ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ 1. Εισαγωγή Βοτανική είναι η επιστημονική μελέτη του φυτικού βασιλείου. Ως κλάδος της βιολογίας απαντάται ως κύρια επιστήμη των φυτών ή ως φυτοβιολογία. Κύριοι στόχοι της συγκεκριμένης ενότητας είναι με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης της οι συμμετέχοντες να μπορούν να: 1. Αναγνωρίζουν και να ταξινομούν τα διάφορα είδη βοτάνων 2. Επιλέγουν τις κατάλληλες κατηγορίες και είδη βοτάνων για αναπαραγωγή και φύτεμμα 1

2 2. Βοτανική Κλάδοι Σκοποί - Χρηστικότητα Η Βοτανική καλύπτει ένα ευρύ φάσμα επιμέρους επιστημονικών κλάδων που μελετούν την ανάπτυξη, την αναπαραγωγή, το μεταβολισμό, την μορφογένεση, τις ασθένειες, και την εξέλιξη των φυτών με συνέπεια να εμφανίζει πολλούς υποδεέστερους κλάδους όπως: Συστηματική βοτανική, με κύριο αντικείμενο την ταξινόμηση των φυτών. Βοτανική μορφολογία, η οποία διακρίνεται στους επιμέρους ακόμα κλάδους, τη Φυτική κυτταρολογία, τη Φυτική ιστολογία και τη Φυτική οργανογραφία. Βοτανική φυσιολογία, που εξετάζει τις λειτουργίες των διαφόρων οργάνων των φυτών. Ένας νεότερος επίσης σπουδαίος κλάδος είναι η Φυτογεωγραφία με πολλά σύνθετα αντικείμενα έρευνας και μελέτης. Παράλληλα δημιουργήθηκαν και πολλοί κλάδοι εφαρμοσμένης βοτανικής όπως τυγχάνουν η Φυτοπαθολογία, η Φυτοφαρμακογνωσία, η Δασική βοτανική, η Γεωπονική βοτανική κ.ά.π. 2

3 Όπως οι υπόλοιπες μορφές ζωής στη βιολογία, το φυτικό βασίλειο μπορεί να μελετηθεί σε ποικιλία επιπέδων, από το μοριακό, στο γενετικό και βιοχημικό επίπεδο δια μέσου των κυτταρικών οργανιδίων, κυττάρων, των ιστών, των οργάνων, των μεμονωμένων φυτών, των πληθυσμών και των βιοκοινοτήτων φυτών. Σε καθένα από αυτά τα επίπεδα ένας βοτανολόγος μπορεί να ασχοληθεί με την ταξινόμηση (ταξινομική), τη δομή (ανατομία), ή τις λειτουργίες (φυσιολογίας) των φυτών. Σε ιστορικό επίπεδο, οι βοτανολόγοι μελέτησαν όλους τους οργανισμούς που δεν αναγνωρίζονταν γενικά ως ζώα. Μερικοί από αυτούς τους «σαν φυτά» οργανισμούς περιλάμβαναν τα φύκη (μελετώνται στη φυκολογία), τους μύκητες (μελετώνται στην μυκητολογία), τα βακτήρια και τους ιούς (μελετώνται στην μικροβιολογία). Τα περισσότερα φύκη, μύκητες και μικρόβια δε θεωρείται πλέον ότι ανήκουν στο βασίλειο των φυτών. Παρ' όλα αυτά, τυγχάνουν ακόμα της προσοχής των βοτανολόγων και συνήθως τα βακτήρια, οι μύκητες και τα φύκη καλύπτονται, ως κάποιο σημείο, στα εισαγωγικά μαθήματα βοτανικής. Γιατί λοιπόν μελετάμε τα φυτά; Τα φυτά αποτελούν θεμελιώδες τμήμα της ζωής στη Γη. Παράγουν οξυγόνο, τρόφιμα, πρώτες ύλες, καύσιμα και φάρμακα, που επιτρέπουν την ύπαρξη ανώτερων μορφών ζωής. Παράλληλα, τα φυτά καταναλώνουν το διοξείδιο του άνθρακα, ένα σημαντικό αέριο που συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, χρησιμοποιώντας το στη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. (Ωστόσο, φωτοσύνθεση δεν εκτελούν μόνο τα φυτά, ενώ υπάρχουν και μη 3

4 φωτοσυνθετικά φυτά). Η ορθή κατανόηση των φυτών είναι σημαντική για το μέλλον των ανθρώπινων κοινωνιών, αφού συμβάλλουν: Στη δημιουργία τροφίμων Στην κατανόηση των θεμελιωδών διαδικασιών της ζωής Στην παραγωγή χρηστικών υλικών Στην παρασκευή φαρμάκων Στην κατανόηση των αλλαγών του περιβάλλοντος Ουσιαστικά όλες οι τροφές που καταναλώνουμε προέρχονται από τα φυτά, είτε πρωτογενώς μέσω μεγάλου μέρους των παραγόμενων τροφών, όπως φρούτων και λαχανικών, είτε δευτερογενώς δια μέσου των εκτρεφόμενων ζώων, τα οποία συνδέονται τροφικά με τα φυτά. Με άλλα λόγια, τα φυτά είναι οι παραγωγοί, η βάση δηλαδή όλων των τροφικών αλυσίδων. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα φυτά παράγουν όσα τρώμε είναι, επομένως, σημαντική για να μπορούμε να θρέψουμε τον κόσμο και να εξασφαλίσουμε τροφική ασφάλεια για τις μελλοντικές γενιές, για παράδειγμα δια μέσου της αναπαραγωγής τους και της βελτίωσης των ιδιοτήτων τους. Δεν είναι, βέβαια, όλα τα φυτά χρήσιμα για τους ανθρώπους, τα ζιζάνια είναι ένα αξιοσημείωτο πρόβλημα της γεωργίας και η Βοτανική αποτελεί βασική επιστήμη για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο είναι δυνατή η ελαχιστοποίηση της δράσης τους. Η Εθνοβοτανική είναι η μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ φυτών και ανθρώπων Πολλά από τα ιατρικά και ψυχαγωγικά φάρμακα, όπως η κάνναβις, η καφεΐνη και η νικοτίνη προέρχονται απευθείας από 4

5 το φυτικό βασίλειο. Η Ασπιρίνη, που δημιουργήθηκε από το φλοιό του δέντρου της ιτιάς, είναι ένα ακόμα παράδειγμα. Μπορεί να υπάρχουν ακόμα πολλές νέες θεραπείες για ασθένειες παρεχόμενες από τα φυτά, που δεν έχουμε ακόμα ανακαλύψει. Δημοφιλή διεγερτικά όπως ο καφές, η σοκολάτα, ο καπνός και το τσάι προέρχονται επίσης από τα φυτά. Τα περισσότερα αλκοολούχα ποτά, δημιουργούνται από τη ζύμωση και απόσταξη φυτών όπως είναι το κριθάρι, η πατάτα, ο λυκίσκος και τα σταφύλια. Τα φυτά επίσης, μας εξασφαλίζουν πολλά φυσικά υλικά όπως το βαμβάκι, το ξύλο, (δευτερογενώς) το χαρτί, το λινό, τα φυτικά έλαια, ορισμένα είδη σκοινιών και ελαστικών κι αυτά είναι μόνο λίγα παραδείγματα όσων συνήθίζουμε να χρησιμοποιούμε. Η παραγωγή του μεταξιού δε θα ήταν εφικτή χωρίς την καλλιέργεια των φυτών μουριάς. Το ζαχαροκάλαμο και άλλα φυτά προσφάτως χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές βιοκαυσίμων, οι οποίες είναι σημαντικές εναλλακτικές μορφές έναντι των φυσικών καυσίμων. Αυτά είναι απλώς μερικά παραδείγματα που μας δείχνουν ότι ο φυτικός κόσμος παρέχει στην ανθρωπότητα σημαντικά υλικά και φάρμακα 5

6 3. Συστηματική Ταξινόμηση Η συστηματική ταξινόμηση είναι η θεωρία και η πρακτική που χρησιμοποιούν οι βιολόγοι για την κατάταξη των έμβιων όντων. Η χρησιμότητά της έγκειται στην ανάγκη διαχωρισμού των ζωντανών οργανισμών που συναντάμε σε τεράστια ποικιλία στο φυσικό κόσμο: από πελώριες φάλαινες έως και μικροσκοπικά βακτήρια. Η εφαρμογή αυτή της ταξινόμησης προσφέρει μια ονοματολογία η οποία χρησιμοποιείται διεθνώς. Αποτελεί μέρος της ευρύτερης επιστήμης της Συστηματικής. Πρώτος ο Αριστοτέλης συγκέντρωσε όλες τις σχετικές γνώσεις της εποχής του και πλούτισε αυτές με τις παρατηρήσεις του συγκεντρώνοντας όλες κατά επιστημονικά σύνολα. Μετά χρόνια ο Σουηδός βοτανολόγος Κάρολος Λινναίος ( ) ταξινόμησε κατά σύστημα και τα τρία συστήματα της φύσης, δηλαδή Φυτά (Regnum vegetabile), Ζώα (Regnum animale) και Ορυκτά (Regnum lapideum) εισάγοντας την διπλή ονομασία. Τα κριτήρια της κατάταξης των οργανισμών είναι μορφολογικά. Οι απαρτιζόμενες κύριες ομάδες υποδιαιρούνται σε άλλες μικρότερες και ακόμη μικρότερες κ.ο.κ. Οι ζωντανοί οργανισμοί που υπάρχουν στο φυσικό κόσμο εμφανίζουν μια εκπληκτική ποικιλία, από τα μικροσκοπικά μονοκύτταρα βακτήρια, τα μεσαίου μεγέθους φυτά και ζώα, ως τον ελέφαντα ή την 6

7 τεράστια φάλαινα. Η ποικιλία αυτή έχει προέλθει από τις αλλαγές που συνέβησαν στους οργανισμούς αυτούς, με το πέρασμα εκατομμυρίων χρόνων και εύκολα μπορούμε να την παρατηρήσουμε γύρω μας, όταν βρισκόμαστε σε ένα φυσικό περιβάλλον. Οι βιολόγοι χρησιμοποιούν ένα σύστημα ταξινόμησης των οργανισμών, ένα τρόπο δηλαδή για να τους διαχωρίζουν σε ομάδες, ανάλογα με τα μορφολογικά, τα φυσιολογικά και τα αναπαραγωγικά τους χαρακτηριστικά. Η κατάταξη αυτή από τη μια βοηθά την καλύτερη μελέτη τους και από την άλλη, τη μελέτη της εξέλιξής τους. Οι μεγαλύτερες ταξινομικές ομάδες είναι τα πέντε βασίλεια: Μονήρη (μονοκύτταροι - προκαρυωτικοί οργανισμοί: βακτήρια και κυανοφύκη) Πρώτιστα (μονοκύτταροι - ευκαρυωτικοί οργανισμοί: πρωτόζωα και φύκη) Μύκητες (ευκαρυωτικοί οργανισμοί με μεγάλη ποικιλία: μούχλες ή μανιτάρια) Φυτά Ζώα Όταν ένας οργανισμός ταξινομείται, δίνεται σ αυτόν ένα διπλό επιστημονικό όνομα, στη Λατινική γλώσσα, που περιέχει δυο λέξεις και έτσι κατατάσσεται σε μια ταξινομική ομάδα. Η πρώτη λέξη δηλώνει το γένος του οργανισμού και η δεύτερη το είδος του (κατά C. Linnaeus). 7

8 Οι βασικές ταξινομικές ομάδες είναι: Είδος Γένος Οικογένεια Τάξη Κλάση Φύλο Βασίλειο Καθώς προχωρούμε από το είδος προς το βασίλειο, το εύρος της ταξινομικής ομάδας αυξάνει, περιλαμβάνοντας όλο και μεγαλύτερο αριθμό οργανισμών ενώ οι μεταξύ τους ομοιότητές μειώνονται. Μεταξύ των οργανισμών ενός είδους δηλαδή υπάρχουν πολλές ομοιότητες και λίγες διαφορές σε αντίθεση με τους οργανισμούς μιας κλάσης ή πολύ περισσότερο ενός βασιλείου. Τα παραδείγματα που ακολουθούν θα ξεκαθαρίσουν λίγο τα πράγματα: 8

9 ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Πεύκο Αγριόγατα Άνθρωπος Όνομα βασιλείου Plantae Animalia Animalia Όνομα φύλου Tracheophyta Chordata Chordata Όνομα κλάσης Gymnospermae Mammalia Mammalia Όνομα τάξης Coniferales Carnivora Primates Όνομα οικογένειας Pinaceae Felidae Hominidae Όνομα γένους Pinus Felix Homo Όνομα είδους halepensis silvestris sapiens Σήμερα τα νεότερα συστήματα ταξινόμησης δεν είναι τεχνικά ή φυσικά όπως του Λινναίου διότι δεν λαμβάνεται ως βάση η εξωτερική ομοιότητα ή η ομοιότητα της εσωτερικής κατασκευής αλλά 9

10 φυλογενετικά. Η συστηματική αυτή ταξινόμηση λέγεται φυλογενετική ταξινόμηση διότι αποβλέπει στην ανεύρεση συγγένειας και κοινής καταγωγής των ειδών. Η σύγκριση του γενετικού υλικού (DNA) των οργανισμών έχει συμβάλει ιδιαίτερα σ' αυτή. Οι επιστημονικές ονομασίες στη Ζωολογία και τη Βοτανική είναι κατ' εξοχήν ελληνικές και λατινικές. Οι ελληνικές ή ελληνογενείς λέξεις εμφανίζονται στη λατινοποιημένη τους μορφή, δηλαδή αποδιδόμενες με λατινικούς χαρακτήρες και σύμφωνα με την ερασμιακή αντιστοίχηση των φθόγγων. Εκ των δύο ονομάτων της επιστημονικής ονομασίας το πρώτο προσδιορίζει το Γένος και είναι ουσιαστικό. Βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική της ελληνικής ή λατινικής γλώσσας. Το δεύτερο όνομα αναφέρεται στο Είδος, είναι επιθετικός προσδιορισμός και μπορεί να βρίσκεται και σε πτώση γενική, πάντα της λατινικής. 10

11 4. Βότανα Ορισμός - Δεδομένα «Βότανα είναι όλα τα χρήσιμα φυτά», σύμφωνα με τον ορισμό του Αγγλικού λεξικού της Οξφόρδης, που συνεχίζει ότι: «αφορά τα φυτά των οποίων τα φύλλα, οι ρίζες, οι μίσχοι, τα άνθη χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία, χάρη στο άρωμά τους ή με κάποιον άλλον τρόπο». Ο παραπάνω ορισμός περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία φυτών με πολλαπλές χρήσεις, όπως τροφή, θεραπεία, αρωματοποιία, παρασκευή καλλυντικών ή κάτι άλλο. Μόνο τους τελευταίους 2-3 αιώνες η έννοια «βότανο» περιορίστηκε στενά στη θεραπευτική χρήση κάποιων φυτών. Όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί διαθέτουν τη δική τους βοτανοθεραπευτική. Οι αρχαιότερες γραπτές μαρτυρίες ανάγονται στους αιγυπτιακούς πάπυρους του Ebers, γύρω στο 1700 π.χ., αν και γνωρίζουμε ότι στην Αίγυπτο, υπήρχαν επίσημες σχολές βοτανοθεραπείας από το π.χ. Στην Κίνα, μια από τις πιο φημισμένες πραγματείες βοτανοθεραπείας, που χρησιμοποιείται 11

12 μέχρι σήμερα, συντάχθηκε από τον αυτοκράτορα Shen Nong, το π.χ. περίπου. Ο Ιπποκράτης στήριζε πολλές από τις θεραπείες του σ αυτά και δυο σπουδαίοι Έλληνες βοτανολόγοι, όπως ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός, με τα βιβλία τους επηρέασαν τη διδασκαλία της ιατρικής για εκατοντάδες χρόνια στην Ευρώπη. Η βοτανολογία του Διοσκουρίδη, De Materia Medica, αποτέλεσε τη βάση μιας περίφημης βοτανολογίας που συντάχθηκε από το Γερμανό Deodens, και αυτής που έγραψε ο Άγγλος John Gerard, βοτανολόγος του βασιλιά James. Ποιος είναι όμως άραγε ο λόγος που τα βότανα επανέρχονται στο προσκήνιο μετά από τόσα χρόνια και μάλιστα σε μια εποχή στην οποία ο κλάδος της Ιατρικής και της Φαρμακευτικής, βρίσκονται στον κολοφώνα της δόξας τους; Ποιος είναι ο ρόλος που καλούνται να διαδραματίσουν σήμερα στην εποχή της Τεχνολογικής έκρηξης με τη βαριά αυτή κληρονομιά που κουβαλούν; Τι είναι αυτό που κάνει σήμερα πολλούς ανθρώπους να στρέφονται σε αυτές τις ήπιες μεθόδους θεραπείας; Γιατί λοιπόν βότανα, τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι η δραστική ουσία σε πολλά από τα φάρμακα που σήμερα χρησιμοποιούμε, προέρχεται από τα φυτά; Οι γλυκοσίδες διγοξίνη και διγιτοξίνη, που χρησιμοποιούνται για καρδιακές ασθένειες, προέρχονται από το φυτό δακτυλίδα. Η μορφίνη, που χρησιμοποιείται ως αναλγητικό, από την υπνοφόρο παπαρούνα. Η σαλικίνη, πρόδρομο μόριο του ακετυλοσαλικυλικού οξέος που αποτελεί τη δραστική ουσία της ασπιρίνης, από το φλοιό της 12

13 λυγαριάς και πολλές άλλες δραστικές ουσίες φαρμάκων, οι οποίες σήμερα είναι δυνατόν να παρασκευαστούν βέβαια και συνθετικά στο εργαστήριο. Η απάντηση στις παραπάνω ερωτήσεις βρίσκεται ίσως στο παράδειγμα που ακολουθεί: η ινδική φιδόριζα (Raufolfia serpentina) χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες στην Ιατρική της Αγιουβέρδα για αρκετές νοσηρές καταστάσεις, όπως δάγκωμα φιδιού, πονοκέφαλο, άγχος, υστερία, πυρετό και πονόκοιλο. Λέγεται ότι και ο Μαχάτμα Γκάντι έπινε τσάι από φιδόριζα όταν βρισκόταν σε υπερένταση. Το 1947, η φαρμακευτική εταιρεία CIBA εκχύλισε το αλκαλοειδές ρεζερπίνη από τη φιδόριζα και το διέθεσε στο εμπόριο σε καθαρή μορφή με την ονομασία Σερπαζίλ για τη θεραπεία της υπέρτασης. Σε καθαρή όμως μορφή η ρεζερπίνη, αποδείχθηκε ότι είχε αρνητικές παρενέργειες στην υγεία των ασθενών, που εμφάνισαν βαριάς μορφής μανιοκατάθλιψη και μη φυσιολογική επιβράδυνση της καρδιακής συχνότητας. Το φάρμακο λοιπόν αποσύρθηκε από το εμπόριο, το τσάι όμως από ολόκληρο το φυτό της φιδόριζας συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως περίφημο λαϊκό γιατροσόφι για τις ιδιότητες που προαναφέρθηκαν. Η σύγχρονη ιατρική αγνοεί μάλλον το γεγονός ότι ζωΐκοί οργανισμοί και φυτά εξελίχθηκαν για πολλούς αιώνες παράλληλα, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια προσαρμογή των ζωΐκών ειδών στη βιοχημεία των φυτών, σε αντίθεση με τα πολύ δραστικά σημερινά φάρμακα. Έτσι ορισμένα επιφανειακά λιγότερο σημαντικά συστατικά των φυτών επιδεικνύουν τη συνεργιστική ονομαζόμενη 13

14 δράση μέσω της οποίας μπορούν να μετατρέψουν κάποια συστατικά του φυτού από αδρανή σε δραστικά, κάνοντάς τα ευκολότερα διαθέσιμα στον ανθρώπινο οργανισμό. Κάποια άλλα συστατικά των φυτών εξουδετερώνουν τη δράση επικίνδυνων χημικών ουσιών, προλαβαίνοντας έτσι πιθανές επιβλαβείς παρενέργειες από τη χρήση του συγκεκριμένου φυτού. Στην καθημερινή μας ζωή και ιδιαίτερα οι κάτοικοι της πόλης, παίρνουμε αψήφιστα το ρόλο των φυτών. Τρώμε τα κορνφλέικς που σε τίποτα δε μας θυμίζουν το καλαμπόκι, το ψωμί που δε μας θυμίζει το στάρι ή ακόμα φοράμε τα ρούχα μας που σε τίποτα δε θυμίζουν τις βαμβακοκαλλιέργειες. Έχουμε χάσει την παλιά εκείνη σχέση του ανθρώπου με τα φυτά, όπου ένα βότανο μπορούσε να σημαίνει τη διαφορά μεταξύ επιβίωσης και λιμοκτονίας ή ζωής και θανάτου. Τα βλέπουμε πιο συχνά ως διακοσμητικά ή είδη πολυτελείας, από φυτά εσωτερικού χώρου μέχρι τα εξωτικά φρούτα που κάποιες φορές έχουμε στο τραπέζι μας. Ο πραγματικός βαθμός εξάρτησής μας από τα φυτά μας διαφεύγει στο σύγχρονο τρόπο ζωής των πλαστικών και των σουπερμάρκετ. Η χρησιμοποίηση των βοτάνων με απλούς και πρακτικούς τρόπους μπορεί να σημαίνει την πρώτη φορά που πραγματικά αρχίζουμε να εκτιμούμε την αξία τους, τη μαγεία της χημείας τους, τα λεπτεπίλεπτα αυτά έλαια που προσαρμόζονται τόσο εύκολα στη θεραπεία του σώματός μας, αυτήν την καταπληκτική ποικιλία των χρήσεων και των ιδιοτήτων. Η θεραπευτική βοτανολογία στηρίζεται αφενός στη χρήση ολόκληρων 14

15 μη αποσταγμένων ή εκχυλισμένων βοτάνων, πρεσβεύοντας ότι τα δραστικά συστατικά είναι πιο ασφαλή όταν δεν απομονώνονται από τις υπόλοιπες φυσικές οργανικές ουσίες και αφετέρου στην ατομική συνταγογράφηση για αποκατάσταση βαθιά ριζωμένων διατροφικών ή βιοχημικών διαταραχών σε συγκεκριμένους ασθενείς. Για το λόγο αυτό χρειάζεται και περισσότερος χρόνος μέχρι να αποδώσει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Είδη Βοτάνων Χρήσεις Το μαύρο λεβίστικο (Smyrnium olusatrum, οικ. Apiaceae) είναι παρόμοιο με το λεβίστικο και το σέλινο, και έχει αρωματικές ρίζες, φύλλα και καρπούς. Σήμερα, η μαγειρική σπουδαιότητα (σημασία) αυτού του βοτάνου είναι χαμηλή. Η μαστίχα είναι μία ρητίνη που λαμβάνεται από το φυτό Pistacia lentiscus var. chia (οικ.anacardiaceae), ένα δέντρο που αναπτύσσεται μόνο στο νησί της Χίου, στην ανατολική Ελλάδα, αν και συλλέγονται χαμηλότερες ποιότητες 15

16 από συγγενικά είδη. Ήταν σημαντικό είδος στο μεσαίωνα (12ο-15ο αιώνα), αλλά τώρα χρησιμοποιείται κυρίως στην ελληνική κουζίνα. Το βληχούνι ή φλισκούνι, (Mentha pulegium) (οικ. Lamiaceae), διαφέρει χαρακτηριστικά (αξιοσημείωτα) από την μαγειρική μέντα. Χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα στην ρωμαϊκή κουζίνα. Παρά την ήπια τοξικότητά του είναι ένα παραδοσιακό βότανο στην Βρετανία. Η καλαμίνθη ή αγριοδυόσμος, Calamintha nepeta, είναι ένα αρωματικό βότανο που χρησιμοποιείται στην περιφερειακή ιταλική κουζίνα (nepitella). Το άρωμά του θυμίζει τη σχέση του με βότανα της οικογένειας των χειλανθών, όπως το θυμάρι, τη μέντα ή τη ρίγανη. Οι κουκουναρόσποροι (pignoli) είναι οι σπόροι που συλλέγονται από το μεσογειακό πεύκο (κουκουναριά) (Pinus pinea, οικ. Pinaceae/Pinales). Στην εύκρατη Ασία χρησιμοποιούνται επίσης συγγενή του πεύκου είδη. Έχουν μια υπέροχη αιθέρια-αρωματική γεύση και ιδιαίτερα σημαντικά στην ισπανική και την ιταλική κουζίνα, για παράδειγμα στα pesto. 16

17 Η αντράκλα ή γλυστρίδα (Portulaca oleracea, οικ. Portulacaceae/Caryophyllales) είναι ένα εποχιακό βότανο με πιθανή καταγωγή από τα Ιμαλάϊα, αλλά σήμερα έχει εγκλιματιστεί στην δυτική Ασία και στη νότια Ευρώπη. Αν και συχνά τρώγεται μαγειρεμένο σαν λαχανικό, τα ωμά φύλλα και κοτσάνια έχουν τραγανή υφή και μια αλατώδη φρέσκια γεύση που τα κάνει καλή γαρνιτούρα σε μεσογειακά κρύα πιάτα, όπως West Asian appetizers. Τα ανθισμένα μπουμπούκια είναι πιο γευστικά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν αντικαταστάτες της κάπαρης. Το κρίταμο ή κρίτανο (Crithmum maritimum, οικ. Apiaceae) συναντάται κατά μήκος όλων των ακτών της Ευρώπης, από τον Ατλαντικό ωκεανό μέχρι τη Μαύρη θάλασσα Τα φύλλα είναι χυμώδη με αλμυρή αρωματική γεύση και έγινε στο παρελθόν δημοφιλές μυρωδικό για σαλάτες και τουρσιά, ήταν πιο διαδεδομένο στην Βρετανία και σήμερα είναι ακόμη διάσημο στη Μεσόγειο. Αγριάδα (Cynodon dactylon) Είναι από τα πιο χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά και συμπεριλαμβάνεται σε πολλούς συνδυασμούς για τη θεραπεία του προστάτη. Φυσικό αντιβιοτικό και από τα πιο 17

18 φημισμένα διουρητικά. Είναι μαλακτικό χωρίς παρενέργειες, καθαρίζει τον οργανισμό από τις τοξίνες και μειώνει τη χοληστερίνη του αίματος. Βοηθά ενάντια στους κολικούς του συκωτιού, στις πέτρες στη χολή, στη χρυσή και την κυτταρίτιδα. Δρα ως αντισηπτικό και αντιφλεγμονώδες σε ουρικές λοιμώξεις, όπως κυστίτιδα, ουριθρίτιδα, προστατίτιδα (σε άριστο συνδυασμό με Αχιλλαία), στον ρευματισμό και τα αρθριτικά τις ασθένειες του δέρματος και την ηπατίτιδα. Είναι ωφέλιμο για νεφρόλιθους και ψαμμίαση (άμμο στα νεφρά). Κάνει καλό για κυστίτιδες, ίκτερο, ηπατίτιδα, αρθριτικά, πέτρες των νεφρών. Καθαρίζει το αίμα. Αγριμόνιο (Agrimonia Eupatoria) Το Αγριμονιο χρησιμοποιείται από τους βοτανοθεραπευτές σήμερα κυρίως ως τονωτικό του πεπτικού συστήματος και θεωρείται ένα φυτό που επουλώνει πληγές και αρρώστιες. Θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματικό για τα έλκη, τους κωλικούς και τη διάρροια. Οι τανίνες που περιέχει σε συνδυασμό με φοτοστερίνη και γόμμα του προδίδουν διουρητικές, στυπτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Το αγριμόνιο στη λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιήθηκε για την επούλωση ανοιχτών πληγών, για τσιμπήματα εντόμων, δαγκώματα φιδιών και διάλυση αποστημάτων.. 18

19 Αχιλλαία (Achillea millefolium) Τονωτικό για τους κουρασμένους, ανοίγει την άνοιξη. Για διαταραχές στην εμμηνόπαυση & σπασμούς της μήτρας, κρυολογήματα, καθαρίζει το αίμα, βοηθάει στην ακμή, το άσθμα, κολίτιδα, αρθριτικά, πόνους περιόδου και ρευματισμούς. Ανακουφίζει τις ανωμαλίες στην κυκλοφορία του αίματος, γι αυτό χρησιμοποιείται σε κιρσούς και φλεβίτιδες. Κάνει καλό στο λιπαρό δέρμα και το καθαρίζει σε βάθος, θεραπεύει πολλές δερματοπάθειες, ακμή, έρπη, φλεγμονές δέρματος, καλόγηρους, αλλεργίες, φαγούρα, λειχήνες. Επειδή καθαρίζει το αίμα, χρησιμοποιείται εσωτερικά σαν έγχυμα σε δερματοπάθειες. Θεραπεύει ραγάδες της θηλής του μαστού, ραγάδες των χεριών. Θεραπεύει τις αιμορροΐδες και τις ανακουφίζει. Εμποδίζει την τριχόπτωση αν κάνουμε συχνές εντριβές με αφέψημα Αχιλλέας. Έχει παυσίπονες ιδιότητες, τα φρέσκα φύλλα της Αχιλλέας αν τα μασήσουμε σταματάνε τον πονόδοντο Αψιθιά (Artemisia Absinthium) Είναι διεγερτικό του πεπτικού, δηλαδή εξαιρετικά χρήσιμο φάρμακο για αυτούς που έχουν κακή πέψη. Αυξάνει την οξύτητα του στομάχου και την παραγωγή της χολής και βελτιώνει την πέψη και την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών, βοηθώντας έτσι σε άλλες παθήσεις. Γενικά, το φυτό, σε μέτριες δόσεις, ερεθίζει το στομάχι, αυξάνει την όρεξη, διευκολύνει την πέψη, επιταχύνει την κυκλοφορία 19

20 του αίματος, προκαλεί εκκρίσεις, συντελεί στο αδυνάτισμα και χωνεύει τα λίπη. Στη θεραπευτική, χρησιμοποιούνται οι σπόροι Αψιθιάς. Βοηθά στην πέψη και στο αδυνάτισμα. Έχει ευεργετική δράση στους διαβητικούς και βοηθά στην καταπολέμηση των ρευματισμών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της αναιμίας, ως αντιπυρετικό, ενώ έχει και διουρητικές ιδιότητες. Εξωτερικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως αντισηπτικό. Καταπολεμά την επιληψία, ζαλάδες, λιποθυμίες. Αυξάνει την παραγωγή χολής. Σταματά τη διάρροια, εμετούς. Βοηθά στο αδυνάτισμα και την ανεπάρκεια ήπατος. Βασιλικός (Ocimum basilicum) Διώχνει τους νευρικούς πονοκεφάλους. Για το φαγητό, ανοίγει την όρεξη. Βοηθά στην αδύνατη μνήμη, μελαγχολία, άγχος, ζαλάδες, εντερικές διαταραχές και τυμπανισμό της κοιλιάς. Είναι χωνευτικό και καταπολεμά Πονόκοιλο, Ζαλάδα, Ναυτία και Κρυολόγημα Βαλεριάνα (Valeriana officinalis) Είναι ηρεμιστικό,υπνωτικό και αγχολυτικό φυτό. Διώχνει αϋπνίες, νεύρα, άγχος, ημικρανίες, νευρασθένεια, πονοκέφαλο, καούρες του στομαχιού. Αναλυτικά: Καταπολεμά την αϋπνία και βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου. Έχει αγχολυτικές και ηρεμιστικές 20

