυρίως βιοµηχανίας και κατοικίας. Η έµφαση επικεντρώνεται εδώ στην εξέταση εισόδων που συνδυάζονται µε εναλλακτικές λύσεις αναφορικά µε τους απαιτούµενους πόρους για την προώθηση και ανάπτυξη έργων. 4. Κόστος σε Χρήση (Costs-in-Use): Η εν λόγω τεχνική αφορά στην ανάπτυξη διαδικασιών εκτίµησης του κεφαλαιακού (ιδιωτικού και δηµοσίου) και του λειτουργικού κόστους που απαιτούν οι διαδικασίες αστικής ανάπτυξης. Ο όρος «κόστους σε χρήση» (Costs-in-Use) εκφράζει το µέσον κατά κεφαλή κόστους για τις διάφορες φάσεις εφαρµογής ενός έργου ή σχεδίου. Συναφείς τεχνικές χρησιµοποιούνται για την εκτίµηση του κόστους όσον αφορά στις ανάγκες σε γη και σε έργα βελτίωσης, για την αναβάθµιση του αποθέµατος κατοικίας. 5. Η Ανάλυση του Ορίου (Threshold Theory): Η Ανάλυση του Ορίου αφορά στα φυσικά χαρακτηριστικά µιας περιοχής που µπορούν να προκαλέσουν σηµαντικές διακυµάνσεις στο κόστους ανά χωρική µονάδα σε µια µελλοντική αστική ανάπτυξη. Εποµένως, η ανάλυση αφορά σε µεταβαλλόµενο ανάλογα µε την θέση κόστος. Το κύριο 26