21 ιδιότητες και κατευνάζει την υπερένταση, τις νευρώσεις, το νευρικό άσθμα, την επιληψία και την ταχυκαρδία. Θεωρείται χρήσιμη σε περιπτώσεις αρθρίτιδας, υπέρτασης, κολικών, ρευματικών πόνων, ημικρανίας, πονόδοντου και δυσμηνόρροιας. Προσοχή! Οι μεγάλες δόσεις βαλεριάνας προκαλούν κακοδιαθεσία. Αντεδείκνυται σε γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού καθώς και σε άτομα που πάσχουν από ήπια κατάθλιψη Βήχιο: Για κρυολόγημα και για το τσιγάρο. Δάφνη: Για τα φαγητά. Η σκόνη ξερών δαφνόφυλλων σταματάει την αιμορραγία της μύτης. Δυναμώνει τα μαλλιά και τα βάφει μαύρα, σταματά την τριχόπτωση. Ανακουφίζει τους πόνους από ρευματισμούς και αρθριτικά. Δεντρολίβανο: Για κολίτιδα, διάρροια, βρογχίτιδες, άσθμα και γρίπη, εντερικές διαταραχές, ρευματισμούς. Τονώνει την όρεξη. Δυόσμος: Για το φαγητό, τη χοληστερίνη, αϋπνίες, κράμπες, ξερόβηχα, αμυγδαλίτιδα. Για πόνους δοντιών, ρευματισμούς. Συνιστάται σε περιπτώσεις δυσπεψίας και διάρροιας, επίσης στρώνει τ στομάχι μετά από εμετό. 21

22 Δίκταμο: Καταπραΰνει τους πόνους του στομαχιού και των εντέρων. Σε πονοκεφάλους, πονόδοντους και σκορβούτο. Είναι διουρητικό, βοηθάει τις γυναίκες να γεννούν πιο εύκολα και γρήγορα. Ευκάλυπτος: Είναι χρήσιμο για τους διαβητικούς γιατί έχει υπογλυκαιμική δράση. Κατεβάζει τον πυρετό. Καταπραΰνει το βήχα, άσθμα, γρίπη, βρογχίτιδες, τις νευραλγίες και τον πονόλαιμο. Κατάλληλο για εισπνοές σε ιγμορίτιδα και βρογχικά. Όταν βράζουμε ευκάλυπτο, οι ατμοί ιονίζουν την ατμόσφαιρα του δωματίου και την κάνουν υποφερτή από το νέφος. Ζαμπούκος: Χρησιμοποιείται σε νευραλγίες. Για κυστίτιδα, αμυγδαλίτιδες, πονόματο, πονόδοντο, φαρυγγίτιδα και πονόλαιμο. Καθαρίζει το αίμα. Θυμάρι (Thymus vulgaris) : Είναι κατάλληλο για το άγχος, κυκλοφορικό, κατάθλιψη, ημικρανίες, νεύρα. Απαραίτητο για τους υποτασικούς, για γρίπη, κρυολογήματα, βήχα και άσθμα. Καλό για δερματοπάθειες, λευκόρροια, επουλώνει τις πληγές, σπυριά και εγκαύματα. 22

23 Θρούμπι (Satureja hortensis): Για το στομάχι, ναυτία, ξινίλα, ανοίγει την όρεξη. Βοηθά στην αϋπνία, αρθριτικά, ρευματισμούς, άσθμα, βήχα. Σταματάει τους κολικούς και τη διάρροια. Χρήσιμο σε πνευματική και σεξουαλική ατονία. Ιβίσκος: Για χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, κυκλοφορικό, ζάχαρο-διαβήτη, αδυνάτισμα, πονοκέφαλο. Κάρδαμο (Lipidium sativum): Περιέχει βιταμίνες, ιώδιο, σίδηρο, ασβέστιο, είναι καρδιοτονωτικό, καθαρίζει το αίμα και αφαιρεί φακίδες και πανάδες. Καλέντουλα: Δυναμώνει την καρδιά. Κατάλληλο για το συκώτι, ουρική αρθρίτιδα, πρηξίματα και δερματικές παθήσεις. Λουΐζα: Διώχνει τον πονοκέφαλο, τον πονόματο, τους πόνους των ρευματισμών. Κάνει καλό στις στομαχικές ανωμαλίες, βοηθάει στις δίαιτες αδυνατίσματος. Πολεμάει την αϋπνία που προέρχεται από νευρική κούραση. Λαδανιά: Χρησιμοποιείται ως καταπραϋντικό, σπασμολυτικό για την αντιμετώπιση της αϋπνίας της διάρροιας, του πονόδοντου, για εντριβές στα κρυολογήματα και στις βρογχίτιδες, για τα άλατα και τον τέτανο. 23

24 Λεβάντα (Lavandula angustifolia): Για κάθε πόνο, ακόμα και της καρδιάς, για ημικρανίες, πονοκεφάλους, κακή χώνεψη και λιποθυμία. Επουλώνει πληγές, εγκαύματα, ακμή, ψώρα. Κατεβάζει την υπέρταση, λιγοστεύει την ταχυπαλμία. Χρησιμοποιείται ακόμη για το σκόρο στα ρούχα. Μαντζουράνα: Καταπολεμά το άγχος, πονοκεφάλους, κρυολόγημα, αμυγδαλές, αϋπνίες. Βοηθάει τον οργανισμό να διώξει τις τοξίνες, τα πρηξίματα, δυσπεψία και πονόκοιλο. Μαραθόσπορος (Foeniculum vulgare): Ανακουφίζει τα αρθριτικά, άσθμα, βήχα, τυμπανισμό, πόνους της κοιλιάς, ολιγουρία, σταματά τον εμετό. Βοηθάει στο αδυνάτισμα. 24

25 Μελισσόχορτο: Τονωτικό για την καρδιά, τον εγκέφαλο, το πεπτικό σύστημα, τη μελαγχολία. Καταπραϋντικό σε νευρασθένειες, ζαλάδες, βουητό στα αυτιά, άσθμα, νευραλγίες των δοντιών και των αυτιών. Ανακουφίζει από τον τυμπανισμό της κοιλιάς, πόνους από τσιμπήματα σφήκας και άλλων εντόμων. Μέντα: Εξαιρετικά αντισηπτική, καταπολεμά δραστικά το συνάχι, βήχα, βρογχίτιδα, πονόλαιμο και τη γρίπη. Είναι χωνευτική και έχει την ιδιαιτερότητα να είναι ηρεμιστική σε μικρή δόση και αφροδισιακή σε μεγάλη δόση. Τσάι με μέντα είναι χωνευτικό και τονωτικό. Μολόχα: Για άσθμα, βήχα, λαρυγγίτιδα, πονόλαιμο. Πασιφλόρα: Είναι καταπραϋντικό για νεύρα, άγχος. Ηρεμιστικό και τονωτικό σε υπερκόπωση. Ελαττώνει ελαφρά την αρτηριακή πίεση. Πικροδιαλέτα: Κατεβάζει το ζάχαρο και τα τριγλυκερίδια. 25

26 Πολύκομπο: Σκοτώνει τα σκουλήκια και παράσιτα των εντέρων. Σταματάει την αιμορραγία της μύτης και αιμορροΐδων. Επουλώνει τις πληγές και έλκη. Χρησιμοποιείται για κολικούς, πέτρα στα νεφρά. Πολυτρίχι: Είναι τονωτικό των μαλλιών και σταματάει την τριχόπτωση και την πιτυρίδα. Ανακουφίζει σε βρογχίτιδες, καταρροή, ξερόβηχα, άσθμα και κρυολογήματα. Ρίγανη (Origanum vulgare): Για το φαγητό, πόνους δοντιών και ρευματισμών, εντερικές διαταραχές και πόνους στην κοιλιά. Κόβει την ευκοιλιότητα. Σπαθόχορτο: Καταπραϋντικό σε πνευμονικές ενοχλήσεις. Για μελαγχολία, αϋπνία, έλκος στομάχου, παράσιτα των εντέρων, δυσπεψία. Για εγκαύματα, πληγές, δαγκώματα εντόμων. Σκορπίδι: Διαλύει τις πέτρες των νεφρών. Είναι αποχρεμπτικό, καταπραϋντικό, διουρητικό. Ταραξάκο: Για τη χοληστερίνη, ερεθισμούς του δέρματος, πρηξίματα, καούρες στο στομάχι, πόνο στο συκώτι, αρθρίτιδα, διαβήτη και πυρετό. 26

27 Τίλιο: Ηρεμιστικό των νεύρων, ημικρανίες, νευραλγίες, ζαλάδες, αϋπνίες. Για βήχα, κρυολογήματα, εμετό, ρευματισμούς, αρθριτικά, δυσπεψία. Τσάι του βουνού: Για γρίπη και πονόλαιμο. Τονωτικό του σώματος και του εγκεφάλου, κάνει καλό στην αρτηριοσκλήρωση, πονοκέφαλο, ευκοιλιότητα και μεσογειακή αναιμία. Τσουκνίδα: Διαλύει το ουρικό οξύ. Πολύτιμο για τις πέτρες στη χολή. Είναι καλό για αιμορραγίες, αιματουρία, αναιμία, ατονία του σώματος, αρθριτικά, κυστίτιδα, διάρροιες. Επίσης, αυξάνει το γάλα της μητέρας που θηλάζει και σταματά τη τριχόπτωση. Ύσωπος (Hyssopus officinalis): Χρησιμοποιείται για πίεση, άσθμα, δυσπεψία, για πόνους περιόδου, για γαργάρες κατά του πονόλαιμου και ως δυναμωτικό των νεύρων. Φασκόμηλο: Ηρεμεί τα νεύρα. Γα κατάθλιψη, φαρυγγίτιδα, βήχα, βράχνιασμα, λαιμό, υπόταση, διάρροια, αμυγδαλές, δαγκώματα εντόμων. Πολύτιμο για όσους ιδρώνουν τα χέρια τους και οι μασχάλες. Για κυκλοφορικά προβλήματα. Σταματάει 27

28 το γάλα στις γυναίκες που θηλάζουν και την τριχόπτωση. Χαμομήλι: Ηρεμιστικό των νεύρων, ημικρανίες, νευραλγίες, ζαλάδες και αϋπνίες. Επουλώνει εγκαύματα και σπυριά. Ανακουφίζει από αναφυλαξία, φαγούρα, πονόδοντο, βήχα, κρυολογήματα, τυμπανισμό, αιμορροΐδες, κράμπες, πόνο των αυτιών και πληγές στο στόμα. Τα ακόλουθα θεωρούνται κατά κανόνα ντόπια μεσογειακά φυτά: Ajwain (Trachyspermum ammi) Γλυκάνισο (Pimpinella anisum) Κορίανδρος (Coriandrum sativum) Κύμινο (Cuminum cyminum) Μαχλέπι (Prunus mahaleb) Μυρτιά (Myrtus communis) Νιγκέλα (Nigella sativa) Ρόκα (Eruca sativa) Δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis) Απήγανος (Ruta graveolens) Φασκόμηλο (Salvia officinalis) Ζαφορά (Crocus sativus) 28

29 29 Σουμάκι (Rhus coriaria)

30 5. Περίληψη Ενότητας Τα κύρια αποτελέσματα αυτής της ενότητας είναι τα πιο κάτω : Ο διαχωρισμός του τομέα Βοτανική στους κλάδους τους οποίους είναι διαχωρισμένο, καθώς και στη γνώση του σκοπού αυτού του κλάδου αλλά κυρίως στην χρηστικότητα και το ρόλο που παίζει στη ζωή μας η Βοτανική. Η γνώση του τρόπου διαχωρισμού των βοτάνων. Ο ειδικός τρόπος ταξινόμησης, τα 5 βασίλεια καθώς και η ταξινομικές ομάδες όπως και ο τρόπος ονομασίας των βοτάνων είναι τα κύρια αποτελέσματα που εμφανίζονται στο κεφάλαιο 3. Μικρή αναφορά στην ιστορικότητα των βοτάνων αλλά κυρίως στη γνώση της πλειοψηφίας των βοτάνων και της χρησιμότητας τους σαν θεραπευτικά και βοηθητικά παρασκευάσματα. 1

31 Παραπομπές %CE%BA%CE%AE_%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B7%CF%83% CE%B7 3. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ Βασικές γνώσεις - Φύλλα εργασίας ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑΣ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΑΡΤΕΜΙΟΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΑΡΟΣ, Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεμελιώδης ορολογία της Συστηματικής Βοτανικής. Μεθοδολογία της Συστηματικής Βοτανικής. Ταξινομικές βαθμίδες. Ονοματολογία των φυτών. Ιστορική ανασκόπηση της ταξινόμησης των φυτών. 31

32 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΦΥΤΩΡΙΟ, ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ - ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 1. Εισαγωγή Φυτώριο ονομάζεται ο χώρος όπου παράγονται και πολλαπλασιάζεται τα φυτά και αναπτύσσονται σε μέγεθος που να μπορεί να είναι χρησιμοποιήσιμο. Οι τρόποι που πολλαπλασιάζονται τα φυτά στα φυτώρια γίνονται με διάφορους τρόπους αναλόγως φυτού και επιθυμητού αποτελέσματος. Κύριοι στόχοι της συγκεκριμένης ενότητας είναι με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης της οι συμμετέχοντες να μπορούν να: 3. Εκτελούν όλη τη διαδικασία της φυτικής παραγωγής από το πολλαπλασιασμό σπόρων ή βλαστών για μεταφύτευση 32

33 2. Διαδικασίες Ανεξαρτήτως του είδος του Φυτωρίου, /όλα έχουν σαν σκοπό την παραγωγή και τον πολλαπλασιασμό φυτών. Το πολλαπλασιαστικό υλικό περιλαμβάνει σπόρους, βολβούς, κόνδυλους, ριζώματα, σπορόφυτα και γενικά μέρη φυτών (όπως για παράδειγμα μοσχεύματα και υποκείμενα) τα οποία προορίζονται να παράξουν φυτά. Ακόμα και ολόκληρα τα δενδρύλλια, εμβολιασμένα ή όχι, που παράγονται και προορίζονται για γεωργική χρήση, θεωρούνται ως πολλαπλασιαστικό υλικό. Οι μέθοδοι πολλαπλασιασμού των φυτών κατατάσσονται ως εξής: 2.1. Εγγενής (φυλετικός) πολλαπλασιασμός: Προϋποθέτει τη συμμετοχή αρσενικού και θηλυκού γενετικού κυττάρου με επακόλουθο το σχηματισμό σπόρων. Τα φυτά που προέρχονται από σπόρο συνδυάζουν χαρακτηριστικά των δύο φυτών-γονέων. (Διαβάστε περισσότερα...) 33

34 2.2. Αγενής (βλαστικός) πολλαπλασιασμός Αφορά στην ικανότητα των φυτών να πολλαπλασιάζονται χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα τμήματα τους, χωρίς τη μεσολάβηση γονιμοποίησης. Τα φυτά που δημιουργούνται με αυτό τον τρόπο είναι πανομοιότυπα του μητρικού. Διακρίνεται σε φυσικό και τεχνητό Φυσικός αγενής πολλαπλασιασμός Παραφυάδες (Suckers) Είναι βλαστοί που αναπτύσσονται στη βάση του φυτού, στο ήδη υπάρχον ριζικό του σύστημα και σταδιακά αναπτύσσουν δικό τους ανεξάρτητο ριζικό σύστημα. Αυτοι είναι δυνατόν να αποχωριστούν από το μητρικό φυτό μαζί με τις ρίζες τους και να καλλιεργηθούν σαν ανεξάρτητα φυτά. Στόλωνες (Stolons) 34

35 Είναι τροποποιημένοι βλαστοί οι οποίοι αναπτύσσονται οριζόντια στην επιφάνεια του χώματος (Βλαστοί 'δρομείς' / Runners) ή αμέσως κάτω από αυτή και έχουν τη δυνατότητα να σχηματίζουν νέα ανεξάρτητα φυτά στο άκρο τους ή στα σημεία των οφθαλμών που διαθέτουν. Βολβοί (Bulbs), Κόνδυλοι (Tubers), Κορμοί (Corms), Ριζώματα (Rhizomes) Είναι τροποποιημένα αποθηκευτικά και αναπαραγωγικά τμήματα του ριζικού συστήματος συγκεκριμένων ειδών φυτών. Παράφυτα (Adventitious plants) Είναι μικρά πλήρη φυτά που αναπτύσσονται επάνω στο μητρικό φυτο, τα οποία σταδιακά αναπτύσσουν δικό τους ριζικό σύστημα και μπορούν να αναπτυχθούν αυτόνομα. Παρατηρείται χαρακτηριστικά σε είδη του γένους Kalanchoe, Tillandsia και ορισμένα είδη ορχιδεών και υδρόβιων φυτών Τεχνητός αγενής πολλαπλασιασμός Μοσχεύματα (Cuttings) 35

36 Είναι τμήματα του φυτού (φύλλα ή βλαστοί) τα οποία κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορούν να σχηματίσουν ριζικό σύστημα και να αναπτυχθούν σε νέα φυτά. Διαίρεση (Division) Αφορά σε φυτά που αναπτύσσουν κονδύλους, βολβούς, κορμούς και ριζώματα. Καταβολάδες (Layering) Μέθοδος κατά την οποία τμήμα του φυτού φυτεύεται ενώ παραμένει ακόμα συνδεδεμένο στο φυτό, μέχρι να σχηματίσει δικό του ριζικό σύστημα, οπότε και αποχωρίζεται από το μητρικό φυτό. Στις εναέριες καταβολάδες, η διαδικασία ριζώματος του επιλεγμένου στελέχους γίνεται με συγκεκριμένες μεθόδους, σε σημείο του φυτού που δεν έρχεται σε επαφή με το έδαφος. Οι καταβολάδες αποτελούν επίσης μέρος του φυσικού αγενούς πολλαπλασιασμου, μιας και σε πολλα, κρεμοκλαδή κυρίως, φυτά παρατηρείται δημιουργία ριζών σε κλαδιά που ακουμπούν στο έδαφος. Εμβόλια (Grafting) 36

37 Τεχνική που εφαρμόζεται ευρέως σε εμπορικά καλλιεργούμενα φυτά, κατά την οποία ένα τμήμα του προς καλλιέργεια φυτού 'μεταμοσχεύεται σε ένα ριζωμένο φυτό και στη συνέχεια αναπτύσσεται επάνω σε αυτό. Καλλιέργειες ιστού (Tissue culture) Είναι η διαδικασία αναπαραγωγής του φυτού από κύτταρα μη αναπαραγωγικών τμημάτων του, με τη χρήση συγκεκριμένων και εξειδικευμένων εργαστηριακών τεχνικών Απόμειξη Είναι η φυσική διαδικασία σχηματισμού σπόρων και εμβρύου από το ωάριο χωρίς τη μεσολάβηση γονιμοποίησης από αρσενικό γεννητικό κύτταρο, η οποία έχει περιγραφεί σε περισσότερα από 300 είδη φυτών. Υπάρχει και μία μοναδική αναφορά απόμειξης "αρσενικού τύπου" στο φυτό Cupressus dupreziana. Τα φυτά που προέρχονται από απόμειξη διατηρούν τα χαρακτηριστικά του αρχικού φυτού. 37

38 Εδώ περιλαμβάνεται και η αναπαραγωγή με σπόρια που παρατηρείται σε ορισμένα είδη φτέρης, αλλά και ο σχηματισμός βολβιδίων που είναι χαρακτηριστικός μεταξύ άλλων σε είδη του γένους Lilium. 38

39 3. Σπόρος 3.1 Γενικά Σπόρος ή σπέρμα είναι μια πολυκύτταρη δομή, με την οποία διασπείρονται τα γυμνόσπερμα και τα αγγειόσπερμα. Προέρχεται από τη γονιμοποίηση και διαφοροποίηση της σπερματικής βλάστης. Θεωρείται σημαντικό εξελικτικό χαρακτηριστικό των αγγειόσπερμων και γυμνόσπερμων φυτών, το οποίο συνετέλεσε στην επικράτησή τους στο φυτικό βασίλειο, μιας και η ανθεκτική κατασκευή του, του επιτρέπει να παραμένει ζωντανός για εξαιρετικά μεγάλα διαστήματα έτσι ώστε να «επιλέγει» τις κατάλληλες για τη φύτρωση και ανάπτυξη του νέου φυτού περιβαλλοντικές συνθήκες. Ο χρόνος που απαιτείται για το σχηματισμό των σπόρων ποικίλλει ανάλογα με το είδος από λίγες μέρες (κάποια αγρωστώδη) έως 3 χρόνια (κάποια γυμνόσπερμα). Ο σπόρος των αγγειόσπερμων περιβάλλεται από περικάρπιο πολυκύτταρη δομή που προέρχεται από την εξέλιξη της ωοθήκης ή τμημάτων της και χρησιμεύει κυρίως για τη μεταφορά και την προστασία των σπόρων. Στα γυμνόσπερμα, από την άλλη πλευρά, δε σχηματίζεται καρπός για να περιβάλλει το σπόρο. 39

40 40

41 Οι σπόροι, αποτελούν, ουσιαστικά, την κινητή μορφή των φυτών, τα οποία, γενικά, χαρακτηρίζονται από απουσία κίνησης. Η μεταφορά του σπόρου από το μητρικό φυτό στο σημείο που θα φυτρώσει το νέο φυτό και το οποίο μπορεί να είναι και χιλιόμετρα μακριά ονομάζεται διασπορά και τα περισσότερα φυτά έχουν αναπτύξει μηχανισμούς για τη διασφάλισή της. Έτσι, οι σπόροι διασπείρονται είτε χάρη στο ίδιο το μητρικό φυτό (αυτοχωρία - π.χ. ο καρπός διαθέτει βαλλιστική ικανότητα), είτε με τον αέρα (ανεμοχωρία), το νερό (υδροχωρία) ή τα ζώα (ζωοχωρία). Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν αναπτυχθεί μηχανισμοί που διευκολύνουν τη διασπορά των σπόρων. Πολλοί σπόροι φέρουν πτερύγια, τριχίδια ή έχουν μικρό βάρος ώστε να διευκολύνεται η διασπορά με τον αέρα, φέρουν άγκιστρα ή ο καρπός που τους περιβάλλει χρησιμεύει ως τροφή για τα ζώα, ώστε να εξασφαλίζεται η διασπορά από αυτά, επιπλέουν ώστε να είναι δυνατή η μεταφορά μέσω του νερού κ.ο.κ. 3.2 Δομή Η μορφή και η σύσταση των σπόρων παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις ανάλογα με την τάξη ή την οικογένεια, αλλά σε κάθε περίπτωση, η βασική δομή του σπόρου περιλαμβάνει: 41

42 - Το έμβρυο - Τις αποταμιευτικές ουσίες - Το σπερματικό περίβλημα ή κέλυφος Τα αγγειόσπερμα έχουν αναπτύξει ένα πολύπλοκο μηχανισμό διπλής γονιμοποίησης, κατά τον οποίο το ένα αρσενικό κύτταρο ενώνεται με το ωοκύτταρο του θηλυκού γενετικού κυττάρου (μακρογαμετόφυτο ή εμβρυόσακκος) για τη δημιουργία του εμβρύου, ενώ το δεύτερο αρσενικό κύτταρο ενώνεται με το διπλοειδή πυρήνα του θηλυκού γενετικού κυττάρου για τη δημιουργία του ενδοσπερμίου, το οποίο έχει αποταμιευτικό ρόλο και είναι τριπλειδές (3n, τα 2/3 του γονιδιώματος προέρχονται από το θηλυκό γενετικό κύτταρο). Σε κάποια είδη, κατά την ανάπτυξη του εμβρύου, το ενδοσπέρμιο σχεδόν εκφυλίζεται και οι κοτυληδόνες ουσιαστικά αποτελούν τα μοναδικά όργανα αποθήκευσης θρεπτικών συστατικών. Στα γυμνόσπερμα, ο αποταμιευτικός ιστός προέρχεται μόνο από το θηλυκό γενετικό κύτταρο (1n) Σε κάποια είδη το ενδοσπέρμιο περιβάλλεται ή υποκαθίσταται από το περισπέρμιο, το οποίο έχει επίσης αποταμιευτικό ρόλο, ενώ εξωτερικά βρίσκεται το σπερματικό περίβλημα ή κέλυφος. Το έμβρυο αποτελεί μικρογραφία φυτού και αποτελείται από: 42

43 - τις κοτυληδόνες (με αποταμιευτικό ρόλο). Μία στα μονοκοτυλήδονα (συνήθως αναφέρεται ως ασπίδιο), δύο στα δικοτυλήδονα, δύο ή περισσότερες στα γυμνόσπερμα - τον εμβρυϊκό άξονα με δύο πόλους ανάπτυξης, τοποθετημένους αντιδιαμετρικά, το ριζίδιο (κολεόριζο στα μονοκοτυλήδονα) - αρχέφυτρο ρίζας - και το βλαστίδιο ή πτερίδιο (κολεόπτιλο στα μονοκοτηλήδονα) - αρχέφυτρο βλαστού. Το τμήμα του εμβρυϊκού άξονα μεταξύ των κοτυληδόνων και του ριζιδίου ονομάζεται υποκοτύλιο, το τμήμα του εμβρυϊκού άξονα άνω του σημείου επαφής με τις κοτυληδόνες ονομάζεται επικοτύλιο. 3.3 Φύτρωση ή Βλάστηση σπόρων Φύτρωση ή βλάστηση ονομάζεται η διαδικασία ανάπτυξης του εμβρύου, αντλώντας θρεπτικά συστατικά από τους αποταμιευτικούς ιστούς, που ξεκινά με την πρόσληψη νερού από το σπόρο και τεχνικά ολοκληρώνεται με την εμφάνιση του ριζιδίου. Ακολουθείται από την ανάπτυξη ολόκληρου του εμβρύου σε νεαρό φυτό. Συχνά ως βλάστηση αναφέρεται συνολικά η διαδικασία ανάπτυξης του εμβρύου σε νεαρό φυτό. 43

44 3.3.1 Διαδικασία Η διαδικασία βλάστησης, όπως προαναφέρθηκε, ξεκινά με την πρόσληψη νερού από το σπόρο. Οι σπόροι των περισσότερων φυτών κατά την ωρίμανσή τους αφυδατώνονται. Για να ξεκινήσει η βλάστηση ο σπόρος πρέπει να επανυδατωθεί. Η πρόσληψη νερού, αν το έμβρυο είναι ζωντανό, ενεργοποιεί μια σειρά βιοσυνθετικών διεργασιών, που οδηγεί σε ταχεία αύξηση του εμβρύου και την διάρρηξη των καλυμμάτων και τελικά στην εμφάνιση του ριζιδίου. Η βλάστηση - υπό την έννοια της ανάδυσης του νέου φυτού από το έδαφος - μπορεί να είναι υπόγεια ή επίγεια. Στην υπόγεια, μετά την επιμήκυνση του ριζιδίου, οι κοτυληδόνες παραμένουν στο έδαφος και επιμηκύνεται το επικοτύλιο παρασέρνοντας το βλαστίδιο στην επιφάνεια, το οποίο και αναπτύσσεται στη συνέχεια. Στην επίγεια, μετά την επιμήκυνση του ριζιδίου, επιμηκύνεται το υποκοτύλιο και οι κοτυληδόνες έρχονται κι αυτές στην επιφάνεια μαζί με το άκρο του βλαστιδίου, το οποίο αναπτύσσεται στη συνέχεια. 44

45 Στα μονοκοτυλήδονα φυτά επιμηκύνεται πρώτα το κολεόριζο η θήκη μέσα στην οποία αρχικά μεγαλώνει το ριζίδιο. Στη συνέχεια το ριζίδιο απελευθερώνεται και λειτουργεί για το πρώτο διάστημα της ζωής του φυτού ως κανονική ρίζα, η οποία αργότερα καταστρέφεται και δημιουργούνται οι βλαστογενείς ρίζες από τη βάση των βλαστών. Μετά την αύξηση του ριζιδίου, αυξάνεται το κολεόπτιλο (δηλαδή η θήκη του πρώτου φύλλου) και το πρώτο φύλλο αναδύεται από το έδαφος. 45

46 3.3.2 Προϋποθέσεις Για να βλαστήσει ο σπόρος πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, δηλ.: - Ωριμότητα του σπόρου - Κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες (κατάλληλη θερμοκρασία, κατάλληλη συγκέντρωση οξυγόνου, κατάλληλος φωτισμός) 3.4 Λήθαργος Λήθαργος λέγεται η κατάσταση κατά την οποία κάποιοι σπόροι, παρ όλο που είναι ζωντανοί και παρ όλο που οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, δε βλασταίνουν. Ο λήθαργος των σπόρων θεωρείται εξελικτικό χαρακτηριστικό των φυτών σε προσαρμογή στις επικρατούσες περιβαλλοντικές συνθήκες, έτσι ώστε ο σπόρος να βλασταίνει μόνο όταν οι συνθήκες για την ανάπτυξη του νέου φυτού είναι κατάλληλες. Ο λήθαργος επίσης παρέχει τον απαραίτητο 46

47 χρόνο για την επιτυχή διασπορά των σπόρων, ενώ αποτρέπει τη βλάστηση των σπόρων κοντά στο μητρικό φυτό ή και πριν απελευθερωθούν από αυτό Αιτίες Ο λήθαργος μπορεί να οφείλεται σε χαρακτηριστικά του εμβρύου ή του σπερματικού περιβλήματος. Οι σημαντικότερες αιτίες πρόκλησης ληθάργου είναι: - Η αδιαπερατότητα των περιβλημάτων στο νερό ή και στον αέρα - Η ανθεκτικότητα των περιβλημάτων στην αύξηση του εμβρύου - Μη ώριμο (υπανάπτυκτο) έμβρυο - Η ύπαρξη χημικών αναστολέων βλάστησης ο λήθαργος δηλ., ουσιαστικά, του ίδιου του εμβρύου ή των περιβλημάτων. Σημαντικός αναστολέας βλάστησης θεωρείται το αποσκισικό ή αψισικό οξύ (abscisic acid - ABA), ορμόνη που αναστέλλει την αύξηση και η οποία συγκεντρώνεται στο έμβρυο κατά την ωρίμανση των σπόρων στο μητρικό φυτό. Σε αντιδιαστολή, μια άλλη κατηγορία ορμονών, οι γιβερελλίνες (gibberellin GA) βοηθούν στη βλάστηση του εμβρύου. Αυξημένος λόγος ABA/GA χαρακτηρίζει ένα έμβρυο σε λήθαργο, μειωμένος λόγος ABA/GA χαρακτηρίζει ένα έμβρυο με 47

48 ενισχυμένο αυξητικό δυναμικό. Το ABA επηρεάζει τα χαρακτηριστικά του κέλυφους (π.χ. πάχος), η GA το αυξητικό δυναμικό του εμβρύου, το ενδοσπέρμιο, επίσης, επηρεάζει το λόγο ABA/GA - Συνδυασμός των ανωτέρω Ταξινόμηση Έχουν προταθεί διάφορα σχήματα κατηγοριοποίησης του ληθάργου, με πιο πρόσφατο το σύστημα ταξινόμησης που πρότεινε η M. G. Nikolaeva (1967), όπως εξελίχθηκε από τους C. Baskin and J. Baskin (1998;2004), το οποίο είναι ιεραρχικό και περιλαμβάνει 5 τάξεις, οι οποίες διαχωρίζονται περαιτέρω σε επίπεδα και τύπους. Βάσει αυτού του συστήματος, ο λήθαργος ταξινομείται ως εξής: - Φυσιολογικός λήθαργος (Physiological dormancy): Συνήθως οφείλεται στην ύπαρξη αναστολέων βλάστησης, παρουσιάζεται σε πολλά αγγειόσπερμα και τα περισσότερα γυμνόσπερμα. Στη φύση αίρεται με την εναλλαγή των εποχών, τεχνητά για να αρθεί ο λήθαργος πρέπει το σπέρμα να υποστεί μια περίοδο ψυχρής ή θερμής στρωμάτωσης, σε κάποια είδη αίρεται και με την εφαρμογή γιβερελλινών ή και με τον τραυματισμό του περιβλήματος (σκαριφισμος). - Μορφολογικός λήθαργος (Morphological dormancy): Οφείλεται στην ανωριμότητα του εμβρύου, το οποίο έχει μεν σχηματιστεί, αλλά δεν έχει ακόμα το κατάλληλο μέγεθος για να βλαστήσει. Συνήθης 48

49 σε σπόρους με μικρό έμβρυο και πλούσιο ενδοσπέρμιο. Απαντάται τόσο σε αγγειόσπερμα όσο και σε γυμνόσπερμα. Από εξελικτικής άποψης θεωρείται το πιο πρωτόγονο είδος ληθάργου. - Μορφο-φυσιολογικός λήθαργος (Morphophysiological dormancy): Συνδυασμός των προηγούμενων, χαρακτηρίζεται από ύπαρξη αναστολέων βλάστησης και ανωριμότητα των σπόρων. Απαντάται τόσο σε αγγειόσπερμα όσο και σε γυμνόσπερμα. - Φυσικός λήθαργος (Physical dormancy): Απαντάται μόνο σε αγγειόσπερμα. Οφείλεται στην αδιαπερατότητα των περιβλημάτων στο νερό και αίρεται όταν κάποιος παράγοντας καταστήσει τα περιβλήματα διαπερατά από το νερό. Τέτοιοι παράγοντες στη φύση μπορεί να είναι υψηλές θερμοκρασίες, διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, φωτιά, το πεπτικό σύστημα των ζώων κλπ. Τεχνητά, ο λήθαργος μπορεί να αρθεί με τραυματισμό του σπερματικού περιβλήματος (σκαριφισμός, scarification) με τη χρήση μηχανικών (αποκοπή στην άκρη, λιμάρισμα, τρίψιμο με γυαλόχαρτο), θερμικών (εμβάπτιση σε καυτό νερό) ή χημικών (εφαρμογή οξέων) μέσων. Όταν αρθεί ο λήθαργος, ο σπόρος μπορεί να βλαστήσει σε μεγάλο εύρος περιβαλλοντικών συνθηκών. Σε αντίθεση με την περίπτωση των σπόρων με φυσιολογικό λήθαργο, που μπορεί να έχουν και περίοδο δευτερογενούς ληθάργου, αν οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές για τη βλάστηση, όταν αρθεί ο φυσικός λήθαργος και τα καλύμματα γίνουν διαπερατά από το νερό, δεν μπορούν να επιστρέψουν στην προηγούμενη 49

50 κατάσταση. Επομένως, ο μηχανισμός άρσης του ληθάργου πρέπει να είναι εναρμονισμένος με τις περιβαλλοντικές συνθήκες για να είναι δυνατή η ανάπτυξη του νέου φυτού. - Συνδυαστικός λήθαργος (Combinational dormancy): Συνδυασμός φυσικού και φυσιολογικού ληθάργου. 50

51 4. Μοσχεύματα Ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα είναι ο πιο διαδεδομένος αγενής τρόπος πολλαπλασιασμού και εφαρμόζεται συχνά σε πολλά είδη. Είναι σχετικά εύκολη και γρήγορη μέθοδος και δίνει φυτά που διατηρούν τους ακριβείς χαρακτήρες του μητρικού φυτού, δηλαδή του φυτού από το οποίο κόπηκε το μόσχευμα. Πρόκειται για ενόφθαλμα τμήματα βλαστών τα οποία υπό ειδικές συνθήκες αναπτύσσουν ριζικό σύστημα και στη συνέχεια αναπτύσσονται ως ανεξάρτητα φυτά. Τα φυτά, όπως άλλωστε και τα περισσότερα έμβια όντα, αναπτύσσουν εμβρυϊκό ιστό (κάλο) σε σημεία όπου ο ιστός τους έχει τραυματιστεί στην προσπάθεια τους να τον επουλώσουν. Ο ιστός αυτός υπό ειδικές συνθήκες υγρασίας, θερμοκρασίας και φωτός μπορεί να μετατραπεί σε ριζικό σύστημα. 51

52 4.1 Τρόποι Διάκρισης Μοσχευμάτων Ανάλογα με το χρόνο κοπής τους διακρίνονται σε: «Μαλακά» ή «φυλλώδη»: Είναι τα μοσχεύματα που κόβουμε κατά την πρώτη περίοδο της βλαστικής ανάπτυξης των φυτών την άνοιξη, όταν οι βλαστοί είναι μαλακοί και πράσινοι από το Μάρτιο έως το Μάιο περίπου. «Σκληρά» ή «ξυλώδη» : Είναι αυτά που κόβουμε κατά την περίοδο του λήθαργου των φυτών και αφού αυτά έχουν πλήρως ξυλοποιηθεί από τον Οκτώβριο έως το Φεβρουάριο. «Ημίσκληρα» ή «ημιξυλώδη» : Είναι τα μοσχεύματα που κόβουμε κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιόδου βλάστησης, όταν οι βλαστοί έχουν εν μέρει ξυλοποιηθεί και η ανάπτυξη των φυτών έχει επιβραδυνθεί από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο. Ανάλογα με τον τρόπο κοπής τους διακρίνονται σε: «Απλά», όταν αυτά κόβονται με μία κάθετη τομή από ένα κλαδί, 2-3 χιλιοστά κάτω από κάποιο μάτι. Με «νύχι»,όταν αυτά προέρχονται με σχίσιμο ενός κλαδιού από ένα φέρον κλαδί. 52

53 Με «τακούνι», όταν το κλαδί του μοσχεύματος αποσπάται από το φέρον κλαδί με δύο λοξές τομές, έτσι ώστε στη βάση του μοσχεύματος να υπάρχει ένα τμήμα παλαιότερου ξύλου. 4.2 Λόγοι εφαρμογής αγενούς πολλαπλασιασμού Αδυναμία παραγωγής ζωτικών σπόρων Η ανικανότητα αναπαραγωγής γενετικά όμοιων απογόνων με το μητρικό φυτό Η διαιώνιση ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του φυτού Η αυξημένη παραγωγή φυτών Η ανάπτυξη ανθεκτικότητας σε παθογόνα Η περιβαλλοντική προσαρμογή Ο έλεγχος της ζωηρότητας της βλάστησης 4.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την αναπαραγωγή των φυτών με μοσχεύματα: Μητρικό φυτό Φυσιολογική κατάσταση μητρικού φυτού Σκίαση Χαράκωμα (χαραγή) 53

54 Ηλικία φυτού (νεανικότητα) Τύπος του ξύλου που επιλέγεται Ιώσεις Εποχή συλλογής μοσχευμάτων Μεταχειρίσεις μοσχευμάτων Αυξητικοί ρυθμιστές IAA, IBA, NAA - Μέθοδοι εφαρμογής αυξινών Βιταμίνες Ανόργανα στοιχεία Μυκητοκτόνα Τραυματισμός Περιβαλλοντικές συνθήκες Σχέσεις νερού Θερμοκρασία Φως Υπόστρωμα ριζοβολίας 54

55 4.4 Διαδικασία πολλαπλασιασμού με μοσχεύματα: Επιλέγουμε νεαρά, υγιή φυτά, απαλλαγμένα από παραμορφώσεις και ασθένειες. Από αυτά επιλέγουμε τους δυνατότερους βλαστούς που είναι απαλλαγμένοι από άνθη ή καρπούς. Κόβουμε τα μοσχεύματα σε μήκος εκατοστά από κλαδιά διαμέτρου 3-5 mm. Κόβουμε τη κάτω πλευρά του μοσχεύματος 2-3 χιλιοστά κάτω από ένα «μάτι». Μετά την κοπή των μοσχευμάτων αφαιρούμε τα φύλλα, όταν αυτά είναι φυλλώδη, από τη βάση των μοσχευμάτων ως τα 2/3 του ύψους τους. Σε μοσχεύματα με μεγάλα φύλλα κόβουμε τα εναπομείναντα φύλλα τους τόσο ώστε τελικά να μειώσουμε δραστικά τη διαπνοή τους. (ένα μέτρο είναι να διατηρούμε φύλλωμα του οποίου το μήκος να μην ξεπερνά το 1/3 του μήκους του μοσχεύματος) είναι βασικό οι τομές των μοσχευμάτων να είναι «καθαρές», με κλαδευτήρια καλά ακονισμένα και απολυμασμένα, ώστε να μην είναι δυνατή η μετάδοση ασθενειών. Μετά την κοπή των μοσχευμάτων, για να αυξήσουμε τις πιθανότητες ριζοβολίας τους τα τοποθετούμε σε ορμόνη ριζοβολίας. Εμβαπτίζουμε τα 2-3 εκατοστά της βάσης των μοσχευμάτων αφού τα βρέξουμε με λίγο νερό, σε ορμόνη ριζοβολίας. 55

56 Τοποθετούμε, τέλος, τα μοσχεύματα σε ελαφρύ εδαφικό μείγμα, που συνήθως προετοιμάζουμε αναμειγνύοντας ή χρησιμοποιώντας μεμονωμένα τύρφη, άμμο και περλίτη. Τα πιο πάνω υλικά επιτρέπουν τον καλό αερισμό τους, εδάφους παρά τη συνεχή χρήση νερού. Τα μοσχεύματα που κόβουμε το φθινόπωρο και το χειμώνα τοποθετούνται σε ελαφρά σκιασμένο ή και φωτεινό μέρος. Ποτίζουμε και ψεκάζουμε με νερό τακτικά τα μοσχεύματα, ώστε να μην αφυδατωθούν και ξεραθούν, χωρίς να το παρακάνουμε. Το υπερβολικό πότισμα μπορεί να οδηγήσει σε κακό αερισμό των φυτών και στην ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών. Η περιοδικότητα του ποτίσματος εξαρτάται από την εποχή, τη θερμοκρασία, την έκθεση στο φως κ.λ.π. 56

57 5. «Βολβώδη φυτά» Ως 'βολβώδη' ονομάζονται ευρέως είδη ποωδών κυρίως φυτών τα οποία χαρακτηρίζονται από την παρουσία τροποποιημένων οργάνων, με αποθηκευτικό και αναπαραγωγικό ρόλο. Ο όρος 'βολβώδη' είναι αδόκιμος, μιας και τα περισσότερα από αυτά δεν αναπτύσσουν αληθείς βολβούς, αλλά αντί αυτών διαθέτουν κορμούς, κονδύλους και ριζώματα, δομές με σημαντικές μορφολογικές διαφορές μεταξύ τους. 5.1 Βολβοί Έχουν τη χαρακτηριστική δομή που γνωρίζουμε από το κρεμμύδι, με πολυάριθμες συγκεντρικές φολίδες (λέπια) οι οποίες συγκρατούνται στη βάση του βολβού με έναν επίπεδο σχηματισμό που ονομάζεται βασικός δίσκος ή πλάκα. Από την κάτω επιφάνεια του βασικού δίσκου σχηματίζονται οι ρίζες. Σε ορισμένα είδη, ο βολβός εξωτερικά καλύπτεται από ένα λεπτό πέταλο που ονομάζεται χιτώνας, ενώ εσωτερικά υπάρχει ο βλαστός από τον 57

58 οποίο σχηματίζεται το υπέργειο τμήμα του φυτού. Γένη φυτών με αληθείς βολβούς είναι μεταξύ άλλων τα εξής: - Λίλιουμ - Γάλανθος - Υάκινθος - Τουλίπα - Μούσκαρι - Nerine - Νάρκισσος - Φριτιλλάρια - Κρεμμύδι, σκόρδο και άλλα είδη του γένους Allium - Αμαρυλλίδα - Ορισμένα είδη Ίριδας (π.χ. Ισπανική/ Ολλανδική Ίριδα) - Οξαλίδα - Belamcanda - Sternbergia 5.2 Κορμοί (Βολβοκονδυλοι) Μοιάζουν εξωτερικά με τους βολβούς, τόσο στο εξωτερικό τους περίβλημα, όσο και στον βασικό δίσκο, αλλά διαφέρουν από αυτούς στο ότι εσωτερικά είναι συμπαγείς και στερούνται τις συγκεντρικές φολίδες των βολβών. 58

59 Φυτά με κορμούς είναι μεταξύ άλλων τα εξής: - Κρόκος (π.χ. C flavus, C. sieberi, C. vernus) - Γλαδίολα - Κολχικό - Κροκόσμια - Dierama - Φρέζια - Μπανανιά - Sparaxis - Ίξια 5.3 Κόνδυλοι Διαφέρουν μορφολογικά τόσο από τους βολβούς, όσο και από τους κορμούς. Είναι συμπαγείς, σαρκώδεις σχηματισμοί που προέρχονται από τροποποιημένους βλαστούς / στόλωνες (stem tubers) ή τμήματα του ριζικού συστήματος (root tubers) και μπορεί να είναι υπόγειοι ή υπέργειοι. Γένη φυτών με κονδύλους είναι μεταξύ άλλων τα εξής: - Μπιγκόνια - Κυκλάμινο - Ντάλια - Γλωξίνια - Κλίβια - Νεραγκούλα - Πατάτα - Γλυκοπατάτα 59

60 - Καλάντιουμ - Ανεμώνη - Ερανθίς - Ficaria 5.4 Ριζώματα Είναι διογκωμένοι υπόγειοι βλαστοί οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να σχηματίζουν ρίζες και βλαστούς στα σημεία των οφθαλμών τους. Παρά τις ομοιότητες τους με τους στόλωνες, υπάρχουν συγκεκριμένες μορφολογικές και λειτουργικές διαφορές που καθορίζουν τη διαφοροποίηση τους. Γένη φυτών με ριζώματα είναι μεταξύ άλλων τα εξής: - Κάννα - Κάλλα - Ορισμένα είδη ίριδας (πχ Γερμανική Ίριδα) - Μπαμπού και αγροστώδη - Διωναία - Φυσαλίς - Μιγκέ - Αγάπανθος - Τζίντζερ - Βεργένια - Αλστρομέρια - Λυκίσκος - Ασπάραγος - Populus tremuloides 60

61 6. Περίληψη Ενότητας Τα κύρια αποτελέσματα αυτής της ενότητας είναι τα πιο κάτω : Η γνώση των δύο κύριων κατηγοριών πολλαπλασιασμού των φυτών, εγγενής και αγενής Η γνώση των τριών κατηγοριών του αγενές πολλαπλασιασμού αλλά και των υποκατηγοριών τους Η γνώση όλων των στοιχείων και δεδομένων που αφορούν τις πιο διαδεδομένες μεθόδους πολλαπλασιασμού των φυτών, αλλά και όλων των κύριων χαρακτηριστικών τους. Σπόροι Μοσχεύματα - Βολβοί 1

62 Παραπομπές ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΕΝΩΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΜΕΝΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ Η σημασία της παραγωγής και χρήσης υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού, ΣΤΕΛΛΑ ΛΟΥΚΑ, Λειτουργός Επιθεώρησης, στον Κλάδο Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου και Ελέγχου Ποιότητας, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, Οκτώβριος, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ, ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΩΝ ΔΕΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΘΑΜΝΩΝ, ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΕΤΡΟΥ Α. ΡΟΥΣΣΟΥ, ΛΕΚΤΟΡΑ Γ.Π.Α. ΑΘΗΝΑ

63 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ - ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΕ ΦΥΤΩΡΙΟ 1. Εισαγωγή Υπάρχουν διαφόρων ειδών φυτώρια, το κάθε ένα με το δικό του σκοπό αλλά και το δικό του ρόλο. Αναλόγως του φυτωρίου είναι και οι διαδικασίες αλλά και οι τεχνικές και πρακτικές που ακολουθούνται στην παραγωγή και πολλαπλασιασμό των φυτών. Κύριοι στόχοι της συγκεκριμένης ενότητας είναι με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης της οι συμμετέχοντες να μπορούν να: 4. Είναι σε θέση να εκτελέσει όλες τις τεχνικές και πρακτικές για την καλλιέργεια διαφορετικών φυτικών ειδών και την πρόληψη ασθενειών των φυτών 63

64 2. Τύποι Φυτωρίων Οι διάφοροι τύποι φυτωρίων χωρίζονται αναλόγως της λειτουργίας τους, του τρόπου παραγωγής και πολλαπλασιασμού αλλά κυρίως του σκοπού για τον οποίο εργάζονται. Οι κύριοι τύποι φυτωρίων είναι: Φυτώρια Λιανικής πώλησης για πώληση στο ευρύ κοινό Φυτώρια Χονδρικής πώλησης για πώληση σε μεγάλες ποσότητες και κυρίως σε εταιρείες Εξειδικευμένα φυτώρια, ειδικά σε ένα φυτό η κατηγορία φυτών Δασικά Φυτώρια για αναπλήρωση των καταστροφών των δασών Εθνικά Φυτώρια για τη διατήρηση και πολλαπλασιασμών εθνικών φυτών Ιδιωτικά Φυτώρια για ιδιωτικά ιδρύματα και κτήματα Αν και η δημοφιλής εικόνα του φυτώριου είναι αυτή του Φυτωρίου Λιανικής Πώλησης το φάσμα των λειτουργιών ενός φυτώριου είναι πολύ ευρύτερο και ζωτικής σημασίας για πολλούς κλάδους της γεωργίας, της δασοκομίας και της 64

65 διατήρησης της βιολογίας. Μερικές φυτώρια ειδικεύονται σε μία φάση της διαδικασίας: διάδοση, ανάπτυξη, ή λιανική πώληση, ή σε ένα είδος φυτού: π.χ., θαμνώδες φυτά, φυτά για σκίαση, ή τα αναρριχητικά φυτά. Μερικά αναπτύσσουν απόθεμα διαφόρων φυτών, είτε σπορόφυτα ή εμβολιασμένα, από ειδικές ποικιλίες για λόγους όπως οπωροφόρα δέντρα για οπωρώνες, ή δέντρα για ξυλεία. Άλλα φυτώρια αναπτύσσουν αποθέματα εποχιακών προϊόντων, τα οποία είναι έτοιμα την άνοιξη για εξαγωγή σε ψυχρότερες περιοχές όπου ή διάδοση δεν θα μπορούσε να έχει ξεκινήσει τόσο νωρίς, ή σε περιοχές όπου τα παράσιτα εμποδίζουν τη κερδοφόρα καλλιέργεια εποχιακών φυτών στην αρχή της σεζόν. 65

66 3. Παραγωγή φυτών σε γη και δοχεία 3.1 Γη Τα φυτώρια είναι ο παραδοσιακός τρόπος παραγωγής και εμπορίας καλλωπιστικών δέντρων, θάμνων, οπωροφόρων δέντρων και λουλουδιών. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1900 σχεδόν όλες οι καλλιέργειες των φυτωρίων παράγονταν στη γη και στα λιβάδια. Ακόμη και με την έλευση της υπέργειας παραγωγής σε κιβώτια, τα φυτώρια με παραγωγή στη γη εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ευρέως. Μερικά από τα πλεονεκτήματα της παραγωγής σε γη σε σχέση με άλλες μεθόδους παραγωγής είναι ότι είναι λιγότερο απαιτητική διαδικασία όσον αφορά τη συντήρηση και την εργασία κατά τη διάρκεια της περιόδου καλλιέργειας, τα φυτά δεν χρειάζονται την προστασία του χειμώνα, και χαμηλότερο κόστος εκκίνησης Θέματα Παραγωγής Επιλογή Τοποθεσίας: Η κύρια ανησυχία στην επιλογή του χώρου είναι το χώμα. Όχι μόνο πρέπει το έδαφος να είναι καλά στραγγιζόμενο, αλλά πρέπει να συντηρεί καλά μαζί τις ρίζες των δέντρων όταν τα φυτά σκάβονται. Η παραγωγή γυμνόρριζων φυτών απαιτεί χώμα που θα πέσει εύκολα μακριά 66

67 από τις ρίζες. Η γή πρέπει να είναι απαλλαγμένη από μεγάλες πέτρες ή σκληρές λεκάνες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη ρίζα ανάπτυξης. Μια πηγή καθαρού νερού, απαλλαγμένου από επιβλαβείς οργανισμούς είναι άλλο ένα σημαντικό ζήτημα. Η ιδανική περιοχή πρέπει να έχει μια ελαφρώς επικλινή μορφολογία του εδάφους για σωστή αποστράγγιση του αέρα και προσφέρουν αποστράγγιση του νερού σε μια λίμνη ή λεκάνη συγκράτησης πίσω για την ανακύκλωση για την καλλιέργεια. Πιθανές θέσεις καλλιέργειας θα πρέπει να ελεγχθούν για μόλυνση των νηματωδών κυστών σόγιας ως η παρουσία του επιβλαβούς αυτού οργανισμού στο έδαφος θα μπορούσε σοβαρά να περιορίσει τιε εκτός κράτους εξαγωγές. Συντήρηση: Τα δέντρα για σκιά συχνά κλαδεύονται από πάνω τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι για να διασφαλιστεί ότι ένας κεντρικός ηγέτης διατηρείται και το σχήμα της κεφαλής του δέντρου είναι σε αναλογία με τον κορμό. Οι θάμνοι κλαδεύονται τακτικά για να καθορίζουν ένα ύψος και πυκνότητα για την αγορά. Τα φυτά που καλλιεργούνται για το εμπόριο τοπιοτέχνησης τείνουν να απαιτούν εξειδικευμένο κλάδεμα. Φθηνά φυτά για το εμπόριο μπορεί να αφήνονται να αναπτυχθούν πιο 67

68 χαλαρά και πιο ψηλά πριν το κλάδεμα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να πάρουν το μέγεθος γρήγορα. Τα δέντρα μπορεί να χρειαστεί να στοιβαχτούν για να διατηρήσουν ένα ευθύ κορμό. Μερικοί καλλιεργητές κλαδεύουν είτε συστηματικά είτε πριν από τη συγκομιδή για να βοηθήσουν τα δέντρα να επιβιώσουν το σκάψιμο και τη μεταφύτευση. Διαχείριση των επιβλαβών οργανισμών: Έλεγχος ζιζανίων σε φυτώρια, απαιτεί αποτελεσματική διαχείριση. Μέθοδοι ελέγχου μπορεί να περιλαμβάνει ένα συνδυασμό από βοτάνισμα με το χέρι, κούρεμα, μηχανική καλλιέργεια, το προστατευτικό στρώμα, ύφασμα εδάφους, και χημικές μεθόδους. Έντομα και η διαχείριση της νόσου απαιτεί την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία διαχείρισης (IPM) στρατηγικές, όπως η φύτευση ανθεκτικές ποικιλίες, προσκοπισμός, εξάσκηση και καλύτερα διαχειριστικές πρακτικές. Συγκομιδή: Ο χρόνος που χρειάζεται για τα φυτά να φθάσουν ένα εμπορεύσιμο μέγεθος ποικίλει ανάλογα με το είδος του φυτού και τις συνθήκες ανάπτυξης. Στις περισσότερες εργασίες, τα φυτά συγκομίζονται 3 έως 5 έτη μετά τη φύτευση. Οι καλλιέργειες των φυτωρίων που καλλιεργούνται στο έδαφος ιδανικά συλλέγονται κατά τη διάρκεια της περιόδου λήθαργου των δέντρων για να ελαχιστοποιηθεί το άγχος μεταμόσχευση, ωστόσο, δεν είναι ασυνήθιστο το σκάψιμο να συνεχίσει ως το καλοκαίρι. Η συγκομιδή καθορίζεται επίσης από το στάδιο της ανάπτυξης που πρέπει να διατίθενται στην αγορά. Τα φυτά μπορεί να είναι πωλούνται ως χιτώνια, μαστίγια ή ολοκληρωμένα 68

69 φυτά. ο όρος χιτώνια αναφέρεται σε οποιαδήποτε θέση των φυτών («επένδυση έξω») σε ένα σύστημα παραγωγής έτσι ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα μεγαλύτερο τελικό εργοστάσιο. Μαστίγια είναι φυτά που αποτελούνται ένα ευθύ στέλεχος με μικρή διακλάδωση. Ολοκληρωμένα φυτά, το τελικό στάδιο της παραγωγής, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά που αναμένονται στην αγορά: μορφή, το μέγεθος, διακλαδώσεις, και το μέγεθος του πορτ-μπαγκάζ. Τα φυτά συγκομίζονται είτε με το χέρι ή με ένα μηχανοποιημένο φτυάρι. 3.2 Δοχεία Η παραγωγή φυτών σε δοχεία περιλαμβάνει τη παραγωγή και εμπορία καλλωπιστικών δέντρων και θάμνων, οπωροφόρων δέντρων, λουλουδιών και αιωνόβιων δέντρων. Αυτή η παραγωγική μέθοδος έχει βοηθήσει να φέρει επανάσταση στο τομέα των φυτωρίων τις τελευταίες δεκαετίες. Ορισμένα από τα πλεονεκτήματα της παραγωγής δοχείου περιλαμβάνουν: - Λιγότερη έκταση που απαιτείται για την παραγωγή, - Τον εύκολο χειρισμό - Σχεδόν τη χρονιαία συγκομιδή και φύτευση 69

70 3.2.1 Θέματα Παραγωγής Επιλογή Τοποθεσίας: Τα φυτά που παράγονται σε δοχεία πρέπει να ποτίζονται σε τακτά διαστήματα, συχνά πρέπει να ποτίζονται αρκετές φορές την ημέρα κατά την περίοδο παραγωγής. Μια πηγή καθαρής, απαλλαγμένων από επιβλαβείς οργανισμούς νερό είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας στην επιλογή μιας κατάλληλης θέσης του θερμοκηπίου. Δεδομένου ότι η παραγωγή σε δοχείο συνεπάγεται την καλλιέργεια φυτών πάνω από το έδαφος χρησιμοποιώντας προσαρμοσμένες έξω από τη γη παραγωγικά μέσα, το είδος του εδάφους στην περιοχή δεν είναι τόσο σημαντικό όσο είναι στη καλλιέργεια φυτών στη γη.. Η ιδανική τοποθεσία θα έχει μια ελαφρώς επικλινή μορφολογία του εδάφους για τη σωστή παροχέτευση του αέρα και να προσφέρει βολική αποστράγγιση του νερού σε μια λίμνη ή λεκάνη κατακράτησης για ανακύκλωση πίσω στην καλλιέργεια. Επιλογή των καλλιεργειών: Οι παραγωγοί μπορούν να επιλέξουν είτε να παράγουν το δικό τους στοκ τους ή τη φύτευση δενδρυλλίων αγοράς και μοσχευμάτων από άλλους παραγωγούς. Οι περισσότεροι ιδιοκτήτες φυτωρίων αναπτύσσουν μια ποικιλία φυτών με γνωστή υψηλή αγοραστική ζήτηση και άλλοι μπορεί να εξειδικεύονται. Μερικές ειδικότητες φυτωρίων μεγαλώνουν αυτοφυή φυτά ή ασυνήθιστα φυτά. Αυτό το είδος της εξειδικευμένης παραγωγής μπορεί να εξυπηρετήσει εξειδικευμένες αγορές και είναι ιδιαίτερα καλά προσαρμοσμένη για τη μικρή καλλιεργητή. Συντήρηση: Το κλάδεμα των δένδρων και θάμνων στην παραγωγική διαδικασία είναι τόσο μια τέχνη και μια επιστήμη. Τα δέντρα για σκιά κλαδεύονται συχνά το χειμώνα και το καλοκαίρι να διασφαλιστεί ότι μια κεντρική ηγέτης διατηρείται και το σχήμα της κεφαλής του δέντρου είναι σε αναλογία με τη 70

71 βάση. Οι θάμνοι κλαδεύονται τακτικά για να δημιουργηθεί ύψος και πυκνότητα για τη σχεδιαζόμενη αγορά. Τα φυτά που καλλιεργούνται για τη τοπιοτέχνηση τείνουν να απαιτούν εξειδικευμένο κλάδεμα. Φθηνά φυτά για την εμπόριο μπορεί να αναπτυχθούν πιο χαλαρά και ψηλότερα πριν το κλάδεμα, έτσι ώστε να μπορούν να πάρουν το μέγεθος γρήγορα. Τα δέντρα μπορεί να χρειαστεί να στοιβαχτούν για να διατηρήσουν ένα ίσιο κορμό. Διαχείριση των επιβλαβών οργανισμών: Έλεγχος ζιζανίων σε φυτώρια, απαιτεί αποτελεσματική διαχείριση. Μέθοδοι ελέγχου μπορεί να περιλαμβάνει ένα συνδυασμό από βοτάνισμα με το χέρι, κούρεμα, μηχανική καλλιέργεια, το προστατευτικό στρώμα, ύφασμα εδάφους, και χημικές μεθόδους. Έντομα και η διαχείριση της νόσου απαιτεί την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία διαχείρισης (IPM) στρατηγικές, όπως η φύτευση ανθεκτικές ποικιλίες, προσκοπισμός, εξάσκηση και καλύτερα διαχειριστικές πρακτικές. Συγκομιδή: Καλλιέργειες που καλλιεργούνται σε δοχεία μπορεί να συλλέγονται κάθε ημέρα του έτους. Ο χρόνος που χρειάζεται για τα φυτά να καταλήξουν σε εμπορεύσιμο μέγεθος ποικίλλει ανάλογα με το είδος του φυτού και την αυξανόμενη συνθήκες. Σε γενικές γραμμές, τα φυτά που καλλιεργούνται σε δοχεία μπορεί να είναι σε πολλαπλασιασμό για 6 έως 12 μήνες. Τα φυτά στη συνέχεια να περάσουν ένα έτος ως 1-γαλόνι φυτό και ένα ακόμη χρόνο ως 3-γαλόνο φυτό, για ένα σύνολο 30 σε 36 μήνες. Το μήκος του χρόνου όπου ένα φυτό μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα δοχείο είναι περιορισμένος. Μόλις τα απούλητα φυτά ξεπεράσουν το δοχείο τους, θα πρέπει να μεταφυτεύονται σε ένα μεγαλύτερο δοχείο, είτε να απορρίπτονται. Συγκομιδή καθορίζεται επίσης από το στάδιο της ανάπτυξη που πρέπει να διατίθενται στην αγορά. Φυτά μπορούν να πωληθούν 71

72 ως χιτώνια, μαστίγια, ή ολοκληρωμένα φυτά. Ο όρος χιτώνια αναφέρεται στα φυτά μετά από ένα χρόνο παραγωγή σπόρων από μοσχεύματα, ή ιστοκαλλιέργεια. Σήμερα, ο όρος αυτός αναφέρεται σε οποιαδήποτε θέση των φυτών μέσα σε ένα σύστημα παραγωγής έτσι ώστε να μπορούν να καλλιεργηθούν σε μια μεγαλύτερη μονάδα τελικού. Μαστίγια είναι φυτά που αποτελείται από ένα ευθύ στέλεχος με μικρή διακλάδωση. Ολοκληρωμένα φυτά, το τελικό στάδιο της παραγωγής, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά που αναμένονται στην αγορά θέση: μορφή, το μέγεθος, διακλαδώσεις, και το μέγεθος του πορτ-μπαγκάζ. Απαιτήσεις Εργασίας: Το επίπεδο της διαχείρισης των εμπορευματοκιβωτίων που καλλιεργούνται φυτά είναι σημαντικά υψηλότερη από ό, τι στη παραγωγή. Ένας κοινός κανόνας είναι να απασχολούν έναν εργαζόμενο ανά στρέμμα παραγωγή. 72

73 4. Θερμοκήπια 4.1 Έννοια Το θερμοκήπιο είναι στεγασμένος και περιφραγμένος χώρος, που σκοπό του έχει να προφυλάξει τα φυτά από το κρύο του χειμώνα. Τα θερμοκήπια μπορεί να είναι κατασκευασμένα πάνω σε μόνιμους σιδερένιους σκελετούς από γυαλί ή μπορεί να είναι από πλαστικό, που στηρίζεται πάνω σε ξύλινο σκελετό. Η κατασκευή των θερμοκηπίων εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες, που επικρατούν τους χειμωνιάτικους μήνες σε μια περιοχή και από το είδος των φυτών που πρόκειται να καλλιεργηθούν. Τα θερμοκήπια των βόρειων χωρών έχουν βαριές κατασκευές και, πολλές φορές αποτελούνται από διπλά τζάμια και διπλή οροφή. Τα θερμοκήπια αυτά θερμαίνονται. Αντίθετα, στις νότιες περιοχές της Ελλάδος, όπως π.χ. στη νότια Μεσσηνία και στην Κρήτη, οι κατασκευές είναι πολύ ελαφριές, αποτελούνται από πλαστικό απλωμένο πάνω σε ξύλινο σκελετό, χωρίς να θερμαίνεται. Στα θερμοκήπια καλλιεργούνται φυτά κατά τη διάρκεια του χειμώνα, που δεν είναι δυνατό να ευδοκιμήσουν στον ανοιχτό χώρο. Τα τελευταία χρόνια η τεχνική της καλλιέργειας μέσα στα θερμοκήπια έχει αναπτυχθεί σε σημαντικό βαθμό. Έτσι, όλο το χρόνο στην Ελλάδα παράγονται 73

74 προϊόντα τέτοια όπως π.χ. ντομάτες, μελιτζάνες, κολοκύθια κλπ., που καλύπτουν τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς, ενώ ένα μεγάλο μέρος προορίζεται για εξαγωγή. Ακόμη στα θερμοκήπια καλλιεργούνται και λουλούδια τέτοια που ευδοκιμούν μόνο το καλοκαίρι ή λουλούδια των τροπικών χωρών που σε διαφορετικές περιπτώσεις θα ήταν αδύνατη η καλλιέργειά τους. Τέτοια λουλούδια είναι π.χ. οι ορχιδέες που απαιτούν θερμοκρασία πάνω από 28 C και μεγάλη υγρασία, πράγμα που δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί έξω από τα θερμοκήπια. Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ένας άλλος τύπος θερμοκηπίων, τα λεγόμενα χημικά θερμοκήπια. Αυτά δεν είναι τίποτε περισσότερο από χημική ουσία που μοιάζει με αφρό, με την οποία ραντίζουν τα φυτά σε πολύ μεγάλες εκτάσεις. Η χημική ουσία καλύπτει τελείως τα φυτά και τα 74

75 προστατεύει από το κρύο. Λειτουργεί δηλαδή με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν και τα θερμοκήπια από πλαστικό. Ο τρόπος αυτός ακόμη βρίσκεται στο στάδιο των ερευνών και του πειραματισμού και, σύμφωνα με τις απόψεις των ερευνητών θα λύσει το πρόβλημα της μαζικής καλλιέργειας των εκτός εποχής φυτών. 4.2 Παραγόμενα Προϊόντα Τα προϊόντα που παράγονται στο θερμοκήπιο ανήκουν σε δυο μεγάλες κατηγορίες: α) τα τρόφιμα (κυρίως κηπευτικά και φρούτα) και β) τα καλλωπιστικά φυτά (κυρίως φυτά γλάστρας και δρεπτά άνθη). Τα προϊόντα αυτά συνιστούν σήμερα έναν από τους δυναμικότερους τομείς της ελληνικής γεωργίας, από πλευράς εξασφάλισης εισοδήματος και εξαγωγών. 75

76 Οι κοινωνικές μεταβολές που έχουν συμβεί από καιρό στις βορειοευρωπαϊκές χώρες και αργότερα στη χώρα μας, όπως είναι η συνεχώς αυξανόμενη αστικοποίηση του πληθυσμού (που δεν επιτρέπει την παραγωγή και αυτοκατανάλωση), έχουν επηρεάσει θετικά τη ζήτηση των κηπευτικών προϊόντων. Επίσης, η στροφή του ανθρώπου από τη μυϊκή εργασία που απαιτεί διατροφή με πολλές θερμίδες στην πνευματική εργασία που απαιτεί διατροφή με λίγες θερμίδες αλλά πλούσια σε βιταμίνες και άλατα, έχουν ως συνέπεια την αύξηση της ζήτησης κηπευτικών και φρούτων καθ' όλη τη διάρκεια του έτους σε μεγάλη ποικιλία και επομένως προϊόντων που παράγονται στο θερμοκήπιο. Η απομάκρυνση επιπλέον του ανθρώπου από το φυσικό του περιβάλλον με την αστικοποίηση δημιουργεί την ανάγκη κάποιου υποκατάστατου του φυσικού περιβάλλοντος, που συνήθως είναι η διακόσμηση του εξωτερικού και εσωτερικού χώρου της αστικής κατοικίας με φυτά. Τα φυτά όμως αυτά δεν είναι κατ' ανάγκη τα ίδια που αναπτύσσονται στο φυσικό υπαίθριο περιβάλλον. Συνήθως είναι άλλα, προσαρμοσμένα στο περιορισμένο φως και τη διαφορετική θερμοκρασία του δωματίου. Ως εκ τούτου δημιουργείται η ζήτηση καλλωπιστικών φυτών που πολλαπλασιάζονται και αναπτύσσονται στο ρυθμιζόμενο περιβάλλον του θερμοκηπίου. Σήμερα υπάρχει σημαντική ζήτηση των προϊόντων αυτών ιδιαίτερα η ζήτηση προϊόντων με την καλύτερη ποιότητα και εμφάνιση. 76

77 Θα πρέπει να επισημανθεί και το γεγονός ότι τα προϊόντα θερμοκηπίου που παράγονται στη χώρα μας, αποτελούν περισσότερο συμπλήρωμα των καλλιεργειών του ανοιχτού αγρού, παρά ανταγωνιστικά προϊόντα. Π.χ. ο μεγάλος όγκος των θερμοκηπιακών κηπευτικών προϊόντων παράγονται το χειμώνα, ενώ τα αντίστοιχα κηπευτικά προϊόντα του ανοιχτού αγρού παράγονται το καλοκαίρι. Ο μεγάλος όγκος των κηπευτικών προϊόντων θερμοκηπίου που παράγονται στις βορειοευρωπαϊκές χώρες, συμπίπτει χρονικά περισσότερο με τις αντίστοιχες καλλιέργειες ανοιχτού αγρού που παράγονται στη χώρα μας και λιγότερο με τις καλλιέργειες θερμοκηπίου. Επομένως, δεν υπάρχει στις αγορές της Βόρειας Ευρώπης, που είναι και τα μεγάλα κέντρα κατανάλωσης, πρόβλημα σημαντικού ανταγωνισμού μεταξύ των δικών τους προϊόντων και των ελληνικών θερμοκηπιακών προϊόντων. Υπάρχει εν τούτοις πρόβλημα ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών της μεσογειακής λεκάνης για βελτίωση των εξαγωγών τους στις αγορές της βόρειας Ευρώπης. 77

78 Συνήθως οι τιμές των κηπευτικών προϊόντων θερμοκηπίου είναι υψηλές τα τελευταία χρόνια, διότι η ζήτησή τους είναι μεγαλύτερη από την προσφορά. Η έρευνα δε της αγοράς δείχνει ότι η υψηλή τιμή δεν επηρεάζει τη ζήτηση των καλής ποιότητας θερμοκηπιακών προϊόντων. 4.3 Αποτελέσματα Αποφεύγονται ζημίες από αέρα, βροχή, χιόνι και χαλάζι. Ανάλογα με τον εξοπλισμό του, παρέχεται η δυνατότητα ρύθμισης των παραγόντων του περιβάλλοντος της κόμης των φυτών, όπως: της ακτινοβολίας, της θερμότητας, της υγρασίας και του διοξειδίου του άνθρακα, με αρκετή ακρίβεια. Παρέχεται η δυνατότητα ρύθμισης των παραγόντων του περιβάλλοντος της ρίζας των φυτών, όπως: της υγρασίας, του οξυγόνου, της θερμότητας, των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων και του ph, που με τη χρήση κατάλληλων εδαφικών υποστρωμάτων ή υδροπονικών καλλιεργειών, μπορούν να φθάσουν με ακρίβεια τις απαιτήσεις των φυτών. 78

79 Παρέχεται η δυνατότητα αποτελεσματικότερης φυτοπροστασίας από ασθένειες και έντομα, λόγω περιορισμένου χώρου και εξειδικευμένου εξοπλισμού. Επιπλέον, σ' ένα θερμοκήπιο που παρέχει τη δυνατότητα ακριβούς ρύθμισης των συνθηκών του περιβάλλοντος έτσι ώστε να ευνοεί την ανάπτυξη των φυτών, η ανάπτυξη φυτασθενειών είναι πολύ σπανιότερη απ' ό,τι σε συνθήκες που δεν παρέχεται τέτοια δυνατότητα. Ειδικότερα σε θερμοκήπια στα οποία γίνεται μια απλή τροποποίηση του περιβάλλοντος των φυτών μόνο με τη κατασκευή, χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό, επιτυγχάνεται συνήθως : Πρώιμη ή όψιμη παραγωγή φυτικών προϊόντων και Αποφυγή ζημιών στα φυτά και την παραγωγή από αέρα βροχή, χαλάζι κλπ. Στα θερμοκήπια στα οποία γίνεται ακριβής ρύθμιση των παραγόντων του περιβάλλοντος των φυτών, με εξειδικευμένο εξοπλισμό στην κάθε περίπτωση, μπορεί να επιτευχθεί : Χρονικός προγραμματισμός της παραγωγής, ώστε να σταλεί στην αγορά σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν στον έξω χώρο, 79

80 Βελτίωση της ποιότητας και αύξηση της παραγωγής, λόγω της βελτίωσης των συνθηκών του περιβάλλοντος και της προστασίας που προσφέρει το θερμοκήπιο από τα αντίξοα καιρικά φαινόμενα. 4.4 Εξοπλισμός Θερμοκηπίων Σύστημα δυναμικού αερισμού υποπίεσης με ανεμιστήρες ειδικός σχεδιασμός για τον αερισμό γεωργικών εγκαταστάσεων. υψηλές παροχές αέρα ( m3/h) με σχετικά μέτριας ισχύος ηλεκτρική εγκατάσταση η ταχύτητα του αέρα μέσα στο χώρο είναι μικρή για να μην προκαλούνται ανεπιθύμητα ρεύματα. η κατανομή του αέρα είναι ομοιόμορφη, χωρίς τη χρήση αεραγωγών το κόστος τοποθέτησης είναι μικρό Σύστημα δροσισμού μειώνει τη θερμοκρασία του χώρου λόγω εξάτμισης, αυξάνοντας ταυτόχρονα την υγρασία. ιδανική μέθοδος δροσισμού σε υψηλή θερμοκρασία και χαμηλή σχετική υγρασία (σχεδόν παντού στην Ελλάδα) μείωση της θερμοκρασίας μέχρι και 14 οc 80

81 Σύστημα θέρμανσης Σύστημα νεφελοψεκασμού Η ΑΓΡΕΚ είναι αποκλειστική αντιπρόσωπος της pulsfog Συνδυασμός συσκευών και διάταξη μετά από προσεκτικό σχεδιασμό για να έχουμε το άριστο αποτέλεσμα Εφαρμογές για κάθε είδος καλλιέργειας. 81

82 5. Υδροπονία 5.1 Έννοια Η υδροπονία είναι μια τεχνολογικά εξελιγμένη μέθοδος γεωργικής παραγωγής στην οποία δε χρησιμοποιείται το φυσικό έδαφος. Διεθνώς η χρήση της μεθόδου αυτής επεκτείνεται συνεχώς. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται πολύ περιορισμένα και όπου εφαρμόζεται είναι αμφίβολο κατά πόσο εφαρμόζεται ορθολογικά, ώστε να γίνεται πλήρης εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει. Με τη μέθοδο της υδροπονίας τα φυτά καλλιεργούνται είτε πάνω σε πορώδη αδρανή υποστρώματα στα οποία προστίθεται θρεπτικό διάλυμα ή σε σκέτο θρεπτικό διάλυμα. Διεθνώς η υδροπονική καλλιέργεια είναι μια διαρκώς επεκτεινόμενη δραστηριότητα, διότι με τη βελτιστοποίηση του περιβάλλοντος της ρίζας που επιτυγχάνει αυξάνονται οι αποδόσεις των φυτών και βελτιώνεται η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Εκτός αυτών όμως παρέχει τη δυνατότητα να καλλιεργηθούν φυτά σε περιοχές με πολύ κακής ποιότητας εδάφη (πολύ αλατούχα, πολύ συνεκτικά κλπ) ή σε θέσεις χωρίς καθόλου φυσικό έδαφος. 82

83 Γενικά, για τη σωστή ανάπτυξη των φυτών είναι απαραίτητο στη ρίζα τους να υπάρχει άφθονο οξυγόνο και ταυτόχρονα άφθονο νερό που να έχει διαλυμένα τα απαραίτητα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία στη σωστή τους αναλογία. Στη συμβατική καλλιέργεια εδάφους είναι δύσκολο να επιτευχθεί ο συνδυασμός αυτός. Στο φυσικό έδαφος, στις περισσότερες περιπτώσεις, όσο περισσότερο νερό υπάρχει, τόσο λιγότερο οξυγόνο μένει και αντίθετα, με αποτέλεσμα πότε το ένα και πότε το άλλο να βρίσκεται σε έλλειψη. Στο έδαφος επίσης σημαντικό είναι και το πρόβλημα της διαθεσιμότητας των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων στη ρίζα του φυτού. Μπορεί να προστίθενται ανόργανα θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος, αλλά αυτά δεν είναι πάντα αμέσως διαθέσιμα στη ρίζα, γιατί δεσμεύονται στα συστατικά του εδάφους ή δύσκολα μετακινούνται στην περιοχή της ρίζας. Με τις υδροπονικές καλλιέργειες τα προβλήματα αυτά λύνονται με τη ρύθμιση της τροφοδοσίας του θρεπτικού διαλύματος και τη χρησιμοποίηση (σε όσες περιπτώσεις χρησιμοποιείται στερεό υπόστρωμα) υλικών με πολύ υψηλό πορώδες και χημικά αδρανών. Εκτός όμως των δυνατοτήτων, που παρέχει η μέθοδος αυτή, για καλλιέργεια σε ένα βελτιωμένο περιβάλλον ρίζας, οι υδροπονικές καλλιέργειες παρουσιάζουν και άλλα πλεονεκτήματα, όπως είναι: 83

84 η απαλλαγή των φυτών από τις ασθένειες εδάφους και επομένως αποφυγή της επιβάρυνσης της επιχείρησης με το κόστος της απολύμανσης, που είναι συνήθως σημαντικό, η εξοικονόμηση νερού και θρεπτικών στοιχείων, γιατί περιορίζονται οι απώλειες από επιφανειακές διαρροές και βαθιά διείσδυση του νερού στο έδαφος, η αποφυγή ρύπανσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα με λιπαντικά στοιχεία (ιδιαίτερα στα κλειστά συστήματα), η ευκολότερη τεχνικά ρύθμιση του θερμικού περιβάλλοντος της ρίζας, η δημιουργία ευχάριστου περιβάλλοντος για τον εργαζόμενο, με την απομόνωση του εδάφους και επομένως την απουσία οσμών και σκόνης, ο περιορισμός της σκληρής χειρωνακτικής εργασίας, που είναι αναγκαία στις καλλιέργειες εδάφους, όπως αυτή της κατεργασίας του εδάφους και η απλοποίηση του προγράμματος των εργασιών της παραγωγικής επιχείρησης, γιατί δεν απαιτείται βελτίωση του εδάφους, δημιουργία ειδικών εδαφικών μειγμάτων για την ανάπτυξη των νεαρών φυτών, ζιζανιοκτονία κλπ.. Τα σημαντικότερα μειονεκτήματα που παρουσιάζουν οι υδροπονικές καλλιέργειες συνοψίζονται στα εξής: είναι σχετικά ευαίσθητα συστήματα καλλιέργειας, χωρίς μεγάλες ανοχές λαθών η υδροπονική καλλιέργεια, ιδιαίτερα όταν γίνεται (όπως συνήθως συμβαίνει) στο θερμοκήπιο, απαιτεί μεγαλύτερο βαθμό τεχνικής επιδεξιότητας Το έδαφος παρέχει τη δυνατότητα στη ρίζα να αναπτυχθεί σε έκταση μεγάλη, κάτι που δε συμβαίνει στα υδροπονικά συστήματα. Στα υδροπονικά συστήματα όμως σχεδόν όλη η επιφάνεια της ρίζας 84

85 καλύπτεται συνεχώς από θρεπτικό διάλυμα٠ γι αυτό σπάνια μπορεί να συμβεί έλλειψη θρεπτικών στοιχείων, αν αυτά έχουν προστεθεί από τον καλλιεργητή. Αυτό είναι ιδιαίτερα αληθές στα κλειστά συστήματα. Στα υδροπονικά συστήματα χρησιμοποιούνται πιο καθαρές μορφές λιπασμάτων, ώστε να είναι πλήρως υδατοδιαλυτά. Οι περιποιήσεις των φυτών που καλλιεργούνται υδροπονικά διαφέρουν από αυτές των φυτών που καλλιεργούνται στο έδαφος, ως προς τη δημιουργία του περιβάλλοντος της ρίζας. Οι περιποιήσεις των φυτών που καλλιεργούνται υδροπονικά, ως προς τη δημιουργία του περιβάλλοντος της κόμης, είναι ίδιες με αυτές των φυτών που καλλιεργούνται στο έδαφος, π.χ. κλάδεμα, γονιμοποίηση ανθέων, φυτοπροστασία της κόμης κλπ.. Στις υδροπονικές καλλιέργειες η ρίζα λειτουργεί κατ ανάλογο τρόπο όπως και στην περίπτωση των καλλιεργειών εδάφους, αλλά στις υδροπονικές καλλιέργειες, επειδή η διαθεσιμότητα νερού και θρεπτικών στοιχείων είναι πολύ μεγάλη και καλύπτει όλη την επιφάνεια της ρίζας, σχεδόν το σύνολο της επιφάνειας της ρίζας είναι ενεργό στην απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων και νερού. Στις 85

86 υδροπονικές καλλιέργειες μεγάλου ύψους φυτών η στήριξη των φυτών δεν βασίζεται πλέον στη ρίζα αλλά σε ειδική στήριξη που φέρεται στο σκελετό του θερμοκηπίου ή στο πάτωμα. 5.2 Η υδροπονία ως διαδικασία παραγωγής τροφίμων Όσο αυξάνει ο πληθυσμός της γης και όσο προχωρεί η αστικοποίηση του πληθυσμού, τόσο θα αυξάνεται η ζήτηση των φρέσκων λαχανικών και φρούτων, απαραίτητων για τη κάλυψη των διατροφικών αναγκών του κάθε ανθρώπου. 86

87 Η ανάπτυξη των φυτών απουσία του φυσικού εδάφους, με την πρώτη ματιά θα μπορούσε να αξιολογηθεί αρνητικά, γιατί είναι μια διαδικασία που απομακρύνει την παραγωγή των τροφίμων από το φυσικό περιβάλλον. Αν όμως ληφθεί υπόψη ότι για να καλυφθούν οι ανάγκες της ανθρωπότητας σε τροφή, αναγκάζεται ο άνθρωπος να εκχερσώνει τεράστιες εκτάσεις δασών, ότι η συνεχής εντατική καλλιέργεια του εδάφους μακροχρόνια συμβάλλει στην καταστροφή αυτού του φυσικού πόρου και ότι, για να γίνει δυνατή η συνεχής καλλιέργεια ενός φυτού στο ίδιο έδαφος, χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες χημικών φυτοφαρμάκων τα οποία συχνά περνούν στα τρόφιμα ζημιώνοντας την υγεία των καταναλωτών, τότε η ανάπτυξη των φυτών εκτός του φυσικού εδάφους, σε πολλές περιπτώσεις, προστατεύει το περιβάλλον και την υγεία. Η άποψη ότι στην υδροπονία τα φυτά καλλιεργούνται σε ανόργανα χημικά διαλύματα και επομένως είναι κατώτερης θρεπτικής αξίας είναι απλοϊκή, γιατί και στην καλλιέργεια του εδάφους, με εξαίρεση την οργανική καλλιέργεια, και εκεί τα φυτά καλλιεργούνται με τη χρήση χημικών 87

88 λιπασμάτων και μάλιστα στην υδροπονία τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται είναι πολύ πιο καθαρά και απαλλαγμένα βαρέων μετάλλων. Και στην περίπτωση του εδάφους και στην περίπτωση της υδροπονίας η ρίζα αποτελεί το φίλτρο ελέγχου της εισόδου των διαφόρων χημικών στοιχείων στα όργανα του φυτού. Γενικά τα προϊόντα της υδροπονικής καλλιέργειας δε διαφέρουν σε γεύση και άρωμα από αυτά που καλλιεργούνται με το συνηθισμένο τρόπο στο έδαφος, μάλιστα από τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας αποδεικνύεται ότι περιέχουν ανόργανα στοιχεία και βιταμίνες ακριβώς στην ίδια ποσότητα με τα υψηλής ποιότητας προϊόντα εδάφους. 88

89 6. Φυτονόσοι 6.1 Έννοια Ασθένεια στα φυτά ή φυτονόσος ονομάζεται οποιαδήποτε ανωμαλία στη μορφή και φυσιολογία του φυτού αρκετής έντασης και διάρκειας, ώστε να θίγει παροδικά ή μόνιμα την κανονική ανάπτυξη του φυτού ή την ποιότητα των προϊόντων του. Το αίτιο που προκαλεί την παραπάνω αλλαγή ονομάζεται παθογόνος παράγοντας ή απλώς παθογόνο. Το αίτιο αυτό μπορεί να είναι κλιματολογικός παράγοντας ή παρασιτικός οργανισμός ή συνηθέστερα ένα σύμπλοκο περιβαλλοντικών και ζώντων παραγόντων. Αν και ο όρος παθογόνο μπορεί να αποδώσει κάθε αιτιολογικό παράγοντα της ασθένειας, συνήθως χρησιμοποιείται για ζωντανούς οργανισμούς και ιούς. Εξάλλου, δεν πρέπει να συγχέεται ο όρος παθογόνο με τον όρο παράσιτο, δεδομένου ότι πολλά παράσιτα δεν προκαλούν ασθένειες, ενώ αντίθετα τοξικά προϊόντα ενός σαπροφύτου μπορεί να προκαλέσουν ασθένεια. Παθογένεια, είναι η ικανότητα ενός παθογόνου να προκαλεί ασθένεια. Παθογένεση, λέγεται η πορεία ή η αλληλουχία των γεγονότων με την οποία εκδηλώνεται μία ασθένεια. 89

90 Ευαισθησία, λέγεται η φυσιολογική κατάσταση του φυτού να εκδηλώνει σοβαρά συμπτώματα όταν προσβληθεί από ένα παθογόνο. Ευπάθεια, λέγεται η φυσιολογική κατάσταση του φυτού που το καθιστά αδύναμο να αντισταθεί στην προσβολή ενός παθογόνου. Ανθεκτικότητα, λέγεται η φυσιολογική κατάσταση του φυτού, που του επιτρέπει να αντισταθεί στην προσβολή ενός παθογόνου. Είναι δηλαδή, το αντίθετο της ευπάθειας. Ξενιστής, λέγεται το φυτό, πάνω στο οποίο αναπτύσσεται ένα παράσιτο ή ιός. Αλληλοπάθεια. Είναι η μελέτη της συμπεριφοράς μεταβολιτών που παράγονται από ανώτερα φυτά, φύκη, βακτήρια και μύκητες και επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την ανάπτυξη και εξέλιξη των αγροτικών ή βιολογικών συστημάτων. 6.2 Κατάταξη ασθενειών ανάλογα με τη μεταδοτικότητα Ανάλογα με την ιδιότητα της μεταδοτικότητας, οι ασθένειες διακρίνονται σε Μεταδοτικές και Μη μεταδοτικές. Μεταδοτικές είναι οι ασθένειες των οποίων το παθογόνο αίτιο μεταδίδεται από φυτό σε φυτό. Οφείλονται σε παράσιτα και ιούς. 90

91 Μη μεταδοτικές είναι οι ασθένειες των οποίων το παθογόνο αίτιο δεν μεταδίδεται από φυτό σε φυτό. Οφείλονται σε δυσμενείς οικολογικούς και μετεωρολογικούς παράγοντες. Οι μεταδοτικές ασθένειες διακρίνονται σε: Επιδημικές. Ενδημικές. Σποραδικές. Επιδημική λέγεται η μεταδοτική ασθένεια η οποία εκδηλώνεται περιοδικά, κατά τρόπο συγκεντρωτικό, σε μεγάλη έκταση καλλιεργειών και με έντονη μορφή. Ενδημική λέγεται η μεταδοτική ασθένεια η οποία εκδηλώνεται σταθερά κάθε χρόνο σε μία περιοχή, με διαφορετική ένταση κάθε φορά. Σποραδική λέγεται η μεταδοτική ασθένεια η οποία εκδηλώνεται κατά τρόπο διάσπαρτο στα φυτά μίας περιοχής. 6.3 Κατάταξη ασθενειών ανάλογα με το αίτιο Με βάση το αίτιο οι φυτονόσοι διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: - Μη παρασιτικές ασθένειες. Οφείλονται σε: 91

92 o Εδαφικές συνθήκες (έλλειψη ή περίσσεια θρεπτικών στοιχείων, δομή του εδάφους, εδαφική υγρασία, αντίδραση του εδάφους, κλπ.). o Μετεωρολογικούς παράγοντες (υψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία, έλλειψη οξυγόνου, δυσμενής φωτισμός, χαλάζι, άνεμος, κλπ.). o Επιβλαβείς ουσίες στην ατμόσφαιρα. o Τοξικότητα γεωργικών φαρμάκων. - Παρασιτικές ασθένειες. Οφείλονται σε: o Φυτικούς παρασιτικούς παράγοντες. Δηλαδή είδη του Βασιλείου των Φυτών. Τέτοιοι φυτικοί παρασιτικοί παράγοντες ανήκουν στα Βακτήρια, στους Μύκητες και στα Σπερματόφυτα. o Ιούς. Οι ιοί είναι νουκλεοπρωτεΐνες που έχουν παθογόνο ικανότητα. 6.4 Μύκητες - Είναι ευκαρυωτικοί οργανισμοί που κατατάσσονται σε ιδιαίτερο βασίλειο (Kingdom Fungi). - Αναπαράγονται με σπόρια. Η μεταφορά των σπορίων γίνεται μέσω του αέρα, του νερού ή του εδάφους. - Υπολογίζεται ότι περίπου είδη μυκήτων είναι φυτοπαθογόνα. Η ακριβής τυποποίηση τους είναι κατά κανόνα δύσκολη χωρίς τη χρήση εργαστηριακών τεχνικών. Στη συνήθη πράξη γίνεται αδρή προσέγγιση με βάση τα επιμέρους συμπτώματα της μόλυνσης. 92

93 - Προκαλούν μεταξύ άλλων: o Κηλίδωση των φύλλων o Σήψη ριζών o Σήψη στελέχους o Σκουριά o Ωΐδιο - Κοινά γένη παθογόνων μυκήτων o Alternaria o Armillaria o Ascochyta o Botrytis o Cercospora o Cladosporium o Colletotrichum o Erysiphe o Ανθράκωση o Έλκη o Όγκους o Μαρασμό o Fusarium o Pelicularia o Puccinia o Rhizoctonia o Sclerotinia o Septoria o Verticillium 6.5 Ωομυκητες - Εϊναι ευκαρυωτικοί οργανισμοί, με μορφολογικές ομοιότητες με τους μύκητες. - Προκαλούν μεταξύ άλλων: 93

94 o Σήψη ριζών o Σήψη στελέχους o Σήψη λαιμού - Περιλαμβάνουν τα γένη: o Phytophthora o Pythium o Albugo 6.6 Βακτήρια o Λευκή σκουριά o Περονόσπορος o Peronospora o Plasmopara o Pseudoperonospora - Προκαρυωτικοί οργανισμοί (Kingdom Bacteria) - Τα φυτοπλάσματα είναι εξειδικευμένα βακτήρια 94

95 - Προκαλούν μεταξύ άλλων: o Όγκους o Σήψεις o Κηλίδωση των φύλλων o Μαρασμό - Επιλεγμένα γένη: o Agrobacterium o Erwinia o Pseudomonas o Νεκρώσεις o Έλκη o Βακτηριακό κάψιμο o Φυλλωδία (φυτόπλασμα) o Xanthomonas o Ιοι - Είναι παρασιτικές δομές που δεν κατατάσσονται σε κανένα από τα γνωστά Βασίλεια. Υπάρχουν και αναπαράγονται χρησιμοποιώντας λειτουργίες άλλων κυττάρων. - Διασπείρονται συχνά μέσω εντόμων-ξενιστών ή και μέσω άμεσης επαφής, ενώ μπορούν να μεταφέρονται και μεταξύ διαφορετικών γενεών. - Η λοίμωξη είναι συχνά ασυμπτωματική. Μπορεί να παρατηρηθούν τα εξής: o Υπολειπόμενη ανάπτυξη o Δυσχρωμίες, δυσμορφίες και νεκρώσεις καρπών, φύλλων και άνθεων o Σήψεις 95

96 - Ενδεικτικά αναφέρονται: o Impatiens necrotic spot virus (INSV) o Tomato spotted wilt virus (TSWV) o Tobacco ringspot virus (TRSV) 96

97 7. Τρόποι αντιμετώπισης 7.1 Αρχές που διέπουν την αντιμετώπιση των φυτονόσων - Αποφυγή: Είναι η χρήση ή ο χειρισμός των περιβαλλοντικών παραγόντων κατά την άσκηση της φυτοπροστασίας με σκοπό να επωφεληθούμε από την απουσία, τη μη δυνατότητα μόλυνσης ή τη διακοπή του βιολογικού κύκλου του παθογόνου. - Αποκλεισμός: Είναι η παρεμπόδιση διασποράς ενός παθογόνου σε μία αμόλυντη περιοχή ή η παρεμπόδιση της εγκατάστασής του. - Εκρίζωση: Είναι η εξαφάνιση ενός παθογόνου από μία περιοχή στην οποία είχε εγκατασταθεί. - Προστασία: Είναι η παρεμπόδιση πρόκλησης οικονομικής ζημίας σε μία καλλιέργεια από κάποιο παθογόνο, με παράθεση ενός χημικού ή φυσικού φραγμού μεταξύ του μολύσματος και του φυτού. Τα προστατευτικά μέτρα πρέπει να λαμβάνονται είτε λίγο πριν την είσοδο του μολύσματος στα φυτά ή κατά την έναρξη της περιόδου επώασης. - Θεραπεία: Είναι η εφαρμογή φυσικών ή χημικών μέσων με σκοπό την καταστροφή του παθογόνου μέσα στο φυτό. 97

98 - Ανάπτυξη ανθεκτικότητας: Είναι ο χειρισμός της μορφολογία ή φυσιολογίας ενός καλλιεργούμενου φυτού με βελτιωτικές μεθόδους επιλογής ή υβριδισμού έτσι ώστε το παθογόνο να μην μπορεί να εγκατασταθεί σ αυτό. 7.2 Μηχανισμοί άμυνας των φυτών Παθητικοί (προϋπάρχοντες) Δομικά συστατικά του φυτού (εξωτερικό περίβλημα / κορμός, κυτταρικό τοίχωμα) - Μεταβολίτες: ουσίες με τοξική / αντιμικροβιακή δράση (αλκαλοειδή, ταννίνες, φαινόλες κλπ) Ενεργητικοί (πρόκλητοι) Περιλαμβάνει παράγοντες που δεν προϋπήρχαν της μόλυνσης, και παράγονται εξαιτίας αυτής. - Βασική αντοχή (basal resistance / innate immunity): o Αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας. o Είναι μη-ειδική και αναγνωρίζει αλληλουχίες μορίων που σχετίζονται συχνά με παθογόνα μικρόβια [microbe-associated molecular patterns (MAMPs)], 98

99 αλλά μπορεί να υπάρχουν και σε μη-παθογόνα. o Εξουδετερώνει την πλειοψηφία των παθογόνων μικροοργανισμών. o Μεταξύ των μηχανισμών βασικής άμυνας είναι και η αύξηση του πάχους του κυτταρικού τοιχώματος στο σημείο της μόλυνσης. o Ορισμένα παθογόνα συνθέτουν εκτελεστικές πρωτεϊνες (effector proteins), οι οποίες καταστέλλουν τη βασική αντοχή συγκεκριμένων (διαφορετικών κατά περίπτωση) ευπαθών ειδών φυτών. Στην περίπτωση αυτή ενεργοποιείται η αντίδραση υπερευαισθησίας. - Αντίδραση υπερευαισθησίας (Hypersensitive response /HR): o Είναι περισσότερο εξειδικευμένη / στοχευμένη σε σύγκριση με τη βασική άμυνα. o Περιλαμβάνει τη νέκρωση των κυττάρων γύρω από το σημείο της μόλυνσης (απομονώνοντας έτσι το παθογόνο από τους υγιείς ιστούς). o Παράλληλα αυξάνεται η συγκέντρωση τοξικών ουσιών, οι οποίες τείνουν να αναχαιτίσουν τη λοίμωξη. o Τα κύτταρα που νεκρώνονται παράγουν ουσίες με αντιμικροβιακή δράση (φαινόλες και φυτοαλεξίνες). - Επιπρόσθετοι μηχανισμοί: o Παραγωγή ουσιών από τις ρίζες του φυτού, οι οποίες προσελκύουν ωφέλιμα βακτήρια τα οποία συμμετέχουν στη διαδικασία της ίασης. o Ορισμένα φυτά παράγουν ουσίες οι οποίες προσελκύουν ωφέλιμα έντομα (κυρίως προνύμφες). o Άλλα φυτά έχουν αναπτύξει συμβιοτικές σχέσεις με έντομα, τα οποία επιτίθενται άμεσα σε οποιοδήποτε "εισβολέα". 99

100 o Σε περιπτώσεις ιών, εκτός από την αντίδραση υπερευαισθησίας, ενεργοποιούνται μηχανισμοι RNA σίγησης (καταστολής του γενετικού υλικού του ιού). - Συστηματική επίκτητη αντοχή (Systemic acquired resistance /SAR): o Είναι η διαδικασία ανάπτυξης επίκτητης ανοσίας στα τμήματα του φυτού τα οποία δεν έχουν προσβληθεί από το παθογόνο. Ως αποτέλεσμα το φυτό αποκτά ανοσία σε ένα ευρύ φάσμα παθογόνων, για διάστημα το οποίο ποικίλλει μεταξύ των ειδών. o Απαιτεί την παρουσία σαλικυλικού οξέως, το οποίο παράγεται κατά την αντίδραση υπερευαισθησίας. o Ορισμένα φυτα παράγουν σαλικυλικό μεθύλιο (methyl salicylate) το οποίο μεταφέρεται αερογενώς τόσο στα υπόλοιπα μέρη του φυτού, όσο και σε γειτονικά φυτα, ενεργοποιώντας την ανοσιακή διαδικασία. o Το γιασμονικό οξύ (jasmonic acid) παράγεται στο σημείο της μόλυνσης, και μεταφέρεται μέσω του φλοιώματος στο υπόλοιπο φυτό, προάγοντας την παραγωγή ουσιών με ανασταλτική δράση έναντι των λυτικών ενζύμων των μικροοργανισμών. o Στα πλαίσια ενεργοποίησης του SAR έρευνάται η χρήση ειδικών ψεκάσιμων χημικών διεγερτών. 7.3 Άλλες μέθοδοι και μέσα αντιμετώπισης φυτόνοσων σε συστήματα βιολογικής γεωργίας Μέτρα υγιεινής Καραντίνα Είναι αυτονόητο ότι αν δεν έρχεται σε επαφή το φυτό με το παθογόνο δεν εκδηλώνεται ασθένεια. 100

101 Σε μία περιοχή που δεν υπάρχει μία ασθένεια, η εισαγωγή του παθογόνου είναι πιθανόν να προκαλέσει επιδημική εκδήλωση της ασθένειας. Αυτό οφείλεται στην μη ανάπτυξη ανθεκτικών βιοτύπων των φυτών στην παρουσία ενός παθογόνου. Με την έκδοση εφαρμογής απαγορευτικών διατάξεων καραντίνας, επιδιώκεται να αποκλεισθεί η εμφάνιση μίας καταστρεπτικής ασθένειας που υπάρχει σε άλλη περιοχή. Τα μέτρα καραντίνας αναφέρονται στην απαγόρευση εισαγωγής φυτικών προϊόντων, πολλαπλασιαστικού υλικού, εδάφους και οποιουδήποτε υλικού που είναι πιθανό να περιέχει μολύσματα του παθογόνου. Ειδικοί ελεγκτές, ελέγχουν τα εισαγόμενα προϊόντα στις εισόδους (τελωνεία) της χώρας. Έτσι αποφεύγεται η εκδήλωση σε κάποια χώρα καταστροφικών επιφυτειών. Ένα κλασσικό παράδειγμα είναι τα μέτρα που λήφθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο για την αποτροπή εισόδου στην χώρα του Synchytrium endobioticum. Το παθογόνο υπάρχει στην ηπειρωτική Ευρώπη. Μία δε ποικιλία πατάτας (η King Edward) που καλλιεργείται στη Βρεταννία εκτιμάται ιδιαιτέρως για τα οργανοληπτικά της χαρακτηριστικά, ενώ είναι εξαιρετικά ευπαθής στο Synchytrium endobioticum. Με τα μέτρα καραντίνας που λαμβάνονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, η ως άνω ποικιλία πατάτας εξακολουθεί να καλλιεργείται στην χώρα. Ένας άλλος τρόπος περιορισμού ανάπτυξης ασθενειών είναι η λήψη μέτρων υγιεινής. Αυτά έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα σε εκμεταλλεύσεις ελεγχόμενες όπως οι θερμοκηπιακές. Το σύνολο επομένως 101

102 των πρακτικών που αποσκοπούν στην ελάττωση του αριθμού των μολυσμάτων και της διασποράς τους, αποτελεί αυτό που εννοείται ως υγιεινή του θερμοκηπίου. Καταστροφή του 90% των μολυσμάτων υπολογίσθηκε ότι αντιστοιχεί στην μείωση της ασθένειας από το 62% στο 9.2%. Οι πηγές των μολυσμάτων πρέπει να αναγνωρίζονται και να καταστρέφονται στο χώρο που περιβάλλει την θερμοκηπιακή καλλιέργεια. Σ' αυτές περιλαμβάνονται: κάδοι απορριμμάτων, διάδρομοι, ζιζάνια σε ακτίνα μέχρι 10 μέτρα από το θερμοκήπιο, πολυετή φυτά λαχανικών και ανθέων, ανοικτά δοχεία νερού, άλλες υδατοδεξαμενές, κ.ά. Δεδομένου ότι τα ρούχα μπορεί να μολυνθούν με φυτικούς χυμούς, αποτελούν εστίες μεταδόσεως ιών και βακτηρίων και πρέπει να πλένονται τακτικά. Τα εργαλεία να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται, ενώ τα χέρια των εργατών να πλένονται τακτικά κατά την διάρκεια της εργασίας. Πρόσωπα που δεν επιτελούν εργασία δεν πρέπει να κυκλοφορούν χωρίς λόγο στον θερμοκηπιακό χώρο λόγω κινδύνου μεταφοράς παθογόνων Καλλιεργητικά μέσα 102

103 Τα μέτρα αυτά αποσκοπούν κυρίως στην τροποποίηση του περιβάλλοντος των φυτών εις βάρος της ανάπτυξης του παθογόνου. Αυτά μπορεί να είναι άμεσα καλλιεργητικά μέτρα ή τροποποίηση του χρόνου εφαρμογής των καλλιεργητικών εργασιών Αερισμός Επειδή η πλειονότητα των φυτονόσων εκδηλώνεται σε σχετικά υψηλά ποσοστά υγρασίας, ο αερισμός των φυτών επιδρά αρνητικά επί των παθογόνων. Ο αερισμός των φυτών δύναται να επιτευχθεί είτε με αραίωση του φυλλώματος είτε με αύξηση της απόστασης μεταξύ των φυτών. Ένα κλασσικό παράδειγμα αραίωσης του φυλλώματος είναι η αποφύλλωση των αμπελιών μέχρι του κόμπου που αναπτύσσεται το πρώτο τσαμπί σταφυλιών, ως καλλιεργητικό μέτρο για την αποφυγή της βοτρύτιδας. Η αύξηση της απόστασης των φυτών δεν έχει μόνον ευεργετικά αποτελέσματα στην μείωση της υγρασίας του περιβάλλοντος αλλά βοηθά στην θερμοκρασία και στο φωτισμό του περιβάλλοντος, που είναι αποφασιστικοί παράγοντες στην εξέλιξη των μολυσματικών ασθενειών Αλλαγή χρόνου σποράς 103

104 Ο χρόνος σποράς επιδρά και επί των φυτονόσων που εκδηλώνονται αργότερα κατά την ανάπτυξη των φυτών δεδομένου ότι διευκολύνονται τα φυτά να φθάσουν στο στάδιο αντοχής τους τότε που το παθογόνο είναι ικανό να προσβάλλει. Αλλά και να διαφύγουν της προσβολής όταν δεν συμπέσει το ευπαθές στάδιο του φυτού με το στάδιο ικανότητας του παθογόνου να προσβάλλει. Στην περίπτωση του δαυλίτη του σιταριού η οψιμότερη σπορά το φθινόπωρο έχει ως αποτέλεσμα τη μη σύμπτωση του ευπαθούς σταδίου ανάπτυξης του σιταριού με την εποχή που το παθογόνο είναι περισσότερο επιθετικό για την εκδήλωση της ασθένειας Η κατεργασία του εδάφους Φυτοπροστατευτικό αποτέλεσμα της κατεργασίας του εδάφους είναι: Η αποτροπή της επαφής μολυσμάτων με τις ρίζες των φυτών. Η καταστροφή ενδιάμεσων ξενιστών των φυτοπαθογόνων. Το τελευταίο επιτυγχάνεται με την καταστροφή των ζιζανίων, αφού δεν επιτρέπεται η χημική ζιζανιοκτονία στη βιολογική γεωργία. Για παράδειγμα, η καταστροφή της λουβουδιάς (Chenopodium album) σε καλλιέργεια τεύτλων με την κατεργασία του εδάφους είναι σημαντικό μέτρο για την αποφυγή της ριζομανίας, δεδομένου ότι ο παθογόνος ιός μεταφέρεται με τη λουβουδιά. Ομοίως η 104

105 καταστροφή της βερβερίδας που είναι ενδιάμεσος ξενιστής της μαύρης σκωρίασης του σιταριού, διακόπτει το βιολογικό κύκλο του παθογόνου (Puccinia graminis) Αμειψισπορά Αναφέρεται στη διακοπή της καλλιέργειας φυτών σε έναν αγρό με παράλληλη καλλιέργεια του εδάφους για την καταστροφή αυτοφυούς βλάστησης. Εφαρμόζεται κατά βάση στα ποώδη φυτά αλλά και σε δενδρώδη για την αντιμετώπιση εδαφογενών παθογόνων, νηματωδών και εντόμων εδάφους. Η μονοκαλλιέργεια οδηγεί στην ανάπτυξη των πληθυσμών των παθογόνων της και την αύξηση της έντασης των ασθενειών που προκαλούν. Μετά από κάποια χρονική περίοδο το έδαφος καθίσταται έντονα μολυσμένο και ακατάλληλο για καλλιέργεια του συγκεκριμένου φυτού ή συγγενών φυτών. Με την αμειψισπορά 3-4 ετών, αποφεύγεται η δημιουργία αυτής της κατάστασης. Δηλαδή για 3-4 χρόνια αποφεύγεται η καλλιέργεια του ίδιου φυτού ή φυτών που ανήκουν στην ίδια βοτανική Οικογένεια. Με την αμειψισπορά επιδιώκεται να καταπολεμηθούν πλήρως εδαφογενή παθογόνα, τα μολύσματα των οποίων παραμένουν σε φυτικά υπολείμματα και διατηρούνται μόνον εφόσον τα υπολείμματα αυτά υπάρχουν. Αντίθετα,παθογόνα τα οποία σχηματίζουν όργανα διαιώνισής τους που διατηρούνται για πολλά χρόνια (π.χ. σκληρώτια ή χλαμυδοσπόρια) δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθούν με την αμειψισπορά. Με την αμειψισπορά όμως μειώνεται ο πληθυσμός τους και η σημασία της ασθένεια 105

106 που προκαλούν. Για παράδειγμα η αμειψισπορά 3-4 ετών μειώνει την αδρομύκωση οφειλόμενη στον μύκητα Verticillium dahliae, που σχηματίζει μικροσκληρώτια παραμένοντα στο έδαφος για περισσότερο από 10 χρόνια Αγρανάπαυση Με τον όρο εννοείται η κατεργασία του εδάφους και στη συνέχεια η μη καλλιέργεια φυτών για κάποιο χρονικό διάστημα. Ο αγρός όπως κοινά λέγεται αφήνεται να ξεκουραστεί. Κατά τη διάρκεια της αγρανάπαυσης τα φυτικά υπολείμματα μαζί με τα μολύσματα των φυτοπαθογόνων καταστρέφονται από μικροοργανισμούς του εδάφους, με μικρή πιθανότητα επανάκτησης του πληθυσμού τους. Ιδιαίτερα όταν κατά την διάρκεια της αγρανάπαυσης μεσολαβεί θερμό καλοκαίρι το αποτέλεσμα είναι καλλίτερο. Με την αγρανάπαυση καταπολεμούνται φυτοπαθογόνοι μύκητες καθώς και νηματώδεις Φυσικά μέσα Αποστείρωση Παστερίωση του εδάφους Η αποστείρωση (βλ. επίσης παράγραφο ) αποτελεί τεχνική που έχει στόχο την εξάλειψη των μολυσμάτων. Όταν συμβαίνει μονοκαλλιέργεια στο έδαφος του θερμοκηπίου επί σειρά ετών, ο 106

107 πληθυσμός των παθογόνων εδάφους αυξάνει και επομένως πρέπει να ελαττωθεί με μερική ή ολική αποστείρωση του εδάφους, σε επίπεδα που δεν προκαλούνται προβλήματα. Πλήρης αποστείρωση του εδάφους με ατμό ή ξηρή θερμότητα είναι εξαιρετικά δαπανηρή και συχνά προξενεί προβλήματα με αύξηση του μαγγανίου και της αμμωνίας σε φυτοτοξικά επίπεδα. Από την άλλη μεριά τα περισσότερα απολυμαντικά εδάφους δεν ελέγχουν αποτελεσματικά τα βακτήρια. Η αποδεκτή μέθοδος αποστείρωσης του εδάφους στη Βιολογική Γεωργία είναι η αποστείρωση με ατμό. Οι μικροοργανισμοί είναι περισσότερο ευπαθείς στον ατμό όταν βρίσκονται σε ενεργό μεταβολικό στάδιο, αλλά πολλοί εξ αυτών σχηματίζουν ανθεκτικές κατασκευές (σκληρώτια, χλαμυδοσπόρια, ωοσπόρια, κ.ά.). Οι τελευταίοι είναι περισσότερο ευπαθείς όταν τα ανθεκτικά στάδια είναι υγρά και θερμά. Η καταλληλότερη περίοδος για την αποστείρωση του εδάφους είναι αμέσως μετά την συγκομιδή της καλλιέργειας και μάλιστα συνιστάται η αποκομιδή των υπολειμμάτων της καλλιέργεια πριν την εφαρμογή της αποστείρωσης. Το έδαφος επίσης καλό είναι να μην είναι συμπαγές και να είναι ψιλοχωματισμένο. Θεωρείται ότι θερμοκρασία 82 0C επί 30 min, αποστειρώνει το έδαφος. Τα περισσότερα παθογόνα θανατώνονται στους 70 0C. 107

108 Είναι ευνόητο ότι σε ό,τι αφορά τις μεθόδους εφαρμογής του ατμού, δεν είναι δυνατόν να γίνουν σε εκτεταμένη έκταση αγρού αλλά κυρίως σε θερμοκήπια. Αναφέρονται τρεις κυρίως μέθοδοι εφαρμογής του ατμού: Κάλυψη του εδάφους με πλαστικό και διανομή του ατμού με σωληνώσεις και ακροφύσια στα επιφανειακά 20 cm του εδάφους για 6-8 ώρες. Διανομή του ατμού σε υπάρχουσες σωληνώσεις στράγγισης του εδάφους για αποστείρωση του επιφανειακού εδάφους μέχρι 60 cm βάθους. Εφαρμογή αρνητικής πίεσης, όπου αντλίες στην επιφάνεια του εδάφους αντλούν τον ατμό που διανέμεται μέσω σωληνώσεων τοποθετημένων σε βάθος 60 cm και 3 m απόσταση του ενός αγωγού από τον άλλο. Έδαφος όμως που μεταφέρεται ή κομπόστες είναι δυνατόν να αποστειρωθούν σε ειδικά κοντέϊνερς. Πρέπει να αναφερθεί ότι η αποστείρωση του εδάφους με ατμό αφήνει το λεγόμενο «βιολογικό κενό». Δηλαδή στο έδαφος καταστρέφονται όχι μόνον τα παθογόνα αλλά και σαπρόφυτοι οργανισμοί, πολλοί των οποίων είναι ανταγωνιστές των παθογόνων. Παρατηρείται λοιπόν ότι μετά την αποστείρωση το έδαφος αποικίζεται ευκολότερα από τα παθογόνα, με αποτέλεσμα μετά πάροδο

109 ετών το έδαφος να είναι περισσότερο μολυσμένο απ ότι πριν την αποστείρωση, αφού τα παθογόνα αναπτύσσονται χωρίς ανταγωνισμό. Ένα άλλο μειονέκτημα της αποστείρωσης με ατμό σε θερμοκρασία ανώτερη των 80 0C, είναι η ανάπτυξη τοξικότητα μαγγανίου, ειδικότερα σε όξινα εδάφη και για 60 ημέρες μετά την αποστείρωση. Τέλος η μέθοδος της αποστείρωσης είναι αρκετά δαπανηρή. Λιγότερο δαπανηρή είναι η παστερίωση του εδάφους, κατά την οποία το έδαφος θερμαίνεται στους 80 0C περίπου, με μίγμα αέρα και ατμού. Μ' αυτήν την μέθοδο καταστρέφονται τα περισσότερα παθογόνα, ενώ δεν επηρεάζεται η θερμοάντοχη μικροχλωρίδα, η οποία ασκεί σημαντικό βιολογικό έλεγχο στα υπόλοιπα παθογόνα Ηλιοαπολύμανση Η ηλιοαπολύμανση αποτελεί πολλά υποσχόμενη μέθοδο αποστείρωσης του εδάφους (βλ. επίσης παράγραφο Αναφέρεται στην κάλυψη του εδάφους με σκούρου χρώματος πλαστικό, σε περίοδο θέρους, αφού προηγουμένως ο αγρός έχει καλλιεργηθεί και ποτισθεί. Το έδαφος παραμένει καλυμμένο για 6-8 εβδομάδες. Έτσι, οι υδρατμοί που δημιουργούνται κάτω από το πλαστικό έχουν μικροβιοκτόνο δράση. Η ενσωμάτωση οργανικού λιπάσματος (κοπριάς ή οργανικού προσθέτου) κατά την κατεργασία του εδάφους πριν το άπλωμα του πλαστικού, είναι δυνατόν να μειώσει τον χρόνο της ηλιοαπολύμανσης σε 4 εβδομάδες. Αναφέρεται ότι διπλό φύλλο πλαστικού που 109

110 διαχωρίζεται με σωλήνες pvc ανά 2-4 m, έτσι ώστε να υπάρχει ένα στρώμα αέρα πάχους 5-10 cm μεταξύ των φύλλων πλαστικού, αυξάνει την αποτελεσματικότητα της ηλιοαπολύμανσης. Στην Ελλάδα αποδείχθηκε ότι ηλιοαπολύμανση 4-6 εβδομάδων κατά το θέρος, καταπολεμά αποτελεσματικά μύκητες των αδρομυκώσεων των κολοκυνθοειδών, όπως Fusarium oxysporum f.sp. cucumerinum, Foxysporum f.sp. melonis και Verticillium dahliae. Εξίσου αποτελεσματική ήταν και στη τομάτα και αγκινάρα η αντιμετώπιση του V. dahliae, Pyrenocheta lycopersici και Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis. Η χρήση αδιαπέραστων πλαστικών φύλλων σε συνδυασμό με την εφαρμογή του ανταγωνιστικού βακτηρίου Paenibacillus sp. μείωσε τον χρόνο ηλιοαπολύμανσης κατά του Fusarium oxysporum f.sp. radicis lycopersici σε ημέρες αντί των 4 εβδομάδων. Η μέθοδος της ηλιοαπολύμανσης αποδείχθηκε ικανοποιητική για την αποστείρωση εδάφους θερμοκηπίων με πρακτική εφαρμογή σε πολλές παραμεσόγειες χώρες, αλλά και στην Ιαπωνία, Βέλγιο κ.α. Με την μέθοδο αυτή εκτός της αποστείρωσης εδαφών θερμοκηπίων είναι δυνατή η παστερίωση άμμου ή εδάφους που προορίζονται για υποστρώματα σε δοχεία (γλάστρες) ή ακόμη ήδη χρησιμοποιημένο υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών. Μία απλή τεχνική επί του προκειμένου που εφαρμόζεται στην Florida των Η.Π.Α. έχει ως εξής: Το προς παστερίωση υπόστρωμα τοποθετείται σε σακούλες απορριμμάτων, οι οποίες στις συνέχεια τοποθετούνται σε άλλες διαφανείς 110

111 πλαστικές σακούλες. Ακολούθως οι διπλές κλειστές σακούλες με το υπόστρωμα τοποθετούνται στο ύπαιθρο συνήθως επί ασφαλτοστρωμένου δαπέδου ή καλυμμένου με τσιμέντο, όπου δέχονται απ ευθείας την επίδραση του ήλιου. Μετά την ηλιοαπολύμνση το υπόστρωμα διανέμεται σε στρώμα 10 cm σε γλάστρες ή άλλα δοχεία ανάπτυξης των φυτών. Η ηλιοαπολύμανση μπορεί να αποτελέσει ένα μη δαπανηρό τρόπο μείωσης των μολυσμάτων, αλλά με το κόστος διατήρησης του εδάφους ή των άλλων υποστρωμάτων στα οποία εφαρμόζεται, εκτός παραγωγικής χρήσεως για μερικές εβδομάδες Θερμοθεραπεία Με την θερμοθεραπεία είναι συχνά δυνατή η απολύμανση του φυτικού υλικού (σπόρων, μοσχευμάτων και ολοκλήρων φυτών). Θερμοκρασία κάτω του θανατηφόρου για τα φυτά ορίου, εφαρμοζόμενη για περίοδο μερικών λεπτών σε σπόρους, μερικών ημερών ή εβδομάδων σε ολόκληρα φυτά, είναι δυνατόν να εξαλείψει ιώσεις. 111

112 8. Περίληψη Ενότητας Τα κύρια αποτελέσματα αυτής της ενότητας είναι τα πιο κάτω : Η γνώση των κύριων ειδών φυτωρίων Γνώση των διαδικασιών παραγωγής φυτών σε γη και δοχεία, καθώς και σε θερμοκήπια και μέσω υδροπονίας Γνώση των Φυτονόσων, τις διάφορες ασθένειες (Μύκητες, Ωομυκητες, Βακτήρια) Τους τρόπους αντιμετώπισης τους και τους μηχανισμούς άμυνας των φυτών 1

113 Παραπομπές B9%CE%BF 4. Μαυρογιαννόπουλος Σικύων, «Γιατί Θερμοκήπιο» Container Nursery Production, University of Kentucky College of Agriculture 7. Η ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Καθηγητής Φώτιος Θ. Γραβάνης, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Λάρισας 8. Field Nursery Production, University of Kentucky College of Agriculture 113

114 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΠΩΛΗΣΗ ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΧΛΟΟΤΑΠΗΤΩΝ 1. Εισαγωγή Οι πωλήσεις είναι η καρδιά της επιτυχημένης επιχείρησης, καθώς τροφοδοτούν με νέους πελάτες και εισαγωγή ρευστού το επιχειρησιακό σύστημα. Ο Πωλητής είναι το σημαντικότερο στέλεχος της επιχείρησης, αυτός που έχει στα χέρια του τις επαφές με την Αγορά, αυτός που «ταΐζει» το σύνολο των εργαζομένων και των στελεχών της εταιρίας. Κύριοι στόχοι της συγκεκριμένης ενότητας είναι με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης της οι συμμετέχοντες να μπορούν να: 5. Είναι σε θέση να γνωρίζει τις βασικές έννοιες των πωλήσεων 6. Να γνωρίζει κάποιους γενικούς κανόνες των πωλήσεων 7. Να γνωρίζει κάποιες λιτές τεχνικές πωλήσεων σχετικά με διάφορα στάδια των πωλήσεων 114

115 2. Εισαγωγικές Έννοιες Αντικείμενο της διοίκησης των πωλήσεων είναι η ανάπτυξη εκείνων των δραστηριοτήτων που έχουν στόχο να προσελκύσουν και να πείσουν τους καταναλωτές να αγοράσουν τα προϊόντα της επιχείρησης. Με τον τρόπο αυτό η αξία του προϊόντος ή της υπηρεσίας μετατρέπεται σε χρήμα. Αυτό εισρέει στην επιχείρηση, βελτιώνοντας την οικονομική της θέση και τελικά επαναχρησιμοποιείται απ' αυτήν σε διάφορες δραστηριότητες. Το προϊόν φτάνει στους καταναλωτές με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Έτσι, άμεση πώληση είναι εκείνη, σύμφωνα με την οποία ο καταναλωτής προμηθεύεται το προϊόν απ' ευθείας από τον παραγωγό. Έμμεση πώληση είναι εκείνη που πραγματοποιείται με τη βοήθεια ενδιαμέσων, όπως οι χονδρέμποροι, οι λιανοπωλητές, οι εμπορικοί αντιπρόσωποι, οι παραγγελιοδόχοι. Σε κάθε επιχείρηση υπάρχει τμήμα πωλήσεων. Η διοίκηση του τμήματος Πωλήσεων μεταξύ των άλλων προγραμματίζει και οργανώνει τις πωλήσεις και συντονίζει τις ενέργειες των πωλητών. Το πρόγραμμα πωλήσεων μιας επιχείρησης δημιουργείται, λειτουργεί και αναπτύσσεται σε συνεργασία με τα υπόλοιπα τμήματα της επιχείρησης, δηλαδή του marketing, της παραγωγής, των χρηματοοικονομικών κ.ά. Καθορίζεται από τους γενικότερους 115

116 στρατηγικούς προσανατολισμούς της επιχείρησης και με γνώμονα την επίτευξη των γενικών στόχων της. Για παράδειγμα, συνεργασία αναπτύσσεται με τα τμήματα: Παραγωγής για θέματα ποιότητας και ποσότητας προϊόντων, Αποθήκευσης για θέματα επάρκειας προϊόντων και υλικών συσκευασίας, Χρηματοοικονομικών, για την παρακολούθηση της χρηματοοικονομικής κατάστασης της επιχείρησης. Προσωπικού, για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού κτλ. Σε οποιοδήποτε οργανισμό είτε πρόκειται για επιχείρηση που πουλά προϊόντα ή υπηρεσίες είτε πρόκειται για μη κερδοσκοπική οργάνωση, η διοικητική διαδικασία πωλήσεων εστιάζεται σε τρία κυρίως στάδια: Στον προγραμματισμό, που περιλαμβάνει τη θέσπιση αντικειμενικών στόχων, το σχεδιασμό τρόπων για την επίτευξή τους και τον προσδιορισμό απαιτούμενου αριθμού πωλητών. Στην υλοποίηση του προγράμματος, που περιλαμβάνει την οργάνωση και τη στελέχωση της επιχείρησης, καθώς και την πραγματοποίηση των διάφορων λειτουργιών, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό. 116

117 117 Στην αξιολόγηση του προγράμματος, που εξετάζει κατά πόσο το τελικό αποτέλεσμα είναι σε συμφωνία με τον αρχικό προγραμματισμό (ανάλυση πωλήσεων, ανάλυση κόστους, αξιολόγηση επιδόσεων πωλητών). Η αξιολόγηση συντελεί στη θέσπιση των μελλοντικών αντικειμενικών στόχων και στο μελλοντικό στρατηγικό σχεδιασμό

118 3. Γενικές συμβουλές Πιο κάτω αναφερόμαστε εκτενώς στην τέχνη της αποτελεσματικής εξυπηρέτησης πελατών. Την αναγκαιότητα εφαρμογής ποιοτικού customer service τη διατύπωσε άριστα ο δημιουργός της έννοιας της «Ολικής ποιότητας», Edward Deming, με τη «σκληρή» του φράση: «Δεν είναι απαραίτητο να ασχοληθείτε με την ποιότητα, η επιβίωση δεν είναι υποχρεωτική!». Στην ουσία όλοι μας πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι: 1. Εκπροσωπούμε την επιχείρηση κατά τις συναλλαγές με τους πελάτες μας. 2. Αν αυτοί οι άνθρωποι συνεχίσουν να είναι πελάτες μας, η εταιρία (και κατά συνέπεια η «θέση μας») θα εξακολουθήσει να έχει λόγο ύπαρξης... Πώς παρέχουμε, όμως, σε καθημερινή βάση customer service; Δείτε τις συμβουλές που ακολουθούν: - Προσέξτε την προσωπική σας εμφάνιση: Ντυθείτε όπως ντύνονται οι επιτυχημένοι. - Προσέξτε την εμφάνιση του χώρου εργασίας σας: Αν ήσασταν ο πελάτης της εταιρίας σας θα θέλατε να βρεθείτε σε αυτό το περιβάλλον; Αν η απάντηση δεν είναι θετική, αναμορφώστε το. Σκεφθείτε τι είδους «αίσθηση» θέλετε να αποκομίσει ο πελάτης σας: π.χ., είναι εξίσου σωστά τα 118

119 βαριά ξύλινα σκαλιστά έπιπλα και οι καφέ δερματόδετοι καναπέδες σε ένα δικηγορικό γραφείο που θέλει να προβάλλει το κύρος του ιδιοκτήτη του με τους βαμμένους φούξια τοίχους σε μια διαφημιστική εταιρία που αντανακλά τη δημιουργικότητα των ανθρώπων της... - Επιμεληθείτε τον χώρο υποδοχής: Προσέξτε την καθαριότητά του, ρυθμίστε τον φωτισμό, μειώστε τον θόρυβο, βάλτε σε πολύ χαμηλή ένταση μουσική, έχετε επαρκή αριθμό καθισμάτων καθώς και διαφημιστικό και ενημερωτικό υλικό. - Να προσφωνείτε τους πελάτες με το όνομά τους: Απλά δεν υπάρχει πιο εύηχη και όμορφη λέξη στο μυαλό του καθενός μας από το όνομά μας... - Να λέτε «παρακαλώ» και «ευχαριστώ»: Υπέροχες λέξεις. Σκεφθείτε πόσο σπάνια τις ακούμε σήμερα και πόσο λίγοι άνθρωποι τις εννοούν πραγματικά. Γίνετε ένας από αυτούς... - Δημιουργήστε «user groups»: Δημιουργήστε μια κοινότητα (π.χ. στο site της εταιρίας σας) όπου οι πελάτες σας θα μπορούσαν να ανταλλάσσουν απόψεις σχετικά με τη χρήση των προϊόντων σας. Οι παγκόσμιοι κολοσσοί το κάνουν, γιατί όχι και εσείς... - Χρησιμοποιήστε «focus groups»: Μαζέψτε τους «μεγάλους πελάτες» σας σε ένα meeting room στο οποίο θα παρευρίσκεται η ανώτατη διοίκηση της εταιρίας σας, ευχαριστήστε τους για την προτίμησή 119

120 τους και ζητήστε τους να σας προτείνουν τρόπους για να γίνετε καλύτεροι! Ναι, το αντίκτυπο αυτής της ενέργειας είναι αυτό που φαντάζεστε, θα μείνουν μια ζωή μαζί σας και θα γίνουν οι καλύτεροι διαφημιστές σας... - Επικοινωνήστε τακτικά: Ρωτήστε τους πώς τα πάνε. Αν έχουν κάποιες απορίες σχετικά με τη χρήση του προϊόντος, αν συνάντησαν προβλήματα κατά τη λειτουργία του, αν χρειάζονται αναβαθμίσεις, προσθήκες ή προσαρμογές. Προσέξτε, όμως, σε αυτό το τηλεφώνημα να μην προσπαθήσετε να πουλήσετε κάτι καινούργιο, αλλά απλώς να δείξετε το ουσιαστικό σας ενδιαφέρον. Μείνετε κοντά τους μετά την πώληση, καθώς με αυτόν τον τρόπο δημιουργείτε προστιθέμενη άξια. - Ζητήστε συστάσεις: Ντρέπεστε; Δεν είστε οι μόνοι, πολλοί επαγγελματίες φοβούνται να ζητήσουν συστάσεις. Μόνο οι κορυφαίοι το τολμούν. Τι πρέπει να κάνετε; Δείτε τη λήψη συστάσεων ως φυσικό επακόλουθο μιας άριστης εξυπηρέτησης από την πλευρά σας και αναγνώρισης από 120

121 την πλευρά του πελάτη, όπως ασυναίσθητα το κάνετε και εσείς για όσους εκτιμάτε. Ξεκινήστε με τη φράση: «Αναρωτιέμαι αν γνωρίζετε κανέναν φίλο σας, άνθρωπο σαν και εσάς, που θα μπορούσα να ωφελήσω με τις υπηρεσίες μου...». - Καταγράψτε τα αρνητικά γεγονότα: Ποια είναι τα πιο κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πελάτες σας; Συνήθως τι τους δυσαρεστεί; Ποια είναι τα συχνότερα παράπονά τους και για ποια θέματα; Πού γίνεται κακή συνεννόηση; Αμέσως μετά σχεδιάστε το πλάνο διόρθωσης. - Δίδοντας επεξηγήσεις: Μιλώντας στον πελάτη για το προϊόν σας και τη λειτουργία του μη χρησιμοποιείτε τεχνικούς όρους, αλλά λέξεις τις οποίες μπορεί να καταλάβει. Δώστε εξηγήσεις, ξανά και ξανά, μέχρι να βεβαιωθείτε ότι κατάλαβε πλήρως και πλέον «μιλάτε την ίδια γλώσσα». Αν δεν ξέρει ακριβώς τι θέλει δώστε του την κατάλληλη βοήθεια, κάνοντας διευκρινιστικές ερωτήσεις. - Δώστε στους πελάτες απόλυτη προτεραιότητα: Με το που θα αντιληφθείτε την είσοδο του πελάτη σας αφήστε αμέσως στην άκρη αυτό που κάνατε και ασχοληθείτε πλέον μόνο μαζί του. Δεν πρέπει να επιτρέψετε να διακοπεί η συνομιλία σας από τηλεφωνήματα ή άλλους συναδέλφους. - Εξηγήστε τι μπορείτε να κάνετε για εκείνον: Ξεκινήστε με τη φράση: «Πώς μπορώ να σας βοηθήσω;». Αν δεν μπορείτε να απαντήσετε σε ένα ερώτημά του μην κρυφτείτε ή απαντήσετε 121

122 «αυτοσχεδιάζοντας», αλλά παραδεχθείτε το, ως εξής: «Δεν γνωρίζω το συγκεκριμένο θέμα, αλλά θα μάθω αμέσως και θα σας ενημερώσω». - Μάθετε γιατί εκνευρίζονται οι πελάτες σας: Οι συνήθεις λόγοι εκνευρισμού των πελατών είναι: το service ήταν λανθασμένο ή αργό, το άτομο που παρείχε service ήταν αδιάφορο ή αγενές ή δεν γνώριζε το θέμα για το οποίο μιλούσε, το προϊόν που αγόρασε ο πελάτης από την εταιρία δεν ήταν αυτό που περίμενε, ο ένας υπάλληλος της εταιρίας παρέπεμπε τον πελάτη σε άλλον, ο πελάτης έλαβε αντικρουόμενη πληροφόρηση από δύο ή περισσότερους υπαλλήλους της εταιρίας. Γνωστοποιήστε τους στο προσωπικό σας και σχεδιάστε ένα πλάνο διόρθωσης. - Δώστε στους εκνευρισμένους πελάτες αυτό που θέλουν: Με απλές και ειλικρινείς ενέργειες μπορείτε να επανακτήσετε την εμπιστοσύνη τους. Αυτό που θέλουν είναι: να ακουστεί η άποψή τους, να βεβαιωθούν ότι η παρούσα κατάσταση θα διορθωθεί, να ληφθούν σοβαρά υπόψη, οι υπάλληλοι της εταιρίας να τους συμπεριφερθούν με σεβασμό, να λάβουν άμεση βοήθεια, να λάβουν κατανόηση πάνω στο πρόβλημά τους, να διαβεβαιωθούν ότι ο υπεύθυνος για το λάθος θα ενημερωθεί γι' αυτό και θα εκπαιδευτεί να μην το ξανακάνει, να διαβεβαιωθούν ότι το παρόν 122

123 πρόβλημα δεν θα επαναληφθεί. - Μην κάνετε τα ακόλουθα: Προσοχή, μην υπόσχεστε κάτι που δεν μπορείτε να υλοποιήσετε (π.χ. ταχύτερη από την εφικτή εξυπηρέτηση), μη λέτε στον πελάτη ότι το πρόβλημά του δεν είναι δική σας δουλειά (π.χ. μην τον παραπέμπετε στον προϊστάμενό σας), μην του εξηγείτε τι δεν μπορείτε να κάνετε για εκείνον (αντιθέτως βρείτε έστω και ένα πράγμα που μπορείτε να προσφέρετε). - Δώστε μεγάλη βαρύτητα στη γλώσσα του σώματος: Αναγνωρίστε τα σημάδια που μεταδίδει η μη λεκτική επικοινωνία του πελάτη και «ελέγξτε» τη δική σας. - Εκπαιδεύστε το προσωπικό σας: Ενημερώστε τους ανθρώπους «της πρώτης γραμμής» για τις συνοδευτικές σας υπηρεσίες, τις κατά περίπτωση ακολουθούμενες διαδικασίες εξυπηρέτησης, τις πολιτικές της εταιρίας σας, αλλά και τις προσωπικές τους αρμοδιότητες και ευθύνες. - Ξεπεράστε τις προσδοκίες των πελατών: Για παράδειγμα, αν μπορείτε να παραδώσετε σε πέντε μέρες τα εμπορεύματά σας, πείτε τους ότι μπορείτε να το κάνετε σε έξι και στη συνέχεια εκπλήξτε τους ευχάριστα! 123

124 - Μετατρέψτε την αντίρρηση σε ερώτηση: Χρησιμοποιήστε τη μέθοδο «ώστε αν κατάλαβα καλά...». Π.χ., στην αντίρρηση «όλοι τα ίδια λέτε...» απαντήστε λέγοντας «ώστε αν κατάλαβα καλά, αυτό που θέλετε είναι να ακούσετε τα πράγματα με το όνομά τους;». - Ανταμείψτε την εξαιρετική απόδοση: Δώστε κίνητρα στο προσωπικό σας. 124

125 4. 35 Λιτές Τεχνικές Πωλήσεων 4.1 Προετοιμάσου για την πώληση. Πέντε τεχνικές για να «τελειώνουμε» με το τι σημαίνει άριστη προετοιμασία στις πωλήσεις. 1. Πουλάμε με το 55% (σώμα). Τι κάνουμε γι αυτό; Πάμε και αγοράζουμε οποιοδήποτε βιβλίο υπάρχει που αφορά τη Γλώσσα του Σώματος. Το μελετάμε ασταμάτητα. Πάμε και αγοράζουμε οποιοδήποτε βιβλίο αφορά καλούς τρόπους. Το μελετάμε ασταμάτητα. Οι άνθρωποι είναι ένα ακόμη ζωικό είδος. Το έχουμε ξεχάσει, ζώντας στις πόλεις. Μαθαίνουμε να σεβόμαστε την εξωλεκτική επικοινωνία. Προτείνονται, σε κάθε περίπτωση, κινήσεις με τα άνω άκρα που προσφέρουν ελαστικότητα στο χώρο και γενικά αποφυγή κλειστών κινήσεων που δένουν άνω κάτω άκρα και σταματούν το ουσιαστικό μέρος της επικοινωνίας. Επίσης, προτείνεται αποφυγή χειρονομιών και κινήσεων των χεριών προς το πρόσωπο και επιφύλαξη στις χειραψίες. 2. Στην ίδια λογική του «55% πουλάει το σώμα», ψαχνόμαστε για λάθη. Τα λάθη βρίσκονται: στα μαλλιά, στα γυαλιά, στην αναπνοή, στις μασχάλες, στην ένδυση, στην υπόδηση, στη γραβάτα, 125

126 στο πουκάμισο, στα αξεσουάρ, στην τσάντα, στα νύχια και παντού. Όταν ψάχνομαι για λάθη, δεν τα βρίσκω όλα. Για τα μαλλιά, προτείνονται συνεχή κουρέματα. Για τα γυαλιά, συνεχές καθάρισμα. Για την αναπνοή, συνεχής έλεγχος με τσίχλες, στοματικά διαλύματα και, κυρίως συχνό βούρτσισμα. Για τις μασχάλες, συνεχής έλεγχος και βοηθήματα όπως roll-on. Για την ένδυση, αξιολόγηση του πώς σας περιμένει ο πελάτης και η μη απογοήτευση αυτού. Παντού πρέπει να κυριαρχεί η καθαριότητα και η αφαιρετική λογική. 3. Κάντε κάτι με τη φωνή σας (είναι το 38% του μηνύματος της πώλησης). Το πρώτο εργαλείο στην πώληση είναι η φωνή μας. Η φωνή συνδέεται άμεσα με την προσωπικότητα του ατόμου που μιλάει και αποκαλύπτει στοιχεία που σχετίζονται με το πολιτιστικό, το κοινωνικό και το επαγγελματικό του επίπεδο. Οι διαστάσεις της φωνής είναι: η ένταση, ο τόνος, η ποιότητα, η χροιά, η μελωδία, ο τονισμός, η ταχύτητα και η προφορά άρθρωση. Για να χρησιμοποιηθούν αυτές οι διαστάσεις απαιτείται η πλήρης συνειδητοποίηση της φωνής ως εργαλείο πωλήσεων, καθώς και η συγκέντρωση του πωλητή στις απαντήσεις του πελάτη. Ο πελάτης είναι ζωντανός και μπορεί να πει ό,τι θέλει. Όμως, είναι γνωστό ότι οι επιλογές από άπειρες γίνονται συγκεκριμένες. Αυτές οι συγκεκριμένες επιλογές αντιδράσεις του πελάτη, πρέπει να είναι γνωστές στον πωλητή. Σε κάθε περίπτωση, πουλήστε με τη φωνή. Δεν πουλάμε με τη φωνή, 126

127 αν δεν έχουμε επίγνωσή της. Σταματήστε να είστε τόσο ασεβείς με αυτό το πολύτιμο εργαλείο πώλησης. 4. Συνειδητοποιήστε ότι στην προετοιμασία υπάγεται η εμμονή σας να πουλάτε και να μη μιλάτε, τουλάχιστον επί οχτώ ώρες (τα λόγια αποτελούν το 7% του μηνύματος της πώλησης). Σε αυτό θα σας βοηθήσει η διάκριση των χρωμάτων σε κόκκινο πράσινο μπλε και η σύνδεσή τους με κάποια φάσματα ωρών δραστηριότητας πωλήσεων. Κόκκινο: Καταγραφή του υπάρχοντος. Πράσινο: Δημιουργικότητα ιδέες. Μπλε: Αξιολόγηση δράση. Πώληση, σπορά θερισμός. Οργάνωση πωλήσεων Προτεραιότητες εργασίες 07:00 09:00 Κόκκινο (ενδεικτική αναφορά) 09:00 17:00 Μπλε (ενδεικτική αναφορά) 17:00 21:00 Πράσινο (ενδεικτική αναφορά) 127

128 Πράσινο Πρόκειται για τον κώδικα του άγνωστου, του μελλοντικού που δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί, των δυνατοτήτων που μπορεί να υλοποιηθούν ή όχι. Όταν λειτουργείς με Πράσινο, δεν ενεργείς αλλά χρησιμοποιείς το μυαλό σου για να γεννάς ιδέες, τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσεις, μπορεί, όμως και όχι. Όλες οι νέες ιδέες ξεπηδούν από έναν Πράσινο τρόπο σκέψης. Πρόκειται για πολυδιάστατο τρόπο σκέψης, που δεν ακολουθεί απαραίτητα μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, χρησιμοποιεί τη φαντασία και αποδέχεται τη διαίσθηση. Πρόκειται για τη σκέψη που δεν ακολουθεί συμβάσεις, ανατρέπει τα καθιερωμένα και αρέσκεται να παίζει με τις πιθανότητες. Ο Πράσινος τρόπος σκέψης δεν ταιριάζει με τα κατεστημένα, καθώς επιδιώκει να δημιουργήσει κάτι εκεί που δεν υπάρχει ακόμη τίποτε. Ακριβώς γι αυτό το λόγο είναι πιθανόν αυτός ο τρόπος σκέψης να γίνει ενοχλητικός, να οδηγήσει σε πρόωρη δράση, να παρεξηγηθεί και να καταπιεστεί. Από την άλλη μεριά, το Πράσινο είναι το χρώμα της διασκέδασης και μια πηγή δημιουργικότητας. 128

129 Κόκκινο Το χρώμα της αλήθειας, αυτού που είναι ήδη γνωστό και έχει ήδη συμβεί. Πρόκειται για τον τρόπο σκέψης που αναζητά και βρίσκει πληροφορίες για τον κόσμο, τους ανθρώπους και τα πράγματα. Συλλέγει δεδομένα και στοιχεία και τα οργανώνει με λογικό τρόπο. Ενθαρρύνει την κυκλοφορία και την κατανόηση / σύνθεση διαφορετικών αντιλήψεων της πραγματικότητας, οι οποίες, ακόμη κι όταν είναι ανακριβείς, είναι απαραίτητες για να φτάσει κανείς στην αλήθεια. Το Κόκκινο είναι το χρώμα της επικοινωνίας. Ενσαρκώνει την επιθυμία μας να είμαστε κοντά στους άλλους ανθρώπους, να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο και να συνεργαζόμαστε ανταλλάσσοντας πληροφορίες όλων των ειδών. Μπλε Αναφέρεται στην κρίση, στην απόφαση. Η Μπλε σκέψη κάνει επιλογές, εκφράζει απόψεις έχει γνώμη για τα πράγματα. Όταν λειτουργείς στο Μπλε, επιλέγεις μεταξύ πληροφοριών, αποφασίζεις για το τι είναι σχετικό, ώστε να διαμορφώσεις μια άποψη. Λαμβάνεις μια απόφαση που θα καθοδηγήσει τις πράξεις σου. Το Μπλε είναι το χρώμα της σύγκλισης και κατευθύνει προς μια συγκεκριμένη πορεία, 129

130 ώστε να προχωρήσεις στη λήψη μιας απόφασης. Με το Μπλε χρώμα έχουμε δράση και αποτελέσματα. Το Μπλε χρησιμοποιεί το Πράσινο και το Κόκκινο, που στρατολογούνται προς όφελος των σκοπών του, καθορίζοντας το είδος των ιδεών και πληροφοριών που σχετίζονται με την απόφαση που επίκειται. Το Μπλε είναι αυτό που συνυπολογίζει όλα τα δεδομένα και κατευθύνει την ενέργεια. 5. Στην προετοιμασία υπάγεται ο σεβασμός, η τήρηση της τέχνης και της τεχνικής της σποράς και του θερισμού. Ο καλός πωλητής είναι καλός γεωργός. Στενοχωριόμαστε πολύ για την ημέρα που δεν έχουμε κάνει σοβαρές σπορές. Όταν υπάρχουν λίγες σπορές, η αναδουλειά προκύπτει μετά διμήνου, τριμήνου, λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα. Πάνω απ όλα σεβόμαστε τα ποσοστά του περάσματος του μηνύματός μας προς τον πελάτη, που δεν είναι άλλα από τα: 55% σώμα, 38% φωνή και 7% λόγια. Το μήνυμα αφορά μια άψογη τεχνικά και συναισθηματικά συνεργασία. 4.2 Προσέγγιση πώλησης Πέντε τεχνικές λιτής προσέγγισης του πελάτη. Επαρκής προσέγγιση = νέα πώληση. 130

131 1. Στην προσέγγιση πληρώνει η ακεραιότητα. Σε αυτό το στάδιο ο πωλητής πρέπει να θυμάται ότι η συνέπεια στην ώρα προσέλευσης σε κανονισμένο ραντεβού, πληρώνει με παραγγελία. Οι καλές σχέσεις που πρέπει να κάνει ο πωλητής με όλους όσους συναντάει, επίσης πληρώνουν. Η ευγένεια και οι καλοί τρόποι, το ίδιο. 2. Σεβασμός στον Ισχυρό Χολερικό πελάτη. Είναι αυτός που «τα λέει» και θέλει γρήγορα να φτάνει σε παραγωγές. Μιλήστε του κοφτά. Απαντήστε του κοφτά. Κεντρίστε το βασικό του κίνητρο που είναι ο χρόνος. Περάστε του το μήνυμα: «Μαζί μου δεν χάνεις χρόνο». 3. Σεβασμός στο Δημοφιλή Αιματικό πελάτη. Είναι αυτός που εκφράζεται αυθόρμητα και θέλει γρήγορα να φτάσει στην αναγνώριση από εσάς της μοναδικότητάς του. Μιλήστε του περιγραφικά. Απαντήστε του με ιστορίες. Κεντρίστε το βασικό του κίνητρο που είναι η αναγνώριση και η υστεροφημία. Περάστε του το μήνυμα: «Μαζί μου, δεν χάνεις χρόνο. Μόνο περνάς καλά». 4. Σεβασμός στο Φιλήσυχο Φλεγματικό πελάτη. Είναι αυτός που «δεν τα λέει» και, κυρίως, δεν θέλει αλλαγές. Μιλήστε του συντηρητικά. Απαντήστε του με αναφορές στο παρελθόν. Κεντρίστε το βασικό κίνητρό του που είναι η μη αλλαγή. Περάστε του το μήνυμα: «Μαζί μου, 131

132 δεν θα υπάρχουν εκπλήξεις. Θα σου προτείνω πράγματα που είναι πολύ κοντά σε όσα κάνεις, χωρίς πολλές αλλαγές και φασαρίες». 5. Σεβασμός στον Τέλειο Μελαγχολικό πελάτη. Είναι αυτός που «δεν τα λέει» και θέλει αποδείξεις για το καθετί. Μιλήστε του τεκμηριωμένα. Απαντήστε του με νούμερα, πιστοποιήσεις, αποδείξεις, έγγραφα. Κεντρίστε το βασικό του κίνητρο που είναι η τελειότητα. Περάστε του το μήνυμα: «Μαζί μου, δεν θα έχεις σοβαροφάνεια. Θα έχεις σοβαρότητα και επαγγελματισμό. Σέβομαι τον τελειομανή τρόπο σκέψης σου». 4.3 Πουλάς σε όλους τους πελάτες ή μόνο σ αυτούς που σου μοιάζουν; Πέντε τεχνικές για να παίρνουμε οριστικά τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε και να μην χρονοτριβούμε και κουράζουμε τον άνθρωπο που θέλουμε να κάνουμε πελάτη. 1. Ρωτήστε για όλα εκείνα που πρέπει να γνωρίζετε. Ρωτώντας, μαθαίνετε όσα πραγματικά θα σας επιτρέψουν να πουλήσετε ή το αληθινό πρόβλημα που - προσωρινά- δεν σας επιτρέπει μια ακόμα εμπορική επιτυχία. Κατανοήστε ότι, η διατύπωση ερωτήσεων, δεν είναι μόνο θέμα 132

133 ποιότητας, αλλά και ποσότητας. Μη δικαιολογείστε λέγοντας: «εγώ με μία-δύο ερωτήσεις καταλαβαίνω πάντα τι συμβαίνει». Έχετε δικαίωμα που πρέπει σταθερά να ασκείτε. Δεν είναι άλλο από το να ρωτάτε πολλά. 2. Κρατήστε χαλαρή, συναινετική διάθεση για όλα τα θέματα που μπορούν να συζητήσουν δύο άνθρωποι, είτε εντός, είτε εκτός του επαγγελματικού κλάδου που ανήκουν ειδικά για τα δεύτερα. Δεν κάνετε βόλτες στην αγορά για να υπερασπίσετε τις απόψεις σας, αλλά για να πουλήσετε. Γενικά, ανοίγετε τις συζητήσεις σας (οι Επτανήσιοι αντί οι Κεφαλλονίτες) και κατανοήστε ότι οι άλλοι έχουν το δικαίωμα να έχουν διαφορετική γνώμη από εσάς! Ταυτόχρονα, βέβαια, μπορείτε να έχετε μια πολύ πλούσια σχέση μαζί τους. Αρνηθείτε τη συμμετοχή σας σε ό,τι χωρίζει τους ανθρώπους σε στρατόπεδα. 3. Προσπαθήστε να ενημερώνεστε τουλάχιστον για τον τόπο, το χρόνο και το περιεχόμενο εκπαιδευτικών εκδηλώσεων. Στην ίδια λογική υπάγεται η ενημέρωσή σας για κυκλοφορίες επαγγελματικών βιβλίων και αγορές κάποιων από αυτών. 4. Σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογείται πωλητής να κατηγορεί συνάδελφο, ανταγωνιστικά προϊόντα ή εταιρείες. Η παραβίαση αυτού του κανόνα, επιφέρει δυσλειτουργία και, μακροπρόθεσμα, βέβαιο εκτοπισμό του συγκεκριμένου πωλητή από πολλές αγορές. Ακόμη 133

134 και στην περίπτωση που μάθετε ότι κάποιος σας κακολογεί, μην ανταποδώσετε! Η τακτική αυτή βασίζεται στη φράση «το βουνό μου χτίζεται από τις πέτρες σου» (όσες περισσότερες είναι οι πέτρες που σου πετάει ο αντίπαλος κι εσύ δεν κάνεις τον κόπο να του τις επιστρέψεις, τόσο μεγαλύτερο είναι το βουνό της δύναμης που χτίζεις). 5. Κάντε συνεχείς ερωτήσεις με θετικό πνεύμα. Στη ζωή και στις πωλήσεις υπάρχει ένας βασικός κανόνας που δεν είναι άλλος από το νόμο της σποράς και του θερισμού. Δε σημαίνει τίποτε άλλο, απ το ότι θερίζουμε αυτό που σπέρνουμε. Φυσικά, δε θα μπορούσε να μην ισχύει και στον τρόπο που οι πωλητές ρωτούν τους πελάτες τους. Ο νόμος της σποράς και του θερισμού λειτουργεί τριπλά: α) Λειτουργεί αρνητικά, που σημαίνει πως, αν σπείρουμε ανέμους θα θερίσουμε θύελλες. β) Λειτουργεί θετικά, που σημαίνει πως, αν προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε, σίγουρα θα βοηθηθούμε. γ) Λειτουργεί ουδέτερα, δηλαδή εάν δεν σπείρουμε, δεν θα θερίσουμε. Με βάση το νόμο αυτό γίνεται κατανοητό, γιατί πωλητές που δουλεύουν δεν προοδεύουν αναγκαστικά. Αυτή η αρνητική εξέλιξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι δε γνωρίζουν, σε βάθος, την τριπλή δυναμική του νόμου της σποράς και του θερισμού. 134

135 4.4 Είχες σχέδιο στην παρουσίασή σου; Είχες ξεκαθαρίσει από πριν τι ήθελες να πουλήσεις; Πέντε τεχνικές για να παρουσιάζουμε ό,τι ενδιαφέρει τον πελάτη και να μη χάνουμε το χρόνο μας, ώστε να μπορούμε να πηγαίνουμε στον επόμενο. 1. Εξαιρετική γνώση των προϊόντων στη λογική της απόδειξης του πώς μεταφράζονται σε οφέλη για τον πελάτη. 2. Αυτοπειθαρχία και λίγα λόγια. Μπορείτε να παρουσιάσετε πολλά πρέπει να παρουσιάσετε λίγα όσα ενδιαφέρουν τον πελάτη σας και μόνο, την τρέχουσα περίοδο. 3. Δείχνουμε σταδιακά υλικό, χωρίς ύφος και χωρίς ψέματα. 4. Πουλάμε τα πάντα κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασης και, κυρίως, ψάχνουμε να βρούμε πόσο μικρή ή μεγάλη θα είναι η παρουσίασή μας. Αν ο άνθρωπος που έχουμε απέναντί μας, είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για ό,τι συζητάμε, η παρουσίαση μπορεί να έχει σοβαρή διάρκεια. Αν είναι ένας από τους υπεύθυνους, η παρουσίαση πρέπει να έχει μικρή διάρκεια και στην επόμενη συνάντηση με όλους τους υπεύθυνους πρέπει να έχει μεγάλη διάρκεια. 135

136 5. Το μυστικό είναι να κάνουμε πολλές παρουσιάσεις. Αναζητήστε παντού πελάτες. 4.5 Έχεις εργαλεία να αντιμετωπίσεις επιτυχημένα την κάθε αντίρρηση; Πέντε τεχνικές λιτού συστήματος αντιμετώπισης των αντιρρήσεων. Οι αντιρρήσεις θέλουν σύστημα και όχι αυτοσχεδιασμό ή εμπνεύσεις της στιγμής. 1. Ψάξτε, χωρίς απαραίτητα να περιμένετε κάποιον να σας βοηθήσει, ένα δυνατό σημείο όσων πουλάτε, που, δύσκολα -ακόμη κι ένας κακοπροαίρετος πελάτης- θα μπορούσε να αμφισβητήσει. Μόλις ακούσετε προσεκτικά την αντίρρηση του πελάτη, που έχετε απέναντί σας, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της, πείτε το «καλό» σας χαρτί και στη συνέχεια αντιμετωπίστε με προσοχή την αντίρρηση. Ανιχνεύστε εάν απαντήσατε ικανοποιητικά. Εάν ναι, προχωρήστε σε κλείσιμο. Εάν όχι, προχωρήστε στην τεχνική «γενικό πλαισίωμα απάντηση ΚΕΑΠ (Κατανόηση, Επιβεβαίωση, Ανοικτή Πρόσκληση)» που αντιμετωπίζει ως δεύτερο κύμα τις αντιρρήσεις των πελατών. 2. Χρησιμοποιήστε ως δεύτερο κύμα αντιμετώπισης των αντιρρήσεων, το «γενικό πλαισίωμα απάντηση ΚΕΑΠ». Δηλαδή, ακούστε με προσοχή τον πελάτη, κατανοήστε όσα ισχυρίζεται, 136

137 αναφερθείτε σε άλλους που ισχυρίζονταν τα ίδια και τώρα είναι σταθεροί σας πελάτες και, τέλος, προσκαλέστε ανοιχτά τον υποψήφιο πελάτη να σας εμπιστευτεί και να ξεκινήσει συνεργασία μαζί σας. 3. Αφήστε τον πελάτη να μιλήσει για την κρίση της αγοράς. Συμφωνήστε μαζί του, μονολεκτικά, στη λογική των διαδοχικών «ναι». Μην του δίνετε τροφή για περαιτέρω διεύρυνση της συζήτησης, με βάση την κρίση της αγοράς. Είμαστε ευεργετημένοι σε τόσα πεδία της ζωής μας. Γιατί το ξεχνάμε; Αυτή πρέπει να είναι η βάση συζήτησης της κρίσης. Και η δύναμη του παρόντος (the power of now) που πρέπει πάντα να αξιοποιείται σε επαφές με πελάτες. 4. Δηλώστε με σαφήνεια ότι πραγματικά είστε διαθέσιμος όλη την ημέρα, προκειμένου να ικανοποιήσετε ανάγκες πελατών σας και να τους υπηρετήσετε με την έννοια του γνήσιου συνεργάτη. Διατυπώστε την πρόταση με την ίδια σειρά λέξεων: «Είμαι διαθέσιμος όλη μέρα, για ό,τι με χρειαστείτε». Υποστηρίξτε αυτήν την πρόταση έχοντας θερμή φωνή, στάση σώματος νικητή και ανθρώπου ενθουσιασμένου με αυτό που κάνει. 5. Ξεχάστε την τιμή. Σας αρκεί μια καλή σχέση ποιότητας-τιμής για να πουλήσετε πολύ και όχι η καλύτερη τιμή της αγοράς. Σταματήστε να είστε ανασφαλείς με την τιμή, εκτός και αν δεν έχετε συνέπεια, ταχύτητα, τεχνογνωσία και άψογη εξυπηρέτηση. Τότε, έχετε πρόβλημα, αλλά και 137

138 πάλι δεν πηγάζει από τις τιμές σας, ούτε και θα το λύσουν οι εκπτώσεις σας! Συνδυάστε την τιμή με τη γενική αλήθεια, η οποία δεν είναι άλλη από «το οτιδήποτε υπάρχει, τελειώνει». 4.6 Κλείνεις τις δουλειές ή παίρνεις υποσχέσεις; Πέντε τεχνικές οριστικού κλεισίματος: ή αγοράζεις ή άσε με να κάνω τη δουλειά μου με τον επόμενο πελάτη. 1. Αγνοήστε προκλητικά το πρώτο όχι. Συμπεριφερθείτε σαν να μην το ακούσατε. Συνεχίστε αμείωτα την προσπάθεια να πουλήσετε, παρά την όποια αρνητική τοποθέτηση του πελάτη. Προς έκπληξή σας, θα δείτε πολλά όχι να μετατρέπονται σε ναι. 2. Επιλέγετε πάντα τη λογική win-win. Μη «ρίχνετε» κάποιον, ακόμη κι όταν μπορείτε. Να θυμάστε πάντα ότι, στο κλείσιμο της πώλησης, επιδιώκετε δύο στόχους: άμεσες πωλήσεις και καλές σχέσεις με το νέο σας πελάτη. Σίγουρα δε θα αναπτύξετε καλές σχέσεις αν, με την πρώτη σας συνεργασία με κάποιον, προσπαθήσετε να λειτουργήσετε με τη λογική «εγώ, ο πωλητής κερδίζω εσύ, ο πελάτης χάνεις». Έστω κι αν, σε μεμονωμένες περιπτώσεις, δεν εκτιμήσουν τη λογική win-win που προσπαθείτε να εφαρμόσετε, μην απογοητευτείτε και μην 138

139 την αλλάξετε. Είναι γεγονός ότι, ορισμένες φορές, δε φέρνει άμεσα θετικά αποτελέσματα, αλλά λειτουργεί θετικότατα σε μεσο-μακροπρόθεσμο επίπεδο. 3. Προβάλλετε πακέτα εξυπηρέτησης, καλών σχέσεων και καλών προϊόντων. Δώστε έμφαση σε εκείνα τα στοιχεία που δύσκολα αντιγράφονται από τον ανταγωνισμό. Το να έχετε προϊόντα υψηλών προδιαγραφών και άψογες διαδικασίες δεν αρκεί αφού, ακόμη κι αυτά, μπορεί να τα διαθέτει ο ανταγωνιστής σας. Είναι οι ανθρώπινες σχέσεις (σε συνδυασμό, φυσικά, με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω) το σημείο στο οποίο πρέπει να δώσετε τη μεγαλύτερη βαρύτητα, αφού με βάση το πόσο καλοί είστε σε αυτό, θα διακριθείτε και θα ξεχωρίσετε από τον ανταγωνισμό. 4. Μη διστάσετε να επιχειρήσετε άμεσο κλείσιμο, ειδικά εάν θέλετε πολύ να συνεργαστείτε με τον πελάτη που έχετε απέναντί σας. Κατανοήστε ότι, άμεσο κλείσιμο, στην ουσία, σημαίνει ότι τα έχετε κάνει όλα σωστά και έτσι σχεδόν απαιτείτε την πώληση. Φαντάζει δύσκολο, γι αυτό προτείνουμε τη σταδιακή υιοθέτησή του. Συνάμα, το άμεσο κλείσιμο έχει μια δυναμική που αντιστρέφει το κλίμα σε πωλήσεις, οι οποίες δείχνουν να έχουν χαθεί. Υιοθετήστε αυτήν την τεχνική, ακόμα κι όταν όλα δείχνουν ότι δε θα πάρετε τη δουλειά. Προς έκπληξή σας θα δείτε 139

140 ότι η αμεσότητά σας θα κερδίσει τον υποψήφιο πελάτη, ο οποίος, θα ενδώσει στην πρόσκληση συνεργασίας που του κάνατε. 5. Ισορροπήστε τα συναισθήματά σας και μην αναβάλλετε την πώληση. Θέστε τον πελάτη ενώπιον των ευθυνών του, γιατί αυτός νομίζει ότι η μη λήψη απόφασης είναι η καλύτερη δυνατή απόφαση. Βολεύεται με αυτό. Ξεβολέψτε τον, δεν είναι αλήθεια. Συνεχίστε να αγχώνεστε και να αγχώνετε τον πελάτη. Μετά από λίγο θα έχετε πετύχει μια υπέροχη συναλλαγή, στη λογική της ακαριαίας πώλησης. 140

141 4.7 Εξυπηρετείς διεισδυτικά; Πέντε τεχνικές διείσδυσης στον εγκέφαλο του πελάτη που μας ενδιαφέρει. Το τέλος του καλού παιδιού και η αρχή του χρήσιμου συνεργάτη. 1. Εξυπηρέτηση πελατών σημαίνει ανάπτυξη πελατών. Με ανεπτυγμένους πελάτες θα έχετε λίγα προβλήματα εξυπηρέτησης. Αναπτύξτε τους πελάτες πολυεπίπεδα, έχοντας, κυρίως, ως στόχο τους δικούς τους πελάτες. 2. Πουλήστε την υπέρ-εξυπηρέτηση, όταν την παρέχετε. 3. Σε κάθε πετυχημένη εξυπηρέτηση πελάτη, ξαναπουλήστε προσθέτοντας κωδικούς. 4. Σταματήστε να ικανοποιείτε ικανοποιημένους πελάτες. Δώστε χρόνο και λοιπούς πόρους σε νέους και σε όσους -ενεργούς- τα πράγματα δεν είχαν πάει και πολύ καλά. 5. Διατηρήστε χαμηλούς τόνους. Μη λειτουργείτε σαν δικαστές. Δεν είστε στην αγορά για να μοιράζετε δίκιο ή άδικο, αλλά για πολλές συναλλαγές, εισπράξεις και δημιουργία θετικών συναισθημάτων. 141

142 Το πιο πάνω απόσπασμα αποτελεί αυτούσιο το κεφάλαιο 2 του βιβλίου The Lean Way in Sales, 405 Προσεγγίσεις στις Πωλήσεις (Α έκδοση Μάιος 2010). 142

143 5. Περίληψη Ενότητας Τα κύρια αποτελέσματα αυτής της ενότητας είναι τα πιο κάτω : Οι βασικές έννοιες των πωλήσεων Διαφορές μικρές και σημαντικές συμβουλές σε θέματα πωλήσεων Γνώση των διαδικασιών προετοιμασίας, προσέγγισης, πλάνου, δυσκολιών και τρόπων αντιμετώπισης τους που προκύπτουν σε μια πώληση 1

144 Παραπομπές %CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7- %CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7- %CE%91%CF%80%CE%BF%CF%84%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE %B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B5%CE%BE%CF%85%CF%80%CE%B7%CF%81%CE%AD%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7- %CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CF%84%CF%8E%CE%BD/ The Lean Way in Sales, 405 Προσεγγίσεις στις Πωλήσεις (Α έκδοση Μάιος 2010). 144

145 ΕΝΟΤΗΤΑ 5: ΚΗΠΟΥΡΙΚΗ 1. Εισαγωγή Κύριοι στόχοι της συγκεκριμένης ενότητας είναι με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης της οι συμμετέχοντες να μπορούν να: 8. Γνωρίζουν γενικά θέματα για την ιστορία και τον ορισμό της κηπουρικής 9. Τα κύρια είδη της κηπουρικής 10. Βασικές τεχνικές Κηπουρικής 11. Παγίδες και τους τρόπους επίλυσης τους 145

146 2. Ορισμός Ιστορία Είδη 2.1. Ορισμός Η κηπουρική είναι η πρακτική της καλλιέργειας φυτών, ως μέρος της φυτοκομίας. Σε κήπους, τα καλλωπιστικά φυτά συχνά καλλιεργούνται για τα άνθη τους, το φύλλωμα, ή την συνολική εμφάνιση. Χρήσιμα φυτά, όπως τα λαχανικά ρίζας, φυλλώδη λαχανικά, τα φρούτα, και τα βότανα, που καλλιεργούνται για κατανάλωση, για να χρησιμοποιηθούν ως χρωστικές ουσίες, ή για φάρμακα ή καλλυντικά χρήση. Ένας κηπουρός είναι κάποιος που ασκεί την κηπουρική, είτε επαγγελματικά είτε ως χόμπι. Η Κηπουρική κυμαίνεται σε κλίμακα από οπωροφόρα δέντρα, σε μεγάλες φυτείες με ένα ή περισσότερα διαφορετικά είδη δέντρων, θάμνων και ποωδών φυτών, σε αυλές κατοικιών συμπεριλαμβανομένων γρασίδι, σε φυτά σε μεγάλα ή μικρά εμπορευματοκιβώτια που καλλιεργούνται εντός ή εκτός. Η Κηπουρική μπορεί να είναι πολύ εξειδικευμένη, με καλλιέργεια ενός μόνο είδος φυτού, είτε αφορούν ένα μεγάλο αριθμό διαφορετικών φυτών σε μικτές φυτεύσεις. Πρόκειται για μια ενεργό συμμετοχή στην ανάπτυξη των φυτών, και τείνει να είναι υψηλής εντάσεως εργασίας, που τη διαφοροποιεί από τη γεωργία ή τη δασοκομία. 146

147 2.2. Ιστορία Η Κηπουρική δάσους, ένα σύστημα παραγωγής τροφίμων με βάση τα φυτά, είναι η παλαιότερη μορφή στον κόσμο της κηπουρικής. Οι κήποι των δασών προέρχονται από τους προϊστορικούς χρόνους στις όχθες των ποταμών στις ζούγκλες και στις υγρές περιοχές στους πρόποδες των μουσώνων. Κατά τη σταδιακή διαδικασία βελτίωσης του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος, εντοπίστηκαν χρήσιμα είδη δένδρων και αμπέλου, προστατεύτηκαν και βελτιώθηκαν, ενώ ανεπιθύμητα είδη εξαλειφθήκαν. Τελικά ξένα είδη επιλέχθηκαν επίσης και ενσωματωθήκαν στους κήπους. Μετά την εμφάνιση των πρώτων πολιτισμών, εύπορα άτομα άρχισαν να δημιουργούν κήπους για καθαρά αισθητικούς λόγους. Αιγυπτιακές τοιχογραφίες από τάφο γύρω στο 1500 π.χ. παρέχουν κάποια από τα πρώτα φυσικά στοιχεία καλλωπιστικά φυτά και το σχεδιασμό του τοπίου, που απεικονίζουν λωτούς, λίμνες που περιβάλλονται από συμμετρικές σειρές ακακίας και φοινικιές. Οι διακοσμητικοί κήποι ήταν γνωστοί στους αρχαίους χρόνους, ένα διάσημο παράδειγμα είναι οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας, ενώ η αρχαία Ρώμη είχε δεκάδες κήπους. Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας είναι ένα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Ακόμη γνωστοί είναι και οι ισλαμικοί κήποι, καθώς και οι ευρωπαϊκοί κήποι του 13 ου αιώνα ήταν γνωστοί, τόσο για την ομορφιά τους, όσο και για τη χρησιμότητα. (βότανα λαχανικά). 147

148 Οι κήποι του 16ου και 17ου αιώνα ήταν συμμετρικοί, με αναλογίες και ισορροπημένοι με μια πιο κλασική εμφάνιση. Οι κήποι στην Αναγέννηση ήταν διακοσμημένοι με γλυπτά, κρήνες και σιντριβάνια και οι Ευρωπαίοι άρχισαν να φυτεύουν νέα λουλούδια, όπως τουλίπες κατιφέδες, και ηλιοτρόπια. Τον 18ο αιώνα, οι κήποι παρέμειναν ένα προνόμιο για την ανώτερη τάξη. Από τον επόμενο αιώνα, οι κήποι τέθηκαν επίσης και στη διάθεση της μεσαίας τάξης Είδη κηπουρικής Η οικιστική κηπουρική λαμβάνει χώρα κοντά στο σπίτι, σε ένα χώρο που αναφέρεται ως κήπος συνήθως βρίσκεται στη γη κοντά σε μια κατοικία, μπορεί επίσης να βρίσκεται σε μια στέγη, σε ένα αίθριο, σε ένα μπαλκόνι, σε μια κουτί στο παράθυρο, ή σε ένα αίθριο ή ιχθυοτροφείο. Η Κηπουρική πραγματοποιείται επίσης σε μη κατοικημένες περιοχές πρασίνου, όπως πάρκα, δημόσιους ή ημιδημόσιους κήπους (βοτανικούς κήπους ή ζωολογικούς κήπους), ψυχαγωγίας και Λούνα Παρκ, κατά μήκος των διαδρόμων μεταφοράς, καθώς και γύρω από τα τουριστικά αξιοθέατα και ξενοδοχεία κήπο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ένα προσωπικό κηπουρών ή συντηρητών διατηρεί τους κήπους. Η Εσωτερική κηπουρική ασχολείται με την καλλιέργεια φυτών εσωτερικού χώρου μέσα σε μια κατοικία ή κτίριο ή σε ένα θερμοκήπιο. Οι εσωτερικοί κήποι μερικές φορές έχουν ενσωματωμένο ως μέρος τους κλιματισμό ή θέρμανση. 148

149 Η Εγγενής κηπουρική φυτών ασχολείται με τη χρήση των αυτοφυών φυτών με ή χωρίς την πρόθεση δημιουργίας βιότοπο άγριας ζωής. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας κήπος σε αρμονία, και να προσαρμοστεί σε μια δεδομένη περιοχή. Αυτό το είδος της κηπουρικής συνήθως μειώνει τη χρήση νερού, τη συντήρηση, τη λίπανση και το κόστος, αυξάνοντας παράλληλα το ενδιαφέρον ιθαγενών πανίδας. Η Κηπουρική Νερού ασχολείται με την καλλιέργεια φυτών προσαρμοσμένων στις πισίνες και λίμνες. Οι κήποι ελών, επίσης, θεωρείται ένα είδος του κηπουρικής νερού. Όλα αυτά απαιτούν ειδικές συνθήκες και εκτιμήσεις. Ένας απλός κήπος νερού μπορεί να αποτελείται αποκλειστικά από μια μπανιέρας που περιέχει το νερό και τα φυτά. Σε τοπιοτέχνηση σε νερό, ένας κήπος δημιουργείται μέσα σε ένα ενυδρείο. Η Κηπουρική Δοχείου ασχολείται με την καλλιέργεια φυτών σε κάθε είδος δοχείου, είτε σε εσωτερικούς χώρους ή σε εξωτερικούς χώρους. Κοινά δοχεία είναι γλάστρες, κρεμαστά καλάθια και γλάστρες. Η κηπουρική δοχείου συνήθως χρησιμοποιείται σε αίθρια και σε μπαλκόνια, βεράντες και στέγες. Η Μέθοδος Hügelkultur ασχολείται με την καλλιέργεια φυτών σε σωρούς από σαπισμένα ξύλο, ως μια μορφή της κηπουρικής έθεσε κρεβάτι και κομποστοποίηση επί τόπου.μια 149

150 μετάφραση από τα γερμανικά σημαίνει "κήπος ανάχωμα." Ο Toby Hemenway, γνωστός συγγραφέας και δάσκαλος, θεωρεί το θάψιμο του ξύλου σε τάφρους επίσης να είναι μια μορφή της hugelkultur και αναφέρεται ως ένα νεκρό ξύλο βάλτος. Η μέθοδος Hugelkultur ασκείται από τον Sepp Holzer ως μέθοδος κηπουρικής δάσους και γεωργοδασοκομικών, και από τον Geoff Lawton ως μέθοδος καλλιέργειας και ξηρά έρημο πρασίνισμα. Όταν χρησιμοποιείται ως μέθοδος διάθεσης των μεγάλων ποσοτήτων των αποβλήτων ξύλου και υπολειμμάτων ξύλου, η μέθοδος hugelkultur καταφέρνει να δέσμευση του άνθρακα. Είναι επίσης μια μορφή ξηρού φυτέμματος. Η Κοινοτική κηπουρική είναι μια κοινωνική δραστηριότητα κατά την οποία μια περιοχή της γης κηπουρεύεται από μια ομάδα ανθρώπων, που παρέχουν πρόσβαση σε φρέσκα προϊόντα και φυτά, καθώς και την πρόσβαση στην ικανοποίηση εργασίας, βελτίωση της γειτονιάς, την αίσθηση της κοινότητας και τη σύνδεση με το περιβάλλον. Η Κοινοτική κήποι τυπικά ανήκουν στην εμπιστοσύνη των τοπικών αρχών. 150

151 3. Βασικές Τεχνικές 3.1 Προετοιμασία Για τη σωστή προετοιμασία πρέπει να απάντησεις στις παρακάτω ερωτήσεις: Τι βλέπω στον χώρο που θα φυτέψω; Έχει ήλιο ή σκιά; Το χτυπάει ο αέρας; Πόσο κρύο έχει το χειμώνα και πόση ζέστη το καλοκαίρι; Βρέχει αρκετά; Έχω το νερό που χρειάζομαι όλο το χρόνο; Θέλω να κρύψω το γείτονα, το διπλανό τοίχο ή να τονίσω μια ωραία πέτρα στον κήπο μου; Έχω χρόνο να ασχοληθώ με τα φυτά μου; Πόσα χρήματα θέλω να ξοδέψω; Αφού απαντήσεις στις ερωτήσεις μπορείς να επισκεφτείς ένα κέντρο κήπου για να προμηθευτείς τα απαραίτητα. 151

152 Τι χρειάζεται να αγοράσεις; Αν είναι η πρώτη φορά που ασχολείσαι με την κηπουρική και τα φυτά πρέπει να αγοράσεις τον απαραίτητο εξοπλισμό. Χρειάζεσαι γάντια, σκαλιστήρι, φτυαράκι και ένα καλό ψαλίδι κλαδέματος. Επίσης, χρειάζεσαι γλάστρες αν πρόκειται να φυτέψεις στο μπαλκόνι σου. Υπάρχουν στην αγορά γλάστρες διαφορετικών μεγεθών, υλικών και σχημάτων. Για τις γλάστρες σου θα χρειαστείς το κατάλληλο χώμα σε ποσότητα ανάλογη με τον αριθμό των γλαστρών σου. Στα κέντρα κήπου θα βρεις χώματα με διαφορετικές συστάσεις κατάλληλα για όλες τις επιλογές των φυτών που θα κάνεις. Με τη βοήθεια του προσωπικού του κέντρου κήπου επίλεξε φυτά που ανταποκρίνονται στις απαντήσεις που έχεις δώσει. Έτσι, θα φυτέψεις το κατάλληλο φυτό στην κατάλληλη θέση που θα ταιριάζει με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στο χώρο σου και θα καλύπτει τις διακοσμητικές σου ανάγκες. 152

153 Επιστροφή στο σπίτι Τώρα έχεις όλα τα απαραίτητα για να φυτέψεις στον κήπο ή το μπαλκόνι σου. Τοποθέτησε τα φυτά στις θέσεις που θέλεις να τα φυτέψεις για να είσαι σίγουρος για το αποτέλεσμα. Κάνε τις απαραίτητες αλλαγές, όπου δεν σου αρέσουν οι συνδυασμοί και ξεκίνησε να φυτεύεις. 3.2 Πως θα φυτέψω Η διαδικασία της φύτευσης είναι απλή αρκεί να γίνεται με προσοχή: Αφού αποφασιστεί το σημείο φυτεύσεως σκάβουμε ένα λάκκο ανάλογης διαμέτρου με αυτή της μπάλας του φυτού που θα φυτέψουμε. Αν το χώμα δεν είναι καλής ποιότητας προσθέτουμε στο πάτο του λάκκου λίπασμα ή καλύτερης ποιότητας χώμα. Αφαιρούμε τη μπάλα του φυτού από τη γλάστρα και την τοποθετούμε μέσα στο λάκκο. Γεμίζουμε το λάκκο με χώμα και πιέζουμε ελαφριά, ώστε να έρθει σε καλή επαφή με το χώμα η μπάλα. 153

154 Κάνουμε καλό πότισμα ενώ, στηρίζουμε όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο (κυρίως τα δένδρα και τα αναρριχώμενα). Το δέσιμο πρέπει να γίνεται με εύκαμπτο και μαλακό υλικό, ώστε να μη προκληθεί πληγή στον κορμό του φυτού. Αν φυτέψουμε σε γλάστρα τότε η διαδικασία είναι ακόμα πιο απλή: Τοποθετούμε στον πάτο της γλάστρας μερικά σπασμένα κεραμίδια ή μικρές πέτρες για να μην κλείνουν οι τρύπες που φεύγει το νερό. Τοποθετούμε λίγο από το χώμα που αγοράσαμε. Βγάζουμε την πλαστική γλάστρα από το φυτό και το τοποθετούμε στην γλάστρα μας. Προσθέτουμε χώμα προσέχοντας να γεμίσουμε καλά τα κενά και να σκεπάσουμε τη μπάλα χώματος του φυτού. Πιέζουμε ελαφρά και στη συνέχεια ποτίζουμε. 3.3 Φροντίδα των φυτών Αφού αποφάσισες να φυτέψεις πρέπει να είσαι έτοιμος να ασχοληθείς με τα φυτά σου και να 154

155 παρακολουθείς τις ανάγκες τους. Θα πρέπει να ποτίζεις όποτε χρειάζεται, να σκαλίζεις και να αφαιρείς τα ζιζάνια από το χώμα, να ρίχνεις λίπασμα και να κάνεις τα απαραίτητα κλαδέματα. Κάθε πότε να ποτίζω τα λουλούδια μου; Κάθε φυτό έχει τις δικές του ανάγκες και θα πρέπει να μάθουμε ποιες είναι αυτές. Ανάλογα με την εποχή, τη θερμοκρασία, τη θέση το κάθε φυτό χρειάζεται την ανάλογη ποσότητα νερού. Το είδος επίσης θα μας καθοδηγήσει στις ανάγκες για πότισμα. Οι κάκτοι και τα παχύφυτα χρειάζονται λίγο νερό, ενώ άλλα είδη έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε νερό. Επίσης, το χώμα που έχουμε φυτέψει και η ικανότητα του να συγκρατεί νερό θα μα οδηγήσει να φτιάξουμε το κατάλληλο πρόγραμμα ποτίσματος. Πως πρέπει να ποτίζω τα φυτά μου; Το νερό πρέπει να πέφτει με ήπιο τρόπο κοντά στη ρίζα του φυτού. Η διάρκεια του είναι τέτοια μέχρι το φυτό να ξεδιψάσει και αυτό θα φανεί από το αν λιμνάζει το νερό. Η στράγγιση επίσης είναι πολύ σημαντική, καθώς υπερβολική συσσώρευση νερού μπορεί να σαπίσει τις ρίζες του φυτού. Επιπλέον, το πότισμα πρέπει να γίνεται τέτοια ώρα ώστε το φυτό να αξιοποιεί το νερό. Έτσι, πρέπει να αποφεύγονται οι ώρες με υψηλές θερμοκρασίες ή έντονο αέρα. Πόσο συχνά να ποτίζω τα φυτά μου; 155

156 Τους ζεστούς μήνες το πότισμα πρέπει να είναι συχνό καθώς το φυτό έχει να αντιμετωπίσει τις υψηλές θερμοκρασίες και την έλλειψη υγρασίας. Καλό είναι να καταβρέχουμε τα φύλλα για να δροσίζεται το φυτό. Άλλα και τους χειμερινούς μήνες το πότισμα πρέπει να συνεχίζεται πιο αραιά. Ο δυνατός και παγωμένος αέρας του χειμώνα μπορεί να προκαλέσει, επίσης, προβλήματα έλλειψης νερού. Πότε πρέπει να ρίχνω λίπασμα; Η συχνότητα των λιπάνσεων καθορίζεται από το είδος του φυτού, το στάδιο ανάπτυξής του, την εποχή αλλά και τις δικές μας επιθυμίες για πλούσιο φύλλωμα ή ανθοφορία. Η βασική λίπανση γίνεται προς το τέλος του χειμώνα ενώ η συμπληρωματική όταν το φυτό βρίσκεται σε έντονη ανάπτυξη. Η συμπληρωματική πρέπει να γίνεται περίπου κάθε δυο μήνες εκτός από τους καλοκαιρινούς μήνες. Να ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες χρήσης του λιπάσματος για να μην προκαλέσετε προβλήματα στα φυτά σας. Χρειάζονται τα φυτά μου κλάδεμα; Το κλάδεμα γίνεται για να αφαιρεθούν τα περιττά κλαδιά, ώστε να βελτιωθεί η ανάπτυξή του φυτού και να ανανεωθεί. Ένα καλό κλάδεμα βοηθά στην ισορροπία της βλάστησης με την ανθοφορία Τέλος, το κλάδεμα προσφέρει αερισμό στο φυτό. Χρησιμοποιούμε πάντα ψαλίδι κλαδέματος καθαρό και καλής ποιότητας. Προσπαθούμε να κόβουμε λοξά, κάνοντας τομές καθαρές και λείες. Το μυστικό είναι να μην προκαλέσουμε πληγές στο φυτό μας. Η εμπειρία και παρατήρηση θα μας καθοδηγήσει για το πότε και πως θα κλαδέψουμε. 156

157 Γενικές οδηγίες κλαδέματος: Τα περισσότερα φυλλοβόλα δέντρα κλαδεύονται καλύτερα όταν είναι αδρανή, στα τέλη του φθινοπώρου ή το χειμώνα. Μην κλαδέψετε στις αρχές της άνοιξης, καθώς πολλά δέντρα αιμορραγούν αν κοπούν αυτή τη στιγμή του έτους. Οι εξαιρέσεις από τον κανόνα του «φυλλοβόλο δέντρο» είναι το σφεντάμι, αγριοκάστανο, σημύδα, καρυδιές και κερασιές που όλα αιμορραγούν σε μεγάλο βαθμό, ακόμα και προς το τέλος της περιόδου λήθαργου των δέντρων τους, έτσι ώστε αυτά τα κλαδεύουμε στα μέσα του καλοκαιριού, μετά που η νέα αύξηση έχει ωριμάσει. Τα Κωνοφόρα απαιτούν λίγο ή καθόλου τακτικό κλάδεμα, εκτός από την απομάκρυνση των νεκρών ή άρρωστων κλαδιών στα τέλη του καλοκαιριού. Σημειώστε ότι σε μείζονα χειρουργική επέμβαση, κλάδεμα με αλυσοπρίονο και κάθε κλάδεμα που είναι σημαντικό, υψηλό, απρόσιτο, ή απαιτεί μια σκάλα, θα πρέπει να γίνει από έναν ειδικευμένο και εξουσιοδοτημένο εμπειρογνώμονα, τόσο για τη δική σας ασφάλεια, αλλά και για τη μακροπρόθεσμη υγεία των δέντρων σας. 157

158 4. Παγίδες κηπουρικής Στον πιο κάτω πίνακα υπάρχουν μερικές συχνές παγίδες κηπουρικής καθώς και προτεινόμενες λύσεις. Α/Α ΠΑΓΙΔΑ ΛΥΣΗ 1. Να φυτέψουμε κοντά σε έναν τοίχο. Εδώ τα φυτά μας θα έχουν πρόβλημα ανάπτυξης και θα προσβληθούν από ασθένειες και μύκητες. Ο λόγος είναι απλός, κοντά στον τοίχο δεν γίνεται καλή κυκλοφορία του αέρα 2. Η φύτευση σε ευθείες ή κυρτές γραμμές, δεν είναι ακριβός λάθος, αλλά συμβαίνει πολύ συχνά στην κηπουρική, για οποιοδήποτε λόγο μερικά από τα φυτά μας μπορεί να μην αναπτυχθούν τόσο καλά η ακόμα και να ξεραθούν σε σχέση με τα άλλα τις γραμμής που θα έχουν μια καλή υγιή ανάπτυξη. Το θέαμα θα είναι απογοητευτικό, θα κινδυνεύσει να καταστραφεί όλο το σχέδιο Φυτέψετε τα φυτά σας τουλάχιστον μισό μέτρο μακριά από τους τοίχους Εάν προγραμματίζετε να φυτέψετε πέντε φυτά σε μια γραμμή, αγοράστε καλύτερα έξι ή επτά συγχρόνως, και φυτέψτε αυτά που θα περισσέψουν (συμπληρώματα) κάπου αλλού στον κήπο σας. Έτσι, εάν κάτι πάει στραβά με κάποιο φυτό της γραμμής, μπορείτε εύκολα να το αντικαταστήσετε με ένα από συμπληρώματα το οποίο λογικά θα έχει το ίδιο μέγεθος με τα 158

159 φύτευσης 3. Η φύτευση σε έδαφος με κλίση μπορεί να είναι πρόβλημα επειδή το νερό τείνει να τρέχει γρήγορα με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εισχωρήσει στο χώμα και τα φυτά μας να μένουν ουσιαστικά απότιστα. Στις απότομες κλίσεις μπορεί να δημιουργηθεί επίσης διάβρωση στο έδαφος υπόλοιπα της γραμμής. Ανεξάρτητα από αυτό που θα φυτέψετε, δημιουργήστε ένα επίπεδο στο σημείο φύτευσης αυξάνοντας τη χαμηλή πλευρά της κλίσης με το χώμα έτσι ώστε τα φυτά μας να φυτεύονται και να μεγαλώνουν πραγματικά σε μια επιφάνεια επιπέδων. Εάν αναγκάζεστε να φυτέψετε σε μια απότομη κλίση, καλύτερα είναι να δημιουργήσετε πεζούλια φύτευσης. Τέτοια παρατηρούμαι σε αρκετά νησιά μας. Αυτό απαιτεί πολύ σκάψιμο και τακτική συντήρηση των τοίχων, το οποίο σημαίνει πολλή εργασία. 4. Μια όχι τόσο ασυνήθιστη κατάσταση είναι ο κήπος να διαιρείτε σε δύο μέρη: Ο μισός κήπος να βρίσκεται στην πλήρη σκιά και ο άλλος μισός στον πλήρη ήλιο. Η φύτευση σε αυτό το σημείο μπορεί να είναι δυσνόητο, ιδιαίτερα εάν το σενάριο ήλιου ή Ελέγξτε την κατάσταση με τη σημείωση των ωριαίων αλλαγών που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Δώστε μεγάλη προσοχή ποια σημεία λαμβάνουν περισσότερο ήλιο και ποια σκιά. Μόνο τότε μπορείτε να αρχίσετε να κάνετε τις 159

160 σκιάς αλλάζει καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας. επιλογές των φυτών σας που θα φυτέψετε. Θυμηθείτε ότι τα περισσότερα φυτά μπορούν να αυξηθούν τόσο καλά, ακόμα και με ελάχιστο ήλιο, όπως τρεις ή τέσσερις ώρες την ημέρα. Άλλα φυτά προτιμούν μία η δύο ώρες ήλιο την ημέρα, και μάλιστα τον πρωϊνό ήλιο 5. Η φύτευση κήπων, και κυρίως δέντρων σε τομείς της ιδιοκτησίας σας μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα όταν τα κλαδιά ακόμα και οι ρίζες των δέντρων σας επεκτείνονται έξω από την ιδιοκτησία σας. Τέτοια σημεία είναι όταν περνούν κοντά ηλεκτροφόρα καλώδια, αγωγοί φυσικού αερίου, ύδρευσης κ.λ.π. Αν και είναι νόμιμο η φύτευση δέντρων σε αυτές τις περιοχές όταν χρειαστεί να επέμβουν των υπηρεσιών επισκευής δεν θα έχουν καμιά ευθύνη για το δέντρο και γενικά για την εγκατάσταση σας. Μην φυτέψετε τίποτα σε μια τέτοια περιοχή (εκτός αν δεν απασχολείτε τις εγκαταστάσεις), και μην τοποθετήστε ένα υπόστεγο ή άλλο κτήριο κήπων, ειδικά αν πρέπει να στηριχτεί σε πλάκα τσιμέντου. Μια τέτοια δομή δεν είναι νόμιμη στις περισσότερες περιπτώσεις (θα χρειαστεί άδεια από την πολεοδομία). Είναι καλύτερο να μην φυτευτούν δέντρα κάτω από τα ηλεκτροφόρα καλώδια, επειδή οι ανάδοχες εταιρείες έχουν την δύναμη και την εξουσία για να τα τακτοποιήσουν πίσω 160

161 Επίσης πρόβλημα δημιουργείτε όταν επεκτείνονται κλαδιά έξω από την ιδιοκτησίας σας όταν μετά από σφοδρούς ανέμους σπάσει κάποιο κλαδί με κίνδυνο να τραυματίσει κάποιο διερχόμενο άτομο η να προκαλέσει σοβαρές ζημιές σε σταθμευμένα αυτοκίνητα.. 6. Τα χλοοκοπτικά μηχανήματα είναι μια απειλή για τα δέντρα και τους θάμνους (ειδικά όταν αυτά είναι νέα). Τα τυχαία χτυπήματα των χλοοκοπτικών στον κορμό των δέντρων μπορεί να τα πληγώσει ανεπανόρθωτα. 7. Τα παιδιά μετά από το παιχνίδι ρυπαίνουν το χορτοτάπητα με όλα αυτά τα είδη των παιχνιδιών. Προσπαθήστε να τακτοποιήσετε τη χλόη κατά προσέγγιση το ίδιο ύψος όπως κόβετε το χορτοτάπητα και κοιτάξετε να αποφεύγετε τους κορμούς δέντρων. Προσπαθήστε να αφαιρέσετε τα παιχνίδια και όλους τους άλλους ρίπους από το χορτοτάπητα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Εάν αφήνονται στη χλόη για περισσότερο από μια ημέρα, ειδικά στον καυτό καιρό, αυτοί οι ρίποι μπορούν να βλάψουν το χορτοτάπητα, μερικές φορές μόνιμα. 161

162 5. Περίληψη Ενότητας Τα κύρια αποτελέσματα αυτής της ενότητας είναι τα πιο κάτω : Η γνώση των γενικών θέματα για την ιστορία και τον ορισμό της κηπουρικής Τα κύρια είδη της κηπουρικής Βασικές τεχνικές Κηπουρικής Παγίδες και τους τρόπους επίλυσης τους 1

163 163

164 Παραπομπές

165 Bemidji State University 2011 Μελέτη περίπτωσης Κηπουρικής Σχολείο Το Bemidji State University είναι ένα δημόσιο σχολείο 4 ετών με περίπου 5,000 μαθητές στο Bemidji της Minnesota. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το έργο κήπος του Campus Gitigaan ήταν μια συνεργασία του Γραφείου Αειφορίας, του ομίλου Γεωγραφίας και των φοιτητών για το περιβάλλον, απλού κόσμου, του ομίλου Περιβάλλοντος, και των μελών του ομίλου Gounds. Ο κήπος χτίστηκε το Μάιο του 2011, και είκοσι οκτώ οικόπεδα ενοικιάστηκαν σε φοιτητές, στο προσωπικό, και το διδακτικό προσωπικό και τα μέλη της κοινότητας. Το έργο κόστισε περίπου $ 1.000, και πήρε περίπου ένα μήνα για να ολοκληρωθεί. Τα υλικά που πληρώθηκαν από την μαθητική «Πράσινη Προμήθεια» του Bemidji State, τα οποία είναι πέντε δολάρια δικαίωμα κάθε εξάμηνο για τους φοιτητές. Τα οικόπεδα ενοικιάζονται για μόνο πέντε δολάρια το καθένα για να κρατήσει τους μαθητές και επιτρέπει την μέγιστη απόδοση της επένδυσης σε περίπου 7 χρόνια. 165

166 ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στόχοι Οι αρχικοί στόχοι του έργου ήταν να επιτρέπουν στους ανθρώπους να είναι περισσότερο αυτάρκεις, να τρώνε βιολογικά και τοπικά προϊόντα. Οι φοιτητές του πανεπιστημίου μπορεί να ενδιαφέρονται για αυτά τα πράγματα, αλλά το κόστος μπορεί να είναι ένα εμπόδιο. Η κηπουρική επιτρέπει στους μαθητές να καλλιεργούν τα δικά τους προϊόντα και να συνδέονται στενότερα με τη φύση 166

167 Οι μετρήσιμοι στόχοι μας για το έργο ήταν να έχει ο επιλεγμένος χώρος καλλιεργηθεί, να κτιστεί ένας φράχτης, να χωριστούν τα οικόπεδα, και να δημιουργηθούν εργαστήρια για να διδάξουν στους ανθρώπους πώς να μαγειρεύουν και να διατηρούν τα προϊόντα τους. Στην αρχή προγραμματίστηκαν υπερυψωμένα παρτέρια, διότι η επιλεγείσα τοποθεσία ήταν πολύ αμμώδης και σκεφτήκαμε ότι τα υπερυψωμένα παρτέρια και χωμένα στο χώμα θα ήταν αρκετά για να κρατήσουν την υγρασία. Αυτό έγινε πολύ εντυπωσιακό για μας λόγω του προστιθέμενου κόστους και τους χρονικούς περιορισμούς. Για τα επόμενα έτη, οι στόχοι μας είναι να συνεχίσουμε τη βελτίωση του προγράμματος από την πώληση οικοπέδων στις αρχές του έτους και να γίνονται περισσότερα εκπαιδευτικά / κοινωνικά γεγονότα. Άλλες βελτιώσεις θα ήταν η επίστρωση των μονοπατιών νωρίς για να μειώσουν τα ζιζάνια, να αναπτύξουμε ένα σύνολο κανόνων για τους κηπουρούς (δηλαδή "βοτάνισμα'' κατάθεση που μπορεί να διατηρηθεί εάν είναι δυνατόν να μην φυτρώνουν ζιζάνια), καθώς και τις προθεσμίες για τους ανθρώπους να φυτεύουν. Τα μεγαλύτερα προβλήματα μας ήταν ότι ορισμένοι ενοικιαστές οικόπεδων χρονοτριβούσαν με τη φύτευση, που θα θέλαμε να αποφύγουμε, έτσι ώστε να μην αναπτύσσονταν ζιζάνια και να οδηγηθούμε στην αποδοκιμασία από το πανεπιστήμιο και τους γείτονές μας. 167

168 Εξακολουθούμε να θέλουμε να προσθέσουμε ένα σύστημα για το πότισμα των κήπων με βαρέλια βροχής. Σχεδιάζουμε να οικοδομήσουμε ένα μικρό εργαλείο στο οποίο θα επισυνάψουμε ένα βαρέλι βροχής. Υπάρχει ένα σπίτι που δωρίθηκε στο πανεπιστήμιο το οποίο θα μπορούσε να βάλει από κάτω περισσότερα βαρέλια βροχής. Προς το παρόν, είμαστε σε θέση να χρησιμοποιούμε μια εξωτερική τάπα για το πότισμα μας. Χτίσαμε ένα κάδο κομποστοποίησης για τα ζιζάνια στον κήπο που θα μας βοηθήσουν στην προσθήκη θρεπτικών ουσιών στο έδαφος τα επόμενα χρόνια. Επιτεύγματα και αποτελέσματα Ο κήπος μας έχει μια τεράστια επιτυχία μέχρι στιγμής. Το μέγεθός του βγήκε να είναι 59 'με 99'. Υπάρχουν είκοσι οκτώ οικόπεδα που είναι περίπου 12 'με 12'. Βάζουμε διαβάσεις σε στρατηγικά σημεία για να μεγιστοποιήσουμε τον χώρο. Οι ενοικιαστές οικοπέδων είναι πολύ αφοσιωμένοι, και είδαμε μερικά χορταριασμένα οικόπεδα. Σε ορισμένες περιόδους της εβδομάδας (περίπου η ώρα πέντε ή τα Σάββατα), πολλά άτομα μπορεί να περιποιούνται το οικόπεδο τους, και αυτό ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για κοινωνικοποίηση. 168

169 Προκλήσεις και απαντήσεις Η πρώτη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε ήταν η θέση του κήπου. Η πανεπιστημιούπολη μας είχε αγοράσει ένα μεγάλο πακέτο του ακινήτου, όπου είχε κατεδαφιστεί ένα γυμνάσιο. Ήταν κοντά στην πανεπιστημιούπολη και θα ήταν πολύ εμφανής. Ωστόσο, δεν υπήρχε διαθέσιμο νερό. Το πανεπιστήμιο είχε να μειώσει τον προϋπολογισμό του, έτσι ώστε η ιδιοκτησία είναι πιθανό να πωληθεί σε λίγα χρόνια. Εμείς διστακτικά παρατήσαμε αυτή την ευκαιρία και κοιτάξαμε πιο κοντά σε μια ιδιοκτησία που αγοράστηκε από την πανεπιστημιούπολη και ήταν σχεδόν έτοιμη να μετατραπεί σε παρκινγκ. Οι κάτοικοι της γειτονιάς κινητοποιήθηκαν κατά της απόφασης για να γίνει αυτό, και το έργο περατώθηκε. Είχε μεγάλη έκθεση στον ήλιο, και βρίσκεται κοντά στο κέντρο της πανεπιστημιούπολης. Ο περισσότερος χρόνος μας χρησιμοποιήθηκε στον προσδιορισμό της θέσης του κήπου, και έπρεπε να σχεδιαστεί βιαστικά η κατασκευή του κήπου. Ερευνήσαμε το ενδεχόμενο εφαρμογής για τις επιχορηγήσεις, αλλά δεν είχαμε αρκετό χρόνο. Ζητήσαμε δωρεές γύρω στην κοινότητα, αλλά πολλοί είχαν ήδη δωρίσει υλικό σε άλλους οργανισμούς. Το Γραφείο Αειφορίας μας ενθάρρυνε να υποβάλουμε αίτηση για πράσινη κεφάλαια Τέλος, ειδικά εάν το κόστος θα μπορούσε να αντισταθμιστεί από την λειτουργία του κήπου. Η εργασία ήταν να γίνει από τους εργαζόμενους του Γραφείου Βιωσιμότητας. 169

170 Επειδή η περιοχή ήταν αμμώδης, έπρεπε να τροποποιηθεί το χώμα. Ευτυχώς, ήμασταν σε θέση να εντοπίσουμε κομποστοποιημένο λίπασμα. Η πρόκληση ήταν να βρούμε έναν τρόπο για να μεταφέρουμε αποτελεσματικά την κοπριά στην πανεπιστημιούπολη. Στην αρχή, προσπαθήσαμε να στρατολογήσουμε φίλους μας που είχαν φορτηγά να προσφέρουν εθελοντικά το χρόνο τους και την βοήθεια. Η εργασία αυτής της ημέρας ακυρώθηκε λόγω της χιονόπτωσης και υγρών συνθηκών. 170

171 Μετά τις τελικές εξετάσεις, το πλήρωμα «Λόγοι» συμφώνησε να μας βοηθήσει με ένα από τα φορτηγά φορτοεκφόρτωσης τους. Έπρεπε να ελέγξετε τα φορτία βάση της χωρητικότητας των δρόμων που οδηγούν στο αγρόκτημα. Αυτό απλοποίησε σε μεγάλο βαθμό τα πράγματα, γιατί απλά χρειαζόταν να πληρώσουμε το γεωργό για τη φόρτωση των φορτηγών με το φορτωτή ολίσθησης του. Ήμασταν σε θέση να βάλουμε έξι φορτία από κοπριά αναμιγμένα με μαύρο χώμα στο κήπο μας. Για να περιορίσουμε τη συμπίεση του εδάφους τοποθετήσαμε με το χέρι μας τη κοπριά. Μια άλλη πρόκληση ήταν η υγρή άνοιξη. Χιόνισε την ημέρα που θέλαμε να ξεκινήσουμε τις αρχικές εργασίες για τον κήπο, όπου είχαμε παρατάξει τάξεις για να έρθουν να μας βοηθήσουν και να κερδίσουν μερικές των απαιτούμενων ωρών λειτουργίας τους. Έπρεπε να το ακυρώσουμε, και λόγω τελικών εξετάσεων δεν είχε αρχίσει η κατασκευή μέχρι το καλοκαίρι του χρόνου απασχόλησης μέσω του Γραφείου Αειφορίας. Επίσης, έπρεπε να περιμένουμε περισσότερο για την κοπριά που θέλαμε να βάλουμε στο χώμα, διότι ο αγρότης είχε ένα γεμάτο με άργιλο κομμάτι, το οποίο ήταν πολύ ολισθηρό για το μεγάλο φορτηγό που χρειάζονταν για να μεταφέρουν την κοπριά. Η υποβολή αίτησης για επιχορηγήσεις κατά την έναρξη των ιδεών, όπως στη περίπτωση μας θα συμβάλει στη διασφάλιση της χρηματοδότησης. Έχοντας μια οργανωμένη και αφοσιωμένη επιτροπή 171

172 σχεδιασμού με εμπειρία στην κηπουρική βοηθά πολύ. Οι άνθρωποι γύρω από την πανεπιστημιούπολη μπορεί να βοηθήσουν πολύ με έργα όπως αυτό. Ξέρουν καλά την περιοχή, και κατά πάσα πιθανότητα θα έχουν επαφές με αγρότες για σαπισμένο λίπασμα, ξυλεία, κλπ. Απλά μιλάμε στους ανθρώπους για το έργο μας και μας βοηθούν να εξασφαλίσουμε ό, τι χρειαζόμασταν για να το δημιουργήσουμε. Μερικοί μπορεί ακόμη και να βοηθήσουν με την κατασκευή αν η ομάδα των φοιτητών δεν έχει τις δεξιότητες ή τα εργαλεία. Έχουμε δανειστεί εργαλεία από την πανεπιστημιούπολη. Campus Climate Action: Το αποτύπωμα άνθρακα του σχολείου σας Θα μιλήσουμε έμμεσα για την κλιματική αλλαγή λόγω του κόστους της ενέργειας των τροφίμων. Ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής της χώρας προέρχεται από την Καλιφόρνια στο San Joaquin Valley, η οποία ασχολείται με τη διανομή του νερού και τη παραγωγή, πρέπει στη συνέχεια να μεταφερθεί με φορτηγά σε όλη τη χώρα. Πολλά φρούτα και λαχανικά έχουν αποσταλεί πάνω από μίλια από το αγρόκτημα στο μανάβικο. Λάβαμε την πληροφορία αυτή από και 172

173 Ενεργοποιώντας την κηπουρική και τη διδασκαλία πώς να διατηρηθούν τα τρόφιμα βοηθά στην ανακούφιση εξάρτησης από αυτό το σπάταλο σύστημα. Σχολιασμός και προβληματισμού Ο κήπος μας έχει μια τεράστια επιτυχία. Οι άνθρωποι είναι ενθουσιασμένοι για να δουν ένα τέτοιο καταπράσινο κήπο. Έχουμε δει πολλούς ανθρώπους να σταματούν για να δουν το κηπο μας Καταφέραμε να νοικιάσουμε όλα τα οικόπεδα μας μέσα σε ένα μήνα. Ήταν πολύ δουλειά, αλλά όλα αξίζαν τον κόπο. Το προσωπικό μας στο Γραφείο Βιωσιμότητας και όλοι οι σχεδιαστές είναι περήφανοι να έχουν κάνει τόσο μεγάλη επίδραση στην πανεπιστημιούπολη μας. ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΡΙΞΗ Οι ηγέτες και οι υποστηρικτές Συνεργαστήκαμε στενά στο στάδιο του σχεδιασμού με τον σύλλογο Γεωγραφία. Ένας φοιτητής ιδίως ήταν ιδιαίτερα χρήσιμος, και οργανώσαμε συναντήσεις και πάρθηκαν αποφάσεις. Ήταν φοβερό να έχουμε ένα τέτοιο μεγάλο εταίρο για να ολοκληρωθεί ένα τόσο μεγάλο έργο. Είχαμε, επίσης, βοήθεια από πολλούς άλλους μαθητές, που μας έδειξαν ότι υπήρχε ένα τεράστιο ενδιαφέρον για το έργο. 173

174 Χρειαζόμασταν βοήθεια από τη διοίκηση για να μας επιτρέψει να οικοδομήσουμε το κήπο μας στην πανεπιστημιούπολη. Ο αντιπρόεδρος της χρηματοδότησης μας ήταν ο μεγαλύτερος υποστηρικτής μας, καθώς και ο διευθυντής της Φυσικής των φυτών, ο πρόεδρος του Πανεπιστημίου, και τα μέλη του ομίλου «Λόγοι». Ήρθαμε σε επαφή με την τοπική ομάδα γειτονιάς που έσωσε το χώρο από το να γίνει παρκινγκ. Φροντίσαμε να επικοινωνήσουμε με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη για την ιδιοκτησία. Θεωρήσαμε το μέγεθος και την απόσταση μεταξύ μας για το κούρεμα του γρασιδιού σκοπούς, έτσι ώστε τα μέλη του ομίλου «Λόγοι» δεν θα πρέπει να αγωνίζονται για το έργο μας. Αυτό πήρε πολύ καιρό, αλλά άξιζε τον κόπο γιατί τώρα έχουμε ισχυρή στήριξη και την εκτίμησή τους για το έργο. Όταν ήμασταν σε θέση να αρχίσουμε την κατασκευή το Μάιο, μια κατηγορία ανθρώπων το καλοκαίρι και το περιβάλλον μας βοήθησε να ξεθάψουμε τους χλοοτάπητες, έτσι ώστε θα μπορούσαμε να καλλιεργήσουν ευκολότερη. Αυτό το έργο θα μας έπαιρνε δύο εβδομάδες για να επιτευχθεί χωρίς αυτά! Χρηματοδότηση και πόροι Στύλοι φράκτη - $150 Μεταλλικά και δικτυωτά πλέγματα περίφραξης - $

175 Συνδετήρες φράκτη - $10 Κοπριά- $240 Καύσιμα για λαγουδέραr- $20 Καλό πλέγμα για να κρατά τα μικρά ζώα έξω- $150 Εργαλεία - $120 (φτυάρια, τσουγκράνες, και άλλα) Τρόχισμα γκαζόν- $150 Σύνολο =$990 Το έργο υποστηρίχθηκε από το Γραφείο Βιωσιμότητας και το μαθητική Πράσινη Προμήθεια τόσο για το κόστος υλικών και εργασίας των τριών εργαζομένων φοιτητών. 175

176 Εκπαίδευση και Κοινωνική Προσφορά Ήρθαμε σε επαφή με μια ομάδα που εκπροσώπησε την γειτονιά πριν δημιουργήσαμε τον κήπο για να πάρουμε την ευλογία τους για το έργο. Η γη ανήκει τώρα στο πανεπιστήμιο, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές οικογένειες που δεν συνδέονται με το πανεπιστήμιο που ζουν στην περιοχή. Οι άνθρωποι αγκάλιασαν το έργο. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής, πολλοί περαστικοί ρωτούσαν γιατί σκάβετε το γρασίδι. Όλοι όσοι μιλήσαμε ήταν ενθουσιασμένοι για τον κήπο που έρχεται. Τώρα, έχουμε αφήσει ένα μέρος του κήπου έξω από την περίφραξη, η οποία προορίζεται για τα μέλη της κοινότητας χωρίς να λάβουν οικόπεδο. Ένα βίντεο έχει δημιουργηθεί, και εμφανίζεται στην τοπική εφημερίδα. Ο κήπος μπορεί να είναι ένα εργαλείο μάθησης μέσα στην τάξη προσανατολισμένη προς την αειφορία. Αυτό μπορεί να είναι ένα εφαλτήριο για πιο παραδοσιακά εργαστήρια δεξιοτήτων, που οι οικοδεσπότες του Γραφείου Βιωσιμότητας διδάσκουν τους ανθρώπους ξεχασμένες δεξιότητες που τους βοηθούν να είναι περισσότερο αυτάρκεις και βιώσιμοι. Κάναμε χρήση του χλοοτάπητα μας δωρίζοντας σε ένα τοπικό LEED-πιστοποιήσιμο καταφύγιο αστέγων που μόλις είχε χτιστεί. Οι ενοικιαστές Οικόπεδων ενθαρρύνονται να δωρίσουν περίσσεια προϊόντα στο ράφι των τροφίμων. 176

177 Allied Domecq Spirits: Η χρήση των Ομαδικών Ρόλων της Belbin στη διαδικασία αλλαγής στρατηγικής για την ανάπτυξη. Η Allied Domecq Spirits and wines είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία ποτών στον κόσμο, με κύκλο εργασιών άνω των 3 δισ. ευρώ, και απασχολεί πάνω από άτομα διεθνώς. Το 1994, η Allied δημιούργησε μια μοναδική εσωτερική και συμβουλευτική ανάπτυξη την ADventure. Η αποστολή ήταν να δημιουργηθεί μια κουλτούρα καινοτομίας σε όλη την εταιρεία, καθώς και να απελευθερώσει τη δυναμική του Κοινωνικού Κεφαλαίου στις διάφορες ομάδες γύρω από την επιχείρηση. Ένα βασικό εργαλείο σε αυτή τη διαδικασία ήταν το όργανο της Belbin, που χρησιμοποιήθηκε εκτενώς. 177

178 Μεταξύ των ετών 1998 και 2001, ο υπεύθυνος της ADventure (AD), Paul Wielgus, συνεργάστηκε στενά με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της Allied στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (ΚΑΕ), Chris Zanetti. Η αποστολή τους ήταν να αξιοποιήσουν την πολιτιστική πολυμορφία σε 12 χώρες, προκειμένου να επιτευχθεί η εμβέλεια των εταιρικών στόχων. Πριν από το 1998 η κουλτούρα στην περιοχή ήταν πολύ διευθυντική, λειτουργούσε με βάση την εντολή και τον έλεγχο από ένα περιφερειακό αρχηγείο στις Βρυξέλλες. Οι αγορές ήταν εξαρτώμενες από αποφάσεις που εκδίδονται από το "κέντρο". Υπήρχε ελάχιστη έως καθόλου δικτύωση κάτω από το επίπεδο των διευθυνόντων συμβούλων και μικρή μεταφορά των βέλτιστων πρακτικών. Ωστόσο, υπήρχε μια ισχυρή "ηθική της εργασίας" και κάποια εξαιρετική δουλειά όσον αφορά τη σύνδεση με τους καταναλωτές. Ήταν προφανές, ωστόσο, ότι η εταιρεία δεν είχε τη χρήση των πόρων των ανθρώπων, τα συστήματα και τη δημιουργικότητα με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο προς όφελος των καταναλωτών και του Διευθύνοντα Συμβούλου ως σύνολο. Η εταιρεία απλά δεν είχε αναγνωρίσει προηγουμένως τη δυνατότητα στην ποικιλομορφία των ανθρώπων της περιοχής. 178

179 Αλλάζοντας την κουλτούρα Ως νεοδιόριστοςchris,κάλεσε τον Paul να βοηθήσει με τη νέα στρατηγική του για την. Ο Chris επιθυμούσε να μεταμορφώσει την κουλτούρα ως εξής: Ήθελε να δημιουργήσει μια κουλτούρα αλληλεξάρτησης σε ολόκληρη την περιοχή. Ήθελε να καταλάβει, να εντοπίσει και να αξιοποιήσει τις δεξιότητες των ατόμων και των ομάδων μέσα και κατά μήκος της περιοχής, προκειμένου να αξιοποιήσει τη δυναμική, καθώς και την υλοποίηση της στρατηγικής και των επιχειρηματικών στόχων. Tο όργανο της Belbin ήταν ένα θεμελιώδες εργαλείο, το οποίο θα το επιτύγχανε αυτό. Η αρχική εστίαση στην εφαρμογή της στρατηγικής βασιζόταν στην ηγεσία και στη δημιουργία της δυνατότητας να διεκπεραιώσει τη στρατηγική, η ομάδα. Συγκεκριμένα, η Belbin συνήθιζε: 179

180 Να αναπτύσσει οργανωτική εμπιστοσύνη που περιλάμβανε εμπιστοσύνη ανάμεσά τους καθώς και εμπιστοσύνη στο ότι η ομάδα θα πετύχει τον στόχο της. Να δίνει μια κοινή γλώσσα σε όλη την περιοχή, και να προετοιμάζει τα θεμέλια για ένα ισχυρό δίκτυο που θα μπορούσε να γίνει η βάση για πληροφορίες και υποστήριξη. Να βοηθάει στην αναγνώριση ταλέντων και ρόλων σε συγκεκριμένα άτομα σε όλη την περιοχή και να διευκολύνει την κατανομή των ρόλων της ομάδας για συγκεκριμένα έργα. Να επιτρέπει στην εταιρεία να αναπτύξει μια κουλτούρα δραστικότητας που δεν ήταν πλέον ιεραρχική, αλλά που προέβλεπε να αναθέσει εργασίες σε όλα τα επίπεδα προκειμένου να επιτευχθούν αποτελεσματικά οι στόχοι της εταιρείας. Να δίνει ενέργεια στα πολλά εργαστήρια που λειτουργούσαν κατά τη διάρκεια της περιόδου, όπου μέσω της μεθόδου του Belbin,γινόταν χρήση μιας σειράς καινοτομιών "μάθησης μέσω της δράσης". 180

181 Αποτελέσματα Η δημιουργία και παροχή μιας αξιόπιστης και ισχυρής στρατηγικής, η οποία παρέδωσε το 55% της αύξησης των κερδών σε λιγότερο από 3 χρόνια. Η ανάπτυξη μιας πλούσιας, ποικιλόμορφης ομαδικής κουλτούρας, η οποία ανέπτυξε τις ικανότητές της στην παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών και επωνυμίες στο χώρο της εμπορίας των καταναλωτών. Ισχυρή προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη των ατόμων, ξεχωριστά. Μια ισχυρή φήμη για τον πελάτη για την επιλογή εντός και εκτός της Allied Domecq. Ειδικότερα, η περιοχή δημοσίευσε εντυπωσιακά αποτελέσματα στην Έρευνα για τη Γνώμη των Εργαζομένων, ιδιαίτερα γύρω από διαστάσεις, όπως η ομαδική εργασία, η ικανοποίηση από την εργασία, η εξυπηρέτηση πελατών και η μάθηση. 181

182 Paul Wielgus Κοινωνικής Καινοτομίας Wells, Ηνωμένο Βασίλειο Chris Zanetti Allied Domecq Φρανκφούρτη, Γερμανία 182